________________
ધર્મપરીક્ષાના ત્રણ માપદંડ અને ત્રીજા માપદંડમાં સ્યાદ્વાદ દૃષ્ટિ :
--
ધર્મની પરીક્ષા માટેના ત્રણ ક્રમિક માપદંડો છે. પ્રથમ માપદંડ છે આદર્શો. જે ધર્મ અનુયાયીવર્ગને ઊંચા અને પવિત્ર આદર્શોની પ્રેરણા આપે છે, તે ધર્મ પ્રથમ પરીક્ષામાં પાસ ગણાય છે. દુનિયાના ઘણા ધર્મો આ પ્રથમ પરીક્ષામાં જ સંપૂર્ણ નાપાસ કે અર્ધ નાપાસ થાય છે. દા.ત. પશ્ચિમના ધર્મો, કે જે ઉપાસક વર્ગને હેવન કે જન્નતમાં મળતાં ભૌતિક ભોગવિલાસ કે વાસનાપૂર્તિના અંતિમ લક્ષ્યથી જ સદાચારો પાળવાની પ્રેરણા કરે છે. વૈદિકધર્મ પણ ઘણે ઠેકાણે સ્વર્ગ વગેરેના લક્ષ્યબિંદુથી જ હિંસક યજ્ઞ-યાગ આદિ અનુષ્ઠાનોનો ઉપદેશ આપે છે, જેમાં આદર્શોનો જ વિપર્યાસ છે. જયારે જૈન ધર્મમાં કેવળ આધ્યાત્મિક લક્ષ્યબિંદુ હોવાથી નિર્વિકારી આત્માનંદને પામવાના આદર્શથી જ સદાચાર અને સદ્ગુણપાલનની પ્રેરણા છે. તેથી સાચા સાધકોને ઉન્નત આદર્શો પૂરા પાડવામાં જૈનધર્મ અણિશુદ્ધ સફળ છે.
ધર્મપરીક્ષા માટેનો બીજો માપદંડ છે, આચારસંહિતા. જે ધર્મ આદર્શોને અનુરૂપ આચારમાર્ગનો ઉપદેશ આપે છે તેં ધર્મ બીજી પરીક્ષામાં પાસ છે. જેમ કે પૂર્ણ અહિંસા કે પૂર્ણ સત્ય સ્વરૂપ મોક્ષના આદર્શને પામવા વર્તમાન જીવનમાં સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ હિંસાના નિવારણપૂર્વકની અહિંસક આચારસંહિતાનું માર્ગદર્શન જૈનધર્મ આપે છે, જ્યારે કેટલાક ધર્મો હિંસાપોષક અને અહિંસાવિરોધી આચારસંહિતાની પ્રેરણા આપે છે. તો તે આદર્શવિરુદ્ધ આચારસંહિતાને ફેલાવનારા હોવાથી બીજી પરીક્ષામાં નાપાસ છે. દુનિયાના લગભગ તમામ ધર્મો આ બીજી પરીક્ષામાં શતપ્રતિશત સફળ તો થતા જ નથી, પરંતુ અમુક ધર્મો અમુક ટકા જ સફળ થાય છે.
જ્યારે ધર્મપરીક્ષા માટેનો ત્રીજો માપદંડ તો સૌથી ઉત્કટ છે. કોઇ પણ ધર્મને સંપૂર્ણ અણિશુદ્ધ સ્થાપિત કરવા માટેની આ કડકમાં કડક કસોટી છે, અને તે છે તેના સિદ્ધાંતો. જે ધર્મના સિદ્ધાંતો આદર્શ અને આચારસંહિતાને પીઠબળ પૂરું પાડનારા ન હોય તોતે ધર્મઆ ત્રીજી પરીક્ષામાં નાપાસ ગણાય છે. દા.ત. કોઇપણ ધર્મ ગમે તેટલો પવિત્ર અહિંસાનો આદર્શ ઉપસાવે અને તેને સંપૂર્ણ મેચ થાય-સંગત થાય તેવી અહિંસક જીવનપદ્ધતિવાળી આચારસંહિતા દર્શાવે, છતાં તે ધર્મના સિદ્ધાંતો હિંસા કે અહિંસાની પદાર્થવિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ સાચી વ્યાખ્યા જ સ્થાપિત ન કરી શકે, તે ધર્મ સૈદ્ધાંતિક દૃષ્ટિએ ધર્મપરીક્ષાના આ ત્રીજા માપદંડમાં નિષ્ફળ સમજવો.
ધર્મપરીક્ષા માટેના આ ત્રણે માપદંડ વૈશ્વિક સ્તરના(યુનિવર્સલ સ્ટાન્ડર્ડ) છે, તેમ કોઇના વ્યક્તિગત ધો૨ણો પર રચાયેલા નથી; માટે કોઇપણ તટસ્થ વિદ્વાન માણસ તેને નકારી શકે તેમ નથી.
*
અનેકાંતવાદ
聚散
૧૧૯
