________________
કરી રહ્યો છે, અને તમારી નજર પડે છે, તો તમારી શું ફરજ આવશે? વખત આવે બદમાશ માણસ સાથે ઝઘડવું, લડવું પડે, મારામારી કરવી પડે. આવા વખતે અહિંસાની વાત કરો તો પાપ લાગે. તેનું રક્ષણ કરવા હથિયાર પણ લેવું પડે. સાગરીતોને લઈને પ્રતિકાર કરવો પડે. કદાચ આમ કરતાં સામેના માણસને વાગી પણ જાય, હિંસા પણ થાય.
આ નિઃસ્વાર્થ ભાવે ફરજ રૂપે હિંસા થઈ તો પાપ લાગે કે પુણ્ય બંધાય? પુણ્ય જ બંધાય. ધર્મના રક્ષણના, આરાધનાના પ્રસંગે આ જ હિંસા સાધન રૂપ થતી હોય છે, માટે ત્યાં હિંસા વાજબી છે. તેથી વિચારજો કે મહાવીરે એકાન્ત અહિંસા માની કે અનેકાન્ત અહિંસા માની?
સભા:- ભગવાને તેમને ઉપસર્ગ આવ્યો તો પ્રતિકાર કેમ ન કર્યો ?
સાહેબજી - સ્વરક્ષણમાં કઈ ભૂમિકામાં પ્રતિકાર વાજબી અને ક્યારે પ્રતિકાર ગેરવાજબી, તેનું પણ વિશ્લેષણ છે. તમને કોઈ લૂંટવા આવે ત્યારે પ્રતિકાર કરો તે ધર્મ નથી. તમે પૈસા-ટકા-સત્તા-કુટુંબ બધું લઈને બેઠા છો, અત્યારે તમે બધું લૂંટાવી દો તેમ નથી, પણ જાતનું રક્ષણ કરો ત્યારે ભાવ શું જોઈએ? તમારે પરોપકાર કે આરાધનાના ઉદ્દેશથી રક્ષણ કરવું છે? કે પછી સ્વાર્થ ખાતર સંસારમાં રહીને મોજ-મજા-આનંદ-પ્રમોદ કરવા સ્વરક્ષણ કરવું છે? જ્યારે સ્વાર્થબુદ્ધિથી સ્વરક્ષણ કરો છો, તે અશુભ ભાવ છે, માટે ત્યાં પાપ બંધાય છે, ધર્મબુદ્ધિથી કરો તો પુણ્ય બંધાય છે. આના ઉપર શાસ્ત્રમાં એક દષ્ટાંત છે, તે વિચારીએ.
ચાંપો નામે વાણિયો એક આદર્શ શ્રાવક છે, ગુજરાતમાં પાટણ બાજુનો છે. ચાવડા વિંશના રાજાઓ સાથે ઘનિષ્ઠ સંબંધ ધરાવે છે. ધર્મપ્રેમી બારવ્રતધારી છે. ધનસંપત્તિ માટે ગામ છોડીપરદેશ કમાવા ગયેલ છે. પુરુષાર્થ અને સ્વબળથી લાખોની સંપત્તિ ભેગી કરી છે. પહેલાં નંગદ નાણું હતું, તે ભેગું કરીને ગામ આવવા નીકળ્યો છે. હવે ગુજરાતના જંગલમાં પેઠો ને હાકોટો પડ્યો કે “આગળ વધતા નહિ, જ્યાં છો ત્યાં જ ઊભા રહેજો, અને પાસે જે છે તે બધું આપદો, નહિતર જીવતો નહિ જવા દઈએ”. વાણિયો બધી પરિસ્થિતિ જુએ છે. સામે ત્રણ જણા છે, તેથી વિચારીને બોલે છે કે “હું સત્યવાદી છું માટે ખોટું નહિ બોલું. પરદેશથી ધન કમાઈને લાવેલ છું, પરંતુ તમે આ સંપત્તિ દાનમાં માંગો છો? જો દાનમાં માંગતા હો તો આપવા તૈયાર છું, કારણ હું ઉદાર છું; પણ જો બળજબરીથી માંગતા હો તો હું રાતી પાઈ આપવા તૈયાર નથી.” વિચારજો , ખુમારી કેટલી હશે? અત્યારે આવું બને ત્યારે સામેનો શું કહેશે કે “ભાઇ, દાન તો દાન આપી દે.” જ્યારે આ તો બહારવટિયો રાજવંશી વનરાજ ચાવડો છે. કહે છે. “અમે ભિખારી નથી કે અમે દાન માંગીએ, બાવડાના જોરથી પૈસા
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * અનેકાંતવાદ
33
