________________
સભા - થોડાં વચન પર શ્રદ્ધા હોય તો ચાલે?
સાહેબજી:-ભગવાનના કોઇપણ વચન સાથે પૂર્વગ્રહ કે વિરોધ હોય, તો સમકિતની ભૂમિકા નથી, સમકિત આવી શકતું નથી. એક પણ વચન સાથે વિરોધ ન જોઈએ.
સભા - ગૌતમસ્વામીને દીક્ષા લીધા પહેલાં શ્રદ્ધા ન હતી.
સાહેબજી - દીક્ષા લીધા પહેલાં તેમને પૂરી શ્રદ્ધા જન્મી, પછી જ દીક્ષા લીધી છે. ભગવાન મળ્યા તે પહેલાં મિથ્યાત્વ હતું, પણ તે સારું મિથ્યાત્વ હતું. મિથ્યાત્વના પાંચ ભેદ છે. તેમાં અમુક મિથ્યાત્વ સારું, અમુક મિથ્યાત્વખરાબ. આમાં ચર્ચા કરતાં બહુ જ વિષયાંતર થઈ જાય તેમ છે. માટે મૂળ મુદ્દા પર આવીએ.
સભા:- ગોશાળાનો સિદ્ધાંત નિશ્ચયનય સાથે જોડી શકાય?
: :
સાહેબજી - ના, તેનો સિદ્ધાંત એકાન્ત નિયતિવાદ કહેવાય. એકાન્ત નિયતિવાદ જુદો અનેનિશ્ચયનય પણ જુદો. કોઈપણ ઘટના ભાગ્યથી જ બને છે તેમ ભાગ્યવાદી કહે છે,
જ્યારે પુરુષાર્થવાદી માને છે કે કોઇપણ ઘટના પુરુષાર્થથી જ થાય છે. તેમ ગોશાળો માને છે કે કોઈપણ ઘટના નિયતિથી જ બને છે. તમારી નિયતિ પ્રમાણે તમારું ભાવિ બને છે, આમની નિયતિ પ્રમાણે એમનું ભાવિ બને છે. તમે જો પડવાના હશો તો પડશો, નહિ પડવાના હો તો કોઈ આવીને તમને બચાવી લેશે.
કાળ-સ્વભાવ-ભવિતવ્યતા-કર્મ અને પુરુષાર્થ, આ પાંચ દ્વારા ઘટના બને છે; તેમાંના કોઈપણ એકથી જ નહિ, પરંતુ પાંચેના સમૂહથી. ઘટના બનવામાં આ પાંચ કારણો અનિવાર્ય છે. આ પાંચ કારણો સુબદ્ધતા સ્થાપન કરે છે. જ્યારે ગોશાળો એકલી નિયતિને સ્થાપન કરે છે.
સભા - પણ આ બધું નજીક નજીક કહેવાય ને?
સાહેબજી - ના, ના, ઘણું દૂર કહેવાય. જૈન કોસ્મોલોજી પ્રમાણે વિશ્વનું સંચાલન કોના દ્વારા થાય છે? સંચાલન, સર્જન, વિસર્જન ઈશ્વરના હાથમાં છે? શું સુપર પાવર તરીકે ઈશ્વરને મૂક્યા છે? એટલે એમ કે શું કોઈ વ્યક્તિના હાથમાં પાવર છે? પરંતુ આ વાત જૈન અને બૌદ્ધ સિવાયના બધા જ ધર્મો માને છે. જ્યારે જૈન ધર્મ શું કહે છે? આ વ્યવસ્થા, જગતનું સંચાલન ભગવાન દ્વારા થતું નથી, પરંતુ આગળ બતાવેલાં પાંચ કારણથી થાય છે. પાંચે જમા ક ક મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ મ ા
· અનેકાંતવાદ
૬૬
