________________
આપું છું. એની થીયરીને આધારે ઊભા થયેલા ઇન્સ્ટમેન્ટ કે predictionની વાત કરતો નથી. જૈનદર્શનને વાસ્તવિક્તા સાથે સમન્વય છે, સત્યને સ્પર્શનારી આપણે ત્યાં સાપેક્ષતા છે. મારે મન તેમની વાતોનું મહત્ત્વ નથી. માટે અમારે આ તત્ત્વને એવી રીતે નથી સમજાવવું કે તમે મુંઝાઈ જાઓ.
સાપેક્ષતા એ સંદર્ભને સામે રાખીને કરાતું વિધાન છે. આત્માના વિકાસ માટે અધ્યાત્મની સાપેક્ષતા લેવાની છે. જયારે વિજ્ઞાન આત્માને માનતું નથી, માટે વિજ્ઞાનમાં ભૌતિક દષ્ટિએ સાપેક્ષતાની વાત છે.
અનેકાન્તવાદ પણ અનેકાન્ત છે. પૂ.આ. શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિ મહારાજે સ્યાદ્વાદ મંજરીમાં છાતી ઠોકીને કહ્યું છે કે દીવાથી માંડીને વિશાળ આકાશ સુધીની બધી વસ્તુ સ્યાદ્વાદ મુદ્રાથી અંકિત છે. બધા પદાર્થોમાં અનેકાન્તવાદ જડાયેલો છે. અનેકાન્તવાદ સર્વવ્યાપી છે. અહીંયાં ઇતર દર્શનકારો પૂછે કે બધે અનેકાન્તવાદ છે, તો તે અનેકાન્તને તમે એકાન્ત માનો છો કે અનેકાન્તથી માનો છો? તો તેના જવાબમાં આપણે અપેક્ષાએ અનેકાન્તવાદને સ્વીકાર્યો, તેથી અનેકાન્તવાદની પણ અનેકાન્તથી સ્થાપના સિદ્ધ થઈ.
સભા:- સાહેબજી ! તીર્થકરની વાણી તો છેવટનું નિરપેક્ષ સત્ય કહેવાય ને? -
સાહેબજીઃ- કઈ અપેક્ષાએ? તીર્થકરના સમવસરણમાં શ્રોતા તરીકે ઘણા આવતા. બારે પર્ષદામાં જૈનો-જૈનેતરો, શ્રદ્ધાળું, જિજ્ઞાસુ આવતા; સાથે અંશ્રદ્ધાળુ પણ આવતા, અનુયાયીઓ આવતા ને વિરોધીઓ પણ આવતા; ૩૬૩ પાખંડીઓ પણ આવતા. આ જગતમાં મિથ્યામત ૩૬૩ જ છે. શ્રેણિક તથા ઇન્દ્રો જે વાણી સાંભળતા તે જ વાણી પાખંડી પણ સાંભળતા. તો તેમને વાણી સત્ય બની કે અસત્ય બની? સમવસરણમાંથી નીચે ઊતરીને કહે કે, “મારો બેટો બોલવામાં ઉસ્તાદ છે. બાકી બોલે છે તો જૂઠું.” આ વાણી તેમને સત્ય થઈ કે અસત્ય? પાછું તેમને આમાંથી જાણવાનું મળે છે, તર્કો પણ મળે છે. માટે દોડી દોડીને સાંભળવા આવે છે. ગોશાળો પ્રભુની વાણી સાંભળીને જ નિષ્ણાત બન્યો છે. પ્રભુની વાણીના કારણે જ પોતાની જાતને સર્વજ્ઞ તરીકેનો પરિચય કરાવી શક્યો ને? પરંતુ પછી તેણે આનાથી કામ તો વેતરવાનું જ કર્યુંને? માટે તેને પ્રભુની વાણી સત્ય થઈ કે અસત્ય થઈ?
માટે જ સાપેક્ષવાદમાં રસ લેશો તો કદી નહિ વિચાર્યા હોય તેવા એંગલો મળશે. અત્યારે તો હું હજુ બારાખડી જ ઘૂંટાવું છું. શબ્દો તમને અઘરા ન લાગે માટે પરિચિત કરાવવા પ્રયત્ન કરું છું. સાપેક્ષતા, નિરપેક્ષતાઃ-આ વિધાનો વ્યવહારમાં કઈ રીતે છે, તે સમજો. જેમ
* * * *
* * * * * *
* * * *
* * * *
* *
* * ૨૦
* * * * * *
અનેકાંતવાદ
