________________
તા. ૨૫-૦૯-૯૪, રવિવાર.
અનંત ઉપકારી અનંત જ્ઞાની શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા જગતના જીવમાત્રને સર્વ દષ્ટિએ હિતકારી અનેકાન્તના બોધને પ્રાપ્ત કરાવવા માટે ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરે છે.
જ્ઞાનીઓની દષ્ટિએ ભગવાનના શાસનનો મૂળભૂત પાયો આ સિદ્ધાંત છે, અને આ જ દૃષ્ટિનો વિશ્વમાં વિસ્તાર કરવા માટે તીર્થકરો ઉત્તમ કક્ષાના લાયક જીવોને ત્રિપદી આપે છે અને તે પછી ગણધરો શાસ્ત્રોની રચના કરે છે. ત્રિપદી એ સ્યાદ્વાદરૂપ સિદ્ધાંતનો સાર છે. આખી તત્ત્વદષ્ટિને સંક્ષિપ્ત કરીને ત્રિપદીમાં મૂકવામાં આવી છે. પ્રભુની પહેલી દેશના નિષ્ફળ ગઈ પણ બીજી દેશનામાં ગૌતમ આદિ આવ્યા છે. તેમને પ્રભુએ જગતના સારભૂત આ ત્રણ વાક્યરૂપી ત્રિપદી આપી છે.
જેનો ઉત્કૃષ્ટ ક્ષયોપશમ હોય તે સર્વાગી રીતે સાદ્વાદનો બોધ કરી શકે છે. આગળ આપણે અનેકાન્તવાદના પારિભાષિક શબ્દો, તેની વ્યાખ્યા તથા વ્યવહારમાં સ્યાદ્વાદ કઈ રીતે ઘટે તેના દાખલાઓ વિચારી ગયા છીએ. સામાન્ય રીતે વ્યવહારમાં સાપેક્ષતા કેટલી ફેલાયેલી છે તે પણ જોઈ ગયા છીએ. ક્યાંય પણ અપેક્ષા જોડ્યા વગર તત્ત્વને સાચી રીતે પકડી શકાય તેમ નથી, તે આપણે જોયું.
અધ્યાત્મના ક્ષેત્રમાં સ્યાદ્વાદની ઉપયોગિતા તથા જિનપૂજામાં અનેકાન્તવાદ:
હવે અધ્યાત્મના ક્ષેત્રમાં સ્યાદ્વાદની ઉપયોગિતા કઈ રીતે છે તે વિચારીશું.જેમ દોરીટેબલ-પાલો વગેરે સર્વ વસ્તુના વ્યવહારમાં સાપેક્ષતા લેવી પડે છે, અને ન લો તો તેનાં વિધાનો અસત્ય બની જાય છે; તેમ આત્મકલ્યાણના માર્ગમાં પણ તેની ઘણી જ ઉપયોગિતા છે. આ ક્ષેત્રમાં તેની શું ઉપયોગિતા છે તે બરાબર સમજજો . આપણા શાસનમાં એકાન્ત નહિ પણ અનેકાન્તવાદ છે. તેના દ્વારા કેવા કેવા લાભો ઊભા થાય છે, તે જોવાના છે. પહેલાં આપણે દૈનિક આરાધનાની વાતમાં સ્યાદ્વાદને વિચારીએ છીએ. દા.ત. જિનપૂજા લઇએ.
શ્રાવકે પ્રતિદિન જિનપૂજા કરવાનું કર્તવ્ય છે. તે બાબતમાં સ્યાદ્વાદની દષ્ટિએ વિચારીએ તો શું આવે? જિનપૂજાને નહિ સમજનારા, નહિ માનનારા વિરોધ કરનારાની શું દલીલ છે?
*
* *
* *
* *
* *
* *
* * * *
* * *
*
જ જ * અનેકાંતવાદ
* * *
૮૩
