Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar

Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust

Page 692

અથવા વૈક્રિયરૂપે એમ કોઈપણ એક રૂપે ગ્રહણ કરીને પૂર્ણઇ | સ્તોત્ર સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલ પ્રભુના ગુણોનું વર્ણન કરતાં જે કાળ થાય તે કાળનું નામ સૂ. 8. પુ. 5. " | કરનારું સૂત્રવિશેષ. સુક્ષમ નિગોદ: અનંતા જીવોનું એક શરીર તે નિગોદ અથવા સ્યાનગૃદ્ધિઃ થીણદ્ધિ, પિંડીભૂત થઈ છે આસક્તિ જેમાં તે, એક સાધારણ વનસ્પતિકાય, તેવાં અસંખ્ય શરીરોની લુંબ ભેગી થાય | પ્રકારની ઘોર નિદ્રા, તેનું જ નામ સ્થાનધેિ પણ છે. તો પણ જે ચર્મચક્ષુથી દેખાય તે સૂક્ષ્મ નિગોદ. સ્ત્રીવેદઃ પુરુષની સાથે ભોગની અભિલાષા થાય છે, અથવા સ્ત્રી સૂક્ષ્મ ભાવ પૂગલ પરાવર્તન : રસસંબંધનાં સર્વ | આકારે શરીરની પ્રાપ્તિ થાય તે. અધ્યવસાયસ્થાનોને આ એકજીવ ક્રમશઃ મૃત્યુ વડે સ્પર્શી સ્પર્શને | ચંડિલભૂમિ : નિર્દોષ ભૂમિ, જ્યાં જીવહિંસા આદિ ન થાય પૂર્ણ કરે તેમાં જેટલો કાળ થાય તે સૂક્ષ્મ ભાવ પુ. પરાવર્તન. 1 તેમ હોય તેવી ભૂમિ. સૂક્ષ્મ શરીરઃ અસંખ્ય શરીરો ભેગાં મળે તો પણ જે ચર્મચક્ષુથી | સ્થલચર : ભૂમિ ઉપર ચાલનારાં પ્રાણી ગાય, ભેંસ, બકરી, ન દેખી શકાય તે. ઘોડો, હાથી, કૂતરા, બિલાડાં વગેરે. સૂકમ સંપરાય : દસમું ગુણસ્થાનક, જેમાં સંજ્વલન લોભ નું સ્થાનકવાસી સ્થાનમાં જે (ઉપાશ્રય આદિમાં જ) રહીને ધર્મ સૂમરૂપે જ માત્ર બાકી હોય, બાકીના સર્વ કષાયો જ્યાં ઉપશાન્ત | કરનાર, મૂર્તિને ભગવાન તરીકે ન સ્વીકારનાર, મૂર્તિમંદિરને હોય અથવા ક્ષીણ થયેલા હોય તે. પૂજ્ય તરીકે ન માનનાર. સૂક્ષ્મ ક્ષેત્રપુગલ પરાવર્તન : ચૌદ રાજલોક પ્રમાણ સંપૂર્ણ | સ્થાનયોગઃ એક પ્રકારનું આસન-વિશેષ, કાયોત્સર્ગ, પર્યકબંધ લોકાકાશના એકેક પ્રદેશ પ્રદેશે એકજીવ ક્રમશઃ મૃત્યુ વડે સ્પર્શી તથા પદ્માસનાદિ કોઈ પણ મુદ્રાવિશેષમાં મોક્ષને અનુકૂળ સ્પર્શીને પૂર્ણ કરે તેમાં જેટલો કાળ થાય તે. આત્મપરિણામ લાવવા સ્થિર થવું તે. સોપક્રમીઃ જે કર્મ અપવર્તના વડે તૂટીને નાનું થાય ત્યારે તેમાં સ્થાનાન્તરઃ એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને જવું તે, ચાલુ સ્થાનનો કંઈને કંઈ ઉપક્રમ (એટલે નિમિત્ત) મળે જ તે, અર્થાત્ નિમિત્ત ત્યાગ કરવો તે. મળવા વડે કર્મ તૂટીને નાનું