Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar

Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust

Page 683

ઉપયોગ, આનું જ નામ જ્ઞાનોપયોગ અને સાકારોપયોગ | પણ કહેવાય છે. પણ છે. વીતરાગપ્રણીત (તત્ત્વ):વીતરાગ પરમાત્માએ બતાવેલું જે તત્ત્વ. વિષમ પરિસ્થિતિ પ્રતિકૂળ વાતાવરણ, સહન ન થઈ શકે તેવા | વીતરાગપ્રણીત ધર્મ વીતરાગ પરમાત્માએ બતાવેલો જે ધર્મ. સંજોગો, મુશ્કેલીભર્યું કાર્ય. વીરપુરુષ બહાદુર પુરુષ, બળવાન પુરુષ, ઉપસર્ગોમાં ટકી વિષમાવગાહી સિદ્ધ : જે સિદ્ધ-પરમાત્મા બીજા સિદ્ધ-[ રહેનાર, પરમાત્માઓની સાથે એક-બે-ત્રણ આદિ આકાશપ્રદેશોથી જુદી | વીર્ય શક્તિ, બળ, પુરુષતત્ત્વ, શુક્ર, પુરુષશક્તિ. અવગાહના ધરાવે છે તે, સરખેસરખા આકાશમાં નહીં રહેલા | વીર્યાચાર : પોતાના શરીરમાં પ્રાપ્ત થયેલી શક્તિનું ધર્મકાર્યમાં સિદ્ધો. વાપરવું, શક્તિ છુપાવવી નહીં તથા ઉલ્લંઘન કરવું નહીં. વિષયપ્રતિભાવ (જ્ઞાન) : જ્યાં માત્ર જ્ઞાનાવરણીય કર્મના | વૃત્ત: બનેલું, થયેલું, ચરિત્ર, વૃત્તાંત એટલે કથા; થાળી જેવો ક્ષયોપશમથી વિષય બરાબર આવડે છે, બોલી શકે છે, સમજાવી ગોળ. શકે છે પરંતુ દર્શનમોહનીય અને ચરિત્ર-મોહનીયનો ક્ષયોપશમ વૃત્તિસંક્ષેપ: ઇચ્છાઓને કાબૂમાં લેવી, ઇચ્છાઓ ઉપર કંટ્રોલ ન હોવાથી તેના ઉપર રુચિ અને આચરણ નથી તે. કરવો. ઇચ્છાઓને દાબવી, છ બાહ્ય તપમાંનો એક તપવિશેષ. વિષયાભિલાષ: પાંચ ઇન્દ્રિયોનાં વિષયસુખોને ભોગવવાની વૃદ્ધાનુગામી : વડીલોને અનુસરવું, ઉપકારીઓની પાછળ ઇચ્છા, આનું જ નામ “વિષયવાસના” પણ છે. ચાલવું. વિસંયોજના: મોહનીયકર્મમાં અનંતાનુબંધી 4 કર્મોનો નાશ ક્ય | વૃદ્ધાવસ્થા: ઘડપણ, પાકી ગયેલી વય, જરાવસ્થા. છે પરંતુ તેના બીજભૂત મિથ્યાત્વમોહનીય કમદિ 3 | વેદઃ બ્રાહ્મણાદિમાં પ્રસિદ્ધ ધર્મ-શાસ્ત્રો, ઋક્વેદ, યજુર્વેદ વગેરે. દર્શનમોહનીયનો નાશ કર્યો નથી, જેના કારણે પુન: અનંતાનુબંધી | વેદના સમુધ્ધાતઃ શરીરમાં અસાતાવેદનીયના ઉદયથી પીડા થાય બંધાવાનો સંભવ છે તેવો અનંતાનુબંધી ક્ષય. ત્યારે સર્વ આત્મપ્રદેશો સ્થિર કરી, સમભાવ રાખી, પીડા વિસંવાદ થવો : પરસ્પર વિરુદ્ધ વાત ઊભી થવી, વિરુદ્ધ | ભોગવી, અસાતાનાં દલીકોનો જલ્દી તરત નાશ કરવો