________________
સ્યાદ્વાદ સાચા-ખોટાનો શંભુમેળો નથીઃ
કેટલાક કહે છે કે દુનિયાની બધી જ વાતોનો સમન્વય કરો એટલે સ્યાદ્વાદ. પરંતુ સાચું-ખોટું બધાનો શંભુમેળો કરો એટલે સ્યાદ્વાદ? પણ આવો સ્યાદ્વાદ ભગવાને બતાવ્યો નથી. ઘણા શું માને છે કે ભગવાન મહાવીરે અનેકાન્તવાદ બતાવ્યો છે, માટે ઝઘડા સમાપ્ત થઈ જવા જોઈએ, છતાં પણ હજુ આપણે ઝઘડા પકડીને બેઠા છીએ, જો ખરા અર્થમાં આપણે સ્યાદ્વાદને સમજયા હોઈએ તો ઝઘડા રહે જ નહીં. પરંતુ શું આ સાચું છે? ભગવાનને બધાની સાથે મતભેદ હતો કે સમન્વય થઈ ગયેલો હતો? જયાં જયાં પ્રભુને ખોટું લાગ્યું ત્યાં ત્યાં તેની સમીક્ષા ખંડન ભગવાને કર્યું છે. ગોશાળો ખોટો છે તેમ પ્રભુએ કહ્યું છે. માટે શું ભગવાનને સ્યાદ્વાદ લગાડતાં ન્હોતો આવડતો? પોતાના સગા ભાણેજ પોતાના જમાઈ છે, તેની સાથે જ મતભેદ પડ્યો છે, જેનું મરતાં સુધી સમાધાન ન થયું. અનેકાન્તવાદ સ્વીકારો એટલે બધું પતી જાય? કોઈ કહે આત્મા છે, કોઈ કહે આત્મા નથી; કોઈ કહે દાન આપવું તે ધર્મ છે, કોઈ કહે તે અધર્મ છે; કોઈ કહે સત્કાર્ય કરવાં તે ધર્મ છે, કોઈ કહે તે અધર્મ છે. આમ, તમે ગમે તે રીતે સ્યાદ્વાદને જોડશો તો જંગલીવાદ થઈ જશે. અત્યારે સ્યાદ્વાદના નામથી ઘણી જ ગેરસમજો. ફેલાવાય છે; જેમકે વિજ્ઞાન એની અપેક્ષાએ સાચું છે, આપણે આપણી અપેક્ષાએ સાચા છીએ. મકાન લંબચોરસ છે, ગોળ પણ છે, સમચોરસ પણ છે, અને કોઈ કહે મકાન ઊંધું પણ છે. આ બધામાં શું બધું જ સાચું? જો બધા પોત-પોતાની અપેક્ષાએ સાચા, તો મિથ્યાવાદ થશે. * આપણી પાસે અનેકાન્તવાદ હોવાને કારણે જ આપણે ક્યાંય પણ રહેલા સત્યને તારવી શકીએ છીએ. આપણી ઉદાર બુદ્ધિ હોવાના કારણે બીજાના સિદ્ધાંતો પણ જો દૃષ્ટિકોણથી સાચા હોય તો સ્વીકારવામાં વાંધો નથી. સ્યાદ્વાદના કારણે ઉદાર-વિશાળ બુદ્ધિ આવે છે, પરંતુ તત્ત્વ-અંતત્ત્વનો શંભુમેળો તે સ્યાદ્વાદ નથી, સાપેક્ષતા પ્રત્યેક ઉદાહરણમાં લઈ જવાય છે. એક જ વ્યક્તિમાં દીકરો, બાપ, ભાણેજ બધા જ સંબંધો અપેક્ષાએ બંધબેસતા છે, ક્યાંય કલ્પનાને અવકાશ નથી. સ્યાદ્વાદચોક્કસ દૃષ્ટિકોણથી વાસ્તવિક રજૂઆત કરવા માટેની શૈલી છે. માટે જ સાપેક્ષવાદના સિદ્ધાંતને જે પકડશે તેને વ્યવસ્થિત દષ્ટિ મળશે, પરંતુ કોઈપણ . વાતની ખોટી પકડ કે કદાગ્રહ નહીં આવે.
નયવાદ:
સ્યાદ્વાદ સાથે જોડાયેલો બીજો શબ્દ નયવાદ છે. નય શબ્દ વ્યવહારમાં વપરાતો શબ્દ નથી, પરંતુ શાસ્ત્રમાં ઘણો જ પ્રચલિત છે. નિશ્ચયનય, વ્યવહારનય-આ બધા શબ્દો ઘણા જ * * * * * * * * * * * * & ક જ ક જ ન જ જ ર લ સ જ સ જ એક અનેકાંતવાદ
૨૭ 'P-૩
