________________
વીતરાગની મૂર્તિ જોતાં અસર થઈ. ધારી-ધારીને જોતાં ઊહાપોહ થયો. જેથી જાતિસ્મરણજ્ઞાન થયું અને સંસ્કાર જાગ્રત થયા. આટલા વખત સુધી સંસ્કાર આઈડલ(સુષુપ્ત) પડ્યા રહ્યા, નિમિત્ત મળતાં સમતિને પામ્યા.
તેમ શ્રેયાંસકુમાર પણ સંસ્કારવાળા જીવ છે. આગલા ભવમાં તપ-ત્યાગ-સમકિતની આરાધના કરી છે. પ્રભુ ઋષભદેવ સાથે દીક્ષા લઇ, સંયમ પાળી, આરાધના કરી, મરી, સર્વાર્થસિદ્ધમાં જઈ આવેલા જીવ છે. અહીંયાં શ્રેયાંસકુમાર તરીકે જન્મ્યા પછી પણ લાખ્ખો વર્ષ ગયાં ત્યાં સુધી સંસ્કારે શું કામ કર્યું? પણ શ્રેયાંસકુમારે એક વખત પ્રભુને ગોચરી લેવા જતાં જોયા. ભગવાન ઋષભદેવ તેમના દાદાના દાદા છે. તેમને ચારિત્ર અવસ્થામાં પહેલી વખત જોયા છે. ભગવાનની ચાલ-મુદ્રા-હાવભાવ-ક્રિયારૂપે વર્તન જોતાં ઊહાપોહ થાય છે. ગૃહસ્થની ચાલ કરતાં સાધુની ચાલ, હાવભાવ જુદા પડે અને આ તો તીર્થકર છે. તેમની તો બધી આચરણામાં પરાકાષ્ઠા જ હોય. તેથી જ શ્રેયાંસકુમારને ઊહાપોહ થાય છે. એટલે નિમિત્ત મળતાં સંસ્કાર જાગ્રત થાય છે. માટે કહેવું પડે કે નિમિત્ત વગર લાયકાત એળે જાય છે. આરાધક બનવા માટે નિમિત્તને પકડવાં જ પડે. નિમિત્તને જો તમે માનતા હો તો તમારી વિચારસરણી આખી જુદી જ હોય. તમે વાસના-વિકારોને તોડવા માટે જીવનમાં ડગલે-પગલે મર્યાદાને પાળવાનો આગ્રહ રાખ્યો છે ખરો? આ યુગમાં તો જો તમે મર્યાદાનો આગ્રહ રાખો તો તમે જુનવાણી કહેવાઓ અને જો તમે મર્યાદાને તોડો તો સુધરેલા-ફોરવર્ડ કહેવાઓ; માટે તમે નિમિત્તવાદનો અસ્વીકાર જ કર્યો છે ને? હું તો માનું છું કે ૮૦% તમે નિમિત્તવાદી છો જ નહીં!
સભા - નિમિત્ત સાધન છે, માટે ગૌણ છે.
- સાહેબજીઃ- નિમિત્ત અપેક્ષાએ સાધન છે અને ઉપાદાન પણ અપેક્ષાએ સાધન છે, બેઉનું ફળ તે સાધ્ય છે. અને જો આ બેઉને છોડી દો તો શું લટકતાં મોક્ષે જશો? સાધન અપનાવ્યા વગર કેવી રીતે મોક્ષે જશો? નિમિત્તને જીવનમાં જરા પણ ગૌણ ન કરાય અને જે તેને જીવનમાંથી કાઢી મૂકે છે, તેઓ તો માર્ગ ભૂલેલા છે. તમે સ્યાદ્વાદને નથી પકડતા માટે બેઉ ક્ષેત્રમાં ભૂલ કરો છો. નિમિત્તવાદને જીવનમાં ઠાંસીને ભરવા જેવો છે, પણ સાથે ઉપાદાનને ભૂલી જઈએ તે પણ ન ચાલે.
સ્થૂલિભદ્ર-સનતકુમાર-રામચન્દ્રજી તથા તીર્થકર જેવા આત્માઓ પણ સારા નિમિત્તથી 'ચઢ્યા છે અને આવા આત્માઓને પણ ખરાબ નિમિત્તોની ખરાબ અસર થાય છે. જો આટલા ઉત્તમ આત્માઓ પણ ખરાબ નિમિત્તોથી પડી શકતા હોય તો આપણી તો શું વાત? માટે સારા-ખરાબ નિમિત્તોને ઓછું મહત્ત્વ આપી અવગણના ન કરાય.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * અનેકાંતવાદ
૧૧૧