તે. વાતાવરણ જોવું. વેદનીય કર્મ : સાતા–અસાતારૂપે ભોગવાય તેવું ત્રીજું કર્મ. વિસંવાદી લખાણ: પવપર વિરુદ્ધ લખાણ, આગળ-પાછળ] વેધકતા રાધાપુતલી વીંધીને વિજય મેળવનાર, “વેધકતા વેધક જુદું-જુદું પરસ્પર વિરોધ આવે તેવું લખાણ, એ જ રીતે પૂર્વાપર | લહે છે.” વિરુદ્ધ બોલવું તે વિસંવાદી વચન. | વેરઝેર: પરસ્પર વૈમનસ્ય, અંદર-અંદરની દાઝ-ઈર્ષ્યા વિસ્તાર : ફેલાવો, પાથરવું, ધર્મ-વિસ્તાર = ધર્મનો ફેલાવો | વૈક્રિય શરીર H એક શરીર હોતે છતે બીજા અનેક શરીરો થવો. બનાવવાની જે લબ્ધિ-શક્તિ તે, નાનાં-મોટાં આદિ નવાં નવાં વિસ્તૃત ચર્ચા ઘણા જ વિસ્તારવાળી ધર્મચર્ચા, આદિ ચર્ચાઓ. | આકારે શરીરો બનાવવાં. વિહાયોગતિનામ (કમ) શરીરમાં પગ દ્વારા ચાલવાની જે કળા | વૈક્રિય સમુધ્ધાત: વૈક્રિય શરીર બનાવતી વખતે આત્મપ્રદેશો તે, તેના શુભ અને અશુભ બે ભેદ છે. હાથી, બળદ અને હંસ | સ્થિર કરી, બીજા શરીરની રચના કરી, તેમાં આત્મપ્રદેશ સ્થાપી, જેવી જે ચાલ તે શુભ અને ઊંટ-ગધેડા જેવી જે ચાલ તે અશુભ. તે શરીર ભોગવવા દ્વારા વૈ. શ. નામકર્મનો વિનાશ કરવો તે. વિહારભૂમિ સાધુ-સંતોને ધર્મકાર્ય કરવા માટે આહારાદિની વૈદક શાસ્ત્ર જેમાં શરીરના રોગોની ચિકિત્સા બતાવેલી હોય અનુકૂળતાવાળી વિચરવાની જે ભૂમિ તે વિહારભૂમિ. તેવું આયુર્વેદ સંબંધી શાસ્ત્ર. વિહુયરયમલા : જે પરમાત્માએ “રજ” અને “મેલ” ધોઈ | વનયિકી બુદ્ધિઃ ગુરુજીનો વિનય કરવાથી તેમની પ્રસન્નતા દ્વારા નાખ્યા છે તે. શિષ્યોમાં વધતી બુદ્ધિ. વિક્ષેપ કરવો : કાર્ય કરનારાને વિધ્ધ કરવું, અંતરાય પાડવો. | વૈમાનિક દેવઃ ઉચ્ચ કોટિના દેવો, 12 દેવલોકોમાં, (દિગંબરવિક્ષેપણી કથા : જે કોઈ વ્યાખ્યાન કે વાર્તાલાપમાં અન્ય | સંપ્રદાય પ્રમાણે 16 દેવલોકોમાં) તથા રૈવેયક-અનુત્તરમાં વ્યક્તિઓનું સીધી રીતે કે આડકતરી રીતે ભારોભાર ખંડન જ| રહેનારા દેવો. આવતું હોય તેવું વ્યાખ્યાન અથવા તેવો વાર્તાલાપ, વૈયધિકરણ્ય વિરુદ્ધ અધિકરણમાં રહેનાર, સાથે નહીં રહેનાર, વીતરાગતા જેના આત્મામાંથી રાગ, દ્વેષ, મોહ અને અજ્ઞાન ભિન્ન ભિન્ન જગ્યાએ રહેનાર, જેમકે જળ અને અગ્નિ. આદિ સંપૂર્ણ નિર્દોષ અવસ્થા, આનું જ નામ “વીતરાગ દશા” | વૈયાવચ્ચ : ગુરુજી, વડીલો, ઉપકારીઓ, તપસ્વીઓ અને 52