Abhidhan Rajendra Kosh Part 01 Shabdarth Vivechan - Shabdona Shikhar

Author(s): Rajendrasuri, Vaibhavratnavijay
Publisher: Raj Rajendra Prakashan Trust

Page 641

દેશ. આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિ : આત્માભિમુખ દૃષ્ટિ, આત્માના ગુણોની | આર્જવતા H સરળતા, નિષ્કપટતા, માયારહિતતા. પ્રાપ્તિ તરફનું જ ધ્યાન. આર્તધ્યાનઃ સુખ-દુઃખની ચિંતાઓ કરવી, મનગમતી વસ્તુનો આનતદેવલોક: વૈમાનિક દેવોમાં નવમો દેવલોક. માનવના દવલાક. વિયોગ થાય અને અણગમતી વસ્તુનો સંયોગ થાય ત્યારે રડવું, આનન્દઃ હર્ષ, પ્રસન્નતા, હાર્દિક પ્રેમ. ઉદાસ થવું, શરીરની ચિંતા કરવી, નિયાણું કરવું વગેરે. આનયનપ્રયોગઃ લાવવું, ધારેલી ભૂમિકાની સીમા બહારથી કંઈક | આર્તનાદ: હૈયામાં થયેલી પીડાના સંવેદનથી બોલાતા શબ્દો. લાવવું, દશમા વ્રતનો એક અતિચાર. આર્યકુલ સંસ્કારી ઘરો, આત્માની દૃષ્ટિવાળાં ઘરોમાં જન્મ. આનુપૂર્વી ક્રમસર, અથવા એક ભવથી બીજા ભવમાં જતા ! આર્યદેશઃ આત્મા, પૂર્વભવ, પરભવ, ધર્મ, કર્મ, માનવાવાળો જીવને કાટખૂણે વાળનારું જે કર્મ તે. આજોરાપેક્ષિતઃ અંદરની અપેક્ષાવાળું, અંદરની દૃષ્ટિવાળું. | આર્યભૂમિ: આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિના વારસાવાળો દેશ. આન્તરિક અંદરની પરિસ્થિતિ, હાર્દિક જે ભાવ તે. આલંબનઃ આધાર, સહાયક, ટેકો, મજબૂત નિમિત્ત. આન્તરિક સ્થિતિ અંદરની પરિસ્થિતિ, અંદરના હૈયાના ભાવો. | આલાપસંલાપઃ લોકોની સાથે વાતચીત, લોકોની સાથે એક આપ્તપુરુષ: યથાર્થ જ્ઞાન ધરાવનારા અને યથાર્થ બોલનારા. | વાર બોલવું તે આલાપ અને વારંવાર બોલવું કે સંલાપ. આસોદિત: મહાત્મા - ગીતાર્થ - જ્ઞાનીઓએ કહેલું. આલોચના : અજાણતાં થયેલા પાપના પ્રાયશ્ચિત માટે, અથવા આભા : પ્રકાશ, તેજ, ચમક, ઝાકઝમાળ. પરવશતાથી જાણીને થયેલા પાપના પ્રાયશ્ચિત માટે કરાતી આભાસ તેના જેવું દેખાવું, વાસ્તવિક તેવું ન હોય પરંતુ તેવું મનોવેદના, તેના માટે કરાતી ધર્મક્રિયા તે. દેખાય છે. ' આવરણઃ ઢાંકણ, પડદો, જ્ઞાનાદિ ગુણોને ઢાંકનારાં કર્મો. આભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ : પોતાનું જ સાચું છે તેવો દુરાગ્રહ. | આવરણકતભેદ : કર્મોના આવરણને લીધે કરાયેલો ભેદ, અજ્ઞાની હોતે છતે પોતાનું સાચું માનવાનો આગ્રહવિશેષ. . લોકોમાં જે ઓછાવતું