Book Title: Yogavinshika Tika
Author(s): Haribhadrasuri, Yashovijay Upadhyay, Dhirajlal D Mehta
Publisher: Jain Dharm Prasaran Trust Surat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001101/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yogAUizikA dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA For Private Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH - AcArya ziromaNi - tarkasamrAT- yAkinImahattarAsUnu zrI haribhadrasUrIzvarajI viracita yoga viMzikA pUjya upAdhyAyajI zrI yazovijayajI kRta saMskRta TIkAnA gujarAtI anuvAda sAthe anuvAdaka dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA 11/443, mAtRchAyA bilDiMga, rAmajInI poLa, nANAvaTa surata. INDIA P. N. 395001. prakAzanavarSa :- vIra saMvata 2pa19 vikrama saMvata 2049/ I. sa. 1993 prathama AvRtti 2000 prApti sthAno (1) zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA sTezana roDa, mahesANA, uttara gujarAta (2) esa. bI. TesTAIla 66, AnaMda zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda (3) PRAVINBHAI K. SHAH, 401, FARMSTEAD DRIVE, CARY N. C. 27511 U. S. A. T. NO. 919 - 459 - 0956 (8) NARENDRA BHAI SHAH 16555, BRE HON LANE, BROOKFIELD, W. 1. 53005, U. s. A. T. NO. 414 - 783 - 4151 mudraka bhIkhAbhAI esa. paTela bhagavatI ophaseTa, 19, ajaya InDasTrIyala esTeTa, dUdhezvararoDa, amadAvAda. mukhapRSTha citra H jaya paMcoLI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA "bhAratavarSa" eTale amUlya prakRti ane saMskRtinuM anupama saMskAradhAma, AtmonnatinA ananya upAya tarIke jeNe sadAkALa tyAgane ja agrasthAna ApyuM che. uttama saMto, saMnyAsIo, tyAgIo ane zramaNo A bhUmi upara thayA che. jemaNe potAnuM jIvana sva-paranA kalyANamAM vyatIta karyuM che. tIrthaMkara paramAtmAnA virahakALamAM temanA vADamayane gIrvANa girA dvArA vizeSa vistata karI sAhityasarjana vaDe lokopakAra ane lokoddhAra karavAmAM jainamunivarono amUlya phALo che. potAnA AyuSya pramANanI sAthe jenI kalpanA na thaI zake teTalA adbhuta zlokonI kavitva, vAdita, saMgrAhakatva Adi mahAzaktiyukta racanA karI jeoe sAhityasarjana karyuM che. jemAM potAnI jIvananI pratyeka kSaNa udAttabhAvanA, ekAgratA, tanmayatA, para pratyenI vAtsalyatA Adi guNo bharelA che. te sarjana vaDe potAnA AtmAne samasta jaina saMghane ane bhAratadezane A munivaroe kRtArtha karyo che. AvA guNothI yukta, punaH punaH namaskaraNIya, munirvAdomAM zrIbhadrabAhusvAmI, zrIsiddhasena divAkarasUrijI, zrIumAsvAtijI, zrImaOvAdijI, zrIharibhadrasUrijI, zrI hemacaMdrAcAryajI, zrIabhayadevasUrijI, zrIvAdidevasUrijI, zrImunicandrasUrijI, zrIsiddhasanagaNi, zrasiddharSigaNi, zrIyazovijayajI, digaMbarasaMpradAyamAM pUjyapAdasvAmI, zrImaMtabhadrajI, zrIkuMdakuMdAcAryajI, zrIakalaMkAcArya, zrIamRtacaMdrajI Adi munivaronAM nAmo agragaNya che. prastuta "yogaviMzikA" graMthanA praNetA zrIharibhadrasUrijI che ane TIkAkAra zrIyazovijayajI upAdhyAyajI che. A graMthakartAe saMskRta-prAkRta bhASAmAM 1444, graMthonI adbhuta racanA karI amUlya jJAnadhana jaina saMghane arpaNa karyuM che. ekeka graMtho vividharasothI bharapUra che. gRhastha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana, sAdhujIvana, yogAvasthA, dhyAnAvasthA, darzanazAstro Adi sarva viSayone AvarI letA graMthonuM jemaNe sarjana karyuM che. temanA tamAma graMtho Aje upalabdha nathI. graMtho evA suMdara racyA che ke hAthamAM lIdhA pachI pUrNakaryA vinA choDavAnuM mana na thAya, vAraMvAra vAMcavAnuM ja ruce. je kaMI lakhANa che te zAstronA nicoDa rUpa TaMkazALI vacanomaya che. potAnA zAstromAM aneka jainetara vidvAnonA zAstronA pAThonI paNa sAkSI ApI (1) AcArya zrIharibhadrasUrijInI keTalIka kRtio "viraha" ane keTalIka kRtio "bhavaviraha" zabda vaDe aMtamAM aMkti che. (2) zrI haribhadrasUrijInI kRtio saMskRta-prAkRtabhASAmAM racAyelI che. (3) zrIharibhadrasUrijInuM saMskRta-prAkRta bhASA upara asAdhAraNa prabhutva dekhAya che. zrIharibhadrasUrijIe svataMtra padyAtmaka graMtho, svataMtra gadyAtmaka graMtho tathA pUvacAyanA graMthonA vivaraNAtmaka laghuvRttio ane brahadravRttio racI che. tathA svaracita padyAtmaka keTalAka graMtho upara zAstranA hArdane samajAvavA svopajJavRttio paNa racI che. ajena dinAganA racelA nyAya pravezaka upara paNa ziSyahitA nAmanI TIkA racI che. samagra kRtikalApamAM tadu-patal ityAdi sarvanAmono adhikAdhika prayoga karyo che. jethI adhyayana karanArane pUrvApara saMkalanA ane sthiratA vinA arthabodha thavo duSkara bane che. zrIharibhadrasUrijInI tattva, yoga, dArzanika viSaya, dhyAna, kathAo, anekAntavAda ane adhyAtma Adi viSayo tarapha kRtio racAyelI che. paraMtu nATaka, chaMda, vyAkaraNa ke alaMkAra tarapha racanA draSTigocara thatI nathI. (7) siddhasena divAkarajIe batrIsa batrIsikAo racI anya darzanonA abhiprAya samajAvavAno je prayatna karelo che. te ja abhiprAyane (6) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanasamuccaya ane zAstravAta samuccaya jevA graMtho racI nava pallavita ane puSpita zrIharibhadrasUrijIe karela che. zrIharibhadrasUrijInI je kRtio svopajJavRttio vaDe vibhUSita nathI. temAMnI keTalIka kRtio upara temanA uttaravartI munizrI zrImunicaMdrasUri zrImalayagirijI, nyAyAcArya zrIyazovijayagaNi. ane AgamoddhAraka AnaMdasAgarasUrijIe TIkAo racIne temanA sAhityane subodha karyuM che. (9) padarzanasamuccaya, zAstravAtasamuccaya jevA graMtho racI. anyadarzano pratye madhyastha bhAvanA rAkhI samanvaya karavAnI vRttivALA udAttAcatta A puruSa hatA. (10) nAstika gaNAtA cArvAkadarzanane paNa AstikadarzanonI haroLamAM gaNI bhAratIya darzanomAM cAvakane sthAna ApanAra A AcAryazrI prathama che. (11) yoganI bAbatamAM mitrA-tArA Adi ATha draSTio rajU karI AtmAnA utthAnano navo cIlo pADanArA A AcAryazrI prathama (12) je vastu potAne samajAI hoya, te vastu anyane zAntacitte ane madhyastha bhAve samajAvavAnI kaLAmAM A AcAryazrI nipuNa che. (13) zrIharibhadrasUrijInI zatamukhI pratibhA vaDe racAyela kRtikalApa dvArA jainasAhitya ja gauravAti banyuM che ema nahi. paraMtu bhAratIya saMskRta-prAkRta sAhitya paNa gauravakti ane ujvalamukhI banyuM che. (14) haribhadrasUrijInA graMthonuM AkaMTha pAna karI teno ja AbehUba vistAra karanAra zrIyazovijayajI mahopAdhyAya thayA jethI temanI "laghuharibhadrasUri" tarIke prasiddhi che. (15) zrIharibhadrasUrijInA graMthonuM saMpAdana karavAmAM pUjya AgamoddhAraka sAgarajI mahArAjazrIno amUlya phALo che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) Ajano zrI zramaNasaMgha tathA caturvidha zrI jainasaMgha adhyAtma, yoga ane dharmanI bAbatamAM anupamagraMtharacanAnA samarpaNanA kAraNe AcArya zrIharibhadrasUrijIno ghaNo ja RNI che. (17) zrIharibhadrasUrijIe potAnA zAstromAM bhagavadgopendra, bhagavatpataMjali Adi zabdaprayoga dvArA itara yogI puruSo pratye bahumAna ane sadbhAva vyakta karyo che. AvA aneka camatkArika prasaMgo teomAM che. (18) teoe racelA anekagraMthomAM 1 zAstravArtAsamuccaya, (2) anekAnta jayapatAkA, (3) caityavaMdanasUtravRtti (lalita vistarA), (4) dharmasaMgrahaNI, (5) padarzanasamuccaya, (6) aSTakajI, (7) SoDazakaprakaraNa, (8) yogazataka, (9) yogadraSTisamuccaya, (10) yogabiMdu, (11) samarAIccakahA (samarAditya kevalI caritra), (12) upadezapada, (13) dharmabiMdu, (14) paMcAzaka, (15) lokatattvanirNaya, (16) yogaviMzikA, (17) viMzativiMzikA, (18) dhUtakhAna, (19) yatidinakRtya ityAdi anupama kRtio agragaNya gaNAya che. (19) zrIharibhadrasUrijIe potAnA bhinna bhinna graMthomAM jaina-jainetara graMthono nIce mujaba ullekha karyo che. (1) pramANamIsAMsA, (2) sammaIpayaraNa, (3) vAkyapradIpa, (4) syAdvAdabhaMga, (5) viMzikA, (6) priyadarzanA-vAsavadattA, (7) revaNAikabU, (8) yoganirNaya, (9) pramANavArtika, (10) hetubiMdu (11) zivadharmottara, (12) vRddhagraMtha vigere. (20) dharmakIrti, dinAga, dharmapAla, bhadatadina, avadhUtAcArya, IzvarakRSNa, kumArilabhaTTa, kSIrakadaMbaka, gopendra, jaimini, pataMjali, bhartuhari, vyAsa, vidhyAvAsI ItyAdi jainetara graMthakArono paNa potAnA graMthomAM ullekha karyo che tenA uparathI teozrI keTalA zAstronA pAragAmI hatA - te jaNAI Ave che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaviSayaka AcAryazrIe yoga vize mitrA-tArA-balA Adi draSTie samajAvavA dvArA guNasthAnakone saMkalita karato AtmAno navo vikAsamArga samajAvyo che. tenA saMbaMdhI anukrame mahAkAya cAra graMtho banAvyA che. (1) yogaviMzikA, (2) yogazataka, (3) yogadraSTisamuccaya, (4) yogabiMdu. A Are kRtio padyAtmaka che. tenA anukrame 20/100/28/pa27 zloko che. prathama kRti upara mahopAdhyAya zrIyazovijayajInI TIkA che. zeSa traNa graMtho upara graMthakArazrInI ja svopajJa TIkA che. adhyAtmarasa, zAntarasa, AtmahitalakSyathI bharapUra che. yogabiMdunI TIkA svIpatra che ke kema ? te bAbata kaMIka vivAdAspada che. teozrInA graMtho jema bhaNIe tema tema teno rasa adhikAdhika ja vadhato jAya che. ekeka viSayane sAMgopAMga samajAvIne AtmArthI jIvono AcAryazrIe asIma upakAra karyo che. pUjya sAdhu-sAdhvIjI mahArAja sAhebone A graMtho vAraMvAra bhaNAvatAM tenA vize kaMIka lakhavAnuM mana thayuM. temanA aneka graMtho paikI yoganA cAre graMtho vadhAre rasaprada lAgyA. tathA AtmArthI jIvonA Atmahita. mATe ati Avazyaka dekhAyA. tethI prathama "yogaviMzikA" tathA tenA upara racAyelI pUjya yazovijayajI mahArAjazrInI banAvelI TIkAno gujarAtI anuvAda (bhAvArtha sAthe) taiyAra karI prakAzita karuM chuM. bAkInA traNe graMtho (yogazataka-yogadaSTisamuccaya-yogabiMdu) taiyAra karuM chuM. A traNe graMtho upara bIjAM paNa gujarAtI bhASAntaro prakAzita thayelAM che. (1) yogazataka upara Do. indukalA hIrAcaMda jhaverI I. sa. 1956mAM gujarAta vidyApITha taraphathI prakAzita thayela (2) yogadaSTisamuccaya upara Do. bhagavAnadAsabhAI manasukhabhAI I. sa. 1950mAM manasukhalAla tArAcaMda mahetA taraphathI prakAzita thayela che. * A graMtha viMzativiMzikAnA eka bhAgarUpa che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) yogabiMdu upara pU. buddhisAgarasUrIzvarajI i. sa. 1950mAM buddhisAgarasUrIzvarajI jaina jJAnamaMdira taraphathI prakAzita thayela che. (4) yogazataka upara pU. paM. caMdrazekharavijayajI ma. sAheba "zUnya banIne pUrNa bano'e nAmAbhidhAnavALuM vivecana bhaNanAra pU. sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA adhyApana karAvatA zikSaka baMdhuone TIkAonA pado sAthenA artho sugama paDe e rIte A anuvAda taiyAra karela che. A kAryamAM pAThazALAmAM bhaNavA AvatA pU. sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtoe temanA kSayopazama pramANe mane ghaNI paMktio ukelavAmAM madada karI che. tathA zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA - mahesANAe mane prAthamika saMskRta-prAkRta-dhArmika-dArzanika jJAna ApI pAyAnuM siMcana karavAno mArA upara parama upakAra karyo che. paM. pukharAjajI sAheba, paMDita caMdrazekharajI tathA paM. zAMtilAla kezavalAla zAha amadAvAda. ityAdi vyaktioe pote potAnA viSayanI nipuNatA athAga prayatnothI mane samajAvI che. teono asIma upakAra mArA upara che. A graMtha upara je kaMI yatkiMcit prakAzana thayuM che te teozrInI ja upakRtinuM phaLa che. A samaye uparokta sarveno parama AbhAra mAnuM chuM. A lakhANamAM surendranagaranA vatanI paMDita zrI pravINacaMdrabhAIe motAnI noTe ghaNI sahAyatA karI che te badala teono paNa AbhAra mAnuM chuM. pUjyapAda prAtaHsmaraNIya AcArya deveza zrI kalApUrNasUrIzvarajI ma. sAheba tathA pUjyapAda, prAtaHsmaraNIya AcArya deveza zrIjayantasenasUrIzvarajI ma. sAhebe A anuvAda akSarazaH pUrepurI kALajIpUrvaka vAMcI pUrNa ciMtana-mananapUrvaka sudhArI Apela che. te badala te mahAtmA puruSono aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. savizeSa to A graMthamAM AcArya zrI kalApUrNasUrIjInA AzIrvacana maLyA che, temAM mAruM saubhAgya samajuM chuM. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustaka prakAzananA kAryamAM zrIkumArapALabhAI desAIe je savalata karI ApI che te badala teono AbhAra mAnuM chuM. bhagavatI prinTiMga presanA mAlika zrI bhIkhAbhAIe tathA mukhapRSTha mATe jayendra paMcoLIe kALajIpUrvaka ane tvarAe je kAmakAja karI ApyuM che te badala teono AbhAra mAnuM chuM. amerikA tathA laMDanamAM vasatA svAdhyAyarasika, AtmArthI, mumukSu AtmAoe A tathA bIjAM be pustako lakhavAnI tathA prakAzanamAM sahayoga ApavAnI je uttama preraNA ApI che. te badala teono paNa AbhAra mAnuM chuM. mAruM A prathama prakAzana che. tethI temAM bhulo hovAno saMbhava che. tathA matimattvatAthI paNa je kaMI bhulo rahI gaI hoya te kRpA karI abhyAsaka varga mane avazya sUcavazo evI prArthanA karuM chuM. tathA te bhulo badala kSamAyAcanA karuM chuM. A graMthane AdithI aMta sudhI punaH punaH vAMcavA ane pirazIlana karavA tamAma abhyAsaka AtmArthI jIvone huM vinaMtI karuM chuM. 11/443 mAtRchAyA bilDiMga rAmajInI poLa, nANAvaTa, surata, P. N. 395001 9 li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLa bhAvanA anaMta karuNAnA sAgara, anaMta upakArI zrI tIrthaMkara paramAtmAe batAvelA mokSasAdhaka anuSThAnane yogakahevAya che. sarva prakAranA jJAnAdi AcAro zubhAzayapUrvaka karavAthI zIghra mokSa sAthe sAdhakano saMbaMdha karAve che. tethI jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vicAra e pAMce AcAro yoga ja che. A AcArapAlanamAM vizeSa zuddhi ane sthiratA utpanna karanArA sthAnAdi pAMca prakAranA yogo kahevAya che. parama gItArtha AcAryapravarazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAje yogaviMzikA ane SoDazaka graMthamAM sthAnAdi yogonuM vizada svarUpa (samajAvyuM) batAvyuM che. teno sAra A pramANe che : pAMca yogo :- sthAna-va-artha-AlaMbana ane anAlaMbana A pAMca yogo che. temAM sthAnayoga kAyAne sthira banAve che, vayoga vANIne zuddha banAve che. ane te baMne "kriyAyoga" kahevAya che. artha, AlaMbana ane anAlaMbana A traNa yogo mana ane AtmAnI zuddhi ane nizcalatA karanArA hovAthI "jJAnayoga" kahevAya che. AtmAnI anaMta zaktio che, temAM mukhya be zaktio che. jJAna ane vIrya (kriyA) zakti che. sthAnAdi yogo'nuM sevana IcchA-pravRtti-sthiratA ane siddhinI apekSAe cAra prakArathI thAya che eTale yoganA kula 20 bheda batAvyA che. A 20 yogo paNa prIti-bhakti-vacana ane asaMga anuSThAnanI apekSAe uttarottara vizuddha bane che. A rIte yoganA kula 80 bheda thAya che. 1e Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAdi pAMca yogonuM lakSaNa (1) sthAnayoga :- kAyotsarga, padmAsanAdi (2) varNayoga - sUtronuM zuddha, spaSTa uccAraNa. (3) arthayoga - zabdanA abhidheyamAM upayoga, sUtrano arthabodha. (4) AlaMbanayoga:- bAhya pratimAdi viSayaka dhyAna. (5) anAlaMbanayoga - rupIdravyanA AlaMbanathI rahita mAtra nirvikalpa cinmAtra samAdhirUpa. A pAMce yogo praNidhAnAdi AzayapUrvaka karavAthI zIgha puNyanI puSTi ane rAga-dveSanI nivRtti karavA dvArA mokSapada Ape che. caityavaMdanAdi anuSThAnomAM yoga : caityavaMdanAdi pratyeka kriyAmAM sthAnAdi yogono prayoga avazya karavo joIe, jethI te dharmakriyA amRta anuSThAnarUpa banI zIgha mokSaphaLa ApavA samartha bane che. prAthamika abhyAsIne sthAna-varNamAM prayatna thAya, ane artha-ciMtana ane dhyAnanI ruci thAya, to paNa taddahetu anuSThAnanuM ArAdhana thavAthI te anukrame artha ane AlaMbanayoganuM kAraNa banI amRta anuSThAna utpanna kare che ane paraMparAne mokSasAdhaka bane che mATe pratyeka mumukSu. sAdhake caityavaMdanAdi anuSThAna karatI vakhate ucita Asana, mudrApUrvaka sUtronuM zuddha, spaSTa uccAraNa karavuM jethI te padonuM arthaciMtana thAya tathA mana ane daSTine prabhumUrti AdimAM sthira banAvavA. A sthAnAdi cAre yogomAM niraMtara abhyAsathI anukrame anAlaMbanayogamAM praveza thAya che. A rIte zAstravihita pratyeka sAmAyikAdi Avazyaka kriyAomAM sthAnAdiyogono upayoga karavAthI dhyAna-samAdhi avazya siddha thAya che. AlaMbanayoga e dhyAnayoga che. ane anAlaMbanayoga e samatA-samAdhirUpa che. temAM vizeSa sthiratA thavAthI "vRttisaMkSaya" yoga paNa prApta thAya che. 16 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A yogo ane tenA sAdhaka yogIo pratye prIti ane bhaktibhAva jagADI temanI AjJAnuM pAlana karavuM, jenA prabhAve asaMga anuSThAnanI prApti ane siddhi thAya che.te asaMga anuSThAna ja anAlaMbanayoga che kAraNa ke temAM sarva AlaMbanarUpa saMgano sarvathA tyAga thAya che. uparokta sthAnAdi pratyeka sadanuSThAna bhAvazuddhinA tAratamyathI (hAni-vRddhithI) cAra prakAranuM hoya che. prIti-bhakti-vacana ane asaMga anuSThAna e uttarottara vizeSa Atmazuddhi utpanna kare che. je dharmAnuSThAnomAM Adara, bahumAna hoya, temaja zeSa azubha anuSThAnone choDI temAM ja vizeSa prayatna thAya, te prIti anuSThAna kahevAya che. je anuSThAnamAM prItipAtra karatAM paNa vizeSa Adara, bahumAna pUjyabhAva hoya, te bhakti anuSThAna kahevAya che. bhaktimAM prIti karatAM vizeSa Atmazuddhi hoya che. jema patnI pratye prIti hoya che, paraMtu mAtA pratye prItithI paNa viziSTa pUjyabhAva hovAthI temanA prati bhaktibhAva hoya che. A ja rIte paramAtmA pratye paNa prAraMbhamAM prIti-premabhAva pragaTa karavAthI prabhunuM nAmasmaraNa, darzana vaMdana, pUjana vagere anuSThAnomAM Adara-bahumAnapUrvaka pravRtti thAya che, te prIti anuSThAna che. ane paramAtmAnI anaMta aciMtyazakti, anaMta karuNA, paropakArAdi guNonuM jJAna thatAM vizeSa pUjyabhAva pragaTa thavAthI atyaMta bhaktipUrvaka nAmasmaraNa-pUjA-caityavaMdanAdi thAya che, te bhakti anuSThAna che. tenI niraMtara ArAdhanAthI jinabhASita zAstrAnusAra pratyeka ucita pravRtti thAya, te vacana anuSThAna kahevAya, ane te cAritravAna AtmAne avazya hoya che. prIti anuSThAna karatAM bhaktimAM ane bhakti karatAM vacana-anuSThAnamAM AtmAnI vizeSa zuddhi thAya che ane te traNe anuSThAnanA satata abhyAsathI zAstrAbhyAsamAM atizaya prayatna thavAthI AtmAmAM evA dRDha saMskAro ra Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkti thAya che ke tenI pratyeka kriyAo sahaja caMdananI sugaMdhanI jema ja sahaja rIte thayA kare te asaMga anuSThAna che. vacana anuSThAnamAM sAkSAt zAstranA AlaMbane pravRtti thAya che paraMtu asaMga anuSThAnamAM zAstrajanita sahaja saMskArothI pravRtti thAya che. A rIte prati Adi cAra anuSThAno jinazAsananA sarva AcAra-anuSThAnomAM vyApakarUpe rahelA che. pUjAkoTIsamaM stotraM, stotrakoTI samo japaH / japakoTIsamaM dhyAnaM, dhyAnakoTI samo laya: // pUjAvaDe prIti, strotavaDe bhakti, japa ane dhyAnavaDe vacana anuSThAnanuM ArAdhana satata-dIrghakALa sudhI thavAthI layayoga siddha thAya che. te asaMga anuSThAna che ane asaMgAnuSThAna e anAlaMbanayogarUpa che. A pramANe paramAtmAnA premanI prabhu-pUjA, stotra-jApa, AjJApAlana dhyAna ane layamAM uttarottara vRddhi thatI jAya che. AtmAne paramAtmA sAthe layalIna banAvanAra prema che. prema e prIti ane bhaktirUpa che. udakabiMdu sAyara bhalyo, jema hoya akSaya abhaMga" jema pANInuM eka biMdu sAgaramAM bhaLIne akSaya abhaMga bhAvane pAme che tevI rIte prabhu sAthe pUjA dvArA biMdu svarUpe je premano prAraMbha thAya che, e ja prema, stotra-jApa-dhyAna ane layayogamAM vRddhi pAmato parama premanA sAgara svarUpa paramAtmAmAM lIna banIne akSayabhAvane pAme che. kahyuM paNa che ke : prabhu upakAra guNe bhaya, mana avaguNa eka na mAya re, guNa gaNa anubaMdhI huA, e to akSayabhAva kahAya re" (upA. yazo. stavana - 20) paramAtmAnA guNonuM bahumAna jAgRta thatAM guNo AkarSita thAya che. guNa bahumAna, guNaprAptinuM abhaMga maMgala dvAra che. prItiyogamAM utpanna thayelo guNa bahumAna, prabhuprema kramazaH layayogamAM abhaMgabhAva pAmI akSaya abhaMga banI jAya che. 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "akSayapada dIe prema jo, prabhunuM te addabhuta rupa re" paramAtmA svayaM potAnA premapIyuSapAnamAM magna banelA bhaktane akSayapadanI prAptimAM nimitta bane che. prabhunuM A adbhuta svarUpa che, je svarUpa svara ke akSarano viSaya banI zakatuM nathI, paNa anubhavagamya che. "yogaviMzikA"mAM yoganA mahAna rahasyabhUta tattvonuM varNana saMkSepamAM mAtra vIza zlokomAM thayeluM che. tenuM vizada vivecana pa. pU. upA. yazovijayajI mahArAje karyuM che. te baMne graMthonuM gurjaragirAmAM bhASAntara karIne paMDitavarya suzrAvaka dhIrubhAIe yoganA abhyAsI jijJAsuvargane e viSayamAM praveza karavAnI atyaMta saraLatA karI ApI che. caturvidha saMghamAM A graMthano abhyAsa, prakaraNagraMthonI jema thAya e Avazyaka che. yogaviMzikAnI jema bIjA yogagraMthonuM paNa bhASAMtara AvI saraLa bhASAmAM thAya to moTo upakAra thaze. yogaviSayanA sAcA jijJAsu AtmAone paramayogI zrI arihaMta paramAtmAnA adUbhuta zAsanamAM rahelA mokSasAdhaka yogonI sAcI oLakhANa thAya ane teone sarvane paramAtmAnI prIti, bhaktinuM bhavya bheTazuM maLe. yogasAdhanA aMgenI sAcI samaja, sAcI prakriyA prApta karI jijJAsA anusAra tenuM ArAdhana karIne sarva jIvo asaMga-ajara-amarapadane pAmo eja eka maMgala abhilASA. AcArya vijaya kalApUrNa sUrijI Y Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | gaIm ||. zrImad - haribhadrasUri - saMgrathitA zrImad - yazovijayopAdhyAya-viracita - vyAkhyA - vibhUSitA yogaviMzikA | $ nama: || ratha yoviMzA vyAdhyAyate - "huM" e sarasvatI maMtra che. TIkAkAra pUjya mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrIno maMgalavAcaka A sAMketika zabda che. jema pUjya haribhadrasUrijI mahArAjaracita granthomAM ane "viraha" zabda taskRtisUcaka Ave che te ja pramANe mahopAdhyAyazrI yazovijayajIta granthonA prAraMbhamAM "" e maMgaLasUcaka sarasvatI maMtra hoya che. 1444 granthonA praNetA pUjya haribhadrasUrijIe jainadarzanamAM vividha viSayo upara anekavidha sAhityaracanA karelI che. prabhu mahAvIra svAmIthI Aja sudhInA kALamAM thayelA sAhityasarjaka mahAtmAomAM jemanI yazogAthA viziSTa che, jemaNe potAnA racelA sarvagranthomAM yAkinI nAmanAM mahattarAjInA viziSTa upakAranI smRtinimitte "yAkinI mahattarArna" evuM nAmAbhidhAna karela che, jemaNe "zAstravAtasamuccaya', anekAntajayapatAkA', 'SoDazakaprakaraNa', 'samarAicakahA', 'dharmabiMdu Adi aneka adbhuta grantharacanA karI jainazAsananI apratima sevA karI che tevA parama pavitra pUjyapAda zrI haribhadrasUrijIe "yoga"nA viSaya upara (1) yogavizikA, (2) yogazataka, (3) yogadaSTisamuccaya (4) ane yogabiMdu evA mahAna abhUtapUrva cAra granthonI racanA karI che. je cAre grantho adhyAtmanA viSayavALA hovAthI, ane paMktie paMktie zAntarasa vaheto hovAthI caturvidha zrI jainasaMghamAM Aje vadhu adhyayanano viSaya banela che. tathA tenuM adhyayana avazya karavA jevuM ja che. A viMzativiMzikAno prakaraNagraMtha che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAre granthonA anukrame | 20 | 100/ 228 | pa27 | zloko che. anukrame zlokasaMkhyAnI apekSAe moTA-moTA che. prathama yogaviMzikA' grantha upara mahopAdhyAya zrI yazovijayajInI racelI TIkA che. zeSa traNa grantho upara svopajJa (haribhadrasUrijInI potAnI racelI) TIkAo che. te cAra grantho paikI "yogaviMzikA" nAmanA pahelA granthanI TIkA (vivecana) have zarU karAya che. "mukkheNa joyaNAo, jogo savvo vi dhammavAvAro / parisuddho vinneo, ThANAigao viseseNa / / 1 / / zlokArtha - parizuddha evo sarve paNa dharmavyApAra (dharmavyavahAra) (AtmAne) mokSanI sAthe joDanAra hovAthI "yoga" kahevAya che. ane vizeSa sthAnAdisaMbaMdhI (pAMca prakArano) yoga te "yoga" kahevAya che. TIkA = "mukkheNa' tti / "mokSeNa mahAnandena yojanAt' sarvo'pi dharmavyApAraH sAdhorAlayavihArabhASAvinayabhikSATanAdikriyArUpo yogo vijJeyaH yojanAdyoga iti vyutpattyarthAnugRhItamokSakAraNIbhUtAtmavyApAratvarUpayogalakSaNasya sarvatra ghttmaantvaat| - sAdhu mahAtmAono (1) Alaya = ekasthAnamAM vasavuM, (2) vihAra = gAmAnugAma vihAra karavo, (3) bhASA = dharmadezanAdi ApavI, (4) vinaya = guvadino vinaya karavo, (5) bhikSATanAdi = gocarI mATe pharavuM. vagere kriyA karavA svarUpa sarve paNa dharmavyavahAra (dharmakAryomAM pravRtti) AtmAne mokSanI sAthe arthAtu (svAbhAvika) mahA AnaMdanI sAthe joDanAra hovAthI "yoga" kahevAya che. "onanAr yo :" yujana karavuM, joDavuM, AtmAne mahA AnaMdanI sAthe joDavuM. e artha je dharmapravRttimAM saMbhave che tethI te dharmapravRttine yoga" kahevAya che. kAraNa ke "phonanati"evI je yoga zabdanI vyutpatti thAya che tenAthI garbhita je artha, te vyutpattisiddha arthathI yukta evo je mokSanA kAraNabhUta AtmAno (dharmakriyA karavA svarU5) vyApAra te yoga kahevAya che. kAraNa ke dharmakriyA karavA svarUpa AtmAnI sarva pravRttimAM "yoga"nuM lakSaNa sArI rIte ghaTI zake che. 0 zrI yogaviziA 2 / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArAMza e che ke AtmAnI Alaya-vihArAdi je koI dharmapravRtti AtmAne karmabaMdhanathI, zarIrAdi saMsArabaMdhanothI mukta karAvI svAbhAvika mahAnandanI sAthe joDI Ape che te dharmapravRttine yoga kahevAya che. kIdRzI dharmavyApAro yogaH ? ityAha - "parizuddhaH " praNidhAnAdyAzayavizuddhimAn, anIdRzasya dravyakriyArUpatvena tucchatvAt / '' kevA prakAranA dharmavyApArane yoga kahevAya che ? zuM sarva dharmapravRttine yoga kahevAya che ke koI viziSTa dharmapravRttine ja yoga kahevAya che ? evA ziSyanA praznano graMthakArazrI uttara Ape che ke ''parizuddha'' atyanta parizuddha (nirmaLa) = anya granthomAM kahelA "praNidhAnAdi" pAMca prakAranA Azayo vaDe vizuddhivALo je dharmavyApAra te ja yoga kahevAya che. je yoga = dharmapravRtti "nIvRzasya'" = AvI nathI, eTale ke praNidhAnAdi pAMca prakAranA AzayovALI nathI te dharmapravRtti dravyakriyAmAtra hovAthI (eTale zubha mana-vacana-kAyAno yoga mAtra hovAnA kAraNe puNyabaMdha mAtrano ja hetu bane che. paraMtu nirjarA ane mokSano hetu banato nathI tethI) tuccha rUpa che. je pravRtti je sAdhya mATe karI hoya te pravRttithI jo te sAdhya siddha na thAya ane tucchamAtra yatkiMcit phaLa siddha thAya to te pravRtti tuccha kahevAya che. uktaM ca = anyagranthamAM (SoDazaka prakaraNa 3 12 mAM) kahyuM che ke H : " AzAyabhedA ete, sarve'pi hi tattvato ' vagantavyAH / bhAvoDayamanena vinA, gheTA dravyayiA tucchA || SoDa. rU-12 || praNidhAnAdi A sarve paNa pAMce prakAranA Azayabhedo e ja tAttvika yoga samajavo, A ja yogane "bhAvayoga" kahevAya che. A bhAvayoga vinA karAyelI ceSTA (dharmakriyA), te dravyakriyA che ane tuccha che. 'ete' praNidhAnAdayaH sarve'pi kathaJcitkriyArUpatve'pi tadupalakSyA AzayabhedAH, 'artha' 7 pangvaprAroDavAzayo bhAva:, anena vinA vedA' kAyavAGamano vyApArarUpA dravyakriyA tucchA asArA abhilaSitaphalAsAdhakatvAdityetadarthaH / A (have pachI samajAvAtA) praNidhAna vagere pAMce prakAranA sarve paNa Azayo kathaMcit kriyAsvarUpa che. eTale kAyika pravRtti svarUpa che. // zrI yogaviMzikA 3 // = = Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ topaNa te kAyika pravRttithI pragaTa thatA "AMtarapaMriNAma svarUpa" A Azayabhedo che. tethI A pAMca prakAranA Azayabhedo e ja bhAvayoga che, mukti hetu che. A bhAvayoga vinA karAtI ceSTA eTale mana vacana ane kAyAnI pravRttirUpa je dharma kriyA te tamAma dravyakriyA che ane tuccha che. eTale ke iSTa phaLane ApavAmAM asamartha che. tethI asAra che. nirarthaka che. ema A SoDazaka prakaraNanAzlokano artha jANavo. - mana sArAMza ke praNidhAnAdi pAMca AzayapUrvaka karAtI dharmakriyA paNa vacana ane kAyAnA yoga svarUpa che. jyAre tenAthI pragaTa thato zuddha svabhAvadazAnA upayogarUpa aMtara pariNAma viziSTa nirjarAno hetu che tathA aMte mokSano hetu che. mATe bhAvayoga che ane te ja kharekhara upAdeya che. * atha ke te praNidhAnAdyAzayAH ? ucyate siddhirviniyogazceti paJca / Aha ca - nirjarA ane mokSanA hetubhUta evA A bhAvayoga vinA karAtI tamAma dharmakriyA te dravyakriyA che. tuccha che. ane asAra che. kAraNa ke dharmakriyA karavA dvArA sAdhavAlAyaka je iSTaphaLa (mokSa) tene ApanAra A dharmakriyA banatI nathI. zubhayoga mAtra hovAthI puNya baMdhano hetu banavAnA kAraNe kadAca svargAdi saMpattino hetu bane paraMtu AtmAnuM iSTaphaLa je mokSa che tenI sAdhaka banatI nathI. praNidhAnaM, pravRttirvighnajayaH - ''priidha-pravRtti-viprakhaya-siddhi-viniyomevataH prAyaH / dharmajJairAkhyAtaH zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhau || SoDa. 3 6 / / have praNidhAna vagere pAMca Azayabhedo kayA kayA che ? te granthakArazrI jaNAve che. (1) praNidhAna, (2) pravRtti, (3) vighnajaya, (4) siddhi ane (pa) viniyoga. ema pAMca Azayabhedo che. anyagranthamAM (SoDazaka prakaraNamAM) kahyuM che ke H A yogavidhimAM dharmajJa puruSoe praNidhi, pravRtti, vighnajaya, siddhi ane viniyoganA bhedathI pAMca prakArano zubha Azaya kahelo che. | A / / zrI yogavizikA 24 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMce AzayabhedonA artha hamaNAM ja TIkAkArazrI jaNAve che. tethI ahIM vadhu vivecana karatA nathI. tatra 'hInaguNadveSAbhAvaparopakAravAsanAviziSTo'dhikRtadharmasthAnasya kartavyatopayogaH' praNidhAnam / uktaM caH "praNidhAnaM tatsamaye, sthitimattadadhaH kRpAnugaM caiva / niravadyavastuviSayaM, parArthaniSpattisAraM ca / / SoDa. 3 - 7 / / 'tatsamaye' = pratipannadharmasthAnamaryAdAyAM / 'sthitimat' = avicalitasvabhAvam / "tadha4" = svapratipanathasthAnAthastanamusthAnavartipu "pAnu" = karUNAparam / na tu guNahInatvAtteSu dveSAnvitam / zeSa sugamam / .. praNidhAna kone kahevAya? te jaNAve che. tyAM (1) hIna guNavALI vyaktio pratye dveSano abhAva, paropakAra karavAnI bhAvanAthI yukta evo ane pote svIkArelA dharmAnuSThAnane bajAvavAno je upayoga = pariNAmavizeSa te praNidhAna kahevAya che. praNidhAnanA lakSaNamAM traNa vizeSaNo che. (1) potAnAthI je je jIvo hIna guNavALA hoya tenA upara dveSano abhAva, Ama thavAthI te te vyaktiomAM rahelA bIjA guNo pratye prIti - bahumAna Ave, vaLI dveSAbhAva hovAthI nikaTavartitva Ave, saMbaMdhamAM mIThAza vadhe, jenAthI bhaviSyamAM te te vyaktine guNiyala banAvI zakAya. mATe hIna guNavALA pratye dveSa na hovo te paheluM vizeSaNa che, (2) bIjAno upakAra karavAnI vAsanAthI yukta evo upayoga - potAne je je guNonI prApti thaI che te te guNo bIjAmAM paNa kema Ave te rIte satata paropakAra karavAnI ja bhAvanAvALuM citta, | A bIjuM vizeSaNa che. / (3) tathA pote je je dharmAnuSThAna karavAnuM svIkAryuM che te te dhamanuSThAna pALavAmAM-AcaravAmAM satata udyamazIla, mAruM A ja kartavya che evI bhAvanAyukta e trIjuM vizeSaNa che. A pramANe traNa guNothI yukta je cittapariNAma te "praNidhAna" nAmano pahelo Azaya che. jyAM AvA guNovALo cirapariNAma na hoya te praNidhAna Azaya kahevAto nathI. ane AvA Azaya vinA karAyelI dharmakriyA drakriyA kahevAya che. anyagranthamAM (SoDazaka prakaraNamAM) granthakArazrIe ja kahyuM che ke : 0 zrI yogaviMzikA ja che te Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "A jIva je dharmasthAna pAmyo che. te dharmasthAnanI maryAdA pALavAmAM barAbara sthiratAvALuM, tenAthI nIcenI kakSAvALA je je jIvo che. tenA upara hamezAM karUNAvALuM, nirdoSavastunA viSayavALuM ane sadAkALa paropakAra karavAmAM ja rasikatAvALuM evuM je citta te praNidhAna kahevAya che. e SoDa. 3-7 | sArAMza e che ke A AtmAno je cittapariNAma che, upayogavizeSa che te pote svIkArelA dhamanuSThAno pALavAmAM sthiratAvALo hoya, potAnAthI UtaratI kakSAnA jIvo upara karuNAvALo hoya, nirdoSa vastuonA ciMtana-mananamAM otaprota hoya, ane paropakAra karavAmAM rasika hoya to te cittapariNAmane "praNidhAna" nAmano prathama Azayabheda kahevAya che. SoDazaka prakaraNanA (3 - 7) zlokamAM kahelA zabdonA artha A pramANe che. (1) "tatsamave" = jIvane je dharmasthAna prApta thayuM che. tenI maryAdA pALavAmAM, (2) "sthitimatu'' = sthiratAvALuM, atha vicalita na thAya tevA svabhAvavALuM, (3) "ta:" = potAne je dharmasthAna prApta thayuM che tenAthI nIcalI kakSAnuM guNasthAna je jIvone prApta thayuM che tevA hIna guNavALA jIvo vize. (4) "pAnui = dayAvALo, karuNAyukta, karuNAthI bharapUra evuM je citta te praNidhAna kahevAya che. paraMtu te jIvone vize hInaguNo hovAthI dveSayukta citta na karavuM. A pramANe zabdonA artho jANavA - zlokamAM lakhelA bAkInA zabdonA artha ati sugama che. nirdoSa vastunA ciMtana-mananavALo, potAnI svIkArelI dharmakriyA karavAmAM avicalita, hIna guNovALA upara karuNAvALo ane paropakAraparAyaNa evo je adhyavasAya = cirapariNAma te "praNidhAna" kahevAya che. 0 zrI yogaviziSma ja 6 / . Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM "nirdoSa vastunA ciMtana-manananA viSayavALo je adhyavasAya" ema je kahyuM che teno phalitArtha e che ke paropakAra karavAnI vRtti tathA hIna guNovALA upara je dveSAbhAva te svArtha sAdhavAnA vicAro pUrvaka na hovo joIe. paraMtu niHspRhabhAve cittane moha vinAnuM, kaSAya vinAnuM banAvIne je paropakAranI vRtti AdivALo adhyavasAya te "praNidhAna" Azaya kahevAya che. "adhikRtadharmasthAnoddezena . tadupAyaviSaya itikartavyatAzuddhaH zIghrakriyAsamAptIcchAdilakSaNautsukyavirahitaH prayatnAtizayaH pravRttiH / Ahaca tatraiva tu pravRttiH, zubhasAropAyasaGgatAtyantam / adhikRtayatnAtizayAdautsukyavivarjitA caiva / / SoDa. 3 - 8 / / "treva" = maghatadharmasthAna pavA "zu:' = pravRe: I 'sAre' naipuSpavito ya upAyastena saMgatA // have "pravRtti" nAmanA bIjA Azayano artha samajAve che - (1) potAnA AtmAne je dhamanuSThAna prApta thayuM che temAM vadhAre vikAsa kema thAya? evA udezapUrvaka te ja dharmasthAnanA upAyomAM pravartana karavAnA viSayavALo je prayatnavizeSa, tathA (2) mAre mArA AtmAnA kalyANa mATe "A ja dhamanuSThAna karavA lAyaka che" evA prakAranA zuddha upayogavALo je prayatnavizeSa, tathA (3) prAraMbha karelI dharmakriyA jaldI kema samApta thAya evI IcchAdi rUpa utsuktAdoSathI rahita je prayatnavizeSa te "pravRtti" Azaya kahevAya che. jIvanamAM "pravRtti" Azaya lAvavA mATe tenAM traNa lakSaNo jANavA jarUrI che. (1) potAne je je dhamanuSThAna prApta thayuM che teno vadhAre ne vadhAre vikAsa kema thAya te mATe tenA upAyomAM satata pravRtti karavI. (2) mAre mArA AtmAnuM jo kalyANa karavuM hoya to A vItarAga prabhupraNIta dhamanuSThAna ja kartavya che. tenA dvArA mohano parAbhava karI karmakSaya thaI zake che. evo nimoha niHspRha zuddha upayogavALo prayatna vizeSa karavo. (3) "zarU karelI dharmakriyA jaldI kema pUrNa thAya" evI mananI je sthiti tene utsukatA kahevAya che. AvI utsuktA AvavAthI dharmAnuSThAnamAM ekAgratA rUpa upayoganI alanA thAya che. mATe utsuktA 0 thI yogaviMzika 7 / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e pratibaMdhaka che. tethI tenI utsuktA doSarahita je prayatnavizeSa te karavo joIe, ahIM "chAri" zabdamAM je "mari" zabda che. tethI AvI bIjI utsuktAo paNa hoI zake che. tene paNa TALavI joIe. jemake "akALe phaLavAMcchA" e paNa utsuktA che. AvI utsuktAo tyajIne dharmakriyA karavI. te "pravRtti" Azaya kahevAya che. anyagranthamAM (SoDazaka jImAM 3-8) kahyuM che ke - te prApta dhamanuSThAnomAM ja prakRSTa (vIryavizeSane phoravavApUrvaka) tathA zreSTha nipuNatApUrvaka) evA je je upAyo hoya tenAthI atyanta yukta evI, tathA utsuktAdoSa vinAnI evI, tathA prAptAnuSThAnamAM prayatnAdhika karavAthI thatI je pravRtti te "pravRtti" nAmano bIjo Azaya che. SoDa. 3-8 || sArAMza e che ke AtmAne je je dhamanuSThAna prApta thayuM hoya temAM pravartavuM te pravRtti Azaya kahevAya che. A pravRtti prakRSTa ane zreSTha evA upayogathI saMgata hoya che, vaLI utsuktA vinAnI hoya che ane dina-pratidina adhika-adhika prayatnavALI hoya che. A AzayamAM praNidhAna karatAM vayavizeSano prakarSa hoya che. ane vinajaya karatAM vIryano apakarSa hoya che. praNidhAna AzayamAM itikartavyatAno upayoga hovA chatAM sAMsArika rAgAdinA kAraNe tIvra vIryaprakarSa utyita thaI zakato nathI. mATe praNidhAna karatAM pravRttimAM vIryaprakarSa hoya che. ane vighno AvatAM vyAghAta pAme che mATe vidanajaya karatAM vIryano apakarSa hoya che. SoDazakajIno je sAkSI zloka Apyo che temAM je "treva" zabda che. teno artha prApta dharmasthAnomAM ja (adhika - adhika pravRtti karavI "zu?" = prakRSTa = vIryazaktine daDhapaNe sAdhyakAryamAM pravartAvavI "sArA" = nipuNatAthI anvita = caturAIpUrvaka, sUkSmadaSTipUrvaka vicAro karIne, huM je pravRtti karuM chuM te mArA sAdhyanI niSpAdaka che ke kema? tenA vicAro karavApUrvaka je upAyo, tenAthI saMyukta evI pravRtti karavI. | // zrI yogaviMzikA ja 8 . Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vighnajayo nAma "vighnasya jayo'smAditi vyutpatyA dharmAntarAya-nivartakaH pariNAmaH / sa ca jetavyavighnatraividhyAtrividhaH, tathAhi-yathA kasyacitkaNTakAkIrNabhArgAvatIrNasya kaNTakavighno viziSTagamanavighAtaheturbhavati, tadapanayanaM tu pathi prasthitasya nirAkulagamanasaMpAdakaM tathA mokSamArgapravRttasya kaNTakasthAnIzItoSNAdiparISahairUpadrutasya na nirAkulapravRttiH, tattitikSAbhAvanayA tadapAkaraNe tvAnukulapravRttisiddhiriti kaNTakavighnajayasamaH prathamo hIno vighnajayaH / have "vidanajaya" nAmanA trIjA Azayabhedane samajAve che. "vighnono jaya thAya jenAthI te vinajaya" AvI saMskRta bhASAmAM vyutpatti hovAthI dharmakAryo karavAmAM AvatA antarAyone (vidgone) rokanAro AtmAno je pariNAma te vidhvajaya nAmano trIjo Azaya kahevAya che. | pravRtti nAmanA bIjA AzayathI jIva dharmakAryomAM pravarte che. paraMtu vipno AvavAthI pravRtti maMda thaI jAya che tethI vighno Ave to paNa tenI sAme Takkara jhIlIne paNa hatAza na thatAM AgaLa vadhavAvALo AtmAno je sthira pariNAma te "vidhvajaya" nAmano trIjo Azaya che. A Azaya vaDe vino jItavAnAM che. te jItavAlAyaka vighno jaghanya - madhyama - utkRSTa ema traNa prakAranAM hovAthI te vighnone jitanAro AtmAno pariNAma paNa traNa prakArano kahevAya che. jema praNidhAna ane pravRtti Azaya ekeka prakAranA ja che tevI rIte A vidhvajaya nAmano Azaya paNa svarUpathI eka ja prakArano che. paraMtu jetavya evAM vighno trividha hovAthI ta: - te Azaya paNa trividha kahevAya che. (1) jaghanyavidanadayAzaya, (2) madhyama- vidhvajayAlaya, (3) utkRSTavidhvajayAlaya. te traNa paikI prathama jaghanyavidhvajayAlaya samajAve che : kAMTAothI bharapUra evA mArgamAM UtarelA koIka pathikane te kAMTAonuM vighna viziSTa gati karavAmAM vighAta thavAnA kAraNarUpa bane che. paraMtu jo kAMTAonAM vinonuM apanayana (dUra) karavAmAM Ave to te ja mArgamAM prayANa karatA pathikane nizcita gati karAvanAruM bane che. tevI rIte mokSamArgamAM pravartelA paNa kaMTakatulya zIta-uSNa-kSudhA-tRSAdi parISaho vaDe parAbhava pAmelA ArAdhaka AtmAnI dharmakriyAmAM nizcita pravRtti thatI / zrI yogavizikA ja 9 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. mATe viddhabhUta evA zIta-uSNAdi parISahone AkuLatA vinA vAraMvAra sahana karavAnI icchA rU5 bhAvanA vaDe te parISaho rUpa vighnone dUra karavA dvArA A ArAdhaka AtmAnI nizcita gatinI pravRtti siddha thAya che. tethI AvA parISahone jItavA e ja "kaMTakavidhvajaya" nAmano pahelo jaghanya vidana jaya kahevAya che. - sArAMza e che ke eka gAmathI bIjA gAma javAmAM kAMTAo vidhvarUpa che tema mokSamArge prayANa karavAmAM dharmakriyA karatAM zIta-uSNAdi parISaho vidhvarUpa che. jo rastAmAMthI kAMTAo dUra karAya to gamana nizcita bane che tema zIta-uSNAdi parISahonovijaya karanAro vItkarSa rU5 Atma-pariNAma pragaTe to mokSamArgamAM gati sukara bane che. mATe parISahone jItavAvALo je AtmapariNAma te prathama jaghanya vinajaya nAmano Azaya che. tathA tasyaiva jveraNa bhRzamabhibhUtasya nirAkulagamanecchorapi tatkartumazaknuvataH kaNTakavighnAdadhiko yathA jvaravijastajjayadha viziSTagamanapravRttihetustathehApi jvarakalpA zArIrA eva rogA viziSTa dharmasthAnArAdhanapratibandhakatvAd vidhAstAjharane "diyAdarA miyAhAra" (piMDaniyukti - gAthA 648) ityAdisUtroktarItyA tatkAraNAnAsevanena, "na matsvarUpasyaite parISahA lezato'pi bAdhakAH, kintu dehamAtrasyaiva, "iti bhAvanAvizeSeNa vA samyagdharmArAdhanAya samartha(tva)miti jvaravighrajayasamo madhyamo dvitIyo vighnajayaH / / - have madhyama vibajaya nAmanA bIjA vidhvajaya Azayane samajAve che. eka gAmathI bIjA gAma jatAM te ja pathikane tAva (Adi zArIrika rogo - mAthuM dukhavuM. peTa duHkhavuM vagere rogo) vaDe atyanta parAbhava pAmelo hoya to tAvAdi zArIrika rogo vighnarUpa bane che. tethI grAmAntara javAnI nizcitta gati karavAnI IcchA hovA chatAM paNa tevI pravRtti karavAne azaktimAna evo te pathikane tAvAdinuM vidhdha kaMTakanA vighna karatAM paNa adhika che. ane te tAvAdi rogo upara vijaya te viziSTa gati karavAmAM hetu bane che. arthAt tAvAdi rogonI avagaNanA e gati karavAmAM kAraNa bane che. tevI rIte mokSamArge prayANa karanArA ArAdhaka AtmAne paNa tAvanI tulya zArIrika rogo ja viziSTa dhamaniSThAnonI / zrI yogaviziSma ja 10 a Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanA karavAmAM pratibaMdhaka hovAthI vibasvarUpa che. mATe tevA rogone dUra karavA, athavA rogo utpanna na thAya tenuM dhyAna rAkhavuM, athavA rogonI upekSA karavI te madhyama vidhvajaya samajavo. piMDaniyaktinI gAthA 648mAM kahyA mujaba hitakArI ja AhAra levo, te paNa parimita ja AhAra levo, ItyAdi sUtromAM kahelI rIti mujaba rogonI utpattinAM je kAraNo, tene nahi sevavAthI rogo utpana thavA na devA. athavA zarIramAM rogo utpanna thayA hoya to A rogAtmaka parISaho mArA svarUpanA leza paNa bAdhaka nathI, phakta dehanA ja bAdhaka che AvI bhAvanAvizeSa vaDe samyagu evA dharmanI ArAdhanA mATe te sAdhaka vighnono vijaya karavAmAM samartha bane che. sArAMza ke zIta-uSNAdi parISaho bAhya padArthajanya che. te kavacit kaMIka aMze sahana paNa karI zakAya, vastrAdi vaDe nivAraNa paNa karI zakAya. paraMtu tAvAdi zarIranI aMdara otaprota vino che. tethI tene sahavA duSkara che. upAyo karavA chatAM hAni nathI paNa thatI. maraNa paNa prApta karAve che. mATe zIta-uSNAdi parISahakALe dhamarAdhana karavA karatAM tAvAdi zArIrika rogo dvArA pIDAkALe samyagdharma ArAdhana karavuM vadhAre duSkara che. mATe rogo thAya ja nahi evo hitanamita AhAra karavo, ane rogo thayA hoya to A roga zarIranA ja bAdhaka che, mArA AtmasvarUpanA bAdhaka nathI - Avo vicAra karavAvALo je AtmapariNAma te madhyamavidhvajaya nAmano bIjo vidhvajaya che. yathA ca tasyaivAdhvani jigamiSodigmohavighnopasthitau bhUyo bhUyaH preryamANasyApyadhvanInairna gamanotsAhaH syAttadvijaye tu svayameva samyagjJAnAtparaizcAbhidhIyamAnamArgazraddhAnAnmandotsAhatAtyAgena / viziSTagamanasambhavastathehApi mokSamArge digmohakalpo mithyAtvAdijanito manovibhramo vighrastajjayastu gurUpAratantryeNa mithyAtvAdi pratipakSabhAvanayA 1. ahi talavAraM padane samartha6 sAthe joDavuM - eTale ke te rogone dUra karavApaNuM e samyagdharmanI ArAdhanA mATe samartha che. I rogonuM apAkaraNa, ane rogonuM apAkaraNa karanAra vyakita kathaMcit abhinna hovAthI hita-mItAhAranA sevana vaDe athavA bhAvanAvizeSa vaDe vyakita jema samartha thAya che. tema rogonuM apAkaraNa paNa dhamarAdhana mATe samartha thAya che. ema kahI zakAya che. I zrI yogavizizna ja 11 / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manovibhramApanayanAdanavacchinnaprayANasaMpAdakaH ityayaM mohavighnajayasama uttamastRtIyo vizvanaya: | have "utkRSTavidhvajaya" nAmanA trIjA vidhvajaya Azayane samajAve ekagAmathI bIjA gAma javAnI icchAvALA te ja pathikane rastAmAM dizAono bhrama thavArUpa vina upasthita thaye chate (eTale ke kaI dizA kaI bAju che te bhulAI javAthI bhrama thavAthI), tathA bIjA pathiko vaDe vAraMvAra (sAcI dizA) samajAvavA chatAM paNa potAnA magajamAM te sAcI dizA nahi samajAvAthI) AgaLa AgaLa cAlavAmAM maMdotsAhavALo bane che. eTale ke AgaLa cAlavAmAM utsAha Avato nathI. dizAonA bhrama thavArUpa manovibhrama AgaLa gatimAM utsAhane rokanAra che. ane dizAonA te bhramano vijaya karAya chate (eTale dibhrama bhAMgI gaye chate) potAne svayaM sAcI dizA jaNAvAthI tathA bIjA pathiko vaDe paNa te ja dizA barAbara che ema vAraMvAra kahevAtA mArga upara zraddhA thavAthI cAlavAmAM je manTotsAhatA hatI tene tyajIne jhaDapabhera dizAono bhrama thavAtulya mithyAtvAdi mohanIya karmanA udayathI utpanna thayelo manovibhrama e vipna che. (A mithyAtvamohanIyanA udayathI AtmAne sAco dharma rucato nathI, anya jJAnI mahAtmAo samajAve topaNa potAnA ajJAna ane mohanA jore sAco mArga svIkArato nathI. ane saMsAramAM ADI-avaLo bhaTake che. mATe mahAvidana che). paraMtu guru-paratatratA dvArA ane mithyAtvAdinA pratipakSabhUta evI bhAvanAo bhAvavA vaDe manano vibhrama dUra thavAthI mithyAtvAdi mahAvidgono parAbhava thavA rUpa thayelo vijaya ja dhArAvAhI mokSamArga taraphanA prayANano saMpAdaka bane che. A trIjo mohanA vidhvane jItavArUpa utkRSTa vidhvajaya jANavo. sArAMza ke dizAno jyAre bhrama thAya che dizA bhulAI jAya che tyAre kaI banovibhrama AggagagagAju javuM te kaMI sUjhatuM nathI. kadAca anubhavI bIjA vAraMvAra samajAve topaNa bhramanA atizayathI sAcI dizA pakaDe to nahi paraMtu potAne magajamAM beThI hoya tema khoTI dizAne sAcI dizA kahI tarka kare, ane avaLe raste jAya che. tethI | zrI yogavizima ja 12 / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISTa prAptine badale antara vadhe che. tevI rIte A jIva paNa mithyAtvAdi mohanIyanA udayathI sarvabhASita mArga upara bhramavALo thaI jAya che. dezaviratidhara ane sarvaviratidhara thayelA mahAtmAone paNa kSayopazamabhAva hovAthI sattAmAM paDelI ane pradezodayathI udayamAM AvatI mithyAtvamohanIyAdi tIvra karmaprakRtionuM jora vadhatAM rasodaya thatAM aMdarathI jIva pahelo guNaThANe cAlyo jAya che. mATe "mohano udaya e mahAviba che" jyAre guru pAsethI barobara samajAya ane mithyAtvAdi mohanIyano udaya maMda paDe evI pratipakSavALI bhAvanAo bhAve. (jema ke anaMta upakArI tIrthakara bhagavanto vItarAga ane sarvajJa che. paripUrNa traNe lokanA jJAtA che. temanI vANI kadApi mithyA na hoya. temaNe ja gaNadhara bhagavantone tripadI dvArA jagatanuM svarUpa kaheluM che ane gaNadharabhagavantoe te sarvane zAstranibaddha kareluM che bhagavanta temane anujJA ApelI che. ApaNe indriyagamya padArtho ja joI zakIe chIe. atIndriyajJAna nathI mATe badhuM na dekhAya. tethI prabhue kahyuM. te satya che ItyAdi bhAvanA bhAve.) tenAthI manano vibhrama dUra thaI jAya. ane mohanA udayasvarUpa e je mahAvidana Avela che teno vijaya thavAthI eTale tene jItI levAthI athatui mohavidanano vinAza thavAthI AtmAno mokSaprayANa akhaMDita bane che. A trIjo utkRSTa vidhvajaya Azaya samajavo. ete ca traye'pi vighnajayA AzayarUpA samuditAH pravRttihetavo'nyataravaikalye'pi tadasiddherityavaseyam / uktaM ca :- .. vighnajayastrividhaH khalu, vijJeyo hInamadhyamotkRSTaH / mA phuda kRSNajvaroda-nayaNa: pravRttiwta: SoDa. 3-9 || ahIM "pravRttidetava:" zabdanA bahudIhi ane tapuruSa ema baMne samAso saMbhavI zake che. jo bahuvrIhi samAsa karIe to arthanI saMgati samajAI jAya tema che ke "pravRtti nAmano bIjo Azaya AvyA pachI kramazaH eka pachI eka vidanajayo AtmA prApta kare che ane ArAdhanAmAM AgaLa vadhe che. eTale pravRtti Azaya che (pUrvavata) kAraNa jemAM evA A traNe vidhvajayo samudita rUpe AzayarUpa che. 0 zrI yogaviziSma ja 13 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A trIjo Azaya che. pratibhedo traNa hovAthI bahuvacana Avela che. paraMtu jyAre tapuruSa samAsa karIe tyAre pravRtti zabdano artha mokSAtmaka ISTaphaLane ApanArI evI viziSTa pravRtti artha karavo. eTale ke A traNe paNa AzayarUpa vinajayo samudita thayA chatAM ja mokSasAdhaka pravRttinA hetu bane che. jo A traNamAMthI eka paNa vidhvajayanI vikalatA hoya to mokSasAdhakane evI viziSTa pravRttinI siddhi thatI nathI. dharmakAryamAM sahajapravRtti pUrvakALamAM hoya che. paraMtu vidhvajayapUrvakanI pravRtti te turata siddhino hetu bane che. anyagranthamAM (SoDakazamAM) kahyuM che ke:- mArgamAM jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakArano vidhvajaya che. te anukrame kaMTakajayasama, jvarajayasama, mohajayasama che. vaLI A traNe vidhvajayo pravRtti nAmanA bIjA AzayanA phaLasvarUpa che. (athavA ISTasAdhaka viziSTa pravRtti che phaLa jenuM evA che. ema bIjo artha paNa thaI zake che) A pramANe vidhvajaya nAmanA trIjA AzayanuM varNana samApta thayeluM jANavuM joIe. aticArarahitAdhikaguNe gurvAdau vinayavaiyAvRtyabahumAnAdyanvitA hInaguNe nirguNe vA dayAdAnavyasanapatitaduHkhApahArAdiguNapradhAnA _ madhyamaguNe copakAraphalavatyadhikRtadharmasthAnasyAhiMsAdeH prAptiH siddhiH / uktaM caH siddhistattaddharmasthAnAvAptiriha tAttvikI jJeyA / dha vinayaviyutA, hIne 2 hariguNa sArA / poDa.3-10 | have "siddhi" nAmanA cothA Azayabhedane samajAve che. sAmAnyathI saMsAramAM jIvo traNa prakAranA hoya che. keTalAka ApaNI apekSAe adhikaguNI gura Adi, keTalAka ApaNI apekSAe hAnaguNI athavA nirguNI ane keTalAka ApaNI apekSAe samAnaguNI arthAt madhyamaguNI - te traNa prakAranA jIvo pratye nIce mujabanA guNothI yukataevI ahiMsAdi adhikRta dharmasthAnanI aticArarahita prApti te siddhi" kahevAya che. ApaNA AtmAmAM praNidhAna - pravRtti ane vidaHjaya ema traNa Azaya dvArA ahiMsA-satya-acaurya Adi je je adhikRta dhamanuSThAnonI 0 0 vogaviMzika ja 14 . Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApti thaI hoya te prApti jo adhika guNavALA guru Adi pratye vinaya taiyAvacca ane bahumAnAdithI yukta hoya, hanaguNa athavA nirguNa pratye dayA-dAna, ApattimAM paDelAnAM duHkho dUra karavAM vagere guNonI pradhAnatAvALI hoya ane madhyama guNavALA AtmAo pratye paraspara upakAra karavAvALI hoya to te siddhi nAmano cotho Azaya kahevAya che. sArAMza ke ApaNA jIvanamAM ahiMsA - satya - acauyadi je koI uttama dhamanuSThAno prApta thayAM hoya, paraMtu te jyAre aticAra vinAnI dhamanuSThAnanI prApti thAya tyAre te "siddhi" kahevAya che. tivAra-rahitI dhaddhanuchIna pratiH = siddhiH ATaluM ja lakSaNa che. paraMtu jyAre AvI niraticAra dhamanuSThAnanI prApti thAya che tyAre cittanI avasthA AvI guNiyala hovI jarUrI che. (1) ApaNAthI adhika guNavALA evA guraAdi pratye UbhA thavuM, sAmA javuM. hAtha joDavA Adi rUpa vinaya, AhAra-pANI-auSadhAdi lAvI ApI sevA karavArUpa vaiyAvacca ane pUrve gurue karelA upakAronA smaraNa vaDe cittamAM AdaramAnAdi rUpa bahumAna, tathA Adi zabdathI temanI AjJA mAnavI vagere guNavALuM citta hoya che. ! saMsAramAM dareka jIvomAM yatkiMcit guNo to anAvRta che ja, paraMtu je jIvo caramAvartakALamAM nathI AvyA te vyavahAranaye nirguNa kahevAya che. je caramAvartakALamAM hovA chatAM bhAre karmI che te paNa nirguNa kahevAya che. ane madkarmI che paraMtu haju tevI yogyatA pragaTa nathI thaI te hInaguNI kahevAya che. tevA jIvo pratye AdhyAtmika upadeza ApI vairAga utpanna karavo duSkara che. mATe AvA jIvo pratye karuNA karavI, AhAra-dhanAdinuM dAna karavuM ane vyasano(saMkaTo)nA kAraNe AvelAM duHkho dUra karavAM, vagere kAryo karavArUpa guNanI pradhAnatAvALI dharmanI prApti te siddhi kahevAya che. tathA madhyamaguNavALA jIvo pratye yathAyogya paropakAra karavArUpa guNavALI je dharmaprApti te siddhi kahevAya che. hakIkata e che ke sAmenA jIvonI pAtratAne anusAra sva-paranuM kalyANa thAya tevI dharmaprApti te siddhi kahevAya che. anyagraMthamAM (SoDazakajImAM 3 - 10mAM) kahyuM che ke : adhika (guNI)ne vize vinayAdithI yukta, hIna (guNI)ne vize dayA-dAnAdiguNothI yukta, zabdathI madhyamaguNavALAne vize LI nI jogavizima ja 15 / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paropakAraguNavALI evI te te dharmakriyAnI je prApti te tAttvika siddhi kahevAya che. svaprAptadharmasthAnasya yathopAyaM parasminnapi saMpAdakatvaM viniyogaH, ayaM cAnekajanmAntarasantAnakrameNa prakRSTa dharmasthAnAvApteravandhyo hetuH / uktaM ca : siddhezcottarakAryaM viniyogo'vandhyametadetasmin / satyavyasaMpatyA, sundaramiti tatpara yAvatu // SoDa. 3 - 11 || "lavaSya" = 1 kiignakRtam | "tata" = dharmasthAnamariMdriA tasminu" = viniyoge sati / "anvayasaMpattyA" = avicchedabhAvena / "tat"= viniyogasAdhyaM gharmazAna sundaram ! "ti" = mitrama: samAca% I "yAvaFramiyevaM yoH" = yAvat paraM = prakRSTaM dharmasthAnaM samApyata ityarthaH / / have "viniyoga" nAmanA pAMcamA Azayabhedane samajAve che. potAne prApta thayelA dhamanuSThAno yathAyogya upAyo dvArA paravyaktimAM paNa saMpAdana karAvavA te viniyoga Azaya kahevAya che. prathamanA cAra Azayo vaDe je dharmanI ApaNane siddhi thaI hoya te dharmanI sAmenA jIvanI pAtratAnA anusAre bhinnabhinna upAyo vaDe paNa tenAmAM prApti karAvavI te viniyoga kahevAya che ! dharmano karAto A viniyoga bhAvimAM AvatA aneka bhavonI paraMparAnA krama vaDe vRddhi pAmatAM pAmatAM utkRSTa dharmasthAnanI prAptinuM avadhyakAraNa bane che. jema bAlyAvasthAmAM je viSaya vadhu abhyAsita karyo hoya te viSaya yuvAvasthA ane vRddhAvasthAmAM vadhu daDhatara bane che. tevI rIte A janmamAM vAraMvAra viniyoga karavA vaDe je dhamanuSThAna vadhAre bhAvita (sAkSAtkAra) banyuM hoya te dharmasthAna bhAvinA bhavomAM vadhu AtmasAt bane che. mATe utkRSTa dharmaprAptinuM avadhyakAraNa che. eTale ke praNidhAnAdi prathamanA cAra Azayo vaDe je dharmanI prApti thaI hoya che te pUrvakRta karmonA udayathI kvacit cAlI paNa jAya che. pachI bhale kALAntare Ave. tevuM A viniyogamAM nathI banatuM. A viniyogAzaya suvarNaghaTa tulya che. mATIno ghaTa phUTe to ThIkarAM kaMI kAmamAM na Ave jyAre A suvarNaghaTa phUTe topaNa tenA sonAmAMthI alaMkAro paNa bane. zrI yogaviziSma ja 16 / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema viniyoga utkRSTa dharmaprAptinuM avadhya kAraNa che. anyagraMthamAM (SoDazakamAM 3-11mAM) kahyuM che ke siddhi" nAmanA cothA AzayanI prAptinuM uttarakArya "viniyoga" che. eTale ke je dharmasthAnanI ApaNAmAM siddhi thaI hoya teno tyArabAda paramAM viniyoga karavo joIe. A viniyoga karAye chate bhavobhavamAM tenA anvayanI (daDhataratAnI) saMpatti prApti thavA vaDe viniyogathI sAdhya evuM te suMdara (paramazreSTha) dharmasthAna yAvat prApta thAya che. mATe A viniyoga avadhyakAraNa che ke SoDazakajInA A zlokamAM kahevAyelA ekeka zabdanA artho A pramANe che. (1) "vaSNa'' = kadApi niSphaLa na thanAra, arthAt avazya zreSThaphaLa ApanAra (2) "puta6" = prApta thayelA A ahiMsAdi dharmasthAno (3) "purbhina" = prApta evAM ahiMsAdi dharmasthAnono viniyoga karAye chate, (4)" saMpatya" = bhavobhavamAM te dharmasthAnanI avicchedapaNe prApti thAya che. (5)"tatu" = vAraMvAra viniyoga karAtuM te dharmasthAna bhavAntaromAM ghaniSTha thavAnA kAraNe viniyogathI sAdhya evuM A dharmasthAna suMdara (daDhatara) bane che. (6) "ti" = A zabda bhinnakrama sUcavanAro ane samApti sUcavanAro che. eTale ke A pAMca AzayonI prApti pachI tenAthI bhinna evA parama zreSTha dharmasthAnanI (rAgAdi malarahita cittasthAnanI) prApti thAya che. A bhinnakrama artha thayo. ahIM pAMca AzayonuM varNana samApta thAya che e samApti artha thayo. tathA SoDazakanA zlokamAM "ti tatpara pavit' AvuM je pada che teno "tat yAvatu parIti" ema saMbaMdha karavo. tethI teno artha A pramANe thAya cheviniyogathI sAdhya evuM te suMdara / zrI yogaviMzikA ja 17 0 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmAnuSThAna yAvat tyAM sudhI che ke jyAM sudhI paramaprakRSTa dharmAnuSThAna prApta thAya. idamatra hRdayam = dharmastAvadrAgAdimalavigamena puSTizuddhimaccittameva, puSTizca puNyopacayaH, zuddhizca ghAtikarmaNAM pApAnAM kSaye yA kAcinnirmalatA, tadubhayaM ca praNidhAnAdilakSaNena bhAvenAnubandhavadbhavati, tadanubandhAcca zuddhiprakarSaH saMbhavati, niranubandhaM ca tadazuddhi phalameveti na taddharmalakSaNam tato yuktamuktam praNidhAnAdi bhAvena parizuddhaH sarvo'pi dharmavyApAraH sAnubandhatvAd yoga iti / ahIM bhAvArtha A pramANe che. prathama zlokamAM kaheluM ke "mokSanI sAthe yuMjana kare te yoga, parizuddha evo sarva dharmavyApAra te yoga kahevAya che" ahi rAgAdi (rAga- dveSa ane moharUpa) bhAvamalanA vinAza vaDe puSTi ane zuddhivALuM je citta te dharma kahevAya che. paraMtu bAhya AcaraNa rUpa anuSThAna mAtra dharma nathI. nizcayathI rAgAdimalarahita citta ja vAstavika dharma che. pUrve anuSThAnane je dharma kahela che. te anuSThAna rAgAdi malarahita cittaprAptirUpa nizcayadharmanuM kAraNa che mATe upacAre kahela che. ahIM puSTi eTale puNyanI vRddhi ane zuddhi eTale pAparUpa evAM cAra ghAtIkarmonA kSayathI prApta thayelI kaMIka nirmaLatA (jJAnAdi cAra guNanI prApti). A puNyabaMdhanI vRddhisvarUpa puSTi, ane ghAtikarmonA kSayajanya zuddhi joke AtmAmAM pragaTa thAya che cittamAM nahi. paraMtu vizuddha citta vaDe prApta thAya che. tethI AtmAmAM thatI puSTi-zuddhinuM kAraNa citta che. tethI kAryamAM rahelI puSTi-zuddhi kAraNamAM uparita karAya che. mATe puSTi-zuddhimat citta kahevAya che. te A puSTi ane zuddhi ema baMne praNidhAnAdi rUpa pAMca bhAvo vaDe anubaMdhavALAM bane che. jo praNidhAnAdi Azayo na hoya to puSTi ane zuddhivALuM citta hovA chatAM te anubaMdhavALI puSTi-zuddhi banatI nathI. uttarottara vRddhi pAmatI ane daDhatara thatI evI puSTi ane zuddhivALuM citta hoya to tevA anubaMdhathI zuddhino prakarSa prApta thAya che je mukti hetu bane che. AvA anubaMdha vinAnuM puSTi-zuddhivALuM paNa 1. kSayathI eTale ahiM kSayopazamathI samajavuM. kSayopazama paNa aMzataH kSaya hovAthI kSaya kahevAya che. zrI yogaviMzikA 218 || Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te citta azuddhaphaLane ja ApanAruM che. abhavya, acaramAvartI, ityAdi dravyasaMyamI AtmAomAM zubhayoganA sevanathI puNyabaMdha karAvanAruM ane satata svAdhyAyAdithI kaMIka jJAnAdinI prAptirUpa zuddhivALuM citta hoya che. paraMtu aMtara ruci nahIM hovAthI praNidhAnAdi Azayo na AvavAthI muktinI prAptino hetu banatuM nathI. paraMtu mAtra svargAdi saMsArasukhano ja hetu bane che. je azuddha phaLavALuM ja kahevAya che. mATe Azaya vinAnuM citta te dharmanuM lakSaNa nathI. AthI graMthakAre yogya ja kahyuM hatuM ke 1 "praNidhAnAdi bhAva vaDe karIne parizuddha evo sarve paNa dharmavyApAra sAnubandhapaNuM hovAthI (bhavobhavamAM draDhatara thato hovAthI) yoga kahevAya che. ane praNidhAnAdi Azaya vinA karAto sarve paNa bAhya kriyA vyavahAra sAnubandha na hovAthI mokSanI sAthe AtmAne na joDato hovAthI UlaTuM abhimAnAdi kaSAya hetu hovAthI yoga nathI. sArAMza ke '"praNidhAnAdi AzayapUrvaka sAnubaMdha dharmavyApAra te yoga. yadyapyevaM nizcayataH parizuddhaH sarvo'pi dharmavyApAro yogastathApi "vizeSeNa" tAntrikasaMketavyavahArakRtenAsAdhAraNyena sthAnAdigata eva dharmavyApAro yogaH, sthAnAdyanyatama eva yogapadapravRtteH sammatatvAditi bhAvaH / / 1 / / joke A pramANe nizcayanayanI dRSTie parizuddha evo sarve paNa dharmavyApAra yoga kahevAya che. topaNa yoga saMbaMdhI prasiddhi zAstromAM saMketAtmaka vyavahAra dvArA karAyelA asAdhAraNa svarUpa vizeSa vaDe have jaNAvAtA "sthAnAdi" saMbaMdhI ja dharmavyApArane yoga kahevAya che. kAraNa ke sAMketika te zAstromAM sthAnAdi pAMcamAMnA koI paNamAM yoga zabdanI pravRtti mAnelI che. ja tAtparya artha e che ke nizcayaSTi abhanyantarasvarUpane grahaNa karanAra hovAthI "pariNAma" = puSTi-zuddhimat cittapariNAmane yoga mAne 1. "azuddhitam'no artha bhavAntaramAM azuddhi ja che phaLa jenuM evuM, arthAt, azuddhi rUpa phaLane ApavAvALuM A niranubandhAnuSThAna che. vaLI bAhyamAtra zubhAnuSThAna abhimAnAdi doSone paNa karanAruM che. // zrI yogaviMzikA x 19 | Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kriyAnuSThAnane nahi. tethI anuSThAno AcaravArUpa dharmavyApAra kriyAtmaka hovAthI yoga banI zake nahi. paraMtu evI nizcayadaSTi ahIM levAmAM AvatI nathI. tethI yogasaMbaMdhI zAstromAM sthAnAdi pAMcamAM je "yoga" zabdanA vyavahArano saMketa karelo che te asAdhAraNa = viziSTa evA vyavahAravizeSa vaDe sthAnAdi saMbaMdhI ja dharmavyApArane "yoga" kahelo che. jema nizcayadaSTie "rAga-dveSa-kaSAyAdi vibhAva svabhAvanA tyAgavALA pariNAmane cAritra kahevAya che. paraMtu vyavahAradaSTie sAdhuveza dhAraNa karavo. pAMca mahAvrata uccaravAM, sarva sAvadyayoganA tyAganuM paccakhANa karavuM -ItyAdi bAhyakriyAnuSThAnane cAritra kahevAya che. tema ahIM nizcayadaSTie "cittapariNAma" yoga hovA chatAM vyavahAradaSTie sthAnAdigata dharmavyApArane ja yoga kahevAya che. sthAnAdigato dharmavyApAro vizeSeNa yoga ityuktam, tatra ke te sthAnAdaya ? katibhedaM ca tatra yogatvam ? ityAhaH - yogasaMbaMdhI tAntrika granthomAM sthAnAdi saMbaMdhI dharmavyApArane ja yoga kahela che. tethI prazna thAya che ke te sthAnAdi bhedo kayA kayA che? ane te sthAnAdimAM yogapaNe keTalA bhedavALuM che? te graMthakArazrI bIjA zlokamAM jaNAve che : "ThANunnatthAlaMbaNarahio, taMtammi paMcahA eso / nitya mUno che, tahAM tiye nAno 3 || 2 |. zlokArdha - sthAna, uSNa, artha, AlaMbana ane AlaMbanarahita nirAlaMbana), ema A pAMca prakArano yoga yogasaMbaMdhI zAstromAM kahyo che. tyAM prathamano be prakArano yoga kriyAyoga che. tathA pAchaLano traNa prakArano yoga te jJAnayoga che. | 2 | "annatye tyavi | thasmti thAne - sanaviroSa kAyotsargaparyaGkabandhapadmAsanAdi sakalazAstraprasiddham / urNaH - zabdaH sa ca kriyAdAvuccAryamAnasUtravarNalakSaNaH / arthaH = zabdAbhidheyavyavasAyaH / AlmabanaM = bAhyapratimAdiviSayadhyAnam / ete catvAro bhedAH, rahitaH = rUpidravyAlambanarahito 0 thI thogavizima ja 20 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvikalpacinmAtrasamAdhirUpa ityevaM "eSaH" yogaH paJcavidhaH, tantre = yogapradhAnazAstre pratipAdita iti zeSaH / uktaM caH - jenA vaDe sthira thavAya" te sthAna, eka prakAranuM AsanavizeSa, kAyotsarga, pIMkabaMdha, padmAsanAdi sarvazAstromAM prasiddha AsanavizeSa te sthAna kahevAya che. mokSane anukULa AtmapariNAma utpanna karavA mATe kAyotsagadi koI paNa mudrAvizeSamAM sthira thavA prayatna karavo te sthAnayoga che. kAyotsagadi koI paNa mudrAmAM sthiramAtra thavuM te sthAnayoga na samajavo, kAraNa ke saMsArasukha arthe paNa puNyabaMdhAdinA prayojanathI paNa jIvo kAyotsagadi mudrAmAM sthira thAya che. paraMtu "praNidhAnAdi" AzayapUrvaka mokSane anukULa AtmapariNAmanI vRddhi mATe kAyotsagadimAM sthira thavuM te sthAnayoga kahevAya che. || 1 // urNa eTale zabda, dharmakriyAmAM uccAryamAna sUtronA varNAtmika rUpa je yoga te urNayoga kahevAya che. joke mukhe bolAtAM sUtronA vargo bhASAtmaka hovAthI pagala che. te kaMI "yoga" kahevAya nahi. paraMtu, sUtronA vaNano uccAraNa karatI vakhate "uccAraNa" karavA rUpa je vAcikakriyA, te mokSAnukULAtma pariNAmajanaka hovAthI "yoga" kahevAya che. A uccAraNakriyA zabdane (varNana - urNane) AzrayI pravarte che. mATe te uccAraNa kriyAne uyoga kahyo che. || 2 || arthayoga eTale zabdo vaDe vAcya padArthone jANavAno AtmAno jJAna- vyavasAya, tAtparya e che ke kriyA karatI vakhate bolAtAM sUtro temAM AvatAM je je pado che te te uccAryamANa padonA je je vAcya atha che. te te vAcya arthone jANavAmAM pravartato AtmAno je jJAnapariNAma. te arthayoga che. sutronA vargonA uccAraNa kALe tenA arthone jANavAmAM citta uparaMjita thayuM hoyato ja mokSAnukULAtmapariNAmajanaka hovAthI tene yoga kahevAya che. | 3 || AlaMbana yoga eTale bAhya pratimAdi viSayaka dhyAna. eTale ke A AtmA jyAre jyAre koI dhamanuSThAna Acare che tyAre jema kAyotsarnAdi mudrA, spaSTa vargoccAraNa tathA vAcyArthane jANavAmAM jJAnopayoga joDavo jarUrI che tevI ja rIte AtmapariNAmane vadhu mokSAnukULa / zrI yogaviMzika A 21 / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAvavA mATe saMsArI bAhyabhAvothI rokavA sAra sAme sthApita jinapratimA athavA gurusthApanamAM citta parovavuM atyaMta jarUrI che. ane te ja AlaMbana yoga kahevAya che. jinapratimA ane gurusthApanAmAM jo citta tanmaya bane to sAkSAt guru ja hAjara che ema lAgavAthI besavAmAM, UThavAmAM, bolavAmAM tathA tamAma pravRttimAM vivekadaSTi jAgrata thAya, je karmakSayanuM kAraNa bane. || 4 | yoganA A cAra bhedo kahyA. have rahita (nirAlaMbana) nAmano pAMcamo yoga kahe che ? rUpI dravyonA AlaMbana rahita, sarva vikalpothI rahita, evA jJAnanA upayoga mAtramAM ja ekAgratA = sthiratA rUpa je samAdhi te nirAlaMbana' yoga kahevAya che. jyAre AtmA bAhyabhAvothI para banI jJAyaka svabhAvamAtramAM varte, kaSAyonA vikalpo zAMta thaI jAya. svadravyamAM ja ekAgratAvALo bane, paramedhyAnArUDha bane, te vakhatanI je samAdhi-sthiratA-nirvikalpadazA te nirAlaMbana yoga che. | 5 ||. praznaH ahIM pAMca yoga bhedonuM kramazaH varNana cAle che. tyAM vacce "kta vatvIro mevA:" pada zA mATe mUkyuM? prathamanA cAra ane nirAlaMbana yogamAM zuM kaMI taphAvata che? uttara : hA taphAvata che. ane taphAvata jaNAvavA mATe ja vacce AvI vAkyaracanA karI che. prathamanA cAra yogabheda kALe mudrA, sUtroracAraNa, athavagamana, pratimA dhyAnAdi* bAhya AlaMbano che. te vakhate AtmAno jJAnopayoga paradravyAzrita che. bAhya che. kramazaH ekekamAM vAraMvAra parivartanazIla che. jyAre nirAlaMbana yogamAM AtmAno jJAnopayoga svadravyAzrita che. AMtarika che. atyaMta sthira che. samAdhisvarUpa che. A artha jaNAvavA mATe prathamanA cAranI pUrNAhuti samaye AvI vAkyaracanA karI che. | A pramANe A pAMca prakArano yoga tatramAM eTale yoganI pradhAnatAvALA zAstromAM varNavelo che. ahIM mULa zlokamAM "pratipAvitaH" / zrI yogaviziw 22 / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e kriyApada lakhyuM nathI paraMtu zeSa che (adhyAhara che) ema samajI levuM. anyagraMthamAM (SoDazakajImAM 13-4 mAM) kahyuM che ke - sthAnorNAlambana, - tadanyayogaparibhAvanaM samyak / paratayonanamatta, yogIsa rUti samayaviH || SoDa 13-jA sthAna, urNa, artha, AlaMbana ane tadanya (AlaMbanathI anya arthAt nirAlaMbana) ema pAMca prakAranA yogo che. te pAMca prakAranA yogonuM samyaga rIte je paribhAvana = parizIlana = pravartana, te ja paratattvanI (paramatattva je mokSa, tenI) sAthe yojana karavAmAM samartha che. zAstravid puruSo tene ja yogAbhyAsa kahe che. A pAMca prakAranA yogonuM praNidhAnAdi AzayapUrvaka mana-vacana-ane kAyAmAM je samyagu pravartana thAya te ja dhyAna kahevAya che. paramatattva je mokSa, tenI sAthe cUMjana karavAmAM kAraNa bane che. mATe zAstrakAra mahAtmAo. A yogonA paribhAvanane "yogAbhyAsa" kahe che ke sthAnAdiSu yogatvaM ca "mokSakAraNIbhUtAtmavyApAratvaM yogatvam" iti yogalakSaNayogAdanupacaritameva / yastu "yamaniyamAsanaprANAyAma pratyAhAradhAraNA dhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni yogasya" (pAtaMjalI sUtra 2-29) iti yogAGgatvena yogarUpatA sthAnAdiSu hetuphalabhAvenopacArAdabhidhIyata iti SoDazakavRttAvuktaM tat cittavRttinirodho yo:" (pAta, yogadarzana 1-2) rUti yoganakSamajhAyeti dhyeyam | sthAna, urNa, adi pAMca prakAranA yogomAM je yogatva (yogapaNuM) che. te "mokSanA kAraNabhUta evo AtmavyApAratva e ja yogatva che." AvuM yoganuM lakSaNa barobara ghaTatuM hovAthI anupacarita (vAstavika) yoga che. je kriyA AtmAne mokSanI sAthe yujita kare tene yoga kahevAya. A yoganuM lakSaNa che. ane te lakSaNa sthAnAdi yogomAM barobara saMbhave che. kAraNa ke sthAnAdi yogIpUrvaka karAtI dhamakriyA karmakSaya dvArA mokSanuM kAraNa bane che. mATe A pAMca yogomAM je yogatva che te anupacarita-yathArtha che. vaLI je pAMtajali yogasUtra 2-29mAM yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e ATha yoganAM aMgo 0 zrI yogavizima 23 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. ema kahIne A AThemAM yoganI aMgatA (kAraNatA) hovAthI yogasvarUpatA kahI che te, tathA SoDazakajInI TIkAmAM sthAnAdi pAMcamA kAraNa-kAryabhAva hovAthI upacArathI je yogarUpatA kahevAmAM AvI che. te baMne "AtmAne mokSanI sAthe yujita kare te yoga" e lakSaNane dhyAnamAM rAkhIne kahela nathI. paraMtu cittanI vRttino virodha karavo te yoga evA yoganA lakSaNanA abhiprAye kahela che ema vicAravuM. sArAMza e che ke jaina darzanakAro "AtmA jenA vaDe mokSanI sAthe joDAya te yoga" evuM yoganuM lakSaNa kahe che. tethI cittavRttinirodha ane sthAnAdi pAMca prakAra, AtmAne mokSanI sAthe yujita karanAra che. mATe vAstavika yoga kahevAya che. paraMtu pAtaMjalI sUtrakAra cittavRttinirodha"ne yoga kahe che. kAraNa ke temAM guNasthAnakanA aMte karAto yoganirodha e ja mokSanuM Asana kAraNa che. tethI te cittavRttinirodhane anupacarita (vAstavika) yoga kahevAya che. ane tenI pUrva-pUrva bhUmikArUpa sthAnAdi paraMparAe mokSanuM kAraNa bane che. tethI sthAnAdi te cittavRttinirodhAtmaka yoganuM kAraNa che paraMtu sAkSAt yoga nathI. kAraNamAM kAryano (hetumAM phaLano) upacAra karIne sthAnAdimAM yogarUpatA Ave che ema SoDazakanI TIkAmAM kahyuM che. tevI ja rIte yama-niyamAdi paNa "cittavRttinirodhAtmaka yoganAM aMgo hovAthI aMgamAM aMgIno upacAra karIne upacAre yoga kahevAya che." tAtparya e che ke "cittavRttinirodhamAM sAkSAt yogarUpatA che. ane yamAdimAM yogAMgatAnA kAraNe ane sthAnAdimAM kAraNa-kAryabhAva hovAthI upacarita yogarUpatA che. te pAtaMjalI sUtrakAranA lakSaNane dhyAnamAM rAkhIne kahela che ema samajavuM. atra "sthAnAdiSu" "dvayaM" sthAnorNalakSaNaM karmayoga eva, sthAnasya sAkSAdUrNasyApyuccAryamANasyaiva grahaNAduccAraNAMze kriyArUpatvAt / tathA "vayaM" arthAlambananirAlambanalakSaNaM jJAnayogaH, tuH evakArArthaM iti jJAnayoga eva, arthAdInAM sAkSAt jJAnasvarUpavAn || 2 || sthAnAdi A pAMca yogomAM prathamanA be yogo sthAnayoga ane urNayoga kriyAtmakayoga che. tyAM sthAnayoga to kAyotsagadi-svarUpa sAkSAt kriyAtmaka che ema jaNAya ja che. ane urNayogamAM urNa e 0 zrI yogavizima ja 24 / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasvarUpa che. te pudgalAtmaka che. yoga nathI. paraMtu uccAraNa karAtA evA zabdanuM grahaNa kareluM hovAthI tevA zabdaprayoga vakhate karAtI uccAraNAtmaka je kriyA te kriyA svarUpa che. sArAMza ke uccAraNa karavA svarUpa aMzamAM kriyApaNuM raheluM che. mATe A baMne yogo kriyAyoga che. - tathA artha, AlaMbana ane nirAlaMbana rUpa je traNa yogo te jJAnayoga che. mULa zlokamAM kahelo tu zabda evakAra arthavALo che. tethI A traNa jJAnayoga ja che. te A pramANe - athAdi traNe jJAnasvarUpa hovAthI jJAnayoga ja che. kAraNa ke ardhayogamAM zabdothI vAcya vastunuM arthajJAna karavAnuM che. mATe jJAnayoga che. AlaMbanayogamAM pratimAnuM dhyAna dharavArUpa jJAnayoga che ane nirAlaMbana yoga to jJAnAtmaka ja che. eSa karmayogo jJAnayogo vA kasya bhavatIti svAmicintAyAmAhaH A kriyAyoga athavA jJAnayoga kayA jIvone hoya che? evI svAmitvanI vicAraNAmAM granthakArazrI jaNAve che ke : dese savve ya tahA, niyameNeso caritiNo hoi / __ iyarassa bIyamittaM, ittucciya kei icchanti / / 3 / / zlokArdha - sthAnAdi pAMca prakArano A yoga dezacAritra ane sarvacAritravALAne ja niyamo hoya che. A kAraNathI ja itara (apanabaMdhakAdi) jIvone bIja mAtra ja hoya che. (itara evA apunabaMdhakAdi jIvone) bIjarUpa je yoga che temAM yogano upacAra karIne keTalAka = vyavahAranayavALA yoga mAne che. / 3 / "dese savve ya" tti / saptamyAH paJcamyarthatvAddezatastathA sarvatazca cAritriNa eva, "eSaH" prAguktaH sthAnAdirUpo yogaH, "niyamena' itaravyavacchedalakSaNena nizcayena bhavati, kriyArUpasya vA'sya cAritramohanIyakSayopazamanAntarIyakatvAt, ata evAdhyAtmAdiyogapravRttirapi cAritraprAptimArabhyaiva granthakRtA yogabindau prarUpitA, tethari rese ane sarve" A baMne zabdomAM je saptamI vibhakti che te paMcamI vibhaktinA arthavALI hovAthI se no artha rezata:, ane sarve no artha sarvataH karavo, eTale dezathI ane sarvathI cAritravALA evA arthAt 1 ahi "kriyAyogastha jJAnayogastha vA" evo pATha hovo joIe ema lAge _zrI yogavizima 25 w Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamAdi guNasthAnakavartI jIvone ja A pUrvokta sthAnAdi rUpa pAMca prakArano yoga niyamAM hoya che. "niyamA" eTale ke itaranA vyavacchedarUpa nizcayathI hoya che. TIkAmAM vAritriA zabdanI pAse je "va zabda che te deza-sarvacAritravALAne ja yoga hoya che paraMtu apunabaMdhakAdine hoto nathI ema artha sUcave che. ane "niyamena" evo je zabda che te deza-caritravALAne yoga hoya ke na hoya evA be vikalpomAMthI "na hoya" evo ja itaravikalpa che. teno vyavaccheda karavArUpa nizcayane jaNAvanAra che. athati A be cAritravALAne niyamo hoya ja che. sArAMza ke "va"no artha A yoga be cAritravALo ja hoya che. ane niyamA" zabdano artha A be cAritravALAne yoga hoya ja che. ema spaSTa artha jANavo. prazna : - deza-sarva cAritravALAne ja yoga hoya, ane A be cAritravALAne yoga niyamo hoya ja. ema kema kaho cho ? tenuM kAraNa zuM che ? uttara :- kriyA svarUpa ane jJAnasvarUpa evA A (pAMca) yogano cAritra mohanIya karmanA kSayopazamanI sAthe nAntarIyaka (avinAbhAva) saMbaMdha hovAthI A pramANe kahela che. tethI jyAM jyAM cAritramohanIyano kSayopazama hoya, tyAM tyAM yoga hoya ja, ema anvayavyApti vaDe be cAritravALAne niyamAM hoya e siddha thAya che ane jyAM jyAM cAritra-mohanIya kSayopazama na hoya paraMtu udaya hoya) tyAM tyAM yoga hoto nathI ema vyatireka vyAptithI apunabaMdhakAdine yoga hoto nathI evo artha thavAthI A be cAritravALAne ja hoya che evo artha siddha thAya che. A kAraNathI ja adhyAtmAdi yoganI pravRtti paNa cAritranI prAptithI AraMbhIne ja graMthakAra vaDe yogabiMdumAM prarUpita karAI che. te A pramANe :dezAdibhedatazcitramidaM coktaM mahAtmabhiH / atra pUrvodito yogo'dhyAtmAdiH saMpravartate / yogabiMdu; 357 / / iti, rezavijetAH" = zasavizeSAt, "" = vAritra, "adhyAtma"i = adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA, vRttisaMkSayaa || a zrI yogaviMzika 26 / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezAdinA bhedathI A cAritra mahAtmA puruSoe aneka prakAranuM kahyuM che. ahiM = A cAritra Ave chate pUrvokta evo adhyAtmAdi yoga pravarte che. | 3pa7 || A zlokamAM "zAphimevata:" evuM je pada che teno artha deza tathA sarva ema be prakAranA cAritranA bhedathI, "a" padano artha A cAritra, citra-vicitra che arthAt nAnAbhejavALuM che. te baMnemAMnuM koI paNa cAritra Ave chate adhyAtmAdi pAMca prakArano yoga pravarte che. te pAMca prakAro A pramANe che H- (1) adhyAtma, (2) bhAvanA, (3) AdhyAna, (4) samatA, (pa) vRttisaMkSaya - A pAMca prakAranA yogonA artha A pramANe che - "tatrAdhyAtma ucitapravRttetabhRto maitryAdibhAvagarbha zAsrAjjIvAdi tattvacintanam 1 | bhAvanA adhyAtmasyaiva pratidinaM pravardhamAnazcittavRttinirodhayukto'bhyAsaH 2 / AdhyAnaM prazastaikArthaviSayaM sthirapradIpasadRzamutpAtAdiviSayasUkSmopayogayutaM cittam 3 / samatA = avidyAkalpiteSTatvasaMjJAparihAreNa zubhAzubhAnAM viSayANAM tulyatAbhAvanam 4 / vRttisaMkSayazca manodvArA vikalparUpANAM, zarIradvArA parispandanarUpANAmanyasaMyogAtmakavRttInAmapunavina nirodhaH 5 / / (1) tyAM adhyAtma kone kahevAya ? te samajAve che. kAyAdinI ucita pravRttithI vratadhArI banelA AtmAnuM zAstrAnusArI maitrI-pramodAdi cAra bhAvanAothI yukta evuM te jIva-ajIvAdi tattvonuM citana-manana te adhyAtma kahevAya che. tAtparya e che ke koI paNa vrata grahaNa karatAM pahelAM potAnI kakSAnuM ucita avalokana karavuM joIe. to ja svIkRta vrata samyagu pariNAma pAme. vaLI potAnI kakSAne anurUpa vrata grahaNa karyuM hoya to bIjAmAM dharmabIjanA vinAzanuM kAraNa banatuM nathI, samyagdharmanI prAptinuM kAraNa bane che. ane potAnAmAM paNa samyagrata-rUpa bhAvacAritrano hetu bane che. mATe ucita pravRttithI vratagrahaNa karAya to ja upara-uparanA guNasthAnakanI prApti thAya che. AvA vratadhArI AtmAnuM zAstrAnusArI maitrI Adi bhAvanAyukta je tattvaciMtana te adhyAtma kahevAya che. (yogabiMdu gAthA - 358) adhyAtmAno ja pratidina vadhato evo tathA cittanI vRttionA nirodhathI yukta evo je abhyAsa te bhAvanA kahevAya che. adhyAtmayogakALa zrI yogavizima 27 w Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane bhAvanAyogakALamAM e taphAvata che ke adhyAtmayogakALe adhyAtmanA adhyavasAya kavacit pravardhamAna hoya, kavacit sthira hoya ane kavacit nimittone vaza malIna paNa hoya. paraMtu bhAvanAyogakALamAM citta tattvaciMtanathI atyanta saMskArita baneluM hovAthI adhyAtmano adhyavasAya pravardhamAna ja hoya che. vaLI vAraMvAra tattvaciMtanothI kaSAyonI upAnti hoya che. tenA ja kAraNe cittamAM UchaLatI mohanI vRttiono nirodha hoya che. adhyAtmakALamAM sankriyAnA AlaMbane ane viSayonI parADamukhatAnA kAraNe citta viSayothI nivRtta hoya che. jyAre bhAvanAnA kALe citta tattvaciMtanathI atyanta vAsita thayeluM hovAthI sahaja rIte ja vRttionA nirodharUpa hoya che. (yogabiMdu, zloka 360) prazaMsanIya evA eka padArthanA viSayavALuM, sthira dIpaka sadaza, ane utpAtAdi sUkSma viSayonA upayogavALuM evuM je citta te "AdhyAna" kahevAya che. "AdhyAna" e eka prakAranuM dhyAna che. te koI paNa eka padArthanA viSayaka be prakAranuM hoya che - aprazasta ane prazasta, jyAre rAgAdi bhAvonuM pravardhana thAya tenuM dhyAna hoya jema ke suvarNanA alaMkAronA rUpa-raMga-ghATa-camaka AdinA viSayavALuM te aprazasta, ane jyAre rAgAdi bhAvonuM prazamana thAya tevuM dhyAna hoya jema ke vItarAganI pratimAmAM prazamabhAvanuM dhyAna te prazasta. ahIM pratimAdi koI paNa eka viSayavALuM ane te paNa rAgAdi bhAvonuM prazamana thAya evuM prazasta je dhyAna te AdhyAnayoga kahevAya che. adhyAtma ane bhAvanAthI vAsita thayeluM citta viSayavRttiothI parADamukha thayeluM hovAthI vAyu vinAno gharamAM rahelo dIpaka jema sthira jyota Ape tevuM A citta sthira hoya che. vaLI A kALe citta padArthanA rUpa-raMga-ghATa-camaka Adi bAhyabhAvomAM pravartatuM nathI. paraMtu utpAda-vyaya dhRvatva Adi mahApuruSothI nirdiSTa sUkSma viSayonA ja satata upayogathI yukta hoya che. AvuM ja dhyAna te AdhyAna nAmano trIjo yoga kahevAya che. ahIM AdhyAnane badale dhyAna zabda paNa hoI zake che. (yogabiMdu, zloka 362) avidyAthI kalpita evA ISTatva ane aniSTatvanI saMjJAno parihAra karavApUrvaka zubhAzubha viSayonI tulyatA vicAravI te samayAyoga kahevAya 0 zrI yogaviMzikA 28 / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. mithyAtvamohanIya ane jJAnAvaraNIyanA udayane avidyA kahevAya che. ekano udaya viparIta jJAna karAvanAra che ane bIjAno udaya jJAnanirodha karanAra che. AvAM karmonA udayathI avidyAnA