Kalyan Bharati

Author(s): Nyayavijay
Publisher: Hemchandracharya Jain Gyanmandir Patan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010671/1

Page #1

कल्या ण भा र ती
-मुनि न्यायविजयः

Page #2

र
.
.
F
E
AR
P
... --.- ....
.....
A
कल्या ण भारती
-
AN:
-
न्यायविशारद - न्यायतीर्थमुनि श्री न्याय विज य
वि र चि ता [ दूसरी आवृति ]
-
K
स्वोपज्ञगुजराती-अंग्रेजीअनुवाद-संयुक्ता ।
Ft.
वीर सं. २५०२]
[वि. सं. २०३२ मूल्य : १० रूप्यकाः
प
.
in
..

Page #3

प्रकाशक :
श्री हेमचंद्राचार्य जैन सभ
पाटण
उत्तर गुजरात )
Kalyana-Bharati
By:
Nyayavisharda, Nyayatirtha
Muni Nyāyavijaya
With
Translation in Gujarati and English by Himeself.
A. D. 1965
मुद्रक :
शाह मिरबरलाल फुलचंद सामना मुद्रणालय, दाणापीठ-भावनगर

Page #4

પ્રકાશકનું નિવેદન
એતે સુવિદ્રીત છે કે પૂજય મુનિ મહારાજ ન્યા ન્યા. શ્રી ન્યાયવિજયજીના અધ્યાત્મ તત્ત્વાલાક, સુખાધવાણી પ્રકાશ, જૈન દર્શન તથા કલ્યાણુ ભારતીની બીજી આવૃત્તિ પ્રકાશિત કરવાના સુયાગ અમને પ્રાપ્ત થયા છે. એમનું “જૈન દશન” પુસ્તક ગુજરાતી અને હિન્દીમાં સારી પ્રસિદ્ધી પામ્યું છે. તે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તથા એજ્યુકેશન એના અભ્યાસક્રમમાં ચાલે છે. તેની ઘણી આવૃત્તિઓ બહાર પડી ચુકી છે. આ પુસ્તક સરળ તેમજ સુએધ હાઇ જૈન દર્શનના તત્વ અને સિદ્ધાંતને સુર્યાગ્ય રીતે સમજાવતુ હોઈ તેની માંગ વધુ રહે છે.
<<
કલ્યાણ ભારતી ”ની બીજી આવૃત્તિ છપાવવા માટે અમાને અધેરી જૈન ચંદ્રપ્રભુ જૈન જ્ઞાન ખાતામાંથી રૂા. ૫૦૦૦) પાંચ હજાર રૂપીયાની સહાય મળી તેથી તેમના ટ્રસ્ટી મ ડળને આ તકે મા હાર્દિક આાભાર માનીએ છીએ. આ પુસ્તક સંસ્કૃત-ગુજરાતી તથા અંગ્રેજીમાં હાઈ તે બહેાળા વાંચક સમુદાયને પ્રિય થઈ પડયું છે. તે ઘણા લાંબા સમયથી અપ્રાપ્ય હાઈ તેની બીજી આવૃત્તિ છપાવી જ્ઞાન પ્રચાર કરવાના સભા દ્વારા યાગ પ્રાપ્ત થયા છે તે ખલ સભા ગૌરવ અનુભવે છે.
લી. શ્રી હેમચ'દ્રાચાય જૈન સભા-પાટણ ડોકટર સેવ’તિલાલ મા. શાહ-પ્રમુખ ભાગીલાલ ચુ. કાપડીયા-મંત્રી દલપતભાઇ પ્રેમચક્ર શાહુ-મંત્રી

Page #5

Zoocom ન–સ્કૃતિooooor
wo Cover
धूतादेक पदे निवृत्य मुनितां यो यौवनोपक्रमे शिक्षाभ्यासमलब्धपूर्व्यधिगत: सङ्कल्पशक्त्योजसा ।। वैदुष्य क्रमिकप्रयत्नबलतः सम्पाद्य सत्तेजसा ઢોથા રા:પ્રજાસાહળ સર્જવો જોડવાનું છે ? सूरेविजयधर्मस्य गुरोस्तस्य महात्मनः । महोपकारिणः कुर्वे स्मरण मङ्गलावहम् ।। २ -1
–ચાવિનય [ જેમણે બાળવયમાં કુલ કે નિશાળનું શિક્ષણ નહિ મેળવેલું અને જે જુગારની લતમાં પડેલ–એવા જેમણે જુગારમાંથી એકદમ ચિતા ખસીને જુવાનીના ઉદયકાળમાં મુનિદીક્ષા ગ્રહણ કરેલી અને, સુદઢ સંક૯પબળવાળા જેમણે મહેનત અને અભ્યાસબળથી કમશઃ વિદ્યાભ્યાસમાં આગળ વધતા જઈ વિશિષ્ટ પાંડિત્ય પ્રાપ્ત કર્યું, અને પ્રશસ્ત ક ગમાં વિહરણશીલ એવા જેઓ લેકવ્યાપી યશ પ્રકાશથી ગૌરવાન્વિત પિતાના સન્ત જીવનના શુભ્ર તેજથી દેદીપ્યમાન બન્યા એવા ગુરુદેવ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજી મહારાજનું આ સ્થળે મંગલકારક સ્મરણ કરૂં છું.]

Page #6

Posted Trad
DevFOoa%880 O°°°°°380 %***O••••
G
CA
ગ્રન્થ કા રમુ નિ જી ના ગુરુ
વિશ્વપ્રસિદ્ધપ્રભાવક મહાન્ જૈનાચાય શ્રી વિજયધસૂરિ મહારાજ
•Da
Ogg°aCO。。૦૦૭%C
G

Page #7

પહેલી આવૃત્તિનું પ્રાકથન
જીવન અનન્ત છે. તેની આદિ નથી, અત નથી. આજનું સે વર્ષનું આયુષ્ય પૂરું થયા પછી-મર્યા પછી પણ જીવનની ધારા નિરન્તર ચાલુ રહે જ છે. માટે એ ધ્યાનમાં રાખવું અત્યન્ત જરૂરનું છે કે માણસે આ જિન્દગીનું સુખ એવી રીતે નહિ મેળવવું જોઈએ કે મરણોત્તર જિન્દગી દુઃખના ગર્તમાં પટકાઈ પડે, આ જિન્દગીના સુખ પાછળ મરણોત્તર જીવન દુખપ્રસ્ત થવા પામે એવા પ્રમત્ત યા ઉન્મત્ત થવું એ મૂર્ખતાની પરાકાષ્ઠા છે. સાચું ડહાપણ એવી રીતે જીવવામાં છે કે અહીં પણ સુખશાન્તિ રહે અને મરણેત્તર જીવનમાં પણ સુખશાન્તિની પરંપરા નિરન્તર રહે. આ વર્તમાન જીવનમાં વિકાસનાં વાવેતર એવાં થવાં જોઈએ કે મરણોત્તર જીવનપ્રવાહ અધિકાધિક વિકસિત થતું જાય
આ માટે આપણે આપણું વર્તમાન જીવનને ગુણ સમ્પન્ન બનાવવું જોઈએ, મહાન કવિનું સ્પષ્ટ વાક્ય
મુના: કૂવામાન ગુણિપુ ર ર ર વયઃ ”
અર્થાત ગુણ જનમાં રહેલા ગુણે પૂજનીય છે, તેને વેષ નહિ, તેની ઉમ્મર નહિ. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ

Page #8

સમજી શકાય છે કે ગુણવત્તા એ જ ધર્મ છે. ગુણવત્તાને સંક્ષિપ્ત નિર્દેશ સત્ય, સંયમ અને સેવા. આ ધર્મની જ સાધનામાં જીવનની કૃતાર્થતા છે અને હમેશાને માટેની, મરણેત્તર અનન્ત જીવન માટેની કલ્યાણસિદ્ધિ છે.
5
5
થી
મારી ઉમ્મર સત્તોતેર વર્ષની છે, દીક્ષા અડ્ડાવન વર્ષની થઈ ચૂકી છે. મેં દેશાટન (પદયાત્રા) ઘણું કર્યું છે. કાશીનિવાસ અને બંગાલયાત્રા કરી છે, મહારાષ્ટ્રમાં વિહર્યો છું..
ગુરુ (પૂજ્યપાદ શ્રી વિજ્યધર્મસૂરિજી મહારાજ)ના અવસાન પછી હું મેટે ભાગે એકાકી વિહ છું; અને હવે છેલ્લાં છએક વર્ષથી માંડલમાં સ્થિર થઈ બેઠે છું; અને માંડલના જેને મારી સેવા-ભક્તિમાં જે તત્પરતા દાખવે છે તે માટે મને પરમ સતેષ છે.
મને એકલતા પચી ગઈ છે અને બાહ્ય વ્યાસંગ પરથી ઉદાસીનતા આવી છે. શરીર વૃદ્ધ તથા રોગા છતાં મારા મન પર શાતિ અને સન્તોષ વતે છે. ખરેખર આ ભગવાનની કૃપા સમજું છું.

Page #9

પુસ્તકવ્યાસંગમાં મારો વખત પસાર થાય છે. જ્ઞાનરસ એ મારો જીવનરસ બની ગયો છે. મારા આત્મહિતને આધારે જ્ઞાનરસ પર મુકાયે છે. જ્ઞાનરસ અને માનસિક શાંતિના આનન્દમાં કેટલીક વાર મારાથી બોલી જવાય છે કે-“1 am very happy.”
મારા જ્ઞાનરસના સ્ત્રોતમાં આ પુસ્તકનું નિર્માણ થયું છે, અને તે મારા કાન્ત:સુવાવ-મારા પિતાના આન્તરિક સુખને માટે, બીજાને લાભકારક થાય તે એ આનુષંગિક લાભ. પરંતુ આ સ્વાધ્યાયથી એ તે હું ઈચ્છું જ છું કે–
प्रज्ञाः प्रसन्ना मयि सन्तु सन्तः ।
કાર્તિક શુદિ પંચમી, વિ. સં. ૨૦૨૨,
માંડલ (વિરમગામ)
સૌથી ન્યાયવિજય

Page #10

अर्पणम् वि
विद्याक्षेत्रसमर्पितगुरुतम-प्राचीन-विद्याकर-- ग्रन्थोद्धारण-शोधन प्रकटनासक्तैर्ग्रहाप्रजिलैः । एतद्देशविदेशवासिविबुधस्तोतव्यसाहित्यिकाऽऽयासैःसद्गुणगौरवोदितयशःश्रीवैभवालकृतः ।।१।।
श्रीयुक्त-पुण्यविजयैः समुपक्रियेऽहं सद्भावसौहृदसुधारससे चनेन- । भूयोऽपि भूय इति तत्सुपवित्रपाणौ भक्त्या लघु कृतिमिमां विनतोऽर्पयामि ।।२।।
नववर्षप्रथममङ्गलदिनम् , वि. स. २०२२
मांडल ( वीरमगाम)
-~-न्यायविजयः
-

Page #11

પૂજય પાદ પ્રવર્તક શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના
શિષ્યરતન મુનિપ્રવર શ્રી ૧૦૮ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજના શિષ્ય વિક્રમૂર્ધન્ય, આગમપ્રભાકર, મુનિરન
શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ

Page #12

જેમણે પિતાના જીવનને વિદ્યાક્ષેત્રમાં અર્પિત કર્યું છે, જેમાં વિદ્યાના ખજાના જેવા પ્રાચીન મહત્તમ ગ્રન્થના ઉદ્ધારણ, સંશોધન અને પ્રકાશનના કાર્યમાં નિમગ્ન રહે છે, જેઓ મહાન પ્રજ્ઞાન ધારક છે, જેમના સાહિત્યિક કાર્યને આ દેશ તેમજ વિદેશના ઉચ્ચ કેટીના વિદ્વાને પ્રશંસે છે અને જેઓ સદ્ગુણગૌરવથી અભ્યદિત એવા યશેલક્ષમીવૈભવથી અલંકૃત
એવા પુણ્યસ્મૃતિ મુનિરત્ન શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ પિતાના સદૂભાવપૂર્ણ સૌહાર્દરૂપ સુધાના સિંચન દ્વારા મારા પર વારેવારે ઉપકાર કરતા રહે છે, એ માટે હું નમ્ર બની આ મારી લઘુ કૃતિ એમના સુપવિત્ર કરકમલમાં ભક્તિભાવે અપું છું. ]
skills: 1

Page #13

પ્રાસ્તાવિક
કલ્યાણ ભારતી:
આ પ્રસ્તુત ગ્રંથ જ વસ્તુતઃ “યાની ચા સૌ મારતો =” અર્થાત્ માનવ માત્રને યાગનુ' અવચકલ પ્રાપ્ત કરાવીને ક્રિયા શુદ્ધિનું શુદ્ધ ભાન કરાવનાર બનવા પામશે.
આ ગ્રંથના એક એક પાદ જુએ “તેમાં નીતિ, ધર્મ આગમ માર્ગાનું સારી કે શ્રાવક ધર્મના સૂત્રેા જ ઠંસી ઠંસીને ભરેલા છે. કોઇપણ શ્લાક આગમસાક્ષી વિનાના નથી; અને એક પણ અક્ષર માણસને ઉન્માર્ગે લઈ જવા વાળા નથી. સ'પ્રદાયથી હજારો માઈલ દૂર આ ગ્રંથ માણસમાત્રને સાચા અર્થાંમાં જૈનત્વ, વૈષ્ણુત્વ, શૈવત્વ, માર્ગાનુસારત્વ અને છેવટે માનવીયતત્વને પ્રાપ્ત કરાવનાર ખનશે.
આ એક જ ગ્રંથમાં હુજારા આગમીય સૂક્તો સગ્રહાયેલા છે. જે મેાતીની જેમ પ્રત્યેક પાદમાં કે પ્રત્યેક ક્ષેાકમાં સ્પષ્ટ રૂપે ચમકી રહ્યા છે. ગ્રાહક જો રાગદ્વેષ કે પૂર્વગ્રહ વિનાના હશે તે આ કલ્યાણ ભારતી ગ્રંથ સૌને માટે દીવાદાંડી બનીને ષ્ટિ ધ્યેયને પ્રાપ્ત કરાવશે. સુષુપ્ત આત્મામાં જાગૃતિ. મનમાં સયમ, આંખામાં નિવિકારિતા, દિલ અને દિમાગમાં શીત ળતા ત્થા સંયમમાં શુદ્ધતા લાવવા માટે આ ગ્રંથ જ સવ શ્રેષ્ઠ ઉપાદેય ગ્રંથ છે. આ ઝડપી જમાનામાં માનવને ધમ ગ્રંથાના નામ જ યાદ રહેવા પામતા નથી પછી તેને વાંચવા અને મનન કરવાનું લગભગ અશકચ જ અનેને,

Page #14

*30000/
CH
ગ્રંથ ના
રચયિતા
ન્યા. ન્યા, સુનિથી ન્યાયવિજયજી મહારાજ
veeb
poos
pepe

Page #15

માટે યશવિજજીને જ્ઞાનસાર, અધ્યાત્મપનિષદ હરિ ભદ્રસૂરિના અષ્ટકે, સિદ્ધસેનસૂરિની દ્વાર્વિશિકાઓ તથા આગમીય નેવે તને વિશાળ સંગ્રહ આ એક જ ગ્રંથમાં થઈ ગયેલ હોવાથી પૂજ્ય સાધુ, સાધ્વીઓ માટે આ એક જ ગ્રંથ વિશિષ્ટ સ્વાધ્યાયની ગરજ સારે છે ત્યારે ગૃહસ્થાશ્રમિઓને માટે તે ઉત્તમમાં ઉત્તમ અને મહામૂલ્યવાન આભૂષણ તરીકે સિદ્ધ થશે.
ગ્રંથ નિર્માતા :
સર્વથા નાની વયમાં જ સરસ્વતીના ઉપાસક બનવા માટે કલકત્તા શહેરમાં શાસ્ત્રવિશારદ, જૈનાચાર્ય, નવયુગ પ્રવર્તક. સ્વ શ્રી વિજયધર્મસૂરીશ્વરજી મહારાજને ચરણ સાન્નિધ્યમાં મહાવ્રતને ધારણ કરનારા પૂજ્ય ન્યાય વિશારદ ન્યાયતીર્થ મુનિરાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજને સૌ કેઈ બરાબર ઓળખે છે. જેઓએ મહાવ્રતને સ્વીકારીને પણ જીવનની છેલ્લી ક્ષણ સુધી નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી અને સરસ્વતી માતાની આરાધનામાં સર્વથા એક મના રહ્યા છે. - બ્રહ્મચર્યની સાધના સિવાય આન્તર જીવનની પવિત્રતા હોતી નથી અને તેના અભાવમાં એકાગ્રતા સધાતી નથી. અને એકાગ્રતા વિના કલમ અને જીભમાં સરસ્વતીને વાસ
તે નથી. પૂ. ન્યાયવિજયજી મહારાજ પૂર્ણરૂપે સરસ્વતી પુત્ર હતા, માટે જ નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી હતા. ત્યારે જ તે જીન્દગીની છેલ્લી ક્ષણે રુમ્સ અવસ્થામાં પણ ખાન-પાન નિદ્રા

Page #16

- ૧૨
આદિની પણ પરવા કર્યા વિના ગમે તે પળે કાગળ ઉપર લૅક ઉતરી પડતો હતે.
દીક્ષિત થયા પછી ઘણી જ નાની ઉંમરમાં મોટા છમાં “અધ્યાત્મ તત્ત્વાલક' નામને ગ્રંથ જેમાં તેમની આધ્યાત્મિકતા ઝળકી રહી છે તેની તેઓશ્રીએ રચના કરી હતી.
મહાવીરના અનન્ય ભક્ત બનીને પરમત ખંડન અને સ્વમતનું સ્થાપન જેમાં થાય છે તે “ન્યાય કુસુમાંજલિ” ગ્રંથ દેવાધિદેવની સ્તુતિરૂપે સર્વથા પ્રશંસનીય છે. પિતાના ગુરૂદેવના વરદ હસ્તે રચાયેલ “પ્રમાણ પરિભાષા”, ગ્રન્થ ઉપર ભલભલા તાર્કિકેને પણ હીલોળે ચઢાવી દેનારી ટીકા જેમણે જોઈ હશે તેઓ અનન્ય ભાવે પણ શ્રી ન્યાયવિજયજી મ.ના પ્રશંસક બન્યા વિના નહીં રહે. “દીના કન્દન કાર્નાિશિકા'માં પૂજ્ય મુનિરાજશ્રીને આત્મા જાણે પરમાત્માના ચરણમાં રુદન કરતું હોય તેમ લાગ્યા વિના રહેતું નથી. આના જેવા બીજા પણ ગ્રન્થ લગભગ નાના મોટા છન્દમાં ૨૫૯૪ સંખ્યાના કે રચાયા છે. સંસ્કૃત ટીકાઓ, વ્યાખ્યાને ઉપરાંત ગુજરાતી, હિન્દી સાહિત્યની વિપુલ સામગ્રી તેમણે જૈન સમાજને ભેટ આપી છે. અને તેમની જીન્દગીની છેલ્લી પળમાં રચાયેલી કલ્યાણભારતીમાં પૂજ્ય ન્યાયવિજયજી મ.નો આત્મા જ રેડાઈ ગયો છે.
મને પણ યાદ છે ત્યાં સુધી આ પ્રન્થની રચનાના સમયે ૧૫-૨૦ દિવસ સુધી હું પણ માંડલ મુકામે તેમની સેવામાં

Page #17

૧
8
હાજર હતો. મને સારી રીતે ખ્યાલ છે કે વીસ કલાક તેમની પાસે કાગળ પિન્સીલ હાજર ન રહેતાં હતા. પાપી પેટને પિષવા માટે ખાતા હોય કે પીતા હોય અથવા રૂણ શરીરને કંઈક આરામ આપતા હોય પણ તેમનું આંતર મન તે સ્વાધ્યાયમાં જ મસ્ત રહેતું હતું, તેથી જ લેક અને તેને ભાવ ર્યો કે ઉંઘમાંથી પણ ઝબકીને બ્લેક કાગળ ઉપર ઉતારી લેતા હતા અને તેમને આત્મા અનંત આનંદમાં મસ્ત બની જતા હતા, જાણે સૂર્ય કયાં ઉગે છે? કયાં આથમે છે ? તેની પણ તેમને ખબર પડતી નહીં. ન મળે સંસારની ઉપાધિ ન મળે પૌગલિક સુખશાન્તિની ચાહના, નિંદા સ્તુતિને સર્વથા પચાવી દીધેલા આ મહાપુરુષે જ્ઞાનમસ્તીમાં જ જીવનને સંપન્ન કર્યું છે. આજે તેમના પ્રશંસકો પણ ઘણું છે અને નિંદકે પણ ઘણું છે. નિદકવૃત્તિમાં તે અસહિષ્ણુતા અને તપષ જ કામ કરતું હોય છે, જ્યારે પ્રશંસકે માં ગુણગ્રાહિતા કામ કરે છે.
છેલે માંડલના સંઘને હજારેવાર ધન્યવાદ છે કે છેલ્લી પળ સુધી પણ તેમની વૈયાવચ્ચમાં કયાંય પણ કસર રહેવા દીધી નથી, પાટણમાં પણ તેઓએ સેળ વર્ષ રહી બારેક ગ્રંથની રચના કરી છે.
છેવટે વધારે પડતું લખાયું હોય તે તેની ક્ષમા યાચના સાથે મારું વક્તવ્ય પુરૂં કરૂં છું. સંતાજ જૈન ઉપાશ્રય,
લી. પં. પણનંદવિજય ૨૦૩૨ મહાવીર જયંતી
(કુમાર મણ)

Page #18

विषयानुक्रम
पृष्टम
श्लोकसख्या
२१ १३
१५८ १७६
प्रथम प्रकाशः [ Good Character] द्वितीयः प्रकाशः [ Good Warning] तृतीयः प्रकाशः [Self-restraint ] चतुर्थंः प्रकाशः [The Supremacy of
Dispassion ] पंचमः प्रकाशः [The Best Wealth ] षष्ठः प्रकाशः [कषायजयः] सप्तमः प्रकाशः [धर्मबलम्] अष्टमः प्रकाशः [विवेकः] नवमः प्रकाशः [उदात्तता] दशमः प्रकाशः [सभ्यग्दर्शनम् ] एकादशः प्रकाशः [अन्तःस्वास्थ्यम्] द्वादशः प्रकाशः [सत्वोत्कर्ष] त्रयोदशः प्रकाशः [प्रोत्साहनम्] चतुर्दशः प्रकाशः [मङ्गलचर्या] पञ्चदशः प्रकाशः [अहिंसा] षोडशः प्रकाश: [पञ्चव्रती]
१८७
१९५
२४१ २५७ २६७

Page #19

श्लोकसंख्या पृष्ठम् सप्तदशः प्रकाशः [जीवनप्रकाश:] २२. ३७३ अष्टादशः प्रकाशः [गृहिविवेकः] ११ ३९५ एकोनविंशः प्रकाशः [आरोग्यम् ]
__४०५ विंशः प्रकाशः [जीवनशिक्षणम्] एकविंशः प्रकाशः [संघटनम्] हाविंशः प्रकाशः [अनेकांतदृष्टि:] त्रयोविंशः प्रकाशः [आत्मसिद्धिः] चतुर्विशः प्रकाशः [उपदेशस्मृतिः] पञ्चविशः प्रकाशः [अन्तिम उद्गारः] २३
५३४
mmmmmmmmsamusamas
-
..
-
dpludin
-
.
.
.
.
.
..com
-
Tr....

Page #20

સંખ્યા
૫૦૦
ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતીર્થ મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી મ.ની રચનાઓ
संस्कृत સંખ્યા " નામ
ગુજરાતી અર્થયુક્ત १ अध्यात्मतत्वालोकः २ महात्मविभूतिः 3 जीवनामृतम् ४ जोवनहितम् ५ जीवनभूमिः ६ अनेकान्तविभूतिः ७ दीनाक्रन्दनम् ८ भक्तगीतम् ८ विजयधर्मसूरिश्लोकाजलि: १० महामानव-महावीरः ११ कल्याणभावना १२ कल्याणमार्गमीमांसा १३ वीरविभूतिः १४ जीवनपाठोपनिषद १५ भक्तभारती १६ विद्यार्थिजीवनरश्मिः १.७ आश्वासनम् १८ आत्महितोपदेशः

Page #21

૧૭.
૫૦૦
સંખ્યા નામ
ગુજરાતી અર્થ યુક્ત શ્લેકસંખ્યા ૧૯ ૩રાસા:
૧૬ २० न्यायकुसुमाञ्जलिः
૧૮૫ ૨૧ ગારમતવારા:
केवल गद्यसंस्कृत ૨૨ ગર્વનર
ગુજરાતી અર્થ યુક્ત ૩૨ ૨૩ યાયાગ્રંથાર:
(સંસ્કૃત ટીકા) २४ कल्याणभारती ગુજરાતી અંગ્રેજી યુક્ત ૫૫૦
भाकृत ૨૫ યજ્ઞાતત્તાત્રયો
ગુજરાતી ૨૬ જૈનદર્શન (૧૧ આવૃત્તિ)
પૂ. ૬૦૦ ૨૭ કલ્યાણસાધનદિશા ૨૮ ધર્મની સમજ ૨૯ શ્રીકૃષ્ણ ૩૦ ગીતાના પ્રારંભ પર એક સમીક્ષમાણ દષ્ટિ ૩૧ ગીતાનું નિષ્કામ કર્મ ૩૨ પ્રકાશની હડફેટમાં અધિકાર ૩૩ તપવનવિહાર ૩૪ સ્ત્રી જીવનની વિકાસ દિશા ૩૫ વાણીવિહાર ૩૬ પવિત્ર સંદેશ ૩૭ મંગલ સન્ડેશ

Page #22

સંખ્યા નામ ૩૮ મહાવીરદેવને ગૃહસ્થાશ્રમ (અનુવાદ ૩૯ ઉપદેશસરિતા ૪૦ વૃદ્ધાવસ્થામાં શાંતિ ૪૧ ધન્ય મૃત્યુ
४२ धर्मशिक्षा ४३ न्यायशिक्षा ४४ जैनसिद्धांतदिग्दर्शन ૪૫ શયામાવના ४६ कल्याणमार्गमीमांसा ४७ विद्यार्थिजीवनरश्मि
English ૪૮ The Nectar of Life 8 The Salutary lostruction 40 The Devotional Song 49 The Reflections on the Auspicious Path પર The Good Centempla ions 43 A Ray to the Student Life 48 The Homage to the Memory of the
great saint Vijayadharma Suri 44 A Cry before God 4€ The Auspicious Discourse 46 Lord Mahavira ૫૮ કલ્યાણભારતી સંસ્કૃત, ગુજરાતી, અંગ્રેજીમાં
ત

Page #23

कल्याण भा र ती
The Auspicious Discourse

Page #24

Page #25

प्रथम-प्रकाश:
CHAPTER 1
ईश्वरं श्रद्दधानस्य कर्मसिद्धान्तवेदिनः । विषादात मनो मा भूत् तव दुःख उपस्थिते ॥
* તને ઈશ્વરમાં શ્રદ્ધા છે અને કર્મના સિદ્ધાંતને તું જાણે છે, માટે દુઃખ આવતાં વિષાદગ્રસ્ત ન થા. ૧
* You have faith in God and know the Karma-philosophy. So be not dejected or grieved at the approach of distress. 1
-

Page #26

२
कल्याणभारती
(૨)
अधीरो भव मा कष्टे सत्पथं बिजहीहि मा । नश्यदावरणो हीत्थं भविष्यसि सदा सुखी ||
* કષ્ટ કે સટ આવતાં અધીરા ન થા અને સન્માર્ગેથી ચલત ન થા. સન્માર્ગ પર તે તારાં આવરણા (અન્તરાયેı) નષ્ટ થતાં તું હંમેશાંને માટે સુખી થઈશ. ૨
અડગ રહીશ જશે અને
* Do not be impatient when calamities befall you and never deviate from the path of rectitude. By this way your veils of evil Karmas will be vanishing and you will be happy for ever.
2
T

Page #27

થર્મ-ધરા:
છે
(૨) यज मानसदौर्बल्यं स्थिरीभव दृढीभव । इहामुत्र सुखप्राप्त्यै चर सत्कर्मवर्मना ।।
* માનસિક નબળાઈને કાઢી નાખ. મનને સ્થિર તથા દઢ બનાવ. અહીં અને આગળ સુખી થવા માટે રકમના માર્ગે વિહર છે
* Shake off your mental weakness and be of a firm and resolute mind, and move on the path of virtuous action for the acquisition of happiness here as well as hereaftet. 3
--
--

Page #28

कल्याणमारता
खदाचारवतां दुःखं दुराचारवतां सुखम् । विलोक्य मा मुहो मा च शङ्किष्ठाः सत्यगौरवे ।।
* સદાચરણી માણસની દુઃખી હાલત અને દુરાચરણીઓની સુખી હાલત જોઈ ખોટો વિચાર બાંધીશ નહિ અને સત્યની મહત્તા વિષે શંકાશીલ થઈશ નહિ. ૪
* Seeing virtuous persons unhappy and wicked people happy, do not fall into misunderstanding and do not be doubtful about the greatness of truth. 4

Page #29

प्रथम प्रकाशः
(પ્ ) भवान्तराशुभोद्भूतं सतां दुःखं परीक्षणम् । कनुषप्राच्यपुण्योत्थ सुख दुःखाय पापिनाम् ।। મ
* પૂર્વભવનાં અશુભ કર્મના ઉદયથી સજ્જને ને પણ દુઃખ આવે છે, પણ એ એમની પરીક્ષા છે એમના જીવનની કસાટી છે. પૂર્વભવના કલુષિત પુણ્યના ઉદયથી પાપીએ પણ સુખ પ્રાપ્ત કરે છે, પણ એમનુ એ સુખ (થોડો વખત ચમકયા પછી) દુ:ખમાં પરિણમે છે.
[ પુણ્ય એ પ્રકારનું : શુભ અને અશુભ અને સુખસામગ્રી આપે છે, પણ પહેલાથી મળે છે સદ્ગુદ્ધિ અને બીજાથી દુઃખુદ્ધિ ] ૫
¤
*
Even good people have to undergo calamities as a result of inauspicious Karmas incurred by them in their previous lives. But they consider their calamities as a touch-stone for ascertaining their manliness (and endure them calmly ).
On the other hand, even sinful men enjoy happiness as a result of evil *merit earned by them in their previous lives, but their happiness is, no doubt, to end in pain. 5
* Punya [merit} is of two kinds i good and evil. Both give articles of happiness, but particularly the former tends to goodmindedness, while the latter, to evilmindedness.

