________________
સભા - પણ પર્યાયની દૃષ્ટિથી જુએ છે ને ?
સાહેબજી:-પર્યાયની દૃષ્ટિથી જોવું તે અધૂરી દૃષ્ટિ ક્યાં છે? જે આવી વ્યાખ્યા કરે છે તે સાચા અર્થમાં સ્યાદ્વાદને ભણ્યા જ નથી. કાનજી સ્વામી માને છે કે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પૂર્ણ છે, પર્યાયદષ્ટિ અપૂર્ણ છે. પરંતુ તે ઉચિત નથી, કારણ કે દ્રવ્ય પણ સત્ય છે, પર્યાય પણ સત્ય છે. પરિપૂર્ણ બોધાર્થે એકલી દ્રવ્યદૃષ્ટિ પણ અધૂરી છે, અને એકલી પર્યાયદષ્ટિ પણ અપૂર્ણ છે. વળી પર્યાય પણ સત્ય છે, તો તે જોનારને અસત્ય કેમ કહી શકો? વસ્તુ એકલી પર્યાય છે કે એકલી દ્રવ્ય છે? દ્રવ્ય અને પર્યાયનો સમન્વય તેજ પૂર્ણદષ્ટિ છે.
સભા - દ્રવ્ય ધ્રુવ છે, માટે તે સત્ય છે ?
સાહેબજી:- અપેક્ષાએ દ્રવ્યનો પણ નાશ થાય છે.
સભા:- તો શાશ્વતતા ક્યાં રહી?
સાહેબજી-ધ્રુવ છે તે દ્રવ્ય છે, પરંતુ ધ્રુવતા પણ સાપેક્ષ છે. માટે પદાર્થમાં શાશ્વતતા પણ અપેક્ષાએ જ સ્થાપિત કરી શકાય. વળી સત્યનો શાશ્વતતા સાથે જ કંઈ અવિનાભાવ નથી, પરંતુ જેનું નક્કર અસ્તિત્વ છે તે શાશ્વત કે અશાશ્વત બધું સત્ય છે. વળી મોક્ષ પણ શાશ્વત હોવાથી સત્ય છે, તે માનવું ખોટું છે; કારણ કે સિદ્ધ પર્યાય પણ સંપૂર્ણ સ્થિર નથી. ઉત્પાદ-વ્યય નીકળી જાય તો વાસ્તવિકતા નીકળી જશે. શું મોક્ષમાં ત્રિપદી નથી? જો છે, તો મોક્ષમાં ગયા પછી પણ પ્રતિક્ષણ પર્યાય ચાલુ જ છે. મોક્ષમાં પણ પ્રતિક્ષણ પરિવર્તન છે. અનુભવવા રૂપે પર્યાયોનો આનંદ છે, મોજ છે, સુખ છે. ત્યાં તેના ભોગો પણ છે. શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ સમજો તો ખબર પડે. માટે પર્યાયમાત્રને આપણે નકામા ગણ્યા નથી. ઉપરાંત મોક્ષ પણ સ્વયં પર્યાય છે અને સંસાર પણ આત્માનો પર્યાય છે. માટે પર્યાયને તમે જો અધૂરી દષ્ટિ માનતા હો તો તમારા અભિપ્રાયથી તો આખો મોક્ષ અધૂરો ગણાય.
સભા:- સ્વદ્રવ્ય-પદ્રવ્ય જુદા છે?
સાહેબજી:-ના, અપેક્ષાએ એક જ છે, અપેક્ષાએ જુદા છે. સભા:- સ્વદ્રવ્ય-પદ્રવ્ય જુદા હોય તો દયાનો શું મતલબ?
સાહેબજી :- નિશ્ચયનયનો દયાધર્મ અને વ્યવહારનયનો દયાધર્મ જુદો છે. તમારે * * # # # # # # # કોમ ક ક * જૈ જૈ જૈ જૈ જૈ : કૌમ
* * * * * No
* અનેકાંતવાદ
