Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar

Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust

Page 682

અનં. નો સંક્રમ. વિરહકાળ : આંતરું થવું, વસ્તુની પ્રાપ્તિ પછી ફરી પ્રાપ્તિ ન વિધ્વંસઃ વિનાશ, સમાપ્તિ, પૂર્ણાહુતિ. થાય ત્યાં સુધીનો કાળ, જેમ કોઈ જીવ મોક્ષે ગયા પછી બીજો વિનય નમ્ર સ્વભાવ, વડીલો અને ઉપકારીઓ પ્રત્યે ગુણજ્ઞ| કોઈ જીવ મોક્ષે ન જાય તેવો વધુમાં વધુ કાળ છે માસ તે સ્વભાવ, છ અભ્યતર તપમાંનો 1 તા. વિરહકાળ. વિનયસંપન્નતા : જીવમાં વિનયીપણાની પ્રાપ્તિ થવી. | વિરહવેદના: એક વસ્તુનો વિયોગ થયા પછી તેના વિયોગથી વિનયયુક્તતા. થતો શોક તથા થતું દુઃખ, જેમકે પતિ-પત્નીને વિયોગથી થતું વિનિયોગ કરવો : વાપરવું, ઉપયોગ કરવો, વપરાશ, પ્રાપ્ત શક્તિનો સદુપયોગ કરવો. વિરાધના થવી: પાપ લાગવું, ભગવાનની આજ્ઞાવિરુદ્ધ કાર્ય વિનીતાવિનીતઃ વિનય અને અવિનયવાળા બે શિષ્યો, તેઓની | કરવું, આશાતના કરવી, હિંસા-જૂઠ આદિ પાપકાર્યો કરવાં. વચ્ચે વૈયિકી બુદ્ધિસંબંધી હાથીના પગલાનું દૃષ્ટાન્ત જાણવું. | વિલય થવો : નાશ થવો, વિધ્વંસ થવો, પૃથ્વીનો વિલય = વિપર્યય થવો : ઊલટું સમજાઈ જવું, મિથ્યાત્વ મોહનીયના | પૃથ્વીનો નાશ. ઉદયથી ધર્મકાર્યમાં અને જિનેશ્વર પ્રભુ ઉપર વિપરીત ભાવ | વિલક્ષણતા વિપરીતતા, ઊલટાપણું, જે પદાર્થમાં જે વસ્તુની થાય તે. કલ્પના કરી હોય, તેનાથી ઊલટાં ચિહ્નો દેખાવાં. વિપાકવિચય: “પૂર્વે બાંધેલાં કર્મોના ફળો ઘોર અતિઘોર છે” | વિલાસ કરવો મોજ કરવી, આનંદ માનવો, સાંસારિક સુખમાં ઇત્યાદિ વિચારવું, ધર્મધ્યાનના 4 ભેદોમાંનો 1 ભેદ. સુખબુદ્ધિ કરવી. વિપાકક્ષમા ક્રોધનું ફળ અતિશય ભયંકર છે, તેનાથી બંધાયેલાં 1 વિવક્ષા: પ્રધાનતા, વસ્તુમાં અનેક ગુણધર્મો હોવા છતાં બીજાને કમનું ફળ દુઃખદાયી છે એમ વિચારી ક્ષમા રાખવી તે, ક્ષમાના1 ગૌણ કરી અમુક ધર્મને પ્રધાન કરવા તે, જેમકે સાકર કેવી ? પાંચ ભેદોમાંની 1 ક્ષમા. ખારું, ઇત્યાદિ. વિર્ભાગજ્ઞાન: મિથ્યાષ્ટિ આત્માઓને થયેલું વિપરીત એવું | વિવણિત ધર્મ : વસ્તુમાં અનંતધર્મો હોવા છતાં પણ જે ધર્મની અવધિજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન જમિથ્યાષ્ટિ પાત્રના કારણે વિભંગ. | પ્રધાનતા કરવામાં આવે તે ધર્મ, જેમકે ભ્રમર કાળો છે. વિભાગ થવો : ટુકડા થવા, બે ભાગ થવા, તેનું નામ 1 વિવાદઃ ચચ, તર્કવિતર્ક, ઝઘડો, સામસામી દલીલ કરવી તે, “વિભાજિત” કહેવાય છે, જેમકે ધર્મવિવાદ, વાદવિવાદ, કર્મવિવાદ વગેરે. વિભાવદશા : આ આત્માનો ક્રોધ-માનાદિ કષાયને વશ જેT વિવિક્ત વસવાટ: મનુષ્ય-પશુ-પક્ષી વિનાના સ્થાનમાં વસવાટ પરિણામ છે, અથવા પુદ્ગલથી થતો સુખ-દુઃખમાં રતિ-અરતિનો | કરવો તે, એકાન્ત, નિર્જનભૂમિમાં રહેવું. જે પરિણામ છે. વિવેક: ઉચિત આચરણ કરવું, જયાં જે હિતકારી હોય, અથવા વિભાવસ્વભાવઃ આત્મા સ્વયં અનંતજ્ઞાનાદિ ગુણમય છે, તેનું શોભાસ્પદ હોય તેવું આચરણ કરવું તે. સ્વભાવ કર્મોથી આવૃત થતાં પૌગલિક ભાવોને આધીન | વિવેકી મનુષ્ય : જયાં જે શોભાસ્પદ હોય ત્યાં તેનું આચરણ થવું તે. કરનાર. વિભ્રમઃ વસ્તુ હોય તેનાથી ઊલટસૂલટ, અસ્તવ્યસ્ત જણાય | વિશારદ : પંડિત, વિદ્વાન, કલાના જાણકાર. તે, જેમકે ઝાંઝવાના જળમાં જલજ્ઞાન થવું તે. નંતમૂહ્નવસારથા” વિમાસણ વિચારમાં ગૂંથાઈ જવું, ઊંડા વિચારવિશેષ. વિશિષ્ટ પ્રતિભાસંપન્નઃ સામાન્ય માણસમાં ન સંભવી શકે તેવા વિયોગઃ જુદા થવું, અલગ પડવું, છૂટા પડવું. તેજથી યુક્ત. વિરતિઃ ત્યાગ, વસ્તુ ત્યજી દેવી, વસ્તુનો ત્યાગ કરવો, વિશિષ્ટ સામર્થ્ય સામાન્ય માણસમાં ન સંભવી શકે તેવું બળ. વિરમણ. વિશેષ ગુણઃ જે ગુણ સર્વ દ્રવ્યોમાં ન હોય, પરંતુ અમુક જ વિરતિધર : ત્યાગી આત્માઓ, દેશથી વિરતિ લેનારા શ્રાવક દ્રવ્યમાં હોય તે. અને શ્રાવિકા તથા સર્વથા વિરતિ લેનારા સાધુ અને સાધ્વીજી. | વિશેષાવશ્યક (મહાભાષ્ય) : શ્રી જિનભદ્રગણિ વિરમણ કરવુંઃ અટકવું, છોડી દેવું, સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત, વિરસણ ક્ષમાશ્રમણસૂરિજીનો સામાયિક આવશ્યક ઉપર બનાવેલો - વ્રત એટલે મોટા જીવોની (ત્રસજીવોની) હિંસાથી અટકવાવાળું | મહાગ્રંથ. વ્રત. વિશેષોપયોગ : વસ્તુમાં રહેલા વિશેષ ધર્મને જાણવાવાળો 51