Page #30

कल्याणभारती
--
-
-
अर्जयेल्यतो द्रव्यमुचितव्यवहारतः । प्रतियन् सत्यसिद्धान्त सन्देश परमेश्वरम् ।।
* સત્યને સિદ્ધાન્ત પરમેશ્વરને સંદેશ છે એ વિશ્વાસ રાખી વ્યવહારનું ઔચિત્ય જાળવવા સાથે ન્યાયથી-ઈમાનદારીથી દ્રવ્યોપાર્જન કર. ૬
* Having believed the principle of truth as the divine message, earn money in conformity with justice and honesty through proper avocational dealings. 6
.
.
.
ATT
એ
*/i,
-

Page #31

प्रथम-प्रकाशः
*
W
S
(७)
gafagafka fasan | तस्व यथाशक्ति परेषां हितसाधने ॥
8
* કોઇનું બુરુ' ઇચ્છીશ મા ! કોઈનું બુરું કરીશ મા! બીજાએનું ભલુ કરવામાં જ યથાશક્તિ ઊત રહે.
Try
Neither do not wish ill to anyone, according to your ability for the benefit of others.
7
S

Page #32

.
कल्याणभारती
警
(૮)
लौकिकालौकिक श्रीणां यनौ निर्याति पद्धतिः । एक एव सदाचारः सतां सर्वस्वमेव सः ॥
મ
*
એ એક સદાચાર જ છે, જેમાંથી લૌકિક અને નીકળે છે. એ સજ્જનેનુ
અલૌકિક લક્ષ્મીને મા
સર્વસ્વ છે. ૮
મ
It is only good conduct from which comes
out the way to wealth-worldly as well as spiritual.
It is the all-in-all of the good 8

Page #33

પ્રથમ-પ્રારા
-
दरिद्रस्य परा लक्ष्मी: श्रीमतो बलमद्भुतम् । रक्षितव्यः सदैवासौ स्वसर्वस्वव्ययादपि ।।
* સદાચરણ દરિદ્રની મહાન લક્ષમી છે અને શ્રીમંતનું અદ્દભુત બળ છે. પિતાના સર્વસ્વના ભેગે પણ એને સદા સુરક્ષિત રાખવું જોઈએ. ૯
* It ( good conduct ) is the best wealth to the poor and wonderful power to the rich, It ought to be always preserved by a person even at the sacrifice of all his belongings. 9

Page #34

૧૦
कल्याणभारती
-----નારા
પર
કામ
-
-
-- -
-
'
"'""
અs.
==
मनोग्लानिक्षयस्तस्मात् तस्मात् सद्भावनीदेयः । दौर्भाग्यापगमस्तस्मात् तस्मादानन्दि जीवनम् ।। .
દિ સદાચરણના બળે માનસિક ગ્લાનિ નષ્ટ થાય છે, સદ્દવિચારે જાગ્રત રહે છે, દુર્ભાગ્ય દૂર થાય છે અને જીવન આનતિ બને છે. ૧૦
* By virtue of good conduct mental depression) is destroyed, pious thoughts or reflections are inclined to rise, miisfortune is dispelled and life becomes joyful. 10
05

Page #35

प्रथम प्रकाशः
( ??) एतदूविभूषितो रङ्कोऽप्येतद्धीनान्महेभ्यतः । नरेन्द्राच्च सुरेन्द्राच्च भागधेये प्रकृष्यते ||
મ
* રંક પણ જો સદાચરણથી વિભૂષિત હોય તા તેનું ગ્ય ધનાઢ્ય, રાજા અને ઇન્દ્ર કરતાં—સદાચરણ વગરના એ બધા કરતાં ચડિયાતુ છે. ૧૧
મ
* Even a poor man, if endowed with good
conduct, is much more fortunate than a man possessing great opulence, and even a king and an Indra (king of gods) destitute of good conduct. 11
DIE
૧

Page #36

१२
कल्याणभारती
#
(१२) यशस्वी च महस्वी च वर्चस्वी च भविष्यसि । अवश्य सच्चरित्रस्य प्रभावेण महीयसा ||
xxx
* સચ્ચરિતના પ્રબળ પ્રભાવે તુ જરૂર યશસ્વી, તેજસ્વી અને એજસ્વી બનીશ.
*
Through the great power of good conduct you will certainly be famous,
glorious and
vigorous.
12

Page #37

प्रथम प्रकाशः
૧૩.
मनःशुद्धे सदाचारः सदाचारादसौ पुनः। इत्यन्योन्याश्रयाशङ्कां त्यक्त्वा कुवाँधमन्यतः ।।
* મનશુદ્ધિથી સદાચાર અને સદાચારથી મનશુદ્ધિએવા “અ ન્યાશ્રય” દેષની શંકા થતી હોય તો તે કાઢી નાખ અને સદાચાર દ્વારા મનશુદ્ધિને સાધ. (સદાચરણ પણું જેમ જેમ ખીલતું જશે તેમ તેમ મનની શુદ્ધિ વધતી જશે. અલબત્ત, સદાચરણ પર સ્થિર રહેવા માટે માનસિક બળની જરૂર છે જ) ૧૩
* Good conduct is formed by mental purification and mental purification is achieved by good conduct: thus arises an objection namely +Anyonyashraya. But abandon this doubt of +37701FOTOTU and try to purify your mind by virtue of good conduct. ( The more good conduct develops, the more purity of mind increases, Ofcourse, it is first necessary to have mental courage to be firm on the line of good conduct.) 13 : + Reciprocat relation of cause and effect la term in Nyaya ).
liti
ifii
**
+ +

Page #38

कल्याणभारती
momemaanomen
m
maratiramdamwarea
(१४) उपास्ति: परमेशस्य तदाज्ञापालन खलु । सवाज्ञापालनं नाम सम्यक् चारित्रपालनम् ।।
* ભગવાનની ભક્તિ યા ઉપાસના વસ્તુતઃ એની આજ્ઞાના પાલનમાં રહેલી છે, અને એની આજ્ઞાનું પાલન સમ્યકૂચરિત્રના પાલનમાં છે. ૧૪
Home The worship of God is, in reality, the execution of His Orders; and the execution of His orders is the observance of right conduct (सभ्याचारित्र). 14
I
n
surimindistincrimingstery
DAYERS
ANAMEANIN
Marathi

Page #39

પ્રથમ-મહારા.
*
(૧) भगवत्स्मरणं संगः सतां सद्ग्रन्थवाचनम् । प्रेरणादानधामानि सच्चरित्रस्य निर्मिती ||
*
ભગવમરણ, સસોંગ અને સન્ધ્રન્થાનું વાચન એ સચ્ચરિત્રના ધડતર માટે પ્રેરણા
મેળવવાનાં
સાધન છે. ૧૫
મ
Remembrance of the Supreme Being, company of the good and reading good books are the means whereby a man is inspired to form his good conduct. 15
k

Page #40

कल्याणभारती
भगवदर्शनं पुण्य तद्गुणस्मृतिलब्धये । तदनुग्रहमुत्कृष्ट प्रति व्यङ्कतु च नम्रताम् ॥
* ભગવાનનું દર્શન તેના ગુણોને સ્મરવા તેમ જ પિતાના જીવનમાં ઉતારવાને અભ્યાસ કરવા માટે છે, અને તેણે જગત્ પર કરેલે જે મહાન ઉપકાર તેને પ્રત્યે નમ્રતા દાખવવા માટે છે. ૧૬
* The purpose of having Tac-TTT ( Bhagavad-Darshana ) is to remember His virtues as well as to try to manifest them in one's own life, and also to pay homage to the best obligation that He did to the universe. 16.
-
ક
ને

Page #41

પ્રથમ-પ્રતારા:
(૨૭) तत्पवित्र चरित्रानुस्मरणेन बलीयसा । सर्वदैव वयं स्याम मनः शुद्धीक्रियापराः ||
*
* ભગવાનના પવિત્ર ચરિત્રનુ સ્મરણ સતેજ રાખીને એ દ્વારા આપણે આપણી મનશુદ્ધિની સાધનામાં હમેશાં ઉધત રહેવાનુ છે. ૧૭
મ
* Through the powerful remembrance of His purest life we are to be always devoted to attempt for purifying our mind. 17
COULD
૧૭

Page #42

૧૮
कल्याणभारती
-
-
-
I
(૧૮).
विद्वान् धन्यधिकारी वा भवितु शक्नुयान्न वा । सदाचरणशाली तु भवितु शक्नुयाज्जनः ।।
* માણસ વિદ્વાન, ધની કે હોદ્દેદાર થઈ શકે કે ન થઈ શકે, પણ સદાચરણશાલી બનવું એ તે એના હાથની વાત છે. ૧૮
* A person can be or cannot be learned, rich or high-ranked, but it is at his disposal to be well-conducted. 18

Page #43

પ્રથમ-પ્રા:
*
(૨૬)
निकृष्टमोहात्मकदुर्विचारान् निर्वासय द्राग् विशतः स्वचित्तम् । प्रविश्य हि घ्नन्ति मनः सुवृत्ति चरित्रहानि च वितन्वते ते ।।
મ
* અધમ માહવૃત્તિના બુરા વિચારાને તારા મનમાં પેસતા ।ક. તે અન્દર ઘૂસીને મનની સવૃત્તિને હણે છે અને ચરિત્રને ખગાડે છે. ૧૯
મ
Drive away evil thoughts arising from evil passions, let not them enter your mind, since, having entered the mind, they destroy the goodness of mind and corrupt character.
19
'

Page #44

कल्याणभारती
(૨૦) क्रोधाभिमानौ विजहत् पुषाण सर्वत्र मैत्री सहनो मृदुः सन् । परोपकारे यदि न क्षमः स्याः परापकार तु न जातु कुर्याः ।।
* ફોધ તથા અભિમાન છોડી દઈ અને સહિષ્ણુ તેમ જ નમ્ર બની બધા પ્રત્યે મૈત્રી રાખ. તારાથી બીજાનું હિતસાધન જે ન બની શકે તો કંઈ નહિ, પણ બીજા સાથે અન્યાયથી તે કદિયે વર્તીશ નહિબીજાનું બુરું તે કદિયે કરીશ નહિ. ૨૦
* Discarding anger and arrogance, and being forbearing and gentle, cherish friendliness to. wards all.
Even though you are not able to benefit others, yet you should, at least, refrain from doing ill to others. 20
IIIIII
it
•
* *
A
uilwill ,
•st/1/

Page #45

પ્રથમ વારા:
(૨૨)
धर्मो महान् दुःखितदीनसेवा सा चास्ति सेवा परमेश्वरस्य । सत्य ं च सेवां च सुशीलतां च धर्मस्य सर्वस्वमवेहि धीमन् ! | *
* દીન-દુ:ખીની સેવા એ મહાન્ ધ છે. એમની સેવા એ પરમાત્માની સેવા છે. હે બુદ્ધિશાલિન્ ! ધનું સસ્વ સત્ય, સેવા અને શુશીલતામાં છે એ સમજી રામ ! ૨૧
*
AL
¤✡
The service to those who are poor and distressed, is a great performance of Dharma. This service is the service to God. Oh intelligent one, know that the essence of Dharma consists in truthfulness, service and good behaviour. 21
२१

Page #46

द्वितीय-प्रकाशः
CHAPTER II
TWAR
là
एकस्मिन् दिवसेऽवश्य मर्तव्य देहधारिणा । तस्माद् विवेकमाधाय जनो जागरितो भवेत् ।।
* પ્રત્યેક પ્રાણુએ એક દિવસ જરૂર મરવાનું છે, માટે માણસ વિવેક દષ્ટિ પ્રગટાવી જાગ્રત રહે. ૧
Every ambodied being is sure to die at one time, so being discreet a man should be wakeful. 1
OILIND

Page #47

द्वितीय-प्रकाशः
२३
-
(२)
स्यक्त्वा प्रमाद कर्तव्यपरो न स्याज्जनो यदि । तदा सुखं किमाधार परलोके लभेत सः ? ।।
* માણસ પ્રમાદને ત્યજી કર્તવ્યપરાયણ ન બને તે પરલેકમાં તેને કયા આધારે પર–કઈ બાબત પર સુખ મળે ? ૨
* If a person does not abandon his negligence and does not become intent on his auspicious duties, whence will he attain happiness in the next world? 2

Page #48

२४
कल्याणभारती
(३)
पाथेय सह गृह्णाति गच्छन् ग्रामान्तरं जनः । तथा पाथेयसंयुक्त एव गच्छेद् भवान्तरम् ।।
*
* માણસ બીજે ગામ જતાં પેાતાની સાથે ભાતું લે છે, તેમ માણસે ભાતાની સાથે જ પહેાકગમન २५ मे. उ
3
x
As a person takes viaticum with him, while going to another village, so a person should be endowed with viaticum, while going to the next world. 3

Page #49

द्वितीय प्रकाशः
(૪) पाथेयं खलु सद्वृत्तं परलोकहितावहम् । इहलोकसुखायापि परमावश्यकं च तत् ॥
મ
* પરલોક માટેનુ' ભાતુ ખરેખર સતન છે, અહીંના સુખ માટે પણ અત્યંત જરૂરી છે. ૪
*
The viaticum beneficial to the next world, is good conduct which is, indeed, highly necessary to be happy even in this life. 4
२५

Page #50

२६
我
कच्या भारती
(૧) सद्वृत्तं सद्गुणप्राप्तिः सद्गुणाः सत्यसंयमौ । परोपकारो नम्रत्वं शमः सद्गुणसत्क्रिया ॥
મૈં સદ્ગુતન એટલે સદ્ગુણાની પ્રાપ્તિ, અર્થાત્ સદુંગુણુમય આચરણુ, સદ્ગુણૢામાં મુખ્યતયા સત્ય, સંયમ, પરોપકાર, નમ્રતા, શ્રમ અને ગુણીના ગુણા તરફ આદરભાવ. પુ
મ
Good conduct consists in the acquisition of good virtues such as truthfulness, continence, benevolence, humility, calmness and respect for the virtues of others, 5

Page #51

द्वितीय-प्रकाशः
-
अस्मिन् कल्याणमार्गे यः प्रगच्छति यथा यथा । तथा तथा तत्कल्याण भवत्युत्कर्षगामुकम् ।।
* આ કલ્યાણમાગે માણસ જેમ જેમ પ્રગતિ કરે છે, તેમ તેમ તેનું કલ્યાણ ઉત્કર્ષગામી બને છે. દ
This (the above-mentioned) is the auspicious path where-upon the more one advances, the more one's welfare is elevated. 6
-
-
Mrfo
-

Page #52

२८
कल्याणभारती
(૭) ऐहिकाल्पसुखायाऽज्ञो हन्ति भावि सुख महत् । भाव्यनन्तसुखाय ज्ञो भोगासक्ति विमुञ्चति ॥
* અણસમજ માણસો ઐહિક અપ સુખને માટે ભવિષ્યના મહાન સુખને નાશ કરે છે, જ્યારે સુજ્ઞ મનુષ્ય ભવિષ્યના અનંત સુખને માટે ઐહિક વયિક ભેગવિલાસને ત્યાગ કરે છે. ૭
* Unwise persons destroy the unbroken series of happiness to be attained in their future lives for the sake of the worldly scanty happiness of this life, while the wise forsake the worldly pleasures of this life for the purpose of the future infinite bliss. 7
ઘણા!' 'H ilhilli
+ + + +
,
+ +
tra
IIultitoutli
જ મr
+ t
his,
,
*
૧
//twiા
-
---

Page #53

દ્વિતીય-પ્રકારઃ
(૮)
अन्यायचौर्यक्रौर्याद्यैर्दुःखी स्याद् बहुजन्मसु । सत्यसंयमकारुण्यैः सर्वकाल सुखी भवेत् ।।
* અન્યાય, ચેરી અને ક્રૂરતાના પાપે માણસને મરણોત્તર ઘણું જન્મમાં ઘણું દુઃખ ભોગવવા પડે છે, જ્યારે સત્ય-સંયમ-કરુણાને પુણ્ય પ્રભાવે માણસ હમેશાને માટે (સદાકાળ) સુખી બની જાય છે. ૮
* Those who are addicted to sins-injustice, theft and cruelty, have to suffer terrible miseries in their numerous births to come, while those who are devoted to virtues such as truthfulness, selfrestraint and compassion, become happy at all times. 8
I
નમક
jam
:
મ
'
નુ

Page #54

कल्याणभारती
ti/
संत्यजे गलाम्पटय बहुक्लेशावह हि तत् । ततो जीवनदौर्गत्यमत्रामुत्र च दुर्गतिः ।।
* ભેગલંપટપણું બહુ દુખકર છે-પિતાને અને બીજા અનેકને પણ. (એકનું ભેગલંપટપણે બીજાઓને પણ દુ:ખજનક બને છે.) અને એ ઘણું પાપોથી ઘેરાયેલું છે એમાં જીવનની ખરાબી છે અને પહેલેકમાં દુર્ગતિ છે (ભેગના સ્વામી થઈએ, પણ ભેગના દાસ ન થઈએ.) ૯
* Avoid your addiction to sensual pleasures, since it is harmful to you and also to many others. It is also sinful. Thereby men ruin their lives and make their future lives miserable. (Never be a slave to sensual pleasures if you wish to be happy serenely. ) 9
--*
પ
,
-
- - -
1. L
IFE
,
-
-
161r
';
",
*
la
ક
L
ક

Page #55

તિતી–પ્રશ:
(૨૦) आत्मान देहयात्रायां मा विस्मार्षीः कदाचन । स्वक्षेममात्मनः क्षेममहमात्मैव चेतनः ॥
* શરીરની સંભાળમાં પિતાને અર્થાત આત્માને ભૂલીશ નહિ. પોતે અથવા “હું” ચૈતન્યરૂપ આમા જ છે. માટે પોતાનું કલ્યાણ એટલે આત્માનું જ કલ્યાણ અથવા આત્માનું કલ્યાણ એ જ પિતાનું કલ્યાણ. ૧૦
* Never forget your soul while attending on your body. '3767 (1) is only the soul whose innate nature is consciousness. So, one's happiness or welfare consists merely in one's soul's happiness or welfare, or the sole happiness or welfare of the soul is one's happiness or welfare.
Italy -ના
મા./It is
,
,
!
!
tition
Riff, affire
છે
.
'
***

Page #56

कल्याणभारती
शरीरेन्द्रियचित्तानां समीचीनोपयोगतः । हत्वान्तर्मलमात्मानौं पूर्णशुद्धत्वमानय ।।
* શરીર, ઇન્દ્રિય અને ચિત્ત એ સાધનેને સુવ્યા ઉપયોગ કરીને આન્તરિક દેને નષ્ટ કર અને એ રીતે આત્માને પૂર્ણ શુદ્ધમાં લાવ. ૧૧
* Purify your soul absolutely through the removal of all the internal impurities by the right use of your body, senses and mind. 11
CER
&
IITમાં

Page #57

દ્વિતીય-પ્રજારા
(2 |
હિ
सिद्धे तत्पूर्णशुद्धत्वे पूर्णा कल्याणसाधना । सर्वोत्तमपदारुढ एवंभूतो हि मानवः ।।
* આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધતા સધાઈ કે કલ્યાણસાધના પૂરી થઈ. આવે (પૂર્ણ શુદ્ધ) મનુષ્ય સર્વોત્તમ પદ પર આરૂઢ છે. ૧૨
Absolute purification of the soul being accomplished, the course of the practice of welfare is finished. Such a man is indeed, seated on the highest status of spiritual elevation. 12
Sો પN

Page #58

कल्याणभारती
विनापि सम्बोधनमन्यतो निजां
___ दधाति यः सन्ततमूर्ध्वगामिताम् । प्रपन्नवान् योगरहस्यमुत्तमं
बिभर्यसौ विश्वविलक्षण बलम् ।।
* જે બીજાની પ્રેરણા યા બીજાના ઉપદેશ વગર પણ પિતાને ઊર્ધ્વ (આધ્યાત્મિક) વિહાર સતત ચાલુ રાખે છે એ ખરેખર ગરહસ્યને ઉત્તમ વેત્તા છે, એટલું જ નહિ, એણે સાચી ગક્રિયા સિદ્ધ કરી છે. આ મહાત્મા, નિઃસન્દહ, જગથી વિલક્ષણ બળ ધરાવે છે. ૧૩
* He who is incessantly and rightly devoted to the process of ( spiritual ) evevation even with no help of any other's instruction or inspiration, has practically secured the sublime essence of Yoga and is possessed of such a spirit as is above or beyond what is human. 13

Page #59

તૃતીય-પ્રવાસા:
CHAPTER III
मोहक्षेत्रे बहु कालमारभ्य खलु जन्मतः । विहतोऽसि, पर तत्र दुःख प्राप्तोऽसि केवलम् ।।
* તું જ ત્યારથી આજ સુધી–આટલા લાંબા વખત સુધી મેહના ક્ષેત્રમાં ભમતો રહ્યો છે. પણ એમાં તે કેવળ દુઃખ જ ભાળ્યું છે. ૧
* You have been wandering for a long time in the field of Moha (illusory attachment or infatuation) since you were born. But you have been only suffering pain there. 1

Page #60

३६
कल्याणभारती
(२) इदानीं तत् परित्यज्य संयमक्षेत्रमाश्रय | तत्फल' च विलोकस्व धैर्यसम्पन्नचेतसा ॥
* हवे मेने (मोक्षेत्रने ) छोड़ी हुई संयभक्षेत्रा આશ્રય લે અને તેનુ' ફળ ધીરજ રાખીને જો. ૨
X
* Now forsake that field and resort to the field of self-restraint, and perceive its fruit with patience. 2
नीरा
16:

Page #61

तृतीय प्रकाशः
*
(૨) अन्वयव्यतिरेकाभ्यां भवेत् कार्यपरीक्षणम् । दृष्ट मोहफल मोहत्यागं पश्य च सम्प्रति ॥
મ
* અન્વય અને વ્યતિરેકથી કાનુ' પરીક્ષણ કરાય છે. મેાડુનુ ફળ તે જોયુ, હવે મેહુને ખ'ખેરી નાખી તેનુ ફળ કેવુ મળે છે તે જો
૩
*
An affair is examined with the help of અન્વય and તિ (positive and negative assertion, agreement and contrariety). You have already experienced the fruit of Moha, now perceive the results of its avoidance. 3
૩૭

Page #62

कल्याणभारती
સ્પષ્ટીકરણ: અન્વય એટલે અમુક વસ્તુ હોતાં જ અમુક વસ્તુનું હોવું, અને વ્યતિરેક એટલે એ વસ્તુ ન હતાં એ વસ્તુનું ન જ હેવું. દાખલા તરીકે, અગ્નિ હેતાં જ ધૂમનું હોવું એ થયો અન્વય, અને અગ્નિ ન હતી ધૂમનું ન જ હોવું એ થયો વ્યતિરેક, આમ અગ્નિ અને ધૂમ વચ્ચે અન્વય-વ્યતિરેક એ બન્નેની વચ્ચે કારણકાર્યભાવને સંબંધ સિદ્ધ કરે છે, અર્થાત અગ્નિ કારણ અને ધૂમ તેનું કાર્ય એ વાત સાબિત કરે છે. આ બાબતને હવે પ્રસ્તુતમાં ઘટાવીએ. નિર્મોહવ હતાં જ સુખ હોય છે એ અન્વય અને નિર્મોહત્વ ન હોતાં અર્થાત મોહથી આવૃત દશામાં સુખ નથી જ હેતું એ વ્યતિરેક. આમ નિર્મોહત્ય અને સુખ વચ્ચેને અન્વયવ્યતિરેક એ બન્નેની વચ્ચે કારણકાર્યભાવનો સંબંધ સિદ્ધ કરે છે, અર્થાત નિર્મોહત્વ એ કારણ અને સુખ એનું કાર્ય એ વાત સાબિત કરે છે. વસ્તુસ્થિતિ આમ હોવાથી સુખના અથએ સુખને માટે સુખના કારણભૂત નિર્મોહત્વને આશ્રય લેવું જોઈએ. તો જ તે સુખી થઈ શકે. પણ નિર્મોહત્વને પ્રાપ્ત ન કરતાં, અર્થાત મોહની હવામાં વિહરત કેમ કરીને સુખી થઈ શકે? આ જ વાત પ્રસ્તુત શ્લોકમાં કહેવામાં આવી છે કે તે મેહનું ફળ જોયું-મોહની હવામાં વિહરતા તારી શી સ્થિતિ થતી રહી એ તે જોયું અને તેને જણાયું કે મે હની હવામાં સુખ પ્રાપ્ય નથી, તે હવે નિત્વને માર્ગ અનુભવી જે.
કા
૫
-૩

Page #63

तृतीय - प्रकाशः
३९.
W
NOTES:
Smoke is the effect of fire which it (smoke) inevitably accompanies and in the absence of which, it (smoke) does not exist as a rule, So is ascertained the relation of cause and effect between fire and smoke, Similarly is ascertained the relation of cause and effect between fanfa (freedom from illusory attachment or infatuation) and happiness. So one aspirant to happiness, should resort to the way of fat; but you have been, upto this time, fast sticking in contrary to fat and you have had full perception of its fruit. So, having fully experienced that there is no happiness in being swayed by Moha, you should now avoid it and perceive the results of its avoidance.
(C) S

Page #64

कल्याणभारती
SINJ;
दु:ख सगेऽप्यसगेऽपि मनोव्याकुलता सदा । रागादिदोषसंवृद्धिः सत्त्वनाश च मोहतः ।।
* મેડશાનાં પરિણામ આ છે; મેહને વિષય પાસે હેય તેાયે દુઃખ, દૂર હોય તોયે દુઃખ, અને મનનું હમેશાં વ્યાકુલપણું, રાગ-દ્વેષ વગેરે દોષની વૃદ્ધિ અને સત્તાને નાશ (બળને નાશ, ગૌરવને નાશ, નિતેજપણું) ૪
* It is owing to Moha that a person is pained when his desired object is either near or remote, his mind always remains dejected or afflicted, his evil passions are increasing and his Sattva (power, dignity or lustre) is being destroyed. 4
rી કરી
કે, આ

Page #65

તૃતીય-પ્રારા:
૪
इत्थ स्याद् बहुमूल्यस्य वैयर्थ्य नरजन्मनः । परत्र बहुदुःखा च दुर्गतिः पापकर्मभिः ।।
* આમ (મેહની દુનિયામાં રખડવાથી) મહામૂલ્ય માનવજીવન એળે જાય છે અને પરલેકમાં પાપકર્મોના પરિણામે બહુ દુખવાળી દુર્ગતિ પ્રાપ્ત થાય છે. ૫
* Thus the precious human birth is wasted and in consequence of one's sinful actions one has to fall into a miserable bad grade in the next world. 5

Page #66

૪૩
कल्याणभारती
(૬) संयमे निरपेक्षत्वं शुद्धस्वातन्त्र्यचेतना | अन्तःस्फूर्तिसुख ं भव्य तेजोधाम च जीवनम् ॥ મ
અને સયમમાં પારતત્ર્ય હેતુ નથી, ચેતના શુદ્ધ સ્વાતન્ત્યની અનુભૂતિ ધરાવતી હાય છે, અન્તર્ની સ્કૃતિનું—માન્તરિક ઉલ્લાસનું ભવ્ય સુખ હાય છે અને જીવન તેજનું ધામ અને છે, ૬
✡
* The life of self-restraint is an independent life where pure consciousness is free from dependent attitude, the happiness of inner energy is excellent and the course of living is an abode of splendour. 6

Page #67

તતીય-પ્રારા:
परत्र पुण्योत्कर्षेण सदा सुखपरम्परा । इत्थ श्रेयस्करी नून सम्यक् संयमसाधना ॥
એક અને પરલેકમાં પુણ્યના ઉત્કર્ષનાં પરિણમે સુખની પરંપરા અખંડ રૂપે વહેતી રહે છે. આમ વિવેકપૂત સંયમસાધના અહીં તેમ જ પરલોકમાં કલ્યાણકારી છે એમાં કેઈ શક નથી. ૭
* And in the next world there is a perpetual series of happiness to one of self-command owing to one's elevation of merit. Thus the good observance of self-restraint is, no doubt, auspicious ( here and here-after ). 7

Page #68

कल्याणभारती
(૮) मनोवाक्कायसाधुत्व चित्तेन्द्रियवशीक्रिया । क्रोधलोभादि-हिंसादिविरतिर्वास्ति संयमः ।।
* મન-વચન-કાયાનુ પાવિત્ર્ય ચિત્ત તથા ઈન્દ્રિયેનો વશીકાર અથવા ક્રોધ, લોભ વગેરે દેશે તથા હિંસા વગેરે પાપથી હઠવું એ સંયમ છે. ૮
* Samyama (self-restraint) is the goodness of thought, speech and action, or subjugation of mind and senses, or abstinence from passions such as anger, greed etc. and vices such as injury etc. 8
-
lilik httiiiiiiiIuliા.'
જન સ
*******
નHT RIiIL
-1
|| I !: 11
lk, ,
1://WW.
tr/
સ
#
&
તil ID

Page #69

દ્વતીય-પ્રારા
th *
રો - illumiliitility
अयं हि चारित्रमय च धर्मों योगस्य चाय प्रति पत्तिमार्गः । ज्ञानस्य भक्ते च फल प्रपक्वमुपासनासक्रिययोरय च ।।
* આ (સંયમ) જ ચારિત્ર છે, એ જ ધર્મ છે, એ જગને માર્ગ છે અને એ જ જ્ઞાન, ભક્તિ, ઉપાસના, કર્મ એ બધાંનું પરિપકવ ફળ છે. ૯
* This very Samyama is right conduct, right Dharma (religion) and the primary and essential way to Yoga, and the ripened fruit of knowledge, worship devotion and the performance of virtuous acts or religious rites. 9

Page #70

(3) महाविशाल तृष्णास्य पूर्यते तद् यथा यथा - 1 अर्थः प्रभूतैरप्यध्यैः स्फारित स्यात् तथा तथा ।।
મ
* તૃષ્ણાનું મહુ બહુ મોટુ છે. એને મહામૂલ્ય ઘણી ઘણી ચીજોથી પણ જેમ જેમ પૂરવામાં આવે તેમ તેમ તે વધુને વધુ ફાટતુ જાય છે પહેાળુ થતુ જાય છે.
૧
*
ચતુર્થ પ્રહારા:
CHAPTER IV
મ
The mouth of avarice is extremely gigantic. The more is filled even with valuable numerous things, the more it is widened. 1
CARE

Page #71

ચતુર્થ-ઇરાદ
(૨-૨-૪) तृष्णास्यपूरणार्थं च समाच्छिद्य घनादिकम् । क्षिप्यन्ते दुःखगर्तेऽन्ये व्यापाद्यन्ते च निर्द यम् । मृषावाकचौर्यहत्यादिपापानि सकलान्यपि । सर्वाण्यपि च दुःखानि तृष्णामूलानि विष्टपे ।। रोधक सर्वपापानां सर्वदुःखनिवारकम् । प्रभवः स्थायिसौख्यानां वैतृष्ण्य जीवनामृतम् ।।
* તૃણાનું મેં પૂરવા માટે બીજાઓનાં ધન વગેરે ઝુંટવી લઈ તેમને દુઃખના ખાડામાં ફેંકી દેવામાં આવે છે અને અત્યંત નિર્દયતાથી મારી નાખવામાં પણ આવે છે ૨ * મૃષાવાદ, ચારી, હત્યા વગેરે બધાં પાપ જગતમાં એક માત્ર તૃષ્ણમાંથી ઉદ્દભવ પામે છે, અને બધાં દુઃખનું મૂળ પણ એ (તૃષ્ણ જ છે. ૩
TELLITE
*#rd in
NEW
* *
*
IITH
મનમાં ને મનમાં પિસ્વીરો પામવાના?

