________________
તેઓ એમ કહે છે કે પ્રભુનો આત્મા નિરંજન-નિરાકાર છે. હા, તેમની વાત પણ અપેક્ષાએ સાચી છે. કારણ કે મોક્ષમાં ગયા પછી ત્યાં રૂપ-રંગ-આકાર કાંઈ જ નથી. પૂર્ણ ચૈતન્યમય સ્વરૂપ પરમાત્મા છે. મૂર્તિ એટલે વ્યવહારિક રીતે બાવલું. માટે મૂર્તિની પૂજા કરો તો ખરા ભગવાન સાથે શું સંબંધ બસ? તમે જડ પ્રતિમાની પૂજા-ઉપાસના કરો તો તમારા આત્માનો શું વિકાસ થાય? આ તર્ક પૂજાનો નિષેધ કરનારાઓનો છે. સાચા પરમાત્મા તો શુદ્ધ આત્માના ગુણસ્વરૂપ છે. પ્રભુને હૃદયમાં વસાવી તેમનું ધ્યાન કરવાથી પૂજા આવી જાય છે, પછી મંદિરમાં જવાની શું જરૂર? આ તેમની દલીલો છે. હા, તે મૂળથી ખોટી નથી, પણ અપેક્ષાએ શાસ્ત્રમાં તેનો કેવો સમન્વય છે, તે જોવાનું છે.
તેઓ પૂછે છે કે પ્રભુનો આત્મા નિરંજન-નિરાકાર છે, તેને આકાર-રૂપ-રંગ નથી, સિદ્ધ ભગવાનનું મોક્ષમાં આ સ્વરૂપ છે; છતાં તે સ્વરૂપને મૂર્તિ, આકારરૂપે તમે કેમ સ્થાપિત કરો છો? આત્મા સ્વયં ચેતન છે કે જડ છે? તો પછી ચેતન એવા આત્માનો વિકાસ કરવા જડ એવી મૂર્તિની ઉપાસના કરવાની શું જરૂર છે? આ વિધાનને તર્કથી વિચારશો તો ખબર પડશે. બધે સ્યાદ્વાદ દષ્ટિએ સમજો, અપેક્ષા યોગ્ય સ્થાને જોડો તો જ ખબર પડશે. .
અધ્યાત્મના ક્ષેત્રે સ્યાદ્વાદનું કેવી રીતે સંયોજન થાય છે તે જોવાનું છે. અત્યારે તો જૈનોમાં પણ ઘણા મૂર્તિપૂજાને ખોટી કહે છે. નવા વિચારકોમાં આવું કહેનારા અને માનનારા ઘણા છે. પરમાત્મા હૃદયમાં છે, તો મંદિરમાં જવાની શું જરૂર? “આત્મા પરમાત્મા છે આ બધી વાતો અપેક્ષાએ સાચી છે. પરંતુ આમાં એટલું જ જોવાનું રહે છે કે અપેક્ષા બરાબર જોડાય તો જ આ વાતો સત્ય બનશે, જો ઊંધી અપેક્ષા જોડાય તો અસત્ય થશે. હવે અપેક્ષા સાચી કઈ રીતે જોવાની?
શ્રાવકે પ્રતિદિન પૂજા, દર્શન દ્વારા આત્મકલ્યાણ કરવું જોઈએ. સાધુએ પણ પ્રભુદર્શનવંદન-ભક્તિથી ચૈત્યવંદન આદિ ભાવપૂજા કરવી જોઈએ તેવાં વિધાનો છે અને એ કર્યા સિવાય અમે પચ્ચખ્ખાણ પણ ન પાળીએ. અમે પણ પ્રતિમાની ભક્તિ જીવનમાં કરીએ છીએ, પણ તમારા જેવી દ્રવ્યપૂજા કરતા નથી, ભાવપૂજા કરીએ છીએ. શ્રાવક કરતાં સાધુની ભૂમિકા ઊંચી હોવા છતાં પ્રભુદર્શનની જરૂરિયાત અમારે પણ છે, તો પછી તમારા માટે તો પ્રભુપૂજાભક્તિ અનિવાર્ય કહેવાશે. પ્રભુના મહાશ્રાવકો આનંદ, કામદેવ આદિ ત્રિકાળ પૂજા કરતા હતા, ભક્તિ-ઉપાસના કરતા હતા. તેમાં જીરણ શેઠ, ભરત ચક્રવર્તી આદિ પણ ઉપાસના કરતા હતા. કુમારપાળ રાજા ૧૪૦૦ કોટ્યાધિપતિ શ્રાવકો સાથે બપોરે પૂજા કરવા નીકળતા હતા. સમકિત પામેલા, તત્ત્વને સમજેલા પણ દરરોજ પૂજા-દર્શન કરતા હતા અને તેઓ મૂર્તિનાં જ પૂજા-દર્શન-ભક્તિ કરતા હતા.
જ * * આ જ સ # # # # # # # # # # # # # # # # ८४
અનેકાંતવાદ