થાય તે, અથવા ભલે નાનું ન થાય | સ્થાપના નિક્ષેપઃ મુખ્ય વસ્તુની ગેરહાજરીમાં તેની સ્મૃતિ નિમિત્તે તો પણ મૃત્યુ વખતે નિમિત્ત મળે છે. તે આકારવાળી અથવા તે આકારવિનાની વસ્તુમાં મુખ્ય વસ્તુનો સોહમપતિ : સૌધર્મ નામના પ્રથમ દેવલોકના જે ઇન્દ્ર તે આરોપ કરી મુખ્ય વસ્તુની કલ્પના કરવી છે, જેમકે પ્રભુની સોહમપતિ. પ્રતિમાને પ્રભુ માનવા. સૌભાગ્યઃ સુખવાળી સ્થિતિ, લોકો વહાલ ઉપજાવે તેવી સ્થિતિ, | સ્થાવર જીવ : સુખ અને દુ:ખના સંજોગોમાં પોતાની ઈચ્છા પુણ્યોદયવાળો કાળ, ઓછુંવતું કામ કરવા છતાં લોકોને જે ગમે ! પ્રમાણે જે જીવ હાલી ચાલી ન શકે, સ્થિર જ રહે છે. જ, રુચે જ, જેને જોઈને લોકો આનંદ પામે તે. સ્થાવર તીર્થ : જેનાથી સંસાર તરાય તે તીર્થ, એક જ સ્થાને સૌભાગ્યવતી પતિવાળી સ્ત્રી, સંસારના સુખવાળી સ્ત્રી, જે સ્ત્રીને 1 સ્થિર જ રહે તેવું તીર્થ તે સ્થાવર તીર્થ, જેમકે શત્રુંજય ગિરનાર, જોઈને લોકો આનંદિત થાય, પ્રસન્ન થાય તે. આબુ, સમેતશિખર, રાણકપુર ઇત્યાદિ. સ્કંધઃ બે અથવા બેથી અધિક અનેક પુદ્ગલપરમાણુઓનો પિંડ- ! સ્થિતિ કાળ, સમય, અવસર. સમૂહ તે અંધ. સ્થિતિઘાતઃ કર્મોની લાંબી-લાંબી બાંધેલી સ્થિતિને તોડીને નાની સ્તવનઃ પ્રભુના ગુણગાન કરવા, પ્રભુ પાસે આત્મદોષો પ્રદર્શિત કરવી તે, સ્થિતિના અગ્રિમ ભાગથી ઉત્કૃષ્ટપણે સેંકડો કરી પ્રભુજીના ઉપકારને ગાવા. સાગરોપમપ્રમાણ અને ધન્યથી પલ્યોપમનો અસંખ્યાતનો તિબુકસંક્રમ : ઉદયવાળી કર્મપ્રકૃતિમાં અદયવાળી | કર્મપ્રકૃતિનાં દલિકોનો પ્રક્ષેપ કરવો. સ્થિતિબંધઃ કર્મોમાં સ્થિતિનું નક્કી કરવું તે, બંધાયેલું કર્મ આત્મા સ્તુતિપ્રિય: જેને પોતાની પ્રશંસા જ અતિશય વ્હાલી હોય તે. | સાથે ક્યાં સુધી રહેશે એ નક્કી થવું તે. સ્તનપ્રયોગ: ચોરને ચોરી કરવાના કામમાં મદદગાર થવું તે. | સ્થિરચિત્તઃ મનને અતિશય સ્થિર કરવું, અન્ય વિચારોથી રોકવું, તેનાપહત: ચોરી કરીને લાવેલા ચોરના માલને (સસ્તા ભાવ | વિવક્ષિત કામકાજમાં મનને પરોવવું. આદિના કારણે) ખરીદવો તે. સ્થિરબુદ્ધિ: ઠરેલ બુદ્ધિ, સારા-નરસા અનુભવોથી ઘડાયેલ બુદ્ધિ, સ્તેયાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનઃ ચોરી કરવા માટેનો પ્લાન દોરવા સતત | અતિશય સ્થિર ગંભીર બુદ્ધિ. તેના જ વિચારોમાં ગૂંથાઈ રહેવું. | સ્કૂલ વ્રતઃ મોટાંમોટાં હિંસા, જૂઠ, ચોરી આદિ પાપોનો ત્યાગ 6 1