Page #72

૪૮
कल्याणभारती
* આ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે પાપ તેમ જ દુખેથી મુક્ત થવાને એક માત્ર માર્ગ તૃષ્ણાથી મુક્ત થવું એ છે; અને અત એવ સ્થાયી સુખનું નિર્માણ એના જ આધાર પર અવલંબિત છે. ખરેખર એ જીવનનું અમૃત છે. ૪
* To fill the mouth of avarice. others' wealth etc. are snatched, they are thrown into the pit of misery and are even killed mercilessly. 2 * The source of all sins-falsehood, theft, killing etc. and of all the miseries in the world, is avarice.
3
* The great virtue of unavariciousness which stops all sins from being incurred, which keeps all pains away and which is the source of permanent happiness, is the nectar of life. 4
Y
,

Page #73

જતુર્થ-કાઃ
૪.
Itતી
तथाऽधिका भवेत् तृष्णा भोगभोगा यथाधिकाः । तृष्णोपशमक सत्त्व सम्यग्दर्शनसम्भवम् ॥
* જેમ જેમ વિષયોમાં વધુ આસક્ત થવાય છે તેમ તેમ તૃષ્ણા વધુ ભભૂકતી જાય છે. એનું ઉપશમન સમ્યગ્દર્શનથી પ્રગટ થનાર સર્વથી (અન્તર્ બળથી) સાધ્ય છે. ૫
* The more one enjoys sensual pleasures, the more one's desire of worldly enjoyments, is increa. sing The spirit arising from right uuderstanding of truth, is capable of cooling down that desire. 5
'
--
-
બર- ૦૨
-
-
-
-

Page #74

कल्याणभारती
(૬) सम्यग्दर्शन सामर्थ्यलब्ध संस्कारसौष्ठवः । सन्निधानेऽपि भोगानां न क्षुभ्यति मनोबली ॥
મ
*
સમ્યગ્દર્શનના સામર્થ્ય વડે જેના સરકાર સખળ બન્યા છે . એ મનેાવીર મનુષ્ય ભેગા પાસે આવવા છતાં ક્ષુબ્ધ થતા નથી. ૬
મ
*
A person who has acquired powerful impressions through the power of right perception
(સમ્પર્શન), is so mentally vigorous that he is not at all ruffled up even in the vicinity of objects of enjoyment.6

Page #75

ચતુર્થવા
-
-
-
-
(૭) ईदृक् सामर्थ्य सम्पन्नो बुद्धत-त्वो महामनाः । મેળrsષ્ણુનમનુ : વર વાળમરનુd I
* આ શક્તિશાળી અને તત્વવિદ્ એ મહામના માનવ ક્રમશઃ ઊંચે ઊંચે ચડતો જાય છે અને છેવટે કલ્યાણની ઉચ્ચતમ ભૂમિ પર પહોંચે છે. ૭
* Such a powerful person who has perceived truth and who is high-minded, is gradually rising high and high, and eventually attains the highest status of welfare. 7
TOS: 0
0
0
0
0
0
0 0 0
0
પ
'
છે'

Page #76

(૧૨
कल्याणभारती
(૮) कल्याणसम्पदा पन्था इन्द्रियाणां सुवर्तनम् । दुर्वर्तन पुनस्तेषामापदामेकमास्पदम् ।।
* ઇન્દ્રિયનું સદ્વર્તન એ કલ્યાણસમ્પત્તિને માર્ગ છે, જ્યારે એમના દુર્વર્તનના પરિણામે માણસ અનેક દુખેથી ઘેરાય છે. ૮
The good activities of senses are the source of happiness or welfare, while the bad ones cause reverse results. 8.
reversappiness or activities of
--TT
||||| |જા!

Page #77

જતુથ- પ્રવાસ
--
-
इन्द्रियार्थसमासक्त आत्मान पातयत्यधः । इन्द्रियाणामधीशान ऊर्ध्वमूर्ध्व प्रगच्छति ।।
જ ઈદ્રિના વિષયોમાં આસક્ત માણસ પિતાને નીચે પાડે છે અને ઈદ્રિ પર સ્વામિત્વ ધરાવનાર ઊંચે ઊંચે ચડે છે-એનું ઊર્ધ્વરેહણ વધતું જાય છે. ૯
that He who is intensely attached to senseobjects, is badly reduced to degradation, while he who gets mastery over his senses, goes on making his real and auspicious progress. 9
રામ નામ
શth
:
20
@
ht
માનકાIIIII, i ,
.*
"

Page #78

कल्याणभारती
(૨૦) नेन्द्रियाणि विलासाय पर कुशलकर्मणे । तेषां स्वान्यहिते योगो योगो निःश्रेयसावहः ।
* ઇન્દ્રિય વિષયવિલાસ કરવા માટે નથી, પણ સત્કર્મો કરવા માટે છે. સ્વપરના હિતસાધનમાં તેમને વેગ (ઉપગ) એ મેક્ષસાધક ગ છે. ૧૦
* Organs of sense are not meant for the purpose of worldly pleasures, but for the performance of good and auspicious actions. To employ them (organs of sense) in the course of accomplishing benefit and welfare of one's self as well as of others, is the Yoga conducive to the highest bliss or final emancipation. 10

Page #79

વતુ-પ્રારા
जनो दर्शयति स्वीयान् वि वेऽद्भुतपराक्रमान् । परन्तु तादृशोऽप्यक्षनिर्जये कातरायते ॥
* માણસ દુનિયામાં પિતાનાં અદ્ભુત પરાક્રમે દેખાડે છે, દેખાડીને જગને છકક કરી દે છે, પરંતુ એ પણ મનુષ્ય (મહાન ચમત્કારદર્શક પણ અથવા મહાન
દ્ધો પણ) પિતાની ઇન્દ્રિયોને વશ રાખવામાં કાર્યર બને છે. ૧૧
* A man can surprise the world by showing his marvellous prowess or exploit, but even such a man becomes cowardly in curbing his senses. 11
& ટકોર

Page #80

कल्याणभारती
(૨)
वीरोऽस्ति युद्धभूमीजिद् वीरः सिंहाभिभावकः । स तु वीरोऽस्ति वीराणां यो महाशय आत्मजित् ॥
*
* યુદ્ધભૂમિને જીતનાર વીર છે, સિ ંહને પરાસ્ત કરનાર વીર છે, પણ પેાતાની જાત પર જે જીત મેળવે છે તે વીરાના વીર છે. જે આત્મજિત છે તે મહાવીર
છે.
૧૨
મ
* A conqueror of battle-fields and a vanquisher of lions are, no doubt, heroes, but the hero of heroes is he who gains victory over his self. 12

Page #81

सत्योपासि-महावीरा युध्यन्तेऽन्तद्विषा सह । उत्कर्ष' च लभन्ते तद्विजेतारो महत्तमम् ।।
* સત્યના ઉપાસક મોટા વીરે પોતાના આન્તર શત્રુઓ સાથે લડે છે અને એમાં વિજયી બની મહત્તમ ઉત્કર્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. ૧૩
* Tha great heroes devoted to truth, fight against their internal enemies and obtain the highest exaltation by the victory over them. 13
.

Page #82

कल्याणभारती
(૧૪) ते पराक्रमिमूर्धन्या बाह्यान्तर्जीवनोज्ज्वलाः । पवित्रजीवनज्योतिवितन्वन्ति पदे पदे ।।
બાહ્ય અને આન્તર જીવનમાં ઉજજવલ એવા તે મહાપરાક્રમી મહાપુરુષે પિતાના પવિત્ર જીવનની પવિત્ર તને પગલે પગલે પ્રસરાવતા હોય છે. ૧૪
* The greatest of the valorous whose outer as well as inner lives are pure, spread their bright light of life at their every step. 14
line
'ની [] ,
[' nt ગા
' +iI
hterial,

Page #83

ચતુર્થ-vશ:
मनोविकारसम्माष्र्टा विश्वजेतृशिरोमणिः । जगद्विजयतो ह्यात्मविजयः सुमहत्तरः ।।
* મનના વિકારોને જેણે સાફ કરી નાખ્યા છે તે જગના વિજેતાઓમાં શિરોમણિ છે. નિઃસદેહ, જગના વિજય કરતાં આત્માને વિજય ઘણે જ મહાન છે. ૧૫
* He who has washed off all his impurities of mind, is the greatest of all the conquerors in the world, since the victory over the self is much higher than the victory over the world. 15.

Page #84

६०
कल्याणमारती
अन्तरस्ति सुखस्थान न बहिविद्यते सुखम् । अन्तरुद्घाटय संपश्य निधि की दशमीशिषे ।।
* सुमनु थान म.६२ छ. सुम महा नथी. अन्तरने ખેલીને જે કે તું કેવા નિધાનને માલિક છે. ૧૬
* The real abode of happiness is inside, not outside. Unveil inside and realize what kind of treasure you own. 16 .
PARIES
AALHEELuithili
YADMAAHEMIN
ANTARVALSO
HATHRUTRA
44

Page #85

વાર્થ-બા :
દ
न तत् सुख महत्वं च विश्वभोगपतेरपि । यदस्ति वीतरागस्य शुद्धचेतनतेजसः ।।
* જેને આત્મપ્રકાશ શુદ્ધ છે એવા વીતરાગને જે સુખ અને મહત્ત્વ છે તે સુખ અને મહત્વ જેણે દુનિયાભરના ભેગે પ્રાપ્ત કર્યા છે એને પણ, મોટા સમ્રાટને પણ નથી. ૧૭
enjoymappiness and man posses
* Even he who is the master of all objects of enjoyment, or even a paramount lord, has not such happiness and greatness as are possessed by a dispassionate man possessing the unsullied: lustre of the soul, 17
:
:
જ
''IIt
III
'III
wir:
* માWW
-
-
fli. Ill
-ar k

Page #86

कल्यागभारती
(૧૮) प्राप्तितः सर्वभोगानां परित्यागो महत्तरः । विश्वविश्वमणिस्त्यागी, भोगी पतितवानधः ।।
# સર્વ પ્રકારના ભેગોની પ્રાપ્તિ કરતાં તેમને ત્યાગ ક્યાંય ચડિયાત છે. ત્યાગી સમગ્ર જગતનું રત્ન છે, જ્યારે ભેગી “કીચડમાં ફસાયેલ હોઈ નીચે પડેલા પામર પ્રાણું છે. ૧૮
* The renouncement of all worldly enjoyments is much greater than their acquisition. He who has left worldly enjoyments. (i.e. FTTT) is, indeed, a gem of the whole universe, while he who sticks fast in sensual pleasures (ie.tot) is fallen down. 18
ડ
-
કર*
- -
-
નક
4 1lity
.!';*
-
||
-
-

Page #87

ચતુથ -પ્રારા:
(૬) पदारविन्देष्वत एव निःस्पृह
प्रशान्तचित्तस्य महात्मनोऽनमन् । * સિળયા 'ઘા: સુવિચાજમેરિની
धनाधिराजा इतिहासविश्रुताः ॥
in
* માટે જ, બહુ વિશાળ પૃથ્વીના અધિપતિ ઇતિહાસસિદ્ધ બાદશાહ ‘સિકન્દર’ વગેરે મહારાજાએ પ્રશાન્ત -નિ:સ્પૃહ મહાત્માનાં ચરણેામાં નમ્યા હતા. ૧૯
મ
ant!||||||title
For this very reason, Alexander the Great and other great kings bowed at the lotuslike feet of a passionless ascetic. 19
૬૨

Page #88

पञ्चम- प्रकाशः
CHAPTER V
(१) अन्यस्य सुखदानेन सुखखं त्वमुपयास्यसि । अन्यस्य दुःखदानेन दुःखं त्वमुपयास्यसि ॥
*
* બીજાને સુખ આપવાથી તું સુખ પામીશ. બીજાને દુઃખ આપવાથી તુ દુ:ખમાં પડીશ. ૧
*
You will get happiness by your giving happiness to others. You will get misery by your giving misery to others. 1

Page #89

पञ्चम-प्रकाशः
ACCI
-
SHION
MAHARA
29
(२)
सहकारस्य वापेन सहकारफल यथा। अन्यस्य सुखदानेन सुख सम्पद्यते तथा ।।
* આંબે વાવવાથી કેરી મળે તેમ બીજાને સુખ मा५पाथी सुम भणे. २
• As by sowing a mango tree the mango fruit is acquired, so by giving happiness to others, happiness is acquired. 2
VUUN

Page #90

६६
कल्याणभारती
(३)
यथा बब्बूलवापेन प्राप्यन्ते खलु कण्टकाः । अन्यस्य दुःखदानेन दुःखमासाद्यते तथा ।।
*
* ખાવળ વાવવાથી કાંટા મળે, તેમ ખીજાને દુઃખ आपवाथी दुःख भणे. 3
X
* As by planting a babul tree, thorns are acquired, so by giving misery to others, misery is acquired. 3

Page #91

पञ्चम-प्रकाशः
न हि बब्बूलवापेन माकन्दफलमाप्यते । अन्यस्य दुःखदानेन सुखनासाद्यते तथा ।।
જ બાવળ વાવવાથી કેરી ન મળે તેમ બીજાને દુઃખ આપવાથી સુખ ન મળે. ૪
* As by planting a babul tree the mango fruit is never acquired, so by giving misery to others happiness is never acquired. 4
-
2015

Page #92

૬૮
कल्याणभारती
उपपद्यत एतच्च कार्यकारणनीतितः । सुख स्यात् सुखदानेन दुःखं स्याद् दुःखदानतः ।।
* કાર્યકારણભાવના ન્યાયથી આ વાત સ્પષ્ટ રીતે સિદ્ધ થાય છે કે બીજાને સુખ આપવાથી સુખ મળે અને બીજાને દુઃખ આપવાથી દુઃખ મળે. ૫
* It is rightly proved by the law of cause and effect that happiness is obtained by giving happiness to others and misery is acquired by giving misery to others. 5.
-
I
'
ર

Page #93

X
(६)
* एक आत्मास्ति सर्वत्र सर्वत्राप्यहमस्मि हि । इति दृष्टिरहिंसायाः प्रतिष्ठायां भवत्यलम् ॥
X
* સત્ર એક આત્મા છે. " धामां अहमस्मि ( ‘હું ’છું ) ” એવી દૃષ્ટિ જ્યારે પ્રગટે ત્યારે જીવનમાં અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા થાય.
66
CARL
पञ्चम-प्रकाशः
*
* Everywhere is the one soul. When arises the realization of the truth-" 'I' (my soul) am everywhere " then is established the great virtue of Ahinsa. 6
एगे आया ।
"
ठाणंगसूत्रे द्वितीय सूत्रम् ।
६९

Page #94

૩૦
कल्याणभारती
(७) सर्वत्राऽहमितिप्रज्ञः कुर्यात् कस्यापि नाहितम् । प्रवर्तेत सुहृद् भूत्वा सर्वेषां हितसाधने ॥
x
"
*
" अधे हु" छु *’” એવી પ્રજ્ઞાવાળા કોઇનુ મુખ્ય નિઠુ કરે. એ બધાના સુકૢ ( મિત્ર ) ખની બધાના હિતમાં પ્રવર્તમાન રહેશે. ૭
x
3
* He who is endowed with the vision that "I" ( my soul) am everywhere, never does ill to any one; and he being a friend of all, is engaged in doing good to all. 7
Cuu

Page #95

पश्चम प्रकाश:
(૮)
आत्म सुखस्वभावोऽस्ति दुःखितस्तत् कथं भवेत् ? । परन्तु दुश्चरित्रेण दुःखाक्रान्तो भवत्यसौ ।
મ
* આત્મા વસ્તુત: સુખસ્વભાવવાળા છે, અર્થાત્ સુખ એને સ્વાભાવિક ગુણ છે, એટલે પછી એને દુઃખી થવાનુ` બને જ કેમ ? છતાં દુરાચરણુમાં ફસાઈ હાથે કરી પાતે દુ.ખી થાય છે. ૮
મ
** The soul is naturally possessed of happiness. Hence how would it be miserable? But owing to its being led astray it is or would be overcome with misery. 8
{4},
૦૧

Page #96

७२
कल्याणभारती
(૬)
बयमत्रागताः सर्वे मैत्रया सम्भूय जीवितुम् । जातिधर्मादिभेदस्तत् त्यक्त्वा सर्वसुहृद् भवेत् ॥
મ
* આપણે બધા અહીં મિત્રભાવથી સાથે રહીસમ્મિલિત રહી જીવન પસાર કરવા આવ્યા છીએ. માટે જાતિભેદ, કુળભેદ, વણુ ભેદ, દેશભેદ, ધર્મભેદ એવા ભેદ્દેને દૂર કરી પરસ્પર મિત્ર બની રહેવુ જોઇએ.
મ
'
. As we all have come here to live unitedly and harmoniously, we should friendly behave with one another, abandoning the unequal view about caste, creed, colour, country, religion and the like. 9

Page #97

पञ्चम-प्रकाशः
(૨૦) जीवित स्वल्पकाल नः सहागामि न किञ्चन । पुनर्जन्म यथाकर्म तत् सत्कर्मा सदा भवेत् ॥
મ
* આપણું જીવિત (આ ભવન્તુ) ખડું ટૂંકા સમયનુ છે, અને કઇ સાથે આવવાનું નથી, વળી પેાતાના પુનઃજન્મ પેાતાના કમ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે, માટે માણસે સત્કર્મો (સદ્ગુણી તથા સદાચરણી) થવું ઘટે. ૧૦
#
. The period of our present life is very short, nothing is to accompany us and our rebirth is dependent upon our actions, so we should be and always remain righteous or meritorious. 10
७३

Page #98

७४
कल्याणभारती
(૨) आरोग्यादित्रये भक्त्या याच्यमाने पुरोऽहंतः । आरोग्यमाद्य परम जीवने हथुपकारि तत् ।।
* અત્ની આગળ ભક્તિથી માગવામાં આવતી (આરેગ્ય, સમ્યગ્દર્શન અને સમાધિ એ) ત્રણ વસ્તુ ઓમાં પહેલી વસ્તુ આરોગ્ય છે. કેમકે જીવનયાત્રામાં એ પરમ ઉપકારક છે. ૧૧
* Health is first among the three x things that are devotedly asked for before Lord Arhat, be. cause it is the most beneficial in life. 11 x Heaich, right understanding of truth ard tranquillity of mind.
--
શા
'Humit
||
*
'
i0I
-
-

Page #99

पञ्चम-प्रकाशः
(१२)
आरोग्यं द्विविधं बाह्यमान्तरं तत्र चादिमम्- । शारीरिक द्वितीय च च चित्तनैर्मल्यलक्षणम् ॥
*
* આરાગ્ય એ પ્રકારનુ’: ખાદ્ઘ અને અન્તર. શારીરિક આરોગ્ય એ બાહ્ય આરોગ્ય અને માનસિક તૈમ લ્યરૂપ આરેાગ્ય એ આન્તર આરાગ્ય. ૧૨
Xx
* Health is of two kinds : outer and inner. The former is bodily and the latter, the purified state of mind 12
EK
.
७५

Page #100

कल्याणभारती
मनःस्वास्थ्यवपु स्वास्थ्ये अन्योन्यमुपयोगिनी । ततः स्वपरकल्याणक्रियाऽमुत्र च सद्गतिः ।।
* માનસિક સ્વાચ્ય અને શારીરિક સ્વાચ્ય એકબીજાને ઉપકારક છે, અને એમનાથી સ્વ–પરનું હિત સાધી શકાય છે, તેમ જ પારલૌકિક સદ્ગતિ પ્રાપ્ત થાય છે. ૧૩
* The health of mind and that of body are mutually useful and thereby is performed beneficence towards one's self as well as others, and is achieved a good grade in the next world. 13
'IJul " - YI[itlif'
પીક
* RFIt it!
I liા
(
'
'
li
0
,
, ,
-

Page #101

વશ્ચમ-
શ:
(૨૪) अस्मिन् द्विविध आरोग्ये सावधानो विवेकभाक् । सुखकल्याणलाभाय परिपूर्णाय कल्पते ।।
* આ બન્ને પ્રકારના આરોગ્ય વિષે જે સુજ્ઞ જન સાવધાની રાખે છે તે પૂર્ણ સુખ તથા પૂર્ણકલ્યાણના લાભને અધિકારી બને છે. ૧૪
* A wise person who is careful of his health of these two kinds, is entitled to the achievement of perfect happiness as well as perfect welfare.
_14
S
*
**
***
'
IIIIIIIIII
,
It'

Page #102

कल्याणभारती
-
-
Si
(१५) प्राणी निर्माति भाग्य स्वं स्वप्रवृत्त्यनुसारतः । यथाभाग्यं च सामग्री जीवनस्योपगच्छति ।।
જ પ્રાણી પોતાની પ્રવૃત્તિ અનુસાર પોતાનું ભાગ્ય ઘડે છે અને પિતાના ભાગ્ય અનુસાર જીવનસામગ્રી મેળવે છે. ૧૫
* The phenomenal soul moulds its fate accor. ding to its actions, and as it moulds its fate so it gets the means for living. 15
-
-

Page #103

વામ-દરા:
-,
अवश्य खलु भोक्तव्य कृत कर्म शुभाशुभम् । इत्येवं भाग्यसामर्थ्य लोक-शास्त्रेषु विश्रुतम् ।।
* બાંધેલું શુભ કે અશુભ કર્મ અવશ્ય ભેગવવું પડે છે એમ ભાગ્યનું સામર્થ્ય જગજાહેર છે (લોકમાં તથા શાસ્ત્રોમાં પ્રસિદ્ધ છે). ૧૬
* Karma, good or bad, ought to be inevitably experieneed Thus the power of fate is well-known to the people of the world as well as is discribed in the scriptures. 16 ,
5
-:II
1 B*ital &
કડા મારા
*
**. ઇજd
*
*
* *
- -
I'!PIiii -- -
-
-
-

Page #104

૮ o
कल्याणभारती
Il
(૨૭) किन्त्वभेद्य च भेद्य च कर्मोक्त तत्र चादिमम्- । अवश्यमेव भोक्तव्यमभेद्य पौरुषेण हि ।।
* પણ કર્મ બે પ્રકારનું છે, અભેદ્ય અને ભેદ્ય જે કર્મ અભેદ્ય છે (જેને જૈનશાસ્ત્ર “નિકાચિત’ કહે છે) તે અવશ્ય જોગવવું પડે છે. કેમ કે તે પુરુષાર્થથી ટૂટી શકતું નથી. ૧૭
* But Karma is of two kinds : incapable and capable of being dispelled. The former is such as cannot be destroyed by any effort whatsoever. So it being invulnerable, has to be unavoidably experienced 17
ધol

Page #105

પશ્ચમ—પ્રાશ:
(૨૮)
भेद्यं च शक्यते भेत योग्ययत्नप्रभावतः । अभेद्यमल्प नः प्रायो भेद्यमेवास्ति भूयसा ॥
મ
અને જે કમ ભેદ્ય છે. તે યાગ્ય પ્રયત્નથી ભેદી શકાય છે. સામાન્યતઃ આપણા આત્મા સાથે જડાયલાં કર્મામાં અભેદ્ય કર્માં થાડાં હાય છે, ભેદ્ય કર્માં જ મોટા પ્રમાણમાં હાય છે. ૧૮
મ
And the latter which is capable of being dispelled, can be destroyed by well-directed efforts. Among the Karmas connected with the souls of ours, invulnerable Karmas are generally few, while vulnerable ones are always plentiful,
18
CUU

Page #106

कल्याणमारती
उदित दुःखद कर्म भेद्य वाऽभेद्यमेस्ति वा । इत्यज्ञेय ततो भेत्तु तद् भवेत् सम्यगुद्यतः ॥
* ઉદયમાં આવેલું દુઃખદ કર્મ ભેદ્ય કેટીનું છે કે અભેધ પ્રકારનું છે એ આપણે જાણી શકતા નથી. માટે તેને ભેદવા માટે યોગ્ય રીતે પ્રયત્નશીલ થવું ઘટે. ૧૯
. It is impossible for us to know whether the evil distressful Karma is vulnerable or invulnerable. So we should be duly intent upon destroying that Karma. 19
]
2
.)
" *
*
. *

Page #107

BHUરા:
(૨૦) तच्चेद् भेद्य भवेत् तर्हि योग्ययत्नप्रभावतः । भेत्स्यते, तत्समुत्थ च दुःख दूरीभविष्यति ॥
* ઉદયમાં આવેલું તે દુઃખદ કર્મ જે ભેદ્ય પ્રકારનું હશે તે ચગ્ય પ્રયત્નના પ્રભાવથી ટૂટી જવાનું અને એનાથી આવેલું દુઃખ દૂર થવાનું. ૨૦
. If that Karma is of the vulnerable type, it will be destroyed through proper efforts, and at the destruction of that Karma, the misery originated from that Karma, will also vanish. 20
૦૬ ૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦
=
-
-
-

Page #108

कल्याणभारती
-
-
(૨૨) इत्थ जनोऽलं प्रायेण सम्यक् पौरुषयोगता। उच्छेत्तुमशुभं कर्म नेतु वा शुभरूपताम् ।।
આમ મનુષ્ય પોતાના ધર્મપૂત સબળ પુરુષાર્થથી પ્રાયઃ પોતાના અશુભ કર્મને ઉછેદી શકે છે અથવા એને શુભ રૂપમાં પલટાવી શકે છે. ૨૧
* Thus, a person can mostly destroy his evil Karma or turn it into a good one by his sustained efforts well-directed. 21

Page #109

પશ્ચમ-પ્રસ્તારા:
(૨૨)
स्वकर्मतः सुख ं दुःखं, सत्कर्मैव सुखप्रदम् । तस्मात् सुखार्थी दुष्कर्म त्यक्त्वा सत्कर्मभाग भवेत् ||
#
* સુખ-દુ:ખ પેાતાનાં કમ'થી જ છે, અને સત્યમથી જ સુખની પ્રાપ્તિ છે. માટે માણસે દુન હજી સ'ની થવુ ઘટે જો તેને સુખ જોઈતું હાય તા.
૨૨
242
*
* Happiness and misery rest with one's own actions, and good action alone is the giver of happiness. So persons having abandoned bad actions, should incessantly adhere to good conduct if they long for happiness, 22
८५

Page #110

कल्याणमारती
(૨૨) कस्य नाऽऽपतित दुःख महतोऽपि तदाऽऽपतत् । शान्तितस्तत् समुत्तीर्य दीप्यते मानवोऽधिकम् ।।
* દુઃખ કોના પર નથી આવ્યું? મહામાનને પણ દુઃખમાંથી પસાર થવું પડ્યું છે. પરંતુ માણસ
જ્યારે દુઃખને શાંતિથી પાર કરે છે ત્યારે તે અધિક દીપ્તિમાન બને છે. ૨૩
# Whom did not misery befall? It has befallen even great or high-souled men. But he who crosses it patiently, shines out more brilliantly. 23
JUSE

Page #111

ઉઝમ-પ્રશ:
(૨૪) उपाय विदधानोऽपि हन्तु दुःखमुपस्थितम् । यावत् तिष्ठेत् सहेद् धुत्या वीरतेय गरीयसी ।
* ઉપસ્થિત દુઃખને દૂર કરવા માટે ઉપાય લેવા છતાં એ ન મટે ત્યાં સુધી ધર્યથી શાન્તભાવ રાખી સહન કરવું એ વિશેષ ગૌરવશાલી વિરતા છે. ૨૪
Even adopting means to remove his misery, a person should endure it patiently so long as it subsists. This is, indeed, a higher heroic deed. 24
-
-
-
-
-
-

Page #112

कल्याणभारती
निजकर्मानुसारेण सुखदुःखे *इतो जनम् । किन्तु न स्यात् सुखे मत्तो दुःखे च व्याकुलो न हि ।।
* દરેકને પિત પિતાનાં કર્મ અનુસાર સુખ-દુખ આવ્યાં કરે છે, પણ સુજ્ઞ જન સુખની હાલતમાં ઉછાંછળે થતું નથી અને દુઃખી હાલતમાં વ્યાકુળ થતા નથી. ૨૫
* : Happiness and misery pursue..creatures owing and according to the fructification of varying kinds of their Karmas, but a prudent person becomes not infatuated with pride at the attainment of happiness, nor does he become agitated at the approach of misery. 25. * क्रियापदम ।
अस्य पञ्चविश'लोकस्य पूर्वार्धमित्थमवसेयम्
सुख दुःख जनो याति निजकर्मानुमारतः ।
000000

Page #113

ઉશ્ચમ-
રા:
(૨૬) सुख बाह्यविकासायोपयोगि यदि सम्मतम् । दुःखमन्तर्विकासाय तदा भवितुमर्हति ।।
* સુખને બાહ્ય વિકાસ માટે ઉપયોગી માનીએ તે સાથે સાથે એ પણ જાણવું જરૂરી છે કે દુઃખ આતર વિકાસ માટે ઉપયોગી થઈ શકે છે. ૨૬
* If happiness is considered to tend to an outer progress, then even misery which has come, can be admitted as useful in achieving the inner elevation. 26.

