Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar

Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust

Page 443

મથેર - સ્થળે (2) (અસ્થિરપણું, ચાંચલ્યપણું) ખાયા - અત્યાર (1) (દ્રવ્યોર્જન, ધન સંપાદન કરવું તે) अत्थोभय - अस्तोभक (न.) (ઉત, વૈ આદિ સ્તોભક-દોષરહિત ગુણવાળું સૂત્ર). કોઇપણ શાસ્ત્રની રચનામાં ગુણ અને દોષ બન્ને રહેલા છે. આથી જ શાસ્ત્રકારોએ રચના કેવા ગુણવાળી અને કેવા દોષરહિત હોવી જોઇએ તે માટેના શાસ્ત્રોની રચના કરેલી છે. વિવિધ પ્રકારના દોષોમાં એક દોષ આવે છે સ્તોભક દોષ. સંત, હૈ, દિવગેરે નિરર્થક શબ્દોનો પ્રયોગ તે સ્તોભક દોષ બને છે. રચનામાં આવા નિરર્થક શબ્દોનો પ્રયોગ વિનાના સૂત્ર હોવા જોઈએ. ૩થશ્વ - અથર્વ (પુ.). (વૈદિકોના ચાર વેદોમાંનો એક વેદ, ચતુર્થ વેદ) મ- મ(એ.) (આશ્ચર્ય 2. વિરામ) અવ્યયનો પ્રયોગ કોઈ આશ્ચર્યવાચક શબ્દમાં કે વિરામવાચક શબ્દમાં કરવામાં આવે છે. આ અવ્યયનો પ્રયોગ માત્ર સંસ્કૃતમાં જ કરવામાં આવે છે. પ્રાકૃત ભાષામાં તેનો પ્રયોગ કરવામાં આવતો નથી, ગાયત્રી મંત્રમાં આ શબ્દપ્રયોગ થયો છે. વંદુ- મરજી (પુ.). (હિંસાદિ દંડનો અભાવ, અહિંસા 2. મન-વચન-કાયાનો પ્રશસ્ત યોગ) જૈનધર્મના પારિભાષિક અર્થ અનુસાર દંડનો અર્થ લાકડી ન કરતાં જેના વડે જીવ દુર્ગતિમાં દંડાય તે દંડ કર્યો છે. અપ્રશસ્ત મનવચન-કાયાના યોગથી જીવ અકાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે અને તેનાથી અશુભ કર્મોનો બંધ કરે છે. જે જીવને ભવોભવ સુધી દુર્ગતિમાં ભમાવે છે. આ જ ત્રિયોગનું પ્રશસ્તભાવોમાં વર્તવું તે અદડ કહેવાય છે. દંડ() સંમિ - અપડશુfuse (ત્રિ.) (દડ અને કુદંડ આ બન્નેનો જ્યાં અભાવ હોય તે-નગરાદિ) રાજતંત્રમાં બે માર્ગ પ્રવર્તતા જોવા મળે છે. 1. દંડ અને 2. કદંડ. જે અપરાધી પાસેથી તેના અપરાધ અનુસાર દંડ વસુલવામાં આવે તે દંડ કહેવાય છે. પરંતુ જ્યાં અપરાધની માત્રા કરતાં વધુ કે તેનાથી ઓછો દંડ લેવામાં આવે તો તે કુદંડ કહેવાય છે. આ બન્નેનો જ્યાં અભાવ હોય તેને ‘મUહિમ' નગર કે શહેર કહેવામાં આવે છે. મહંતવ - સન્તવન (ત્રિ.) (જેમાં દાતણ કરવાનો નિષેધ છે તે) સ્થવિર કલ્પમાં વર્તતા સાધુને નિષ્કારણ દાતણ કરવાનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે. માત્ર જયારે કારણ ઉપસ્થિત થાય ત્યારે દાંત સાફ કરવાની છૂટ આપવામાં આવેલી છે. કિંતુ જિનકલ્પ, પરિહારવિશુદ્ધિકાદિના આચારોમાં તો સકરાણ કે નિષ્કારણ બન્ને રીતે દાતણ કરવાનો સર્વથા નિષેધ ફરમાવેલો છે. તે મયંક - મ (ત્રિ.) (દંભરહિત, કપટરહિત). અન્યોની લાગણીઓ સાથે છેતરપિંડી કરવી, તેનાથી છુપાવવું વગેરે દંભ છે. દંભનું બીજું નામ માયા છે. આગમોમાં કહેવું છે કે માયા તિર્યંચમાં અને સ્ત્રીઓમાં વધુ હોય છે અને જે પણ જીવ કપટ કે માયા કરે છે તે તિર્યંચયોનિમાં કે પછી સ્ત્રીવેદને પ્રાપ્ત કરે છે. જયારે દંભરહિત જીવ દેવયોનિ કે મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરે છે. મર્જ () સ - મવર્ણન () (ચાક્ષષજ્ઞાનનો અભાવ 2. અંધ 3. થીણદ્ધિ નિદ્રાના ઉદયવાળો 4. સમ્યક્વરહિત) 402