baLe saMsAravartI keTalAka padArthomAM iSTatva bhAse che ane keTalAka padArthomAM aniSTatva bhAse che. zarIra, parivAra, dhana, sAtA, AdimAM iSTatva ane asAtA, zatru, arucikAraka padArthomAM aniSTatva bhAse che. te avidyAnita che. mATe tevI iSTatva ane aniSTatva buddhino parihAra karI vyavahArathI zubha jaNAtA sAtAdi ane azubha jaNAtA asAtAdi viSayo pratye tulyatAnI je bhAvanA te samatAyoga kahevAya che. (yogabiMdu; zloka - 364) mano dvArA vikalpa rUpa, ane zarIra dvArA parispaMdanarUpa je anya saMyogAtmaka vRttio che teno apunarbhAvathI nirodha thavo te vRttisaMkSaya kahevAya che. mohanIyakarmanA udayajanya mananA vikalpo apramatta sudhI hoya che. ane matizruta jJAnAvaraNIya karmanA kSayopamajanya ciMtana-mananAtmaka mananA vikalpo bAramA guNaThANA sudhI hoya che. zarIrasaMbaMdhI gamanAgamana dvArA parispaMdanAtmakavIrya teramA guNaThANA sudhI hoya che. mana ane zarIra e baMne paudgalika hovAthI AtmAthI anyadravya che. te anyadravyanA saMyogathI thatI mAnasika vikalparUpa ane zArIrika parispaMdanarUpa vRttiono pharI pAchI na Ave te rIte kSaya karavo te "vRttisaMkSaya" kahevAya che. apunabhavana ema kahyuM che mATe te2mA guNaThANAnA prathama samaye manovRttino ane caudamAnA prathama samaye zArIrika vRttino je kSaya thAya che te jANavo. kSayopazama dazAthI thayelo vRttisaMkSaya punaHvivALo paNa hoya che. (yogabiMdu: zloka - 366) atheteSAmadhyAtmAdInAM sthAnAdiSu kutra kasyAntarbhAvaH iti ced ucyate- adhyAtmasya citrabhedasya devasevAjapatattvaciMtanAdirUpasya yathAkramaM sthAne urNe'rthe ca / bhAvanAyA api bhAvyasamAnaviSayAtvAttatraiva / dhyAnasyAlambane / samatAvRttisaMkSayayozca tadanyayoga iti bhAvanIyam / tato dezataH sarvatazca cAritriNa eva sthAnAdiyogapravRttiH saMbhavatIti siddham / sthAnAdi yogonI pravRtti deza-sarvacAritravALAne ja hoya che ema mULa trIjA zlokamAM kahyuM che. A vAtanI puSTi mATe A trIjI gAthAnI // zrI yogaviMzikA x 29 | Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAmAM cothI paMktimAM A ja kAraNathI adhyAtmAdi yogo paNa cAritranI prAptithI ja zarU thAya che ema yogabiMdunI sAkSI ApIne kahyuM che. tethI prazna thAya che ke A sthAnAdi yogo ane adhyAtmAdi yogone zuM paraspara kaMI saMbaMdha che ? A AdhyAtmAdi yogo sthAnAdi yogomAM kayA yogamAM kayA yogano antarbhAva thAya ? Avo prazna thavo saMbhavita che. teno uttara granthakArazrI Ape che H A adhyAtmAdi pAMca yogone sthAnAdi pAMca yogo sAthe saMbaMdha che. teono antarbhAva A pramANe thAya che H- devasevA, japa ane tattvaciMtanasvarUpa nAnAbhedavALA adhyAtmayogano samAveza sthAna, urdu ane arthayogamAM thAya che. devasevA e kAyika pravRtti che. praNidhAnAdi AzayapUrvaka karAtI devasevAdi kAyika pravRtti kAyaceSTA hovAthI sthAnayogamAM samAveza pAme che. namaskAra- mahAmaMtrAdinA jApa e vAcika pravRtti che. praNidhAnAdi AzayapUrvaka, vAcya evA paMcaparameSThInA svarUpane bhAvavApUrvaka ekAgrapaNe jyAre jApa karato hoya tyAre tenuM dhyAna zabda uccAraNamAM yathArtha che. mATe jApasvarUpa adhyAtmayogano samAveza urNayogamAM thAya che. ane zAstrAnusArI tattvaciMtana karavuM te mAnasika pravRtti che. arthaciMtana svarUpa che mATe teno arthayogamAM samAveza thAya che. A pramANe prathama adhyAtmayogano samAveza sthAna, urNa ane arthayogamAM thAya che. A adhyAtmayoga tyAre hoya che jyAre praNidhAnAdi AzayapUrvaka pravarte che. vaLI adhyAtmayogamAM sadA pravardhamAna pariNAma hoto nathI. kadAcit pravardhamAna, kadAcit avasthita ane kadAcit hInamAna pariNAma paNa hoya che. paraMtu bhAvanAyogamAM niyamA pravardhamAna pariNAma tathA cittavRttinirodha hoya che. eTale jyAre devasevAdi kArya pravRttimAM, jApAdi vAcika pravRttimAM ane tattvaciMtanAdi mAnasika pravRttimAM pravardhamAna pariNAma hoya ane tenA kAraNe cittavRttinirodha hoya tyAre bhAvanAyoga kahevAya che ane te anukrame sthAna, urNa ane arthayogamAM samAveza pAme che. adhyAtmayoga ane bhAvanAyogano bhAvyaviSaya (devasevA-jApa-tattvaciMtanAdi viSaya) samAna hovAthI adhyAtmayoganI // zrI yogaviMzikA 30 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema ja bhAvanA yoga paNa tyAM ja (sthAna-urNa-ane ardhayogamAM ja) samAveza pAme che. taphAvata eTalo mAtra che ke adhyAtmayogamAM pariNAma pravardhamAna ja hoya evo niyama nathI jyAre bhAvanAyogamAM pariNAma pravardhamAna ja hoya che. trIjo "AdhyAna" yoga AlaMbana yogamAM samAviSTa bane che. pratikramaNa Adi kriyAkAle sUtroccAraNamAM upayukta hoya to urNayoga, tenA vAcya arthamAM upayukata hoya to ardhayoga ane tyArabAda sutronA vAcya evA padArthamAM sthira upayogavALo bane tyAre te padArtha ja dhyAnanuM AlaMbana bane che. pratimAdi bAhya AlaMbanamAM jyAre Atma sthira upayogavALo bane tyAre te dhyAnayoga pratimAdi AlaMbanarUpa hovAthI AlaMbanayogamAM samAviSTa bane che. samatA yoga ane vRttisaMkSaya e baMne yogo "tadanyayoga" = nirAlaMbanayogamAM samAveza pAme che ema bhAvavuM. jyAre AtmA pratimAdi bAhyalaMbanane choDI aMtarmukhavRttivALo bane che. tyAre nirAlaMbanayogavALo bane che ane te kALe para padArtho pratye IniSTatvanI kalpanA hotI nathI. sukha-duHkha-bhava-mokSa jevA zubhAzubha viSayo samAna bhAse che. jagatanA tamAma padArtho sama jaNAya che. mATe samatAyoga nirAlaMbanayogamAM aMtabhava pAme che. A yoga kSapakazreNImAM ane tenA samIpavata kALamAM Ave che. jo ke A dazAmAM paNa potAnA guNonuM AlaMbana hovAthI ane guNo pratyenA anurAgAtmaka saMjvalanA kaSAyano udaya hovAthI pUrNa nirAlaMbanatA ane pUrNa samatA nathI. topaNa te yatkiMcit, nahivat, alpa hovAthI ane pAradravyaviSayaka nahIM hovAthI AlaMbana ke viSamatA gaNAtI nathI. vRttisaMkSaya to saMyogIkevalI ane ayogI kevalI dazAmAM pragaTa thAya che. ane kevalI AtmAone dhyAnAntarikA dazA hoya che. chatAM anAlaMbanayoganA phaLarUpa kevaLajJAna ane yoganirodhanI je prApti che te paNa kAryamAM kAraNano upacAra karIne anAlaMbanayoga kahevAya che. tethI vRttisaMkSayano anAlaMbana yogamAM samAveza thAya che. A pramANe adhyAtmAdi pAMca yogo sthAnAdiyogomAM aMtabhava pAme che ane te cAritravAn puruSone ja hoya che ethI sthAnAdiyogonI 0 zrI yogavizim 31 / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRtti paNa dezathI ane sarvathI cAritravALAne ja saMbhave che ema siddha thayuM che nanu yadi dezataH sarvatazca cAritriNa eva sthAnAdiryogaH, tadA dezaviratyAdiguNasthAnahInasya vyavahAreNa zrAddhadharmAdau pravartamAnasya sthAnAdikriyAyAH sarvathA naiSphalyaM syAdityAzaGakya- itarasya-dezasarvacAritrivyatiriktasya sthAnAdikaM "itaeva" dezasarvacAritraM vinA yogasambhavAbhAvAdeva "bIjamAnaM" yogabIjamAtraM kecid-vyavahAranayapradhAnA icchanti / adhyAtmAdi yogo cAritraprAptithI ja AraMbhAya che ane tethI sthAnAdi yogo paNa cAritravAne ja hoya che. have jo snAnAdi yogo deza-sarvathI cAritriyAne ja hoya to dezavirati Adi (cAritrayukta) guNasthAnaka vinAnA ane vyavahArathI zrAddha dharma ane sAdhadharmamAM pravartamAna evA AtmAonI sthAnAdi kriyA (yogAtmaka na hovAthI) niSphaLa jaze ? AvI zaMkAno uttara graMthakArazrI A zlokanA uttarArdhathI Ape che ke itarasya" = deza-sarvacAritrathI vyatirikta evA apunabaMdhaka ane avirata samyagdaSTi evA AtmAonI je sthAnAdi kriyA te A kAraNathI ja arthAt deza-sarvacAritra vinA yoga saMbhavano abhAva hovAthI ja yoganuM bIjamAtra che. paraMtu yoga nathI. chatAM vyavahAranayanI pradhAnatAvALA keTalAka AcAryo te yogabIjamAtrane paNa yogarUpe svIkAre che. vyavahAranaya aMzamAM aMzIno upacAra svIkAre che. "mokSakAraNIbhUtacAritratattvasaMvedanAntarbhUtatvena sthAnAdikaM cAritriNa eva yogaH, apunarbaMdhakasamyagdRzostu tadyogabIjam" iti nizcayanayAbhimataH panthAH / vyavahAranayastu yogabIjamapyupacAreNa yogamevecchatIti vyavahAranayenApunabaMdhakAdayaH sthAnAdiyogasvAminaH, nizcayanayena tu cAritriNa eveti vivekaH / / nizcayanaya tattvagrAhI che. je vastu pUrNa hoya tene pUrNa ane aMza hoya tene aMza mAne che. ane vyavahAranaya upacAragrAhI che. aMzamAM paNa pUrNano upacAra karI pUrNatA svIkAre che. gAmanI bhAgoLa Ave chate paNa gAma AvyuM ema kahe che. A pramANe daSTibheda hovAthI nizcayanayane mAnya mArga evo che ke mokSanA kAraNabhUta evA cAritra rUpa tattvasaMvedanamAM ja sthAnAdi yogo aMtabhUta thatA hovAthI te sthAnAdi 0 zrI yogaviMzika ja 3ra / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogo cAritriyAne ja hoya che. ane apunabaMdhaka tathA avirata samyagdaSTi jIvone te sthAnAdi yogo yogabIjamAtra svarUpa hoya che. paraMtu vyavahAranaya yoganA bIjane paNa upacAre yoga ja icche che. tethI vyavahAranayanA mate apunabaMdhakAdi jIvo sthAnAdiyoganA svAmI che ane nizcayanayanA mate cAritravAnuM jIvo ja yoganA svAmI che. ema viveka karavo. tadidamuktam: "apunarbandhakasyAyaM, vyavahAreNa tAttvikaH / adhyAtmamAvanArUpo, nizcayenottarasya tu " yogabiMdu - 36lA apunarbaMdhakasya upalakSaNAtsamyagdRSTazca "vyavahAreNa" kAraNe kAryatvopacAreNa" tAtvikaH' kAraNasyApi kathaJcitkAryattvAt / "nizcayena' upacAraparihAreNa uttarasya tu cAritriNa eva / sakRbandhakAdInAM tu sthAnAdikamazuddhapariNAmatvAnnizcayato vyavahArazca na yogaH, kintu yogAbhAsa ityavadheyam / uktaM ca - nizcaya-vyavahAranayanI pUrvokta mAnyatAmAM sAkSI Ape che ke yogabiMdumAM te A pramANe kahyuM che - apunarbandhaka (tathA aviratasamyagdaSTi) AtmAone adhyAtma ane bhAvanArUpa evo A yoga vyavahAranayathI tAttvika che. ane nizcayanayathI tenA uttara guNasthAnakavartI (AgaLa vadhelA) cAritrIyAne ja tAttvika yoga hoya che. / 369 / apunabaMdhaka ane adhyAhArathI aviratasamyagdaSTi evA jIvone vyavahAranayanI apekSAe kAraNamAM kAryatvano upacAra karIne "tAtvika' yoga manAyelo che. AyuSkRtam, varnanyo suvarNa varSathati, ityAdimAM ghI AyuSyanuM ane varasAda suvarNaprAptinuM kAraNa hovAthI ghIne ja AyuSya, ane varasAdane ja suvarNa kahevAya che. tema yogAMza e pUrNayogaprAptinuM kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryatvano upacAra karIne yogAMzane ja tAtvika yoga kahela che. kAraNa paNa kaMIka aMze kAryarUpe kahI zakAya che. Ama vyavahAranayano mata che. te upacAragrAhI che. | zrI yogaviziA ja 33 / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu nizcayanaya upacArano tyAga karIne tattvabhUtavastune grahaNa karanAra hovAthI uttaraguNasthAnakavartI evo deza-sarvacAritrIyAne ja tAttvika yoga che ema mAne che. sabandhaka ane AdizabdathI dvirbandhaka jIvone to azuddha pariNAma hovAthI nizcaya ke vyavahAra ema baMne nayonI apekSAe A sthAnAdi yogo te yoga rU5 nathI. paraMtu yogano AbhAsa mAtra che ema jANavuM yogabiMdumAM kahyuM che ke - "sakRdAvartanAdInAmatAttvika udAhRtaH / pratyAyanaprAptithI veSAddhimatrataH || yogabiMdu 370 || sakRd = ekavAramAvartante utkRSTAM sthitiM badhnanti ye te sakRdAvartanAH AdizabdAdvirAvartanAdigrahaH, "atAttvikaH" vyavahArato nizcayazcAtattvarUpaH / / rU || samRdAvartanAdi (sabandhakAdi) jIvone vezAdimAtra hovAthI A yoga atAttvika che tathA anarthakArI phaLavALo prAyaH che |370 || mithyAtvaguNasthAnaka hovA chatAM je AtmAo evI dazAne pAmyA mithyatvamohanIyAdi karmonI 70 30 20 koDAkoDI sAgaropamanI utkRSTa sthiti phakta eka ja vAra bAMdhavAnA che. pachI apunarbandhaka thavAnA che. te sakRdAvartana arthAt sakubandhaka kahevAya che. tevI rIte be ja vAra phakta utkRSTasthiti bAMdhavAnA che. pachI apunabaMdhaka thavAnA che te dvirAvartana (dvibaMdhaka) kahevAya che. eTale ke apanabaMdhakanI pUvavasthA te sabandhaka ane tenI pUrvAvasthA te dvirbandhaka. AvA jIvo (bhale anAdi gADhatara mithyAtvAdinI apekSAe kaMIka viziSTa hoya topaNa) apunabaMdhakAdi cAra prakAranA yogabhUmikAvALA jIvonI apekSAe azuddha hovAthI nizcayanaya ane vyavahAranaya ema baMne nayothI atAttvika eTale "atattvasvarUpa" ja yoga hoya che. teone veSAdi mAtra hovAthI ane 1 ahIM pustakamAM cothA lakhyuM che. paraMtu comAsa zabda hovo joIe ema lAge che. 0 zrI yogaviziA ja 34 / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhAzUnyatA hovAthI kAyotsagadi, sUtroccArANAdi yogo ahaMkAra-Asakti AdinuM kAraNa hovAthI prAyaH anarthaphaLavALA hoya che. mATe A yoga nathI paraMtu "yogAbhAsa" che ema jANavuM. ahIM TIkAmAM pU. mahopAdhyAyajIe "yogAbhyAsa" zabda lakhyo che. tethI evo artha paNa saMbhave che ke sadbandhakAdi avasthAmAM tAttvika yoga nathI. paraMtu apunabaMdhakAdinI pUrvabhUmikA hovAthI yogano abhyAsakALa varte che. je daDha-daDhatara thatA yogAMzarUpa banatAM kALAntare yogAtmaka banaze. jethI "yogAbhyAsa" zabda paNa ucita lAge che. ane yogabiMdu zloka 370mAM A bhUmikAmAM azuddhapariNAma hovAthI prAyaH ahaMkArAdi anarthaphaLane ApanAro A yoga che eTale yoga nathI paraMtu yogAbhAsa = yogano AbhAsa mAtra che ema paNa artha saMgata lAge che. apekSAe vicArIe to baMne saMgata lAge che. tattvaM tu kevaligamyam tadevaM sthAnAdiyogasvAmitvaM vivecitam, arthateSveva pratibhedAnAhaH A pramANe sthAnAdi yogonuM svAmitva samajAvyuM. have A sthAnAdiyogomAM ja tenA peTA bhedo granthakArazrI jaNAve che : "ikki ko ya cauddhA, itthaM puNa tattao muNeyavyo / icchA-pAvitti-thira-siddhibheyao samayanIIe / / 4 / / zlokArdha - yogasaMbaMdhI zAstromAM kahelI nItine anusare vaLI A sthAnAdi ekeka yogo ahIM tAttvika rItie icchA-pravRtti-sthiratA ane siddhi ema cAra prakAre jANavo | 4 | "dhiyo " tti ! "satra" = thanAra "punaH" -jJAna-vimemidhAnApekSA mUH vaizcaturkI, "tattvataH" samana kuvara paramArthataH "samayanItyA" = yogazAstra- pratipavitaripa "-pravRtti sthira-siddhi mevataH" = rUcha-pravRtti- sthiAinAzritya "muLavyo" tti jJAtivya: | 4 || ahIM mULazlokamAM je ya = va zabda che te pUrvazlokamAM kahelA bhedanI sAthe samuccaya karanAro che. pUrvazlokamAM sthAna-urNa e be karmayoga ane artha-AlaMbana-nirAlaMbana e jJAnayoga ema karmayoga tathA jJAnayoga / zrI yogaviMzika 35 / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evA vizeSa bhedonuM je kathana karyuM che tenI apekSAe A zlokamAM vaLI bIjI rIte sthAnAdiyogomAM ekekanA cAra-cAra bhedo thAya che te jaNAve che. athatu jema be bhedo che tema ekekanA cAra-cAra bhedo paNa che. ahIM TIkAmAM vimeva zabdane badale kime zabda hoya to artha vadhAre saMgata thAya che. karmayoga ane jJAnayoga ema be bhedonA kathananI apekSAe A cAra bheda bIjI rIte samajAve che. chatAM vime zabda paNa karmayoga ane jJAnayoga ema vizeSabhedonA kathananI apekSAe evo artha karavAthI be bhedanA arthane ja pratipAdana karato hovAthI kaMI asaMgata nathI. sthAnAdi pAMce yogo sAmAnyathI batAvyA hovA chatAM paNa tattvathI eTale ke paramArthathI yogasaMbaMdhI je je zAstro che temAM kahelI paripATIne anusAre IcchA-pravRtti-sthiratA ane siddhi evA bhedone AzrayI ekeka yoga cAra-cAra prakAre jANavo. joke sAmAnyathI A yogonA artha pahelAM batAvyA che. topaNa sUkSma rIte vicAratAM ekekanA cAra-cAra bhedo thAya che te A pramANe : (1) icchA, (2) pravRtti, (3) sthiratA, (4) siddhi. joke mohanIya ane jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanI tatamatAne anusAra sthAnAdi yogonA asaMkhya bhedo thAya che. topaNa jANI zakAya evI sthULa vyakti pariNAmonI taramatAnA AdhAre cauda guNasthAnakanI jema yogazAstromAM batAvelI rItine anusAre cAra bhedo jaNAya che. koI vyakti sthAnAdi yoganuM mAhAsya sAMbhaLIne athavA jANIne te ja pramANe vartavAnI tIvra utkaMThAvALo thAya. chatAM tathAvidha zaktinI vikalatAnA kAraNe athavA saMyogonI pratikULatAnA kAraNe te pramANe vartI na zake. paraMtu baLavAna icchA vartatI hoya to te icchAyoga kahevAya che. jyAre zakti ane saMyogo prApta thatAM zAstramAM je pramANe yoganuM svarUpa vidita che te pramANe pravRtti kare, tyAre te pravRttiyoga bane che. pravRtti karavA chatAM bAhya saMjogonI pratikULatA rUpa vighna athavA AMtarika udgAdi vino Ave to pravRtti TakI zakatI nathI. mATe AvAM vighnono parAbhava karI te pravRtti atizaya sthira bhAvane pAme che tyAre sthiratAyoga kahevAya che. sthira thavA chatAM rUDhi pramANe kAyika pravRttimAtra hoya to zrI yogavizima ja 36 / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te siddhibhAvane nathI pAmatI tethI te sthiratA dina-pratidina vRddhimad thaI chatI prakRtisvarUpa jyAre bane che tyAre siddhiyoga kahevAya che. A rIte yoganI niSpattinI taratamatAnA kAraNe cAra prakAro sthAnAdinA thAya che. paramArthathI to icchAyoga paNa icchAnI taratamatA pramANe anekavidha hoya che. jethI asaMkhyabhedo thaI zake che. paraMtu sthUlavyavahArathI cAra bhedo jaNAya che. tAneva bhedAn vivarISurAhaH icchAdi te ja cAra bhedonuM vivaraNa karatAM graMthakArazrI jaNAve che H '"tavrutta hApIra, saMyA viparimiLI phachA | savaghuvatamasAAM, tapAttaLano pavattI 3 | 9 || taha ceva eyabAhaga- ciMtArahiyaM thirattaNaM neyaM / savvaM paratthasAhagarUvaM, puNa hoi siddhitti // 6 // zlokArtha :- te sthAnAdi yogathI yukta evA yogI mahAtmAonI kathA ka2vAmAM ane sAMbhaLavAmAM atizaya prItivALI evI ane dina-pratidina adhikAdhika ullAsa vaDe vizeSa pariNAmane vadhAratI evI je bhAvanA te icchA kahevAya che. sarvatra upazamabhAvapUrvaka sthAnAdi yogonuM je sevana te bIjo pravRtti yoga kahevAya che. || 5 | tevI rIte A sthAnAdi yoganA bAdhaka evAM je vighno, tenI ciMtA vinAnuM (athavA bAdhaka evI ciMtAo vinAnuM) je pAlana te sthiratAyoga kahevAya che. potAne te sarve sthAnAdiyogonuM je phaLa prApta thayuM che tevA ja phaLanuM 52mAM prApaka bane evuM je siddha thayeluM anuSThAna te siddhiyoga kahevAya che. | 6 || " tajuttakahA" ityAdi / tadyuktAnAM - sthAnAdiyogayuktAnAM kathAyAM prItyA arthabubhutsayA'rthabodhena vA janito yo harSastallakSaNayA saMgatA - sahitA '"vipariNAminI" = vidhikartRbahumAnAdigarbhaM svollAsamAtrAdyatkiMcidabhyAsAdirUpaM vicitraM pariNAmamAdadhAnA icchA bhavati, dravyakSetrAdyasAmagyepeNAGgasAkalyAbhAve'pi yathAvihitasthAnAdiyogecchayA yathAzakti kriyamANaM sthAnAdi icchArUpamityarthaH / icchAyoganuM lakSaNa jaNAve che H // zrI yogaviMzikA 237 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAdi yogothI yukta evA mahAtmA puruSonI kathA sAMbhaLavAmAM (atizaya) prItithI saMgata (yukta) evI je IcchA. te icchAyoga jANavo. je AtmAone bhava upara haju udvega utpanna nathI thayo, ane mokSanI ruci pragaTa nathI thaI tevA jIvo dharma Acare topaNa sadgati mATe athavA puNyabaMdhAdinA uddezathI dharma Acare che. paraMtu je mahAtmAone saMsAranAM sukho pratye nirveda utpanna thayo che ane mokSanI tAlAvelI lAgI che. tevA mahAtmAone mokSanA avadhya hetubhUta yogane vize prIti thAya che. mokSanA ananya kAraNabhUta evA yoganAM svarUpa (artha)nuM mahattva samajAya che. AvA yogAtmaka arthane jANavAnI IcchA vaDe athavA yogAtmaka artha jema jema jaNAya tema tema tene jANavA vaDe ema baMne prakAre (arthababhatsA ane arthabodha vaDe) utpanna thayelo je harSa, te harSAtmaka evI prItithI yukta IcchA thAya che. je jIvo jenA arthI hoya te jIvone te viSayanI ane tenA upAyonI tIvra utkaMThA pravarte che. jema kAmI jIva kAmaviSayaka kathA sAMbhaLavAmAM, dhanArthI dhanaviSayaka kathA sAMbhaLavAmAM tIvra utkaMThAvALo hoya che. tema yogAtmaka arthano arthI jIva yogI puruSonI kathA sAMbhaLavAmAM tIvra utkaMThAvALo hoya che. AvI yogI puruSonI kathA sAMbhaLavAmAM utkaMThA = harSarUpa prItithI yukta evI vipariNAmInI je icchA te IcchAyoga kahevAya che. vipariNAmInI viziSTa pariNAmavALI icchA eTale ke Avo icchArUpa yoga jene varte che tevA jIvo pote vidhipUrvaka Avo zreSTha yoga sevavA icche che. paraMtu zarIrAdi sahakArI kAraNonI vikalatAnA kAraNe tevo zreSTha yoga sevI na zake topaNa tevo vidhipUrvaka yoga sevanArA mahAtmAo pratye bahumAnAdi (Adi zabdathI vinaya-sevA-bhakti-vaiyAvacca vagere) varte che garbhamAM (hRdayamAM) jene evA pariNAmane dhAraNa karanArI icchA hoya che. tathA potAnA ullAsa mAtrathI yatkiMcit abhyAsAdi rUpa vicitra pariNAmane dhAraNa karanArI icchA varte che. eTale ke vidhipUrvaka potAne yoga sevavAnI icchA che. paraMtu zarIrAdinI tathAvidha zaktivikalatAnA kAraNe pote tevo yoga sevI zakato nathI. tethI vidhipUrvaka _zrI yogaviziA 38 / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga sevanArAo upara bahumAnAdi tathA potAnI zakti ane ullAsane anusAre zakaya teTalA yogano yatkiMcit abhyAsa karavArUpa citra-vicitra - vividha, AtmapariNAmane dhAraNa karanArI icchA pravarte che. vizeSa-vizeSa yogAbhimukha je pariNAma - te vipariNAma. abhyAsAvi'mAM je gAli zabda che teno artha e che ke zakya teTalo yoganA abhyAsarUpa kriyA kare che. tathA yoganuM svarUpa jANavA pUrNa prayatna kare che. yoganuM svarUpa samajAvanArA yogIonI gaveSaNA kare che. AvI paramaprItivALI yoganI icchA te icchAyoga kahevAya che. A ja vAta vadhu spaSTa samajAvatAM TIkAkAra kahe che ke sthAnAdi yogo utkRSTapaNe sevavA che. paraMtu dravya-kSetrAdinI (dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI) asAmagrI (paripUrNa sAmagrInuM nahi hovuM) hovAnA kAraNe aMga sakalatAno (yoganAM aMgonI pUrNatAno) abhAva hovA chatAM paNa zAstramAM kahyA mujaba sthAnAdi yogo sevavAnI je tIvra utkaMThA varte che te utkaMThA vaDe potAnI zaktine anusAre abhyAsAdirUpa je karAtA sthAnAdi yogo te icchAsvarUpa yoga che ema samajavuM. sArAMza ke saMsArI bhAvono nirveda thavAthI, mokSanI abhilASA tIvra jAgavAthI, tenA upAyabhUta evA sthAnAdi yogo sevavAnI tIvra icchA hovA chatAM zarIrabaLa, saMghayaNa baLa, sAnukULa saMyogo AdinI pratikULatAnA kA2Ne tevo zreSTha sthAnAdi yoga sevI na zake topaNa tevA yogI puruSonI kathAne vize prIti hoya, bahumAnAdi hoya, yogIo pratye sevA-bhakti-vaiyAvaccAdi hoya, tathA potAnI zaktine anusAre yatkiMcit sthAnAdiyoganI kriyAo sevato hoya, AvA vicitra pariNAmane dhA2Na karanArI sthAnAdiyogonI je tIvra icchA te icchAyoga kahevAya che : - sthAnAdi yogo sevavAnI tIvra icchA hovA chatAM anAdikAlIna mohanA abhyAsanA lIdhe sevI na zake athavA sevavA chatAM vividha 1. pU. yazovijayajIkRta 'adhyAtmasAra' prabaMdha trIjAnA, 87mA zlokamAM "avivarigAminI' lakhyuM che. yogane abhimukha pariNAmavALI evI je icchA, viparIta pariNAma nahi evI icchA evo artha karela che. // zrI yogaviMzika 39 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSatio Ave te vicitra evI anekavidha icchAyoga che. ane zarIrAdi sAmagrInI vikalatAnA kAraNe yoga yathArtha sevI na zakAya te parizuddha icchAyoga che. pravRttistu "sarvatra" = sarvAvasthAya, "35zamA" = 35zamapradhAna yathA cArathI, "tatvana" = yathAviditasthAnAriyo-pAtanam "mA" tti prakRti | vIryAtizayAd yathAzAstramaGgasAkalyena vidhIyamAnaM sthAnAdi pravRttirUpamityarthaH / / have pravRttiyoganuM svarUpa samajAve che - sthAnAdi yogonuM sevana karavAnI sarva avasthAomAM (AdithI aMta sadhI) upazamapradhAna je rIte thAya te rIte (eTale ke kaSAyonI zAMti vadhu ne vadhu thAya te rIte) te sthAnAdi yogonuM je pAlana karavuM. zAstramAM je rIte sthAnAdi yogo sevavAnuM kahyuM che te rIte sthAnAdi yogonuM pAlana (sevana) te pravRtti yoga kahevAya che. icchAyogakALe yoga sevavAnI tIvra icchA hovA chatAM anAdikAlIna mohanA abhyAsanA vegathI athavA aMgavikalatAthI joIe tevI yathArtha pravRtti jIva karI zakato na hato. jyAre pravRttiyogamAM to vIryavizeSa skurAyamAna hovAthI (mohane paNa dabAvIne sthAnAdi yogomAM pravRtti karAvanAruM evuM atizayavALuM vIrya pragaTa thavAthI) zAstramAM kahyA mujaba tathA aMgonI saphaLatAnA kAraNe paripUrNa kAraNo prApta thavAnA lIdhe) sevAtA je sthAnAdi yogo te pravRttiyoga kahevAya che. joke IcchAyogamAM paNa upazamasAra hoya che. paraMtu te yatkiMcit hoya che. ane pravRttiyogamAM Avelo jIva sthAnAdi yogamAM tevI pravRtti kare che ke upazamapradhAna, zAstravihita, vIyatizayapUrvaka pravRtti kare che. mULa zlokamAM "tatpattiLano" e padamAM chello je ""zabda che te prAkRta hovAthI vAyAlaMkAramAM che, prAsa besADavA mATe che ema samajavuM. taha ceva rUtti / "tathaiva' pravRtivadeva sarvatropazamasAraM sthAnAdipAlanamatasya -pAlayamAnasya sthAnAdebarbAdhakacintArahitaM sthiratvaM jJeyam / pravRttisthira yogayoretAvAn vizeSa;-yaduta pravRttirupaM sthAnAdiyogavidhAnaM sAticAratvAd / zrI yogaviziA che ka0 0. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdhakacintAsahitaM bhavati, sthirarUpaM tvabhyAsasauSThavena nirbAdhakameva jAyamAnaM tajjAtIyatvena bAdhakacintApratighAtAcchuddhivizeSeNa tadanutthAnAcca tadrahitameva mavatIti | have sthiratA yoganuM varNana kare che ke - pravRttiyogamAM jema sarva ThekANe upazamapradhAna sthAnAdiyogonuM pAlana che te ja rIte pAlana karAtA evA A sthAnAdi yogonuM bAdhaka ciMtA rahitapaNuM te ja sthiratA yoga jANavo ! pravRtti yogamAM Avelo AtmA vIyatizayathI zAstrane anusAre sthAnAdi yogomAM upazamapradhAna pravRtti kare che. paraMtu temAM AvanArA bAdhakadoSo (vipno) potAnA A anuSThAnane malIna karI nAkhaze, doSita karaze evI ciMtAthI bAdhaka doSothI dUra rahIne sthAnAdi yogomAM pravRtti kare che. ema satata pravRttinA kAraNe A sthAnAdi yogono evo abhyAsapaTu thaI jAya ke game tevAM vighno Ave topaNa A yogathI calita na thAya evI paTutA prApta kare tyAre te sthirayoga bane che. pravRttiyoga ane sthirayoga A baMne yogamAM eTalI ja vizeSatA che ke je pravRtti yogarUpa sthAnAdi yoganuM vidhAna che temAM vIyatizaya. zAstrAnuM sAritA, ane aMgasAkalyatA hovA chatAM AtmAno pariNAma bAdhaka doSothI bhayabhIta hoya che. vighno AvIne mArA A yogasevanane malIna na karI nAkhe tenI satata ciMtA mAthA upara rahe che. ane tevI bhayabhIta prakRti hovAthI bAdhaka doSo na lAge te rIte sthAnAdi yogonuM sevana kare che bahArathI A yogasevana zreSTha dekhAtuM hovA chatAM aMtara pariNAma doSonI ciMtAthI bhareluM che. kAraNa ke te kALe abhyAsanI paTutA prApta thayelI na hovAthI sAticAravALI kakSA che. sAmAnya sAmAnya rAga-dveSAdina nimitto AvatAM anuSThAna malIna thaI jAya tevI kakSA che. A pramANe aticAro lAge tevI bhUmikAvALI kakSA hovAthI satata bAdhaka doSonI ciMtAthI ciMtita hoya che paraMtu sthirayogasvarUpa anuSThAna abhyAsanI suMdaratAne lIdhe nibaMdhaka ja thayuM chatuM, tenI (nibaMdhakatAnI) ja jAtivALuM thavAnA kAraNe bAdhaka doSonI ciMtAno pratighAta thavAthI / zrI yogaviMzikA ja 41 / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA zuddhivizeSane lIdhe te bAdhakadoSonI anutpattine lIdhe A sthirayogAtmaka anuSThAna te bAdhakadoSothI rahita ja hoya che. sArAMza ke pravRttiyogamAM sthAnAdiyogonuM sevana karatAM karatAM atizaya abhyAsarUpa anuSThAna banatuM jAya che. prathama kakSAmAM bAdhaka doSono je bhaya hato teno pratikAra karI zake tevuM vayavizeSa pragaTa thavAthI nibaMdhaka thAya che. ane tyArabAda bIjI kakSAmAM adhika adhika nibaMdhaka jAtinuM banavAthI, atizaya zuddhivizeSa pragaTa thavAthI bAdhaka doSonI utpatti ja aTakI jAya che. evuM niraticAra anuSThAna banI jAya che. ane doSono bhaya ja TaLI javAthI atyaMta sthiratAbhAvane pAmanAruM anuSThAna bane che. sthirayoganI prAthamika kakSA bAdhaka doSonA pratighAtavALI hovAthI nibaMdhaka ane niraticAra hoya che ane uttarakakSA zuddhivizeSavALI hovAthI bAdhaka doSonA anutthAnanA kAraNe te nibaMdhakatAnI ja viziSTa jAtavALuM niraticAra anuSThAna bane che. "sarva" = sthAnAdi svasminnupazamavizeSAdiphalaM janayadeva parArthasAdhakaMsvasannihitAnAM sthAnAdiyogazuddhayabhAvavatAmapi tattsiddhividhAnadvArA paragatasvasadRzaphalasaMpAdakaM punaH siddhirbhavati / ata eva siddhAhiMsAnAM samIpe hiMsAzIlA api hiMsAM kartuM nAlam / siddhasatyAnAM ca samIpe 5 satyapriyA apyasatyamabhidhAtuM nAlam / evaM sarvatrApi jJeyam / "iti" = icchAdi bhedaparisamApti-sUcakaH / atrAyaM matkRtaH saMgrahazlokaH icchA tadvatkathAprItiH, pAlanaM zamasaMyutam / pAlanaM (pravRttiH) doSabhIhAniH, sthairya siddhiH parArthatA / / 1 / / rUti || 6 ||. have siddhiyoganuM svarUpa samajAve che - sevAtA sthAnAdi yogo potAnAmAM upazamavizeSa Adi phaLane utpanna karatA chatA parArthasAdhaka bane, (paramAM paNa tevA phaLane ApanAra bane). [0 zrI yogaviMzima 4ra / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnI pAse AvelA (athavA rahelA), sthAnAdiyogazuddhi vinAnA jIvone paNa tenI siddhi karAvavA dvArA paramAM paNa potAnA sarakhuM phaLa ApanAra evuM je anuSThAna te siddhiyoga kahevAya che. pravRttiyoga ane sthirayogamAM je anuSThAna sevana che temAM paNa upazama pradhAna che. paraMtu siddhiyoganI apekSAe te eTaluM viziSTa nathI. jyAre siddhiyogamAM AtmA praveze che tyAre viziSTaupazama phaLa prApta thAya che. AtmAnI evI upazAntasthiti thAya che ke tenI najIka UbhelA athavA AvelA je jIvo, te sthAnAdiyogazuddhinA abhAvavALA hoya topaNa teomAM paNa upazamAvasthA rUpa potAne prApta thayeluM phala prApta thAya te siddhiyoga kahevAya che. / jema puSpa evuM sugaMdhasiddha hoya che ke tenI AjubAjunI havA ke je tevI sugaMdhavALI nathI tene paNa sugaMdhita kare che. tema prabhu mahAvIra evA siddhayogI hatA ke temanI pAse AvelA indrabhUti-agnibhUti Adi paNa mAnAdikaSAyothI bharelA hatA chatAM paNa upazAnta thaI gayA. sArAMza ke potAnAmAM evA upazama vizeSane utpanna karatu A sthAnAdiyoganuM sevana paramAM paNa potAnA sadeza phaLasaMpAdaka bane te siddhiyoga kahevAya che. je jIvo yoganI siddhi mATe prayatna kare che paraMtu karmonI tIvratAne lIdhe saphaLatA meLavI zakatA nathI tevA jIvo paNa AvA siddhayogI mahAtmAnA sAnidhyathI potAnAM sopakramI karmo toDIne yoganI siddhi meLavanArA bane che. siddhayogI mahAtmAono siddhayoga AvA parArthasaMpAdaka phaLavALo hoya che. A ja kAraNathI siddha che ahiMsA jeone evA mahAyogI puruSonI samIpe hiMsaka svabhAvavALA siMha-vAgha-sarpAdi jIvo paNa zAMta thaI jAya che ane hiMsA karavAne samartha banatA nathI. tathA siddha thayuM che jIvanamAM satya jene evA mahAtmA puruSonI samIpe asatya ja che priya jene evA jIvo paNa asatya kahevAne samartha thatA nathI. ema pAMce vratomAM jANavuM. AvA mahAtmApuruSonA sAnnidhyathI kAM to asiddhayogI paNa siddhayogI bane che. evuM jyAM na bane tyAM paNa hiMsakAdi pApI svabhAvonI vRttio // zrI yogaviMzikA 243 / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanI samIpe tyajIne upazAnta thaI jAya. AvA parArthaphala saMpAdaka yoganI prApti te siddhiyoga kahevAya che / chaThThI mULa gAthAmAM tti = rUti evo je zabda che te icchAdi cAra yogonA bhedonI samApti sUcaka che // TIkAkAra pU. yazovijayajI ma. jaNAve che ke icchAdi cAre yogonA arthane jaNAvanA2 saMgrahAtmaka zloka mArA vaDe (adhyAtmasAramAM) karAyelo A pramANe che : "yogavALA puruSonI kathA pratye prIti te icchAyoga / upazama bhAvapradhAna pAlana te pravRttiyoga | bAdhaka doSonA bhayono tyAga te sthiratA / ane paraphaLasaMpAdakatA te siddhiyoga jANavo // uparokta bhAvane samajAvanArA 'adhyAtmasAra'prabaMdha trIjAnA 87/88 ema be zloka jANavA. te baMne zloko A pramANe che. icchA tadvatkathAprItiyuktA'vipariNAminI / pravRttiH pAlanaM samyak sarvatropazamAnvitam // 87 // atizaya prItIyukta evI, tathA yogadharma tarapha Abhimukha karanArI (paNa vimukha na karanArI) evI te yogadharmavALA mahAtmAonI je kathA te icchAyoga kahevAya che. sarva ThekANe upazamathI yukata evI samyag prakAre yoganI pAlanA te pravRttiyoga kahevAya che. II satkSayopazamotkarSAdaticArAdicintayA / rahitaM tu sthiraM siddhiH pareSAmarthasAdhakam // 88 // mohanIyakarmanA samyag evA kSayopazamanA utkarSathI aticArAdinI cintAthI rahita evuM je anuSThAna te sthirayoga. tathA paranA upakArane karanAruM evuM je dharmAnuSThAna te siddhiyoga kahevAya che. II 88 II uktA icchAdayo bhedAH athaiteSAM hetUnAha yoganA icchA Adi cAre bhedo kahyA, have enAM kAraNo jaNAve che H // zrI yogaviMzikA 44 5 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ee ya cittarUvA, tahA khaovasamajogao hu~ti / tassa u saddhApIyAi, jogao bhavvasattANaM / / 7 / / zlokArtha te sthAnAdi yoganI zraddhA-prIti AdinA saMyogathI, tathA kSayopazamanA bhedothI bhavyajIvone A IcchAdi yogo anekabheTavALA hoya che. || 7 || "ee ya tti" / ete ca icchAdayaH "citrarUpAH" parasparaM vijAtIyAH svasthAne cAsaGkhyabhedabhAjaH, tasya tu adhikRtasya sthAnAdiyogasyaiva zraddhA-idamitthameveti pratipattiH, prItiH = tatkaraNAdau harSaH, AdinA dhRtidhAraNAdiparigrahastadyogataH "bhavyasattvAnAM-mokSagamanayogyAnAmapunarbandhakAdijantUnAM, "tathAkSayopazamayogataH" = tattatkAryajananAnukulavicitrakSayopazamasaMpattyA bhavanti icchAyogAdivizeSe AzayabhedAbhivyaGgaH kSayopazamabhedo heturiti paramArthaH / ata eva yasya yAvanmAtraH kSayopazamastasya tAvanmAtrecchAdisaMpattyA mArge pravartamAnasya sUkSmabodhAbhAve'pi mArgAnusAritA na vyAhanyata iti saMpradAyaH || 9 || A icchAdi cAre yogo citra svarUpa che. eTale ke (1) paraspara vijAtIya che, ane (2) potapotAnA sthAnamAM asaMkhyabhedone bhajavAvALA cAritramohanIya ane vIryantarAya karmanA kSayopazamathI A yoganI prApti thAya che. IcchAyoga karatAM pravRttiyogamAM kSayopazama vadhAre hoya che. te ja rIte kramazaH sthirayoga ane siddhiyogamAM kramazaH kSayopazama tIvra tIvra hoya che. tenA kAraNe IcchAdi A cAre yoga paraspara vijAtIya hInAdhika kSayopazamavALA hoya che. tethI ja citra-vicitra svarUpavALA che. tathA IcchAyogavALA jIvonI icchA paNa koInI maMdatama, maMdatara, maMda, madhyamatama, madhyamatara, madhyama, tIvra, tIvratara, tIvratama ItyAdi asaMkhya bhedavALI hoya che. tethI IcchAdi ekeka yogo paNa potAnAmAM kSayopazama bhedane lIdhe asaMkhyAtabheda yukta hoya che. | A pramANe kSayopazamanA yogathI IcchAdi yogo 'citrasvarUpavALA" che e padano artha IcchAdi cAre yogo paNa paraspara vijAtIya (bina-adhikakSayopazamavALA) che. ane ekeka yogamAM paNa asaMkhyAtabhedo che. / zrI yogaviziSma 5 / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavyAtmAone eTale ke mokSagamanane yogya evA apunarbandhakAdi AtmAone tathA kSayopazamayotaH = te te icchAdi yogAtmaka kAryane utpanna kare evA anukULa vicitra prakAranA kSayopazamanI saMpatti prApti thavA vaDe, prastuta evA sthAnAdi yoganI ja zraddhA-prIti-vRti-dhAraNAdi (Adi zabdathI anuprekSA ane dhyAna)nA yogathI icchAdi yogo thAya che. A yogaprAptino kSayopazama phakta bhavyajIvone ja thAya che. ane te paNa apunabaMdhakAdi viziSTAvasthAne pAmelA bhavyAtmAone ja prApta thAya che. abhavya jIvo, ane dIrghasaMsArI bhavyajIvone AvA kSayopazamanI prApti thatI nathI. karmabahulatAnA kAraNe AvA jIvo dravyasaMyama pALI bhogavAMchAonA kAraNe traiveyaka sudhI jAya che. paraMtu mohanIyanA kSayopazamajanya yogadazAne prApta karatA nathI. mohanIyanA kSayopazamathI zraddhA-prIti-vRti-dhAraNAdi vadhe che. ane yoga pratyenI zraddhA-prIti vadhavAnA kAraNe kSayopazama vadhe che. jema jema viziSTa kSayopazama thAya tema tema icchAdi yogo pragaTa thAya che. "A yogonuM svarUpa Ama ja che." evI jinezvaraprabhunA zAstrAnusArI pratipatti (vizvAsa) te zraddhA, yathAzakti yogasevana karavAmAM je harSa vizeSa te prIti, yogasevana kALe vighno Ave topaNa Dage nahi, dhairya rAkhe te dhRti, vAraMvAra sevAtA yoganA saMskAro potAnAmAM dRDhIbhUta kare te dhAraNA, mArAmAM keTalI yogadazA AvI, keTalI bAkI, keTalI bhUlo che, zuM sudhAravA jevuM che, ityAdi ciMtana te anuprekSA, te te skhalanAo dUra karI yogadazAmAM ekAgra thavuM te dhyAna. ityAdi adhika adhika yogadazA AvavAnA yogathI prastuta sthAnAdiyoganI icchA-pravRtti sthiratA ane siddhi prApta thAya che. sArAMza ke "zraddhAdi Azaya vizeSothI abhivyaya (pragaTa thato) evo kSayopazama bheda e ja icchAdiyogavizeSamAM kAraNa che" e 5ramArtha = rahasya che. zraddhA-prIti Adi AzayavizeSo (haiyAnA bhAvavizeSo)thI kSayopazamano AvirbhAva thAya che. ane te kSayopazamavizeSa vizeSa vizeSa icchAdi yogonuM kAraNa bane che. / zraddhA-prItinuM jeTaluM baLa vadhAre teTalo 11 zrI yogaviMzikA 246 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenAthI mohano kSayopazama vadhe che. ane mohanA kSayopazama pramANe IcchAdi yogonuM baLa vadhe che. A kAraNathI ja je jIvane jeTalI mAtrAvALo kSayopazama thAya che te jIvane teTalI mAtrAvALA IcchAdi yogonI prApti thavAnA kAraNe jainamArgamAM pravartatA jIvane vadhAre viziSTa sUkSmabodha na hoya topaNa "mAganusAritA" haNAtI nathI athatuM hoya ja che. ema saMpradAya jaNAve che. pUrvAcAryonI saMpradAyaparaMparA ema jaNAve che ke jema bhogI jIvone priyabhoganI vAto game, tema jene saMsArano uga utpanna thayo che, mokSanI abhilASA utpanna thaI che tevA jIvone te mokSanA upAyabhUta IcchAdithI yogo pratye cAritramohanIyanA kSayopazamathI tIvra IcchAdi varte che. tethI teonuM mArgAnusArIpaNuM haNAtuM nathI. paraMtu kramazaH vRddhi pAme che. || icchAdInAmeva hetubhedamabhidhAya kAryabhedamabhidhatte = icchAyogAdi cAre yogonA kAraNabhedo jaNAvIne have kAryabhedo (phaLabhedo) jaNAve che. IcchAdi yogonI prApti thavAmAM kAraNabhUta (pUvavasthAvata) zraddhAdi bheda ane kSayopazama bheda jaNAvyo, have IcchAdi yogo prApta thayA pachI tenA phaLasvarUpe (uttarAvasthAvata) je kAryabheda thAya che te jaNAve che - "aNukaMpA nivveo, saMvego hoi taha ya pasamu tti / eesiM aNubhAvA, icchAINaM jahAsaMkhaM / / 8 / / zlokArdha - icchAyogAdi A cAre yogonAM anukrame anukaMpA, nirveda, saMvega ane vaLI prazamabhAva e cAre kAyo che. || 8 || "jaMpa" tti | = "manapA dravyano pAvata yathAzazi vita-:svaparihAreSTha, "nirveH" = naiSaparijJAnena mAraphakiratA, "saMve:" = mokSamatA: tathA "prazama0" = zodhaRgvaviSayatRopazama:, rUte "pUteSa" rUchaddhiInAM yonAM yathAsAM "" = gzcAt mAvA: manumAvI: kAryANi bhavanti / 0 zrI yogaviMzikA ja 47 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapi samyaktvasyaivaite kAryabhUtAni liGgAni pravacane prasiddhAni, tathApi yogAnubhavasiddhAnAM viziSTAnAmeteSAmihecchAyogAdikAryatvamabhidhIyamAnaM na virudhyata iti draSTavyam / (1)anukaMpA - eTale kRpA-dayA, te be prakAranI che. dravyathI ane bhAvathI potAnI zaktine anusAre duHkhI jIvonAM duHkho dUra karavAnI je icchA te anukaMpA. saMsArI jIvonAM zArIrika, kauTumbika, Adi duHkho dUra karavAnI icchA tathA te mATenI yathAzakya pravRtti te dravyAnukaMpA ane saMsArarUpa baMdhanamAMthI choDAvI paramasukharUpa muktiprApti kema thAya? tevI IcchA tathA te mATenI pravRtti te bhAvAnukaMpA. (2) nirveda - kaMTALo - udga A saMsAra sarvathA nirguNa (asAra-tuccha) che. ema saMsAranI nirguNatA jANavA pUrvaka saMsArarUpI baMdIkhAnAmAMthI nIkaLavA mATeno je vairAgya te nirveda, (3) saMvega :- mokSanA sukhanI Antarika abhilASA te saMvega. joke saMsArano nirveda thavAthI mokSa pratye saMvega pragaTe che. chatAM baMnene bhinna samajAvavAnuM kAraNa e che ke nirvedamAM mukhyatve saMsAranI nirguNatA bhAse che ane saMvegamAM AtmAnA pUrNaguNAtmaka sukhanI ruci bhAse che. (4) zamaH- krodha rUpI kaMDu (khaNaja), tathA pAMca prakAranAM indriyonAM sukhorUpI viSayonI tRSNA, e baMnenI atyaMta upazAnti te zama. krodhane khaNajanI upamA kevI rIte ghaTe ? jema khaNaja utpanna thAya tyAre khaNavAnI vRtti pedA thAya che. tema mAnavI jyAre gussAmAM