Page #114

*
कल्याणभारती
(૨૭) करोति लोकसेवायामुपयोग सुखस्य यः । दुःखस्य चात्मसंशुद्धौ स प्रज्ञः पुण्यजीवनः ।।
* જે પિતાના સુખને ઉપયોગ લેકસેવામાં અને પિતાના દુઃખને ઉપગ પિતાના આત્માના શુદ્ધીકરણમાં કરે છે તે પુણ્યાત્મા જ્ઞાની છે. ૨૭
.." He is a blessed truth-knower who uses his Mappiness in serving the people (Creatures) and Ais misery which has befallen him, in his spiritual purification. 27
,
!
t.1iiiા
IT * * * *
ભા
I

Page #115

પશ્ચમ-પ્રજારા
(૨૮) सुखस्य स्पृहणीयत्वं सुप्रसिद्ध जगत्त्रये । यस्तु जानाति दुःखस्य महिमान स तत्ववित् ॥
મ
* સુખની સ્પૃહણીયતા ( ઈષ્ટતા ) તા દુનિયાભરમાં પ્રસિદ્ધ છે, પણ જે દુઃખનુ' મહત્ત્વ સમજે છે તે ખરે તત્ત્વવેત્તા છે. ૨૮
મ
# The desirability of happiness is well-known in the whole world, but he is a real philosopher who has realized the importance of misery. 28
I
'

Page #116

९२
कल्याणभारती
(૨૧) भूयिष्ठपापनाशेन शान्त्या दु:खस्य मर्षणात् । आसादयति नैर्मल्यमात्मा कल्याणमन्दिरम् ||
* દુઃખને શમભાવથી સહન કરવાથી ઘણાં પાપકર્માના નાશ થાય છે અને એના પરિણામે આત્મા કલ્યાણરૂપ નિર્મલતા પ્રાપ્ત કરે છે. ૨૯
[દુઃખ અશુભ કર્મોના ભાર (આત્મા ઉપરથી) ઉતારવા માટે આવે છે, અને એને શમભાવથી સહન કરવાથી એ ભાર ઊતરી જાય છે અને આત્મા એટલેા હળવે થાય છે.
મ
* A person's plentiful evil Karmas are destroyed by virtue of enduring misery with patience and equanimity, and as a result of this he obtains such spiritual purity as is an abode of welfare.
[ Misery comes to shake off the load of the dust of Karma collected in the soul. and by ' enduring it (misery) patiently the load is shaken off and the soul becomes light in proportion to it (the removal of the load). ] 29
inters unlimi

Page #117

પદ્મમ-મારા:
(૨૦)
यो हि वीतस्पृहः सौख्ये दुःखे बिभ्रत् परं शमम् । सर्वभूतहितोयुक्तः स महात्मा महोदयः ||
મ
*
જે (ભૌતિક ) સુખ તરફ નિઃસ્પૃહ આવતાં પૂર્ણ શમભાવને ધારણ કરે છે, પ્રાણીએના હિતસાધનમાં ઉદ્યત છે તે મહાત્મા છે. ૩૦
છે અને દુઃખ તેમજ સવ મહાવિભૂતિ
મ
* He is a great one of high elevation, who is indifferent to his (worldly) happiness and fully tranquil at an adverse time, and also is devoted to doing good to all creatures.
30
९३

Page #118

कल्याणभारती
-
-
-
-
-
- *
अभवन् ये महान्तस्ते दुःख तीत्वैव धैर्यतः । इत्थ दुःख सुसोढ सद् भवेत् कल्याण सम्पदे ।
જે જે મહાન થયા છે તે બધા આવેલા દુઃખને ધર્યથી તરી જઈને જ મહાન થયા છે. આમ ઉપસ્થિત દુઃખને સમભાવથી સહન કરવું એ કલ્યાણકારક પ્રક્રિયા છે. ૩૧
* All those who have become great or supreme, have become 80 only after crossing misery courageously and tranquilly. Thus misery which has come, if endured patiently, brings on the great ground of welfare. 31
ન
કરવા ગયા
હતા
.
દિવસ)
TA
vi++, -ન-'I 18
:

Page #119

વચમ-
રા:
_.
be
(૩૨) दुःखे विद्धि मया साधं वतते परमेश्वरः । एतद्भावनया दुःख त्वदीयमुपरस्यति ।।
* દુઃખની હાલતમાં એમ સમજ કે પરમેશ્વર મારી સાથે છે. આ પ્રકારની આતરિક ભાવનાથી તારું દુઃખ દૂર થશે, તારું અન્તઃકરણ પ્રસન્નતાથી સભર બનશે.
in the condition of misery, believe that God is with you. By the force of this reflection your misery will end and your mind will be filled with pleasure. 32
-
- - - * *
-- -- '""'"'''''+] H
-
-
-
I
TI!'
'
- ''
મining
.: + = ..
2
Twith
##
સt:
0
હા
T
* .. પૈr
filipiાર:' , + +-iiiiI]li. if I
"

Page #120

'कल्याणभारती
(૨૩) चित्तरत्नमसंक्लिष्टमान्तर परम धनम् । तदासादितवान् मर्योऽकिञ्चनःसन् महेश्वरः ।।
કલેશોથી મુક્ત એવું ચિત્તરત્ન એ મોટામાં મોટું આન્તરિક ધન છે. એ જેણે પ્રાપ્ત કર્યું છે તે અકિંચન (નિર્ધન) છતાં મહેશ્વર (મહાન એશ્વર્યશાલી) છે. ૩૩
# The gem-like mind free from all the impurities of passions, is the internal wealth of the highest type. He who has gained this gem, is, indeed, +Maheshvara though penniless. 33
+ The greatest of the rich, a great lord or a supreme one,

Page #121

પારી:
|
_
'?
(૩૪) सुखे च दुःखे च समत्वशालिनो
महात्मनो ज्ञानविहारि जीवनम् । कल्याणरूप कुशलप्रकाशक
प्रत्यक्षदृश्य खलु मुक्तजीवनम् ।।
# સુખ-દુઃખમાં સમત્વશાલી એવા મહાત્માનું જ્ઞાનવિહારી જીવન, જે સ્વયં કલ્યાણરૂપ છે અને અન્યને કલ્યાણમાર્ગ બતાવનારું છે, અહીં જ પ્રત્યક્ષ નિહાળી શકાય એવું મુક્ત જીવન છે. ૩૪
* The life of a high-souled man possessed of equanimity in happiness and misery, which is engrossed in auspicious knowledge and which being itself pure as well as pious, throws the light of welfare to others, is an Emancipated life perceptible to the eyes just here. 34
I
છે.
ITY
'S
-
--
--
-
-
-
----
-
--

Page #122

षष्ठ-प्रकाशः
कषायजय।
CHAPTER VI Victory over Passions
SEWA
आत्मैव परम तत्त्वमनन्तानन्दचिन्महाः । विशुद्धीभवने तस्य प्रादुःष्यात् परमात्मता ।। वीतरागीभवत्येव सम्यक्चारित्रयोगतः । प्राकटयमात्मन्यायाति स्वरूप परमात्मता ।।
શક સચ્ચિદાનન્દતેજોમય આત્મા જ પરમ તત્ત્વ છે. એના સમગ્ર દેશે ક્ષીણ થયા કે એની પૂર્ણ શુદ્ધતા થઈ અને એ થતાં જ એનું પરમાત્મપણું પ્રકટ થાય છે. ૧
x सप्तमी।

Page #123

षष्ठ- प्रकाशः
*
આત્મા સમ્યારિત્રયેાગના બળે વીતરાગ થતાં જ એનામાં એનુ' પેાતાનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ-પરમાત્માપણું - પ્રકટ થાય છે. ૨
1
*
* The soul alone is the highest and most exceIlent element which is naturally the embodiment of the infinite lustre of knowledge and bliss. When all its impurities are washed off and its purity is manifested absolutely, its natural Godhood is revealed.
* As soon as a soul becomes passionless by virtue of the full elevation of right conduct, its
real nature-Godhood is revealed. 2
९९

Page #124

कल्याणभारती
(૩)
वस्तुतः परमात्मानमात्मान समनुव्रज़न् । जडमोहनिरासाय प्रयत्नप्रवणो भवेत् ।।
* આત્મા વસ્તુતઃ એના મૂળ સ્વરૂપમાં પરમાત્મા છે, એના ઉપાસક બની જડમેહ( વિષયમેહ)ને દૂર કરવાની દિશામાં સુજ્ઞ જને પ્રયત્નશીલ થવું ઘટે. ૩
* The (every) soul is, in its reaior intrinsical nature, the Supreme Soul (God)., A prudent person having followed his soul which is really the Supreme Being, should be devoted to removing the attachment to materialism. 3
-

Page #125

षष्ठ -प्रकाशः
(४-८) कामाविष्टो हि भूयांस संचिनोति परिग्रहम् । आस्मान स्वल्पकालेन मरिष्यन्त विदन्नपि ।। परिग्रहाभिवृद्धयर्थ भूत्वा निष्ठुरमानसः । अधिकाधिकपापानि कुर्वन् पुष्णात्यधोगतिम् ।। धर्मद्रव्यविहीनोऽसौ मृत्वा यत्र गमिष्यति । कीदृशी भाविनी तत्र दशा तस्य दुरात्मनः ।। दुख पापात् सुख पुण्यादिति सर्वसतां मतम् । जन्मान्तरहितार्थ तत् सदा सच्चरितो भवेत् ।। सच्चरित्रं परो धर्मस्तेनाऽत्रापि स्थिर सुखम् । उत्तरोत्तरकल्याणा परलोकगतिस्तथा ॥
-
1
-01
NAMADHIKARI
CCC

Page #126

१०२
कल्याणभारती
+
+
ક
.
* કામાવિષ્ટ માણસ પિતે થોડા જ વખતમાં મરી જવાને છે એમ નિઃશંકપણે જાણવા છતાં પરિગ્રહને વધારવામાં રપ રહે છે. ૪ * અને પરિગ્રહ વધારવા પાછળ એ નિષ્ફરમના બની વધુને વધુ પાપ કર્યો જાય છે અને પિતાની અર્ધગતિ વધાયે જાય છે. ૫ એક ધર્મરૂપ દ્રવ્ય વગરને એ કંગાલ માણસ મરીને
જ્યાં જશે ત્યાં એ દુરાત્માની શી દશા થશે? ૬ * પાપાચરણથી દુઃખ અને પુણ્યાચરણથી સુખ એ દુનિયાભરના બધા મહાત્માઓને સિદ્ધાંત છે. માટે પારલૌકિક હિત માટે સદા સદાચરણી રહેવું જોઈએ. ૭ આ સચ્ચરિત એ જ મહાન ધર્મ છે. એનાથી આ જિન્દગીમાં અખંડ સુખ પમાય છે અને પરલેકગતિ ઉત્તરોત્તર કલ્યાણશાલી બને છે. ૮
--
S
R
----
-
-
-
--
- fe
(
:
::*

Page #127

षष्ठ-प्रकाशः
१०३
A
* Slaves to sensual pleasures are engrossed in hoarding property, though they know that they are to die in a short time. 4
* And being hard-heartedly addicted to hoarding property, they commit more and more sins and increase their downfall. 5
* How wretched will those wicked persons devoid of the wealth of Dharma, be in the next birth where they will go after death? 6
* It is unanimously admitted by all the wise men of the universe that misery results from sin (bad actions) and happiness, from merit (good actions) So one should be endowed with good character to be happy in the next world, 7
The greatest Dharma is right conduct whereby is attained steady happiness in this very life, and also all the future lives are gifted with progressive happiness as well as welfare. 8
(E)

Page #128

कल्याणभारती
क्रोधादिदोषाधीनत्वमज्ञानाबलसम्भवम् । तेषां संयमन श्रेयः, फल बुद्धे च तत् परम् ॥
જ ક્રોધ આદિ દેને વશ થવું એ અજ્ઞાન અને નિર્બળતાનું પરિણામ છે. એમના ઉપરનું સંયમન સુખકર અને હિતકર છે, અને એ સમજદારીનું મુખ્ય
* To be subject to faults-anger and others, is due to ignorance and mental weakness. The subjugation of them is the best way to well-being, and it is the chief fruit of wisdom. 9
HI2M
)
/
૦
(

Page #129

SB-Jશ:
वैरोत्पादी शमध्वंसी क्रोध आरोग्यबाधकः । सुखश्रेयोऽभिलाषी तन्नहि क्रोधवशो भवेत् ।।
જ ક્રોધ વૈર ઊભું કરે છે, શાંતિ(સમભાવ)ને નષ્ટ કરે છે અને આરોગ્યને બગાડે છે. માટે સુખ તથા કલ્યાણના અથએ ક્રોધને વશ થવું ન ઘટે. ૧૦
* One desirous of happiness and well-being, should not be subject to anger which generates enmity, destroys peace and impairs health. 10

Page #130

कल्याणभारती
(૨૨) क्रोधस्तपस्क्रियाघाती क्रोधोऽप्रीतिप्ररोहकः । आत्मनो बलमुत्कृष्ट क्षमा कल्याणमन्दिरम् ।।
જ ક્રોધ તપ અને ક્રિયાને ઘાતક છે અને કેને લીધે માણસ લેકમાં અળખામણે થાય છે. ક્ષમા આત્માનું ઉત્કૃષ્ટ બળ છે અને કલ્યાણનું મંદિર છે. ૧૧
* Wrath destroys religious austerities and religious rituals and it makes one disagreeable to the people. Forgiveness is the highest power of the soul and an abode of spiritual welfare. 11
મ
-
I
-

Page #131

વર્ષ-પ્રારા:
-
-
(૨૨) न कार्ये क्रोधसिद्धेऽपि सुष्ठुत्वमनुबध्यते । रोषावेशात् ततः श्रेयानुदात्तत्वस्य संश्रयः।।
- કોધથી કાર્ય બની જાય છે કે તેમાં સારપને સંબંધ કેટલે? માટે રેષાવેશ કરતાં ઉદારપણું ધારણ કરવું એ વધારે ઠીક છે. ૧૨
* There is no fragrance in the fulfilment of an object if it is done by anger. To resort to generosity is far better than to be subject to the excitement of anger. 12
-
-
S
AT
#1
ts
-
LL
+ +
1
=
-
- -
-

Page #132

१०.८
कल्याणमारती
(૨૨) स्वकर्म दुःखकृत् स्वस्य न तु तत्प्रेरितो जनः । कोद्धव्य कर्मणे तस्मान्नहि तत्प्रेरिताय तु ॥
મ
* પેાતાને દુઃખ આપનાર પેાતાનુ' (અશુભ) કમ છે. આપણને દુઃખ આપનાર વ્યક્તિ આપણા કમ'થી પ્રેરાઇને જ આપણને દુઃખ આપે છે, અર્થાત્ આપણુ ક્રમ એવી વ્યક્તિને પેાતાનુ હથિયાર બનાવીને આપ ણુને દુ:ખ આપે છે. એટલે આપણને દુઃખ આપનાર આપણું પેાતાનુ કમ જ છે, નહિ કે આપણા કમથી પ્રેરાઈને આપણને દુઃખ આપનાર વ્યક્તિ. માટે આપણા કમ પર જ આપણે કુદ્ધ થવુ' ઘટે, નહિ કે તે વ્યક્તિ પર કે જે આપણા ક્રમથી પ્રેરાઇને આપણને દુઃખ આપે છે, આપણા કર્મના ફલપ્રયાગમાં નિમિત્તભૂત બને છે. ૧૩
મ
* One's own Karma distresses one, but not that person who has been forced to do so (to distress one) by that Karma. So one should be angry with one's own Karma, but not with that indivi dual. 13

Page #133

ઇ-કારા:
१०९
(૨૪)
पुरः क्रोधस्य मा क्रुध्य स्वकार्यं कुरु शान्तितः । शमा शाम्यति ऋांधी चित्ते चाप्यनुतप्यते ॥
મ
* ક્રોધની સામે ક્રોધ ન કર અને તારું' કામ શાંતિથી કર્યાં કર. શાંતભાવની આગળ કાધી ડેડ પડી જાય છે અને એને પોતાના મનમાં પાતે કરેલા ક્રાધ માટે પશ્ચાત્તાપ પણ થવા સભવે છે. ૧૪
#
* Do not be angry before anger and continue your work quietly. An angry person subsides before forbearance and also likely repents in his mind for his having been angry. 14

Page #134

११०
कल्याणभारती
-
दृष्टवाऽन्यविमुखीभावं रुष्यन्नुपचिनोति तम् । परन्तु शान्तभावस्याऽऽलम्बादपचिनोति तम् ।।
* બીજાની અર્થાત પિતાના મિત્ર અથવા પરિચિત
વ્યક્તિની–પિતાની તરફ-વિમુખ સ્થિતિ જોઈને જેને રોષ ચડે છે તે તેમ કરીને તેનું–પિતાની તરફનું – વિમુખ પણું વધારે છે; પણ જે એ વખતે એનું વિમુખપણું જોઈને) શાંતભાવને ધારણ કરે છે તેના એ શાંતભાવનું પરિણામ એ આવે છે કે પેલા માણ સનું વિમુખપણું નબળું પડવા લાગે છે. ૧૫
* A person who gets angry on seeing his relative's or friend's unwillingness towards himself, increases that person's unwillingness towards himself; but if he holds the attitude of calmness at that time, that person's unwillingness ( towards himself ) would decrease. 15
c
Re | વ | રઝા
www;ારે
-
-
-
-
-
-

Page #135

88-XIT:
(૬)
न कुजल्पे ज्वराक्रान्ते दयया कुर्महे क्रुधम् । तथा क्रोधज्वरो दुर्वाग् द्रष्टव्यः करुणादृशा ।।
¤
* જેમ જવરાતુર માણસ યા તા પ્રલાપ કરતા હાય, તા ચે તેના પર આપણે ક્રોધ કરતા નથી, અલ્કે તેના પર આપણને દયા આવે છે, તેમ જે માણસ ક્રોધરૂપ વરની હાલતમાં જેમ તેમ લવારી કરે તેને પણ કરુણાની નજરથી જોવા જોઇએ. ૧૬
#
१११
* Just as we do not become angry with a fever -striken person uttering bad words, but on the contrary we feel pity for him, so a person spea'king evil words, being under the influence of the fever of anger, should be treated with pity. 16
DO
M

Page #136

११२
कल्याणभारती
(૧૭) निर्बलोऽकारण वाल्पकारण वा यदा-तदा-। ऋध्यति, क्लिश्यमानच करोति निजजीवनम् ॥
જ નિર્બળ માણસ વગર કારણે યા નજીવા કારણે
જ્યારે ત્યારે ક્રોધને વશીભૂત થાય છે, જેના પરિણામે પિતાના જીવનને દુખિયારું બનાવે છે. ૧૭
જ
* A weak-minded person gets angry now and then unnecessarily or by a trifling cause, and thus he (by falling a victim to various faults ) renders his life miserable. 17
-

Page #137

પછ-છ
રા:
???
(૨૮). जनः क्रोधान्धलीभूयानिष्ट सद्यः करोति यत् । तत् स्याल्लज्जाकर तस्य दुःखद च रुषः शमे ।।
* માણસ કો ધાન્ય બની ઉતાવળથી એકદમ અવળું કામ જે કરી નાખે છે તે રોષ ઠડે પડતાં તેને શરમભરેલું થઈ પડે છે અને તેને મુસીબત પણ ઊભી કરે છે ૧૮
* The undesirable act which a man blinded by wrath, does in haste, tends, on the subsidence of anger, to bring shame and distress or difficulties.
[ Oh I accursed is the ignorance ! ] 18

Page #138

११४
कल्याणभारती
구가
(૧) महातपश्चरा उग्रक्रियाः शास्त्रविदोऽपि च । क्रोधावेशेन दोषेण मृध्वा दुर्गतिमव्रजन् ।। મ
* મોટા તપસ્વીએ, ઉશ્ર ક્રિયાકાંડીએ અને શાસ્ત્ર વેત્તા પ`ડિતા—આવા માટાએ પણ ક્રોધાવેશના દેષે મરીને દુગતિમાં ચાલ્યા ગયા. ૧૯
(તપ, ક્રિયાકાંડ અને જ્ઞાન વગેરેનાં પ્રખર ખળે! પણ ક્રોધની વાળા આગળ નબળાં પડી જઇએ મળાના ધારકને ખચાવી શકતાં નથી. )
#
* Even those who were practising severe austerities, intense religious rites and possessed of great scriptural knowledge, fell down-by their wrathful disposition-into a bad grade after their death.. 19
[ Even the great powers of austerities, rituals and knowledge, etc,, become so enfeebled before the blazing fire of wrath that they cannot save those possessing the above-said powers. ]

Page #139

EB-પ્રકાશ:
(૨૦) फलोद्गमैर्द्रमा नम्राः सज्जना विभवोद्गमैः । प्रशस्यते मृदुत्वं च मान आभात्यरोचकः ।।
જેમ વૃક્ષે ફળ આવવાથી નમ્ર બને છે, તેમ સજજને સમ્પત્તિ વધતાં નમ્ર બને છે. મૃદુતા કોની પ્રશંસા પામે છે, જ્યારે અભિમાન તરફ લેકેને અણગમે થાય છે. ૨૦
As trees become bent by load of fruit, so good men become humble by the acquisition of riches. Gentleness is praised, while arrogance is disliked. 20
૧-૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦

Page #140

११६
कल्याणभारती
(२१) प्रत्यक्षमवलोक्यन्ते विश्व एकैकतोऽधिकाः । इदं संविदतो न स्यादभिमानः सुचेतसः ||
*
The
આ
* दुनियामां मे४- मेथी यडियाता लेवाय छे. भा મ્યાનમાં લેવાય તે અભિમાન આવે નહિ. ૨૧
*x
* It is a matter of direct experience in the world that every man somewhere encounters another who is superior to, or more than a match for him. He who knows this properly, is not touched by pride. 21
य
Jory

Page #141

+
q3-મારા:
CALL
(૨૨)
मानो दुरदशित्व मादेव च विवेकिता । मृदुत्वे चान्तरी शान्तिर्मानो भारश्च पीडकः ।।
મ
અભિમાન જે દરદશી ન હેાય તેને આવે છે અને જ્યાં વિવેકદૃષ્ટિ છે તેને મૃદુતા વરે છે. મૃદુતામાં આન્તરિક શાન્તિ છે, જ્યારે અભિમાન એક પીડારૂપ ભાર છે. ૨૨
મ
Arrogance results from little understanding, while gentleness is the out-come of discretion. There is internal peace in tenderness, while arrogance is a troublesome load on the mind. 22.
११७

Page #142

११८
कल्याणभारती
(૨૨) विराड्ब्रह्माण्डशक्त्यग्रे न स्मस्तृणसमा अपि । अत्यल्पे तदहंकारीभवन मौर्यमुत्कटम् ।।
* વિરાટુ બ્રહ્માંડની વિરાટુ શક્તિઓ આગળ આપણે તૃણમાત્ર પણ નથી. કેટલી પામર હાલત આપણી ! છતાં અતિઅપ પ્રાપ્તિમાં અભિમાન કરે એ મૂર્ખાઈ નહિ તો શું ? ૨૩
* Before the supreme powers of the Brahmanda we are not even like a blade of grass. So it is, indeed, much foolishness of ours to be arrogant over a very little or very scanty thing. 23
-
છો
.
ઉUU
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- -

Page #143

SS-1શ:
(૨૪) महैश्वर्या महात्मानो भवन्त्युत्तममार्दवाः । तत्पुरो नोऽतिहीनानां किं युक्ताऽल्पाऽप्यहंक्रिया ? ।।
નક મહાન ઐશ્વર્યના ધારક મહાત્માઓ જ્યારે ઉચ્ચ કટીની મૃદુતા ધરાવે છે, ત્યારે આપણે તે એમની આગળ અત્યન્ત હીન છીએ. તે પછી થેડે પણ અહંકાર આપણને છાજે? ૨૪
* When the high-souled men of high supremacy, are possessed of the quality of gentleness of the best kind, is it then proper for us who are extremely low before them, to entertain even the least arrogance ? 24

Page #144

१२
कल्याणभारती
(૨૧) स्वस्य पश्येदपूर्णत्व हीनत्व च परिस्फुटम् । ततो नम्रीभवेत् सुज्ञो निजक्षेमं च साध्नुयात् ॥
મ
*પેાતાની અન્દર અપૂર્ણતા અને હીનતા નિહાળવી, એથી પેાતાના ક્ષતિપૂર્ણ જીવન માટે નમ્રતા આવે છે, જેથી કુશલસાધનમાં જામત થઈ શકાય છે. ૨૫
મ
A person should duly observe his imperfection and deficiency existent in himself; upon this the person would feel humbleness for his being deficient and become alert to make his life good and righteous 25

Page #145

EB-
શ:
.
..
(ર૬). विचक्षणो भवेन्नून न तु धूर्तः कदाचन । माया मायाविन दुःखीकृत्य क्षिपति दुर्गतौ ।।
* માણસે વિચક્ષણ તે થવું જ, રહેવું જ, પણ પૂત” કદિ નહિ થવું. માયા માયાવીને દુઃખી કરી દુર્ગતિમાં પટકે છે ૨૬
* A person should certainly be clever, but never a deceiver. The deceitful behaviour of a deceitful person makes him miserable here and hurts him down into a bad grade in the next birth. 26
- -
-

Page #146

कल्याणभारती
-
MALA
an
नहि संगच्छते धर्मक्रिया वञ्चनकर्मणा । वञ्चनाकर्मसक्तस्य भवेद् धर्मक्रिया विषम् ।।
જ માયાકપટ સાથે ધર્મક્રિયાને મેળ બેસે જ નહિ. ઠગારાની ધર્મક્રિયા વિષરૂપ બને છે. ૨૭
* The evil practice of deceit does not agree with religious rites. Those rites of a deceitful person become poisonous to him. 27
-
min

