Book Title: Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar
Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust
View full book text
________________ પ્રજ્ઞાપનીય : સમજાવવા યોગ્ય, ગુરુજી સમજાવે તે પ્રમાણે | પ્રાતઃસ્મરણીયઃ સવારે યાદ કરવા લાયક, પ્રભાતે સ્મૃતિ યોગ્ય. સમજવાની જેની મનોવૃત્તિ છે તે, સરળસ્વભાવી, યોગ્યતાવાળો | પ્રાથમિક ભૂમિકાઃ શરૂઆતની અવસ્થા, બાળજીવો, જેનો હજુ જીવ.. વધારે વિકાસ થયો નથી તેવા જીવો. પ્રજ્ઞાપરિષહ: પ્રજ્ઞા એટલે બુદ્ધિ, અતિશય ઘણી બુદ્ધિ હોવા ! કાત્યાપ્રાપ્તવિભાષા: સંસ્કૃત ભાષામાં જે નિયમ અમુક શબ્દોમાં છતાં પણ તેનો ગર્વ ન કરે, નિરભિમાની થઈ પોતાને અલ્પજ્ઞ| નક્કી લાગુ પડતો હોય અને અમુક શબ્દોમાં બિલકુલ લાગુ ન જાણે તે. પડતો હોય, તેવા સર્વ શબ્દોમાં તે નિયમ વિકલ્પ લાગુ પ્રાણનાશક: શરીરસંબંધી દ્રવ્યપ્રાણોનો વિનાશ કરનાર, વિષ,! પાડવો તે. અગ્નિ વગેરે, આત્માના જ્ઞાનાદિ ભાવપ્રાણોનો વિનાશ કરનાર પ્રાપ્ય મેળવવા યોગ્ય, તેને જ પ્રાપ્તવ્ય પણ કહેવાય છે. રાગદ્વેષાદિ. પ્રાપ્યકારીઃ જે ઇન્દ્રિયો પોતાના વિષયની સાથે સંયોગ પામીને પ્રાણવલ્લભઃ પ્રાણ જેવી વહાલી વસ્તુ, (પતિ અથવા પત્ની). | જ જ્ઞાન કરાવે છે, જેમ કે જિહ્યાદિ. પ્રાણવાયુઃ શ્વાસોશ્વાસરૂપ શરીરમાં લેવાતો અને મુકાતો વાયુ. | પ્રાબલ્યઃ જોર, જુસ્સો, કર્મપ્રાબલ્ય એટલે કર્મોનું જોર. પ્રાણસંકટ: એવી આફત આવી પડે કે જ્યાં પ્રાણી સંકટમાં મુકાયા ! પ્રાયશ્ચિત : કરેલી ભૂલોની આલોચના કરવાપૂર્વક ગુરુજીએ હોય. આપેલો દંડ સ્વીકારવો તે. પ્રાણાતિપાત પર પ્રાણીના પ્રાણો હણવા, જીવઘાત કરવો, પ્રારબ્ધ નસીબ, ભાગ્ય, કર્મ, (લૌકિક ભાષામાં ઈશ્વર). બીજાને મારી નાખવા, અઢાર પાપસ્થાનકમાંનું પહેલું. પ્રેષ્યગણ આપણે જેનું પોષણ કરવાનું છે એવા નોકર-ચાકરોનો પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા : અન્ય જીવોની જેમાં હિંસા થાય તેવી [ સમૂહ, પાલવા યોગ્યનો સમુદાય. આરંભસમારંભવાળી ક્રિયા, 25 ક્રિયામાંની પાંચમી ક્રિયા. | પૃષ્યપ્રયોગઃ દશમા વ્રતમાં નિયમિત ભૂમિકામાંથી નોકરો દ્વારા પ્રાણાયામઃ યોગનાં આઠ અંગોમાંનું ચોથું અંગ, દીપ્રા દૃષ્ટિમાં! કોઈપણ વસ્તુ બહાર મોકલાવવી. આવતું યોગનું વિશિષ્ટ એક અંગ. | પ્રૌઢ સ્ત્રી-પુરુષ પુર્ણ વયનાં, વિશિષ્ટ ઉંમરવાળાં સ્ત્રી-પુરુષ. ફણીધરઃ નાગ, સર્પ. ફલનિષ્પાદકઃ ફળ ઉત્પન્ન કરનાર, અવશ્ય ફળ આપનાર, ફલોપધાયક જે બીજમાંથી અવશ્ય ફળ આવે જ એવું બીજ. ફલોપધાયકતાઃ ફળ આપવાની બીજમાં રહેલી અવધ્યશક્તિ. બગથાનબગલાના જેવું ધ્યાન, જેમ બગલો માછલી પકડવા [ બન્ધસ્વામિત્વ: ત્રીજા કર્મગ્રંથનું નામ, નરકગતિ આદિ 62 માટે સ્થિર થઈ જાય, તેમ સાંસારિક સુખ માટેની સ્થિરતા. | માર્ગણાઓમાં કઈ કઈ માર્ગણામાં વર્તતો જીવ કેટલાં કેટલાં કર્મ બડાઈ હાંકવીઃ મોટાઈ બતાવવી, પોતે પોતાની મોટાઈ ગાવી. | બાંધે? બદ્ધાયુ પરભવનું આયુષ્ય જે જીવે બાંધી લીધું છે તે. બહુધાઃ ઘણું કરીને, પ્રાયઃ, બહુ પ્રકારે, અનેક રીતે. બન્ય: આત્મા સાથે કર્મનું બંધાવું. બહુપરિશ્રમિત: ઘણું જ થાકેલું, અતિશય પરિશ્રમવાળું થયેલું. બન્યુચ્છેદઃ કર્મના બંધનું અટકી જવું. જેમ ચૌદમું ગુણસ્થાનક. બહ્મારંભત્વ: ઘણા આરંભ સમારંભ જેના જીવનમાં છે તે. બન્ધન: અટકાયત, પ્રતિબંધ કરનાર, રોકનાર, બાદર: એક જીવનું શરીર, અથવા અનેક જીવોનાં અનેક શરીરો બન્ધવિચ્છેદ : તે તે ગુણઠાણે તે તે કર્મના બંધનું અટકી જવું, | ભેગાં થયાં છતાં જે ચક્ષુથી દેખી શકાય તે, એવી રીતે ચક્ષુથી જેમ કે મિથ્યાત્વ મોહનો પહેલે, અનંતાનુબંધીનો બીજે બંધ દેખી શકાય તેવા પુદ્ગલસ્કંધો. વિચ્છેદ, બાદરપર્યાપ્તાઃ જે જીવોનાં શરીરો ચક્ષુગચર છે અને પોતાના બન્ધસ્થાનકઃ એકજીવ એકીસાથે જ્ઞાનાવરણીયાદિ એકેક કર્મની | ભવને યોગ્ય -૪પ૬ પતિઓ જેમે પૂરી કરી છે અથવા પૂરી કેટલી કેટલી પ્રકૃતિઓ બાંધે છે. કરવા સમર્થ છે તે. 39