Ave che tyAre sAmenI vyaktine pUrvAparanuM badhuM saMbhaLAvI devAnI khaNaja jIbhamAM utpanna thAya che. mATe krodhane khaNa ja kahI che. tathA pAMce IndriyonA viSayonI tRSNA paNa kaSAyone vadhAranAra ja che mATe tenI upazAntine upazama kahevAya che. | krodhanI upazAntinA upalakSaNathI mAna-mAyA-lobhanI upazAnti paNa samajI levI. anukaMpAmAM paranAM duHkhone dUra karavAnI prabaLa | zrI yogaviMzika A ja che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanA lAgaNIrUpa), nirvedamAM saMsArika bhAvo pratye tiraskArAtmaka dveSarUpa, ane saMvegamAM mokSa pratyenI prItisvarUpa rAgAtmaka prazasta kaSAyo hoya che. jyAre zamabhAvamAM aprazasta ke prazasta kaSAyonI zAnti thavArUpa mAtra udAsInatA prabaLa hoya che. tethI sarvazreSTha A guNa che. A anukaMpAdi cAre bhAvo icchAdi cAre yogonuM kramazaH anubhAva = pAchaLa utpanna thanArA = athatu kAryo che. te icchayogamAMthI anukaMpA, pravRttiyogamAMthI nirveda, sthirayogamAMthI saMvega ane siddhiyogamAMthI zamabhAva utpanna thAya che. tethI icchAdi yogo kAraNa che ane anukaMpAdi bhAvo icchAdi yogonAM kAryo che. joke A anukaMpAdi cAre bhAvo jinezvara prabhunA pravacanamAM samyaktanA kAryabhUta samyattvanAM liMgo (cihno) tarIke kahelAM prasiddha che. topaNa viziSTa evA yoganA anubhavathI siddha evA A anukaMpAdi viziSTa icchAdinAM kArya tarIke ahIM kahevAtAM kaMI viruddha nathI. arthAt yogya ja che. uparanI vAtano bhAvArtha A pramANe che ke jaina pravacanamAM zama-saMvega-nirveda-anukaMpA ane AstikatA ema pAMca samyaktanAM liMgo - cihno kahyAM che. jene samyakta prApta thAya che te jIvane zamAdi guNo prApta thAya che. "samyakta" e AtmAno Antarika guNa che. te pragaTa thayuM che ema zenAthI jaNAya ? zamAdi bAhya liMgothI jaNAya che. je jIvomAM zama-saMvegAdi guNo (bAhya lakSaNo) dekhAtAM hoya te jIvomAM "samyakta" thayeluM che ema anumAna karAya che. eTale samAdi pAMca lakSaNo samyaktanAM kAryo che. | A gAthAmAM anukaMpAdi A cAra guNo IcchAdi yogonAM kAryo kahyAM che te kema saMgata thAya ? kAraNa ke IcchAdi yogo dezavirati tathA cAritradharane hoya che. te AvyA pahelAM cothe guNaThANe ja anukaMpAdi to hoya ja che ! A praznanuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke anukaMpAdi kAryo be prakAranAM che. (1) sAmAnya ane (2) vizeSa. jyAre AtmAne samyakta prApta thAya che tyAre sAmAnya anukaMpAdi kAya pragaTa thAya che. 0 zrI yogavizima 49 / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jyAre dezavirati athavA sarvavirati cAritra pragaTa thAya che tyAre vizeSa anukaMpAdi kAryo pragaTa thAya che. eTale sAmAnyAnukaMpAdi pragaTa thayelAM hovA chatAM paNa yoganA anubhavathI siddha thayelAM evAM viziSTAnukaMpAdi kAryo e IcchAdi yogonuM kArya che ema kahevuM te kaMI viruddha nathI. prazna : jo anukaMpAdi kAryo IcchAdi yogonAM hoya ane IcchAdi yogo anukaMpAdi kAyamAM hetu (kAraNa) banatAM hoya to samyagdaSTi AtmAone IcchAdi yogo na hovA chatAM anukaMpAdi kAryo kevI rIte pragaTa thayAM ? uttara : samyagdaSTine nizcayanayathI IcchAdi yogo bhale nathI. paraMtu vyavahAranayathI to apunarbandhanAtmAthI prAraMbhIne samyagdaSTi sudhInA tamAma jIvone IcchAdi yogo hoya che. ane icchAyogAdi kAraNo hovAthI anukaMpAdi kAryo paNa hoya che. paraMtu te kAle jIvanI bhUmikA cAritrIyA jIvonI apekSAe sAmAnya hoya che. tethI icchAdi yogo rUpa kAraNa paNa sAmAnya ane anukaMpAdi kArya paNa sAmAnya hoya che. tathA cAritrIyA jIvonI bhUmikA vadhu zuddhatara hoya che tethI icchAdi yogorUpa kAraNa paNa viziSTa che ane anukaMpAdi kAryo paNa viziSTa che. evo artha jANavo tethI pravacananAM vacano sAthe A uktine koI virodha Avato nathI. tathA nizcayanayathI apunarbandhakathI samyagdaSTi sudhInA AtmAone bhale icchAdi yogo na hoya ema kahyuM paraMtu yogabIja hoya che ema kahyuM che. arthAt yogabIjo e aMzarUpa yoga che. tethI aMzarUpa yoga hovAthI sAmAnya anukaMpAdi kAryo hoI zake che. vyavahAranaya aMzamAM aMzIno upacAra karIne A yogabIjanA kALe bIjane ja pUrNatAno Aropa karIne icchAdi yogo che ema kahe che. mATe baMne nayonI apekSAe sAmAnyathI yogabIjo hovAthI sAmAnya anukaMpAdi mAnavAmAM kaMI viruddha nathI. ane cAritrIyA jIvone viziSTa-viziSTatara icchAdi yogo hoya che mATe anukaMpAdi kAryo paNa viziSTa viziSTatara hoya che ema jANavuM. I zrI yogavizikA ja 50 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A ja vAta TIkAkArazrI vadhu spaSTa karatAM jaNAve che ke vastutaH kevalasamyaktvalAbhe'pi vyvhaarennecchaadiyogprvRtterevaanukmpaadibhaavsiddheH| anukampAdisAmAnye icchAyogAdisAmAnyasya tadvizeSe ca tadvizeSasya hetutvamityeva nyAyasiddham / ata eva zamasaMveganirvedAnukampA''stikyalakSaNAnAM samyaktvaguNAnAM pazcAnupUryeva lAbhakramaH, prAdhAnyAncetyamupanyAsa iti saddharmaviMzikAyAM pratipAditam / / 8 / / vAstavikapaNe vicArIe to phakta ekalA samyaktanA lAbhakALe paNa (cothA guNaThANe) vyavahAranayathI IcchAdi yogonI pravRtti hovAthI je anukaMpAdi bhAvonI siddhi thAya che. kAraNa ke sAmAnya evAM anukaMpAdi kAryomAM sAmAnya evA IcchAdi yogonuM kAraNa paNuM jANavuM. tathA vizeSa evAM te anukaMpAdi kAryomAM vizeSa evAM IcchAdiyogo kAraNa jANavA. A ja vAta nyAyayukta che. A kAraNathI ja samyattvanA guNasvarUpa evA zama-saMvega-nirveda-anukaMpA ane AstikatA e pAMceno prAptikrama pazAnupUrvIe (UlaTA krame) thAya che. samyakta prApta thatAMnI sAthe ja prathama AstikatA guNa pragaTa thAya che. meM tyAra bAda yoga - sevavAnI IcchA prabaLa bane eTale anukaMpA Ave . yoganAM kAryomAM pravRtti kare eTale nirveda Ave yoganAM kAryomAM sthira thAya eTale saMvega Ave ! ane yogamAM siddhi prApta kare tyAre zamatva prApta kare che. AstiktA e samyaktanI sAthe avinAbhAvI che. ane anukaMpAdi cAra guNo IcchAdi cAra yogonI sAthe avinAbhAvI che. samyagdaSTi jIvone samyaktanI sAthe AstikatA AvyA pachI jyAre mokSanA hetubhUta yogasevananI prabaLa IcchA thAya che paraMtu aMgavikalatAnA kAraNe yogasevana thaI zakatuM nathI tyAre paNa saMsArI jIvonAM bAhya duHkho TALavAnI ane saMsArathI tAravAnI pariNatirUpa dravya ane bhAva be prakAranI anukaMpA pragaTa thAya che. | samyattvanI prabaLatA ane abhyAsa vadhatAM ogasevanamAM jema jema pravRtti thatI jAya che tema tema te pravRtti yoganA kAraNe saMsAranI asAratA-tucchatA-nirguNatA bhASita thAya che. ema 0 zrI yogaviMzika 21 / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRttiyogamAM tenA kAryabhUta nirveda pragaTa thAya che. / tyArabAda vikAsa vadhatAM vighnonI ciMtA vinAnuM sthirAnuSThAna jema jema Ave che tema tema prApta evA sthirAnuSThAnanA saMvedanathI mokSAbhilASasvarUpa saMvega pragaTa thAya che / sthira yoganI prabaLatA thatAM siddhiyoga jyAre Ave che tyAre sarvatra rAga-dveSa vinAnA udAsInabhAvasvarUpa zamatva prApta thAya che. - prazna H jo lAbhakramanI dRSTie prathama AstiktA ane pachI anukaMpA nirveda Adi AvatAM hoya to prathama zamathI krama kema jaNAvyo ? uttara HlAbhakramanI dRSTie pAnupUrvIe krama hovA chatAM paNa pradhAnatAnI apekSAe A pramANe (zamatvanA prAraMbhathI) krama jaNAvyo che. arthAt pAMce guNomAM zamatva guNa pradhAna che. ane te ante prApta karalAlAyaka che. pradhAnaguNonA krame A rIte upanyAsa karyo che. AvuM "saddhaviMzikA" nAmanA graMthamAM kahyuM che. pUjya haribhadrasUrijI-kRta "viMzativiMzikA'mAM chaThThI. "saddharmaviMzikA"nA aDhAramA zlokamAM uparokta hakIkata kahelI che. te A pramANe : pacchANupuvvio puNa, guNANameesiM hoi lAhakamo / pAhanao u evaM vinneo siM uvannAso || (pachI saddharmaviziSThA) zloka - 18 zama-saMvega-nirveda-anukaMpA ane AstiktA A pAMce guNono lAbhakrama pazcAnupUrvIe jANavo. ane te pAMce guNono A upanyAsakrama prAdhAnyatAthI karAyelo jANavo / tadevaM hetubhedenAnubhAvabhedena cecchAdibhedavivecanaM kRttam I tathA ca sthAnAdAvekaikasminnicchAdibhedacatuSTayasamAvezAdetadviSayA azItibhedAH saMpannA, etannivedanapUrvamicchAdi bhedabhinnAnAM sthAnAdInAM sAmAnyena yojanAM zikSayannAha : te A pramANe kAraNabhedothI ane anubhAva(kArya)bhedothI icchAdi bhedonuM vivecana karAyuM. arthAt asaMkhyAta prakAranA kSayopazamabhedasvarUpa kAraNabhedone lIdhe icchAdibhedo citra-vicitra che ema samajAvyuM. tathA icchAdi yogomAMthI anukaMpAdi kramazaH cAra anubhAvabhedo pragaTa thAya // zrI yogaviMzikA para / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ema paNa samajAvyuM. IcchAdi yogonA pUrvataravartI kSayopazamabheda e kAraNabheda che. ane pazcAddavartI anukaMpAdi bhedo te anubhAvabhedo che ati kAryabhedo che. Ama samajAvyuM. te A pramANe sthAna - urNa - artha - AlaMbana ane nirAlaMbana ema pAMca prakAranA sthAnAdi yogomAM ekeka yoganI aMdara icchA vagere (icchA - pravRtti - sthiratA - ane siddhi ema) cAra-cAra bhedo saMbhavatA hovAthI A yogaviSayaka 5 4 4 = 20 bhedo thAya che. sthAnAdi ekeka yogamAM prathama icchA, pachI pravRtti, pachI sthiratA, ane aMte siddhi ema cAre bhedono samAveza hovAthI vIsa bhedo thAya che. ahi TIkAmAM "kazItie" ema lakhyuM che. paraMtu "viMzativA:" e pramANe pATha hovo saMbhavita che. kAraNa ke sthAnAdi pAMcamAM IcchAdi cAra bhedo hovAthI 5 x 4 = 20 bhedo thAya che. paraMtu zraddhAdi pUrvataravartI kAraNabheda ke anukaMpAdi pazcAddavartI kAryabhedono A 20nI sAthe guNAkAra thato nathI. kAraNa ke pUrvataravartI zraddhA-prIti-vRti-dhAraNA Adi zabdathI anuprekSA tathA dhyAna ema cha-cha kAraNabhedo che. vaLI yopazamAtmaka kAraNabheda je che te taratamabhAve asaMkhyAta bhedAtmaka che. mATe teno guNAkAra 80 mATe saMbhavato nathI. e anukaMpAdi (anukaMpAdi - nirveda - saMvega - zamatva) cAra bhedo (anubhAvabhedo - kAryabhedo) che. vIsane A cAre guNavAthI eMzIno AMka banI zake che. paraMtu te kalpanA yogya nathI. kAraNa ke IcchAyoganuM kArya anukaMpA, pravRttiyoganuM kArya nirveda, sthiratAyoganuM kArya saMvega, ane siddhiyoganuM kArya zamatva, ema ekeka yoganA ekeka kAryabhedo che paraMtu eka IcchAyogamAM anukaMpAdi cAra kAryo jaNAvela nathI. tethI "viMzati pada hovuM saMbhavita lAge che. (chatAM A viSaya viziSTa kRtajJa mahAtmAoe vicAravo. tattva kevaligamya) vaLI navamI gAthAnI TIkAmAM paNa "mati mevo yo :" kahyuM che ema be vAra ati zabda hovAthI TIkAkArazrI 80 bhedovALo yoga jaNAvatA hoya ema dekhAya che ! / zrI yogaviMzika ja 23 / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka gItArtha mahAmunionI pAsethI evo khulAso maLela che ke "A ja graMthanI 18mI gAthAmAM AvatAM prIti - bhakti - vacana ane asaMga ema cAra prakAranAM anuSThAno IcchAdiyogavALAM hovAthI sthAnAdi pAMca yogone, IcchAdi cAra vaDe, ane tene prIti Adi cAra vaDe guNatAM 544 44 = 80 bhedo thAya che. yogavALAM anuSThAnano viSaya hovAthI A arthasaMgata lAge che. vacce prAsaMgika vidhi-avidhinI carcA AvavAthI prIti Adi anuSThAnonuM varNana dUrataravartI banyuM che." A nivedana karavApUrvaka icchAdi yogonA bhedothI bhinna bhinna evA sthAnAdi yogonI sAmAnyapaNe yojanA jaNAvatAM graMthakArazrI kahe eyaM Thiyammi tatte, nAeNa u joyaNA imA payaDA / vipharvopa neyA, navAM tattaU_TT samuM || || zlokArdha - yoganuM tattva (svarU5) A pramANe hote chate tattvajJa evA AtmAoe caityavaMdananA daSTAMtathI pragaTa evI A yoganI yojanA samyaprakAre jANavI joIe. || 9 | "eyaM' ityAdi / evaM amunA prakAreNecchAdipratibhedairazItibhedo yogaH, sAmAnyatastu rathAnAdri pakhyame rUti, "tattva = yotinne "sthite" vyavasthite "jJAnena tu'' dRSTAntena tu caityavandanena iyaM "prakaTA" kriyAbhyAsaparajanapratyakSaviSayA "yojanA" pratiniyataviSayavyavasthApanA, "navaraM =" kevalaM tattvajJena "samyaga" avaiparItyena pheyA || 8 || A prakAre IcchAdi bheda - pratibhedo vaDe yoga aneka bhedavALo che. paraMtu sAmAnyathI mULabhede sthAnAdi pAMca bhejavALo che ema jANavuM. A rIte yogatattva (yoganuM svarUpa) vyavasthita thaye chate caityavaMdananA daSTAnta vaDe kriyAnuSThAnanA abhyAsamAM tatpara evA manuSyonA pratyakSaviSayarUpa pragaTa evI A yojanA (pratiniyata evA viSayanI vyavasthAsvarUpa A yojanA) jANavA jevI che. paraMtu A yojanA tattvajJa puruSo vaDe ja (yoganA svarUpane yathArtha jANanArAo vaDe ja) samyaprakAre (aviparItapaNe) jANI zakAya tema che. / zrI yogavizima ja 54 n Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAtpayartha e che ke yoganA bhedo ghaNA hovA chatAM mukhyatve sthAnAdi, pAMca bhedo che. ane arihaMta ceiANe sUtramAM AvatA caityavaMdananA daSTAMtathI te yoganI yojanA jANavA jevI che. je 10/11mI gAthAmAM samajAvAze. paraMtu A yojanA mAtra tattvajJa (yoganA viSayamAM anubhavI) jIvo vaDe ja jANI zakAya tevI che. "yojanA eTale pratiniyataviSayavyavasthA," te jaNAve che - tAva samAdi : te yojanAne ja jaNAve che : arihaMtaceiyANaM, karemi ussagga evamAiyaM / saddhAjuttassa tahA, hoi jahatthaM payannANaM / / 10 / / zlokAI - "arihaMta ceiyA karemi kAussagga" (arihaMta bhagavaMtonA cetyonI ArAdhanA mATe huM kAussagna karuM chuM.) vagere padonuM yathArtha jJAna zraddhAyukta evA AtmAne thAya che. | 10 || "arihaMta" ityAdi / arihaMta ceiyANaM karemi kAussaggaM" evamAdi caityavandranarsviSayaM "zraddhApurI" = ziyAviyavataH "tathA" tene prakAreNoccAryamANasvarasaMpanmAtrAdizuddhasphuTavarNAnupUrvIlakSaNena "yathArtha" = abhrAntaM padajJAnaM bhavati, parizuddhapadoccAre doSAbhAve sati parizuddhapadajJAnasya zrAvaNasAmagrI mAtrAdhInatvAti mAva: || 10 || arihaMta ceiyANa karemi kAussagga" ItyAdi sUtro ke je caityavaMdanamAM bolAya che te (5) daMDakasUtro kahevAya che. (1) zakastava = namutthaNa, (2) caityastava = arihaMta ceiyANa, (3) nAmastava = logassa, (4) zrutastava = pukhkharavaradI, (5) siddhastava = siddhANaM buddhANaM A pAMca devavaMdananA mukhyAdhArabhUta sUtro hovAthI daMDaka - sUtro kahevAya che. atyaMta zraddhAvALA tathA dhArmika kriyAnuSThAnonI zraddhAvALA AtmAne tevI tevI Dhabe uccAraNa karAtA hrasva-dIrgha svara, saMpadA, mAtrA, pado, saMyukta tathA asaMyukta vyaMjano vagerenuM atizaya zuddha ane spaSTa kramazaH vargonuM uccAraNa karatAM cokkasa yathArtha (bhrama vinAnuM) padonuM jJAna thAya che. 0 zrI yogavizima ja papa / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAtparya e che ke arihaMta ceiANuM vagere caityavaMdananAM sUtro bolavApUrvaka dharmakriyA karatAM haiyAnI atizaya zraddhA hovAthI, tathA zakya evo kriyAyoga jIvanamAM vyApta hovAthI zAstrokta vidhipUrvaka uccAraNa karAtAM, hrasva-dIrgha-saMpadA-mAtrA, joDAkSara, laghu akSara vagerenuM saMpUrNa dhyAna rAkhavApUrvaka kramazaH bolAtA vaNathI yathArtha "padajJAna' thAya che. sutrono spaSTa mukhapATha thAya che. azuddhi hotI nathI, sUtro bolatAM upayogavALuM padajJAna varte che. ekAgratA, tanmayatA vyApe che. A ja anuSThAna muktiApaka che ema jaNAya che. AvuM zuddha padoccAraNa karAye chate doSono abhAva hote chate zuddha padajJAna thAya che. koI vaktA zuddha padoccAraNa karato hoya. paraMtu zrotA zrotrendriyanI khAmIvALo hoya, athavA upayogazUnya hoya. athavA sAMbhaLavAmAM ghoMghATa Adi koI vyAghAta hoya to parizuddha padajJAna (zuddha zabdonuM jJAna) thatuM nathI. paraMtu (1) zrotrendriyanI khAmI, upayogazUnyatA tathA ghoMghATAdi doSono jo abhAva hoya to vaktAnA uccAraNathI zrotAne yathArtha padajJAne thAya che. kAraNa ke parizuddha padajJAna te mAtra "zrAvaNa" sAmagrIne ja AdhIna che. eTale ke sUtronA zuddha mukhapAThanI prApti thavAmAM (1) zrotrendriyanI nirmaLatA, upayogayuktatA, zravaNa (kAna) saMbaMdhI sAmagrI ja kAraNa che. mATe zraddhAyukta, kriyArucivALA AtmAne zrAvaNa sAmagrIthI yathArtha padoccAraNa dvArA yathArtha padajJAna thAya che. eyaM cAtthAlaMbaNa, jogavao pAyamavivarIyaM tu / iyaresiM ThANAisu, jattaparANaM paraM seyaM / / 11 / / zlokArdha :- arjayoga ane AlaMbanayogavALAne A padajJAna prAyaH aviparIta (eTale yathArtha evA) mokSaphaLane ApanAruM bane che. ane sthAnAdi (sthAna-urNayoga)mAM yatnaparAyaNa evA Itara jIvone A padajJAna (paraMparAe) parama zreya rUpa (kalyANanuM kAraNa) bane che. / 11 "rtha ra tti" | "puta" = parizuddha caityavandranag5rijJAna", "martha" = upadezapadaprasiddhapadavAkyamahAvAkyaidaMparyArthaparizuddhajJAnam, AlambanaM ca prathame daNDake 5 dhikRtatIrthakRd dvitIye sarve tIrthakRtaH, tRtIye pravacanam, caturthe samyagdRSTiH zrI yogaviMzika che 56 / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsanAdhiSTAyaka ityAdi, tadyogavataH - tatpraNidhAnavataH " prAyaH " bAhulyena "aviparItaM paramaphala sampAdakameva tu" abhIpsita arthAlambanayogayorjJAnayogatayopayogarUpatvAt / tatsahitarasya caityavandanasya bhAvacaityavandanatvasiddheH, bhAvacaityavandanasya cAmRtAnuSThAnarUpatvenAvazyaM nirvANaphalatvAditi bhAvaH / "arihaMta ceiyANuM" ityAdi caityavaMdananAM sUtro bolanArA jIvo be prakAranA hoya che. (1) keTalAka AtmAo sthAna ane urNayoga dvArA sUtro spaSTa-zuddha varNa-pada-mAtrAdivALAM vyavasthita kaMThastha karI, teno sthUla - sUkSma - arthono vyavasthita abhyAsa karI caityavaMdanAdi dharmakriyA karatAM pratimAdinI sAme ekAkAra banI AlaMbanayoga sAdhyo che tevA arthAt arthayoga ane AlaMbanayoganI nipuNatAvALA hoya tathA (2) keTalAka AtmAo phakta sthAnayoga ane urNayoga dvArA sUtronuM zuddha uccAraNa karavApUrvaka mukhapATha karI, amArAmAM arthayoga ane AlaMbanayoga kyAre Ave tenI 52maspRhAvALA hoya // tyAM AdimAM prathama prakAranA jIvone AzrayI samajAve che ke H spaSTa atyaMta zuddha evuM A caityavaMdanamAM AvatA daMDaka sUtronuM padazAna artha ane AlaMbana yogavALAne ghaNuM karIne iSTa evA paramapada (mokSarUpa) phaLanuM saMpAdaka ja bane che. upadezapadamAM prasiddha evAM padonuM, vAkyonuM, mahAvAkyonuM je je aidaMparyArtha hoya, sUtragata tamAma pado-vAkyono je je sUkSmArtha - gUDhArtha hoya, tevA gUDhArthanuM je jJAna te arthayoga kahevAya che. tathA caityavaMdananAM sUtromAM AvatA tIrthaMka25ramAtmAne namaskArAdinuM AlaMbana levuM, temAM ekameka thavuM, tanmaya-ekAgra banI javuM. jemake prathama daMDakamAM (prathama stuti vakhate) vivRkSita eka (athavA pAMca) tIrthaMkara paramAtmAnuM, bIjA logassa daMDakamAM (bIjI stuti vakhate) sarve tIrthaMkara paramAtmAnuM, trIjA pukhkharavaradIvarDse daMDakamAM (trIjI stuti vakhate) tIrthaMkara paramAtmAnA pravacananuM, ane cothA siddhANaM buddhANaM daMDakamAM (cothI stuti vakhate) zAsananA adhiSThAyaka samyagdaSTi devonuM je AlaMbana, te AlaMbanayoga kahevAya che. // zrI yogaviMzikA x 57 || Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe artha ane AlaMbana ema te (baMne) yogavALAne eTale ke te baMne yogamAM ekAgratA-otaprotatA pAmelA mahAtmAne A anuSThAna ghaNuM karIne aviparIta bane che arthAt ISTaphaLa je paramapada (mokSa), te rUpa phaLanuM saMpAdaka ja bane che. kAraNa ke artha ane AlaMbanayoga jJAnayoga che. ane jJAnayoga e upayogasvarUpa che. jyAre AtmA artha ane AlaMbanayoga dvArA sUtromAM jJAnamaya (bhAvarUpe) pariNAma pAme che tyAre te anuSThAna upayogapUrvakanuM hovAthI avazya paramapadanA phaLanuM prApaka bane ja che . kAraNa ke te upayoga sahita karAyeluM caityavaMdana ja bhAvacaityavaMdanatAne pAme che. ane bhAvacaityavaMdana amRtAnuSThAna hovAthI avazya nivaNadAyaka bane che. prAyo grahaNaM sApAyayogavadvyAvRtyartham / dvividho hi yogaH = sApAyo nirapAyazca, tatra nirupakramamokSapathapratikUlacittavRddhikAraNaM prAkkAlArjitaM karma apAyastatsahito yogaH sApAyaH tadrahitastu nirapAya iti / tathA ca sApAyAlambanayogavata kadAcitphalavilambasambhave'pi nirapAyatadvato'vilambana phalotpattau na vyabhicAra iti prAyograhaNArthaH / aWyoga ane AlaMbanayogavALA mahAtmAone parizuddha evuM A padajJAna prAyaH aviparIta (abhIsita) phaLadAyaka thAya che... - A pramANe agyAramI mULa gAthAmAM je "prAyaH" zabdanuM grahaNa karela che. te sApAya yogavALA jIvonI vyAvRtti mATe che. praznaH sApAya yoga eTale zuM? uttara : yoga be prakArano che. (1) sApAya ane (2) nirapAya, AtmAe bAMdheluM je karma jJAnAdi guNonI ArAdhanA vaDe toDI na zakAya arthAt bhogavavuM ja paDe evA (cIkaNA) karmane jainazAstromAM nikAcita athavA nirUpakrama karma kahevAya che. AvA nirUpakrama mohanIya karmanA udayane lIdhe AtmAnI cittavRtti (mAnasika pariNAma) saMsArika bhogasukho tarapha vRddhi pAmatI hovAthI mokSamArgathI pratiphUla kahevAya che. temAM pUrvakALamAM bAMdheluM (ane hAla udayamAM AveluM) tIvra mohanIyakarma kAraNa kahevAya che. e mohanIyakarmano udaya e ja "apAya" che. te apAya sahita je / zrI yogavizijha ja 58 / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga te sApAya yoga, ane te apAyarahita je yoga te nirapAya yoga kahevAya che. mahAtmA puruSo arthayoga ane AlaMbanayogane prApta karavA chatAM pUrvabaddha nirUpakrama karmanA vipAkodayathI AtmapariNAma cittavRtti) mokSamArga tarapha javAne badale pratikUla mArga tarapha (saMsAra tarapha) vRddhi pAme che. AvI mohamayI cittavRttinI vRddhi thavAmAM kAraNa mohanIyakarmodaya bane che. tethI tevA AtmAonuM patana thAya che. patananA kAraNe mokSaprAptirUpa phaLamAM vilaMba thAya che. paraMtu je mahAtmAonuM pUrvabaddha karma sopakrama che, jJAna-darzana-cAritrAdinI ArAdhanA vaDe tUTI zake tevuM che. tevA mahAtmAone A yogakALe te karma apAya rUpa banatuM nathI. jethI mokSaprAptimAM vilaMba thato nathI. kAraNa ke ArAdhanAnA baLe ane yogasAmarthyanA jore sopakramI karma tuTIne pradezodayathI bhogavAI nirjarI jAya che. tethI te kALanA yogane nirapAya yoga kahevAya che. nirapAya yoga tAtkAlika mokSaphaLa Ape che. paraMtu sApAyayogamAM phaLaprAptimAM vilaMba thAya che. tethI sApAya yoganA vyavaccheda mATe mULasUtramAM "prAyaH" zabda lakhyo che. sApAya yogavALA jIvo tIvra mohanIyakarmanA udayanA kAraNe yogamArgathI patita thaIne punaH koI jIvo te ja bhavamAM nirapAya yoga prApta karI mokSaphaLane prApta kare che, jema ke naMdiSeNamuni sarvaviratidhara thaI patana pAmI punaH saMyamI banI AtmakalyANasAdhaka banyA. I koI jIvo yogamArgathI patita thaI ghaNA bhavo saMsAramAM rakhaDI dIrghakAle nirapAya yogavALA banI AtmakalyANasAdhaka paNa bane che. | tathA koI jIvo nirapAya yogavALA hovA chatAM mokSe javAnI bhavitavyatA kaMIka dUra hovAthI saMsAramAM thoDA bhavo karavA chatAM mokSamArga taraphanuM prayANa uttarottara vRddhi pAme che. jema guNasena - mayANAsuMdarI vagere. A pramANe sApAya evA artha ane AlaMbanayogavALAne koIka vakhata mokSaprAptirU5 phaLaprAptino vilaMba hovA chatAM paNa nirapAya evA te (artha ane AlaMbana) yogavALAne vinA vilaMbe phalotpattimAM vyabhicAra 4 zrI yogaviMzizna ja 59 / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. mATe mULagAthAmAM sApAya yogavALAnA vyaccheda mATe prAyaH zabda grahaNa karyo che, ema artha jANavo / arthAlambanayogAbhAvavatAmetaccaityavandanasUtrapadaparijJAnaM " sthAnAdiSu "tareSAM'' yatnavatAM" = gurupadezAnusAreNa vizuddhasthAnavarNodyamaparAyaNAnAmarthAlambanayogayozca tIvraspRhAvatAM paraM kevalaM zreyaH, arthAlambanayogAbhAve vAcanAyAM pracchanAyAM parAvartanAyAM vA tatpadaparijJAnasyAnuprekSA'saMvalitattvena " anupayogo dravyam" iti kRtvA dravyacaityavandanarUpatve'pi sthAnorNayogayalAtizayAdarthAlambanaspRhAlutayA ca taddhetvanuSThAnarUpatayA bhAvacaityavandanadvArA paramparayA svaphalasAdhakatvAditi bhAvaH || 11 || = arthayoga ane AlaMbanayoga jemane prApta nathI thayo evA mAtra sthAna ane urNayogavartI je jIvo te prathama kahelA jIvothI itara. = artha ane AlaMbanayoganA abhAvavALA anya AtmAonuM A caityavaMdanasUtronuM padajJAna paNa paramakalyANa karanAra bane che. kAraNa ke gurubhagavantonA upadezane anusAre sthAnAdi (sthAna ane urNa) yogomAM pUrepUro yathArtha prayatnavALA tathA nirmaLa (vizuddha) Asana ane zuddha varNoccArano udyama karavAmAM parAyaNa, tathA mArAmAM artha ane AlaMbanayoga kyAre Ave ? evI artha ane AlaMbanayoganI tIvra spRhAvALA mahAtmAone prathamanA be yoga mAtra hovA chatAM vizuddha evuM sUtronuM padajJAna paNa paramakalyANa karanAra bane che. arthajJAna na hovAthI jJAnayoga nathI. eTale caityavaMdanAdi sUtronuM uccAraNa karatAM artharamaNatA, ekAgratA, upayogazIlatA nathI. mATe ja arthayoga ane AlaMbanayoganA abhAvamAM paNa caityavaMdanAdi sUtronI vAcanA levAmAM, pRcchanA karavAmAM ane vAraMvAra te te mULa sUtronuM uccAraNa karavArUpa parAvartanA karavAmAM vartatuM sUtronA padonuM jJAna anuprekSA(bhAvanA-upayogamayatA) rahita hovAthI ''anupayogo dravyamU'" e nyAye A caityavaMdanakriyA dravyacaityavaMdanasvarUpa hovA chatAM paNa potAne prApta thayela sthAnayoga ane urNayogamAM atizaya prayatna vizeSa hovAthI ane arthayoga tathA AlaMbanayoganI satata tIvraspRhAlutA hovAthI A // zrI yogaviMzika * 60 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamanuSThAna tahetu anuSThAna kahevAya che. eTale paraMparAe paNa mokSaphaLada bane che. aWyoga ane AlaMbanayoga e jJAnayoga hovAthI upayogapUrvakanI kriyA hovAthI bhAvacaityavaMdanasvarUpe hovAthI amRtAnuSThAna banavAnA kAraNe anaMtarapaNe paramakalyANa (mokSaphaLa)ne ApanAra bane che. ane artha tathA AlaMbanayoga rahita mAtra sthAna - uyogavALAonI dharmakriyA kriyAyoga hovAthI tahetu anuSThAna banavAnA kAraNe kALAntare bhAvacaityavaMdana thavA dvArA paraMparAe svaphaLasAdhaka (mokSaphaLasAdhaka) bane che. amRtAnuSThAna anaMtarapaNe mokSaphaladAyaka bane che. ane taddhata anuSThAna paraMparAe mokSaphaLadAyaka bane che. I prathamanA cAre yogavALAnuM anuSThAna jJAnayogamaya hovAthI bhAvacaityavaMdanarUpa che tethI amRtAnuSThAna bane che. ane mAtra prathamanA be yogavALA AtmAo pAchaLanA be yoganI spRhAvALA hovA chatAM jJAnayoga na hovAthI dravyakriyA svarUpa hovAthI bhAvakriyAno hetu hovAthI taddhatu, anuSThAna bane che. je paraMparAe mokSaphaLadAyaka bane che. sArAMza ke amRtAnuSThAna tAtkAlika phaLadAyaka bane che ane tahe, anuSThAna paraMparAe phaLadAyaka bane che. "sthAnAdiyalAbhAve ca taccaityavaMdanAnuSThAnamaprAdhAnyarUpadravyatAmAskandanniSphalaM vA syAditi lezato'pi sthAnAdiyogAbhAvavanto naitatpradAnayogyA ityupadizannAha : je AtmAomAM sthAnAdi yogono paNa prayatnavizeSa nathI. tevA AtmAonuM te caityavaMdanasUtronuM anuSThAna atyanta apradhAnarUpa= asArarUpa bane che. arthAt asAra banyuM chatuM niSphaLa ja thAya che. mATe lezathI paNa sthAnAdi yogo jenAmAM nathI tevA AtmAo A caityavandanAdi sUtro ApavAne mATe bhaNAvavA mATe ayogya che. ema upadeza ApatAM granthakArazrI jaNAve che ke - iharA u kAyavAsiya-pAyaM ahavA mahAmusAvAo / tA aNurUvANaM ciya, kAyavvo eyavinnAso / / 12 / / / zrI yogaviziA 61 / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokArdha :- (sthAnAdi yoga jemAM nathI evA) itara jIvonuM A caityavaMdanAdi anuSThAna kAyavAsita prAyaH (mAtra kAyAthI ja karAyelI tuccha kriyA te kAyavAsita, te rUpa prAya) samajavuM. athavA temAM mahAmRSAvAda doSa thAya che ema jANavuM. tethI anurUpa (yogya) jIvone ja A caityavaMdanasUtrano vAsa (pAThadAna) karavuM. || 12 // = 'iharA u tti" / "itarathA tu" = arthAlambanayogAbhAvavatAM sthAnAdi yatnAbhAve tu tat caityavandanAnuSThAnaM, "kAyavAsitaprAyaM" sammUrchanajapravRttitulyakAyaceSTitaprAyaM mAnasopayogazUnyatvAt upalakSaNAd vAgvAsitaprAyamapi draSTavyaM, tathA cAnanuSThAnarUpatvAnniSphalametaditi bhAvaH / / je mahAtmAo arthayoga ane AlaMbanayogavALA che te amRtAnuSThAnavALA hovAthI anaMtarapaNe phaLane prApta karanArA bane che ane je sthAna tathA urNayoga mAtramAM prayatnazIla che te taddha, anuSThAnavALA hovAthI paraMparAe phaLane prApta karanArA bane che. A baMne prakAranA mahAtmAothI Itara evA je jIvo, ke je jIvo arthayoga ane AlaMbanayoganA abhAvavALA to che paraMtu sthAnayoga ane urNayogamAM paNa prayatnavizeSa nathI. ema cAre yoga vinAnA jIvo vaDe karAtuM te caityavaMdanAdi dharmAnuSThAna "kAyavAsita" mAtra ja che. eTale ke mAtra kAyaceSTA ja che. arthAt samUrNima jIvo vaDe karAyelI kriyAnI tulya kAyaceSTita kriyA mAtra samajavI. kAraNa ke mAnasika upayoga zUnya hovAthI kaMI kAmanI nathI. ISTaphaLane ApavAmAM nirarthaka che ! upalakSaNathI A pramANe upayogazUnyapaNe vacanamAtrathI bolAtuM caityavaMdana paNa "vAgvAsita prAya" (vANIno vilAsa mAtra) ja che. ema samajI levuM. A rIte upayogazUnyapaNe mAtra kAyA ke vacanathI karAtuM caityavaMdana "ananuSThAna" hovAthI mokSaphaLane ApavAmAM niSphaLa che. koI jIvo A anuSThAna karatAM karatAM kadAca sUtro spaSTa bolAze. e AzayathI kayAreka citta sUtromAM parove, kyAreka citta saMsAranA vicAromAM parove. topaNa te manayogano vyApAra hovA chatAM paNa praNidhAna AzayavALuM mana na hovAthI te ananuSThAna ja kahevAya che. zrI yogaviMzika 62 / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "athavA" = iti doSAntare taccaityavandanAnuSThAnaM mahAmRSAvAdaH "sthAnamaunadhyAnairAtmAnaM vyutsRjAmi" (ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi) iti pratijJayA vihitasya caityavandanakAyotsargAdeH sthAnAdibhane mRSAvAdasya sphuTatvAt, svayaM vidhiviparyayapravRttau pareSAmetadanuSThAne mithyAtvabuddhijananadvArA tasya laukika mRSAvAdAdatigurutvAcca, tathA ca vipArItaphlaM teSAmetadanuSThAnaM smpnnm| ye'pi thAnakizuddha mahilTIsvaMdvIcchaISSmussmiksvrlokaadivibhuutiicchyaa vaitadanuSThAnaM kurvanti, teSAmapi mokSArthakapratijJayA vihitametattadviparItArthatayA kriyamANaM viSagarAnuSThAnAntarbhUtatvena mahAmRSAvAdAnubandhitvAd viparItaphalameveti / athiida yogo jenAmAM nathI ane sthAnAdi prAthamika yogomAM paNa je AtmAno prayatnavizeSa nathI tevA AtmAo vaDe karAtuM A caityavaMdanAdi dhamaniSThAna asAra-tuccha-upayogazUnya hovAthI ISTaphaLane ApavAne AzrayI niSphaLa che. ema eka doSa avataraNikAmAM kahyA mujaba batAvIne have "sathavA" zabdathI zarU thatA pAThamAM bIjo doSa batAve che. eTale athavA zabda doSAntara batAvavA mATe che. te bIjo doSa e che ke AvA AtmAo vaDe karAtuM, te caityavaMdanAnuSThAna mahAmRSAvAda che. caityavaMdanAnuSThAna karatI vakhate cAre stutiomAM bolAtA annattha sUtramAM "ThANeNaM moNeNaM, jhANeNaM aprANuM vosirAmi" pATha bolavApurvaka kAussagna karatAM pahelAM pratijJA karavAmAM Ave che ke huM kAussagamAM eka ja sthAne Ubho rahIza, maunapaNe Ubho rahIza, eka ja dhyAne Ubho rahIza. A rIte eka ja sthAna-mauna-dhyAna AcaravApUrvaka mArA AtmAne vosirAvuM chuM. tamArA AtmAnI tamAma ceSTAo tyajI dauM chuM.) AvI pratijJA vaDe karAyelA caityavaMdanasaMbaMdhI kAyotsagadimAM sthAnAdi yogo sAcavavA joIe. tene badale AvI pratijJA karIne jo sthAnAdi yogomAM prayatnavizeSa karavAmAM na Ave to sthAnAdi yogono bhaMga thaye chate bolIe kaMI ane AcarIe kaMI e rIte mRSavAdapaNuM spaSTa jaNAya che. prazna : bolavA karatAM AcaraNa bhinna hovAthI mRSAvAda kahIe te barAbara che. paraMtu mULazlokamAM "mahAmRSAvAda" kahyuM che. tenI pAchaLa graMthakArazrIno Azaya zuM che? zrI yogaviMzika 63 / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara : je AtmAo je prakAranuM sUtra bole tenA karatAM vidhinA viparyayavALI pravRttimAM varte, tyAre temanI sevA prakAranI pravRtti joIne bIjA jonArAonA manamAM evo bhAsa thAya ke A kriyA A pramANe ja karAtI haze. ema A anuSThAnamAM jonArA evA parane mithyAtvabuddhi utpanna karavA dvArA te anuSThAna laukika mRSAvAda karatAM paNa atibhayaMkara che. tethI graMthakArazrIe te anuSThAnane mRSAvAda na kahetAM mahAmRSAvAda kahyuM che. ane tethI ja tevA AtmAonuM A anuSThAna niSphaLa ja che ema nahi paraMtu viparIta phaLane ApanAruM bane che. bhAvArtha A pramANe che ke je AtmAo mULasUtramAM sthira-mauna-ekAgra rahevAnI kAussagna saMbaMdhI pratijJA karIne sthAnAdiyogomAM prayatnavizeSa nathI karatA. teonI kriyAmAM vidhiviparyayavALI pravRtti hovAthI potAnA mATe to ISTaphaLa ApavAmAM nirarthaka niSphaLa) bane che. tathA temanI sevA prakAranI ceSTA joIne bIjA jonArAone paNa A dharmakriyA A pramANe ja karAtI haze. ema paramAM paNa anuSThAnavidhinA viparyayavALI mithyAtvabuddhi utpanna karanAra banavAthI khoTI paraMparA calAvavAnA nAyaka banavAthI utsutra-unmAgadinA poSaka banavAthI laukika asatya karatAM paNa A asatya atizaya guru che (bhAre che), cIkaNAM karma baMdhAvanAruM che. tethI mahAmRSAvAda che ane mokSaphaLa na ApatuM hovAthI niSphaLa to che paraMtu tenAthI UlaTuM, saMsArabhramaNa vadhAranAruM hovAthI viparIta phaLane ApanArUM che. je AtmAo sthAnayoga-urNayogAdithI zuddhAnuSThAna karatA hoya paraMtu aihika kIrti (A bhavamAM yaza-kIrti-pratiSThA) AdinI IcchA vaDe A anuSThAna kare che. athavA Amumbika (paralokamAM) svagadikanI vibhUtinI IcchAdithI A anuSThAna kare che te AtmAonuM paNa A anuSThAna mokSArthaka mATenI pratijJAthI kahevAyeluM hovA chatAM paNa viparItArthapaNA vaDe karAtuM chatuM viSa ane garAnuSThAnanI aMtargata thavAnA kAraNe mahAmRSAvAdanuM anubaMdhI hovAthI viparIta phaLavALuM ja che || / zrI gogaviMzikA 64 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArAMza e che ke je AtmAo sthAnAdi yogo barAbara sAcave che tethI caityavaMdanAdi dhamanuSThAno zuddha (bahArathI vidhipUrvaka) kare che. paraMtu cittamAM A loka saMbaMdhI kIrti AdinI IcchAo athavA paraloka saMbaMdhI svagadikanI vibhUtinI IcchAo jvalaMta varte che. te bhogonI IcchAthI ja A dhamanuSThAna seve che. teonuM A dharmAnuSThAna sUtra bolatI vakhate "vohitamattA, nivasattinApu" zabdoccAraNa kAle samyaktanA guNanI prApti mATe tathA nirUpasarga je sthAna (mokSa), tenI prApti mATe huM kAussagna karuM chuM A pramANe A caityavaMdanaanuSThAna mokSArthaka (mokSa che prayojana jenuM evI) pratijJA vaDe karAyeluM che. chatAM cittamAM A loka-paralokanA bhogasukhonI icchAo rAkhI te mATe dhamanuSThAna kare che eTale viparItArthakatAnA kAraNe (mukhe pratijJA mokSanI kare che ane cittamAM saMsAravAsanA varte che. A rIte viparIta che prayojana jenuM evI A kriyA hovAnA kAraNe) karAtuM A dhamanuSThAna anukrame viSa ane gara-anuSThAnamAM aMtabhUta thAya che. karelI pratijJA karatAM cittavRtti bhinna hovAthI mRSAvAda to che ja, tathA bIjA jonArAomAM dhamanuSThAna sevatI vakhate A loka-paralokanA sukhanI icchAo ratakhAya ema miththAbuddhijanaka hovAthI mRSAvAda ja che eTaluM nahi paraMtu mahAmRSAvAda che. tathA potAnA AtmAmAM bhogasukhanI vRttione poSanAra hovAthI A mahAmRSAvAdane bhavobhavamAM anubaMdha karanAra hovAthI mRSAvAda ke mahAmRSAvAdane badale "mRSAvAdanuM anubaMdhI" hovAthI viparIta phaLa ja ApanAruM che eTale ke kevaLa saMsAra vadhAranAruM ja che. tethI AvAM uttamottamAnuSThAno vakhate aihikAdi bhogasukhanI vRttio tyajI devI joIe ! A pramANe pAMca prakAranA anuSThAnomAM yogaphaLa jaNAvyuM. (1) amRtAnuSThAna anaMtarapaNe mokSadAyaka bane che. (2) tahetuanuSThAna paraMparAe mokSadAyaka bane che. (3) ananuSThAna niSphaLa che. mahAmRSAvAda che. viparIta phaLada che. 0 zrI yogaviMzikA 65 / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) garAnuSThAna niSphaLa che. mahAmRSAvAdanuM anubaMdhI che. viparIta phaLada che. (5) viSAnuSThAna niSphaLa che. mahAmRSAvAdanuM anubaMdhI che. viparIta phaLada che. viSAdyanuSThAnasvarUpaM cetthamupadarzitaM pataJjalyAdhuktabhedAn svatantreNa saMvAdayatA granthakRtaiva yogabindau - viSaM garo'nanuSThAnaM, taddhaturamRtaM param / / gurvAdipUjAnuSThAnamapekSAdividhAnataH / / yogabindu 155 / / viSaM = sthAvarajaGgamabhedabhinnam, tato viSamiva viSam, evaM gara iva garaH, paraM gara = kudravyasaMyogano vivizeSa:, "mananuAna" = manunAmA, "tavhetu:" = anuSThAnahetuH, amRtamivAmRtaM amaraNahetutvAt, "apekSA" = ihaparalokaspRhA AdizabdAdanAbhogAdezca yad vidhAnaM vizeSastasmAt / / pataMjalI Adi yogIoe kahelA anuSThAnanA bhedone potAnA zAstranI sAthe saMvAdana karatA evA granthakAra maharSi vaDe ja yogabiMdumAM viSAdi anuSThAnanuM svarUpa A pramANe batAvAyuM che. (ahIM- TIkAmAM svataMtre evo je zabda che teno artha sva=potAnA tana zAstranI sAthe saMvAdana karatA evo artha karavo.) IhalokanA sukhAdinI apekSAdi bhedothI karAtuM guru AdinI pUjAnuM anuSThAna te viSa, gara ananuSThAna, tahetu ane chelluM amRtAnuSThAna ema kula pAMca prakAranuM anuSThAna che." - dhArmikAnuSThAna eka ja prakAranuM hovA chatAM paNa IhalokasukhApekSA, paralokasukhApekSA ItyAdi kAraNonA bhedathI te ja anuSThAna pAMca prakAranuM che. viSa be prakAranuM hoya che. (1) sthAvara, (2) jaMgamA sthAvara jIvo jemake auSadhio kiMdhAkAdi phaLo vagerenuM je viSa te sthAvaraviSa, tathA sapa-vIMchI vagere je jaMgama (hAlatA-cAlatA) jIvo, teonuM je viSa te jaMgamaviSa. A baMne prakAranuM vizva ArogatAMnI sAthe ja mRtyunuM kAraNa bane che. tevI ja rIte IhalokamAM sukhanI icchAthI karAyeluM guru AdinuM pUjanarUpa dharmAnuSThAna AtmAne mohavAsanAmAM nAkhIne AtmabhAvathI mRtyu 0 zrI yogavizima 66 / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAve che. tethI AvI IhalokanA sukhanI apekSA viSanA jevI hovAthI viSa kahevAya che. tethI AvI vAsanApUrvaka karAyeluM anuSThAna viSAnuSThAna kahevAya che. paralokanA sukhanI apekSAthI karAyeluM anuSThAna garAnuSThAna kahevAya che. gara e paNa eka jAtanuM viSavizeSa ja che. kutsita dravyonA milanathI karAyeluM je viSa te garaviSa kahevAya che. jemake mahuDAM vagerene kovarAvIne banAvAto dArU, aphINa, gAMjo, tenI jema A paNa vikAraka evAM kutsita. dravyonA saMyogathI karAyeluM viSa jANavuM . jema viSa tAtkAlika mAre che ane A garaviSa zarIramAM vyApta thayuM chatuM kAlAntare mAre che. tevI ja rIte IhalokaspRhAthI karAyeluM anuSThAna AtmAne te ja bhavamAM bhogasukhamAM pADIne mAre che jyAre paralokanI spRhAthI karAyeluM anuSThAna bhavAntaromAM bhogasukhomAM pADIne jIvane mAre che. mATe paralokaspRhAthI karAyeluM anuSThAna garAnuSThAna kahevAya che. apekSAdividhAnataH" A zabdamAM kahelA "Adi" zabdathI anAbhoga, sadanuSThAnano rAga, ane mokSano rAga samajavAno che eTale ke anAbhogapUrvaka karAtuM je anuSThAna te ananuSThAna che. arthAt anuSThAnAbhAsa che | sadanuSThAnanA rAgapUrvaka karAtuM anuSThAna te amRtAnuSThAnano hetu hovAthI tenuM anuSThAna kahevAya che. te amRtanA jevuM je anuSThAna te amRtAnuSThAna kahevAya che. jema amRtanuM pAna karanAra AtmA amRtanA prabhAvathI amara bane che, kAraNa ke amRta te amaraNanuM kAraNa che, tema je anuSThAna AtmAne evuM (mokSa) sthAna Ape che ke jyAM kadApi maraNa thatuM nathI. tethI amRtanI jema amaraNanuM kAraNa bane evuM je anuSThAna te amRtAnuSThAna kahevAya che ! mULa gAthAmAM "pekSAvita:" ema je pATha che. tyAM apekSA eTale IhalokasukhApekSA-paralokasukhApekSA jANavI. tathA Adi zabdathI anAbhogAdi(anAbhoga - sadanuSThAnarAga tathA mokSarAga)nuM grahaNa karavuM | A pramANe eka ja prakAranA gurupUjana Adi dhamanuSThAna karanArA AtmAomAM IhalokasukhApekSA vagere pAMce kAraNabhedone lIdhe kAryabheda thAya che. pAMca prakAranAM kAraNo (AzayavizeSo = cittanAM pariNAmo) _/ zI rogavizikA ja 67 . Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa-vizeSa - bhinna-bhinna che. te kAraNathI kAryarUpa evAM anuSThAno paNa viSa-garAdi rUpe vizeSa-vizeSa che. ahIM vidhAna zabdano artha vizeSa jANavo ! tathA vizeSa eTale bhinna bhinna ema artha karavo / "viSaM labdhyAdyapekSAtaH idaM saccittamAraNAt / madatoDa svArthanAvyuM, radhuvApAvanAttathI || yo. niM. 126 //. "nA" = zcikItyaH sarvekSAtaH - spRhIta: "manu "viSa", saccittamAraNAt" = parizuddhAntaHkaraNapariNAmavinAzAt, tathA mahato'nuSThAnasya "alpArthanAt' = tucchalabdhyAdiprArthanena laghutvasyApAdanAdidaM viSaM jJeyam / / yogabiMdunA anusAra viSAdi pAMca anuSThAnonA artha jaNAve che"lAbhAdi saMsArika vAMchAonI apekSAthI karAtuM A anuSThAna samyagUcittano vinAza karanAra hovAthI, tathA mahAna phaLa Ape tevAnI pAse alpaphaLanI abhyarthanA karavAthI moTAnI laghutA thavAthI viSa jANavuM. // je caityavaMdanAdi dhamanuSThAno karmakSayAtmaka nivaNaphaLa ApanAra che. te caityavaMdanAdi karatI vakhate dhanalAbha, yazakIrti, Adi zabdathI zArIrika sukha, dIghAyuSyatA, putra-prApti vagere sAMsArika sukhonI apekSA rAkhavAmAM Ave to A anuSThAna AvI spRhAthI viSAnuSThAna kahevAya che. kAraNa ke jema viSabhakSaNa karavAthI manuSya mRtyu pAme che. dravyaprANono viSavinAza kare che. tema zubhalezyApariNAmavALA samyagu cittano AvI spRhAvALA cittapUrvaka karAyelA anuSThAnathI vinAza thAya che. tethI A anuSThAna viSanI jema samyam cittano vinAzaka hovAthI viSa kahevAya che. tathA je caityavaMdanAdi anuSThAna mokSAtmaka mahAna phaLane ApanAra che te anuSThAna vakhate alpa phaLavALI abhyarthanA karavAthI eTale ke tuccha-asAra ane nAzavaMta evA dhanalAbhAdinI prArthanA karavA vaDe mahAna phaLa ApanArA anuSThAnanI laghutA thatI hovAthI paNa viSa che. | je manuSyabhava jIvanaparyanta sAMsArika sukho bhogavavAne samartha hato tathA vAyuSya pramANa jIvana jIvavAne samartha hato te ja manuSyabhava viSabhakSaNathI sAMsArika sukhonA bhoga mATe paNa laghu bane che tathA / zrI yogaviMzika 68 0. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akAla maraNa AvavAnA kAraNe paNa laghu bane che. tema A anuSThAna mokSAtmaka mahAphaLa ApavAne samartha hovA chatAM dhanalAbha-yazakIrti AdirUpa kSaNika-tuccha-asAra evA alpa phaLanI prArthanA karavAthI te mahAna anuSThAnanI laghutA thAya che. prazna : dhana-lAbhAdithI jyAre A anuSThAna karAya tyAre cittamAM dhanalAbhAdinI spRhA hovAthI citta samyagu che ja nahi, to AvI spRhAvALuM anuSThAna samyagu cittanuM mAraka zI rIte kahevAya? uttara : prabhunA guNonuM smaraNa, caityavaMdananAM sUtronuM spaSToccAraNa, arthanuM ciMtana-manana, e svarUpa samyagu citta hoI zake che. paraMtu mohanI vAsanAthI A citta bhAMgI jAya che. vinaSTa banI jAya che. vaLI dhanalAbhAdinI RhAthI A anuSThAna karAtuM hovAthI jyAre kadAca pUrvabaddha puNyodayathI dhanalAbhAdi thaI jAya che tyAre A anuSThAna baMdha thaI jAya che. aTakI jAya che. kAraNa ke te pUratuM ja hatuM ! A rIte samyaga cittanuM vinAzaka hovAthI tathA laghutA prApta karAvanAra hovAthI A anuSThAna viSatulya hovAthI viSAnuSThAna kahevAya che. te 156 ! na "divyabhogAbhilASeNa, garamAhurmanISiNaH / dvihitanI vaiva, nittaranitinAta || co. vi. 957 || "etad" anuSThAnaM, aihikabhoganispRhasya svargabhogaspRhayA garamAhuH "vihitanItyaiva" = viSoktanItyaiva kevalaM kAlAntare = bhavAntararUpe nipAtanAt-anarthasampAdanAt / viSaM sadya eva vinAzahetuH garazca kAlAntareNetyevamupanyAsaH / / "anAbhogavatazcaitadananuSThAnamucyate / "samramuE moDati, tatataghathatim co.li. 118 || "manAmAvata:" trA inavAvatimanasa: "ta" = manuSThAna "ananuSThAnaM' anuSThAnameva na bhavatItyarthaH / "sam" iti samantataH prakarSeNa mugdhaM sannipAtopahatasyevAnadhyavasAyApannaM mano'sya, "iti" pAdasamAptau / ata evaM tato yathotiM tathaiva . I zrI yogaviziA ja 69 / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daivika bhogonI abhilASAthI karAtuM A caityavaMdanAdi dharmAnuSThAna A (viSAnuSThAna)mAM kahelI nIti vaDe ja kAlAntare mAraka hovAthI '"T'' kahevAya ema manISI puruSo kahe che. II viSAnuSThAna A lokanAM sukhonI icchAthI karAya che. ane A garAnuSThAna A lokanA bhogasukhothI niHspRha evA AtmAonuM che ke je svarga lokanAM bhogasukhonI spRhAthI karAya che tene pUrvAcAryo-manISI puruSo garAnuSThAna kahe che / daivika-bhogasukhonI icchAthI athavA bhavAntaramAM cakravartI Adi mAnavasukhanI icchAthI karAtuM A anuSThAna viSAnuSThAnamAM kahelI nItivALuM ja hovAthI saccittanAzaka che tathA mahAphaLadAyakanI laghutA karanAruM che / phakta A anuSThAna kALAntare arthAt dIrghakALe eTale ke anya bhavomAM dharmabuddhithI pADe che. anartha utpanna kare che. viSAnuSThAna tAtkAlika maraNanuM kAraNa bane che jyAre garAnuSThAna kAlAntare prANanAzanuM kAraNa bane che. tethI ja A krama jaNAvela che. sArAMza ke jema ihalokanA sukhanI icchAthI karAtuM dharmAnuSThAna "karmakSaya ane mokSa mATe A anuSThAna che" evI dharmabuddhirUpa sacittano nAza kare che. tathA mahAphaLane ApanAra hovA chatAM paNa A lokanA sukharUpI tucchaLa mAMgIne te anuSThAnanI laghutA ApAdana kare che. te ja nyAyane anusAre paralokanA sukhanI icchAthI karAtuM dharmAnuSThAna paNa kAlAntare (parabhavamAM manavAMchita sukha prApta thavAthI, kArya pUrNa thaI javAthI) dharmabuddhivALA saccittano vinAza kare che. je kAraNa je kArya mATe sevAya, te kArya siddha thaye chate kAraNa tyajI devAmAM Ave che. tevI ja rIte ihaloka-paralokanI icchAthI karAyelAM anuSThAno pota-potAnuM phaLa Ape chate dharma ka2vAnI buddhi naSTa thAya che. mATe baMne saccittanAM nAzaka hovAthI eka jAtanAM viSa ja che. tathA mahAphaLadAyaka pAse AvI tuccha mAgaNI karavAthI mahAnanI laghutA thAya che ema baMne anuSThAnomAM viSatva raheluM che. taphAvata mAtra eTalo ja che ke eka jaldI maraNahetu bane che ane bIjuM bhavAntare maraNahetu bane che // 157 // // zrI yogaviMzikA 270 II Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A loka, paraloka, ke mokSa, ityAdi koIpaNa jAtanA sukhaphaLanA upayoga vinAnA AtmAnuM saMmUrchAimanI jema karAyeluM A anuSThAna te ananuSThAna kahevAya che. jenuM mana saMpramugdha che. arthAt zUnya che tethI ja (te jIvanuM) A anuSThAna yathodita (ananuSThAna) che. te 158 !! anAbhogavata H eTale ke Alokasukha, paraloka sukha ke mokSasukha ema koIpaNa jAtanA sukhaphaLanI prAptimAM sthira nathI mana jenuM evA zUnyamanaska jIvanuM deva-gurupUjana-caityavaMdanAdi anuSThAna saMmUrchAima jIvanI kriyAnI jema "ananuSThAna" kahevAya che eTale ke anuSThAna hovA chatAM paNa jANe anuSThAna ja nathI evo artha jANavo ! saMpramugdha" zabdamAM sa6 upasarga = cAre bAjuthI, pra upasarga = prakarSe karIne, ane mugha zabda = sannipAta nAmanA rogathI parAbhUta thayelAnuM citta jema zUnya banI jAya che. tenI jema, evo artha jANavo arthAt cAre bAjuthI prakarSe karIne atyaMta mugdha-zUnya banyuM che sannipAtanA rogathI parAbhava pAmelAnA jevuM anadhyavasAyarUpa banyuM che mana jenuM evA zUnyamanaska jIvanuM je anuSThAna te yathodita ananuSThAna kahevAya che. | jevuM te anuSThAnanuM anuSThAna nAma che tevo artha tenAmAM ghaTe che. A A anuSThAna AcaranArA jIvo zUnyamanaska dharma karatA hovAthI Ihaloka-paralokanA sukhanI apekSA nathI. tathA dharmabhAvanA cittamAM vyApI na hovAthI mokSAbhilASa paNa nathI. mATe prathamanA be anuSThAnathI kaMIka adhika che ane pAchaLalA be anuSThAnothI hIna che. ti zabda mULa zlokamAM je che te pAdapUrti mATe che. A anuSThAna je kAraNathI zUnyamanaska che te kAraNathI yathodita (uparokta svarUpavALuM nAma pramANe guNavALuM) A anuSThAna jANavuM. etadrAgAdidaM hetuH, zreSTho yogavido viduH / savanubhAvastha, zukamAvAzathI ta: | yo. viM. 912 // "pataqIVI[" = savanuSThAnavamAnatuM "yaM" = drivAhitrimAvi devapUjAdhanuSThAnaM "sadanuSThAnabhAvasya" = tAttvikadevapUjAdyAcArapariNAmasya zrI yogavizim 71 / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktyadveSeNa manAg muktyanusAreNa vA zubhabhAvalezayogAt "zreSTho" = avandhyo jaitutiti yogavivo '"viduH" = khAnate II jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvermamatvantamamRtaM munipuchyAH // yo. vi. 160 || ninovitamityeva ''bhAvasAra'" = zradghApradhAnaM, '"ava:'' anuSThAna 'saMva' mokSAminASasahita, ''RtyanuM" atIva amaraNahetutvAdamRtasaMjJamAhuH, "munipuravA:" gautamAvimahAmunaya: || eteSu trayaM yogAbhAsatvAdahitam / dvayaM tu sadyogatvAddhitamiti tattvam / yata evaM sthAnAdiyalAbhAvavato'nuSThAne mahAdoSaH, "tat" = tasmAt, ''anupALAmeva'" = yoyAnAmeva "hinyAsaH' = vaivavanasUtrapravAnapa: rtavyaH || 12 || = A (uttamottama sadanuSThAna rUpa) amRtAnuSThAna pratyenA atizaya rAgathI AdimAM karAtuM A anuSThAna kaMIka aMze zubha bhAvanAnA aMzayukata hovAthI kALAntare sadanuSThAnanuM parama (avandhya) kAraNa bane che tethI yogavid puruSo tene tadvetu anuSThAna kahe che. have tadvetu anuSThAna samajAve che. jyAre AtmAne saMsAranA viSayo pratyeno rAga maMda thAya che. bhogasukhAdi tuccha-asAra lAge che. tyAre mokSa pratye adveSabuddhi athavA kaMika rAga buddhi thavAthI mokSanA upAyabhUta evA amRtAnuSThAna pratye ghaNuM bahumAna -prema-rAga haiyAmAM pragaTa thAya che, dharmAnuSThAna pratye rAga prApta thAya che. tyArekarAtuM AdidhArmikakAlabhAvi deva-gurUnuM pUjAdi anuSThAna te tadvetu anuSThAna kahevAya che. dharmanA saMskAro hRdayamAM prApta thAya tyAre Adi = prathama dhArmika kAla kahevAya che. te kALe zAsrokta vidhipUrvakanuM anuSThAna saMbhavatuM nathI. kAraNa ke viziSTha zrutajJAna nathI. paraMtu vidhipUrvakanA anuSThAna pratyenA rAgathI kaMIka truTita (khAmI vALI) avasthA yukta karAtuM A prathamakALabhAvi je dharmAnuSThAna te tadvetu anuSThAna jANavuM / A anuSThAna AcaratI vakhate kaMIka aMze zubhalezyAno (AtmAnA zubhapariNAmano) yoga hovAthI mukti pratye adveSabhAva hovAthI (atyAra 1 zrI yogaviMzikA 72 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI mithyAtvanI tIvratA hovAthI mukti pratye dveSa hato te have mithyAtva maMda - atimaMda thavAthI dveSa cAlyo javAnA kAraNe adveSabhAva thavAthI). tathA kaMIka kaMIka aMze mukti pratye anurAga thavAnA kAraNe dina-pratidina pariNAmanI dhArA ujvaLa banavAthI, zAstrokta vidhinuM jema jema jJAna prApta thAya tema tema vidhipUrvaka anuSThAnanI vRddhi thavAthI karAtuM A anuSThAna tAttvika AtmapariNAma svarUpa amRtAnuSThAnanuM avadhya nizcita) kAraNa bane che. ema yogavid puruSo jaNAve che . have amRtAnuSThAna samajAve che - mokSaprAptinA hetubhUta A anuSThAno anaMta upakArI evA tIrthaMkara bhagavantoe batAvela che A pramANenA bhAvapUrvaka (atizaya zraddhApUrvaka) tathA vaLI atyaMta saMvega garbhita (tIvra mokSAbhilASapUrvaka) karAtuM A anuSThAna te amRtAnuSThAna che ema munipuMgavo kahe che ! 160 || jinodita" jinezvara bhagavantoe ema kahyuM che tema vidhipUrvaka tathA zraddhApradhAna, vaLI atizaya saMvegabhAvagarbhita evuM A anuSThAna "amaraNa"no hetuM hovAthI "amRta" anuSThAna kahevAya che. ema gautamagaNadharAdi munipuMgava puruSo jaNAve che. joke taddhatu anuSThAnamAM paNa muktino adveSa ane rAgabhAva varte che topaNa amRtAnuSThAna AdaranArane mokSano atyaMta abhilASa varte che. saMsAra nirguNa-asAra-tuccha lAge che. AtmAnI mokSAvasthA e ja sArabhUta lAge che. eTale ja mokSanI ruci (saMvegabhAva) atyaMta vRddhi pAme che. citta mokSa pratye atyaMta zraddhAvALuM bane che. upeya evA mokSanI ruci vadhavAthI tenA upAyabhUta caityavaMdanAdi anuSThAna pratye paNa tIvra ruci vadhe che. ane tethI ja jinezvara bhagavantoe ema kahyuM che tema vidhipUrvaka - zraddhAyukta A anuSThAna hoya che. ema gaNadhara bhagavanto kahe che. A pAMca anuSThAnomAM viSa-gara ane ananuSThAna ema prathamanAM traNa anuSThAno yogAbhAsarUpa hovAthI (yathArtha yoga na hovAthI) ahitakArI che. tathA taddhatu ane amRta ema pAchalAM be anuSThAno sadyoga (uttama yoga) hovAthI hitakArI = kalyANakArI che. ema sAra jANavo. prathamanAM traNa anuSThAna vakhate kAyika ceSTA - pravRtti hovA chatAM 0 zrI yogavizima A 73 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa mokSane anukULa praNidhAnAdi AzayarUpa citta na hovAthI ahitakara che. ane tethI tene yogAbhAsa kahe che / pAchaLanAM be AtmAne mokSanI sAthe joDe evA pariNAmavALAM hovAthI sadyogarUpa che tethI hitakara che. ema sAra che. je kAraNathI vastusvarUpa A pramANe che tethI sthAnAdi yogomAM prayatnavizeSanA abhAvavALA jIvone A anuSThAnamAM mahAdoSa che te kAraNathI anurUpa jIvone ja = yogya jIvone ja caityavaMdana sUtra ApavAno vinyAsa karavo / ayogyane ApavAthI mahAdoSa lAge che te vAta pUrve kahI gayA chIe ke etadvinyAsAnurUpA ityAkAMkSAyAmAha : A caityavaMdanasUtranA pradAnarUpa vinyAsa karavAne anurUpa jIvo kayA hoya che ? AvI AkAMkSA thaye chate graMthakArazrI jaNAve che ke H je dezaviraijuttA, jamhA iha vosirAmi kAyaM ti / sui viraie imaM tA sammaM ciMtiyavvamiNaM // 13 // zlokArtha :- je jIvo dezaviratithI yukta che. te jIvo A pradAna(vinyAsa)ne anurUpa (yogya) che. kAraNa ke A pAThamAM (TALenuM moLAM jJAnenuM bALa vozimi pAThamAM) kAyAne vosirAvuM chuM evuM saMbhaLAya che. A tyAga virati ote chate saMbhavI zake che. tethI "dezavirati vinA kAyavyutsarjana na saMbhavI zake" A vicAra samyaprakAre karavo joIe / / 13 / "ne" phAti / ye "vaizaviratiyuga" pagyamamuLasthAnatimattaH te kuda anulapA kRti zeSaH / kutaH ? DvAda-yasmAt '''' caityavatvanasUtre 'vyutkRnami kAyam" iti zrUyate, idaM ca viratau satyAM sambhavati, tadabhAve kAyavyutsargAsambhavAt, tasya guptirUpaviratibhedatvAt tataH samyakkU cintitavyametad yaduta "kAyaM vyutsRjAmi" iti pratijJA'nyathA 'nupapattyA dezaviratipariNAmayuktA eva caityavandanAnuSThAne'dhikAriNaH, teSAmevAgamaparatantratayA vidhiyalasaMbhavenAmRtAnuSThAnasiddheriti // je AtmAo dezivarita yukta che, eTale ke paMcama guNasthAnakanA pariNAmavALA che te jIvo ahIM (caityavaMdana sUtranA pradAnane) yogya che. // zrI yogaviMzika 74 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "te rUda manupa"A traNa pado mULa gAthAmAM nathI. paraMtu ne ityAdi uddezavAcI pado hovAthI te ityAdi vidheyapado zeSathI eTale adhyAhArathI samajI levAM. vaLI ahIM paMcama guNasthAnakanI pariNativALA jIvo ema kahyuM che. tethI samyakta ane dezavirati loka samakSa uccarelAM mAtra hoya. hRdayasparzI na hoya tevA jIvo na levA. paraMtu saMsAranI asAratA pUrNapaNe bhAsita thaI hoya. ane mokSa ja upAdeya che tema spaSTa bhAsyuM hoya ane tenA kAraNe ja te mokSanA upAyabhUta sarvavirati pratye pUrNa ruciprIti svIkAravAnI tamannA hovA chatAM pratibaMdhaka bhAvothI te svIkArI zakAI na hoya. ane tenA paNa upAyarUpe dezavirati svIkArI hoya. potAnI zaktine anusAre pariNAmapUrvaka pAlanavidhi hoya tevA ja jIvo A sUtronA pradAnane yogya che. prazna : AvA jIvo ja sUtrapradAnane yogya che ema kayA kAraNathI kaho cho uttara : je kAraNathI A caityavaMdana sUtramAM huM mArI kAyAne vosirAvuM chuM evo sUtrapATha saMbhaLAya che. ! A kAyavyatsarga virati hote chate saMbhavita che. viratinA abhAvamAM kAyAno vyutsarga asaMbhavita che. kAraNa ke te kAyavyatsarga kayaguptirUpa viratino ja bheda che. e sArAMza e che ke kAyaceSTAno tyAga karI kAussagnamAM sthira thaI javuM e paNa eka prakAranI kAmagupti che. ane kAyagupti e viratino aMza che. mATe virativALAne ja kAyagupti - kAyavyatsarga saMbhavI zake che tethI virativALA jIvo ja A pradAnane yogya che. tethI A viSaya sUkSmabuddhipUrvaka vicAravo kAraNa ke huM mArI kAyAne vosirAvuM chuM" AvI pratijJA dezaviratinA pariNAma vinA ghaTatI nathI. tethI dezaviratinA pariNAmayukta jIvo ja caityavaMdanasUtramAM pradAnanA adhikArI che. prazna : dezavirati pariNAmavALA ja pradAnane yogya che eTale ke te pariNAma vinAnA jIvo pradAnanA anadhikArI che evo artha thAya che to zuM A pariNAma vinAnA jIvo sUtra pradAnane yogya nathI? _/ zrI yogavizima ja 75 / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara : je dezavirati pariNAmayukta che te ja jIvo AgamathI vratonuM samyagu jJAna prApta kare che. vratonuM samyagu jJAna meLavIne vrato svIkAre che. AgamanA anusAre pAlana kare che. A pramANe AgamanI parataMtratA hovAthI, tathA saddagurU pAse AgamAnusAra caityavaMdanAdi anuSThAnanI vidhi jANIne te vidhimAM yatnavizeSa saMbhavato hovAthI AvA AtmAonA A anuSThAnane amRtAnuSThAna"paNAnI siddhi thAya che. je AtmAone dezaviratino pariNAma utpanna thayo nathI te AtmAo dravyathI vrata uccAratA hovA chatAM vidhi jANavA, vidhinuM pAlana karavA, ane te mATe Agama graMtho bhaNavA, ke sadguru pAse sAMbhaLavA eTalA utsAhita hotA nathI. tathA tevo prayatnavizeSa paNa hoto nathI. mATe paMcamaguNasthAnakanI pariNati vinAnA jIvo A sUtranA pradAnanA anadhikArI jANavA | etacca madhyamAdhikArigrahaNaM tulAdaNDanyAyenAdyantagrahaNArtham / tena paramAmRtAnuSThAnaparAH sarvaviratAstattvata eva taddhatvanuSThAnaparAH / apunarbandhakA api ca vyavahArAdihAdhikAriNo gRhyante / kugrahavirahasampAdanenApunarbandhakAnAmapi caityavandanAnuSThAnasya phalasampAdakatAyAH paJcAzakAdiprasiddhatvAdityavadheyam / ye tvapunarbandhakAdibhAvamapyaspRzanto vidhibahumAnAdirahitA gatAnugatikatayaiva caityavandanAdyanuSThAnaM kurvanti, te sarvathA'yogyA eveti vyavasthitam / / 13 / / A caityavaMdanasUtranA pradAnane yogya "dezavirati"vALA che. ema je pUrve kahyuM che. te A madhyama adhikArInuM grahaNa karela che. ane te talAdaMDanA nyAye Adi-aMtanA grahaNa mATe che. jema trAjavAnI dAMDInA madhyabhAgane UMce karavAthI (grahaNa karavAthI) dAMDInA baMne bAjunA cheDA grahaNa thAya che. te rIte caityavaMdananA sUtrapradAnane yogya je dezavirati kahyA che tenI apekSAe Adi-aMtamAM rahelA apunarbandhaka ane sarvavirativALA paNa laI levA tathA apunarbandhaka lIdhelA hovAthI upalakSaNathI samyagdaSTi paNa samajI levA, ema apunarbandhaka samyagdaSTidezaviratidhara ane sarvaviratidhara ema cAre prakAranA jIvo A sUtrapradAnane yogya samajavA. paraMtu temAM ATalI vizeSatA che ke - _zrI yogavizima ja 76 / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je sarvaviratidhara che (sarvaviratinA pariNAmathI yukta evI sarvavirati dhAraNa kare che) teo mokSa pratye tIvratara rucivALA hovAthI 52ma evA amRtAnuSThAnamAM parAyaNa che. teo tattvathI eTale nizcayadRSTithI sUtrapradAnane yogya che. bhAvapariNati prakRSTatama hovAthI AgamanI parataMtratA tathA vidhimAM prayatnavizeSa utkaTa koTino hoya che / devaratidhara (dezivaritanA pi2NAmathI yukta evA) jIvo A sUtrapradAnane yogya che. te to pUrve kahI ja gayA chIe / have je apunarbandhaka tathA samyagdaSTi jIvo che. teomAM paNa je tadvetu anuSThAnamAM parAyaNa che. te jIvo vyavahAranayathI ahIM sUtrapradAnane yogya che. "parama amRta anuSThAnamAM tatpara" evuM sarvaviratidharanuM vizeSaNa che tenAthI e phalita thAya che ke jeo parama amRtAnuSThAnamAM vartatA nathI, paraMtu icchAdi yoge tadvetu anuSThAnamAM tatpara che. tevA sarvaviratidhara AtmA vyavahAranayathI sUtrapradAnane yogya che. tathA dezivaratidhara amRtAnuSThAna tatpara hoya che ane sarvaviratidhara parama amRtAnuSThAna tatpara hoya che kAraNa ke utkRSTa dezaviratidharane paNa duvihaM tiviheNuM paccakkhANa che ane sarvaviratidharane tivihaM tiviheNanuM paccakkhANa che. eTale dezivaratidharamAM amRtAnuSThAna hoya che ane sarvaviratidharamAM parama amRtAnuSThAna hoya che. tathA apunarbandhaka ane samyagdaSTimAM tadvetu anuSThAnamAM tatpara evuM vizeSaNa che. tethI jeo apunarbandhaka athavA samyagdaSTi che paraMtu tadvetu anuSThAnaparaka nathI kintu ihaloka-paralokanA sukhAdinI vAMchAthI anuSThAna tatpara che evA jIvo vyavahArathI paNa sUtrapradAnane yogya nathI. tathA apunarbandhakathI nIcalI kakSAmAM vartanArA jIvo paNa gADha mithyAtvI hovAthI sUtrapradAnane yogya nathI. jeo apunarbandhakAvasthAmAM AvyA che teo paNa (mithyAtvI hovA chatAM) maMdamithyAtvI hovAthI caityavaMdananAM sUtronuM pradAna thavAthI vAstavika paramAtmAne oLakhavAthI paramAtmA pratye ruci-zraddhA vadhavAthI mithyAtva maMda-maMdata2-maMdatama thavAthI kadAgrahono viraha thavAthI samyaktvAbhimukhatAnI vRddhi thavAthI A anuSThAnanI phaLasaMpAdakatA hoI zake che. A pramANe paMcAzakAdi graMthomAM prasiddha che ema jANavuM. / / zrI yogaviziA 277 / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA vaLI je jIvo apunarbandhAvasthAne paNa sparzatA nathI. gADha mithyAtvI che. caityavaMdanAdi sUtro pratye, tenAM anuSThAno pratye, tIrthaMkara paramAtmAdi pratye vidhiyuktatA ane bahumAna zraddhA-premAdithI jeo rahita che. mAtra gatAnugatikapaNe ja (gADarIyA pravAhapaNe ja) caityavaMdanAdi anuSThAna Acare che teo A sUtrapradAnane mATe sarvathA ayogya ja che ema vyavasthita thayuM. / 13 // nanvavidhinA'pi caityavandanAdyanaSThAne tIrthapravRttiravyavacchinnA syAta, vidhirevAnveSaNe tu dvitrANAmeva vidhiparANAM lAbhAt krameNa tIrthocchedaH syAditi tdnucchedaayaavidhynusstthaanmpyaadrnniiymityaashngkaayaamaahHprazna : avidhie paNa caityavandanAdi dhamanuSThAna karavAnuM svIkAravAmAM Ave to ja jaina tIrthanI (jena zAsananI) pravRtti akhaMDita pAMcamA ArAnA cheDA sudhI) siddha thaze. jo ema svIkAravAmAM na Ave ane vidhimAtranI ja apekSA rAkhavAmAM Ave to vidhimAM tatpara athatu vidhiyukta dharma AcaranArA AtmAo be-traNa ja (arthAt bahu ochA) maLavAthI anukrame tIrthano uccheda thaI jaze. mATe tIrthanA anuccheda sArUM avidhivALuM anuSThAna paNa svIkAravuM joIe. AvI koI ziSyone zaMkA thaye chate graMthakArazrI uttara Ape che - titthassaccheyAi vi, nAlaMbaNamittha jaM sa emeva / suttakiriyAi nAso, eso asamaMjasavihANA / / 14 / / zlokArdha - avidhie paNa anuSThAna calAvI levuM joIe anyathA "tIrthano. uccheda thaI jaze" ityAdi yuktio paNa avidhi anuSThAna calAvavAmAM AlaMbanarUpa (purAvAsvarUpa) samajavI nahi. kAraNa ke tema karavAthI asta-vyasta vidhAno karavAthI sUtra ane kriyAno vinAza thAya che. kharekhara te ja sAco tIthaccheda che. meM 14 tityasa rUlyakti "satra" = vidhyanuchAne, " tIovAgha nAtattvana" tIrthAnucchedAyAvidhyanuSThAnamapi kartavyamiti nAlambanIyam / "yad" = yasmAt, "vameva" = vinune yimAna thava, "samannavighAna" = 0 zrI yogavizima 78 / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihitAnyathAkaraNAdazuddhapAramparyapravRttyA sUtrakriyAyA vinAzaH, "sa' = eSaH tIrthocchedraH || na hi tIrthanAmnA janasamudAya eva tIrtham, AjJArahitasya tasyAsthisaMghAtarUpatvapratipAdanAt, kintu sUtravihitayathocitakriyAviziSTa sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAyaH, tathA cAvidhikaraNe sUtrakriyAvinAzAt paramArthatastIrthavinAza eveti tIrthocchedAlambanenAvidhisthApane lAbhamicchato mUkSatirIyAteyarthaH | 9 || ahi avidhie dharmAnuSThAna karanArA jIvo be prakAranA che. (1) vidhi sApekSa ane (2) vidhinirapekSa. . tyAM je mahAtmAone A dharma gamyo che - rucyo che. tIrthaMkArAdi pratye, temanA zAsana pratye ananyarAga che. bahumAna che temanA zAstramAM kahyA mujaba vidhipUrvaka dhamanuSThAna karavAnI utkaTa bhAvanA che. paraMtu zarIrabaLa, saMghayaNabaLa, saMyogabaLa sAnukULa na hovAthI vidhipUrvaka dhamanuSThAna thaI zakatuM nathI. avidhi-aticAra thaI jAya che. tathA tenI zuddhi karavAnI tAlAvelI che. evA jIvo vidhisApekSa avidhikartaka kahevAya che. AvA jIvo avidhie dhamanuSThAna kare topaNa saddagurU prApta thatAM, vidhi samajAtAM, zArIrika baLa sAnukULa thatAM vidhimArgamAM AvI jAya che. tathA avidhinI paraMparA calAvatA nathI. pote avidhi AcaratA chatA bIjAne avidhino upadeza ApatA nathI. mULasUtra-artha ane tenI paraMparA jALavI rAkhe che, teno uccheda thavA detA nathI. tethI te yogya che. paraMtu je jIvo avidhie dhamanuSThAna kare che. vidhine utthApe che. sutra-arthane maraDIne paNa potAnI avidhine vidhi batAve che. cAlatI praNAlikAno uccheda kare che je jIvo kaMI nathI karatA tenAthI to ame sArA chIe. ema kahI mAna vahana kare che. vidhimArganI upekSA ja kare che. teo bIjAnI buddhimAM A avidhi ja vidhi haze evI buddhi utpanna karatA chatA avidhinI ja paraMparA calAvanArA banavAthI mULa sUtra arthanA ucchedaka banavAthI zAsananA kharekhara viDaMbaka jIvo che. te A jIvo vidhinirapekSa avidhi karanAra jANavA | 0 zrI yogaviMzika 79 / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A baMnemAM ghaNuM aMtara che. ekanuM hRdaya bhAvapariNativALuM hovAthI ArAdhaka bane che ane bIjAnuM hRdaya bhAvapariNatizUnya mAtra mAnAdikaSAyapoSaka ja hovAthI ane unmArgapoSaka hovAthI virAdhaka che. | avidhi AcaranArA A baMne jIvono spaSTa bheda jANyA vinA koI ziSya graMthakAra pratye zaMkA kare che ke - jo avidhie paNa dharmAnuSThAna thAya evo mArga tame nahIM calAvo to vidhiyukta dharma karanArA jIvo parimita hovAthI kAlAntare teo na hoya tyAre tIrthano uccheda thaI jaze. mATe game tema avidhi kare to paNa calAvI levuM joIe. jethI bhagavAne kaheluM zAsana pAMcamA ArAnA cheDA sudhI TakI zake. eTale ke "tIrthanA anuccheda mATe avidhivALuM dharmAnuSThAna paNa calAvI levuM joIe"AvI yukti AlaMbanIya nathI. arthAt AvI dalIla yuktiyukta nathI. kAraNa ke avidhipUrvakanuM anuSThAna karAyuM chate jene jema yogya lAge tema anuSThAna Acare. tethI asamaMjasa vidhAna thavAthI = sau saunA manane yogya lAge tema bhinna bhinna AcaraNAo calAvavAthI zAstramAM kahela je mULa mArga, tenuM anyathA karavAthI azuddha mArganI paraMparAnI pravRtti thavAthI tIrthakara bhagavantokta mULasUtra ane tene anusArI kriyAno vinAza thaze. ane kharekhara te ja tIrthoccheda che. zAsana = tIrtha = sUtra ane sUtrokatakriyA, jo A mULamArga ja viccheda thaI jAya to asamaMjasa AcaraNAvALA janasamUhathI tIrtha kema cAle ! janasamUha te tIrtha nathI paraMtu zAstroktastrakriyAnusAre vartanAra caturvidha zrI saMgha te tIrtha che. mATe tIrthanA anuccheda mATe paNa avidhie dhamanuSThAna calAvI levuM joIe A dalIla barAbara nathI. jainasamAjamAM je "tIrtha" evuM nAma prasiddha che teno artha phakta "janasamudAya te tIrtha" evo nathI. kAraNa ke tIrthakara bhagavantanI AjJA vinAno te janasamudAya to "hADakAMno mALo" che. ema jJAnI puruSoe pratipAdana kareluM che. mATe janasamudAya mAtra tIrtha nathI paraMtu pravacananA sUtromAM kahelI yathocita vidhipUrvakanI athavA vidhisApekSanI) kriyAthI yukata evA sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAno samudAya te tIrtha kahevAya che. mATe avidhi AcaravAmAM, avidhi calAvI levAmAM ane avidhino upadeza 0 zrI yogavizima ja 80 / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApavAmAM unmArganI puSTi hovAthI pravacanoktastrakriyAno vinAza thavAthI pAramArthika = sAco te ja tIrthanAza che. te kAraNathI "tIrthano uccheda thaI jaze jo avidhivALuM anuSThAna nahIM calAvo to" - AvI khoTI yuktionuM AlaMbana laIne avidhinA pakSanuM sthApana karavAmAM kharekhara lAbhane IcchatAM mULamArgano vinAza thavA rUpa kSati ja Avaze ! ghaNA loko dharmAnuSThAnamAM joDAya evo lAbha vicAratAM asamaMjasa ane astavyasta mArga calAvavAthI unmArganI prarUpaNA-puSTi thavAnA kAraNe bhagavAnano kahelo mULamArga ja nAza karavArUpa mahAkSati Avaze sUtrakriyAvinAzasyaivAhitAvahatAM spaSTayannAha : "sUtra ane kriyAno vinAza" e ja kharekhara ahitakArI che. ema spaSTa samajAvatAM granthakArazrI jaNAve che ke : so esa vaMkao ciya, na ya sayamayamAriyANamaviseso / / eyaM pi bhAviyavvaM, iha titthuccheyabhIruhiM / / 15 / / zlokArca - te A sUtrakriyAno vinAza e ja vakra (bahu duHkhadAyI) che. svayaM mRtyu pAme, ane mAravAmAM Ave A baMne avizeSa(samAna)nathI. tethI tIrthanA ucchedathI bhIru AtmAoe A bAbatamAM A vAta paNa vicAravI joIe ne 15 || "so esa tti" = 'sa eSa' sUtrakriyAvinAzaH "vakra eva" tIrthocchedaparyavasAyitayA durantaduHkhaphala eva / nanu zuddhakriyAyA eva pakSapAte kriyamANe zuddhAyAstasyA alAbhAdazuddhAyAzcAnaGgIkArAdAnusrotasikyA vRttyA'kriyApariNAmasya svata upanipAtAttIrthocchedaH syAdeva, yathAkathaJcidanuSThAnAvalambane ca jainakriyAviziSTa janasamudAyarUpaM tIrthaM na vyavacchidyate - 1 ahi "hitAvahatAM"zabdamAM hita + A + vada 1 tAM" pado joDAIne baneluM che. A upasargapUrvaka vat dhAtuthI bhAvamAM kRdantano pratyaya lAgInegAvaha zabda banela che. tene bhAvamAM taddhitano tA pratyaya lAgI hataca mAvahatI ti hitAvahatA, to hitAvahatAM ema SaSThI tapuruSa samAsa thayela che. 0 zrI yogavizima ja 81 / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ca karturavidhikriyayA gurorupadezakasya kazciddoSaH avidhikriyAkartustasya svapariNAmAdhInapravRttikatvAt, kevalaM kriyApravartanena gurostIrthavyavahArarakSaNAd guNa evetyAzaGkAyAmAha : te A sUtrakriyAno vinAza e vaka ja che. tIrthano uccheda karavAmAM ja paryavasAna pAmanAra che. ane eTale ja duranta evAM duHkho ApanAra che. tAtparyArtha e che ke = sUtra, sUtronA artha, ane sUtrAnusAriNI kriyA asta-vyasta, mana phAve tema karavAthI, ane calAvI levAthI te unmArganI puSTi thatAM mULabhUta evA sUtra-kriyAno vinAza thAya che. kharekhara te ja tIrthoccheda rUpa bane che. kAraNa ke mULabhUta mArgano lopa thatAM thatAM kALAntare sarvathA mULamArga bhUMsAI jAya che. tethI ja yathArtha mArge cAlanAra caturvidha saMgharUpa tIrtha ane dvAdazAMgIrUpa tIrtha viccheda pAme che. eTale ja A sUtranakriyAno vinAza kALAntare tIrthocchedamAM paryavasAna pAme che. tenAthI mULamArga pratye anAdara - abahumAna vRddhi pAmavAthI anaMta bhavonI paraMparA vadhe che evuM cIkaNuM karma baMdhAya che. ane A AtmAne saMsAramAM rajhaLAve che tethI atizaya vakra ja che. prazna = zuddhakriyAno ja ATalo badho pakSapAta karAte chate, tevI te zuddha kriyAno alAbha hovAthI, ane azuddhakriyA svIkArelI na hovAthI "AnuzrotasikI" vRtti vaDe svataH akriyA pariNAma ja utpanna thavAthI tIrthoccheda thaze ja. sArAMza ke jo tame zuddha ja kriyA karavI joIe ema bhArapUrvaka zuddhakriyAno ja pakSapAta karazo to tevI sUtroktavidhipUrvakanI zuddhakriyA thavI azakya che. kAraNa ke saMghayaNabaLa zarIrabaLa, saMyogabaLa nathI ane "zuddha ja karavI joIe" ema avadhAraNathI azuddha kriyAno anaMgIkAra hovAthI zrotAonA manamAM thaze ke ApaNAthI zuddha kriyA thavAnI nathI ane azuddha kriyA karavAnI gurujI nA pADe che eTale dharmakriyA karavI ja nathI. ema akriyA pariNAma pragaTa thaze. kAraNa ke A jIva anAdikALathI dharma na karavAnA ja pariNAmavALo che. dharma karavAnA pariNAma to parimita kALathI ja prApta thayA che. eTale anAdikALathI pravAharUpe cAlyo Avato "dharma na karavAno pariNAma" ja vRddhi pAmaze. A pramANe Anuzrotasika vRtti (eTale ke anAdi pravAhathI 0 zrI yogaviMzika 82 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlI AvatI dharma na karavAnI vRtti)thI akriyA-pariNAma ja svayaM jIvamAM utpanna thaze. A pramANe dareka jIvone akriyApariNAma thavAthI kharekhara sAce ja tIrthano uccheda thaI jaze. tene badale yathAkathaMcit anuSThAnanuM AlaMbana levAmAM Ave (eTale game tema avidhie paNa dhamanuSThAna kare te calAvI levAmAM Ave, to jainadharmanI kriyA karavArUpa kriyAthI yukta evo janasamudAyarUpa tIrtha vyavaccheda pAmaze nahi. kAraNa ke janasamudAyanA cittamAM AvI kriyA karavAno utsAha vadhaze. kriyAmAM joDAze, janasaMkhyA paNa vadhaze. ane UlaTuM tIrthanuM rakSaNa karavArUpa banaze. mATe avidhi calAvI levI joIe. kadAca ahIM koI ema prazna kare ke jo gurujI kriyA karanAranI avidhikriyA calAvI le to kartAnI te avidhikriyA vaDe upadezaka evA gurajIne doSa lAge. to te prazna barAbara nathI. arthAt upadezaka evA gurujIne kaMI paNa doSa lAgato nathI. kAraNa ke gurujI to mAtra kriyA karavAno upadeza ja Ape che. temaja zAstrane anusAra vidhi paNa batAve che. phakta vidhino pakSapAta karatA nathI. eTale gurajIno kriyA karavAno upadeza sAMbhaLIne zrotA manamAM koI ema vicAre ke A kriyA saMsAramAM DUbelA ApaNAthI nahi thAya. e akriyApariNAma jema tene svataH Ave che tema gurujIno upadeza sAMbhaLIne koI ema vicAre ke ApaNAthI tevI vidhipUrvakanI kriyA to zakya nathI. paraMtu jeTalI thAya teTalI ane jema thAya tema kriyA karIe. ema avidhikriyA karavAno pariNAma paNa tene svataH ja thAya che. mATe akriyA pariNAmanI jema avidhikriyA pariNAma paNa zrotAne potAnA pariNAmane AdhIna ja pravRttivALo hovAthI gurune kaMI paNa doSa lAgato nathI. UlaTuM yenakena prakAreNa janasamUhane kriyAmAM pravatavavA vaDe sAcesAca (kriyAtmaka) tIrthanA vyavahAranuM saMrakSaNa karavAthI gurune guNa ja thAya che (lAbha ja thAya che). AvI koI ziSyanI zaMkA thaye chate gurujI uttara Ape che ke :"na ca svayaM mRtamAritayoravizeSaH" = kintu vizeSa eva, svayaM mRte svaduSTAzayasyAnimittatvAt mArite ca mAryamANakarmavipAkasamupanipAte'pi svaduSTAzayasya nimittatvAt tadvadiha svayamakriyApravRtaM jIvamapekSya gurorna dUSaNam, 0 zrI yogavizima ja 83 / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadIyAvidhiprarUpaNamavalambya zroturavidhipravRttau ca tasyonmArgapravartanapariNAmAdavazyaM mahAdUSaNameva, tathA ca zrutakevalino vacanam : jaha zaraNamuvagayANaM, jIvANa sIro nikiMtae jo u / pUrva sAyarigo viTTu, vastuAM paLavetoya / upavezamAnA || 118 || koI jIva potAnuM AyuSya pUrNa thavAthI svayaM mRtyu pAme, ane koI jIva bIjA vaDe mAravAmAM Ave. A baMne(mRta ane mArita)mAM avizeSatA sardazatA nathI = samAnatA nathI. paraMtu vizeSatA ja che. je AtmA potAnuM AyuSya pUrNa thavAthI svayaM mRtyu pAme che temAM potAno (maravAno ke ApaghAta karavAno ke AtmAne mArI nAkhavAno) duSTa pariNAma nimitta nathI. paraMtu jyAM eka jIva bIjA jIva vaDe mAravAmAM Ave che tyAM marAtA (mRtyu pamADAtA) jIvanuM karma udayamAM AveluM hovA chatAM paNa mAranArA (ghAtaka) AtmAno potAno duSTa Azaya nimitta che. eTale ke koI jIva AyuSya pUrNa thAya ane svayaM mare to kaMI doSa na lAge kAraNa ke mRtyuprAptimAM duSTAzaya nimitta nathI. paraMtu koI jIvane jo mAravAmAM Ave to mAranAranA cittamAM hatyA karavAno duSTa Azaya nimitta che. mATe doSa lAge ja. tethI mRta ane mAritamAM samAnatA nathI. tevI rIte ahIM paNa koI jIva svayaM akriyAmAM pravarte arthAt dharmakriyAmAM na pravarte to te dharmakriyAmAM na pravartavArUpa pariNAma gurujIno na hovAthI tevA jIvane AzrayI gurUne kaMI doSa lAgato nathI. paraMtu vidhipUrvakanI dharmakriyA atiduSkara che. ema manamAM samajI koI upadezaka te zrotAone avidhinI prarUpaNA kare, zrotAo gametema avidhi seve topaNa calAvI le, tathA dharmakriyA na karanArA jIvo karatAM to A jIvo ghaNA sArA che ema kahI avidhi karanArane uttejana Ape evA gurujIne avidhinI prarUpaNAne AzrayI ane zrotAone avidhimAM pravartAvavAne AzrayI te gurujIno unmArga prarUpaNA karavAno piraNAma hovAthI avazya mahAdUSaNa lAge ja che. A vAtane spaSTa samajAvatuM zrutakevalInuM vacana A pramANe che. = // zrI yogaviMzikA * 84 5 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema zaraNe AvelA jIvono je (zaraNa ApanAra) ziraccheda kare tene jema mahAdoSa lAge tema utsUtranI prarUpaNA karatA AcArya paNa mahAdoSita che. upadetha-mAlA' gAthA 518 A vAtanI sAkSI pUratI pUjya upAdhyAyajI mahArAjanI (zrI yazovijayajI mahArAjanI) sADA traNasonA stavananI gAthA A pramANe che H - cAle sUtra viruddhAcAre, bhAkhe sUtra viruddha / eka kahe ame mAraga rAkhuM, tema kema mAnuM zuddha re AlaMbana kUDAM dekhADI, mugdha lokane pADe / ANAbhaMga tilaka te kALuM, thApe Apa nillADe re vidhi jotAM kaliyugamAM hove, tirathano uccheda / jima cAle tima calave jaIe, eha dhare matibheda Ima bhASI te mAraga lope, sUtra kriyA savi pIsI / AcaraNA zuddhi AcarIye, joI yoganI vIsI re // 2 / // 3 // // 5 // paMcame Are jima viSe mAre, avidhi doSa tima lAge / ima upadezapadAdika dekhI, vidhi rasio jana jAge re|| 6 / / DhALa pahelI, gAthA 2 thI 6 na kevalamavidhiprarUpaNe doSaH kintvavidhiprarUpaNAbhoge'vidhiniSedhAsambhavAt tadAzaMsAnumodanApatteH phalatastatpravartakatvAddoSa eva / tasmAt "svayamete' vidhipravRttA nAtrAsmAkaM novo, vayaM hi kriyAmevopadizAmo na tvavidhim" // 4 || etAvanmAtramapuSTAlambanamavalambya nodAsitavyaM parahitaniratena dharmAcAryeNa, kintu sarvodyamenAvidhiniSedhena vidhAveva zrotAraH pravartanIyAH, evaM hi te mArge pravezitAH, anyathA tUnmArgapravezanena nAzitAH / avidhinI prarUpaNA karavAmAM ja doSa che eTaluM ja nahi, paraMtu koI upadezaka zabdothI avidhinI prarUpaNA na karatA hoya ane phakta vidhinI ja prarUpaNA karatA hoya. paraMtu A paMcamakALa che. vidhi pALavI azakya che. vidhino ja pakSa rAkhIzuM to ArAdhakanI saMkhyA ghaTI jaze tethI tIrthano // zrI yogaviMzika 85 / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viccheda thaI jaze mATe avidhi paNa calAvavI joIe. avidhivALA kriyA na karanArA karatAM to sArA che ItyAdi vicAro manamAM ghUmatA hovAthI avidhinI prarUpaNA karavAno Abhoga (upayoga-Azaya) hRdayamAM vartato hote chate mukhe bhale vidhinI ja prarUpaNA thatI hoya paraMtu avidhi hoya to paNa cAle e vicAro hRdayagata hovAthI mukhe avidhino niSedha thavo. asaMbhavita che. tethI te avidhinuM kathana na hovA chatAM avidhinA kathananuM anumodana lAge che eTale phaLathI te upadezaka te avidhinA pravartaka ja hovAthI mukhe avidhi na bolavA chatAM paNa doSa ja che ! kharekhara upadezaka zrotAne yathArtha samyagu bodha karAvavo e ja kartavya che. tethI vidhinI prarUpaNAthI koI zrotA avidhino niSedha samajI paNa jAya. paraMtu sarva zrotA samajI zake nahi tethI vidhinI prarUpaNAnI jema avidhino niSedha paNa jorazorathI karavo ja joIe e avidhino niSedha jo upadezaka na kare to avidhinA mArganuM anumodana thavAthI unmArganA pravartaka ja kahevAya eTale doSa lAge ja. tethI paropakAramAM rakta evA dharmAcAryo "A avidhi karanArAo svayaM avidhimAM pravaryA che, temAM amAro koI doSa nathI (ame teone avidhimAM pravartAvyA nathI). ame to phakta kriyA ja batAvI che. paraMtu avidhino upadeza Apyo nathI, ATaluM mAtra apuSTa AlaMbananuM avalaMbana laIne udAsa rahevuM joIe nahi. upekSA karavI joIe nahi. paraMtu sarva prakAranA udyama vaDe avidhino niSedha karavApUrvaka zrotAone vidhimAM ja pravartAvavA joIe. sArAMza ke mAtra avidhinA niSedhathI ane vidhinA kathanathI saMtoSa na mAnatAM sUkSmabuddhithI vAraMvAra A vAta samajAvavI joIe tathA avidhimAM doSo ane vidhimAM guNo batAvavA joIe. tathA bhUtakALamAM thaI gayelA jIvomAM avidhithI anartha pAmelA ane vidhithI kalyANa pAmelAnAM daSTAnto-dalIlo vAraMvAra samajAvI zrotAonA manamAMthI avidhino pakSa ja dUra karI nAkhavo joIe. kAraNa ke ema upadezaka kare to ja te zrotAo mArgamAM pravezita thayelA bane che. jo Ama na karavAmAM Ave to unmArgamAM zrotAone pravezAvavA dvArA zrotAono (dharmamArgathI) vinAza ja karyo che ema jANavuM. / zrI goviMzika 86 / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadapi bhAvayitavyamiha tIrthocchedabhIrubhiH - vidhivyavasthApanenaiva hyekasyApi jIvasya samyag bodhilAbhe caturdazarajjvAtmakaloke'mAripaDahavAdanAttIrthonnatiH, avidhisthApane ca viparyayAttIrthoccheda eveti / yastu zrotA vidhizAstrazravaNakAle'pi na saMvegabhAgI tasya dharmazrAvaNe'pi mahAdoSa eva, tathA coktaM granthakRtaiva SoDazake - avidhie paNa dharma karanArA haze to tIrtha raheze, anyathA tIrthano uccheda thaze ema mAnanArAoe "mRta-mAritamAM" samAnatA nathI e vAta pUrve cacca mujaba jema vicAravI joIe. tema tIrthanA ucchedathI bhIru evA te upadezakoe A paNa vicAravuM joIe ke upadeza ApatI vakhate jo vidhinI ja sthApanA karavAmAM Ave ane evakArathI avidhino niSedha karavAmAM Ave to vidhirasika zrotAjanasamUhamAMthI eka paNa jIvane samyaguM evA bodhibIjano lAbha thAya athatu samyakta pAme to kramasara AgaLa vadhatAM te dezavirati- ane sarvavirati pAmatAM SaSkAyano saMpUrNa rakSaka banatAM cauda rAjAtmaka evA A lokamAM "amAri paDaha" vagaDAvavAthI mArAthI koI jIvane kaMI paNa duHkha-upadrava thavAM joIe nahi evI bhAvanAthI UMcA guNasthAnakomAM caDhe che. tenA saMparkathI bIjA paNa aneka mahAtmAone Avo "amArI paTaha" sarvaviratinA mArge vALe che. kharekhara sAcI te ja tIrthonnati che. avidhimArgano upadeza ApavAthI ane tenI vizeSa sthApanA karavAthI tenAthI viparyaya thAya che. bodhibIjano nAza thAya che. avidhi pratye ruci vadhe che. vidhi pratye upekSAbhAva Ave che. tethI zrotAvargamAM je jIva samyaktAdi guNane abhimukha hato te paNa vimukha bane che. tethI kharekhara dharmapariNAmavALo jIva adharma tarapha vaLe te ja sAco tIrthoccheda ja che. vaLI je zrotA vidhivALAM zAstro saMbhaLAvatI vakhate saMvegabhAgI. vairAgyavAna ane mokSAbhilASI) nathI tevA jIvane dharma saMbhaLAvavAmAM paNa mahAdoSa ja che. bhAvArtha e che ke zrotA jyAre dharma sAMbhaLavA Abhimukha thAya che ane upadezaka suMdara zailIthI dharma samajAve che. janma-jarA-maraNAdinAM duHkho, saMyoga-viyoganAM duHkho, zArIrika-mAnasika Adhi-vyAdhinAM duHkhothI A saMsAra asAra - nirguNa ane tuccha che. jIvanI duHkhamukta sukhakArI >> zrI yogaviMzika 87 / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo koI avasthA hoya to te sarvakarmamukta - niraMjana -nirAkAra-zuddha-bubdha-mukta evI muktAvasthA ja che. tethI svAbhAvika anaMta sukhamaya mokSa ja prAptavya che - ityAdi upadeza sAMbhaLI saMsAra upara nirveda ane mokSa pratye rucisvarUpa saMvega pariNAma zrotAnA hRdayamAM utpanna thAya che. ane mokSa pratye ruci thavAthI tenA upAyabhUta caityavaMdanAdi dharmAnuSThAno pratye paNa ruci thAya che. AvA uttama jIvone ja dharma saMbhaLAvavAmAM bIjAdhAnAdi dvArA uttarottara lAbha che. paraMtu je zrotAone dharmazravaNakAle paNa mokSa pratye saMvega pariNAma thato nathI saMsAra pratye nirveda thato nathI ane tenA kAraNe mokSanA upAyabhUta caityavaMdanAdi pratye jijJAsA paNa thatI nathI tevA jIvone sAmethI caityavaMdanAdi dhamanuSThAnonuM zravaNa karAvavAmAM paNa mahAdoSa che. eTale ke caityavaMdanAdi dhamanuSThAno karAvavAmAM to mahAdoSa che ja paraMtu tenuM varNana saMbhaLAvavAmAM paNa mahAdoSa che. ema kari zabdano artha jANavo ! A ja vAta graMthakArazrIe ja SoDazakamAM kahI che. te A pramANe zrRNvannapi siddhAntaM, viSayapipAsAtirekataH pApaH / prApnoti na saMvegaM, tadApi yaH so'cikitsya iti / / 1 / / naivaMvidhasya zastaM, maNDalyupavezanapradAnamapi / kurvannetad gururapi, tadadhikadoSo'vagantavyaH / / 2 / / (10 muM SoDazaka, zloka 14-15). mactyupaveza = siddhAntalAne matyupavezanam | "toSa!" = ayogyazroturadhikadoSaH, pApakarturapekSayA tatkArayiturmahAdoSatvAt / tasmAdvidhizravaNarasikaM zrotAramuddizya vidhiprApaNenaiva gurustIrthavyavasthApako bhavati, vidhipravRttyaiva ca tIrthamavyavacchinnaM bhavatIti siddham II 96 // - siddhAntAstrane sAMbhaLavA chatAM pAMca indriyonA viSayonI pipAsAnA atirekathI pApI (pApa pariNativALo) evo je zrotA te / zrI yogavizima ja 88 / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALe paNa saMvega pariNAmane pAmato nathI te AtmA (bhAre karmI hovAthI) acikitsya che. AvA (bhAre karmI jIvane) arthapradAnanI mAMDalImAM praveza pradAna paNa ucita nathI. chatAM mAMDalImAM pravezapradAna karatA guru paNa te zrotA karatAM adhika doSavALA samajavA || SoDazaka 10, gAthA 14-15 || je AtmA indriyajanya saMsArasukhanA atirAgI che. ane tenA kAraNe mokSa ane mokSanA upAyo pratye udAsIna che, saMvega pariNAma vinAno che. te AtmA sUtrapradAnane mATe ayogya che kAraNa ke saMsAra pratye nirveda ane mokSa pratye saMvega pariNAma hovo atyaMta jarUrI che. tethI Avo AtmA sUtrapradAna mATe ayogya che. tathA arthapradAnanI mAMDalImAM AvA jIvane praveza paNa na Apavo. jo guru ayogyane mAMDalImAM praveza Ape to zrotA karatAM gurune adhika doSa lAge| pApa karanAra pote pApa kare che te potAnA pUrato doSita che. ane guru ayogyane sUtra-artha bhaNAve to anarthakArI paraMparA cAle. ayogyane uttejana maLe. mATe guru adhika doSita bane / tethI vidhi sAMbhaLavAmAM rasika evA zrotAne uddezIne vidhinI prarUpaNA karavA vaDe ja guru sAcA tIrthanA vyavasthApaka bane che. ane vidhipUrvakanI pravRttithI ja tIrtha akhaMDita thAya che. A pramANe siddha thayuM. sAra e che ke avidhirasika evI adhika janasaMkhyAthI tIrtha avyavacchinna (akhaMDita) banatuM nathI. paraMtu vidhirasika evA alpa jIvo hoya topaNa akhaMDita ane suzobhita bane che. / 15 / nanu kimetAvadgUDhArthagaveSaNayA ? yad bahubhiH janaiH kriyate tadeva kartavyaM "mahAjano yena gataH saH panthAH" itivacanAt, jItavyavahArasyaivedAnIM bAhulyena pravRttestasyaiva AtIrthakAlabhAvitvena tIrthavyavasthApakatvAdityAzaGkAyAmAhaH ATalI badhI gUDha arthavALI evI gaveSaNA (carcA) karavA vaDe zuM ? carcA karavA vaDe saryuM. "bahu jIvo vaDe je karAtuM hoya te ja karavuM joIe" evo mArga dekhAya che. zAstromAM paNa "mahAjano (janasamudAya) je tarapha jAya te ja mArga kahevAya" evuM vacana hovAthI bahu UMDI carcA ka2vA vaDe saryuM. / / zrI yogaviMzikA 89 If Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI atyAre jItavyavahAra ja bahulatAe pravartato hovAthI te jItavyavahAra ja yAvat tIrthakAlabhAvi (jyAM sudhI tIrtha raheze tyAM sudhI rahevAvALo) hovAthI kharekhara te jItavyavahAra ja tIrthano vyavasthApaka che. mATe "bahuloko kare tema karavuM" e ja mArga che. AvI ziSyonI zaMkA hote chate granthakArazrI jaNAve che ke : muttUNa logasannaM, uDDhUNa ya sAhusamayasabbhAvaM / - sammaM payaTTiyavvaM, buheNamainiuNabuddhie / / 16 / / zlokArtha - (AvI zAstranirapekSa) lokasaMjJAno tyAga karIne suMdara evAM zAstronAM rahasyone jANIne paMDitapuruSe atizaya nipuNabuddhipUrvaka samyagu prakAre vidhimAM prayatna karavo joIe. || 16 I "muttUNa tti' = muktvA lokasaMjJAM = "lokaH eva pramANaM' ityaMvaMrUpAM zAstranirapekSA maliM, vahvaLa ca" tti vovA 4, "sAdhusamayasaddhAva" = sIvIsiddhAMtarahasya, "sakhya" = vidhinItyA pravartatatraM caityavandranAvI, "qdhena" = bsitena, tinipuNavRddhayA" = gatizayitasUkSmamAvAnughavinyA malyA , sAdhusamayasadbhAvazcAyam - "bahu loko kare te ja karavuM" AvA prakAranI athavA loka e ja pramANa che evA svarUpavALI zAstrathI nirapekSa mahino tyAga karIne, sAdhu evAM (eTale ke AtmahitakArI evAM) zAstronA rahasyane vahana karIne (adhyayana karIne) samyagu vidhipUrvaka paMDita puruSe caityavaMdanAdi dharmakriyAmAM atizaya nipuNa buddhi dvArA atyaMta sukSma bhAvone paNa jANanArI evI mati dvArA) prayatna karavo joIe. tAtpayartha e che ke "ghaNA karatA hoya te karavuM joIe" evA prakAranI mati te zAstranirapekSa che. tene choDI devI joIe. kAraNa ke A saMsAramAM anAryo karatAM Aryo, AyamAM paNa jena, jainomAM pariNAmI jeno hamezAM thoDA ja hoya che. to bahujanavALo ja mArga kahevAto hoya to mithyAtvamativALAnA mArgane ja mArga kahevo paDaze. mATe AvI bahujananI mati te zAstranirapekSa che. AvI jUThI matino tyAga karavo joIe. 0 0 yogaviMzika 0 0 0 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA AtmAnA hitane karanArAM evAM zAstro - AgamonA rahasyano sUkSma buddhipUrvaka abhyAsa karavo joIe. zAstromAM lakhelA utsaga-apavAda vidhi-niSedha, heya-upAdeya Adi bhAvonuM svarUpa sUkSma buddhithI jANavuM joIe. zAstronuM sUkSma adhyayana-ciMtana-manana karavuM joIe. | AvA paMDita puruSe zAstrAnusArI samyagU vidhipUrvaka Atmahita thAya te rIte caityavaMdanAdi dharmakriyAmAM samyag prayatna karavo joIe. A ja arthane jaNAvatAM pUjya yazovijayajI mahArAjazrI sADAtraNasomAM jaNAve che ke - koI kahe jima bahu jana cAle, tima calIe zI carcA / mAraga mahAjana cAle bhAkhyo, tehamAM lahIe arza re / 7 / e paNa bola mRSA mana dharIe bahu ja mata AdaratAM / cheha na Ave bahula anAraya, mithyAmatamAM phiratAM re // 8 // thoDA Arya anArya nathI. jaina AyamAM thoDA re / temAM paNa pariNata jana thoDA, zramaNa alpa bahuM muMDA re // 9 // bhadrabAhu guruvadana vacana e, AvazyakamAM lahIe / ANA zuddha mahAjana jANI, tehanI saMge rahIe // 10 // ajJAnI navi have mahAjana jo paNa calave ToLuM / dharmadAsa gaNi vacana vicArI, mana navi kIje bhoLuM / 11 / sADAtraNasonuM stavana, DhALa pahelI gAthA. 7 thI 11 AtmahitakArI emAM zAstronuM rahasya A pramANe che :lokamAlambya kartavyaM, kRtaM bahubhireva cet / tathA mithyAddazAM dharmo, na tyAjyaH sthAtkadAcana / / jJAnasAra 23-4 bahu loko vaDe je karAyuM te ja kartavya che." ema jo lokasaMjJAnuM AlaMbana laIne kArya kartavya banatuM hota to mithyAdaSTiono dharma kadApi tyAjya banata nahi. (jJAnasArASTaka zloka; 23-4) | I zrI yogavizikA 91 / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "stokA AryA anAryebhyaH stokA jainAzca teSvapi / suzrAddhAsteSvapi stokAH stokAsteSvapi sakriyAH / / anArya jIvo karatAM Arya jIvo thoDA che. te AryomAM paNa no thoDA che. te jainomAM paNa uttama zraddhAvALA jIvo ochA che. ane te uttama zraddhAvALAomAM paNa samyagu kriyAcaraNavALA jIvo thoDA che. zreyo'rthino hi bhUyAMso, loke lokottare ca na / to di vALana:, stowAca svAzaghA: // 23-5 // laukika ne lokottara ema banne dharmakAryomAM kalyANanA arthI jIvo bahu hotA nathI. jema ratnanA vepArI ochA hoya che. tema potAnA AtmAnuM hita zodhanArA jIvo paNa ochA ja hoya che. (jJAnasArASTaka, zloka 23-5) ekA'pi zAstranItyA yo, vartate sa mahAjanaH / kimajJasAthaiH ? zatamapyandhAnAM naiva pazyati / / zAstrokta nItine anusAra je varte te vyakti eka hoya topaNa "mahAjana" kahevAya che. jema abdha puruSo so hoya topaNa dekhI zakatA nathI tema ajJAnIonA ToLA vaDe paNa zuM lAbha? yatsaMvignajanAcIrNaM, zrutavAkyairabAdhitam / tajjItaM vyavahArAkhyaM, pAramparyavizuddhimat / / (1) je saMvegI (mokSAbhilASI) AtmAoe Acaryo hoya. (2) je zAstravAkyonI sAthe abAdhita hoya, (3) ane vaLI je vyavahAra paraMparAe paNa Atmavizuddha karanAro hoya. tevA vyavahArane ja jItavyavahAra kahevAya che. (paraMtu ajJAnIonA ToLAe calAvelo vyavahAra te bahujana vaDe sevAyelo hovAthI jItavyavahAra kahevAto nathI). "yadAcIrNamasaMvignaiH zrutArthAnavalambibhiH / na jItaM vyavahArastadandhasantatisambhavam / / zAstronA arthonuM avalaMbana nahi lenArA evA asaMvegI (viSayAbhilASI) AtmAo vaDe je AcaraNa karAyuM hoya te AcaraNa 0 zrI yogavizima ja 92 / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jJAnInI apekSAe) aMdha puruSonA ToLAe karelA AcaraNanI jema jItavyavahAra" kahevAto nathI. AkalpavyavahArArthaM, zrutaM na vyavahArakam / itivaktumahattantre, prAyazcittaM pradarzitam / / kalpa sudhI (eTale pAMcamA ArAnA cheDA sudhI) dharmavyavahAra mATe (mAtra jItavyavahAra ja pramANa che. paraMtu) zrata vyavahAra pramANa nathI. AvuM kahenArAne mahAzAstromAM prAyazcitta batAveluM che. || tasmAcchutAnusAreNa, vidhyekarasikairjanaiH / saMvignajItamAlambyamityAjJA pAramezvarI / / tethI vidhimAM ja eka rasika evA (vidhi pAkSika evA) mahAtmAoe zrutane (zAstrane) anusAre ja saMvegI puruSoe AcarelA evA jItavyavahAranuM AlaMbana levuM. evI paramezvaraprabhunI AjJA che. | sArAMza e che ke je mahAtmAo saMvegI che, vairAgI che AtmArthI che zAstrane anusaranArA che evA mahApuruSoe zAstrane anusAre je jItavyavahAra calAvyo hoya te ja jItavyavahAra pramANa bane che. paraMtu kaliyuganA nAme viSayAbhilASI, mohabdha, AtmAoe zAstranirapekSa vamatikalpanAthI kalpita je vyavahAra calAvyo hoya te to AMdhaLA mANasoe AcarelI AcaraNAnI jema tyAjya che. upAdeya nathI. nanu yadyevaM sarvAdareNa vidhipakSapAtaH kriyate, tadA - avihikayA varamakayaM, asUyavayaNaM bhaNaMti savvannu / / pAchitta naDDA, mAguruye RNa tadurga || 9 || ityAdivacanAnAM kA gatiH ? iti cet, naitAni vacanAni mUlata evAvidhipravRttividhAyakAni, kintu vidhipravRttAvapyanAbhogAdinA avidhidoSazchadmasthasya bhavatIti tadabhiyA na kriyAtyAgo vidheyaH / prathamAbhyAse tathAvidhajJAnAbhAvAdanyadApi vA prajJApanIyasyAvidhidoSo niranubandha iti tasya tAdRzAnuSThAnamapi na doSAya, vidhibahumAnAd gurvAjJAyogAcca tasya phalato vidhirUpatvAdityetAvanmAtrapratipAdanaparANIti na kazciddoSaH / / zrI yogaviMzikA hya / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avidhipAkSika jIvonI yuktionuM nirasana karatAM TIkAkArazrIe "jJAnasArASTakanI sAkSI ApIne "bahujanamata" "ajJAnIpakSa" ane jItavyavahAranA nAme cAlatI-calAvAtI avidhipravRttinuM khaMDana karyuM che ! jItavyavahAra paNa te mAnya che ke zrutavyavahAra sApekSa hoya, ajJAnIoe yathA-tathA calAvelo jItavyavahAra upakAraka nathI. jItavyavahAranA nAme mohapoSaka avidhi mArganI puSTinA A saMketo che. je koIpaNa rIte upakAraka nathI. saMvega pariNAmI, AtmArthI, gUDhagItArthI AtmAoe zAstrane sAme rAkhIne calAvelA vyavahAro ja mohanAzaka hovAthI jItavyavahAra che. tethI A kaliyugamAM zAstravyavahAra (zrutavyavahAra) zakya nathI ema kahenArAomAM zAstromAM prAyazcita Ave (doSa lAge - doSazuddhi mATe prAyazcitta karavuM paDe) ema kaheluM che zAstronI AvI vAto sUkSma ane nipuNa buddhithI samajavI joIe . nanu zabdathI koI pUrvapakSavAdI ziSya zaMkA kare che ke tame atyAra sudhI pUrvenI gAthAomAM jaNAvI gayA tema atizaya Adara vaDe vidhivALA pakSanuM ja sthApana karo cho to nIce jaNAvelI gAthAonAM vacanonI zI gati thaze. kAraNa ke nIce jaNAvAtI gAthAonAM vacano tame samajAvo cho tenAthI UlaTAM che. tame ema jaNAvo cho ke vidhipUrvaka ja dharmakriyA karavI karAvavI, jo avidhie kare to karanAra paNa doSita ane karAvanAra mahAdoSita thAya che. sUtradAna maMDalIpravezadAna paNa ayogyane na karavuM. jyAre nIcenI gAthAonAM vacano ema jaNAve che ke vidhipUrvaka dharmakArya karavuM te prathama (uttama) mArga che paraMtu kALa saMghayAdinA prabhAve vidhipUrvaka thavuM zakya na hoya to avidhie karavuM te paNa sAruM che / na karanArAne moTuM prAyazcitta Ave che ane avidhie paNa dharmakArya karanArAne laghuprAyazcita Ave che. te gAthAnAM vacano A pramANe - "avidhie dhamanuSThAno karavA karatAM na karavAM te sArA" AvuM je vaktA bole che te amRtavacana (ustravacana) che. jeoe jaina zAstro nathI sAMbhaLyA tevA ajJAnIonuM vacana che ema sarvajJa puruSo kahe che. 0 zrI yogaviMzika che 4 / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ke dhamanuSThAna na kare to guruprAyazcitta Ave che ane (avidhie) paNa kare tene laghuprAyazcita Ave che ? AvAM zAstrokta vacanonI zuM gati thaze ? jo tamArI vAta yathArtha hoya to uparokta zAstravacana mithyA Tharaze. ane jo zAstravacana barAbara hoya to tamoe kahela vAta mithyA Tharaze ? AvI pUrvapakSavAdInI zaMkA che. teno uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke "vihiyA" ItyAdi zAstravacano mULathI ja avidhipUrvakanI kriyApravRttinAM vidhAyaka nathI. paraMtu, vidhipUrvaka kriyAmAM pravartavA chatAM paNa anAbhogAdinA kAraNe (anupayoga dazAnA kAraNe) chavAstha AtmAne avidhidoSa thaI jAya che. te doSonA bhayathI kriyAtyAga karavo te ucita nathI. evA arthane A gAthA ghoSita kare che. phalitArtha e che ke avidhie kriyA karanArA jIvo be prakAranA hoya che H (1) vidhisApekSa ane (2) vidhinirapekSa jenA haiyAmAM zAstravacana ramyuM che, bhagavantanuM zAsana gamyuM che, mohAdi durgaNone chedanArI bhagavanta batAvelI caityavaMdanAdi dharmakriyAmAM jene atyaMta raci che vidhipUrvaka karavAno atyaMta utsAha varte che koI avidhi doSa batAvI vidhimArge vALe to atizaya ruce che ane tenA kAraNe gItArthonI nizrA pyArI che - evA vidhisApekSa jIvo chaghasthapaNAne lIdhe anupayogadazAthI koI avidhi sevAI jAya athavA citta bIjA viSayomAM upayogavALuM banavAthI koI avidhi sevAI jAya to te doSa aticArarUpa che. prAyazcittAdithI zuddhIkaraNane yogya che. tenA bhayamAtrathI dhamakriyA tyajI devI joIe nahi. AvA vidhipAkSika, adhyAtmI, vairAgI AtmAone avidhi TALavApUrvaka vidhimAM pravartAvavA kriyAnI puSTi mATe uparokta gAthAvacano che. pUrvapakSavAdIe te vacano vidhinirapekSa jIvomAM joDyAM che. te barAbara nathI. je AtmAo vidhithI tadana nirapekSa che. A kaliyugamAM vidhi atizaya duSkara che jema cAle tema calAvI levuM joIe. jema tema paNa caityavaMdanAdi dharmAnuSThAna to kare che. game tema avidhie paNa dhamanuSThAna thAya ema kahI vidhimArgano uccheda karI avidhimArgonI puSTi arthe uparanI gAthAvacanono je upayoga kare che - te yathArtha nathI. / zrI yogaviMzikA 95 / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yovaviMzikAkArazrI AvA avidhinA ja rasika, vidhinirapekSa, avidhie dharmakriyA karI mAna-abhimAna karanArA jIvone AzrayI jaNAve che ke AvuM kArya karanArA ane karAvanArA unmArganA poSaka hovAthI mahAdoSita che ane "vihiya" ItyAdi zAstravacano vidhipAkSika, sahRdaya, sajjana, adhyAtma jIvone anAbhogAdithI kadAca avidhi sevAI jAya to tevA bhayathI kriyAtyAga na karavo. paraMtu avidhikRta aticAra doSanI niMdA gaha karI Atmazuddhi karavI. mATe na karanArane guruprAyazcitta ane anupayogAdithI avidhie karanArane laghuprAyazcitta batAvela che. AvA vidhipAkSika jIvo kriyA karavAnA prathama abhyAsakALe tevA prakAranuM viziSTa jJAna na hovAthI, athavA kALAntare prajJApanIya (eTale ke samajAvI zakAya tevA saraLa-sahRdaya-avakra) jIvane A avidhidoSa niranubandha bane che. gADha karmabaMdha karAve tevA anubaMdhavALo hoto nathI. mATe tevA vidhipAkSika jIvanuM, tevuM = avidhivALuM dhamanuSThAna paNa doSa mATe thatuM nathI. kAraNa ke te jIvane vidhipratye atizaya bahumAna hovAthI tathA gurubhagavantonI AjJAne anusaravApaNuM hovAthI te jIvanuM te anuSThAna dravyathI avidhirUpa hovA chatAM paNa phaLathI vidhirUpa ja che. AvA arthamAtrane pratipAdana karavAmAM ja tatpara evAM "vi"i ityAdi gAthAnAM vacano che. vidhipAkSika AtmAone anAbhogathI je avidhi doSa sevAI jAya te mAtra kAyikakriyAkata doSa hovAthI niranubandha che. ane vidhinirapekSa avidhimAtramAM ja rasika, game tema kriyA karanArA jIvo unmArgapoSaka hovAthI ane bhagavAnanAM vacano pratye anAdara hovAthI te doSa sAnubandha che. A pramANe zAstranAM vAkayone yathArthapaNe saMgata karavAM joIe. avocAma cAdhyAtmasAraprakaraNe :(TIkAkAra zrI pU. yazovijayajI mahArAjazrI jaNAve che ke adhyAtmasAra prakaraNa nAmanA (amArA banAvelA) graMthamAM ame ja kahyuM che ke - zrI yogaviMzizna ja 96 / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhApi hi zuddhAyAH kriyA hetuH sadAzayAt / tA rasAnughena, vatvamupAcchati || zloka 2-16 // zlokArdha - jema rasanA sparzamAtrathI tAMbuM paNa suvarNapaNAne pAme che tema vidhinI apekSAvALA jIvanI anAbhoganA kAraNe thayelI azuddha evI paNa dharmakriyA uttamAzayavALI hovAthI zuddhakriyAno hetu bane che. (ahIM mULa zlokamAM lakhelo ziyA' zabda prathamA ekavacana ane zuddhA e zabda kriyAzabdanuM vizeSaNa samajavuM, paraMtu hetu zabdanI sAthe SaSThI tapuruSa samAsa na samajavo. jo SaSThI samAsa laIe to "zuddhAyA:" padanI sAthe saMbaMdha ghaTI zake nahi). "yastu vidhyabahumAnAdavidhikrayAmAsevate tatkartRrapekSayA vidhivyavasthApanarasikastadakartA'pi bhavya eva, taduktaM yogadaSTisamuccaye granthakRtaiva : tAttvikaH pakSapAtazca, bhAvazUnyA ca yA kriyA / yorantAM ye, manuvidyotariva || zloka 223 // je AtmA vidhi pratye abahumAnavALo hovAthI ane bephikarAIthI rasapUrvaka avidhikriyA kare che tevI kriyA karanArA jIvanI apekSAe vidhinI ja vyavasthAmAM rasika = vidhipAkSika jIva dharmakriyA na karato hoya to paNa sAro ja che. prathakArazrIe ja yogadaSTisamuccayamAM te vAta jaNAvI che. "eka jIvane tattvano (vidhino) ja pakSapAta hoya, ane bIjo jIva bhAvazUnya dravya kriyA mAtra ja karato hoya - A baMne jIvonI vacce sUrya ane AgiyA samAna antara che." Agiyo jema akiMcitkAra che tema avidhirasikanI kriyA akiMcitkara na caivaM tAdRzaSaSThasaptamaguNasthAnapariNatiprayojyavidhi vyavahArAbhAvAdasmadAdInAmidAnIntanamAvazyakAdyAcaraNamakartavyameva prasaktamiti zaGkanIyam / vikalAnuSThAnAnAmapi "jA jA havijja jayaNA, sA sA se NijjarA hoI" ityAdivacanaprAmANyAt, yatkiJcidvidhyanuSThAnasyecchAyoga saMpAdakataditarasyApi bAlAdhanugrahasampAdakatvenAkartavyatvAsiddheH 0 zrI yogavizima ja 97 0 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAyogavadbhirvikalAnuSThAyibhirgItArthaiH . siddhAntavidhiprarUpaNe tu nirbharo vidheyastasyaiva teSAM sakalakalyANa-sampAdakatvAt, uktaM ca gacchAcAraprakIrNaka : mULa zlokamAM graMthakArazrIe jaNAvyuM ke "lokasaMjJAne choDIne, samagra prakAre zAstronA paramArthane vahana karIne atinipuNa prajJApUrvaka paMDita puruSoe caityavaMdanAdi dharmAnuSThAna karavuM joIe." A zlokanA arthanI sAme pUrvapakSavAdIe "viyi " gAthAthI prazna uThAvyo, tenuM TIkAkArazrIe nirAkaraNa karyuM ane anta sthApita karyuM ke "sarva yatnapUrvaka vidhimAM ja prayatna karavo joIe ema phalita artha siddha thayo ! A phalitArthanI sAme koI praznakAra prazna uThAve che ke... tevA prakAranI atizaya vidhipUrvakanI utkRSTakriyA to bhAvathI (nizcayathI) je mahAtmAone chaThTha-sAtamuM guNasthAnaka sparyuM hoya tevAone ja saMbhavI zake. ame to paMcama ArArUpa kALadoSa, saMghayaNa doSa buddhi-vairya-sthiratAmedhAdinI hInatA, ItyAdi bhAvone lIdhe ghaNA ja nirbaLa chIe. dravyathI chaThTha, sAtamuM guNasthAnaka pAmelA chIe sAdhu AcAranuM sevana che. paraMtu eTalI UMcI pariNati nathI. tethI amAre to AvazyakadinI AcaraNA akartavya ja banaze. bhAvArtha e che ke tevA prakAranI bhAvathI chaThThA-sAtamA guNasthAnakanI pariNatine yogya (utkRSTa) vidhipUrvakanI kriyAno vyavahAra amArAmAM kALadoSAdinA kAraNe na hovAthI amAre to atyAranI pratikramaNAdi Avazyaka kriyA paNa akartavya ja banaze. kAraNa ke tame vidhipUrvaka ja kriyAno pakSapAta jaNAvo cho. ane avidhie kriyA karanArane mahAmRSAvAdAdi doSa kaho cho. ane amArAmAM eTalI UMcI bhAvapariNati na hovAthI avidhi thavAno saMbhava che ja. tethI tamArA kahevA pramANe atyAranA kALe avidhidoSano saMbhava hovAthI dhArmikAcaraNa akartavya ja banaze. TIkAkArazrI uttara Ape che ke AvI zaMkA karavI nahi. vikala (ochuM) anuSThAna AcaranArA (paNa vidhino pakSapAta karanArA) jIvomAM paNa je je jayaNAno pariNAma che te te jayaNA ja te _/ zrI yogaviziw 98 / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvone nirjarA(karmakSayanA kAraNa)rUpa bane che. AvuM zAstravacana pramANe hovAthI tathA (kALAdi doSothI) yatkiMcit avidhivALuM paNa anuSThAna paripUrNa vidhiyukta anuSThAnanA IcchAyoganuM saMpAdaka hovAthI, tathA paripUrNa vidhivALuM anuSThAna bhale jIvanamAM haju na AvyuM hoya topaNa tenI apekSAe itara evuM kaMIka avidhidoSavALuM vidhipakSikanuM anuSThAna paNa bAlAdi jIvomAM anugraha saMpAdana karanAra hovAthI vartamAna kriyAmAM "akartavyatA"nI asiddhi che. tAtparyArthi e che ke kALadoSathI saMghayAdi baLanI hInatAnA kAraNe vikala anuSThAna AcaranArA vartamAnakALanA jIvonuM Avazyakadi dharmakriyAnuM AcaraNa yatkiMcit avidhivALuM hovA chatAM paNa nIcenA kAraNothI "akartavya" banatuM nathI. at akartavyanI asiddhi che. akartavya mAnavuM nahi paraMtu kartavya jANavuM tenAM kAraNo A pramANe che (1) je AtmA vidhipUrvaka karavAnI IcchAvALo che paraMtu karI zakato nathI te AtmAmAM jayaNAno je pariNAma che te pariNAma ja tene karmakSaya karAvanAra bane che. jayaNA ja nirjarArUpa bane che. AvuM zAstravacana hovAthI. (2) A yatkiMcit avidhivALuM anuSThAna paripUrNa vidhivALA anuSThAnanI icchAnuM saMpAdaka hovAthI, kAraNa ke A jIva saMghayaNAdinA baLanI hAninA kAraNe bhale kadAca yatkiMcit avidhi seve. paraMtu tenuM lakSya vidhiyogamAM ja che. ane tethI ja vidhi samajAvanAra-karAvanAra gurunI paNa zodhamAM ja hoya che. sevAtI avidhinuM paNa manamAM duHkha hoya che. niMdA-ga-prAyazcittAdi karI zuddhIkaraNa kare che. A pramANe paripUrNa vidhiyukta anuSThAnanI IcchAnA yoganuM saMpAdaka hovAthI. (3) takitarasyApi = te paripUrNa vidhivALuM je anuSThAna, tenAthI itara evuM je vikalAnuSThAna, te paNa icchAyoganuM saMpAdaka hovAthI bAlAdinA anugrahane karanAra hovAthI, eTale ke paripUrNa vidhivALuM anuSThAna mane kyAre prApta thAya evI tIvra icchAvALA jIvanuM te paripUrNa vidhiyuktAnuSThAnathI itara = yatkiMcit avidhivALuM anuSThAna paNa te zrI yogavizira je 9 / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikAthI nIcI kakSAnA bALAdi jIvone (bALa-madhyama jIvone) upakAra karanAruM bane che. te kAraNathI. ahIM api zabdano artha ema samajavo ke paripUrNa vidhivALuM anuSThAna to bAlAdine upakAraka bane ja che. paraMtu AvuM vikalAnuSThAna paNa bAlAdine upakAraka bane che. bAlAdimAM je Adi zabda che teno artha evo che ke je paMDita-vidvAna puraSa che te to svaprajJAthI ja nipuNayatna kare che. paraMtu tevI prajJA vinAnA bALa athavA yatkiMcit prajJAvALA madhyama jIvone A vidhipAkSika kriyA karato jIva upakAraka bane che. te kAraNathI paripUrNa vidhiyuktAnuSThAnanI IcchA yogavALA paraMtu saMdhayaNabalAdinA kAraNe tevI AcaraNA nahi karI zakavAnA kAraNe vikalAnuSThAnavALA evA paNa gItArtha puruSoe jyAre siddhAntanI vidhinI prarUpaNA karavAno prasaMga Ave tyAre pote hInakriyAvALA hovA chatAM paNa) vidhinI ja prarUpaNAno nirbhara = atyaMta Agraha rAkhavo joIe, kAraNa ke pote hIna hovAthI A kALe avidhi paNa cAle, dravya-kSetra-kALane samajIne Ama paNa calAvI levuM joIe evI prarUpaNA jo kare to pote paNa vidhinA maMda pakSapAtI bane, sAMbhaLanArAone paNa vidhi pratye tIvra rucinI anutpatti thAya, sanmArgano kALAntare nAza thAya, usUtrabhASaNa thAya, potAne avidhino rasa vadhato jAya ityAdi ghaNA doSo lAge. mATe prarUpaNA vakhate vidhimArganI ja prarUpaNAno atizaya Agraha rAkhavo. jethI potAnI paNa rUci vidhi pratye viziSTa-viziSTatara bane. zrotAne paNa vidhino pakSapAta vadhe. vidhivALAo pratye bahumAna vadhe. tethI ja vaktAno "avidhidoSa" niranubaMdha bane. te kAraNathI ta = vidhinI ja prarUpaNA karavAno te Agraha ja te yatkiMcit avidhidoSavALA chaThThA-sAtamA guNaThANAvALA vartamAnakAlIna jIvone sarvakalyANano saMpAdaka bane che. mATe pote kadAca hInavidhiyukta hoya topaNa prarUpaNA vidhinI ja karavI. te ja sAco kalyANano mArga che. A kAraNathI gacchAcAra prakIrNakamAM (gacchAcAra pannAmAM kahyuM | zrI yogaviziA ja 10 / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Saa * jai vi Na sakkaM kAuM, sammaM jiNabhAsiyaM aNuTThANaM / to sammaM bhAsijjA, jaha bhaNiyaM khINarAgehiM / / 1 / / osanno vi vihAre, kammaM sohei sulabhabohI ya / caraNakaraNaM vizuddhaM, uvabUhaMto parUviMto / / 2 / / mAthA 32-rU4 rUti | ye tu gItArthAjJAnirapekSA vidhyabhimAninaH idAnIntana-vyavahAramutsRjanti anyaM ca vizuddhaM vyavahAraM sampAdayituM na zaknuvanti te bIjamAtramapyucchindanto mahAdoSabhAjo bhavanti / vidhisampAdakAnAM vidhivyavasthApakAnAM ca darzanamapi pratyUhavyUhavinAzamiti vayaM vaddAma: // ud / "saMvegapariNAmI A AtmA jinezvarabhASita dhamanuSThAna karavAne kadAca zakya na hoya topaNa prarUpaNA samyagu ja karavI joIe. jema vItarAga paramAtmAo vaDe kahevAyuM che tema che "pote vihAramAM (cAritrAcaraNamAM kadAca) zithila hoya topaNa vizuddha evA cAritra ane kriyAnI prazaMsA karato ane zuddha prarUpaNA karato jIva sulabhabodhi thAya che. ane karmono vinAza kare che ! A baMne gAthAnA artha spaSTa samajAya che ke vItarAga paramAtmAe jevI dharmavidhi prakAzita karI che tevI ja dharmavidhinI prarUpaNA karavAno Agraha rAkhavo ! dravya-kSetra-kALa-bhAvanA nAme zithilAcAranI poSaka, potAnA doSonI AvAraka, zAstranA artho maraDIne thatI azuddha prarUpaNA kadApi karavI nahi. je gItArtha mahAtmA hoya ane saMghayaNabalAdinA kAraNe kaMIka hanAcAravALA hoya topaNa prarUpaNA zuddha ja karavI. e pramANe upara je samajAvyuM tenAthI e artha phalita thAya che ke jeo svayaM pote gItArtha nathI ane vaLI gItArthanI AjJAthI nirapekSa che. marajI mujaba vidhi AcaranArA che teonI vidhi te avidhi hovA chatAM paNa pote avidhimArgamAM vidhinuM abhimAna karanArA je AtmAo vartamAnakAlIna vyavahAramArgano tyAga kare che ane anya vizuddha vyavahArane saMpAdana karI zakatA nathI te AtmAo potAnAmAM AvelA bIjamAtrano paNa uccheda karatA (chatAM) mahAdoSavALA bane che. zrI yogaviMzika ja 101 0 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAtparya artha A pramANe che ke jeo pote gItArtha nathI gItArthanI nizrA paNa nathI paripUrNa vidhipUrvaka ja dhamanuSThAna karavuM joIe evI zAstrokta dalIlane AgaLa karIne vartamAnakALamAM saMghayaNAdinA kAraNe kaMIka aticAravAnI vidhivyavahArano tyAga kare che ane taddana nirdoSa evuM uttamAcaraNa AcarI zakatA nathI teo ubhayabhraSTa thayA chatAM potAnAmAM saMyama pratye Avelo ahobhAva-bahumAna rUpa je bIja teno paNa uccheda kare che. saMyama ane vidhi pratye bahumAnarUpa bIja jo nAza pAmI jAya to A jIva durlabha bodhi thayo chato anaMtasaMsArI bane che. AvA mahAdoSavALo bane che. have A carcAno sArAMza jaNAve che ke je mahAtmAo paripUrNapaNe vidhipUrvakanuM anuSThAna pote Acare che. evA vidhisaMpAdaka mahAtmAonuM tathA jeo paripUrNa vidhi AcarI zakatA nathI paraMtu vidhinI ja prarUpaNA karavA vaDe zrotAomAM vidhinuM ja sthApana kare che tevA vidhimArganA ja sthApaka mahAtmAonuM darzana paNa vidgonA samUhanuM nAzaka che. ema ame kahIe chIe. pratyuda = vibo bhUda = samUha I vinAzavam = nAza karanAra I arthamaM prasaktamarthaM saMkSipan prakRtaM nigamayannAha : have prAsaMgika evA A arthane TuMkAvatAM ane prastuta sAra jAhera karatAM granthakArazrI jaNAve che ke - kayamittha pasaMgeNaM, ThANAisu jattasaMgayANaM tu / hiyameyaM vinneyaM, sadaNuTThANattaNeNa tahA / / 17 / / zlokAI = ahIM prAsaMgika A caca vaDe saryuM. sArAMza e che ke sthAnAdiyogomAM prayatnavALA mahAtmAonuM A caityavandanAdi anuSThAna (paraMparAe - eTale caityavaMdanAdimAM sthAnAdi yogo prApta thavA vaDe) hitakArI (mokSahetu) che. tathA uttamAnuSThAna hovAthI anantarapaNe paNa hitakArI (mokSahetu) che. || 17 II "mA" tti" | " = , matra prasana-praphaLIya-maNe mRtArthavistAranA thAnapu'= pratiyojas "yasaMtAno tu" = 0 zrI yogavizim 102 / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravitAbeva, "tuM" = caityavandranAthanA "hita" = mokSadha viyaY caityavandanagocarasthAnAdiyogasya mokSahetutve tasyApi tatprayojakatvAditi bhAvaH / "tathA 'ti prAntarasamu | "sanuSThAnavena" - yogapariNAmakRta-puNyAnubandhipuNyanikSepAd vizuddhacittasaMskArarupayA prazAntavAhitayA sahitasya caityavandanAdeH svAtantryeNaiva mokSahetutvAditi bhAvaH / prakArabhedo'yaM nayabhedakRta iti na kazciddoSaH || 17 / / ahIM A prasaMga vaDe have saryuM. arthAt prarUpaNA karavAlAyaka evA sthAnAdi yogonI madhye smaraNamAM AvelA arthano vistAra karavA vaDe have saryuM. A vAkyano tAtparya artha e che ke sthAna-urNa-adi yogonuM varNana prastuta hatuM. tenA prasaMgamAM IcchAdi (icchA-pravRttinasthiratA ane siddhiyoga) samajAvyA. tyArabAda tenAM zraddhAdi kAraNabheda ane anukaMpAdi kAryabhedo samajAvyA. A bheda-pratibhedone samajAvavA arihaMta ceiyANuM sUtra upara caitravaMdananuM daSTAMta ApyuM. sthAnAdi yogayukta jIvonuM caityavaMdanAdi anuSThAna mokSahetu che. ane zeSajIvonuM kAyavAsita che ane mahAmRSAvAda che. e jaNAvI vidhi-avidhipUrvaka karAtA dhamanuSThAnanI carcA graMthakArazrIne smaraNamAM AvI. te cacanei prazna-uttara rUpe gAthA 141pa16mAM savizeSa carcA. haju A viSayanI vadhAre vistRta carcA thaI zake tema che. paraMtu graMthagahana ane graMthagoravanA bhayathI tene saMkSepatAM jaNAve che ke A prarUpaNA yogano viSaya lakhatAM lakhatAM smaraNamAM Avela vidhi-avidhinA arthanI carcAnA vistAra vaDe have saryuM. te uparokta yoganA sthAnAdi bhedomAM prayatnavALA mahAtmAonuM ja A caityavaMdanAdi dhamanuSThAna hitakAraka (mokSasAdhaka) jANavuM. kAraNa ke caityavaMdanAdi dhamaniSThAnamAM saMkrAnta thayelA sthAnadi yogo vAstavika mokSahetu hote chate te dharmAnuSThAna paNa te(mokSa)nuM prayojaka che. arthAt te anuSThAna paNa mokSasAdhaka che. . tAtpayartha e che ke ghaNA AtmAo sthAnAdi yogonI upekSA karI praNidhAna-pravRtti Adi Azayo vinA gatAnugatikapaNe athavA mAna-mobhAdine poSavA bAhyathI dhamanuSThAna Acare che te dharmAnuSThAna mokSasAdhaka banatuM nathI, paraMtu je dharmAnuSThAna praNidhAnAdi AzayapUrvaka sthAnAdi yogonA upayogayukta dhamanuSThAna 0 zrI yogavizima ja 103 / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAya che te ja mokSasAdhaka bane che. temAM paNa karAtA dharmAnuSThAnomAM rahelA sthAnAdi yogo kharekhara mokSahetu che. tathApi sthAnAdi yogo mokSahetu hovAthI te yogovALuM dharmAnuSThAna paNa mokSahetu kahevAya che. anantarapaNe yogo mokSahetu ane paraMparAe dharmAnuSThAna paNa mokSahetu che ema jANavuM. ''tathA'' zabda prakArAntaranA samuccaya mATe che. arthAt caityavaMdanAdi dharmAnuSThAna sthAnAdiyogothI yukta che mATe mokSahetu che. te eka kAraNa jaNAvyuM. have te ja viSayamAM bIjAM kAraNa batAve che. ema samuccaya arthamAM tathA zabda samajavo. ''savanuSThAnavena'" caityavaMdanAdi dharmAnuSThAna e uttama anuSThAna hovAthI svataMtrapaNe ja mokSahetu che. kAraNa ke yoganA pariNAmathI karAyelA puNyAnubaMdhI puNyano nikSepa (baMdha) thavAthI, nirmaLa cittanA saMskArarUpa prazAntavAhitAthI yukta evAM caityavaMdanAdi anuSThAno svataMtrapaNe ja mokSahetu che ema samajavuM / bhAvArtha A pramANe che ke sagRhasthe jyArathI jinamaMdira javAno, prabhunAM darzana-vaMdana-pUjana karavAno pariNAma karyo che; bhagavanta pratyenA atizaya ahobhAvathI sthAnAdi yogo sAcavavApUrvaka caityavaMdanAdi dharmAnuSThAnomAM joDAyo che tyArathI tenuM citta dharma tarapha vadhAre ne vadhAre ullasita thAya che. vItarAga prabhunAM darzana-pUjana karatAM paNa saMsArano nirveda, mokSano saMvega-pariNAma vadhato ja jAya che. Avo dharmapariNAma AtmAne mokSanI sAthe joDanAra hovAthI yogapariNAma kahevAya che. / A dharmAnuSThAno saanuSThAna (uttama AcAravizeSa) hovAthI yogavALA pariNAmathI puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che. je A AtmAne prati bhave mokSanI Asanna kare che. tathA dharmanA pariNAmothI citta raMgAyeluM hovAthI atizaya saMskAravALuM bane che. krodha-mAnAdi kaSAyo rahita vizuddha bane che. ane vikAra-vAsanA vinAnuM svaccha bane che. tenA kAraNe caityavaMdanAdi dharmAnuSThAno prazAntavAhitAthI yukta bane che. eTale AtmA atyanta prazAnta svabhAvamAM jhulato banI jAya che. A prakAranuM guNIyala dharmAnuSThAna thavAthI A caityavaMdanAdi dharmakriyA svataMtrapaNe ja mokSahetu bane che. / / zrI yogaviMzikA 104 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A zlokanA pUrvArdhamAM caityavaMdanAdi dharmAnuSThAno sthAnAdi yogayukta che mATe mokSahetu che eTale yoganA parataMtrapaNe mokSahetu che ema jaNAvyuM hatuM ane A uttarArdhamAM A dharmAnuSThAna saddanuSThAna hovAthI, puNyAnubaMdhI puNyanuM nikSepaka hovAthI vizuddhacitta saMskAravALI prazAntavAhitAvALuM hovAthI svataMtrapaNe ja mokSahetu che ema jaNAvyuM. A pramANe baMne judI judI rIte samajAvavAmAM nayabheda ja kAraNa che. bhinnabhinnanayonI vivakSAthI Ama samajAvela che. tethI A bAbatamAM kaMI doSa samajavo nahi. sadanuSThAnabhedAneva prarUpayaMzcaramatabhede caramayogabhedamantarbhAvayannAhaH uttamAnuSThAnanA (prIti-bhakti-vacana-asaMga ema) cAra bhedone ja samajAvatA evA granthakArazrI tenA caramabhedamAM (asaMgAnuSThAnamAM) sthAnAdiyogono je caramabheda (nirAlaMbanayoga), teno antarbhAva thAya che. te jaNAve che H eyaM ca pIibhattAgamANugaM, taha asaMgayAttaM / neyaM cauvvihaM khalu, eso caramo havai jogo || 18 || zlokArtha :- A uttamAnuSThAna prIti, bhakti, Agama(zAstravacana)ne anusaranAruM tathA asaMgatAyukta ema cAra prakAranuM jANavuM. temAM A asaMgAnuSThAna te ja caramayoga (nirAlaMbanayoga) hoya che. / / 18 // "E haiM si" | 'Cu'' sadanuSThAnaM prItibhaktyAgamAnanugacchati tat prItibhaktayAgamAnugaM prItyanuSThAnaM, bhaktyanuSThAnaM vacanAnuSThAnaM ceti tribhedaM tathA'saMgatayA yuktaM asaMgAnuSThAnamityevaM caturvidhaM jJeyam / eteSAM bhedAnAmidaM svarUpam = = = "yatrAnuSThAne prayatnAtizayo'sti, + paramA ca prItirutpadyate zeSatyAgena ca yatkriyate tatprItyanuSThAnam / Aha ca yatrAdaro'sti paramaH prItizca hitodayA bhavati kartuH / " zeSatyAgena karoti yacca tatprItyanuSThAnam " || SoDa. 10 -3 / / upa2nA sattaramA zlokamAM kahyuM ke "sadanuSThAna" hovAthI mokSahetu che te A sadanuSThAna keTalA prakAranuM che ? ane dareka bhedonA artho zuM ? // zrI yogaviMzikA 105 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te A zlokamAM samajAve che. A sadanuSThAna prIti-bhakti ane Agamane anusare je te prIti-bhakti-AgamAnuga anuSThAna kahevAya che. arthAt prItine anusaranAruM je anuSThAna te prItyanuSThAna / bhaktine anusaranAruM je anuSThAna te bhakatyanuSThAna / ane Agamane anusaranAruM je anuSThAna te AgamAnuSThAna jANavuM A pramANe A traNa bhedo samajavA / tathA asaMgatAthI yukta evuM je anuSThAna te asaMgAnuSThAna cothuM jANavuM / (1) prItyanuSThAna (2) bhaktanuSThAna, (3) vacanAnuSThAna, (4) asaMgAnuSThAna. A cAre anuSThAnabhedonuM svarUpa A pramANe che H "je anuSThAnamAM (1) atizaya prayatnavizeSa karAto hoya, (2) atizaya prItivizeSa thatI hoya, (3) zeSakAryo tyajIne paNa je karAtuM hoya te prItyanuSThAna. je AtmAne saMsAra nirguNa bhAse che tene ja AtmAnI bhavAtIta avasthA pratye ane tenA upAyabhUta dharmAnuSThAno pratye ruci prApta thAya che. saMsArasukho kadarzanArUpa che. zarIra-karma-parivAra e baMdhanarUpa che. iSTAniSTanA saMyoga-viyogamAM klezanAM ja kAraNo che. tethI A sarvabaMdhanothI rahita AtmAnI nirmaLa avasthA ja prAptavya che. tethI tenA upAyabhUta dharmAnuSThAnomAM sauthI vadhu prayatna vizeSa A jIva prathama kare che. tenAthI jema jema saMsArano rAga ghaTato jAya ane mokSano rAga vadhato jAya tema tema tenA upAyo pratye Adara-prIti-bahumAna vadhatuM jAya che. eTale "parama prIti" utpanna thAya che ! paramaprIti thavAthI saMsAranAM bIjAM kAmo tyajI tyajI jyAre jyAre avakAza maLe tyAre tyAre doDI doDI A dharmAnuSThAnomAM joDAI jAya che. / jema koI tamAzo- nATaka-ke sarakasa jovAmAM rAga hovAthI bIjuM choDIne tyAM doDI jAya che tema dharmakAryomAM AtmA otaprota-ekameka bane che. te prItyanuSThAna kahevAya che. A vAtanI puSTi arthe "SoDazaka"jInI sAkSI Ape che. "jyAM parama Adara che. kartAnA hitane ApanArI paramaprIti che ane bIjuM kArya tyajIne je kArya karAya che te prItyanuSThAna jANavuM." (SoDa.10-3) // zrI yogaviMzika 7 106 | Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSepamAM pratyanuSThAnanAM traNa lakSaNo che. (1) anuSThAnane vize prayatnavizeSa, (2) paramaprIti, (3) zeSatyAgapUrvaka A kAryanuM sevana, A traNa