Page #147

-અરા :
१२३
'
'1''
(૨૮) मायाविनी मनोवृत्तिनहि क्षेमाय कल्पते । तस्यां निर्दम्भशल्यायां श्रेयोबीज प्ररोहति ।।
* મનવૃત્તિ જ્યાં માયાવી હોય ત્યાં શ્રેમ-કુશલને અવકાશ નથી. મન જ્યારે દંભરૂપ શલ્યથી મુક્ત બને છે ત્યારે તેમાં વાવેલું કલ્યાણબીજ અંકુરિત–પલ્લવિત થાય છે. ૨૮
. Deceptive mind is not fit for welfare. The seed of welfare sown in the mind, when cleared by the uprooting of deceit, tends to sprout forth. 28
*
-
-
-
----
-
-

Page #148

१२४
कल्याणभारती
(૨૧) दम्भच्छिद्रा भवोत्तारे नाल भवति धर्मनौः । यान्ति दुःखोदधेः पारं निर्भयाः सत्यसुन्दराः ॥
¤
ધરૂપ નાવમાં જો દ‘ભરૂપ છિદ્ર હાય તા તેનાથી ભવસાગર ઊતરી શકાતા નથી. જેએ નિર્ભય અને સહ્યના સૌન્દર્યાંથી સુશેાભિત છે તેએ દુઃખને દરિયા તરી જાય છે. ૨૯
મ
* If there is a hole in the shape of hypocrisy in the ship of Dharma, then thereby the ocean of Samsara is impossible to cross. Those who are fearless and shining with the splendour of truthfulness, are able to go to the opposite shore of the ocean of misery. 23

Page #149

lika
(૩૦) विभवो न्यायसम्पन्नः सुखाय कुशलाय च । अन्यायाधिगतश्चासौ दुःखायाकुशलाय च ॥
* ન્યાયસમ્પન્ન ધન સુખકારી તેમ જ કલ્યાણકારી છે, જ્યારે અન્યાયથી મેળવેલું ધન એથી વિપરીત છે, અર્થાત એ ધન અનેકવિધ દુખે લાવે છે અને જીવનની અધોગતિ કરે છે. ૩૦
Wealth earned by fair means, brings on happiness as well as well-being, while that acquired by deceptive ways, proves painful and inauspicious.
30

Page #150

कल्याणभारती
सन्ति शान्तिसुखौजांसि न्याय्ये शुष्केऽपि भोजने । मिष्टान्नमपि दौर्जन्यपापोद्भूत विषायते ॥
છે સચ્ચાઇની લુખી–સૂકી પણ રોટમાં સુખ છે, શાંતિ અને ઓજસ છે, જ્યારે અનીતિ-અન્યાયની કમાણીના યા બદમાશીથી ઝુંટવી લીધેલા પૈસાના માલ-મલીદા પણ ઝેર સમાન છે. ૩૧
. Even the dry bread, if earned by truthfulness, contains peace, happiness and strength, while even sumptuous and rich food, if earned or obtained by wickedness, serves as poison to life. 31
,, ,, ,,
T
+

Page #151

88-પ્રારા:
(૨૨)
माया- धन स्थिर न स्यानोपभोग्यं सुखेन च । अनेकोपद्रवाक्रान्त' नेतृ चामुत्र दुर्गतिम् ॥
મ
*
માયા-કપટ યા અન્યાયથી પેદા કરેલું યા મેળવેલુ
ધન ટકતું નથી અને સુખથી ભોગવી શકાતું નથી; એવા લેાહિયાળા પૈસાથી માણસ અનેક સકટમાં
પટકાય છે અને મરણેાત્તર દુર્ગતિમાં પડે છે. ૩૨
१२७
મ
申 Wealth obtained hypocritically, does not last long and cannot be enjoyed happily; it also gives rise to a series of misery here and a bad grade in the next "world, 32

Page #152

१२८
कल्याणभारती
po
(૨૩)
पुष्णन्ति मायिनो हिंसामात्मानं पातयन्ति च । सदैव सुखिनः सन्ति न्याय्यव्यापारकोशलाः ॥
મ
દગાબાજ માણસે દગાબાજીથી હિંસાને પાર્ષે છે અને પેાતાના આત્માની અધોગતિ કરે છે, જ્યારે જેમની વ્યાપારિક કુશલતા ન્યાયસર છે તે હંમેશાં સુખી અને આનન્દી છે. 33
#
* Those who are fraudulent, nourish sin of Hinsa and degrade rhemselves, whereas those whose avocational cleverness is just and honest, are always happy. 33
()

Page #153

શષ-ઐરા:
लोभानरो भवेद् रक्षो लोभात् पापपरम्परा । लोभी कपदिकामूल्यो लोभी मृत्वैति दुर्गतिम् ।।
જ લેભને લીધે માણસ રાક્ષસ જે કૂર બને છે. લાભ બીજા અનેક પાપને જન્માવે છે. લેભી માણસ કેડીને લાગે છે. લેશિયાની મરણોત્તર ગતિ દુર્ગતિ હોય છે. ૩૪
* A person blind with greed, becomes cruel like a demon. From greed springs a series of sins. A greedy person is worth a cowrie and falls into a bad state after death. 34
A
'
'

Page #154

कल्याणभारती
प्रभवन्त्यखिला दोषा लोभाल्लोभे च नश्यति-। नश्यन्ति, लोभनिर्जेता विश्वजित् पुरुषोत्तमः।।
જ બધા દે લેભમાંથી જન્મે છે અને તેને નાશ થતાં બધા દોષનો નાશ થઈ જાય છે. નિઃસંદેહ, લેભને જીતનાર વિશ્વજિતુ છે, પુરુષોત્તમ છે. ૩૫
* Greed is the source of all vices. The destruction of the former leaves no scope for the advent of the latter. He who is the conqueror of greed, is the conqueror of the world and is a man of the supreme type 35

Page #155

gષ્ટ-અt:
આજ –
*
i
(૨૬- ૭) अहो ! कियद्-विराट् सृष्टिरनन्ता वा कियत्यहो! । इदं संविमृशन् नम्रः शान्तो धीरश्च जायते ।। अनन्तवैभवे विश्वे क्व विश्वोर्वीधना अपि ? । तस्मात् कथं धनाद्यर्थ भाव्यमस्माभिरुन्मदैः ? ।।
જ અહે! સુષ્ટિ કેટલી વિશાળ! કેટલી અનન્ત ! આ ઉપર ધ્યાન આપતાં માણસ નમ્ર, શાન્ત અને ધીર બને છે. * વિશ્વની અનન્ત વિભુતા આગળ માણસ ક્યાં ? અરે! આખી પૃથ્વીને રાજા પણ શા હિસાબમાં ? માટે આપણે ધન તથા ભેગેની પાછળ શા માટે ઉન્માદી બનવું ? અને એની પ્રાપ્તિ પર અભિમાની પણ શું કામ થવું ? ૩૬-૩૭
'
જ
.
1
*
* * *
*
"(જો
*
.
.'
*
ક
'
,
---
-
-
, ---
-
-- -
, -- •
-
-

Page #156

१३२
कल्याणभारती
* How big and infinite the universe is! Pondering over this, one becomes humble, tranquil and patient.
* The magnitude of the universe is measureless. In such a world how little a human being, nay, even a king of the entire earth is! Hence why should we be hankering or mad after wealth and objects of sensual pleasure? and why should we be conceited at their attainment?
36-37
X

Page #157

-પ્રારઃ
પ
.
પ
(૩૮) दरिद्रत्वेऽपि यस्यास्ति धर्माराधनमक्षतम् । સ 4 ઘના સંવેત્તિ વૈર તરી જત: કુતિઃ?
ગરીબ હાલતમાં પણ જેનું ધર્મારાધન નિબંધપણે પ્રવર્તે છે તે પિતાને ધનાઢ્ય સમજે છે. એ મહાભાગને દીનતા કેમ હોય ? ૩૮
* Even a poor man whose performance of Dharma uninterruptedly continues, perceives himself to be rich. There is no possibility of sorrow for him advanced in wisdom and spirit. 38
4if lif
;ficiા
-
'
'
મi: - -
ન -
-
-

Page #158

१३४
कल्याणभारती
(૩૧) बहुदुःखी बहूपाधिरल्पोपाघिरनाकुलः । सन्तुष्टो निर्धनोऽपीष्टे कर्तुं जनहित वरम् ॥
મ
* ઘણી ઉપાધિવાળા ઘણા દુ:ખી તેમ શાન્તિ વધારે, નિન છતાં જનસેવા વધુ સારી કરી શકે છે.
મ
અને ઉપાધિ ઓછી જે સન્તુષ્ટ છે તે
૩૯
* The more a person's exertions to satisfy his avarice, expand, the more his agony increases, while the person whose such troubles are less, is happy and peaceful. A contented person, though 'without wealth, can better do service to the people 39
up

Page #159

g-SIT:
१३५
स्यागिनो निधनस्यापि वदान्यधनिदानतः । सुज्ञस्योच्चतर दान लोककल्याणकर्मणि ।।
લેકકલ્યાણની દિશામાં મોટા ઉદાર ધનાઢ્ય મનુષ્યની દાનવૃષ્ટિ કરતાં જેની પાસે કંઈ પૈસો-ટકે નથી એવા સુજ્ઞ પવિત્ર ત્યાગીની દાનધારા ઘણું ચડી જાય. (મોટા શ્રીમન્ત યા ધરાધીશ કરતાં પવિત્ર ત્યાગી સન્ત જગતનું ભલું વધારે કરી શકે છે.) ૪૦
* Gifts for public good, from a wise and pious man who has no property owing to his renouncement thereof, are much higher than those gifts generously offered by an opulent man. [ That is to say, a wise good saint who is free from worldly desires, benefits mankind much more than a rich man or even a paramount king can do.]

Page #160

कल्याणमारती
(૪૬) लोकसेवार्पितो धन्यो निःस्पृहः सूनतवती । सेवाकार्ये च भूयांसो युज्यन्ते तत्प्रवर्तिते।
* જેણે લેકસેવાના સત્કાર્યમાં પિતાની જાતને અર્પણ કરી છે એ સત્યવતી નિઃસ્પૃહ મનુષ્ય ધન્ય છે. અને એણે પ્રવર્તાવેલા સેવાકાર્યમાં પિતાના અન્તરના ઉત્સાહથી ઘણા જોડાય છે. ૪૧
* He who has been given away to the best work of public good and who is truthful as well as free from worldly desires, is blessed. And many are zealously devoted to all-serving undertakings started by him. 41

Page #161

षष्ठ-प्रकाशः
-
NM
(४२-४३) गतिभ्यो भिन्नभिन्नाभ्यो वयमत्र समागताः । भिन्नभिन्नासु भूमीषु गमिष्यामोऽचिरेण च । लिप्येमहि ततः कुत्र रागेणात्मनिपातिना? । न स्वस्य रागकारायां यन्त्रण पौरुषोचितम् ।।
(युग्मम्)
* આપણે બધા ભિન્ન-ભિન્ન ગતિમાંથી અહીં આવ્યા છીએ અને થોડા જ વખતમાં ભિન્ન-ભિન્ન ગતિમાં ચાલ્યા જવાના. (પિતપોતાને સમય આવ્યે બધાને ચાલી નીકળવું 1 ५3 छे)

Page #162

१३८
OR
कल्याणभारती
તા પછી આપણે કયાં, કોના પર આત્માને નીચે પાડનાર રાગ કરી (રાગથી) લેપાવુ? રાગના કારાવાસમાં પેાતાને કેદ કરી દેવે! એ મર્દાનગી તે નથી જ. ૪૨-૪૩
મ
i Every one of us has come here from a different birth-place and will depart to a different birthplace in a short time.
仆 So, to which or to whom are we to be besmeared with illusory attachment which degrades the soul? It does not behoove a manly person to restrain himself in the prison of attachment. 42.43

Page #163

૪-પ્રજારા
(૪૪)
सर्वेऽल्पकालाः संयोगाः सर्वे स्वार्थपरायणाः । न रागीभवन' क्वापि कल्याणाय सुखाय च ॥
*
બધા સચાગા-સ’બધેા થાડા જ વખતના છે. સામાન્યતઃ સર્વત્ર સ્વા પરાયણતાનાં જ દર્શન થાય છે. અત: કયાંય રાગમદ્ધ થવુ નથી સુખકારક કે નથી કલ્યાણકારક.
૪૪
१३९
મ
* All relative connections are transitory. All are self-seeking. So to be subjected to illusory attachment to any, brings on neither welfare, nor happiness. 44

Page #164

कल्याणभारती
0)
रागो हि मोहावरण विघ्नभूत सुखस्य तत् । यथा यथा तद्विलयः सुखप्राप्तिस्तथा तथा ।।
* રાગ મેહરૂપ આવરણ છે. એ વાસ્તવિક સુખમાં વિઘભૂત છે. એ આવરણ જેમ જેમ ખસે છે, તેમ તેમ અધિક અધિક સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. ૪૫
* Raga ( attachment ) is a veil in the form of Moha which interrupts happiness. The more it is removed, the more happiness is attained. 45
II)
t
ri
|
મ
|
it
' u
WIh+TIRi, -
LILINIll!

Page #165

5
षष्ठ- प्रकाशः
事
फ्र
(४६) व्यावहारिककर्माणि कुर्वाणोऽपि महामनाः । अन्तस्तु वर्तमानः स्यात् स्फुरद्वैराग्यभावनः ॥
*
*
મહુામના સજ્જન વ્યાવહારિક કાર્યો કરવા છતાં અન્તમાં વૈરાગ્યભાવ ધરાવતા હાય છે. ૪૬
*
१४१
* A wise-minded person even performing worldly affairs, inwardly remains endowed with the good sentiment of dispassion.
46

Page #166

कल्याणभारती
-
-
-
-
-
- -
(૪૭) भोजनादीनि कर्माणि कुर्वाणोऽपि सुदृष्टिमान् । अनासक्तो जगन्मित्रममतत्वाय कल्पते ।।
જ ખાવું-પીવું વગેરે ક્રિયાઓ કરવા છતાં વિવેકદષ્ટિવાળે અને અનાસક્ત તેમ જ બધા પ્રત્યે મૈત્રીભાવ ધરાવનાર મનુષ્ય અમૃતપદને અધિકારી છે. ૪૭
* He who is discreet, free from undue attachment and friendly to the world, is entitled to the immortal divine state of the soul, eventhough he does actions such as eating etc.. 47
*

Page #167

Gરી:
(૪૮) मनःप्रभुत्व बिभ्राणो दासीभूताक्षमण्डलः । दूरेण वर्तते मोहाद् आत्मसौन्दर्यभावनः ।।
તે આત્માના વાસ્તવિક સૌન્દર્યની ભાવનામાં જે રમમાણ છે તે પિતાની બધી ઈન્દ્રિને પિતાની દાસી બનાવીને પિતાના મન પર સ્વામિત્વ ધરાવતું હોય છે. એ મહામના માનવ મેહ(રાગ-દ્વેષ)થી દૂર જ હોય છે. ૪૮
મ * He who is disposed to ponder over the spiritual glory, having kept all his senses under his control, gets mastery over his mind. Such a per: son is, no doubt, far off from infatuation or attachment. 48
=
I
ivil
ID
:
+
+
To
મત :- vill.-
- *
.

Page #168

कल्याणभारती
छेदाय रागरोगस्य महादुःखविधायिनः । राग औषधकल्पः स्याद् देवे सति च निर्मलः ।।
* મહાદુઃખકારક રાગરૂપ રોગને છેદવા માટે પરમાત્મા અને પવિત્ર સંત ઉપરને નિર્મલ રાગ ઔષધસમાન છે. ૪૯ [ પવિત્ર સંત કે સાધુજન પર ગુણમૂલક રાગ થવો એ સારે છે. કેમકે એ કલ્યાણભાવનાને જાગ્રત કરવામાં સહાયક બને છે, અને એ પ્રશસ્ત રાગ કલુષિત જાગને હટાવવામાં ઉપયોગી થાય છે. વિશ્વનું ઔષધ વિષ, તેમ કલુષિત રાગનું ઔષધ પવિત્ર રાગ.]
* Good and spotless love for God and pious sages or ascetics, serves as a medicine to remove the disease of attachment which is the source of misery. 49 [ Good and unsullied love for pious sages or ascetics, serves to arouse propitious sentiments leading to the path of welfare. Pious love becomes useful in discarding evil attachment. As one poison proves a medicine for another poison, so a pious love proves a medicine for an evil love. ).
'
...
.
-

Page #169

-અશઃ
- -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
देषस्तु मूर्खताचिह्न स्वयं द्वेषी सदाऽऽकुलः । उदात्तमनसो विश्वे द्वेषो भवति न क्वचित् ।।
દ્વેષ રાખવે એ મૂર્ખતાનું ચિહ્ન છે. શ્રેષી પતે પિતાના ઠેષના દેશે હમેશાં વ્યાકુલ રહે છે. મેટા મનના માણસને જગતમાં કઈ પર ન હોય. ૫૦
* To cherish hatred ( against others ) is a sign of foolishness, One of hostile attitude, oneself always remains confused because of one's hatred. To a noble-minded person, none is an object of hatred in the world. 50
-
-
UUUUU
'

Page #170

कल्याणभारती
ન ટ્રેષ: ધ0 જામય, પ્રાય: જ્યારે ! परहानिः सुख यस्य मोहरोगी स कीदृशः ! ॥
જ હેપ પિતાને કંઈ જ લાભકારક થતું નથી, હા, બીજાને કદાચ હાનિકર્તા થાય છે પણ બીજાનું નુકસાન કરવામાં જેને આનન્દ જણાય છે તેને મેહરાગ કે ભીષણ! ૫૧
* One's aversion is not advantageous to oneself. It may be perhaps harmful to others. Oh ! how terrible is the disease of delusion (Moha) of the man who delights in injuring others ! 51

Page #171

HY-A:
po
(૧૨) स्वस्मिन् स्वदुर्विचाराणां प्रत्याघातः प्रजायते । स्व पातयति दुर्बुद्धिरन्यपातनतत्परः ॥
૪૭
#
પેાતાના જીરા વિચારાના પ્રત્યાઘાત પાતા પર પડે છે. બીજાને પાડવાની કેાશિશ કરનાર, પેાતાને પાડે છે. પર
મ
• Evil thoughts cherished against another, redound on one's own self. He who is intent on hurling another down, falls down himself.52

Page #172

कल्याणभारती
करोत्यमङ्गल स्वस्यान्यस्याऽमङ्गलचिन्तकः । करोति मङ्गल स्वस्यान्यस्य मङ्गलचिन्तकः ।।
* જે બીજાનું અનિષ્ટ ચિંતવે છે તે પિતાનું અનિષ્ટ કરે છે. જે બીજાનું ભલું ચિંતવે છે તે પિતાનું ભલું अरे छ. ५३
* He who thinks ill of others, does ill to himself; he who thinks good of others, does good to himself. 53
FICIAL

Page #173

कल्याणभारती
भक्तेः स्नेहस्य कारुण्योपक्षयोश्चास्ति पात्रता । न भवेद् द्वेषपात्र तु कोऽप्यङ्गी भुवनेऽखिले ॥
ભક્તિનું પાત્ર છે, સ્નેહનું પાત્ર છે, કરુણાનું પાત્ર છે અને ઉપેક્ષાનું પાત્ર છે, પણ સમગ્ર વિશ્વમાં શ્રેષપાત્ર કેઈ પ્રાણ હોઈ શકે નહિ. ૫૪
* There is an object of devotion, affection, com. passion or indifference, but in the whole world there is no embodied being which may be an object of hate, 54
-
-
-

Page #174

१५०
कल्याणभारती
*
(૧૬) पापः पतति पापेन स्वकीयेनैव दुर्गतौ । धिक्कार मा स्म धास्तत्र करुणाभाजने जने ॥
પાપી પેાતાના પાપે જ પડે છે. તેમના તરફ ધિક્કારની વૃત્તિ ન રાખ. કેમકે તેઓ અજ્ઞાનરૂપ માંદ્નગીમાં પટકાયેલા હાઈ દયાને પાત્ર છે. ૫૫
મ
Sinful persons fall down owing to their own sins. Do not cherish hate towards therr, since they are pitiable on account of their sickness of ignorance. 55

Page #175

स्वकर्मजन्य शत्रुत्व जान शत्रोरदोषताम् । अपराधि च कर्म स्वक्षमाशक्तया जयत्यमुम् ।।
* શત્રુનું શત્રુપણું પિતાના કર્મથી પેદા થયું છે એમ સમજનાર, શત્રુને અપરાધી સમજતું નથી, પણ પિતાના કર્મને જ અપરાધી સમજે છે, અને ક્ષમાશક્તિથી એ કહેવાતા શત્રુને જીતી લે છે. પ૬
* A wise person who understands that the enmity of his enemy towards him, is owing to his own Karma, does not believe his so-called enemy as guilty, but takes his own Karma so; and wins the heart of his so-called enemy by his power of forbearance. 56
-
-
-
*
*
-
-
-
-

Page #176

कल्याणभारती
(૧૭) उप प्रेम बलानीह जगत्यान्तर-निर्मलम् । नम्रीभवन्ति सर्वेऽपि पुरस्तस्य महौजसः ॥
* જગમાં આન્તરિક નિર્મળ પ્રેમ એ સહુથી મોટું બળ છે. બધાં બળે એનાથી ઊતરતાં છે. એ મહાન બળની આગળ બધા નમ્ર બને છે. પ૭
* Sincere and pious love is the best among all the powers in the world. All become humble before the great strength there-of. 57

Page #177

98-કાશ:
૧
૨.
(૧૮) विवेकलोचनोन्मेषसमुज्ज्वलितमानसः । सर्वत्र पश्यन्नात्मानौं भवेत् सर्वत्र वत्सलः ।।
* વિવેક દષ્ટિના વિકાસે જેનું મન ઉજજવલ બન્યું છે એ મહાનુભાવ બધામાં પિતાને જેતે હે સર્વત્ર વાત્સલ્યભાવ ધરાવતા હોય છે. ૫૮
S
* He whose mind has been brightened by the expansion of the eye of discrimtinaion, sees himself everywhere and is affectionate to all. 58
R
T
-
GSET
9.

Page #178

૪
कल्याणभारती
Hem
(૧૬)
पश्यति प्राणिमात्रे यः सुमेधाः परमेश्वरम् । स एव वेत्ति तं सम्यक् साक्षात्कर्तुं
क्षमेत च ॥
#
જુએ છે તે
જે સુજ્ઞ જન પ્રાણીમાત્રમાં ઈશ્વરને જ ઇશ્વરને યથારૂપે સમજ્યું છે, અને તે જ ઇશ્વરને પૂર્ણ સાક્ષાત્કાર કરવા સમથ અને છે.
૫૯
મ
* He alone who perceives God's existence in every being, has rightly understood Him and will be able to realize Him absolutely. 59

Page #179

१५५
ईशभक्तिबल प्राप्य त्यक्तमोहरस: सुधीः । निःस्पृहः शांत-सौम्यश्च सदानन्दाय कल्पते ।।
* ભગવદ્ભક્તિનું બળ પ્રાપ્ત કરી જેણે મેહરમને દૂર કર્યો છે અને શાન્તતા, સૌમ્યતા અને નિઃસ્પૃહતાના સદ્ગુણેને પ્રાપ્ત કર્યા છે એ મહાભાગ મનુષ્ય શાશ્વત આનન્દને અધિકારી બને છે. ૬૦
* He who has removed the sentiment of in. fatuation by virtue of devotion to God and has been serene, gentle and desireless, is fit for the imperishable supreme bliss. 60

Page #180

कल्याणभारती
ક્ષ
]
(૬૨) स धन्यः पुण्यजन्मा च यः सच्चेता जितेन्द्रियः । उदारहृद् गुणग्राही शान्तोऽज्यकुशलोद्यतः।।
જ તે ધન્ય અને પુણ્યાવતાર છે, જેનું ચિત્ત પવિત્ર તથા સાત્વિક છે અને જે જિતેન્દ્રિય, ઉદારમના, ગુણગ્રાહી, શાંત તેમ જ અન્યના હિતસાધનમાં ઉધત
* He is blessed and his birth is auspicious and highly successful, who is of a mind noble and pious, who has got mastery over his senses, whose heart is broad and generous, who is an appreciator of others' merits, who is tranquil and who is devoted to doing good to others. 61
thlwયા
Eli
ill
all/illi
MillWitluluit
મા
IT Hrith

Page #181

8–
રા:
एवंविधः स्वं सफल विधाय पुण्याजितं मानवजन्म सम्यक् । अखण्डशर्माभ्युदय प्रयाति पुण्यककर्मा परलोकधाम ।।
* આ સજજન, જેની પ્રવૃત્તિ કેવળ પુણ્યરૂપ છે, પિતાના પૂર્વપુણ્યોપાર્જિત માનવભવને રૂડી રીતે સફળ કરીને પરલેકમાં અખંડ સુખવૈભવને વરે છે. દર
Such a good person who is endowed with only righteous activities, having well fructified his human birth acquired by the power of previous merit, attains the best grade full of sublime happiness unbroken and endless in the next world. 62
firs! Hits * * * * *
I*
- કI,પાનો

Page #182

सप्तम-प्रकाशः
धर्मवलम् CHAPTER VII Spirit of Dharma
सर्वे सुखीबुभूषन्ति प्रयतन्ते च तत्कृते । परन्तु दु:खिनः सन्ति सत्यमार्गविवर्जनात् ।।
જ બધા સુખી થવા ઈચ્છે છે અને તે માટે પ્રયત્ન ४२ छ, ५५ सेम छत-दु:मी छे, म सुमन। માર્ગ (ખરો માર્ગ છોડીને અવળે રસ્તે ચાલે છે. ૧
* All wish and try to be happy, yet are unhappy, because they deviate from the right path leading to happiness. 1
-
Raareena
AALOR
"FATHI
mer
MANTRA
-
-

Page #183

\\
यत्नः साध्यानुकुलश्चेत् संजायेत फलेग्रहिः । अन्यथा तु भवत्येव निष्फलो दुष्फलोऽथवा ॥
* પ્રવૃત્તિ જે સાધ્યને અનુકૂળ હોય તે સફલતાને વરે છે, નહિ તે-અવળી પ્રવૃત્તિ નિષ્ફળ જાય છે ત્યાં બુરું પરિણામ નિપજાવે છે. ૨
* An effort if directed to the aim, fructifies, otherwise becomes fruitless or troublesome only.
Ift, li
h; 11 :પાડ
,
*
* *
ITI
III | ilur

Page #184

१६०
कल्याणभारती
(૨) अनुकूलेन मार्गेण व्रजन् यातीप्सितं स्थलम् । प्रतिकूलेन मार्गेण व्रजन् दूरे भवेत् ततः ।।
મ
અનુકૂળ ( સાચા ) માર્ગે ચાલનાર ઇચ્છિત સ્થળે પહેાંચી જાય છે, જ્યારે અવળે માર્ગે ચાલનાર ઇચ્છિત સ્થળથી દૂર થતા જાય છે. 3
# He who goes along the right path, reaches his desired place, while walking along a reverse one, he is becoming more remote from his aim. 3
(2)

Page #185

पन्थाः सुखस्य सम्प्राप्तेः सौजन्यमिति निश्चितम् । दौर्जन्य केवल नानापरिक्लेशनिबन्धनम् ॥
જ એ નિશ્ચિત વાત છે કે સુખની પ્રાપ્તિને માર્ગ સૌજન્ય છે અને દૌજન્ય કેવળ અનેકવિધ કોને જન્માવે છે. ૪
• The path to happiness is goodness, while wickedness is the source of miseries only. This is the fact unanimously admitted. 4
LI

Page #186

कल्याणभारती
वाग्वर्तनविचाराणां वैमल्ये यत्नशीलता। सौजन्यमथ दौर्जन्यमन्यायाचारदुष्टता ।।
મ વિચાર-વાણી-વર્તનના નિર્મલીકરણમાં પ્રયત્નશીલ રહેવું એ સૌજન્ય છે, અને અન્યાય, ઠગાઈદગાબાજી, ચારી, અત્યાચાર એવાં દુષ્ટ કામ દૌજન્ય છે. ૫
* Goodness signifies to be devotedly diligent in purifying mind, speech and actions. Wickedness is involved in committing of injustice, deception, treachery, fraudulence, theft or such any other bad or heinous action. 5.