જ્ઞાન છે તે તરતમતા આવરણ વડે આભિનિવેશિક : પોતાનું ખોટું છે એમ જાણવા છતાં મિથ્યા કરાઈ છે. અભિમાનના વશથી તેને ન મૂકવું અને સત્ય માની વળગી રહેવું. | આવલિકા અસંખ્યાત સમયોનો સમૂહ તે આવલિકા, અથવા આમરણાન્તઃ આ શરીરમાં જીવ હોય ત્યાં સુધી, અર્થાત્ મરણ | 48 મિનિટમાં 1, 67, 77, 216 આવલિકાઓ થાય છે. આવે ત્યાં સુધી કરેલા નિયમો. આવશ્યક : અવશ્ય કરવા લાયક કાર્યવિશેષ, આખા દિવસઆમિષઃ માંસ. રાતમાં અવશ્ય કર્તવ્ય-સામાયિકાદિ છે આવશ્યક જાણવાં. આસ્લ રસ : ખાટો રસ, ખાટું, ખાટા પદાર્થોનો સ્વાદ. આવાર્યગુણ: આવરણ કરવા લાયક જ્ઞાન-દર્શન આદિ ગુણો, આયંબિલ : છ વિગઈઓ, અને વિકાર-વાસનાનાં ઉત્તેજક | આવિર્ભાવ પ્રગટ થવું, ખુલ્લું થવું, સત્તામાં રહેલ પર્યાયની દ્રવ્યોનો ત્યાગ, નીરસ ભોજન એક ટંક લેવું તે. પ્રગટતા. આયુધશાળા શસ્ત્રોની શાળા, જેમાં શસ્ત્રો રખાતાં હોય તે. | | આવિર્ભતઃ પ્રગટ થયેલ, સત્તામાં રહેલો, પ્રગટ થયેલો પર્યાય. આયુષ્યકર્મ : એક ભવમાં જીવાડનાર, પકડી રાખનાર, આવૃત્ત કરેઃ ઢાંકે, આચ્છાદિત કરે, ગુપ્ત કરનાર કર્મ. નીકળવા ન દેનાર, પગમાં નંખાયેલી બેડી જેવું. આશાતના અપભ્રાજના, અવહેલના, તિરસ્કાર, અણછાજતું આરંભ: પ્રારંભ, શરૂઆત, કામકાજ શરૂ કરેલું. વર્તન, દેવ-ગુરુશાસ્ત્ર પ્રત્યે અયોગ્ય વર્તન કરવું. આરંભ-સમારંભઃ જીવોની હિંસા કરવી તે આરંભ, અને હિંસા | આશીર્વાદઃ વડીલોની પ્રસન્નતા, ઉત્તમ મહાત્માઓની મનની કરવાની તૈયારી કરવી, સાધન-સામગ્રી ભેગી કરવી તે સમારંભ. | પ્રસન્નતા, સારા કામમાં તેઓની શુભ સમ્મતિ. આરણઃ વૈમાનિક દેવોમાં ૧૧મો દેવલોક. આશ્રવ: આત્મામાં કર્મોનું આવવું, કર્મ માટે પ્રવેશનાં દ્વારો. આરા: અવસર્પિણી-ઉત્સર્પિણીના છ જાતના કાલવિભાગ. | આસન્નભવ્ય : બે-ચાર ભવોમાં જ મોક્ષે જનાર, નજીકના ગાડાના પૈડામાં પહેલા આરા જેવા જે ભાગો તે. કાળમાં મોક્ષે જનાર આરાધકઃ આરાધના કરનાર, સંસારનાં ભૌતિક સુખ-દુઃખો | આસન્નોપકારી : બહુ જ નજીકના જ ઉપકારી, જેમ કે પ્રભુ ઉપરનો રાગ-દ્વેષ ઓછો કરી અધ્યાત્મદષ્ટિ તરફ જનાર. મહાવીર સ્વામી. આરાધના: અધ્યાત્મદષ્ટિની પ્રાપ્તિ માટે કરાતી ધર્મક્રિયા. | આસ્તિકતા જીવ, પૂર્વભવ, પરભવ, આદિ છે એવી માન્યતા. આરાધ્યઃ આરાધના કરવા યોગ્ય પરમાત્મા અને ધર્મગુરુ વગેરે. | આહારકશરીર : ચૌદ પૂર્વધર મહાત્માઓ પોતાને થયેલા |