lakSaNovALuM je anuSThAna te prItyanuSThAna jANavuM | etattulyamapyAlambanIyasya pUjyatvavizeSabuddhayA vizuddhataravyApAraM bhaktyanuSThAnam / bAda 2 - gauravavizeSayogAd buddhimato yadvizuddhatarayogam / kriyayetaratulyamapi, jJeyaM tadbhaktyanuSThAnam / / So. 10-4 / prItitva-bhaktitve saMtoSyapUjyakRtyakartavyatAjJAnajanita harSagatau jAtivizeSau, Aha atyantavallabhA khalu, palI tadvaddhitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayotiM syAtprItibhaktigatam / / So. 10-5 / / "tutya " = poLanA chAnA i"I"= daram II zAstrArthapratisaMdhAnapUrvA sAdhoH sarvatrocitapravRttirvacanAnuSThAnam, Aha ca - "vacanAtmikA pravRttiH, sarvatraucityayogato yA tu / vacanAnuSThAnamidaM, cAritravato niyogena / / So. 10-6 / / A prItyanuSThAnanI sAthe (bAhyAcArathI) je tulya AcAravALuM che paraMtu AlaMbanayogya anuSThAno pratye pUjyatva vizeSanI buddhi thavAthI vadhAre vizuddhatara vyApAravALuM je anuSThAna te bhaktanuSThAna jANavuM. prItyanuSThAnamAM jema anuSThAnomAM prayatnavizeSa Acare che, zeSa kAryo tyajIne A dharmakriyA kare che. tema bhakSyanuSThAnamAM paNa prayatnavizeSa tathA zeSayAga vaDe A dharmakriyAnuM sevana tulya ja hoya che. paraMtu prItyanuSThAna kALe mokSanA rAgathI tenA upAyabhUta dharmAnuSThAno pratye paNa rAgavizeSa thavAthI te dhamanuSThAno karavAmAM paramaprIti hoya che. paraMtu jema jema dharmaguruno yoga maLato jAya, tattva samajAtuM jAya che. A dhamaniSThAno ja saMsArathI tAraka che. AdaraNIya che. sevanIya che. ityAdi samajAtuM jAya. ane tenA kAraNe anuSThAno pratye pUjayatvanI buddhivizeSa pragaTa thatI jAya ane tethI je vadhAre ne vadhAre vizuddhatara evo vyavahAra kriyAmAM vadhato jAya te bhajyanuSThAna kahevAya che. zrI yogaviMzika ja 107 / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vAtanI puSTi arthe "SoDazaka"nI sAkSI Ape che ke - "kriyA vaDe (bAhyAcAra vaDe) ItarAnuSThAna (prItyanuSThAna)nI sAthe je anuSThAna tulya che chatAM je anuSThAna pratye (pUjyabhAva svarUpe) bahumAna vizeSa hovAthI vadhAre vizuddhatara yogavALuM evuM buddhimaMta AtmAnuM je anuSThAna te bhajyanuSThAna kahevAya che. (SoDazaka; 10-4). prItyanuSThAnamAM bodha sAmAnya hoya che. tethI anuSThAna pratye prIti janme che. paraMtu viziSTa bhaktibhAva janmato nathI. jyAre dharmaguru AdinA yogathI temAM bodha vizeSa-vizeSa vadhato jAya che. "A ja tAraka che" evo bhAva samajAto jAya che tyAre tenA pratye "pUjyabhAva = bhaktino bhAva" janme che tethI baMne anuSThAno bAhya AcaraNathI tulya dekhAvA chatAM aMtaraMga AtmapariNAmathI bhinna hoya che. prItyanuSThAna karatAM bhajyanuSThAna vadhAre ne vadhAre vizuddhatara aMtaraMga pariNativALuM hoya che. lagabhaga vacanAnuSThAnanI AsannabhUmikAvALuM thatuM jAya che ! cAyabhASAmAM A baMne anuSThAnono artha samajAve che ke - prItitva ane bhaktitva A baMne ghaTatva-paTatvanI jema jAtivizeSa che. saMtoSyakRtyakartavyatAjJAnajanitaharSatvam prItitvam tathA pUjyakRtyakartavyatAjJAnajanitaharSatvam bhaktitvam - te banepaMktino artha A pramANe che strI-parivAra-nokara-vagere saMtoSya kahevAya che. jeone vastra-AhAra-dhana Adi ApavA vaDe saMtoSa utpanna karavAno che. poSavAnAM che. teo saMtoSya kahevAya che. tevA saMtoSya patnI Adine vastrAdi ApavuM te kRtya che. te kRtya jyAre AtmA kare che tyAre te kRtyanI kartavyatAnuM jJAna thavAthI potAnA haiyAmAM je harSavizeSa janme che tene prItitva kahevAya che. saMtoSa ApavA lAyaka strI-putrAdine vastrAdinA dAnarUpa kRtyanI kartavyatA jaNAvAthI je harSa thAya che te prItitvajAti samajavI | mAtA-pitA-dharmaguru-dAdA-dAdI Adi vaDIla parivAra te pUjaya kahevAya che. jeoe ApaNA uzkeraNamAM anekavidha duHkho sahyAM che te pUjya gaNAya che. tevI pUjya vyaktio vastrAdi vaDe pUjanIya che. tevI pUjya vyaktionI bhakti karavArUpa je kRtya te jema jema karIe tema / zrI yogaviMzika 108 / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema tenI kartavyatAnuM jJAna thavAthI thayela harSavizeSa te bhaktitva kahevAya che. A pramANe A baMne anuSThAno aMtaraMga pariNAmanI taramatAthI bhinna che. SoDazakanI sAkSI jaNAve che ke : "patnI kharekhara atyaMtavallabha (atizaya prItinuM pAtra) hoya che. ane mAtA paNa tenI jema prItinuM (mAtA tarIkenI prItinuM pAtra to che ja. ane taduparAMta "hitA " A mArI mAtA hita karanArI che ema paNa manamAM hoya che. A baMnene khAvA-pIvA-paheravA ApavA mATenuM katya tulya hoya che. paraMtu aMtaraMga pariNAma eka prItino ane bIjo bhaktino che. A prIti-bhakti anuSThAna gata daSTAnta samajavuM // bhojana-AcchAdana (vastra)nuM ApavuM te baMne pratye tulya che. paraMtu hRdaya gata bhAvamAM taphAvata che. A prIti-bhakti anuSThAna mATe udAharaNa jANavuM che zAstrArthanA pratisaMdhAnapUrvaka sarva ThekANe sAdhunI je ucita pravRtti te vacanAnuSThAna jANavuM prathama be anuSThAnavartI jIvomAM anuSThAnapratye prIti bhakti hovA chatAM zAstra saMbaMdhI skUla bodha che. sUkSma bodha nathI. tethI zAstrArthanuM pratisaMdhAna nathI. kadAca vadhAre bodha hoya to paNa kriyAkALe teTalo upayogavizeSa nathI. paraMtu jyAre AtmA zAstronA sUkSma arthono jJAtA bane, tenuM vAraMvAra parizIlana kare, tene anusAra dharmakriyA karavAnuM citta thAya, tethI sarva anuSThAnomAM zAstronA arthonuM pratisaMdhAna (joDANa) kare, tenI paravazatAe ja varte tathA zAstrArtha uparanA atibahumAnane lIdhe sarvatra ucita pravRtti kare, samiti guptinI vRddhi thAya, saMyamanI vRddhi thAya tevuM ja kArya kare - te vacanAnuSThAna || jainazAstronAM vacanone anusAra sarva ThekANe ucitayogapUrvakanI sAdhunI je pravRtti te A vacanAnuSThAna kahevAya che. ane te anuSThAna nice cAritravAnuM sAdhune ja hoya che (SoDazaka, 10-6) ema SoDazakamAM kahyuM che. "vyavahArakAle vacanapratisaMdhAnanirapekSaM dRDhatarasaMskArAccandana gandhanyAyenAtmasAdbhUtaM jinakalpikAdInAM kriyAsevanamasaGgAnuSThAnam, Aha ca - / zrI yogavizima ja 109 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattvabhyAsAtizayAt, sAtmIbhUtamiva ceSTayate sadbhiH / tadasaGgAnuSThAnaM, bhavati tvetattadAvedhAt / / So. 10-7 // "tadAvedhAt" = yathAdyaM cakrabhramaNaM daNDavyApArAduttaraM ca tajanitakevalasaMskArAdeva, tathA bhikSATanAdiviSayaM vacanAnuSThAnaM, vacanavyApArAd, asaMgAnuSThAnaM ca kevalatajjanitasaMskArAditi vizeSaH, Aha ca - cakrabhramaNaM daNDAttadabhAve, caiva yatparaM bhavati / / vacanAsaGgAnuSThAnayostu tajjJApakaM jJeyam / / So. 10- 8 iti / / vyavahArakAle kriyApravRttikAle) zAstronAM vacanonI paravazatAthI nirapekSa, atyaMta daDhatara saMskAranA baLathI ja caMdanagatpanyAya vaDe potAne AtmasAt thayeluM, jinakalpikAdi munionuM je kriyAsevana te asaMgAnuSThAna kahevAya che | vacanAnuSThAna kAle zAstronAM vacanonuM pratisaMdhAna (anusaravApaNuM) hatuM ane tenAthI zAstravacano pratye atyaMta rAga hato. te rAgapUrvakanAM zAstravacanone anusaravAthI sarvatra ucita pravRtti hatI. paraMtu jyAre AtmA asaMgAnuSThAnavALo bane che tyAre sarvatra ucita pravRtti hoya che. paraMtu asaMgadazA hovAthI koIpaNa dravya-kSetra-kALa-bhAva upara saMga hoto nathI. tethI bhagavAnanAM vacanono paNa saMga hoto nathI. tethI zAstravacananA pratisaMdhAnathI nirapekSa anuSThAna hoya che. temanuM citta sahajapaNe sarvatra ucita pravRttivALuM bane che. vaLI pUrvanA anuSThAnonA satata AcaraNa vaDe, ane vAraMvAra temanA smaraNa vaDe A dhamanuSThAno daDhatara saMskAravALAM banI jAya che. tethI caMdana jema sahaja sugaMdhita che tenI jema (arthAt te nyAye) A AtmAone dhamanuSThAna AtmasAtuM banI jAya che. AvuM uttamAnuSThAna jinakalpikAdi mahAmunione hoya che. te mahAtmAonuM je kriyAnuM Asevana te asaMgAnuSThAna kahevAya che ke SoDazakanI sAkSI Ape che : "vaLI je abhyAsanA atizayathI sAtmIbhUta (AtmasAkSAtkAra) thayelAnI jema sAdhupuruSo vaDe je ceSTA karAya che te asaMgAnuSThAna kahevAya che A asaMgAnuSThAna te (pUrvanA anuSThAno)nA saMskArathI Ave che. (So. 17) zI rogaviMzika che 110 / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A SoDazakanA mULa zlokamAM "tattavAveghAta" zabda che. teno artha evo jANavo ke A (asaMgAnuSThAna) te (vacanAnuSThAnanA) saMskArathI thAya che. veda eTale saMskAra ! ghaTa banAvatI vakhate daMDanA saMyogathI daMDano saMyoga hoya tyAM sudhI to cakrabhramaNa thAya che. paraMtu daMDa laI lIdhA pachI paNa tenA uttarakALe pUrvabhramaNathI utpanna thayelA bhramaNanA saMskArathI daMDa vinA paNa cakra bhramaNa thAya che. arthAt Adya cakrabhramaNa daMDavyApArathI thAya che ane uttara (bIjuM) cakrabhramaNa te bhramaNathI utpanna thayela saMskAramAtrathI ja thAya che. tenI jema bhikSATanAdiviSayaka dhamanuSThAna prathama je hatAM te vacanAnuSThAnanA vyApArathI hatAM athatuM tenA AlaMbanathI hatAM. ane have asaMgAnuSThAna kALe bhikSATanAdi dhamanuSThAno phakta pUrve vAraMvAra anubhavelA anuSThAnothI utpanna thayelA saMskArathI sahajapaNe pravarte che. ATalI A baMne anuSThAnomAM vizeSatA che SoDazakamAM kahyuM che ke : - "Adya cakrabhramaNa daMDathI thAya che. ane tenI pachInuM cakrabhramaNa daMDanA abhAvamAM thAya che. A vacanAnuSThAna ane asaMgAnuSThAnane jaNAvanAruM A draSTAMta jANavuM . (SoDazaka, 10-8). tu" ti nizcaye | "tethvanudAnameSa "gs:' - taH samIpataravRttivAcakatvAtsamIpAbhihitAsaGgAnuSThAnAtmA caramo yogo'nAlambanayogo bhavati, saGgatyAgasyaivAnAlambana-lakSaNatvAditi bhAvaH / / 18 // mULa zlokamAM kahelo "vasu" zabda avyaya hovAthI nizcaya arthamAM che. (uparokata prItyAdi cAra bhedovALuM ja anuSThAna che). tathA anuSThAnanA pratyAdi A cAra bhedomAM "Vg:" eTale gujarAtImAM "A" tat zabda samIpamAM rahelI vastuno ja vAcaka hovAthI "A" eTale chellethI taddana najIkanuM evuM je anuSThAna eTale ke asaMgAnuSThAna, te ja (sthAnAdi pAMca yogomAM) carama yoga = arthAt anAlaMbana yoga kahelo che. arthAt asaMgAnuSThAna e ja anAlaMbanayogasvarUpa che. kAraNa ke saMgano tyAga e ja anAlaMbananuM lakSaNa che. AlambanavidhayaivAnAlambanasvarUpamupadarzayannAha : 0 thI yogaviziA ja 111 / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlaMbananA prakAro (bhedo) vaDe ja anAlaMbanayoganuM svarUpa jaNAve AlaMbaNaM pi eyaM, rUvamarUvI ya ittha paramu tti / tagguNapariNairuvo, suhUmo aNAlaMbaNo nAma / / 19 / / zlokArtha = A yogavicAraprakaraNamAM samavasaraNastha jinapratimAdisvarUpa rUpI. ane siddha) paramAtmAsvarUpa arUpI ema be prakAranuM AlaMbana hoya che. tyAM siddhaparamAtmAnA guNo je kevaLajJAnAdi, tenI sAthe ekAkAratA rUpa je pariNativizeSa, te sUma evo (eTale ke atIndriya evo) anAlaMbanayoga che. / 19 / "mAnaMvaM vi ri" | mAnavunama "tatu" = prajafjavuddhinihita, "matra'= yogavivAre, "R"i samavasarAjinarUpa-tapratimArinakSaLakhuM, 2 = puna: "arUpI parama:" = siddhAtmA phatyevaM dvivigham | tatra tasya - arUpiparamAtmalakSaNasyAlambanasya ye guNAH = kevalajJAnAdayasteSAM pariNatiH - samApattilakSaNA tayA rUpyata iti tadguNapariNatirUpaH sUkSmo'tIndriyaviSayatvAd anAlmabano nAma yogaH, arUpyAlambanasyeSadAlmabanatvena" alavaNA yavAguH phatyaavatra nagnapravRtteiravirodhAtu che A gAthAnA avataraNamAM jaNAve che ke AlaMbananA prakAra vaDe anAlaMbanayogane samajAve che. teno artha evo che ke anAlaMbanayoga AlaMbananA abhAvarUpa nathI. paraMtu AlaMbana be prakAranuM che. rUpI ane arUpI. temAM arUpI AlaMbanavALo je yoga te anAlaMbanayoga. ema AlaMbananA ja rUpI-arUpI bhedo batAvI anAlaMbanayoga samajAve che - satra= yovivAre ahIM eTale yoganA vicAramAM athatui saMsArika bAbata nahIM paraMtu AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape evo je yoga che. tenA svarUpanA vicAramAM "jItavuM" = pravirasinnihita" hAla jenuM prakaraNa cAle che te. anAlaMbanayoganuM A prakaraNa cAle che. te arUpInA AlaMbanarUpa che tethI anAlaMbanayoganA prakaraNa saMbaMdhI buddhithI sannihita thayeluM A AlaMbana dvividha che. (1) rUpI ane (2) arUpI. zrI yogavizima 11ra / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNamAM birAjamAna jina svarUpa (arthAt vItarAgatAmaya) evI te jinezvaranI pratimAdi rUpa je AlaMbana te rUpI AlaMbana jANavuM. athatu samavasaraNamAM rahelA vItarAgasvarUpa jinezvara paramAtmAne (eTale ke temanI vItarAgAvasthAvALI AkRtine) sAkSAt jovI te rUpI AlaMbana. ahIM TIkAmAM "prati"i zabda che. tyAM Adi zabdathI evo artha jANavo ke je AtmAe prathama vItarAgaprabhune sAkSAt joyA che. pachI kALAntare mAtra smaraNathI samavasaraNastha ane jinasvarUpa evI jinezvaranI pratimAne yAda karI tenuM AlaMbana le te paNa rUpI AlaMbana jANavuM ! - 2 eTale vaLI arUpI AlaMbana A pramANe jANavuM. parama evo. je AtmA te sarva karmarahita siddhaparamAtmA temanuM AlaMbana laIne je yogamAM varte te arUpInuM AlaMbana kahevAya. ema AlaMbana rUpI arUpI viSayaka hovAthI dvibheda jANavuM ! tatra ta = tyAM = be prakAranA AlaMbanamAM je bIjA naMbaranuM arUpI AlaMbana che tenuM svarUpa jaNAve che ke arUpI evA siddhaparamAtmAsvarUpa je AlaMbana teonA kevaLajJAnAdi je guNo che te guNonI je pariNati eTale siddhaparamAtmAnA kevaLajJAnAdi guNonuM svarUpa vicAratAM vicAratAM tenI sAthe je ekamekatA = ekarUpatA te tApaparitirUpa anAlaMbanayoga samajavo / prathama zrutajJAnanA AdhAre arUpI evA siddhaparamAtmAnA guNonuM ciMtana kare che. teno abhyAsa satata vRddhi pAmatAM jyAre AtmA tenA dhyAnamAM ekAkAra banI jAya, tenI sAthe samApatti = ekalInatA prApta kare tyAre te arUpInA AlaMbananA viSayavALo je yoga te anAlaMbanayoga kahevAya che. A yoga sUkSma che ane atIndriya hovAthI anAlaMbana kahevAya che. arthAt samavasaraNastha jinapratimAnuM darzana te sthUla che ane cakSu Adi indriyothI gocara che. mATe rUpIviSayaka AlaMbanayoga sthala ane indrigocara hoya che kintu siddhaparamAtmAnA svarUpa saMbaMdhI arUpI-viSayaka yoga aMtara pariNati rUpa hovAthI samApattisvarUpa hovAthI sUkSma che. ane atIndriyaviSaka hovAthI arUpI AlaMbana hovA chatAM te yatkiMcit hovAthI anAlaMbanayoga kahevAya che. It zrI yogaviMcita ka. 113 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM prazna thaze ke arUpI evuM siddhaparamAtmAnA svarUpanuM AlaMbana to che. to pachI tene anAlaMbana yoga kema kahyo ? teno uttara Ape che ke arUpInuM AlaMbana te ISatu AlaMbana hovAthI "sattavaNI thavI" yavAgumAM lavaNa nAkheluM hovA chatAM paNa alpa hovAthI nathI ema ja bolAya che. tema ahIM AlaMbana hovA chatAM paNa arUpI ane atIndriyaviSayaka hovAthI ISad = alpa che. tethI nathI ja ema kahI zakAya che. A daSTAntanI jema ja ahIM nagu padanI (alpa arthamAM) pravRtti aviruddha che arthAt barAbara che ! "suhamo AlaMbaNo nAma" tti kvacitpAThastatrApi sUkSmAlambano nAmaiSa yogastato'nAlambana eveti bhAva unneyaH, uktaM cAtrAdhikAre caturdazaSoDazake Rtaiva " sAlambano nirAlambanazca yogaH paro dvidhA jJeyaH / jinarUpadhyAnaM, khalvAdyastattatvagastvaparaH / / 1 / / sahArUna" = vakSaravijJAnaviSayeLa pratimArinA vartata ta satina: | "AlambanAt" = viSayabhAvApattirUpAnniSkAntaH nirAlambanaH, yo hi chadmasthena dhyAyate na ca svarUpeNa dRzyate tadviSayo nirAlambana iti yAvat / ninapastha" = samavasaraVAsthaya dhyAna vastu "sAdha:" = sArvasvano yo naH | tasyaiva jinasya tattvaM = kevalajIvapradezasaMghAtarUpaM kevalajJAnAdisvabhAvaM tasmin chatIti tattavAda, "tu:" IvALuM, "mAraH" = manInasvaH, trIrUpatasvI sphuTaviSayatvAbhAvAdanAlambanatvamuktam / / yogaviMzikAnA mULa 19mA zlokanA uttarArdhamAM chelluM pada sudUno gaMrtivALo nAma" e pAThane badale koI koI pratomAM "suhuno sannivo nAma" evo paNa pATha jovA maLe che. paraMtu tevA pAThamAM paNa sUkSma AlaMbana nAmano A anAlaMbanayoga ja levo. kAraNa ke A anAlaMbanayogamAM sUkSma evuM siddhaparamAtmAnuM atIndriya svarUpa AlaMbana rUpa hovAthI tenA AlaMbananI vivakSA karIne "AlaMbanayoga' je pATha che. te paNa ISaviSaya hovAthI anAlaMbana rUpa ja samajavuM. tethI te anAlaMbanayoga ja jANavo | A ja viSayanA adhikAramAM SoDazaka prakaraNamAM caudamA SoDazakamAM granthakArazrIe ja kahyuM che ke : 0 zrI yogavizima 114 / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama yoga (pradhAna evo A yoga) sAlaMbana ane nirAlaMbana ema be prakArano che. samavasaraNamAM birAjamAna evA jinezvaranA rUpanuM je dhyAna te Adya= prathama=sAlaMbanayoga samajavo. ane temanA tattvane (arUpI evA kevaLajJAnAdi guNone) anusaranAruM ja dhyAna te bIjo anAlaMbana yoga samajavo" (SoDazaka 14-1) | sAlaMbanayoga eTale cakSu Adi bAhya indriyonA jJAnanA viSayabhUta evI pratimAdinI sAthe je vyaMjana te sAlaMbanayoga kahevAya che. jemAM IndriyonA viSayabhUta pratimAdi spaSTa dekhAya che, indriyonI sAthe ekAkAratA thAya che te sAlaMbanayoga jANavo je IndriyonA viSayabhAvanI ApattirUpathI niSkAnta che te anAlaMbanayoga jANavo. eTale ke jemAM Indriyono viSaya nathI. indriyothI je joI jANI zakAtuM nathI kevaLa chabasthAtmAo vaDe manathI dhyAna karAya che paraMtu svarUpe indriyothI grahaNa thaI zakatuM nathI. tevA siddhaparamAtmAnA svarUpanA viSayavALo je yoga te anAlaMbanayoga jANavo | sAra e che ke nirUpa0" = eTale ke samavasaraNamAM birAjamAna evA jinezvarabhagavaMtanI pratimAdinA viSayanuM je dhyAna te kharekhara Adya eTale ke prathama solaMbanayoga kahevAya che. ane te ja jinezvaraprabhunA tattvano vicAra eTale ke temanA AtmAmAM phakta je arUpI evA jIvapradezonA samuhAtmaka je svarUpa che eTale ke temAM kevaLajJAnAdiguNamaya svabhAva che. te arUpI viSayamAM vartanAruM je dhyAna te tattattva : = temanA (jinezvaranA) tattvanA viSayavALo bIjo yoga anAlaMbanayoga che ke ahIM SoDazakanA mULa zlokamAM lakhelo tu zabda pavAra arthamAM che. te jinezvaranA arUpI tattvanuM e dhyAna te ja anAlaMbana bIjo yoga jANavo | A dhyAnamAM je arUpItattva vicArAya che te indriyo dvArA ghaTapaTanI jema phuTaviSayavALuM na hovAthI anAlaMbanapaNe kaheluM che. joke anAlaMbanayogamAM arUpI tattvanuM AlaMbana che ja. paraMtu te iSa(alpa) hovAthI anAlaMbana che ema yogaviMzikAmAM kahyuM che. ane indriyagocaranI A zrI yogavizA ja 115 / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti jema phuTa viSaya na hovAthI anAlaMbana che ema SoDazakamAM kahyuM che. bannenuM tAtparya eka ja che. mAtra kAraNamAM zabdabheda ja che. adhikRtagranthagAthAyAM ca viSayatAmAtreNa tasyAlambanatvamanUdyApi tadviSayayogasyeSadAlambanatvAdanAlambanatvameva prAsAdhIti phalato na kazcivizeSa iti smartavyam / ayaM cAnAlambanayogaH - zAstrasaMdarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zavajyukreDhizeSeNa sAmoDayamuttamaH | to. . sa. 1 // zlokoktasvarUpakSapakazreNIdvitIyApUrvakaraNabhAvikSAyopazamikakSAntyAdidharmasannyAsarupasAmarthyayogato- nisaGgAnavaratapravRttA yA paratattvadarzanecchA tallakSaNo mantavyaH / Aha ca - tAtparyArthi e che ke adhikRtagranthanI (yogaviMzikAnI) gAthAmAM "arUpItattva" e anAlaMbanayogano viSaya che. kAraNa ke dhyAnano koI ne koI viSaya hovo joIe. tethI viSayapaNAnA saMbaMdha mAtra vaDe te arUpI tatvanuM AlaMbanapaNuM jaNAvIne paNa te arUpItatvanA viSayaka yogane ISada AlaMbana hovAthI anAlaMbana ja yoga kahevAya ema (sAdhyuM che) = siddha karyuM che. jema koI gAmamAM lAkho mANaso rahetAM hoya paraMtu kALAntare vepAra-dhaMdhA tUTI javAthI athavA rAjakIyAdi bhayo AvavAthI ghaNA mANaso jyAre sthaLAntara thaI jAya ane gAma lagabhaga khAlI thaI jAya tyAre alpavatI hovA chatAM paNa gAma khAlI thaI gayuM ema jema kahevAya che. tema ahIM jANatuM. paraMtu phaLathI = tAtparyathI kaMI bheda nathI. ema samajavuM ! yogadaSTisamuccaya zloka 5 mAM anAlaMbana yoganuM svarUpa jaNAve che ke "zAstramAM batAvelA upAyovALo tathA vizeSe zakti pragaTa thavAthI zAstranA viSayone atikrAnta thayelo evo A yoga te uttama sAmarthyayoga jANavo. || A anAlaMbanayoganuM ja bIjuM nAma sAmarthyayoga che. AtmAnI vizeSa zakti pragaTa thavAthI thAya che. te anAlaMbanayoga arthAt sAmarthyayoga svarUpathI kevo hoya che ? to te jaNAve che ke zAstradarzitopAyavALo ane zrI yogavizima 116 A Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstranA viSayane ati-kAnta thayelo evA svarUpavALo A yoga hoya che . guNasthAnakathI te yoga kayAM hoya che? to jaNAve che ke kSapakazreNI, saMbaMdhI bIjA apUrvakaraNathI A yoga Ave che. anAdi mithyAtvI jIva samyakta pAmatAM graMthibheda vakhate je apUrvakaraNa kare te prathama apUrvakaraNa ane kSapakazreNImAM ArUDha AtmA AThame guNaThANe je apUrvakaraNa kare te bIju apUrvakaraNa. A AThamAM guNaThANAthI zarU thAya che te bAramA guNaThANA sudhI hoya che ! A anAlaMbanayoganuM kArya (phaLa) zuM ? ema jo phaLathI vicArIe to lAyopathamikabhAvanA kSamA-mArdavatA-ArjavatAniHspRhatA ityAdi je guNo che ke jemAM maMda evo paNa mohano udaya che teno saMpUrNataH tyAga karI kSAyikabhAvanA kSamAdi guNonI prApti karavI te A yoganuM phaLa che. A pramANe kSapakazreNImAM dvitIya apUrvakaraNamAM AvanAro evo ane kSAyopazamika bhAvanA kSamAdi dharmonA saMnyAsa(tyAga)svarUpa evo je sAmarthyayoga che tenAthI nisaMgapaNe satata pravartelI AtmAnA "paratattvane jovAnI" je icchA te svarUpa A anAlaMbanayoga jANavo | AtmAnuM je arUpItattva che karmarahitasvarUpa che kevaLa jJAnAdimaya guNAtmaka svarUpa che sahajasvarUpa che te AtmAnuM "paratattva" = arthAtu paramatattva kahevAya che te kevuM che ? mane kayAre maLe ? tene jovAnI parama ghelachA lAge che. te paNa mohano kSaya thayela hovAthI nisaMgabhAve IcchA pravarte che. | A avasthAmAM mokSa ane saMsAra, duHkha ane sukha baMne samAna lAge che. koI paNa pratye ISTAnijha buddhi hotI nathI. AvI saMga vinAnI satata pravartatI prabaLa evI je paratattvadarzananI IcchA e ja anAlaMbanayoga samajavo : SoDazakaprakaraNamAM paMdaramA SoDazakanA AThamA zlokamAM kahyuM che ke - sAmarthyayogato yA, tatra didRkSetyasaGgazaktyAyA / sA'nAlambanayogaH, proktastadadarzanaM yAvat (SoDa. 15-8- / / tyAM AtmAnA potAnA sAmarthyayoganA baLathI ja asaMga zaktithI yukta evI parama AtmatattvasvarUpane jovAnI je icchA, te IcchA ja / zrI yogavizima ja 117 / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAlaMbana yoga kahevAya che. ane jyAM sudhI te (paramAtmatattvanuM) darzana na thAya tyAM sudhI A yoga kahelo che. | "tatra" = paraMtarve pramacchA vidgakSA, "ti = parvasvarUT'', asaMkuzavatyA" = nimiSyaphavicchinnapravRtyA, "mAlya" = pUM, nA" = paramAtmadarzana anAlambanayogaH, paratattvasyAdarzanaM = anupalambhaM yAvat, paramAtmasvarUpadarzane tu kevalajJAnenAnAlambanayogo na bhavati, tasya tadAlambanatvAt / / alabdhaparatattvastallAbhAya dhyAnarUpeNa pravRtto hyanAlambanayogaH, sa ca kSapakeNa dhanudharaNa kSapakazreNyAkhyadhanurdaNDe lakSyaparatattvAbhimukhaM tadvedhAvisaMvAditayA vyApArito yo bANastatsthAnIyaH, yAvattasya na mocanaM tAvadanAlambanayogavyApAraH, yadA tu dhyAnAntarikAkhyaM tanmocanaM tadA'saMvAditatpatanamAtrAdeva lakSyavedha itISupAtakalpaH sAlambanaH kevalajJAnaprakAza eva bhavati, na tu anAlambanayogavyApAraH phalasya siddhatvAditi nirgalitArthaH / Aha ca - SoDazaka prakaraNa paMdaramAnA AThamA zlokanA zabdono artha karatAM TIkAkArazrI jaNAve che ke tatra = tyAM eTale ke AtmAnuM karmarahita je zuddhasvarUpa te paratattva = paramatattva = yathArthasvarUpa, tene vize jovAnI je prabaLa icchA te, rUti =AvA svarUpavALI hoya che. "zivajyA" = AsaktivinAnI ane avicchinnapravRttithI sAnyA = pUrNa eTale satata pravRttithI yukta, AvA prakAranA svarUpavALI je paramAtmatattva jovAnI prabaLa IcchA te anAlaMbanayoga kahevAya che ! paraMtu jyAre kevaLajJAna pragaTa thAya ane kevaLajJAna vaDe paramAtmatattvanuM darzana thAya tyAre anAlaMbanayoga hoto nathI. kAraNa ke te paramAtmatattvanuM darzana e ja kevaLajJAnanuM AlaMbana che. tasya eTale daSTa evuM paramAtmatattva darzana te tavAstavunatvati = kevaLajJAnanA AlaMbanarUpa che || tAtparya artha e che ke kSapaka zreNImAM ArUDha AtmAmAM dvitIyApUrvakaraNathI AtmAnuM je paramazuddhasvarUpa che te paratattvane jovAnI prabaLa IcchA pragaTa thAya che tene ja sAmarthyayoga athavA anAlaMbanayoga kahevAya che. te icchA kevI che ? (1) asaMgA = koI paNa bhAvanA saMga vinAnI, saMsAra-mokSa sukha-duHkha pratye paNa saMga vinAnI, AtmAnA zuddha zrI yogaviMzika ka 118 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evA paramAtmatattva vize paNa saMga vinAnI evI prabaLa utkaMThA varte che. | icchA - utkaMThA - AzaMsA vagere zabdaprayogo paNa vastutattvane samajAvavA pUratA che. hakIkatathI moha kSINa thato hovAthI anAsakti bhAva ja vRddhi pAmato jAya che. vaLI te AtmasvarUpane jovAnI IcchA kevI che ? vicchinnapravRjyA- kyA = satata pravRttithI paripUrNa kAraNa ke jIva jyArathI samyakatva pAmyo tyArathI ja tene AtmatatvanuM paramasvarUpa jovAnI IcchA varte che. paraMtu te vakhate mohanI prabaLatA hovAthI kayAreka dikSAnuM baLa vadhe ane kyAreka mohanuM jora vadhe. eTale satata pravRtti hotI nathI. paraMtu guNasthAnakomAM upara ArohaNa karatAM moha maMda banatAM kSapakazreNI jevA UMcAsthAnamAM A didakSA prabaLa bane che ane tethI satata temAM ja pravRtti kare che. je bAramA guNaThANe paryavasAna pAme che. AvI nirabhimpaMga (Asakti vinAnI) ane satata pravRttithI paripUrNa evI je paramAtmatattva jovAnI didakSA e ja sAmarthyayoga athatu anAlaMbanayoga che je AThamA guNasthAnakathI bAramA guNasthAnaka sudhI kSapakazreNImAM hoya chejyAM sudhI parAtmatattvanuM darzana thatuM nathI (eTale ke upalaMbha thato nathI) tyAM sudhI ja A yoga hoya che. paraMtu jyAre kevaLajJAna pragaTa thAya che tyAre parama Atmatattva sAkSAta dekhAte chate dikSA hotI nathI. tethI anAlaMbanayoga paNa hoto nathI. kAraNa ke jyAM sudhI darzana na thAya tyAM sudhI ja didakSA hoya che. jyAre darzana pragaTa thAya che tyAre te darzana ja kevaLajJAnano viSaya (AlaMbana) bane che ! "sattadhdharatattva" = je AtmAe A paratattva haju prApta nathI karyuM. paraMtu paratattvanI didakSA varte che. ane te paNa AsaMga vinAnI ane satata pravRttisvarUpa dikSA hoya che. kSapakazreNImAM AvI dikSAvALo, jeNe paratattva prApta nathI karyuM evo AtmA te paratattva meLavavA mATe dhyAnarUpe je pravRtti kare te anAlaMbanayoga kahevAya che. A prasaMga daSTAntathI samajAve che. (1) kSapakazreNImAM rahelo AtmA te dhanudhara samajavo. . (2) kSapakazreNI e dhanuSano daMDa samajavo ! (3) prApta karavAlAyaka paratattva e lakSya samajavuM. (4) anAlaMbanayoga e bANa 0 zrI yogaviziA ja 119 / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANavuM. (5) paratattvanI prApti te lakSyavedha ! () dhyAnAntarikA e bANamocana-iSapAta ! A pramANe upanaya samajavo. bhAvArtha A pramANe che - jema koI kuzaLa dhanurdhara dhanuSadaMDa upara barobara lakSya vIMdhAya te rIte avisaMvAdipaNe bANa goThave che ane paripUrNa saMjoga dekhAtAM bANa choDe che tenA vaDe lakSyavIMdhe che. ISapAta ane lakSyavedha thatAM ja te kAryathI virAma pAme che. tevI rIte kSapaka AtmA kSapakazreNImAM paratattva prApta karavA mATe tene abhimukha avisaMvAdipaNe anAlaMbana yoga goThave che. jyAM sudhI paratattva prApta na thAya tyAM sudhI anAlaMbana yogano vyApAra cAle che. jyAre dhyAnAntarikAdazAnI prAptirUpa bANamocana thAya che. te ja vakhate avisaMvAdi evA ISapAtamAtrathI ja lakSyavedha = paratattvanI prApti thAya che. jema ISapAta lakSyavedhasvarUpa phaLane ApanAra che tema dhyAnAntarikA e sAlambana evA kevaLajJAnanA prakAzarUpa phaLane ApanAra che. jyAre kevaLajJAnano prakAza thAya che tyAre AtmAnuM paramatattvanuM darzana thavuM e tenuM AlaMbana che. paraMtu have anAlaMbanayoga hoto nathI. je paramAtmatattvanA darzanarUpa phaLa prApta karavuM hatuM te siddha thaI cUkyuM che mATe didakSAthI virAma pAme che ! tatrA'pratiSThito'yaM,yataH pravRttazca tattvatastatra / sarvottamanuna: vastu, tenA nAsvanI ta: || SoDa. - //. drAgasmAttaddarzanamiSupAtajJAtamAtrato jJeyam / pataI vevAM tatva, jJAna yattatva nyotiH | SoDa. 11-10 || jyArathI (kSapakazreNInA 8 / 9 mA guNasthAnakathI) A AtmA tAttvika rIte pravaryo che paraMtu haju jyAM sudhI tyAM (paramAtmadarzanamAM) pratiSThita thayo nathI athati pahoMcyo nathI tyAM sudhI (eTale ke kSapakazreNInA 8-90-10-12 guNasthAnakomAM) A anAlaMbanayoga hoya che. te anAlaMbanayoga kevo che? ke jenI pAchaLa sarvottama evo (ayogaguNasthAnakabhAvI) yoga nakkI thavAno che. | 9 | zrI yogaviMzika 120 / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A anAlaMbanayogathI te paramAtmatattvanuM darzana jaladI jaladI thAya che. ema iSapAtanA dAMta mAtrathI samajI levuM. A paramAtmatattvanuM je darzana che te ja kevalajJAna che. ane kharekhara te kevaLajJAna ja paramajyotirUpa cha. / / 10 // "tatra' = paratattve "apratiSThitaH" = alabdhapratiSThaH, "sarvottamasya yogasya = ayogAkhyasya, "anujaH" = pRSThabhAvI, / / "tadarzanam" = paratattvadarzanaM, "etacca" = paratattvadarzanaM, "kevalaM' = saMpUrNaM, "tat' = prasiddhaM, yat tat kevalajJAnaM, "paraM" = prakRSTaM jyotiH / / SoDazakajInA upara lakhelo 9-10 ema be zlokomAM AvelA keTalAka padono artha durgama hovAthI TIkAkAra zrI ja jaNAve che ke - tatra = 528 mevA mAtmatatpanA zanamA, apratiSThitaH = mA mAtmA paramAtmatatvanA nima pratiSThita. = sthira na thAya, tyAM sudhI. sarvottama = sarvotkRSTa bhevo "mayoga = zaileza 4255" nAmano The yoga, anujaH = // 7. thavAno 4 chene, athAt avazyapRSThabhAvI. (ayogI nAmanA yoganA AgaLa (vItI gayelA) kALamAM thanAro) taddarzanam = te 52ma mAtma tatpana zana, (drAga = sahI-sahI) "etacca" = 24 // 52ma mAtmatatvaharzana, 4 59 prasiddha me vayAna kahevAya che. A kevaLajJAna e ja parama Atmajyoti che. syAd atra kasyacidAzaGkA = iSupAtajJAtAtparatattvadarzane sati kevalajJAnottaramanAlambanayogapravRttirmA bhUt, sAlambanayogapravRttistu viziSTatarA kAcitsyAdeva,kevalajJAnasya labdhatve'pi mokSasyAdyApi yojanIyatvAt ? ___ maivaM = kevalinaH svAtmani mokSasya yojanIyatve'pi jJAnAkAGakSAyA aviSayatayA dhyAnAnAlambanatvAtkSapakazreNIkAlasambhaviviziSTatarayogaprayalAbhAvAdAvarjIkaraNottarayoga-nirodhaprayalAbhAva cca aktinakevalivyApArasya dhyAnarUpatvAbhAvAduktAnyatarayogapariNatereva dhyAnalakSaNatvAt / / Aha ca mahAbhASyakAra: // zrI yogavizi. 121 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM koI zaMkAkAra zaMkA uThAve che ke - iSapAtanA daSTAMtathI paratattvanuM darzana pragaTa thaye chate kevaLajJAnanI utpatti pachI anAlaMbana yoga bhale na ho. paraMtu kaMIka vadhAre viziSTatara evI sAlaMbanapravRtti (rUpa yogadazA) hovI joIe, kAraNa ke kevaLajJAna pragaTa thavA chatAM paNa haju AtmAmAM mokSanuM guMjana karavAnuM (bAkI) che. tAtparya artha che ke jema dhanurdhara ISapAta kare eTale lakSyavedha avazya thAya. tema kSepaka AtmA anAlaMbanayogarUpa iSane barAbara goThavIne dhyAnAntarika rUpa iSapAtanA daSTAntathI paratattvanuM darzanarUpa lakSyavedha pAmI jAya che. eTale have anAlaMbanayoga na hoya te barAbara che. paraMtu kevaLajJAna pAmelA AtmAone paNa haju cAra aghAtI karmo khapAvavAnAM, yogano virodha karavAno, ane mokSa prApta karavAno bAkI che. tethI kSapaka zreNInI pUrve tenI bhUmikA pramANe guNasthAnakone anusAre uttarottara vRddhimaMta sAlaMbanayoga hato. tenAthI vadhu vizuddhi kSapakazreNImAM AvavAthI viziSTatara anAlaMbanayoga tyAM (8thI 12) guNasthAnakomAM prApta thayo. tevI rIte kevalI avasthAmAM teonI bhUmikAne anusAre ativizuddhatara mokSaprApti mATenI koI sAlaMbanayoga pravRtti hovI joIe. tame bAnAntarikAdazA kema jaNAvo cho? uttara : mevuM =Avo prazna karavo nahi. kevalI bhagavantone potAnA AtmAmAM mokSa haju joDavAno (bAkI) hovA chatAM paNa paratattvane jovAsvarUpa jJAnanI AkAMkSAno aviSaya hovAnA kAraNe dhyAnanuM anAlaMbanapaNuM hovAthI kSapakazreNInA kALamAM saMbhavita evo viziSTatara prayatnano ahi abhAva hovAthI, tathA AvarjitakaraNanA uttarakALamAM karAto yoganirodhano prayatna paNa atyAre nahi hovAthI AvarjitakaraNanA pUrvakALavata kevalI AtmAonI pravRtti dhyAnasvarUpa banatI nathI. kAraNa ke uparokta be lakSaNomAMthI koI paNa eka lakSaNavALI pariNatine ja dhyAna kahevAya che. arthAt e ja dhyAnanuM lakSaNa che bhAvArtha A pramANe = kevaLajJAnanI prApti thAya tyArathI AraMbhI jyAM sudhI yoganirodha na kare tyAM sudhI kevaLI AtmAone mokSa meLavavAno bAkI hovA chatAM paNa dhyAnanuM koI lakSaNa na ghaTatuM hovAthI zrI yogavizima ja 1rara / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlaMbana ke nirAlaMbana koI paNa prakAranuM dhyAna hotuM nathI. mAtra dhyAnAntarikA dazA ja hoya che. kevalI bhagavAna chadmastha avasthArahita vItarAga che. chatAM sarva karmarahita nahi hovAthI teone paNa potAnA AtmAmAM sarvakarmarahita evI mokSa avasthA yojanIya che. ane tethI ja te mokSa mATe teone paNa koI paNa prakAranA dhyAnanI AvazyakatA rahe che. paraMtu paratattvanuM darzana thaI cUkela hovAthI tene jovAnI AkAMkSA (dikSA) teone hotI nathI. tethI dhyAnamAM ciMtavavA yogya koI viSaya teono hoto nathI. arthAt chadmastha jIvone kSapakakSeNImAM paNa didakSA hatI. te dhyAnano viSaya banato hato tethI iSad AlaMbanavALo eTale ke anAlaMbanayoga paNa hato. paraMtu kevalI 5ramAtmA to paratattvanA darzanane pAmI cUkelA che tethI didakSArUpa jJAnanI AkAMkSA na hovAthI dhyAnano koI viSaya na hovAthI aviSayapaNAnA kAraNe dhyAnanuM koI AlaMbana kevaLIne hotuM nathI. A kAraNathI kSapakazreNInA kALamAM paratattvadarzana nahi pAmelA hovAthI tene meLavavA mATe saMbhavita je viziSTatara prayatna hato tevo prayatna kevaLI bhagavAnane hoto nathI. dhyAnanuM A eka lakSaNa diLkSAnA ane viziSTatara prayatnanA abhAve ghaTatuM nathI. tathA AvarjitakaraNa pachI thanAro yoganirodha e paNa dhyAnanuM lakSaNa che. paraMtu aktanakAlavartI kevalI bhagavantomAM yoganirodha karavArUpa prayatnano paNa abhAva che. kAraNa ke traNe yogo yathAyogya rIte cAlu che. tethI yonirodharUpa dhyAnanuM lakSaNa paNa ghaTatuM nathI. jainazAstromAM (zukaladhyAna rUpa) dhyAnanAM be lakSaNo Ave che. (1) jema dhanurdhara lakSyavIMdhavArUpa sAdhya mATe sAdhyanI sAthe ekAkAra = tanmaya thAya che. tema paratattvanA darzana mATe arUpI evA siddha paramAtmAnA dhyAnamAM dravyaguNa-paryAyathI AtmAnA zuddha svarUpane ciMtavavAmAM dikSApUrvaka ekAkAra ekamaya banI javuM te. A dhyAna pRthavitarkavicAra ane ekatva vitarka avicAra kahevAya che te kevaLIne hotuM nathI. paratattvanuM darzana thayela hovAthI didakSAnA abhAve viziSTatara prayatnano paNa abhAva che. // zrI yogaviMzikA 2 123 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) "yogano nirodha" te dhyAnanuM bIjuM lakSaNa che. tenA sUkSmakriyA apratipAtI ane vyacchinnakriyA apratipAtI ema be bheda che. A baMne bhedo teramAnA cheDe yoganirodhakALe ane caudame guNaThANe Ave che. uparokta be lakSaNo paikI game te eka yoganI pariNita te ja dhyAnanuM lakSaNa che. AvarjitakaraNathI aktina kevalI bhagavantone uparokta baMne dhyAnanAM lakSaNo lAgu paDatAM na hovAthI have sAlaMbana ke nirAlaMbanayoga hoto nathI paraMtu kevaLa dhyAnAntarikA dazA ja hoya che. ema siddha thayuM. mahAbhASyakAre (paNa) kahyuM che ke vizeSyAvazyakabhASya ke je jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe banAvela che tene mahAbhASya kahevAya che. te bhASyanI gAthA 3071mAM kahyuM che ke H (kevaLajJAnanI prAptinA pUrvakAle) atidRDhapaNe pravartAvelo je yogavyApAra, athavA (kevaLajJAnanI prApti pachI aMte) vidyamAna evo karaNatrayano je nirodha, te baMnene dhyAna kahevAya che. paraMtu cittanirodhamAtrane dhyAna kahevAtuM nathI. // 3071 // sudaDhappavattavAvAraNaM, Niroho va vijamANANa | jhANaM karaNANa mayaM, Na u cittaNirohamittAMga || (vizeSAvazyamahAmANya - 2071) sArAMza ke kevalIbhagavantone kevaLajJAnanI prAptithI AraMbhIne Avarjitaka2NanA pUrvakALa sudhImAM yoganAM ubhaya lakSaNomAMthI eka paNa lakSaNa na hovAthI dhyAna hotuM nathI. paraMtu dhyAnAntarikA dazA mAtra ja hoya che. "syAdetat" = yadi kSapakazreNIdvitIyApUrvakaraNabhAvI sAmarthyayoga evAnAlambanayoga graMthakRtA'bhihitastadA tadaprAptimatAmapramattaguNasthAnAnAmuparatasakalavikalpakallola mAlAnAM cinmAtrapratibandhopalabdharatnatrayasAmrAjyAnAM jinakalpikAdInAmapi nirAlambanadhyAnamasaMgatAbhidhAnaM syAditi ? yadyapi tattvataH paratattvalakSyavedhAbhimukhastadavisaMvAdI sAmarthyayoga eva nirAlambanastathApi paratattvalakSyavedha-praguNatA pariNatimAtrAdarvAktanaM paramAtmaguNa dhyAnamapi mukhyanirAlambana-prApakatvAdekadhyeyAkArapariNatizaktiyogAcca nirAlambanameva || // zrI yogaviMzikA * 124 maivaM - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna : ahIM koI zaMkAkArane A zaMkA thAya ke jo kSapakazreNInA apUrvakaraNamAM AvanAra sAmarthyayoga ja anAlaMbanayoga graMthakArane abhimata hoya to te kSapakazreNIgatAnAlaMbanayoga na pAmelA ane apramattaguNasthAnake vartanArA, taddana zAnta thaI gaI che mohanA sakala vikalporUpI kallolonI mALA jenI evA AtmAnI cetanA guNamAtramAM ja pratibaMdhita thavAthI prApta karyuM che ratnatrayInuM sAmrAjya jeoe evA jinakalpika Adi mahAmunione paNa nirAlaMbana dhyAnanuM zAstramAM abhidhAna che. te asaMgata thaze ? praznakArano Azaya evo che ke paratattvadarzananI icchArUpa je anAlaMbana yoga che te jo kSapakazreNIgata jIvone ja hoya che. teno artha e prApta thayo ke nirAlaMbana dhyAna kSapakazreNIgata jIvone ja hoI zake che. tethI prazna thAya che ke je AtmAo haju kSapakazreNImAM ArUDha thayA nathI paraMtu apramattaguNasthAnakavartI che. chatAM mohanA sakalavikalponA kallolonI mALAo jenI zAnta thaI gaI che ane tethI ja utkRSTa ratnatrayInA sAmrAjyavALA banyA che tevA jIvone zAstromAM nirAlaMbana dhyAnanuM je kathana karyuM che te kathana asaMgata thaze ? maivaM Ama kahevuM nahi. joke tattvathI eTale paramArthathI nizcayadRSTithI vicArIe to "paratattva"rUpa lakSyane vIMdhavAne abhimukha eTale ke paratattva darzanarUpa lakSyane prApta karavAne abhimukha, teno avisaMvAdI arthAt avazya paratattvadarzana Ape ja evo kSapakazreNIgata je sAmarthyayoga te ja vAstavika anAlaMbanayoga che. topaNa "paratattvadarzana"rUpa lakSyane prApta karAvavA mATenI praguNatA (utkRSTatA) lAvanArI evI piraNatimAtra jinakalpikAdimAM hovAthI kSapazreNIgata sAmarthyayoganA pUrvakAlavartI evuM paramAtmAnA guNonuM dhyAna paNa mukhya nirAlaMbana yoganuM prApaka hovAthI nirAlaMbana dhyAna ja che. kSapakazreNIgata sAmarthyayogane prApta karAvanAra, tathA temAM praguNatA tatparatA lAvanAra paramAtmAnA guNonuM dhyAna apramattaguNasthAnakavartI jIvone hoya te che. tethI mukhyatAe te dhyAna nirAlaMbana dhyAna nathI. // zrI yogaviMzikA 125 = Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathApi nirAlaMbana ja dhyAna kahevAya che. pUrvakAlavartI kAraNamAM kAryano upacAra karavAthI A paNa nirAlaMbana dhyAna kahI zakAya che. prazna : jo vAstavika nirAlaMbanayoga kSapakazreNImAM ja hoya ane pUrva kAlavartI apramattaguNaThANe jinakalpikAdi munione kAraNamAM kAryano upacAra karIne pUrvavartI hovAthI aupacArika nirAlaMbana yoga kaho to dUrataravartI