Page #187

सप्तम प्रकाशः
છે
सम्पद्यते न कल्याणं ज्ञानिनो ज्ञानमात्रतः। किन्तु तत्फलभूतेन सम्यक्चारित्रतेजसा ।।
* જ્ઞાનીનું કલ્યાણ ફક્ત એના જ્ઞાનથી થઈ શકતું નથી, પણ જ્ઞાનનું ફળ જે સમ્યક ચારિત્ર (સમ્યક જ્ઞાનના આધાર પર પ્રવર્તમાન જે સમ્યક ચારિત્ર) તેનાથી થાય છે. ૬
* He who is possessed of great knowledge, is not able to get his spiritual welfare on the strength of his mere knowledge, but he can obtain that by right conduct originated from right knowledge 6
-
૦૮૬ ૦
૦
૦
૦
૦
૦
૦ ૦
-

Page #188

कल्याणभारती
अत्यल्प विश्वपाण्डित्य विश्वसाम्राज्यशर्म च । आत्मशुद्धिभुवोऽभ्यग्रे ज्ञानस्य च सुखस्य च ॥
* આત્મશુદ્ધિમાંથી જે જ્ઞાન અને જે સુખ પ્રગટે છે તેની આગળ જગને આવરી લેતું પાંડિત્ય અને વિશ્વના સામ્રાજ્યનું સુખ અત્યંત અલ્પ છે. ૭
The erudition pervading the universe and the happiness of the sovereignty of the world, stand very low in comparison with the knowledge and the happiness arising from the spiritual purity. 7
* 1
-
-
-

Page #189

(૮)
श्रेयःसाधनसारोऽय स्वाध्यायरससक्तता। विचारशुद्धीकरण सदाचरणता तथा ।।
૯ કલ્યાણસાધનને સાર સંક્ષેપમાં આ ત્રણ બાબતમાં છે. સ્વાધ્યાયપરાયણતા, વિચારનું શુદ્ધીકરણ અને સચરિત્ર. ૮
* The essence of instruction regarding spiritual welfare is briefly involved in these three things : devotion to sacred study, purification of thought and good character. 8
eli
,
.
=

Page #190

१६६
कल्याणभारती
(९) तवं धर्मस्य सुस्पष्ट मैत्रीभावविकासनम् । परोपकारशीलत्व तथा संयमसाधनम् ॥
Xx
* धनु तत्त्व तु छे भने ते छे मैत्रीभावनु વિકાસન, પરોપકારશીલતા અને સયમસાધના. ૯
Xx
* What is the essence of Dharma, can be easily and clearly understood. It is developing allpervading love, being disposed to do good to others and cultivating the virtue of continence. 9
QUEE

Page #191

१६७
(१०) अस्थिर भौतिक सौख्य तत्र सम्मुह्य नोचितम् । सनातनसुखाध्वानं प्रति वैमुख्यधारणम् ।।
x
* ભૌતિક સુખ સ્થિર નથી, માટે તેમાં મહિત બની શાશ્વત સુખના માર્ગ પ્રત્યે વિમુખ બનવું ઠીક નથી. ૧૦
* Material happiness is unsteady, so it is not proper for a person to be affected by illusory attachment to it and consequently to be averso to the path leading to permanent happiness. 10
Ras
ram

Page #192

(
૮
कल्याणभारती
एकजन्मविकासेन भाविनिःशेषजन्मनाम् । सुखपूर्णत्वनिर्माण कौशल परमावधि ।।
* આ એક વર્તમાન જન્મને જ સુધારવામાં આવે તે ભવિષ્યના સમગ્ર જન્મો સુખી થઈ જાય. આમ આ વર્તમાન જન્મને સારું અર્થાત્ પવિત્ર બનાવીને– સમગ્ર ભાવી જીવનને સુખસમ્પન બનાવવું એ કુશલ. તાની પરાકાષ્ઠા ગણાય. ૧૧
* To make all the future lives full of happiness by means of improving or elevating of only this present life, is the climax of cleverness. 11
૦િ:- 0
૦
૦ . ૦
૦
૦ ૦
)

Page #193

સમરી :
(૨) एकजन्मावपातेन भाविभूयिष्ठजन्मनाम् । दुःखपूर्णत्वनिमाण मूर्खता परमावधिः ।।
છે અને આ એક વર્તમાન જન્મને બગાડવામાં આવે તે ભવિષ્યના અસંખ્ય જમે દુખપૂર્ણ બની જાય. આમ, આ જન્મને બગાડીને (દુરાચરણથી કલુષિત બનાવીને) ભાવી જીવનના મહાન વિસ્તારને દુઃખની આગમાં પટકવું એ મૂર્ખતાની પરાકાષ્ઠા નહિ તે બીજું શું? ૧૨
* Is it not the climax of folly to make the future innumerable lives full of misery by degradation of this one present life through immoral deeds ? 12

Page #194

कल्याणभारती
(MISતક
सौजन्यशाली मनुजः सुखीह च परत्र च । दुर्जनो हन्ति जन्म स्व वर्तमानच भावि च ॥
જ સૌજન્યશાલી મનુષ્ય આ લેકમાં અને પરલોકમાં સુખી છે, જ્યારે દુજેન આ લેક અને પરલેક બનેને ઘાણ વાળે છે. ૧૩.
* He who is good, is happy here and hereafter; and he who is wicked. ruins both his lives present and future. 13
-
- -
-
-
'
L
- '
- t:l];
2. એ
-
૨

Page #195

सप्तम-प्रकाशः
(१४)
सुखं पुण्योदयाधीन दुःख पापोदयोद्भवम् । तस्मात् सदा सुखाकाङ्क्षी पुण्यकार्यपरो भवेत् ।।
¤
* સુખ પુણ્યદયથી છે અને દુઃખ પાપાદયથી, માટે સતત સુખી રહેવાના અભિલાષીએ સતત સત્ય શીલ रहेवु घटे. १४
१७१
*
# Happiness and misery are dependent upon the rise of merit and demerit respectively. So a person desirous of permanent happiness, should always be devoted to doing meritorious acts. 14

Page #196

कल्याणभारती
न्याय्योद्यमश्च सन्तोषी परोपकृतितत्परः। उदारः सहनो धीरः सत्कर्माऽस्ति सदा सुखी ॥
જ ન્યાયનીતિથી ઉદ્યમ કરનાર, સૉષી, પરોપકારપરાયણ, ઉદાર, સહિષ્ણુ, ધીર અને સત્કર્મશીલ મનુષ્ય હમેશાં સુખી છે. ૧૫
* He is always happy who is honestly diligent, contented, devoted to benevolence, generous, enduring, courageous (or steadfast) and disposed to do good deeds. 15
- - - !!!!&;' ii
Nitio31
ના
!..
*
, '} }, ' , - , , ITHICLE મારો
પર
, ; ; X
-
-
-
-
- - - -

Page #197

સક્ષમ મારા:
(૨૬) उस्कटे दुःख आयाते प्रपत्तव्या सुमेधसा । आलम्ब्य परमात्मानं शरण' धर्मभावना ||
१७३
મ
* ઉત્કટ દુઃખ આવતાં સુજ્ઞ જને [ચેગ્ય ઉપાય લેવા સાથે ] પરમાત્માનુ' આલંબન લઇ ધર્મભાવનાનું શરણ ગ્રહણ કરવુ. ૧૬
મ
. At the approach of calamity, one having resorted to God, should take refuge with the auspicious reflection on Dharma.

Page #198

१७४
i
कल्याणभारती
(૨૭) शान्तितः शक्यते सोढुं दुःख व्यपैति दुःख पाप' चं पुण्य
CARD
#
* ઉપસ્થિત દુ:ખ ધર્મભાવનાના મળે શાન્તિથી સહન કરી શકાય છે; અને એથી દુઃખ તથા પાપના અન્ત આવે છે તેમ જ પુણ્યસમ્પત્તિનું ઉપાર્જન થાય
છે. ૧૭
धर्मविभावनात् । चासाद्यते ततः ॥
The present misery can be quietly endured by virtue of good reflections on Dharma; and hence misery as well as sin comes to an end and also merit is earned. 17
D

Page #199

PAR-4:
(૨૮) महद् बल धर्मविभावनाबलं धैर्यं समायाति ततः समुन्नतम् । सहिष्णुता तेन ततश्च चेतसः स्थैर्य ततो ध्यानमुदेति चोत्तमम् ॥
१७५
મ
* ધ ભાવનાનું મળ માટુ મળ છે. એથી ધૈય આવે છે, ધૈય'થી સહિષ્ણુતા આવે છે અને સહિષ્ણુતાથી ચિત્તની સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે. ચિત્તની સ્થિરતા પ્રાપ્ત થતાં ઉત્તમ ધ્યાનમાં સ્થિર થઈ શકાય છે. ૧૮
મ
* The good reflection on Dharma is a great power which arouses courage and courage engenders the strength of forbearance whereby is found the steadiness of mind whereupon can be accomplished good meditation. 18

Page #200

अष्टम-प्रकाशः बिवेकः
CHAPTER VIII Discrimination
(?)
यादृशेनैव भावेन कार्यमातनुते जनः । अशुभ वा शुभ वापि फलं प्राप्नोति तादृशम् ॥
*
* માણસ જેવા શુભ કે અશુભ તેવુ' શુભ કે અશુભ ફળ પામે છે. ૧
મ
* A person acquires the good or bad fruit of his action according to his good or bad attitude of mind in doing it. 1
T
ભાવથી કામ કરે છે

Page #201

અણમyજરા:
0
S
|| હું
છું
तस्माग्निज़मनोभावो रक्षणीयः सदा शुभः । विवेकस्य च योगेन शुभत्व तस्य वर्तते ।।
રાક માટે પોતાને મને ભાવ હમેશાં શુભ રાખ. અને મનેભાવનું શુભ પણું વિવેક પર આધારિત છે એ ધ્યાનમાં રાખવું ઘટે. ૨
• Therefor a person should always keep his attitude of mind good; but it should be borne in mind that its goodness is dependent upon the discriminative faculty. 2
-
uUSE

Page #202

कल्याणभारती
शुभत्व निर्विवेकस्य मनोभावस्य नो भवेत् । यागादौ पशुहिंसायां पशूत्कर्षस्पृशो यथा ।
સદ વિવેકહીન મનેભાવ શુભ નથી. દાખલા તરીકે, યજ્ઞાદિની પશુહિંસામાં મને ભાવ પશુનું હિત કરવાને હોય તે યે તે અજ્ઞાનથી ભરેલ હોઈ અશુભ જ છે. ૩ [ વિચારમાં બીજાનું ભલું કરવાની વૃત્તિ હોય, પણ એ વિચાર સમજ યા વિવેક વગરને હાઈ બીજાનું અહિત કરનાર અથવા બીજાને ઘાતક થતે હેય તે તે કહેવાતી સારી ભાવના ખરી રીતે સારી નથી, પણ અશુભ છે. આમ ઉપલક નજરથી સારી લાગતી ભાવના વાસ્તવમાં બુરી પણ હોઈ શકે છે અને એને અમલ અનિષ્ટકારક થાય છે. એ જ પ્રમાણે, ભાવના બુરી હોય, પણ એનાથી થતું કામ બીજાના લાભમાં આવે છે કે તે બુરી ભાવના બુરી જ ભાવના છે અને પાપાસ્પદ છે.]

Page #203

3794-71TT:
..
* If the attitude of mind is devoid of wisdom, it is not good. As for instance, at sacrificial or such other rites or ceremonies when an animal is killed, the disposition of mind is not good, eventhough the mind has the idea that the animal is being led to rise by means of such a sacrifice there-of. The reason is clear that such an idea is wrong, full of ignorance or misleading.
3 soomSS?
20
S
.
O
CO
47.0
.

Page #204

•
कल्याण भारती
*
(૪)
विवेकेन विना ज्ञान विवेकेन विना तपः । विवेकेन विना धर्मो न भवेत् कुशलास्पदम् ॥
મ
વિવેક વિનાનું જ્ઞાન, વિવેક વિનાનું તપ, વિવેક વિનાના ધમ કલ્યાણકારક થતાં નથી. (સર્વાંત્ર વિવેકનુ પ્રાધાન્ય છે. ) ૪
#
Knowledge, austerities and religious practices, if devoid of wisdom or discrimination, prove auspicious. 4
\\\9\\\\ \]
*]
never

Page #205

રાષ્ટ-અગ:
૨૮૨
-
- -
-
-
-
कर्मबन्धो मनोऽधीनो वाग्देही तत्सहायको । विवेकोज्ज्वलित चित्त सम्पाद्य कृशलाय तत ॥
જ કર્મબન્ધ મનને અધીન છે. વચન અને શરીર એમાં મનને સહાયક બને છે. માટે વિવેક વડે ચિત્તને ઊજળું રાખવું. કેમકે કલ્યાણલાભને આધાર એવા મન પર જ છે. ૫
* The bondage of the soul with Karma depends on the mind, to which the activities of body and speech, are almost helpful in the bondage. So in order to gain welfare the mind should be rendered and kept purified with discretion. 5
:
૧ tha£ 5 *
*
''
,
I
દ
ક (L
,
:.
રા 'i. P જીવી

Page #206

१८२
कल्याणभारती
(૬) अशुद्धचिताद् वाग्देहो प्रर्तेते अशुद्धिकौ । शुद्धचित्ताच्च तौ शुद्धौ सर्वानुभवसम्मतम् ॥
*
* ચિત્તની અશુદ્ધ સ્થિતિમાં વચન અને શરીરની પ્રવૃત્તિ પણ અશુદ્ધ બને છે, અને ચિત્તની શુદ્ધ સ્થિતિમાં વચનપ્રવૃત્તિ તથા શરીરપ્રવૃત્તિ શુદ્ધરૂપે વર્તે છે. આ બધાના અનુભવની વાત છે. ૬
મ
....
It is well-known to all that the mind being, impure, the activities of body and speech too become impure, and the mind being pure, they too become pure. 6

Page #207

અષ્ટમ-
ol
:
-
-
-
-
-
TaS
शरीरवचसी चित्ते विवेकविमले सति । अनिवार्यसमारम्भे अपि स्यातामदूषिते ।।
* ચિત્ત વિવેકના બળે નિર્મળ હેતાં વચન યા શરીર દ્વારા કોઈ સંદેષ પ્રવૃતિ અનિવાર્ય કર્તવ્યરૂપે કરવી પડે, કરવામાં આવે છે તે દોષિત થતી નથી. ૭
The mind being purified with discrimination, the body and the speech remain faultless even: though they have exceptionally and inevitably to do such deeds as are generally or ordinarily pro. hibited. 7.
_
ન
*.
મજ
--
-

Page #208

कल्याणभारती
-
सदोषमपि तत् कुर्याद् यत्र दोषाद् गुणोऽधिकः । विचार्य लाभालाभौ हि विदधीतोचित सुधीः ।।
* જેમાં દેષ કરતાં ગુણ અધિક હોય તે સદોષ પણ કાર્ય કરવું. સમજુ માણસ લાભ-અલાભનો વિચાર 31 लायत (मनु) म अरे. ८
* One should perform that act which is more virtuous than faulty. [It is desirable and advisable to perform that act where gain preponderates over loss. ] It is the nature of a wise person that pondering over the gain and the loss, he does such an act as deserves to be done. 8
.
-
POR

Page #209

अष्टम-प्रकाशः
*ऊचे चोत्पद्यतेऽवस्था देशकालामयान् प्रति । यस्यां कार्यमकार्य स्यात् कर्म कायं च वर्जयेत् ।।
* કહ્યું કે, દેશકાળ અને રોગને અંગે એવી પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન થાય છે, જ્યારે સામાન્યતઃ નિષિદ્ધ હોય તે કરવું પડે છે, અને કરવા ગ્ય હોય તે મૂકી દેવું પડે છે. ૯
* It is also said ( in the Charakasamhita ): Due to a place, time and disease such circumstances happen to come when what is unworthy to be done, has to be done, and what is worthy to be done, has to be avoided. 9 * આ આખો લેક ચરકસંહિતા, અતિમ સિદ્ધિસ્થાન, બીજે અધ્યાય, નબર ૨૬ ઉપર છે, જેનું પ્રથમ ચરણ કરવઘરે સાવસ્થા” છે, જે અહીં “રે
' એ પ્રમાણે મૂકવામાં આવ્યું છે.
આ લેક હરિભદ્રસૂરિના ૨૭મા અષ્ટકના પાંચમા કની વૃત્તિમાં જિનેશ્વરસૂરિએ, બૃહકલ્પની ટીકામાં ચોથા ભાગના ૯૩૬મા પૃષ્ઠમ) મલયગિરિએ અને હેમચન્દ્રાચાર્યની દ્વત્રિશિકાના ૧૧મા લેક પરની ટીકા સ્યાદ્વાદમંજરીમાં મહિલષણસરિએ ઉદ્દધૃત કર્યો છે.

Page #210

कल्याणमारती
-
- -
-
-
-
इय च सापेक्षदृशोऽप्युदाहति
विवेकतोऽमूमवलम्ब्य बुद्धिमान् । समन्वय भिन्नमतेषु साधयन्
मनुष्यसेवासुकृत समर्जति ।।
* આ સાપેક્ષદષ્ટિનું (અનેકાંતદાણનું) પણ સ્પષ્ટ ઉદાહરણ છે. આ વ્યાપક દષ્ટિનું વિવેકપૂર્વક અવલંબન લઈ સુજ્ઞ સજજન ભિન્ન-ભિન્ન મતે વચ્ચે યોગ્ય સમન્વય સાધી શકે છે, અને એમ કરીને એ લેકસેવાનું ઉત્તમ પુય ઉપાજે છે. ૧૦
* This is also a distinguished example of the relative or many-sided ( Anekanta ) view, in exact accordance with which a prudent man can make a proper réconciliation between different or apparently contradictory views and by doing so he earns the best merit of human service. 10
III
-
-

Page #211

नवम-प्रकाशः
उदात्तता CHAPTER IX Nobility
(१) देहेन भाव्य दीपेन श्रेयोमार्गप्रकाशिना । न तु दौर्गत्यनिर्मातृतमोवृद्धिविधायिना ||
*x
* આપણા દેહ કલ્યાણમાના પ્રકાશ વેરે એવા દીવા બનવા જોઇએ, નહિ કે દુગતિના દુઃખા સજે એવા તમસૂને વધારનારા ૧
*
Our body should be a lamp spreading the light illuminating the path to welfare, but should not be a means for increasing the terrible darkness (in the form of ignorance, infatuation and misconduct ) creating a distressful grade. 1

Page #212

१८८
कल्याणभारती
(૨)
दोषदर्शनमन्येषां कदमस्पर्शन खलु । गुणदर्शनमन्येषामात्मदर्शनभूमिका ॥
# બીજાના દોષ જેવા એ એના કાદવને ચુંથવા જેવું છે અને બીજાના ગુણનું દર્શન એ આત્મદર્શનની ભૂમિકા છે. ૨
* Finding faults with others is tantamount to sporting in their dirt; and appreciating the virtues of others is, indeed, the way to the realization of the soul. 2
hi/tel as if; //L.
I
ના સમાજ
lu
FILTURE

Page #213

નવમ-gશરી:
स्वदोषमार्जनाकार्यतत्परः स्याज्जनो यदि । तदाऽन्यदोषवीक्षायां सावकाशो भवेत् कुता ? ॥
એક પિતાના ના માર્જનમાં માણસ જે તત્પર બને તે બીજાના દોષ જોવાની પંચાતમાં પડે જ નહિ, પડવાને વખત જ એને મળે નહિ. ૩
• If a person be engaged in cleaning his faults, whence would he find leisure to find faults with others? 3
-

Page #214

कल्याणभारती
चित्र नानाद्यविद्यानां दोषवत्वे शरीरिणाम् । तन्निरासप्रयासस्तु स्तुत्यो नवपदक्रमः ।।
* પ્રાણીઓ અનાદિ અવિદ્યાથી ઘેરાયેલા હોઈ તેમનામાં દે હોય અથવા દેશે ઉદ્દભવે એમાં આશ્ચર્ય નથી, પણ દોષોને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરે એ જ જીવનપ્રકરણમાં નવું પગલું ભર્યું ગણાય, જે એવું સ્તુત્ય છે કે એનાથી વધુ રૂડું બીજું શું હોઈ શકે ? ૪
• As all embodied beings are enshrouded by delusion from time beginningless, it is quite probable for them to be affected by faults, and that is not astonishing, but it is, indecd, calculated a new step commenced in the sphere of life to be diligent in discarding them (faults ), which is most admirable and than which nothing is better or more auspicious. 4
-
''ne

Page #215

નવમ-
રા:
-
-
अतो दोषवतां दोषाः करुणाविषयः खलु । प्रमोदस्य प्रशस्तेश्च विषयो गुणिनां गुणाः ।।
છે માટે દેશવાળાઓના દે કરુણને વિષય છે અને ગુણી જનના ગુણે પ્રત્યે આપણે પ્રમુદિત થઈએ અને પ્રશંસા અપીએ. ૫
So the faults of the faulty are an object of compassion, while the virtues of the virtuous are an object of delight as well as eulogy. 5
=
=
/+
lillah
!.
.
''2
- |UST |
O
.
://ni ritut)
Availit. tia ji',,, li[l, iMinum

Page #216

१९२
कल्याणभारती
(૬)
शक्य' चेत् प्रतिबोद्धव्यो दोषवानर्हया गिरा । उचिता न पुनस्तस्य यत्र-तत्रावहेलना ||
*
દેષવાળા માણસને, શકય હાય તા ચેગ્ય શબ્દથી સમજાવી શકાય, પણ જ્યાં-ત્યાં દુષ્ટ ભાવથી તેની અવહેલના કરવી ઉચિત નથી. ૬
#
* One may, if it is possible, persuade a faulty man to improve morally by proper instruction, but to revile him with evil mind here and there, is not becoming. 6
{2})

Page #217

नवम प्रकाशः
(૧)
दुर्जनोद्बोधनामार्गे नहि तं प्रति धिक्कृतिः । परन्वान्तरसद्भावपूर्वक प्रतिबोधनम् ।।
દુનને સમજાવવાના માર્ગ તેના તરફ ધિક્કાર સેવવામાં નથી, પણ આન્તરિક સદ્ભાવપૂર્વક તેને સમજણ આપવામાં છે. ૭
મ
# The way of improving a wicked man is not hateful behaviour to him, but it is advising him with goodmindedness. 7
१९३
Coun

Page #218

कल्याणभारती
(૮)
असाध्यबोधा मनुजा भवन्ति सतां प्रयत्नैरपि धीनिधीनाम् । सन्तस्तमस्तद् विकट विभाव्य महाशयास्ते न चलन्ति साम्यात् ।।
એવા પણ માણસ હોય છે કે જેમને પ્રજ્ઞામૂર્તિ સતેના પ્રયત્નોથી પણ બેધ લાગતું નથી, છતાં એ મહાનુભાવ સખ્તો તે માણસનું એ વિકટ તમે બળ સમજીને પિતાના સમભાવથી ચલિત થતા નથી. ૮
* There are even such as cannot be enlightened even by attempts of saints possessed of wisdom and knowledge of the best kind, yet those highminded saints do not swerve from their equanimity of mind, having perceived their terrible ignorance. 8

Page #219

दशम-प्रकाशः CHAPTER X
सम्यग्दर्शनम् Right Understanding
1544
(१-२-३) निष्क्रियत्व न संन्यासः किन्तु सत्कर्मशीलता। स्वयं प्रकाशमाना हि प्रकाशयति या परान् । अज्ञानतिमिर भिन्दन् जनानभ्युदयाध्वनि- । नियोजयति संन्यासी जगत्कुशलभावनः ।। लोककल्याणकर्माणः सन्तः श्रेयोविहारिणः । शोभयन्ति स्वसाधुत्व नृलोक सुखयन्ति च ।।
-
%
Dis

Page #220

कल्याणभारती
# સંન્યાસ એટલે નિષ્ક્રિયતા નહિ, પણ સત્કર્મશીલતા, જે સ્વયં પ્રકાશમાન હવા સાથે બીજાઓને પણ પ્રકાશ આપે છે. ૧ * સંન્યાસી લેકોના અજ્ઞાનતિમિરને ભેદતે તેમને અભ્યદયના માર્ગ પર ચડાવે છે. એ વિશ્વકલ્યાણની ભાવનાવાળો હોઈ તેની લેકહિત પ્રવૃત્તિ વ્યાપક હોય
* શ્રેવિહારી અને કહિતાવહ-સત્કર્મશીલ એવા સાધુએ પિતાની સાધુતાને દીપાવે છે અને સાથે જ માનવ-જગતને સુખરૂપ બને છે. ૩
*

Page #221

*
दशम- प्रकाशः
Samnyasa (asceticism) is not inactivity, but it is disposition to do good, noble and auspicious actions, which being shining of its own accord, also enlightens others. 1
१९७
* A Samnyasi (ascetic) desirous of good of the universe, dispelling the darkness of ignorance of the people, directs them towards the path of advancement. 2
串 Monks or ascetics who are engrossed in the auspicious performance of spiritual welfare and whose activities are beneficial to mankind beautify their monk-life and lead the people to the path to happiness. 3

Page #222

कल्याणभारती
-
-
(४-५-६-७) साम्प्रदायिकसम्मोहो हेयस्त-स्वविवित्सुना । मूढस्य शास्त्र शस्त्रस्याच्श्रेयस्कारि च सन्मतेः॥ कुर्यादपक्षपातेन धर्मग्रन्थपरीक्षणम् । यत् स्यादसंगत तत्र श्रेयोर्थी तत् परित्यजेत् ।। समुज्झति त्वच बीज खादन् स्वादुफल यथा। अधीयानस्तथा धर्मग्रन्थान् दध्याद् विवेकिताम् ।। यथा निजेनिकेतस्याऽवस्करः समपास्यते । तथा स्वधर्माऽऽपतित त्यजेदनुपपन्नकम् ।।
-
CHUDY
-

Page #223

કામ-વIT:
- તત્ત્વજિજ્ઞાસુએ સામ્પ્રદાયિક મેહથી દૂર થવું ઘટે. મૂઢ માણસને શાસ્ત્ર શસ્ત્ર બને છે. સદ્બુદ્ધિશાલી મનુષ્ય શાસ્ત્રને યથાર્થરૂપે જાણવા-સમજવા પ્રયત્ન કરે છે અને શાસ્ત્રને કલ્યાણભૂત સાર પામે છે. ૪ * નિષ્પક્ષપણે પિતાની ધર્મ–પરંપરા અને ધર્મ– ગ્રન્થનું પરીક્ષણ કરવું, અને એમાં અસંગત હેાય તે ત્યજી દેવું. ૫
(સંતરાં વગેર) સારાં સ્વાદિષ્ટ પણ ફળ ખાતાં જેમ તેની છાલ અને બીને ફેંકી દેવાય છે, તેમ ધર્મ ગ્રન્થનું અધ્યયન કરતાં પિતાની વિવેકબુદ્ધિને ઉપયોગ કરે ઘટે. ૬ * જેમ સહુ કે પિતાના ઘર પર મમત્વ રાખવા છતાં ઘરના કચરા પર મમત્વ નથી રાખતા અને એને બહાર ફેંકી દે છે, તેમ પિતાના ધર્મસંપ્રદાયમાં પણ જે અયુક્ત આવી ગયું હોય તે ત્યજી દેવાનું. ૭

Page #224

peo
कल्याणभारती
* He who wishes to know truth, should avoid sectarian infatuation or bigoted orthodoxy in regard to his religion and indiscriminate adherence to it. A scripture proves as a weapon to him who is ignorant, whereas a wise man tries to know and understand it rightly and is enabled to gain the scriptural essence leading to auspiciousness. 4
* One should examine one's own system of religion and religious scriptures with impartial attitude and shun inappropriate usages which have crept in therein (during the long course of time).
5
* As a man while eating a sweet fruit, shuns its rind and seed, so one studying religious scriptures, should use one's discriminative intellect, 6
* Every person though loving his house, throws away its refuse, so a person though loving his religion, should discard inappropriate usages which have crept in there-in. 7
-
OOONOXOXOXOZOA

Page #225

दशम-प्रकाशः
___
रोचते हि मनुष्येभ्यः कर्तृत्व परमेशितुः । तेन रुपेण ते भक्त्या त गायन्ति स्तुवन्ति च ।। तद्रूपेणापि त श्रित्वा स्वचारित्रोज्ज्वलीक्रिया। यदि निर्मीयते तर्हि श्रेयो हि तदुपासनम् ।।
* वरनु तृप (41) भावसाने गमे छ, भने તેઓ ભક્તિથી તેને તે રૂપે ગાય છે અને સ્તવે છે. ૮ જ તે રૂપે પણ તેની ઉપાસના કરીને પિતાના ચારિત્રની વિશુદ્ધિ કરવામાં આવે છે તે ઉપાસના શ્રેયસ્કર જ છે. ૯
* The people like the Creatorhood of God and devotedly sing and praise Him as such. 8
* If God even as such is resorted to and thereby one's conduct is purified, this devotion too is, no doubt, auspicious. 9
ne

Page #226

कल्याणभारती
ज्ञानस्य भक्तेस्तपसः क्रियायाश्च प्रयोजनम् । शोधनाच्चित्तवृत्तीनामात्मकल्याणसाधनम् ।।
* જ્ઞાન, ભક્તિ, તપ અને ક્રિયા એ બધાનું એકમાત્ર પ્રયજન ચિત્તની વૃત્તિઓના સંશોધન દ્વારા આત્મકલ્યાણ સાધવું એ છે. ૧૦
* The sole object of knowledge, devotion, aus. terities and religious rites, is the achievement of spiritual well-being through the purification of mind. 10
,
.
't
E

Page #227

રામ-અરા.
२०३
ર
S
भक्तिर्माता पिता ज्ञान चारित्र तनयस्तयोः । भक्तिहि वन्ध्या चारित्रप्रसवेन विना मता ॥
જ ભક્તિ માતા છે, જ્ઞાન પિતા છે અને ચારિત્ર એમનો પુત્ર છે. ચારિત્રને જન્મ ન આપે એ ભક્તિ વધ્યા છે. ૧૧
* Worship and knowledge are the parents of good conduct. Worship if unable to give birth to good conduct, is barren. 11
It it11
,
*
*
----
---

Page #228

૨૯૪
कल्याणभारती
D
(૨૨-૩) जना अचंन्ति यान् देवान् द्रविणाद्युपलब्धये । वीतरागं समर्चन्ति तेऽपि भक्त्या प्रभूतया ।। इत्थ महिम्नो देवानां महैश्वर्यभृतामपि । वीतरागस्य माहात्म्य वर्तते सुमहत्तरम् ।।
(યુ )
જ જગતના માણસે ધન વગેરેની પ્રાપ્તિની પિતાની ઈચ્છા પૂરી કરવા માટે જે દેવેને પૂજે છે તે દે પણ વીતરાગ માનવને પૂજે છે-ઘણું ભક્તિભાવથી. આમ, મહાત્ ઐશ્વર્યના ધારક દેવે કરતાં ય વીતરાગ માનવનું માહામ્ય ઘણું મોટું છે. ૧૨-૧૩
કેમ
કે એ 'Bits
. 1
કે
*
* *,
!!
.
..
III
Silkali
પ્રમ,
1
||*| ';*
તા
WhillyWWWiki
-
*
*
:
#
U
i
,
(
*
- it!| I
I!!ll.
IITE
fi
in .

Page #229

રામ-પ્રારા:
२०५
[ બાહા અને આમિક એમ બે પ્રકારની સમ્પત્તિઓમાં આત્મિક સમ્પત્તિ ઊંચી (પરમ ઉચ) છે. એના શિખરને સર કરવું એનું જ નામ વીતરાગતા, અને એ જ સાચું ઐશ્વર્ય, એ જ પારમેશ્વરી સ્થિતિ.]
* Persons worship gods in order to gain wealth and the like, but those very gods worship a dispassionate man with great devotion. Thus the greatness or grandeur of a passionless man is much higher than that of even gods. 12-13
-. *1Iji
*
*

Page #230

૨૦૬
कल्याण भारती
N
(૨૪-૨૧)
वीतरागमुपस्थातुर्भवेद् रागनिवारणम् । यथाऽनलमुपस्थातुर्भवेच्छीतनिवारणम् ॥ कल्याण साधन भक्तिर्वीतरागेऽप्यतुष्यति । अशुभायाऽवमानश्च वीतरागेऽप्यरुष्यति ॥
*
વીતરાગની ઉપાસનાથી રાગનુ નિવારણ થવા પામે છે, જેમ અગ્નિના સાન્નિધ્યમાં ઉપસ્થિત થવાથી શીતનું નિવારણ થાય છે તેમ. ૧૪
વીતરાગ દેવ રાગદ્વેષરહિત હાવાથી તુષ્ટ કે રુષ્ટ થતા નથી, છતાં, અર્થાત્ વીતરાગદેવ તુષ્ટ નથી થતા તા મેં તેના પરની ભક્તિ કલ્યાણકારી બને છે; અને તેનું અપમાન, તે રુષ્ટ નથી થતા તા કે અનિષ્ટકારક નીવડૅ છે. ( કેમકે મનનું શુભત્વ શુભપરિણામી અને અશુભત્વ અશુભપરિણામી બને છે. ) ૧૫

Page #231

GTH-51:
* As by standing near fire one's cold disappears, so by attending upon the dispassionate One, one's illusory attachment goes on decreasing. 14
* Devotion to the passionless. One is the cause of welfare though He is not pleased; similarly, disrespect towards Him is the cause of evil, though He is not displeased.
[ It is the mind that makes good or ill. lt being good, good is made, it being evil, evil is made. ]
15
.
*****
ICLE
WILL
H
THANTAR
MAU
23
K5 .
RO
NO

Page #232

૨ ૦૮
कल्याणभारती
वीतराग उपास्येत वीतरागीबुगुणा । रागो हि रागितो वीतरागता बीतरागतः ।
* વીતરાગ બનવાના અભિલાષીએ વીતરાગને ઉપાસ ઘટે કેમકે રાગીના સંસગે રાગ પિોષાય અને વીતરાગના સત્સંગે વીતરાગતાને અભ્યાસ થાય. ૧૬
* One who wishes to be passionless, should worship the passionless One, since by the company of an impassioned one, passion is increased, while by attending upon the dispassionate One, the way leading to the dispassionate status, becomes easy. 16
- -
-
-
-
-
-

Page #233

રામ -પ્રારા:
वीतरागमतोष्टारमपि यो भजतो भवेत् । भावोल्लासस्तत: पुण्यादिष्टलाभोऽपि जायते।।
* વીતરાગ દેવ તુષ્ટ થતું નથી, તે યે તેના ઉપાસકને તેની ભક્તિને ભાવેલ્લાસ જે પ્રાપ્ત થાય છે તેને પુણ્ય ભળે તેને પોતાનું અભીષ્ટ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. ૧૭
* A person's wishes are also crowned with success on account of the merit accruing from his excellent devotion to the dispassionate One though He is not pleased. 17
GU)

Page #234

२१०
कल्याणभारती
(१८-१९-२०) न हानिः सच्चरित्रस्य परलोको भवेन्न चेत् । सुखप्राप्तिः सदा तत्र परलोको भवेद् यदि । दुर्गतिदुश्चरित्रस्य परलोको भवेद् यदि । सुख नेहाप्यसवृत्ते परलोको भवेन्न चेत् ।। उपयोग्येव सद्वृत्त परलोकोऽस्तु मा स्तु वा । सुखं संपद्यते तस्मादैहिक पारलौकिकम् ।।
* જે પરલેક ન હોય તે એથી સદાચરણશીલ મનુષ્યને કેઈ હાની નથી, કંઈ ગુમાવવાનું રહેતું નથી; બકે એને એને સચ્ચરિતના પ્રભાવે અહીં આરોગ્ય તેમ જ યશ, પ્રતિષ્ઠાના લાભ જ છે. અને પરલેક હશે 'तो ये त्या विशेषतः सुभी यानी. १८

Page #235

ગ્રામ-પ્રારા:
२११
અને પાલેક હતાં દુરાચરણી માણસનું તા આવી જ બનવાનું–એની ઘેર દુતિ થવાની; અને જો પલક નહિ હાય તે ય એ આ જિન્દગીમાં પણ એના સ્વછંદતાના હૈયે સુખી નહિ થવાના. ૧૯
પરલેક હાય કે ન હોય, સદાચરણીપણુ હમેશાં ઉપયેગી જ છે. એનાથી અહીં સુખ અને પરલેક હતાં ત્યાં પણ સુખ. ૨૦
[સદાચરણીપણુ આ લેાકમાં (વર્તમાન જિન્દગીમાં ) પણ વ્યક્તિગત લાભ તેમ જ સામાજિક સ્વાસ્થ્ય માટે કેટલું ઉપયેગી અને કેવુ‘ સુખરૂપ છે એ સમજી શકાય એવી વાત છે

Page #236

२१२
कल्याण भारती
* If there be not rebirth, a well-conducted person is not at any loss. (Owing to his goodness he would always enjoy renown and health peace and happiness.) And if there be rebirth, that person will be permanently happy in the next world by the good character preserved by him in his present life. 18
*
* And, on the other hand, if there be rebirth, the person who is ill-conducted, will fall into a terrible abyss of misery. And if there be not rebirth even then the person without improving his character cannot be happy in his present life. 19
Rebirth may exist or may not, good character is always completely useful. It leads to happiness here as well as here-after. 20
[It is easy to understand how useful good character is in the achievement of well-being individual as well as sociai. ]
076%

Page #237

दशम-प्रकाशः
२१३
(२१-२२-२३) रागद्वेषादिदोषीणां हिंसाऽलीकादिपाप्मनाम् । निषेधमादिशत्, साम्यशमादिगुणपोषकम् ।। सत्यसंयमसौहार्दपरोपकृतिदेशकम।। शास्त्रं स्यान्मोहरोगघ्नं मोक्षमार्गप्रकाशकम् ।। ईदगालम्बमानस्य शास्त्र कल्याणभावना-। उदेति याति वृद्धि च स्याच्च जन्मकृतार्थता।।
(त्रिभिविशेषकम)
-
-
-
-
HWATI
M
ALTH
5७

Page #238

कल्याणभारती
* શાસ્ત્ર તે છે જે રાગદ્વેષ આદિ દેશે અને હિંસા અસત્ય આદિ પાપને નિષેધ ફરમાવતું હોય, સમત્વ, શમ આદિ ગુણનું પિષક હોય, સત્ય, સંયમ, સૌહાર્દ, પરોપકારનું ઉપદેશક હોય અને મેહ-રોગ પર પ્રહાર કરનારું હોય, તેમ જ મોક્ષમાર્ગને પ્રકાશ કરનારું હેય. આ શાસ્ત્ર છે
૨૧-૨૨
* એના આ પ્રકારના ઉપદેશ પ્રમાણે જે ચાલે છે તેનામાં કલ્યાણભાવના જાગ્રત્ થાય છે અને વૃદ્ધિ પામે છે, અને તેની કલ્યાણયાત્રાના પરિણામે તેને જન્મ કૃતાર્થ થાય છે. (તે દુખસાગર તરી જાય છે અને શાશ્વત કલ્યાણધામ પ્રાપ્ત કરે છે.) ૨૩
E
FE
A
L '
,
'
-

Page #239

174-941T:
२१५
* Shastra is that which enjoins to avoid vices such as attachment, aversion etc., as well as sins -injury, falsehood etc, which corroborates the virtues of equanimity, tranquillity etc., which advises truthfulness, continence, friendship and benevolence, and which strikes the disease of Moha ( infatuation ) and also brings to light the path to Beatitude. 21-22
* in the heart of the person who follows such a Shastra, arise good auspicious reflections and they go on increasing, and consequently his course of life being exemplary in righteousness, his birth reaches the top of success 23
.

Page #240

२१६
कल्याणभारती
(२४) अनुदारमना न स्यात् परधर्मानुयायिनि । सिद्धान्ता मूलभूतास्तु सर्वत्रापि चकासति ।।
* અન્ય ધર્મના અનુયાયી તરફ અનુદાર (સંકુચિત) ન બનીએ. ધર્મના મૂળભૂત સિદ્ધાંત તે બધા ધર્મોમાં १ वाया छ. २४
. Do not be narrow-minded towards the followers of other religions. In every religion are described the same fundamental principles of Dharma. 24
-
PADS
-
-

Page #241

કામ-
શ:
S
(૨૧) चेत क्रियेत मनोभेदो जात्यन्तर-मतान्तरः । न कुत्रापि भवेदैक्य द्वयोरपि मनुष्ययोः ।।
* જે બીજા સાથે તેના જાતિભેદ અથવા મતભેદને કારણે મનભેદ કરીએ તે કયાંય-બે માણસમાં (બે મિત્રે કે બે ભાઈઓમાં) પણ ઐક્ય થઈ શકશે નહિ,
૨૫
• If we assume hostile attitude towards others owing to their being different in caste or raligion (or thoughts), then nowhere will be done unitynot even between any two men 25
ISB/

Page #242

कल्याणभारती
मतभेदे मनोभेदो नहि सौजन्यलक्षणम् । सौमनस्यं विपक्षेऽपि विवेकिचरितोचितम् ।।
છે મતભેદના કારણે મનભેદ રાખવે એ સૌજન્ય ન ગણાય. મતિભિન્નતાવાળા સાથે પણ સૌમનસ્ય ધારણ કરવું એ જ વિવેકેચિત આચરણ છે. ૨૬
* It is not a sign of goodness to be adverse towards a holder of different views. The wise are noble-minded even towards the opponent. 26
-
*
*
'"''''
''

Page #243

-
પ્લમ-પ્રારા;
२१९
(૨૭) निर्गत्य भिन्नभिन्नोर्व्या लीयन्ते सरितोऽम्बुधौ । भिनभिनास्तथा धर्माः पर सत्य विशन्ति हि ।।
*
*
નદીએ જુદા જુદા પ્રદેશમાંથી નીકળી સમુદ્રમાં લીન થાય છે, તેમ ભિન્ન-ભિન્ન રીતે નીકળેલા ભિન્ન-ભિન્ન ધમ સમ્પ્રદાયે પરમ સત્યમાં સમાવિષ્ટ થાય છે.
૨૭
મ
As the rivers having come out from different places embrace the ocean, so different religions which have come out by different ways are absorbed in the supreme truth. 27

Page #244

२२०
कल्याणभारती
-
-
-
-
-
htiku
,
swami,
E
૪
+
.
પ
ક'
ક
(૨૮) उत्पश्यतां सतां साम्याञ्जनपूरितचक्षुषा । प्रायेण सुलभो भिन्नशास्त्रार्थानां समन्वयः ।।
* સમત્વરૂપ અંજનથી પૂરિત દષ્ટિથી નિરીક્ષણ કરનાર સજજનેને ભિન્ન-ભિન્ન શાસ્ત્રોના ઉપદેશોને મેળ બેસાડવે પ્રાયઃ સુલભ છે. ૨૮
* If people examine with the eye besmeared with the collyrium of balanced judgment, they will realize that it is almost easy to reconcile different Shastras. 28
હ, ઝાલા
. witty!
કામutat૧૪
LIWilli
1,5t,
I
I
FLA,

Page #245

दशम-प्रकाशः
(२९) यत्र यत्र शुभं पश्येत् तत्र कुर्यात् तदादरम् । यत्र यत्राशुभं पश्येत् तत्रोदासीनतां धरेत् ॥
२२१
Xx
* यां नयां शुभ-सारु हेमाय त्यां तेटसे मशे આદર રાખવા ઘટે, અને જ્યાં અનુચિત દેખાય ત્યાં તેટલે અંશે ઉદાસીન રહીએ. ૨૯
X
* Wherever there exists good to any extent, to that extent the good is to be respected, and wherever there exists wickedness or impropriety to any extent, to that extent one should adopt the attitude of indifference towards it. 29

Page #246

३२२
कल्याण भारती
(૨૦) विरुद्धमन्तव्ये न स्यादुत्तेजिताशयः ।
प्रेम्णा प्रबोधयेत् तं वा तूष्णीं वा सहनो भवेत् ||
¤
* વિરુદ્ધ મંતવ્ય ધરાવનાર પ્રત્યે ઉત્તેજિત ન થઈએ. તેને પ્રેમથી સમજાવવાના પ્રપત્ન કરીએ. અને જો તે શકય ન ાય તે સબ્લુિ ખની મૌન રહીએ. ૩૦
✡
• We should not be agitated over the opposite views held by others. Either we should lovingly try to expostulate with them, or if that be not practicable, we should observe tolerance or forbearance and remain silent: 30
ઇગ

Page #247

રામ બરાઃ
नैकमत्य जगत्यासीन्नास्ति नैव भविष्यति । जगत्प्रभावो हीदृक्षस्ततु स्वसाम्य न लुटयेत् ।।
* એક મત જગમાં થયે નથી, થાય નહિ અને થશે પણ નહિ. જગતને એ સ્વભાવ છે. માટે અન્યના કારણે પિતાની સમવૃત્તિની સમ્પત્તિને શા માટે લુંટાવા દેવી? ૩૧
In this world unanimity of views has never existed, dogs not exist at present, nor will it exist in future. Seeing that such is the natural and ordinary course of the world, one should not allow one's treasure of mental equanimity to be tooted 31
- ...
...
..
- it.
...... Ibil: *
"
Illi
#
.
''''
'.
I
-*
-
NE
*
= ' , , ,
, ,
,
, ...
. .
.
. ..
..
..
.
...
.

Page #248

२२४
कल्याणभारती
(૨૨)
यत्र क्वापि स्थितो धर्मे सदाचारपरो यदि । यायादवश्य कल्याणमिति दृष्टिः सुदर्शनम् ॥
# કોઈ પણ ધર્મશાળા' (ધર્મ-સમ્પ્રદાય)માં રહેનાર જો સદાચરણુપરાયણ હશે તેા જરૂર તેનુ કલ્યાણ થશે. આ પ્રકારની સમજ એ સાચું દશન છે. ર
મ
* If a person, no matter to what school of thought ( system of religion) he belongs, is always inclined towards good conduct, he will, without doubt, attain beatitude. This sort of vision or perception is right Darshana (faith or understanding ).32
azy

Page #249

સામગ્રી :
आत्मश्रेयस्करी नून परलोकात्ममोक्षधीः । तच्श्रद्धाविरहेऽपि स्यात् सदाचारवतः शुभम् ।।
* પરલેક, આત્મા અને મોક્ષની બુદ્ધિ-તે વિષેની શ્રદ્ધા અત્યંત ઉપયેગી છે અને અવશ્ય કલ્યાણકર છે. પરંતુ જે સજજનને તે વિષે પ્રામાણિકપણે વિચારવિમર્શ કરવા છતાં શ્રદ્ધા જામતી નથી, છતાં ય તે જે બરાબર સદાચરણપરાયણ હશે તે તેનું પણ કલ્યાણ થવાનું જ નહિ, તે કલ્યાણના માર્ગ પર જ ચાલી રહ્યો છે. ૩૩
* Belief in the existence of soul, the other world and liberation of soul, is, indeed, conducive to, and accelerates, beatitude. Yet, even in the absence of such belief if a person is devoted to right conduct, he will, surely attain beatitude, nay, he has already been treading the path to beatitude. 33
GUSS
કાન - -
-
-

Page #250

कल्याणभारती
છે
'
(૨૪) सत्यसयमसौहार्दसत्त्वस्वाध्यायसाम्यतः । आत्मसंस्करण धर्म इति दर्शनमुत्तमम् ॥
સત્ય, સંયમ, સૌહાર્દ, સત્વ, સ્વાધ્યાય અને ગ્રામ્યના સદૂગુણેથી આત્માને સંસ્કાર એ ધર્મ છે. આ જાતની સમજ એ સમ્યગ્દર્શન છે. ૩૪
* Dharma consists in polishing the soul with the virtues of truth, self-restraint, friendliness, mental spirit, sacred study and equanimity of mind. This sort of understanding is the best Darshana.
34

Page #251

૨૨)
साम्प्रदायिकसांकीकॊद् वृथा क्लिश्नाति मानवः । धर्मभेदधियाऽन्योन्यविरोधो मौर्यमुत्कटम् ।।
જ સામ્પ્રદાયિક સંકીર્ણતાથી માણસ વ્યર્થ હેરાન થાય છે અને બીજાઓને હેરાન કરે છે. ધર્મભેદની સંકુચિત દષ્ટિને લઈ પરસ્પર વિરોધ કરે કે ઝઘડવું એ મેટી મૂર્ખતા છે. ૩૫
* A person unnecessarily makes himself and others miserable by his narrow views due to undue partiality towards his own system of religion. To create mutual dissensions by resorting to narr. owness of vision in regard to the apparent differences existing in different religious systems is an act of highest folly. 35

Page #252

२२८
कल्याणभारती
(३६)
घमान्तरवसकार्णा
विश्वबन्धुत्वदर्शनाः । बन्धवन्त्येव सर्वत्र सन्तः स्वपथगा अपि ॥
X
અન્ય ધર્મોં તરફ જેમનાં દિલ સાંકડાં નથી અને જેઓ વિશ્વબંધુત્વની અનુભૂતિ ધરાવે છે તેઓ પેાતાના ધસમ્પ્રદાયમાં રહીને પણ બધા સાથે બંધુભાવ राजे छे. ३६
x
Those who are liberal in views towards other religions and realize in their heart universal brotherhood, eventhough adhering to their own religion, maintain friendly relations with all. 36
साकृत

Page #253

AL
ડ્રામ-દ્રારા:
(૨૭) विवेकधिषणा एव सर्वत्रोदारवतिनः । धर्म प्रभावयन्ति स्वं द्योतयन्ति च दर्शनम् ।।
મ
બધા સાથે ઉદારભાવથી વનારા વિવેકી સજ્જના જ ખરી રીતે પેાતાના ધર્મની પ્રભાવના કરે છે અને પેાતાના દર્શનના ઉદ્યોત કરે છે. ૩૭
#
Only those good-hearted and wise persons who are liberal in their behaviour towards others, dignify their own religion in the eyes of others, and add lustre to their Darshana. 37
२२९.

Page #254

कल्याणभारती
ERRA
(૩૮) વાસ્થઢિકનો ર ઘર્મર મવત: પૃથવા साध्यसाधनयो ददर्शनाद् दर्शन भवेत् ।।
* બાહ્ય રીતરિવાજ અને ધર્મ નેખા છે. [ ધર્મ સાધ્ય છે અને રીતરિવાજેની ઉપયોગિતા એને (ધર્મને) અનુકૂળ થવામાં છે. ] આમ, સાધ્ય અને સાધનને ભેદ સમજ એમાં સમ્યગ્દર્શન રહ્યું છે. ૩૮
* Practice of true Dharma and observance of external rituals are two different things. ( The for. mer is the end and the latter, the means. ) Proper realization of the distinction between the end and the means, leads to Darshana ( correct understanding ). 38

Page #255

હરામ-છોરી:
૨૨૧
(૨૨) धर्मस्याराधन युक्तमुचित रूढिकर्मभिः । कुर्वतस्तदयोग्यस्तु परिम्लायति दर्शनम् ।।
* વ્યવહાર અને નિશ્ચય જોડાયેલા છે, એટલે વ્યવહારનું અનુસરણ તે ધર્મ સાથે જ છે, પણ ઉચિત રીતિ, પ્રણાલી કે રૂઢિને આશ્રય લેવાથી ધર્મનું આરાધન થાય, અનુચિત રૂઢિના માર્ગે ન થાય. અગ્ય રૂઢિ. એને અનુસરવાથી તે દર્શન મલિન થાય. ૩૯
* It is proper to perform Dharma by doing actions sanctioned by traditional usages which are not improper, But if it is sought to be done by actions which are improper, the Darshana (understanding) becomes blurred and soiled. 39

Page #256

२३२
कल्याण भारती
(૪૦) धर्मतत्व न कर्माणि धर्मो जीवनशोधनम् । अतः स सम्भवत्येव विभिन्नेष्वपि कर्मसु ॥
મ
આ વસ્તુતઃ કમ કાંડ એ ધમ તત્ત્વ નથી. એ તે ધમ સાધન માટેનુ માહ્ય સાધન છે. ધમ`તે ( એની મદદથી) જીવનનુ’ શુદ્ધીકરણ કરવુ' એ છે, માટે ભિન્ન ભિન્ન પ્રણાલીનાં ક્રિયાકાંડો ઢાય ત્યાં પણ ધર્મતત્ત્વ સભવે જ.
૪૦
[ વિભિન્ન પણ વિશુદ્ધ ક્રિયાકાંડ આંતરિક ભાવાલાસ જગાવી શકે છે તેમ જ એ દ્વારા સચ્ચરિત્રનું નિર્માણ કરી શકે છે અને એથી એની સફલતા અંકાય છે. આમ, શુદ્ધ ભાવેત્લાસ તથા સચ્ચરિત્રનિર્માણ એ જ વસ્તુત: ધમ છે, અને એ ધર્મોમાં ઉપયાગી થવું એમાં જ ક્રિયાકાંડની સફલતા છે. ]

Page #257

दशम-प्रकाशः
२३३
performed for
* The religious rites which are the purpose of Dharma, are not by themselves Dharma, but Dharma, in its real significance, is the act of purifying life with their aid. Hence it would be clear that Dharma is not confined to some special modes of rituals, but it may even exist among those who follow diverse rites or ceremonies. 40
[Any diverse religious rites if pure and spotless, can arouse inner sentiments of welfare and thereby can form good character; and just then they (those rites) are considered to be fruitful. Thus, the rise of pure and unsullied reflections and forming of good conduct consequent on those reflections, is really Dharma, and the fruitfulness of outward rites consists only in being useful in the attainment of this Dharma. ]

Page #258

२३४
कल्याणभारती
महि कर्मविशेषस्य युक्तो धर्मार्थमाग्रहः । धर्मप्रतिष्ठा सच्चित्ते, कर्मभेदो न बाधकः॥
* ધમને માટે કોઈ અમુક ચોક્કસ ક્રિયાકાંડને આગ્રહ રાખે એ ચોગ્ય નથી. ધર્મની પ્રતિષ્ઠા છે શુદ્ધ ચિત્તમાં-ચિત્તના શુદ્ધીકરણમાં. માટે કિયા ભેદને વાંધારૂપે લેખી શકાય નહિ. (વિભિન્ન ક્રિયાપ્રણાલી પણ ચિત્તશોધનમાં સહાયક થઈ શકે છે, માટે ધર્મ સાધનમાં કિયા ભેદ બાધક નથી ) ૪૧
* It is not meet to be obstinate for some special modes of rites as the means of performing Dharma. Dharma, in fact lies in the state of unsuHlied mind or in the act of purifying mind Hence differences in diverse rituals cause no impediment.
I
!!
. It

Page #259

રામ-રા
(૪૨) साम्प्रदायिकशाखासु भवन्त्येव क्रियाभिदः । नहि तत्राऽऽग्रहो युक्तो न विरुध्येत वा ततः ॥ X
२३५
'
સામ્પ્રદાયિક શાખાઓમાં ક્રિયાભેદ હોય જ અને રહેવાના જ. એને લઈ ઠુઠવાદ રાખવા ઠીક નથી. એને અંગે વિરોધ ન કરીએ. ૪૨
[જુદા જુદા ધર્મોંમાં દેશ, કાળ, પરિસ્થિતિ તથા સ ંસ્કારને લીધે ક્રિયાકાંડની પ્રણાલી ભિન્ન-ભિન્ન હોય એ સ્વાભાવિક છે. અને એમાં કંઇ અજુગતુ પણ નથી.]
મ
Different systems of religion have undoubtedly different observances and rituals, and such differences will always remain. This is a thing which is not to be wondered at. Obstinacy in regard to the prectice of any of them alone is unreasonable and improper. So we should not quarrel with the differing rituals practised by others. 42
[ The styles of rituals naturally differ among different religions owing to the differences of country, time, situations and culture. ]
ONGE

Page #260

कल्याणभारती
ક
(૪૩) गवत्स्तवन स्वांहोगर्हणा शुभभावना । पत्र सन्ति क्रिया कापि सती सात्महिता भवेत् ।।
* જેમાં ભગવસ્તવન હેય, પિતાનાં પાપની નિંદા હેય અને શુભ (આત્મકલ્યાણકારી) ભાવના હોય તે કઈ પણ પવિત્ર ક્રિયા આત્માને હિતાવહ જ છે. ૪૩
Any religious pure rites which contain in themgelves, praise of God, disdain towards one's own sins and high thinking, pure reflections or good ideas of doing good, always prove beneficial to a man, 43
JI tilitfiાવા
11 MINMMYstR
IIIIIII: "
,
t
Hell'',
/
'////WW.
/| ||||/||
૦e
17. કી
TET
,,
+++
H
ill I
full

Page #261

રામ-પ્રજારા
(૪૪) पापप्रक्षालन चेतःशोधो गुणविकासनम् । अयं हि वास्तवो धर्मः, क्रिया तत्रास्ति साधनम् ।।
२३७
X
* પાપનું પ્રક્ષાલન, ચિત્તનુ શેાધન અને ગુણ્ણાનુ વિકાસન એ જ વસ્તુતઃ ધમ છે, અને ક્રિયા તેમાં સાધનભૂત છે. ( એટલે આ સાચા ધમ તરફ જે કાઈ ક્રિયા લઈ જાય તે કલ્યાણકારક છે. ) ૪૪
મ
* Unarma consists in the cleansing of sins, puri fication of heart and expansion of merits. Religious rites are merely means to this end. So whatever be the style of rituals, if they lead to true Dharma, they are beneficial. 44

Page #262

कल्याणभारती
RSS
इत्थ क्रियासु साध्ये च जीवनस्यामलीकृतौ । विवेककरण सम्यग्दर्शन सम्मत सताम् ।।
જ આમ, જીવનનું નિમલીકરણ એ સાધ્ય અને એનું સાધન ક્રિયા એમ એ બે વચ્ચે સાધ્ય અને સાધનરૂપે વિવેક કરે એ સમ્યગ્દર્શન છે. ૪૫
* Thus, to make life good and pure is the end and the religious rites are the means to the end. Proper discrimination in regard to these two i.e. the end and the means, constitutes what is called Samyag Darshana (right understanding ). 45
=
-
- *' .
- - - -
'B',
,
,
will
મા-બાન---
-

Page #263

રામ-
રા:
રા
-
-
न निष्क्रियः कश्चन देहधारी न नः क्रिया स्वापरबाधिका स्यात् । सेवास्मिका वा भजनास्मिका वा विशुद्धचित्ता कुशलावहा स्यात् ।।
* કઈ પ્રાણી નિષ્ક્રિય હેતું નથી. પણ મુદ્દાની વાત એ કે આપણી ક્રિયા પિતાને કે અન્યને અહિતકર ન થવી જોઈએ. કિયા સેવારૂપ હોય કે ભજનારૂપ હેય, જે એની પાછળ ચિત્તવૃત્તિ વિશુદ્ધ હેય તે કલ્યાણકારક બને છે. ૪૬
* Any one can never be actionless. But it is to be borne in mind that no action of ours should be injurious to one's or another's good. Actions either of service or of worship, if endowed with mental purity, become auspicious. 46
-
-
1]HI
'' ''PHIYIII
L$5 In
f
ull
/
'/
*
કે મોદી* utillur/Iyt.. As a[
t*t illus*y *
, કે