pramatta - dezavirati - aviratasamyagdaSTi jIvonuM paNa paramAtmAnA guNonuM dhyAna paraMparAe vAstavika sAmarthyayoganuM (nirAlaMbana yoganuM) kAraNa bane ja che to tene paNa upacAra karIne anAlaMbanayoga kahevo joIe ? AvA praznone ahIM avakAza che. uttara H teno uttara ApatAM kahe che ke '" : vAstavika dhyeyAAraparikhatizayiot'' kSapakazreNIgata je sAmarthyayoga che ane apramattaguNasthAnakavartI jinakalpikAdimAM je aupacArika sAmarthya yoga (nirAlaMbanayoga) che te baMnenuM dhyeya eka ja che. eTale ke eka ja dhyeyanA AkAranI pariNatinI zaktino yoga hovAthI te paNa nirAlaMbana ja che. kSapakazreNIgata mahAtmAo paratattvadarzananI icchA seve che arUpI evA siddhapa2mAtmAnA svarUpane jevuM vicAre che te ja icchA ane te ja svarUpano vicAra apramatta evA jinakalpikAdimAM paNa hoya che. apramattaguNaThANe A vicAro dRDha hoya che ane kSapakazreNImAM A ja vicAro dRDhatara hoya che. paraMtu eka ja viSayanI pariNatinI zakti hovAthI tyAM kAraNamAM kAryano upacAra thAya che. pramatta-dezavirati Adi dUrataravartI guNasthAnakomAM Avo viziSTa dhyAnayoga nahi hovAthI tyAM kAraNamAM kAryano upacAra karIne paNa anAlaMbana yoga kahevAto nathI. tethI ja apramattaguNasthAnakavartI mahAmunione zukaladhyAnano aMza hoya che ema zAstromAM kahyuM che. atidUrataravartI kAraNomAM kAryano upacAra thato nathI. ata evAvasthAtrayabhAvane rUpAtItasiddhaguNapraNidhAnavelAyAmapramattAnAM zukladhyAnAMzo nirAlambano' nubhavasiddha eva / saMsAryAtmano'pi ca vyavahAranayasiddhamaupAdhikaM / / zrI yogaviMzikA 2 126 / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpamAcchAdya zuddhanizyanayaparikalpitasahajAtmaguNavibhAvane nirAlmabanadhyAnaM durapahnavameva, paramAtmatulyatayA''tmajJAnasyaiva nirAlambana-dhyAnAMzatvAt tasyaiva ca mohanAzakatvAt / Aha ca jo jANai arihaMte, dravvatta, guNatta, pajjayattehiM / so jANai appANaM, moho khalu jAi tassa layaM / / pra. sA. 9 -80 | tasmAd rUpidravyaviSayaM dhyAnaM sAlambanaM, arUpiviSayaM ca nirasvamiti sthitamU || 98 // avaktana guNasthAnakavartI paramAtmAnA guNanuM dhyAna paNa nirAlaMbana yoga che. A kAraNathI ja apramattaguNasthAnakavartI munione piMDastha-padastha ane rUpAtIta ema traNa avasthAonI bhAvanA bhAvavAnA kALamAM rUpAtIta evA siddhaparamAtmAnA guNonuM ciMtana karavAnI velAmAM zukaladhyAnanA aMzarUpa nirAlaMbanayoga anubhavasiddha ja che. kAraNa ke apramattaguNasthAnakavartI munio paramAtmAnI traNa avasthAnI bhAvanAo bhAve che temAM rUpAtIta avasthA paNa che. siddha paramAtmAnuM kevaLajJAnAdi arUpI svarUpa A munio paNa ciMtave che. A bhAvanA bhAvatAM bhAvatAM jyAre munio arUpI kevalajJanAdi guNAtmaka svarUpanA ciMtanamAM cittanI ekAgratAvALA bane che tyAre teone paNa zukaladhyAnano aMza kahevAya che. ane te nirAlaMbanayoga ja che. - tathA nigodathI mAMDIne paMcendriya sudhInA tamAma saMsArI jIvonuM karmajanya naraka-tiyaya-manuSya-devAdirUpa je aupadhika svarUpa che. je vyavahAranI apekSAe che te aupAdhika svarUpane kaccha = gauNa karIne zuddhanizcayanayanI apekSAe kalpAyeluM siddha paramAtmAtulya svAbhAvika AtmAnuM guNAtmaka je zuddhasvarUpa che teno vicAra jyAre A munio karatA hoya tyAre paNa nirAlaMbana dhyAna hoya che te chupAvavuM duSkara ja che. arthAt saMsArI AtmAo paNa sattAnI apekSAe siddhasamAna che. anaMta jJAnAdi guNavALA che. sahajAnaMdI-siddhasvarUpI che. huM paNa siddha paramAtmAnI tulya sahaja guNamaya svarUpavALo chuM. ityAdi vibhAvanakALe paNa arUpI svarUpanuM dhyAna hovAthI ane te iSad hovAthI nirAlaMbana dhyAna ja kahevAya che. A zrI yogaviziA ja 127 / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM eka vAta sUkSmadaSTie samajavAnI che ke siddha paramAtmAnuM ke saMsArI AtmAnuM arUpI svarUpa vicArIe to te upakAraka jarUra che paraMtu parapratyayika che. tethI potAnAmAM jo joDavAmAM na Ave to AtmopakAraka banatuM nathI. mATe huM siddha paramAtmAnI tulya anaMta jJAnAdi guNavALo chuM. saMsArI sarve jIvo nizcayanayathI jevA zuddha svarUpI che tevo ja huM chuM-mAre te svarUpa prApta karavAnuM che. ItyAdi bhAve paramAtmAnI sAthe tulyapaNAnA bhAvana vaDe sva-AtmAnuM jJAna kare te ja nirAlaMbanayogano aMza kahevAya che. kAraNa ke jema siddhaparamAtmA anaMtajJAnAdiguNovALA che tema huM paNa sattAthI tevo ja chuM. mane karmonAM AvaraNo vaLagelAM che. je mAre tyajavAM joIe. mAre puruSArtha phoravavo joIe. mane pharI pharI Avo avasara ane uttama bhava nahi maLe. ItyAdibhAve AtmajJAna kare to ja AtmakalyANa thAya. mATe paramAtmAnuM jJAna karI paramAtmAnI sAthe tulyatA vaDe AtmAnuM jJAna e ja nirAlaMbanayogano aMza che, kAraNa ke tevuM AtmajJAna ja mohano nAza karanAra che. vAstavika AtmabhAna thAya to ja A AtmA mohanA nAza tarapha pravRtti kare. zAstramAM kahyuM che ke - je AtmA arihaMta bhagavaMtone dravya-guNa-paryAyo vaDe jANe che te ja AtmA potAnA AtmAne (temanA samAnapaNe) jANe che ane teno ja moha nAza pAme che." tethI rUpI dravya viSayaka je dhyAna te sAlaMbana che ane arUpIdravya viSayaka je dhyAna te nirAlaMbana che ema nakkI thayuM ! atha nirAlambanadhyAnasyaiva phalaparamparAmAhaH have nirAlaMbana dhyAnanAM ja phaLonI paraMparA graMthakArazrI jaNAve che. eyammi mohasAgarataraNaM, seDhI ya kevalaM ceva / to manokAno, mepa paramaM 2 nivvAii || 20 || zlokArdha - A nirAlaMbana dhyAna Ave chate (1) mohasAgarane taravAnuM. (2) kSapakazreNI pUrNa karavAnuM ane (3) kevaLajJAna prApta karavAnuM kArya siddha thAya che. te (kevaLajJAna) thavAthI ayogI avasthAno yoga, ane anukrame parama evuM nivaNipada prApta thAya che. | 20 || 4 zrI yogavizima ja 128 / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "eyammi tti / " etasmin / ' nirAlambanadhyAne labdhe mohasAgarasya durantarAgAdi mAvasaMtAnasamudra tara mavati | tataw "Li:" = kSa nibUDhA mavati, sA hyadhyAtmAdiyoga - prakarSagarbhitAzayavizeSarUpA / eSa eva samprajJAtaH samAdhistIrthAntarIyaiH gIyate, etadapi samyag-yathAvat prakarSaNa-savitarkanizcayAtmaka tvenAtmaparyAyANAmarthAnAM ca dvipAdInAmiha jJAyamAnatvAdarthato nAnupapannam, tatazca "kevalameva" kevalajJAnameva bhavati / ayaM cAsamprajJAtaH samAdhiriti parairgIyate, tatrApi arthato nAnupapattiH kevalajJAne'zeSavRtyAdinirodhAllabdhAtmasvabhAvasya mAnasavijJAnavaikalyAdasamprajJAtatvasiddheH / A nirAlaMbana yoga Ave chate uttarottara zuM phaLa prApta thAya te phaLonI paraMparA jaNAve che. arthAt nirAlaMbanayogathI je phaLa prApta thAya. tenI uttaramAM zuM phaLa? ema aMtima zuM phaLa? ityAdi phaLa paraMparA jaNAve che : A nirAlaMbana dhyAna prApta thaye chate (kSepakazreNI saMbaMdhI dvitIyApUrvakaraNa-aSTamaguNasthAnakathI A yoga Ave cha0) mohasAgaranuM taraNa thAya che. te moharUpI sAgara kevo che. jeno aMta duHkhe karI zakAya evA rAgAdi (rAgadveSa-kaSAya vagere) bhAvonI paraMparArUpa samudra che. eTale ke anAdi kALathI AtmAne mohanA bhAvo lAgelA che. draDha che. nibiDa che. tethI teno samUloccheda ghaNo ja duSkara che. chatAM A nirAlaMbanayoga baLe dazamAM guNaThANAnA aMte mohasAgara tarAya che . tyArabAda bAramAM guNaThANe athatu tene aMte kSepakazreNI samApta thAya che. A kSapakazreNI eTale ke adhyAtmAdi yogonA prakarSathI yukata eka prakAranA Azaya vizeSa svarUpa che. A zreNI pUrvenA guNasthAnakomAM adhyAtmAdi yogo hatA. paraMtu apakarSavALA hatA. A guNasthAnakamAM atizaya prakaSane pAmelA evA yogo-dhyAna-bhAvanA vizeSa hoya che. te ja AzayavizeSa = pariNAmavizeSa che. tene ja jaina darzanamAM kSapakazreNI kahevAya che. anyadarzanakAro vaDe AvA prakAranA prakarSa prApta AzayavizeSane ja "samrajJAtasamAdhi" kahevAya che. ahIM TIkAmAM "Ty:" je palliga zabdaprayoga karyo che. te samAdhinA vizeSaNa tarIke jANavo. kharekhara to A "tam" zabdathI uparokta kSapakazreNIno parAmarza thAya che. tathApi vidheyavAkyarUpe samAdhinuM vizeSaNa bane che tethI tenI pradhAnatAe puliMga prayoga che. zrI yogavizima 129 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadarzanakAro A kSapakazreNIne "saMprajJAta samAdhi" je kahe che te paNa arthathI anupapanna (adhaTamAna) nathI athatu arthathI barAbara che. ahIM sam upasargano artha samyagu = yathAvat je padArtho jema che te padArthone tema jANavA te, pra upasarga che teno artha prakarSe karIne eTale vicAra vizeSothI nizcayAtmakapaNe athatu savitarka savicAra ane ekatva avicAra nAmanA zukaladhyAnanA prathama be pAyA svarUpe "jJAta" = AtmAnA paryAyo tathA dvIpa samudrAdi Neya padArthonuM jJAyamAnapaNuM hovAthI zabdathI bhale bhinna hoya. jainamAM kSapakazreNI ane itaramAM saMprajJAtasamAdhi, tathApi arthathI aghaTita nathI. samAna che. tyArabAda te kSapakazreNIthI kevaLajJAna pragaTa thAya che. A kevaLajJAnane ja paradarzanakAro vaDe "saprajJAtasamAdhi" kahevAya che tyAM paNa arthathI kaMI paNa aghaTitatA nathI. kAraNa ke kevaLajJAna utpanna thaye chate te azeSavRtti Adino nirodha thavAthI labdhaAtma svabhAvavALA kevaLIne mAnavijJAnanI vikalatA hovAthI "saMprajJAtasamAdhitva paNa siddha thAya che. sArAMza e che ke kevaLa jJAna pragaTa thaye chate azeSa (saghaLI) indriyo ane mAnasajanya je vRttio che eTale indriyo tathA manojanya jJAno-vikAro che te tamAmano kSINamohI ane kevaLajJAnI AtmAone nirodha thayelo hovAthI, tenA dvArA prApta karyuM che rAga-dveSa-moha-ajJAnarahita zuddha AtmasvarUpa jemaNe evA kevaLajJAnI bhagavaMtone mAnasika jJAnanI (saMkalpa-vikalpAtmaka-vicAradhArArUpa jJAna)nI vikalatA hovAthI "asamrApta samAdhipaNuM ghaTI zake che. ahIM asamrAptasamAdhino artha evo karavo ke indriyamanajanya sarva vRttio jene nathI tevI samAdhi. mATe arthathI barobara ja che. ayaM cAsamprajJAtaH samAdhirdvidhA = sayogikevalibhAvI, ayogikevalibhAvI ca / Adyo manovRttInAM vikalpajJAna-rUpANAmatyatocchedAtsampadyate / antyazca parispandarUpANAm, ayaM ca kevalajJAnasya phalabhUtaH / etadevAha - "saMta" = vattajJAnatAmAnantara 2 "yoyonaH" = vRttivIkhavAdAyodhyA samarmavati, mAM, 2 "gharmaSaH" ta patajhalaiyate, "samRtAtmA" tyacai, 0 zrI yogaviMzikA ! 130 / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazatru" rUpareDa, bAvoH " rUtya , HkvInantaH" rUtyeka: " " rUtya, ""= 35rzataparampardhana toDayo yogat "para" = sarvodatta nirvANaM mavati || 20 || A asaMprajJAtasamAdhi be prakAranI che. (1) sayogI kevalibhAvI ane (2) ayogI kevalibhAvI. temAM prathama sayogI kevali saMbaMdhIasaMprajJAta samAdhi mAnasikavRttio rUpa saMkalpa-vikalpajJAnonA atyanta ucchedathI thAya che = kevaLajJAna prApta thavAthI upadeza ApavA svarUpa vacanayoga ane AhAra-nihAra-vihArAdi rUpa kAyayoga hoya che. paraMtu manamAM saMkalpa-vikalpo karavA - vicAravizeSo karavA rUpa manayoga hoto nathI tethI tevI mAnasika vRttionA kSayathI prathama samAdhi prApta thAya che. - tathA bIjI ayogIkavalirUpa asamrajJAtasamAdhi parispandarUpa vRttiono kSaya thavAthI pragaTa thAya che. kAraNa ke te guNaThANe jIva ayogI hovAthI parispandarUpa kAyikAdi yoga paNa hotA nathI. | A ja avasthA e ja kevaLajJAnanA phaLasvarUpa che - e ja vAta graMthakArazrI jaNAve che : te kAraNathI eTale ke kevaLajJAnanI prApti thayA pachI A jIva "ayogAvasthAnA yogarUpa" samAdhine prApta kare che. je avasthA indriyonI vRttio ane tenA bIjabhUta jJAnAvaraNIyAdi karmo A baMnene saMpUrNapaNe dhaha kare tevI ayogI nAmanI A avasthA che. A asaMprajJAta samAdhistha AtmA mana-vacana-kAyAnA yogothI rahita che. tethI pUrNataH pagalabhAvarAhata che. sarvathA karmabaMdharahita che. anAzravabhAva ane pUrNa saMvarabhAvane prApta thayelA che. A avasthA ja muktiprAptinuM anaMtara kAraNa che. A ayogI avasthA ja "dharmamegha" che ema pAMtajalI Adi yogIo vaDe kahevAya che. pUrNapaNe dharmaprApti thavAmAM megha tulya che. jema meghavarasavAthI dhAnyAdi thAya che. tema mokSAtmaka dhAnyAdinI prApti mATe ayogI avasthA meghatulya che. bIjA keTalAka darzanakAro vaDe "amRtAtmA" kahevAya che. jyAre AtmA mokSa pAme tyAre "amaraNa" maraNa vinAno bane che. amaraNanuM // zrI yogavizima ja 131 /. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa jema "amRta"che tema amaraNAvasthArUpa mokSanuM kAraNa ayogI avasthA che. mATe ayogI avasthA amRtasvarUpa = amRtarUpa = amRtAtmA kahevAya che. bIjA keTalAka darzanakAro vaDe "bhavazatru" kahevAya che. bhava eTale janmamaraNanI paraMparArUpa saMsAra, athavA tenA bIjabhUta aSTavidhakarma A baMneno caudame guNaThANe uccheda thato hovAthI A ayogIavasthA jANe bhavano zatru hoya zuM ? ema samajI "bhavatru" kahevAya che. bIjA keTalAka darzanakAro vaDe "zivodaya' kahevAya che ziva eTale pUrNasukha athavA pUrNakalyANa, teno udaya (prApti) caudame guNaThANe thAya che. mATe ayogI avasthA zivodaya kahevAya che. bIjA keTalAka darzanakAro vaDe sattvAnaMda" kahevAya che. sattva eTale AtmA, teno je parama AnaMda te rUpa ayogI avasthA che. mATe ayogI avasthA "sattvAnaMda" paNa kahevAya che. bIjA keTalAka "para" kahe che. 5ra eTale prakRSTAvasthA. A ayogI avasthA atyaMta prakarSavALI hovAthI para" paNa kahevAya che. A pramANe nirAlaMbana yoga - kSapakazreNI - kevaLajJAna ane ayogI avasthA prApta karavArUpa upara batAvelA krama vaDe chellI prApta thayelI ayogAvasthA, tenA yogathI parama sarvotkRSTa svarUpa nirvANa mokSa prApta thAya che. - iti mahopAdhyAya zrI kalyANavijayagaNiziSya mukhya paNDita zrI jItavijayagaNisatIrthyapaNDita zrI nayavijayagaNicaraNakamala-caJcarIkapaNDita zrI padmavijayagaNisahodaropAdhyAya zrI jasavijayagaNi - samarthitAyAM viMzikAprakaraNa- vyAkhyAyAM yogaviMzikAvivaraNaM sampUrNam // zrI yogaviMzikA * 132 // 11 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe mahopAdhyAya zrI kalyANavijayajIgaNinA ziSya, mukhyapaMDita zrI jItavijayajIgaNi tathA temanA gurubhAI paMDita zrI nayavijayajIgaNinA caraNakamaLomAM bhramaratulya paMDita zrI padmavijayagaNinA gurabhAI upAdhyAya zrI yazovijayajIgaNie banAvelI viMzika prakaraNanI TIkAmAM yogavizikA nAmanA prakaraNanuM vivaraNa samApta thayuM. gujarAtI anuvAda paNa samApta thayo. 0 zrI yogaviMzika 133 / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaharibhadrasUrijI - saMgrathita, tathA mahopAdhyAya zrI yazovijayajI viracita TIkAyukta zrI yogeviMzikAnA arthano sArAMza ApaNA AtmAne mokSanI sAtho joDI Ape evo je koI dharmavyavasAya te jainadarzanamAM "yoga" kahevAya che. AvA yogavALA mahAtmA puruSone "yogI" kahevAya che. praNidhAnAdi" pAMca AzayavALo yoga hoya to te zuddhayoga kahevAya che. te mokSahetu che. paraMtu A pAMca Azaya vinAnI karAtI dharmakriyA te dravyakriyA che. yoga svarUpa nathI, mATe ja muktino hetu banatI nathI, puNyabaMdhano hetu, svagadi saMpattino hetu bane che. ane jJAnIo tene tucchakriyA kahe che. (1) praNidhAna, (2) pravRtti, (3) vidhvajaya, (4) siddhi, (5) viniyoga ema kula pAMca Azayabhedo che. potAnAthI ochA guNavALA upara dveSa na karavo, paropakAra karavAnI bhAvanA rAkhavI, potAne je dharmasthAna prApta thayuM hoya temAM "A ja mAruM kartavya che" ema upayogapUrvaka pravartavuM te "praNidhAna" kahevAya che ! prApta dharmasthAnamAM vadhu vikAsa kema thAya ? tene uddezI aneka upAyomAM vadhu prayatna karavo, jaladI kriyA kema pUrNa thAya evI utsuktA rAkhavI nahi, Avo upayogapUrvakano vadhu prayatnavizeSa te ja "pravRtti" kahevAya che. dharmanA kAryomAM joDAyA pachI temAM nAnAM-moTAM koI vighno-vikSepo Ave - tene jItavA mATenI taiyArIvALo je AtmAno daDha pariNAmavizeSa te ja jaghanya-madhyama ane utkRSTa traNa jAtano "vidhvajaya" kahevAya che. kAMTAvALo mArga pasAra karavo duSkara che. kAMTA vinAno mArga pasAra karavo sukara che. tema zIta-uSNa-sudhAnapapAsAdi pariSahothI parAbhava pAmavA karatAM tene yathAzakti sahana karI anAkuLapravRtti karavI te kaMTakavidhvajaya" nAmano prathama jaghanya vijJajya kahevAya che. / zrI yogaviMzika ja 134 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAva" Adi zArIrika rogo dharmamAM aMtarAya karanArA che. ema samajI zarIramAM rogo ja utpanna na thAya te rIte pathya, parimita, ane nIrasa ja AhAra karavo, ane karmavazAt roga thAya to "A rogo mArA karmano ja udaya che. dehanA ja bAdhaka, AtmasvabhAvanA ghAtaka nathI, ItyAdi vicArI bhAvanApUrvaka sthira thavuM. te javaravidhvajaya nAmano madhyama vidhvajaya che. grAmAntara jatAM thayelo dizAono bhrama jema rakhaDAve che te bhramathI jIvo jaMgalomAM ahIM-tahIM bhaTake che. thAke che - te bhrama koI mArga jANakAra pAsethI TaLI jAya che tyAre utsAhita thayo chato yatheccha gAma bhaNI jaladI cAle che. tema mithyAtvamohanA udayathI heya-upAdeyano bhrama thavAthI jIva adhamamAM dharma samajI rakhaDe che. jJAnI guranA yoge yathArtha samajI samyakta pAmI mokSamArga tarapha doDe che - te mohajaya athavA moha vinajayanAmano trIjo utkRSTa vinaya kahevAya che. ApaNA karatAM adhikaguNavAnuM puruSo pratye vinaya-vaiyAvacca-bhaktibahumAna karavApUrvakanuM ApaNAthI hIna guNavALA puruSo pratye karuNA, dAna, duHkhoccheda karavApUrvakanuM samAnanI sAthe parasparopakAra karavApUrvakanuM je ApaNAmAM prApta thayeluM dharmasthAna te "siddhi" nAmano cotho Azaya prApta thayelA dharmasthAnono vividha upAyo vaDe paramAM teno viniyoga karavo ane tema karavAthI vAraMvAra parane ApavA vaDe potAnA AtmAmAM daDhatara bane, bhavAntaramAM dharmaprAptinuM avadhyakAraNa bane - evuM parane viSe dharmanuM dAna, te "viniyoga" nAmano pAMcamo Azaya che. praNidhAnAdi" pAMca AzayavALo dharma (yoga) A AtmAmAM puSTi (puNyabaMdha) ane zuddhi (pUrvabaddha karmakSaya) karAvanAro che. ane zuddha evo A yoga bhavobhavamAM uttarottara vadhu utkRSTa yoga prAptimAM kAraNa che. sAmAnyathI AzayabhedavALo sarve paNa dharmavyavahAra "yoga" hovA chatAM jaina-jainetarazAstromAM prasiddha sthAnAdi pAMca bhejavALA yogane ja vizeSe karI yoga kahevAyela che. (1) sthAnayoga, (2) urNayoga, (3) arthayoga, (4) AlaMbanayoga, (5) nirAlaMbanayoga / zrI yogavizikA 135 / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTadharmakAryamAM kAyAne sthira karavI, tenAM Asano sAcavavAM, vadhArAnuM halana-calana baMdha karavuM te sthAnayoga / kriyAnAM sUtronA uccAro zuddha karavA, te urNayoga / te sUtronA artho paNa zuddha ane saMgata vicAravA te arthayoga| cittane pratimAdi uttamAlaMbanamAM sthira karavuM te AlaMbanayoga / bAhyAlaMbana vinA jJAna mAtramAM ja lIna thaI javuM te "nirAlaMbana" yoga / A pAMce yogo mokSaprAptinuM anaMtarakAraNa che mATe mukhyayoga che. jainetaradarzanamAM kahelAM ma-niyama" adi yoganAM ATha aMgo mokSanAM paraMparAe kAraNa che. mokSanuM kAraNa sthAnAdi ane sthAnAdinuM kAraNa yamAdi, mATe upacaritayoga che. sthAnAdi pAMca yogomAM prathamanA be yogo kriyAtmaka hovAthI "karmayogo che" (arthAt kriyAyoga) che. ane pAchaLanA traNa ciMtana-mananAtmaka hovAthI "jJAnayogo" che - ema pAMca yogo be bhAgamAM vaheMcAyelA che / A pAMce prakArano yoga dezacAritra ane sarvacAritravALAne ja hoya che - ane ita2ne (eTale apunargaMdhaka ane aviratasamyagdaSTine) bIjamAtra rUpe hoya che. ema nizcayanaya kahe che. kAraNa ke nizcayanaya tattvagrAhI che / ane vyavahAranaya itarane (eTale apunarbaMdhadine) paNa yoga ja kahe che. kAraNa ke te upacAragrAhI che. kAraNabhUta evuM yoganuM bIja paNa yoga ja che. ema mAne che. adhyAtma, bhAvanA, AdhyAna, samatA, ane vRttisaMkSaya, AvA yogabiMdumAM kahelA yoganA bIjI rIte pAMca bhedo paNa cAritravAne ja hoya che / (1) traNe yoganI ucita pravRttivALA, deza-sarva cAritravALA mahAtmAonuM maitrI Adi cAra bhAvanApUrvaka tattvaciMtana te adhyAtmayoga / (2) azubha bhAvone rokavApUrvaka A ja adhyAtmano vadhu dRDhatara abhyAsa te bhAvanAyoga / (3) mokSAdi upAdeya bhAvonA vicAravALuM, vAyu vinAnA sthira dIpaka jevuM, tripadI Adi atisUkSma bhAvonA upayogavALuM je ciMtana-manana te AdhyAna yoga / (4) anAdi kALanI avidyAthI thayela iSTatva-aniSTatva tyajI sarve paNa zubha-azubha bhAvone // zrI yogaviMzika 136 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSe je samavRtti te samatAyoga| (5) anyadravyanA saMyoge thatI mAnasika ane kAyika vRttiono pharIthI na Ave te bhAve teno nAza karavo te vRttisaMkSayayoga / ema bIjI rIte paNa pAMca yogo che / adhyAtmayoga ane bhAvanAyoga A be yoga sthAna urNa-artha ema traNa yogamAM samAveza pAme che / AdhyAna yoga te AlaMbanayogamAM samAveza pAme che / ane samatA tathA vRttisaMkSaya yoga chellA nirAlaMbanayogamAM samAveza pAme che ! mATe A banne rIte pAMce prakAranA yogo deza-sarva cAritravALAne ja hoya che ! prazna : jo deza-sarvacAritravALAne ja sthAnAdi yogo hoya to apunabaMdhaka ane avirata samyagdaSTi jIvo je dharmakriyA kare te to niSphaLa ja gaNAze ? uttara : ema nathI - apunabaMdhaka ane avirata samyagdaSTi evA A be jIvonI dharmakriyA nizcayanayathI yoganuM bIja che. ane vyavahA2nayathI yoga che. / nizcayanaya te tattvagrAhI che. vyavahAranaya upacAragrAhI che / samRddhdhaka ane dvibaMdhaka evA mithyASTi jIvomAM je sthAnAdiyogonI kriyA che. te yoga nathI kAraNa ke azuddhabhUmikA che. paraMtu yogano AbhAsamAtra che. sthAnAdi pAMca yogonA icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi ema cAra cAra bhedo che / yogI mahAtmAonI kathA sAMbhaLavAmAM atyaMta prIti, kathA karanArAo pratye bhakti-bahumAna, AvI kathAno abhyAsa karavAmAM harSavizeSa te icchA| jIvanamAM upazamabhAva kema vadhe ? te rIte vIryavizeSapUrvaka yoganAM tamAma aMgo saMbhALI sthAnAdimAM je pravartavuM te pravRtti / te pravRttimAM bAdhaka thatA doSone TALI niraticAra pAlana te sthiratA / potAnAmAM evA ati uDkTa upazamabhAvanI prApti thAya ke je parArthasAdhaka bane - arthAt jenA sAnidhyathI 52 prANI hiMsaka hovA chatAM paNa upazAnta thaI jAya te siddhi / ema icchAdi cAranA artho samajavA / // zrI yogaviMzikA 20137 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A IcchAdi cAra bhedomAM cAritramohanIya ane vIryantarAyano kSayopazama kAraNa che. te kSayopazama citra-vicitra taratamabhAve asaMkhya bhedavALo che. mATe IcchAdinA paNa asaMkhyabhedo che. tathA zraddhA-prIti-dhRti ane dhAraNA vaDe kSayopazama vividha thAya che. IcchAdinuM kAraNa kSayopazama che. ane kSayopazamanuM kAraNa zraddhAdi che. (1) AsthAvizeSa te zraddhA, (2) harSavizeSa te prIti, sthiratAvizeSa te dhRti, (4) tanmayatAvizeSa te dhAraNA. A cArethI vicitra kSayopazama thAya che. ane kSayopazamathI IcchAdi thAya che IcchA - pravRtti-sthiratA-siddhi A cAremAM kAraNo (kSayopazama ane zraddhA-prIti-vRti-dhAraNAdi) jaNAvyAM. have kAryo jaNAve che. A cArenAM kAryo anukrame anukaMpA-nirveda-saMvega ane prazamabhAva che. icchAyoganuM kArya anukaMpA | pravRttiyoganuM kArya nirveda | sthiratAyoganuM kArya saMvega, ane siddhiyoganuM kArya prazamabhAva jANavo ! yathAzakti duHkhI jIvonAM dravyaduHkha ane bhAvaduHkho dUra karavAnI je icchA te anukaMpA | saMsArane sarvathA nirguNa samajIne baMdIkhAnAnI jema temAMthI nIkaLavAnI je tamannA te nirveda | mokSa sukhanI hArdika je raci-abhilASA te saMvega | viSayatRSNA ane krodhAdi kaSAyonI je upazAnti te prazama I. A anukaMpAdi joke samyaktanAM paNa kAryo che. paraMtu samyatvakAle IcchAyogAdi sAmAnya hoya che. mATe anukaMpAdi paNa sAmAnya hoya che. ane yogIkAle icchAdiyogo vizeSa hoya che. mATe anukaMpAdi vizeSa hoya che ! samyaktanAM kula lakSaNo pAMca che. teno pradhAnatAnI dRSTie zama-saMvega-nirveda-anukaMpA ane AstiktA e kama che. ane teonI prAptinI daSTie pazcAnupUrvIe krama jANavo | A pramANe sthAna-urNa-artha-AlaMbana ane nirAlaMbana ema pAMca yoganA icchA-pravRtti-sthiratA ane siddhi cAra cAra bhedo thatAM 20, ane te vIza bhedonA prIti-bhakti-vacana ane asaMga ema cAra cAra 0 zrI yogaviziA 138 / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedo thatAM kula yoganA 80 bhedo thAya che. / A sthAnAdi yogo "arihaMta ceiyANaM" Adi daMDakasUtronA dRSTAMtathI samajavA jevA che / arihaMta ceiyANaM ityAdi daMDakasUtronuM yathArtha padajJAna (sUtro spaSTa bolavAM, hrasva-dIrgha svaranuM uccAraNa, saMpadA-mAtrA-pado-saMyukta asaMyukta vyaMjanonuM uccAraNa ityAdi spaSTa padajJAna) zraddhAvALA jIvane thAya che / A yathArtha padAna ane arthajJAna te arthayogavALA ane AlaMbanayogavALA mahAtmAone prAyaH turata mokSaphaLa ApanAra bane che. ane sthAnayoga-urNayogavALA (paNa artha ane AlaMbanayoganI spRhAvALA evA jIvone thoDA dIrghakAle paNa mokSaphaLa ApanAra bane che. arthayoga ane AlaMbana yogavALA jIvo paNa jo "sApAya" yogavALA (tIvra mohanIyakarmavALA) hoya to A padajJAna dIrghakALe phaLa Ape che. sthAnayogAdi cAre yogavALA mahAtmAnuM A caityavaMdana te bhAvakriyA hovAthI "amRtAnuSThAna" kahevAya che. ane sthAnayogAdi be yogavALA ane bAkInA be yogonI spRhAvALA jIvonuM A caityavaMdana te dravyakriyA che. paraMtu "tadvetu" anuSThAna kahevAya che. amRtAnuSThAna turata mokSadAyaka che. ane tadbhutu anuSThAna kAlAntare mokSadAyaka che / je jIvomAM sthAnAdi cAremAMno eke yoga nathI, mAtra kAyAthI caityavaMdana kare che athavA vacanathI bole che paNa upayoganI zUnyatA ja che te caityavaMdana taddana asAra-tuccha dravyacaityavaMdana che. ane "ananuSThAna" kahevAya che. mokSaphaLa ApavAmAM niSphaLa che. tevA jIvo AvA caityavaMdana mATe "ayogya" che vaLI AvA jIvo TALenuM moLeluM lAgejuM vagere bolIne sthAnAdi yoga paNa na sAcave mATe mahAmRSAvAda doSa paNa lAge / bIjA jonArane avidhi doSanA poSaka bane mATe mokSaphaLa ApavAne badale saMsAravardhaka tIvrakarma baMdhanarUpa vi5rIta phaLa ApanAra bane che / je jIvo sthAnayoga-urNayoga vagere sAcavIne dharmakriyA kare che. paraMtu A lokanAM sukho ane paralokanAM svargAdinAM sukhonI abhilASA rAkhe che te mATe ja kare che, te anukrame viSAnuSThAna ane garalAnuSThAna // zrI yogaviMzikA 139 // : Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovAthI mokSaphaLanI apekSAe viparIta phaLadAyaka, ane mahAmRSAvAda dIpa vALAM che ! anuSThAnonA kula pAMca bhedo che (1) viSa (2) gara (3) ananuSThAna, (4) tadhetu, (5) amRtAnuSThAna | A bhavamAM bhAvimAM dhanalAbha-putralobha-yazalAbha thAya evA AzayathI je dhamanuSThAna karAya te viSAnuSThAnA parabhavamAM deva-devendra-cakravartIpaNuM maLe evA AzayathI je dhamanuSThAna karAya te garAnuSThAna koI paNa jAtanA upayogazUnya je anuSThAna karAya te ananuSThAna | uttamAnuSThAna pratyenA rAgathI karAtuM prAthamika dhamanuSThAna te tahetu anuSThAna ! A anuSThAno jinezvaraprabhukathita che evA bhAvapUrvaka ane atizaya saMvegapUrvaka karAtu anuSThAna te amRtAnuSThAna che ! prazna : A pAMca anuSThAnomAM prathamanAM traNa anuSThAno yogAbhAsasvarUpa hovAthI ahitakArI che. ane pAchaLalAM be anuSThAno sadyoga rUpa hovAthI hitakArI che. A caityavaMdanAdi dharmAnuSThAnone yogya jIvo kayA? uttaraH mULa gAthAmAM dezaviratidhara" lakhyA che. paraMtu trAjavAnI dAMDInI madhyadorI UMcI kare chate baMne cheDA paNa levAya che. te nyAye dezaviratinA AgaLa-pAchaLavartI sarvaviratidharo tathA apanabaMdhakAviratasammadraSTi jIvo paNa jANavA. arihaMta ceiyANa sUtramAM "pappApa vosirA"i Ave che. Avo kAya vyApArano tyAga viratidharamAM ja saMbhave mATe deza-sarvacAritradharo yogya che. ane apanabaMdhaka tathA samyagdaSTijIvo viratinI IcchAvALA ane kadAgraha vinAnA hovAthI yogya che. ! paraMtu je jIvo apunabaMdhaka avasthA sudhI paNa nathI AvyA, vidhi pratye ane anuSThAna pratye bahumAna vinAnA che. kadAgrahavALA che. ane phakta gADarIyA pravAhe ja dhamanuSThAna kare che. mAnAdine poSe che tevA. jIvo A dhamanuSThAna mATe ayogya ja che. ema jANavuM ! prazna : jo avidhi karanAra jIvo dhamaniSThAna mATe ayogya kahezo to tIrthano uccheda thaI jaze kAraNa ke vidhivALA dhamanuSThAno karanArA | zrI yogaviziA ja 140 / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo to thoDA ja maLe. mATe tIrtha calAvavA avidhivALAne paNa yogya kahevA joIe. uttara : avidhie dhamanuSThAna calAvatAM mana phAve tema prarUpaNA ane kriyA karavAthI zAstragata mULa sUtro ane mUlakriyAno viccheda thaI jAya che. ane kharekhara sAco te ja tIrthaviccheda che. ! AjJArahita dharma AcaranArAne "hADakAMno mALo" kahela che. AjJAnusArIne tIrtha kahela che. mATe tIrthanA ucchedanA bhayathI paNa avidhi calAvavI yogya nathI ! "zuddha vidhipUrvakanI ja kriyA thavI joIe" e vAta ThIka che. sAcI che. paraMtu A kaliyugamAM AvA jIvo gaNyAgAMThyA ja maLe che. arthAt alabhya che. eTale vidhikriyAvALA kAlagata thAya, ane avidhikriyAvALAne jo calAvIe nahi to kAlAntare kriyA vagaranuM ja A zAsana thAya - eTale tIrthauccheda pAme. mATe avidhie paNa dharmakriyA karavA daIe to tIrtha akhaMDita thAya. vaLI tema karavAthI gurune doSa nahi lAge kAraNa ke avidhipariNAma to kriyA karanArano che. guruno pariNAma to yenakena-prakAreNa kriyA cAlu rahevI joIe jethI tIrtha uccheda na thAya evo che. to avidhie paNa kriyA karavA devAmAM zuM doSa? koI jIva svayaM mare" emAM kaMI doSa nathI paraMtu tene mArI nAkhavAmAM Ave" to mAranArano Azaya duSTa che mATe doSa lAge ja, tenI jema je svayaM avidhie dharmakriyA kare te to pote pApano bhAgI thAya che. paraMtu je gurU avidhie calAvI le che athavA avidhie paNa dharmakriyA karavAnuM uttejana Ape che prarUpaNA kare che te guru avidhipAkSika hovAthI utsutra prarUpaNA karanAra hovAthI duSTAzayavALA hovAthI mAranAranI jema doSita che. tIrthaMkara prabhu-bhASita mULasUtro ane kriyAnA ucchedaka hovAthI tIrthanA ucchedaka bane che. vaLI vidhipUrvaka dharmakriyA karI mokSe eka jIva jaze topaNa te jIva sarva jIvone abhayadAna ApanAra banaze | amArInI uddaghoSaNA karanAra banaze mATe sUkSmabuddhithI A vicAravuM ke "avidhi" calAvAya ja nahi. eTaluM ja nahi paraMtu guru dharmavidhi samajAvatA hoya tyAre jene teno rasa 0 zrI yogavizima 141 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hoya, viSayapipAsAno ja rasa hoya tevAne bhaNAvavuM e paNa mahAdoSa che. bhaNAvanAra doSita bane. prazna : ATalI badhI jhINI carcA karavA vaDe saryuM? "mahInano re tA: sa: panthA:" ghaNA mANaso je mArge jAya te ja sAco mArga che. ema mAnI avidhivALI kriyA paNa tIrthanI rakSaka che. ema mAnavAmAM zo doSa? uttara : "marInano" zabdano artha "ghaNA mANaso" nathI karavAno, paraMtu zAstrAjJA sApekSa paMDitapuruSa evo artha karavAno che. mATe zAstranI AjJAthI nirapekSa gheTAMnA ToLAnI jema bahujanavAdavALI lokasaMjJAne choDI zAstranI AjJAne anusAra sUtra ane vidhipUrvakanI kriyAne ja tIrtharakSA kahevAya che. A nipuNabuddhipUrvaka samajavuM "jo ghaNA kare te ja kartavya" evo nyAya jagatamAM hota to mithyAdaSTi ane samyagdaSTimAM mithyAdaSTi ja ghaNA che | Arya ane anAryamAM anArya ja ghaNA che | jaina ane jainetaromAM jenetaro ja ghaNA che ! mATe ghaNAno nyAya lAgu paDato nathI. lokamArgamAM ke lokottara mArgamAM sAcA kalyANanA arthI jIvo thoDA ja hoya che. jema ratnanA vepArI hamezAM thoDA ja hoya che. mATe zAstrApekSadaSTivALA, vidhi-sUtranI apekSAvALA, tIrthanI sAcI surakSA karavAnA pariNAmavALA jIvo (bhale saMkhyAmAM ochA hoya topaNa te) ja sAcA "mahAjana" che. ane temanA mArge cAlavuM joIe ! AMdhaLA mANaso so mAthe maLe to paNa mArge nathI cAlI zakavAnA, paraMtu dekhato mANasa eka hoya to paNa te mArgagAmI che. mATe "bahujana" no Agraha rAkhavo te ucita nathI ja ! saMvegI gItArtha puruSoe je AcaryuM hoya, zAstravAkyonI sAthe je abAdhitahoya, ane paraMparAe vizuddhino hetu hoya te ja "jIta" vyavahAra che. paraMtu zAstrathI nirapekSa, asaMvegI puruSoe Acarela aMdha paraMparAnI jema svIkArAyela te "jita" vyavahAra nathI ! jIta vyavahAramAM paNa zrutavyavahArano Azraya levo ja joIe. Aje zrutavyavahAra nathI ja ema 0 zrI yogaviziA ja 142 / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahenArAone mahAzAstromAM prAyazcitta kahyuM che. mATe (1) vidhirasika banIne ja, (2) zAstrAjJAnuM anusaraNa karIne ja, (3) saMvegI puruSoe AcaryuM hoya te ja jitavyavahAra" kahevAya che ! prazna : jo ATalo badho vidhino ja pakSa hoya to anyAstromAM kahyuM che ke dhamanuSThAna na kare to moTuM prAyazcitta ane avidhie kare to nAnuM prAyazcitta Ave e pAThanuM zuM thaze? uttara : avidhie dharmakriyA karanArA jIvo be prakAranA hoya che. (1) avidhipAkSika :- avidhimAM ja rasa dharAvanArA, vidhinI upekSA karanArA, game tema topaNa ame dharmakriyA to karIe chIe ne ? evuM mAnavahana karanArA, ane avidhine ja uttejana ApanArA A jIvonI avidhikriyA calAvI levAya nahi. A mArgane uttejana apAya nahi. mULasUtra ane kriyAno uccheda thaI jAya. paraMtu (2) vidhipAkSika avidhikAraka, evA bIjA jIvo hoya che. jeone vidhi ja ghaNI priya che. vidhino ja upadeza Ape che. vidhi pratye ja bahumAna che. phakata chaghasthapaNAne lIdhe athavA saMghayaNAdi doSane lIdhe avidhi AcaravI paDe che. jenuM haiyAmAM bhArobhAra duHkha che tevA avidhi AcaranArA jIvo vidhi pAkSika hovAthI teone nAnuM prAyazcitta Ave che. jena zAstrono marma sUkSmabuddhithI vicAravo joIe. A kAraNathI ja chaThThA-sAtamA guNasthAnakavartI jIvo saMdhayaNadoSe hIna AcaraNa karanAra paraMtu mUlavidhinI ja prarUpaNA karanAra, hIna AcaraNa thAya che tenuM duHkha dharanArA, utkRSTanI IcchA rAkhanArA, mahAtmAo paNa kalyANasaMpAdaka che. A pramANe caityavaMdanAdi zubha dharmakriyA vidhipUrvaka hoya to sthAnAdi yogo dvArA paraMparAe paNa mokSano hetu bane che. ane svayaM pote uttamAnuSThAna hovAthI, puNyAnubaMdhI puNyano hetu hovAthI, vizuddhacitta saMskAra dvArA prazAntabhAva ApanAra hovAthI anaMtara paNe paNa svataMtra rIte mokSasAdhaka che. A zrI yogavizima ja 143 / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A caityavaMdanAdi dhamanuSThAno (1) prIti, (2) bhakti, (3) vacana, (4) asaMga ema cAra prakAranAM jJAnIoe kahyAM che. | je anuSThAna upara ghaNuM bahumAna hoya, prema hoya, A ja mArA AtmAnuM zreyaskara che. zeSakAryo choDIne paNa je karAya te prItyanuSThAna che jyAM anuSThAno upara premane badale vadhAre ne vadhAre bhakti - bahumAna hoya, pUjyabhAva hoya, vadhAre utsAhathI je karAya te bhakatyanuSThAna. prIti-bhakti anuSThAna kriyAmAM tulya hovA chatAM ArAdhya vastu pratyenA bhAvanA taphAvatathI pharaka che. jema patnI ane mAtA ! zAstronuM parizIlana karavApUrvaka sAdhunI je ucita dharmakriyA te vacanAnuSThAnA je dharmAnuSThAna vAraMvAra AcaravAthI evuM AtmasAt banyuM hoya ke hAla vyavahArakAle zAstrapAThanuM AlaMbana na hoya te asaMgAnuSThAna ! A chelluM asaMgAnuSThAna e ja nirAlaMbana nAmano pAMcamo yoga che ! cothA pAMcamA AlaMbana ane nirAlaMbanayogane samajAve che ke samavasaraNamAM birAjamAna tIrthaMkara prabhunuM rUpa, athavA pratimAdinuM je rUpa, tenuM je AlaMbana te sthUla hovAthI ane cakSurgocara hovAthI AlaMbanayoga kahevAya che ane arUpI evA siddha paramAtmAnA kevaLajJAnAdi guNonI sAthe ekAkAratA, te sUkSma hovAthI ane atIndriya hovAthI arUpInuM je AlaMbana te anAlaMbanayoga kahevAya che. joke A anAlaMbanayogamAM arUpInuM AlaMbana che. paraMtu "vaII vApu:"nI jema alpa hovAthI nathI ja ema jANavuM. A "anAlaMbanayoga" kSapakazreNImAM guNasthAnaka 8 thI 12mAM mohanIya karmanA kSayopazama ane kSaya vaDe prApta thatA kSamA Adi guNo dvArA thAya che. AtmAnuM je vAstavika paramAtma svarUpAtmaka tattva, tene jovA mATenI je IcchA te ja anAlaMbanayoga che. kevaLajJAna na thAya tyAM sudhI ja A anAlaMbanayoga hoya che. jema koI dhanuSadhArI lakSyane vIMdhavA mATe dhanurdaDa upara bANa caDhAve che ane lakSyanI sAme ekAkAratA paNe nizAna tAke che. jyAM sudhI bANa, na choDe tyAM sudhI ja A ekAkAratA hoya che. tevI rIte kSapakazreNImAM ArUDha thayelo A jIva paramAtmatattvane jovA mATe mohanIyakarmanA _/ zrI yogaviMzika che 14 / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSayopazamathI prApta thayelA sAmarthyayogathI je ekAkAratA te ja anAlaMbana yoga che. jevuM kevaLajJAna thAya che. tevuM ja phaLa siddha thaI javAthI phaLasiddhi mATenI tanmayatArUpa A anAlaMbanayoga pUrNa thaI jAya che / kevaLajJAnI thayelA A 52mAtmAne have dhyAnAntarikA dazA hoya che. arthAt dhyAnazUnya dazA hoya che ! prazna : jyAre jIva kevaLajJAna pAme tyAre anAlaMbanayoga bhale na ho paraMtu kevaLajJAna e ja AlaMbana hovAthI "sAlaMbanayoga che ema kema na kahevAya ? uttara : jyAre kevaLajJAna aprApta hoya che tyAre tene meLavavAnI icchA - 52mAtmasvarUpa jovAnI icchA hoya che. mATe sAdhakadazA hovAthI sAdhanAnI jarUra hoya che. paraMtu jyAre A jIva kevaLajJAna pAme che, tyAre bhale mokSa bAkI che paraMtu tene sAdhavA mATe sAdhakadazA nathI, siddha dazA che. have bAkInAM karmo avazya svayaM kSaya thavAnAM ja che. mATe meLavavAlAyaka viSayanA jJAnanI AkAMkSA-sAdhanA nahIM hovAthI sAlaMbanayoga nathI. zukaladhyAnanAM be lakSaNo che. eka to sAdhya sAdhavA mATe sAdhanAmAM joDAvuM. te apUrNane hoya, kevalI pUrNa che. mATe na hoya / bIjuM yoganirodha lakSaNa che. te kevalIpaNAmAM aMte Ave che, mATe aktinakALamAM mAtra dhyAnAntarikA dazA ja hoya che / jo kSapakazreNImAM ja sAmarthyayoga Avato hoya to saptamaguNasthAnakavartI jinakalpika mahAtmAone paNa sAmarthyayoga arthAt anAlaMbana yoga che. evA zAstra vAkayanuM zuM ? uttara H vAstavika anAlaMbana yoga kSapakazreNImAM ja hoya che. paraMtu tenI pUrvabhUmikArUpe saptamaguNasthAnakavartI jinakalpikAdimAM je viziSTa yogadazA che te paNa A yoganI prAptinuM kAraNa che. mATe kAraNamAM kAryano upacAra karIne tene paNa anAlaMbanayoga kahI zakAya che. jinakalpika sivAya sAmAnya munione paNa siddhaparamAtmAnI rUpAtIta avasthA bhAvatAM zukaladhyAnano aMza hoI zake che / tathA tenAthI II zrI yogaviMzikA 145 5 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce guNaThANe vartatA mahAtmAo prabhunuM bAhyaprAtihAryAdi svarUpa choDIne paramAtmAnA anaMta jJAnAdi guNonuM dhyAna kare to te jIvone paNa nirAlaMbana dhyAnano yatkiMcit aMza hoya che. A anAlaMbanayogathI prathama mohasAgara tarI javAya che. tenAthI kSapakazreNI Arohita thAya che. ane tenAthI kevaLajJAnanI prApti thAya che ! anya darzanakAro kSapakazreNIne "saMprajJAta samAdhi" ane kevaLajJAnane "asaMprajJAta samAdhi" kahe che te arthathI vicArIe to aghiTata nathI. kAraNa ke "samyak prakAre prakarSe karAyelI samAdhi" te saMprajJAta samAdhi, A artha kSapakazreNImAM saMbhave che. tathA kevaLI avasthAmAM mohanIyano nAza thAya che mATe saMkalpa-vikalporUpI prakarSavALuM jJAna jyAM nathI te "asaMprajJAta samAdhi, A artha kevaLajJAnamAM saMbhave che. kSAyikabhAva hovAthI saMkalpa-vikalparUpatA nathI. "asaMprajJAta samAdhi" (kevaLajJAnanA) be bheda che - eka sayogI kevalI, bIjo ayogI kevalI. anukrame terame caudame guNaThANe hoya che. A chellI prApta thayelI ayogI avasthAne anya anya darzanakAroe dharmamegha, amRtAtmA, bhavazatru, zivodaya, sattvAnaMda, ane 52 evAM judAM judAM nAmo temanA zAstromAM ApelAM che. A pramANe zrI haribhadrasUrijIkRta yogaviMzikA ane mahopAdhyAya zrI yazovijayajIkRta TIkAnA gujarAtI anuvAdano sArAMza samApta thayo. // zrI yogaviMzika * 146 / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (c) 1