Page #264

२४०
कल्याणभारती
-
मनो वचश्चाचरित निरन्तर पवित्रतावाहि यदा भविष्यति । तदा यथार्थ भवितोन्नतो जनः कृतार्थजन्मा परमप्रसादभाक् ।।
જ માણસનાં મન, વચન અને આચરણ જ્યારે નિરન્તર પવિત્રતાને ધારણ કરતાં થશે ત્યારે એની સાચી ઉન્નતિ થશે, એને જન્મ કૃતાર્થ થશે. અને એ અખંડ પ્રસન્નતાને વરશે. ૪૭
* When a person's mind, speech and actions will be rendered ceaselessly stainless, he will be really elevated and of the successful birth as well as of great cheerfulness. 47
-
-names

Page #265

एकादश-प्रकाशः
अन्तःस्वास्थ्यम् CHAPTER JI Joner Serenity
जलबुद्बुदवत् सर्वः प्रपञ्चोऽयं विनश्वरः । तंत्र सम्मुह्य सन्मार्ग कदाचिन्मा स्म विस्मरः ।।
જ આ બધે ભૌતિક વિસ્તાર પાણીના પરપોટાની જેમ નાશવાન છે. એમાં મેહિત થઈ સન્માર્ગ (કલ્યાણ સાધનમાર્ગ)ને ભૂલી ન જા. ૧
* All this worldly expansion is transitory like the bubbles of water. Be not infatuated towards it and never forget to follow the righteous path. 1
MUKIN
द
%
D

Page #266

२४२
कल्याणभारती
V
(२-३-४) माभिलाषी: किमप्यन्यदीश्वरुस्य कृपां विना । सा तत्प्रसादनात् तच्च नूनमात्मप्रसादनम् ||
आत्मप्रसादन' नाम विशुद्धीकृतिरात्मनः । सा च सम्पद्यते रागद्वेषयोः परिहारतः ॥
इत्थं स पूर्ण नैर्मल्ये निरभ्ररवितोऽधिकम् । अनन्तशक्त्याविर्भावाद् दीप्यतेऽनन्ततेजसा ।।
(त्रिभिर्विशेषकम् )

Page #267

રી-
રા:
२४३
=
છે
'
lik/
મજ ઈશ્વરની કૃપા વિના બીજું કંઈ તું ન ચાહ, એની કૃપા એના આરાધનથી પ્રાપ્ત થાય છે. એનું આરાધન એટલે આત્માનું આરાધન. (આત્માનું આરાધન અર્થાત પ્રસાદી એ જ ઈશ્વરનું પ્રસાદન છે. આત્માની પ્રસન્નતા એ જ ઈશ્વરની પ્રસન્નતા) આત્માનું આરાધન અથવા પ્રસાદને એના વિશુદ્ધીકરણમાં છે. એનું વિશુદ્ધીકરણ એટલે રાગદ્વેષના મળેને દૂર કરવા. આમ આત્મા પૂર્ણ નિર્મળ થતાં એની અનંત શક્તિઓ પ્રગટ થવાથી એ પિતાના અનંત તેજથી પ્રકાશમાન થાય છે. વાદળ વગરના સૂર્ય કરતાં ક્યાંય વધારે. ૨-૩-૪
-
-
૦૬ .૦૦૦૦૦ Ad
=

Page #268

૨૪૪
卐
9713
कल्याणभारती
事
5
* Long for nothing but God's grace which is obtained by the propitiation of Him. His propitiation is nothing else but the propitiation of the self, which really consists in purifying the soul. The purification of the soul is achieved by the removal of attachment and aversion.
Thus, the soul being completely purified, Its infinite powers are manifested and it shines out in its infinite splendour intensely more brilliantly than the cloudless sun. 2-3-4
1

Page #269

પારા-રી:
૨૪
निःस्पृहस्य सुवृत्तस्य स्वाध्यायरसिकस्य च । लोकादरेण किं कार्य श्रेयोविध्नात्मको हि सः ।।
જ નિસ્પૃહ, સદાચરણી અને સ્વાધ્યાયરસિક એવાને લકાદરનું શું કામ? કેમ કે કલ્યાણસાધનામાં એ બાધારૂપ થઈ પડે એવું બને છે. ૫
* Of what use is honour from the people to him who is indifferent to worldly attachment, wellconducred and devoted to sacred study ? On the contrary, it may probably be an obstacle to the practice of spiritual welfare. 5
...
'જ
કામ
-
-
-
-
-
-

Page #270

कल्याणभारती
,
, ,
न ते यद्यादरो लोकात् तदा खिद्यस्व मा हृदि । सत्पथेन भजनीश सुज्ञस्तुच्छमवैति तम् ।।
લેકે તરફથી આદર તને જે ન મળતું હોય તે એથી મનમાં ખેદ ન કર. કેમકે સન્માર્ગ દ્વારા ઈશ્વરને ઉપાસનાર સુજ્ઞ જન સન્માર્ગ વિહારરૂપ ઈશ્વરભક્તિના આનંદમાં રમમાણ હેઈલેકસન્માનને તુચ્છ ગણે છે. ૬
• Do not sorrow if you do not get honour from the people. He who follows the auspicious path of rectitude, being really davoted to God-being immersed in the joy of devotion to God, considers such an honour as trifling. 6
'
'
3
)
છે
DS

Page #271

૨૪૭
- -
-
-
-
- -
-
वह्यल्पं कुरु चानल्पं भव सौम्यश्च सात्विकः । स्वप्रशंसामकुर्वाणः प्रशस्यो भव कर्मणा ।।
જ બેલ અને ઘણું કર. સૌમ્ય તથા સાત્વિક બન, અને આત્મપ્રશંસા નહિ કરતાં કાર્યથી પ્રશંસનીય યા. ૭.
• Speak less and do more. Be gentle as well as virtuous. And abandoning self-praise be praiseworthy by work. 7

Page #272

૨૪:
कल्याणभारती
(૮) मा विकारविचाराणां विवशीभूः कदाचन । अधःपाति तमस्ते हि, सद्विचारः सुधाऽऽत्मनः ॥
#
* વિકારના વિચારાને વશ થા માં. એવા વિચાર નીચે પાડનારું તમસ છે. સદ્વિચાર એ જ આત્માનુ અમૃત છે. ૮
*
* Be not subject to alluring or seductive thoughts which is such a darkness as hurls one down. Good thought is, indeed, the nectar of the soul. 8

Page #273

२४९
एकादश-प्रकाशः
Cी
SHARE
More
H
अज्ञा येन शरीरेण कर्म कुर्वन्ति पातकम् । सुज्ञास्तेन शरीरेण कुर्वन्ति कुशलावहम् ।।
* અજ્ઞાની જે શરીરવડે પાપકર્મ કરે છે તે શરીર વડે સુજ્ઞ જન કલ્યાણકારી કર્મ કરે છે. હું
* The ignorant utilize their bodies in committing sinful acts, whereas the wise use their bodies in performing auspicious acts, 9
.

Page #274

२५०
कल्याणभारती
(१०) विवेकशालिनो देह बलवद् धर्मसाधनम् । निविवेकधियो देह बलवत् पापसाधनम् ॥ *
વિવેકીને માટે એનું શરીર ધર્મનુ સખળ સાધન છે, જ્યારે અજ્ઞાનીને માટે એનું શરીર પાપનુ સખળ સાધન છે. ૧૦
**
* A wise person's body serve's for him as a strong instrument for performing Dharma, while an unwise person's body serves for him as a strong instrument
for committing sinful acts. 10

Page #275

gઝારા-પ્રવાશ:
૨૧
देवालय श्मशान वा स्वदेह कर्तुमर्हसि-। તેવો પૂરવા મઃ r:, વરિયા વા કુર્મg |
* તારા શરીરને તું દેવાલય બનાવી શકે છે–સત્કાર્યો દ્વારા દેવ બનીને, અથવા મશાન બનાવી શકે છેકુકર્મોમાં ગરક રહીને. ૧૧
• It is at your disposal to make your body as a temple deifying your self through good and righteous actions, or as the cemetery by indulging in bad actions. 11
-
-
-

Page #276

कल्याणभारती
o૮ |
(૨-૨૨) सम्यग्ज्ञान हि कल्याणसिद्धराद्यास्ति भूमिका । अद्य प्रमाद्यपि ज्ञानी श्वोऽवश्य जागरिष्यति ॥ जागरित्वा च तेजस्विवीर्येणोत्थास्यते महान । भविताऽल च मोहाय विश्वलुण्टाक-रक्षसे ।।
(યુ )
જ સમ્યકજ્ઞાન એ જ કલ્યાણસિદ્ધિની આદ્ય ભૂમિકા છે. જ્ઞાની આજ પ્રમાદી હશે તે કાલે જાગવાને જ, અને જાગીને એ મહાત્મા પિતાના પ્રબળ વીર્ય સાથે સિજજ થશે અને, જગને મોટામાં મોટે ડાકુ, મેટામાં માટે રાક્ષસ જે મેહ-તેને સામને કરશે અને તેને પરાસ્ત કરશે ૧૨-૧૩
, tirth - * .
\\\
,
\S
//
R
"
છે. E

Page #277

#TCT-9127:
* Right knowledge is the first foundation of welfare. A person having right knowledge, even if he is indolent today, will surely awake tomorrow, and being awakened, that great soul will rise up putting forth his powerful energy, and will resist and defy. Moha (infatuation or delusion ) which is the greatest dacoit and the greatest demon in the world, and will be able to overcome it. 12-13
cm
ro

Page #278

२५४
कल्याणभारती
કM
अल्पबाह्यतपा बाऽपि स्तोकबाह्यक्रियोऽपि वा । ज्ञानालोकविहारी सन्नात्मक्षेमाय कल्पते ।।
* જ્ઞાનવિહારી સજજન એનાં બાહ્ય તપ અને બાહ્ય ક્રિયા અ૫ હેય તે યે પિતાના નિર્મલ જ્ઞાનથી પવિત્રિત જીવનયાત્રાના બળે આત્મકલ્યાણની પૂર્ણ સિદ્ધિએ પહોંચે છે. ૧૪
* A good man who is guided in his movements by the light of knowledge, even though his performing external austerities and observing external religious rites, are little, attains (in corse of time) perfect welfare of the Atman. 14
_titi
e,
Nath
III
vl
|
|

Page #279

વિરા-પ્રારા:
(૫) परमेशात्म सस्यस्यानुभूतिरुपजायते । विवेकात् परमाच्शास्त्रात् सर्वकल्याणमन्दिरम् ॥
* વિવેક એ પરમ શાસ્ત્ર છે, એના આશ્રયથી પરમેશ્વરરૂપ પરમ સત્યની અનુભૂતિ થાય છે, જે સર્વ કલ્યાણનું મહામન્દિર છે. ૧૫
Viveka(Discrimination)is the best Shastra (scripture), by resorting to which. the highest reality in the form of the supreme Soul is realized. This realization is the abode of absolute welfare. 15
:
th #
IIIIIIIT
કામi trlike tr live

Page #280

२५६
कल्याणभारती
अन्तई शः सच्चरितोज्ज्वलस्य
विरक्तिभाजो जगतश्च बन्योः । आनन्दिनो ज्ञानसुधावगाह
इहैव मोक्षः समतारतस्य ।।
* જે અન્તર્દષ્ટિ, સચ્ચરિત, વિરક્તિસમ્પન્ન તથા વિશ્વબધુ છે અને જે પવિત્ર જ્ઞાનામૃતના અવગાહનમાં આનન્દ માણે છે, તેમ જ સમતામાં રમમાણ રહે છે એને અહીં જ મોક્ષ છે. ૧૬
* His Emancipation is just here-in this very visible life of his who is with the inner eye turned inwards, who is right-conducted. whose mind is averse to the worldly delusive atmosphere, who is a friend of the world, who takes delight in the immersion in the nectar-like knowledge and who remains engrossed in equanimity. 16
-
-

Page #281

द्वादश-प्रकाशः Heaterर्षः
CHAPTER 12
Elevation of Mind
(१) अनादिश्चेतनस्यायं दुःखपूर्णो भवभ्रमः । रागद्वेषादि संक्लेश समा^ लेषसमुद्भवः ॥
x
અનાદિ
* येतन (आत्मा)नु आहुः मयूर लवभ्रम मनाहिકાળથી ચાલી રહ્યું છે, જે તેના રાગદ્વેષ આદિ કલેશે ને આભારી છે. ૧
*
* This miserable wandering of the phenomenal soul in the transmigratory cycle is carried on from beginningless time. This wandering of it, is owing to its embracing passions-attachment, aversion and others. 1

Page #282

२५८
कल्याणभारती
(२) रागद्वेषादयो दोषा अस्माकं वास्तवा द्विषः । तान् निहन्ति महान् वीरः स एव पुरूषोत्तमः ||
X
* राग, द्वेष वगेरे होषो भाषा भरा हुश्मनो छे. એમને મહાન્ વીર જ નષ્ટ કરી શકે છે, અને એ જ ઉત્તમાત્તમ પુરુષ છે. ૨
x
* Passions like attachment, aversion and others are our real enemies. Them a great hero destroys. And he alone is really a great or supreme man. 2

Page #283

द्वादश-प्रकाशः
२५९
-
-
of
ईदृगेव महानात्मा बिभ्राण: पौरुष परम् । कल्याणमूर्तिः प्रभवेद् विश्वकल्याणकर्मणे ।।
જ આ પ્રબળ પૌરુષશાલી અને કલ્યાણમૂતિ મહાન આત્મા જ વિશ્વકલ્યાણનું મહત કાર્ય કરવા સમર્થ છે.
* Only such a great man who possesses great heroism and who is leading a highly auspicious life, is capable of doing good to the universe. 3
-
ra
WHAIR
ko
PANCHAR RAMAMA
मकर

Page #284

कल्याणभारती
सर्वेणापि मनुष्येण साधुना गृहिणाऽथवा । रागद्वेषतनूकारे यतितव्य सुखैषिणा ।।
* સાધુ હોય કે ગૃહસ્થ બધાએ રાગ-દ્વેષને પાતળા પાડવા પ્રયત્નશીલ થવું ઘટે. કેમકે સુખની પ્રાપ્તિ એમાં જ રહેલી છે. ૪
* Every person whether he be a monk or a householder, should strive to thin his illusory attachment and hatred, if he wishes to be happy. 4
IfIi5I+IT
.
*
૫

Page #285

દાહરણ-પ્રારા:
-
-
मैत्रीप्रमोदकारूण्यमाध्यस्थ्यगुणभूषितः । सच्चेताः सच्चरित्रश्च गृहस्थोऽपि विशुध्यति ।।
* મિત્રી, પ્રમેહ, કારુણ્ય અને માધ્યચ્યના ગુણેથી ભૂષિત, તેમ જ શુભમના તથા સચ્ચરિત ગૃહસ્થ પણ આત્માની વિશુદ્ધ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. ૫
* Even a house-holder being endowed with firendship, reverence for any person's virtue, compassion and indifference or impartiality-HTETTFEU, and being pious-minded as well as well-conducted, can attain the purified state of the Self. 5
A 111
-
-
ક
i
-
T
I
,
T

Page #286

२६२
कल्याणभारती
उपस्थिता वै विषया भवन्तीन्द्रियगोचराः । किन्तु तत्र भजेत् साम्य' रागद्वेषविवर्जनात् ।।
* રૂપ આદિ વિષયે આપણી પાસે ઉપસ્થિત થાય ત્યારે ઈન્દ્રિયનેચર થયા વગર રહે જ નહિ, પણ ત્યારે ધીર મનુષ્ય તેમાં રાગ-દ્વેષ કરે નહિ અને સામ્યને ધારણ કરે. ૬
. Objects of senses certainly become perceptible to our senses when they are in the presence of ours. But being unaffected by attachment to and hatred against those objects, one should keep equanimous attitude to them, 6.
(
* |
'17

Page #287

द्वादश-प्रकाशः
__
२६३
प्रलोभकेभ्यस्स्वर्थेभ्यो दूरे तिष्ठेत् सजागरः । कुर्वन्त्याशु मनोम्लानि चञ्चलानीन्द्रियाणि हि ।।
* સુજ્ઞ માણસે જાગ્રત રહી લલચાવનારા વિષયોથી २२॥ २', भन्द्रिय। मेवी छ भनने તત્કાળ બગાડી મૂકે છે. ૭
* Being watchful one should remain far away from seductive objects, because the organs of sense are fickle and defile the mind at once. ?
KOOG

Page #288

कल्याणभारती
(૮)
सर्वषां विदित सम्यक् कीदृश चित्तचापलम् । विहरेत् कुशलेच्छुस्तन्निरपायासु भूमिषु ॥
જ ચિત્ત કેવું ચંચળ છે એ બધાને વિદિત છે. માટે કુશલની કામનાવાળાએ વિદ્ઘ વગરનાં (કુશલબાધક ન થાય તેવાં) સ્થાનમાં વિહરવાનું લક્ષમાં રાખવું ઘટે.
All know well how fickle the mind is. So a person desirous of his good, should move in such pjaces as are free from evil. 8

Page #289

દાશ-પ્રારા
लोभक-क्षोभकाणां चेत् सयोगः स्यादुपस्थितः । तदा धैर्येण रक्षेत् स्व सत्त्वस्येद परीक्षणम् ।।
* લેભક કે ભક વિષયને સંયોગ ઉપસ્થિત થાય ત્યારે અડગ વૈર્યથી પિતાનું રક્ષણ કરવું. સત્ત્વની કરી એવા જ વખતે થાય છે. ૯
* When an occasion tempting or ruffling, happens to come, a person should protect himself with courage This is the test of his manliness. 9

Page #290

कल्याणमारती
स एव धीरो बलवान् स एव
स एव विद्वान् स पुनर्महात्मा । निजेन्द्रियाणामुपरि प्रभुत्व
संस्थापित येन मनोजयेन ।
* તે જ ધીર છે, તે જ બલવાન છે, તે જ વિદ્વાન છે અને તે જ મહાન આત્મા છે, જેણે પિતાના મનને વિજય સાધીને પિતાની ઈન્દ્રિયે પર પિતાનું પ્રભુત્વ સ્થાપિત કર્યું છે. ૧૦
* He alone is courageous, he alone is vigorous. he alone is learned and he alone is a saint who has got mastery over his senses by subduing his mind, 10

Page #291

त्रयोदशः प्रकाशः
प्रोत्साहनम् CHAPTER 13 Encouragement
(૧-૨) अल्पसामर्थ्यभाक् सर्व: सर्वो दुःखेन चावृतः । को हनिष्यति ते दुःखमन्तरेण स्वपौरुषम् ।। तस्माद् दु:खनिरासाय योग्योपायाश्रयन्नपि । धर्मोपासी सदैव स्या लोकोत्तरबलो हि सः ।।
* બધા પરિમિત સામર્થ્યવાળા છે અને દુઃખના સન્મઘથી ઘેરાયેલા છે. તારું સુખ તારા પિતાના ! પુરુષાર્થ વગર બીજે કે હસુશે? ૧ * માટે દુખના નિવારણ માટે ગ્ય ઉપાય લેવા સાથે ધર્મપરાયણ રહેવું જોઈએ. કેમકે ધર્મનું બળ એ લેકેત્તર બળ છે. ૨
-
-
-
છે
જ Sin: 1:/
vયા
'
'
,
-
-
-
• •
અ
-
-

Page #292

२६८
कल्याणभारती
• All are of little power and overcome with miseries. Who else will destroy your agonies, except your own endeavour? 1
. So, taking befitting remedies or means to remove agonies, you should also have recourse to Dharma at the same time. For it is of the highest power. 2
[ Dharma which really means purity of character, is always to be practised in life. To be good and virtuous is our natural duty and other than this there is no way to lead to pure and perfect happiness. ]
WWW
MI
hiderentur
....
BR

Page #293

ચોર-રા:
૪
. :
)
ger * *
S:
(રૂ-૪-૧) यदि दूरीकृतोऽसि त्व यद्वा प्राप्तोऽसि दुर्दशाम् । हास्यास्पद वा जातोऽसि मा दुःखी भूस्तथापि भोः ! ।। भूयो भव कटीबद्धः परिहृत्य निराशताम्। धैर्यमाधाय सोत्साह भव यत्नपरः पुनः ।। निश्चितो भव हे भद्र ! तवान्ते विजयोऽस्ति हि। वृथा नात्रागतोऽसि त्व किन्स्वभ्युदयकर्मणे ॥
જે તને દૂર કરી દેવામાં આવ્યા હોય કે તું ફેંકાઈ ગયા હોય, તું જે દુર્દશામાં પટકાઈ પડ્યો હોય અથવા તું જે હાસ્યપાત્ર (કે નિન્દાપાત્ર) બન્યા હોય, તે પણ તું દુઃખી થા માં. ૩ જ નિરાશ ન થતાં ફરી કમર કસ અને શૈર્ય ધારણ કરી ઉત્સાહભેર આગળ વધ. ૪ એક અનતે તારે વિજય છે એ નક્કી સમજ. અહીં તું. ફેગટ આવ્યો નથી, પણ ઊંચે ચડવા-અસ્પૃદયના માગને પ્રવાસી થવા આવ્યું છે. ૫
*
''Britij
'ii.
IIIllus .
Altul...in
J
** * .LI

Page #294

२७०
कल्याणभारती
* If you are badly dismissed. if you have come into a miserable condition, or if you have been an object of ridicule (or censure), nevertheless do not be grieved. 3
AX
# Again gird up your loins having discarded your hopelessness and being courageous try zealously ( renew your efforts in the direction of elevation).
* Be sure of your victory, oh good one! You have come here not aimlessly, but your coming here is with the object of performing good, grand deeds, and thus to be really prosperous. 5
4

Page #295

ત્રયોદ્રા-પ્રજારાઃ
(૬-૭) पतितोऽपि समुत्थामहत्येवात्मशक्तितः । दुःखितः सुखितां प्राप्तुं शक्नोत्येवात्मदृष्टितः ॥ अधर्मी भवितुं धर्मी क्षम एवात्मयोगतः । आसाद्य सम्यक् चारित्र सर्वोऽभ्युदयमश्रुते ॥
२०१
પડેલા પણ આત્મશક્તિના મને પાછા ઊભેા થઈ શકે છે. દુ:ખી પણ આત્મદૃષ્ટિને જગાવી સુખી થઈ શકે છે. અધમી પણ આત્મભાન થતાં ધર્માચરણી બની શકે છે. કાઈ પણ માણસ સમ્યક્ ચારિત્રને પ્રાપ્ત કરી પૂર્ણ કલ્યાણ સાધી શકે છે, સુખના ઉચ્ચતમ શિખરે પહેાંચી શકે છે. ૬-૭

Page #296

२७२
कल्याणभारती
* Even a degraded person can again rise by his spiritual power. Even an unhappy person can be happy by his self-vision. Even a sinful person can be pious or righteous by his following the spirtual path. Every person is entitled to secure real elevation and perfect happiness by endowing himself with right conduct. 6-7
!
it

Page #297

त्रयोदशः प्रकाशः
(6) निर्धनोऽपि धनाढ्योऽस्ति यस्यास्ति हृदयं धनि । धनाढयोऽपि दरिद्रोऽस्ति दरिद्रो हृदयेन यः ॥
२७३
X
જેનું હૃદય ધનાઢ્ય છે તે નિધન છતાં ધનાઢ્ય છે; અને જેનું હૃદય દરિદ્ર છે તે ધનાઢ્ય છતાં દરિદ્ર છે.
He whose heart is rich, is rich, even though he be poor. and he whose heart is poor, is poor, even though he be rich. 8
Curso

Page #298

२०४
कल्याण भारती
(९)
धनहीनोऽपि सुख्यस्ति सम्यग्बोधे चकासति । धनवानपि दुःख्यस्ति सम्यग्बोधेऽचकासति ||
Xx
* ધન વગરના પણ સુખી છે–જો એના ચિત્તમાં સભ્યાધ પ્રકાશે છે; અને ધનાઢ્ય પણ દુ:ખી છેજો એ સમ્યાધ પામ્યા નથી. ૯
*
Right knowledge being shining even an indigent person is happy, otherwise even a rich person is miserable. 9

Page #299

ત્રયોદર ઝઝશ:
.
हस्त एवास्ति सिद्धिस्ते, आत्मश्रद्धां पुषाण भोः !। अनन्तशक्तिस्त्वमसि स्फारय स्फारपौरुषम् ।।
* સિદ્ધિ તારી હથેળીમાં છે, આત્મશ્રદ્ધાને ઉત્તેજિત કર. તું અનન્ત શક્તિને ધણી છે, તારા મહાન પુરુષાર્થને ફેરવ. ૧૦
* Accomplishment is at your disposal. Maintain your self-confidence. You are possessed of infinite power. Expand your high prowess. 10
/
s
\'
'
1
-
'
-
-

Page #300

कल्याणभारती
--
REWA
(११) तव मित्र त्वमेवासि किं तदन्वेषसे बहिः ? । आत्मशक्त्या स्वयं साध्य त्वयैव कुशल निजम् ॥
* તારે મિત્ર તું જ છે. બહાર મિત્રને શું શેળે છે? તારું કલ્યાણ આત્મબળ ફેરવીને–તારે પિત જ સાધवानु छ. ११
* You alone are your friend. Why do you seek a friend outside ? Your welfare is to be achieved by you alone through your spiritual power. 11
Am
HI
-
-

Page #301

त्रयोदश-प्रकाशः
अन्याग्रतो दुःखनिवेदनेन
(१२)
न भाविनी तेऽभिमतार्थसिद्धिः ।
स्वदुर्बलत्वं प्रकट ततः स्यात्,
4&
सम्पद्यते सा निजपौरुषेण ||
* *બીજાની આગળ દુ:ખ રડવાથી તારું કંઈ વળવાનુ’ नथी. मेथी तो उस, ता डोर्मस्य लडेर थशे. ઇષ્ટસિદ્ધિ સાંપડે છે પેાતાના પૌરુષ પર. ૧૨
२७७.
*
# You lament your troubles of difficulties before others. but thereby your desired object will not ba accomplisbed, on the contrary, your weakness will be disclosed. Desired objects would be accomplished by one's own well-directed efforts, 12
CARME

Page #302

૨૭૮
कल्याणभारती
-
(૨૩) न कोऽपिवा नेता नारक न वा दिव
न कोऽपि वा मोचयिता भवावटात् । स्वकर्मणाऽऽत्मा लभते सुखासुख
स्वपौरुषाद् धाम च पारमेश्वरम् ।।
* નથી કોઈ નરકમાં લઈ જનાર કે નથી કોઈ સ્વર્ગ આપનાર, તેમ જ નથી કોઈ પ્રાણીને ભવચકમાંથી છૂટો કરનાર. પ્રાણ પિતાના જ કર્મથી શુભઅશુભ ગતિ યા સુખ-દુઃખ પામે છે, અને પોતાનું જ પ્રખર આત્મબળ ફેરવીને પારમેશ્વરી સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરે છે. ૧૩
• There is none to lead us to hell or to heaven, and none to emancipate us from the cycle of rebirths. It is because of one's acts alone that one goes to varying birth-places good or bad and gets happiness or misery; and one attains Godship (the final emancipation) only through one's own (spiritual) efforts of the best kind. 13

Page #303

चतुर्दशः प्रकाशः
मङ्गलचर्या CHAPTER 14 Way to Auspiciousness
देवेभ्योऽपि महान् देवो यतो भवितुमर्हसि । पशुतोऽप्यधमीभूय नृदेहे तत्र वतसे ! ॥
* જે આ મનુષ્ય શરીરથી તું દેવ કરતાં પણ મોટો દેવ બની શકે છે તે શરીરથી તું જાનવર કરતાં ય ભુંડે જાનવર બની રહ્યો છે ! અફસ! ૧
* Through this human body by means of which you are entitled to be a god-superior to gods, alas, you become worse than the beast ! 9.
-
D
amod

Page #304

२.०
कल्याणभारती
(२)
श्रीमतः संयमाढयत्वमात्मसामर्थ्यमुत्कटम् । असंयमित्व निःस्वस्य दौर्भाग्यं करुणास्पदम् ॥
x
શ્રીમાન્તુ' સંયમશાલીપણું' એ જબરુ આત્મબળ છે; અને દરિદ્રનું અસંયમીપણુ' એ દયાપાત્ર દૌર્ભાગ્ય
छे.
¤
* It is a great spiritual power to be possessed of self-restraint on the part of a rich man; and it is a piteous ill-luck to deviate from self-restraint on the part of an indigent man. 2

Page #305

चतुर्दश -प्रकाशः
(३-४-५) 'प्रयोजनमनूदिश्य न मन्दोऽपि प्रवर्तते'। इति प्रवृत्तिर्भवति ध्येयकामनयान्विता ।।
ध्येय कल्याणरूप स्यात् कार्येषु महतां खलु । तत्कामनाप्रयुक्तास्ते प्रवृत्ति कुर्वते सतीम् ।। प्रवृत्तौ सकलायां च भवेन्मुदपि सास्विकी । निष्फलायां तु खेदेन तेषां नावियते मनः ॥

Page #306

२८२
कल्याणभारता
–
* “પ્રજનના ઉદ્દેશ વગર મન્દ માણસ પણ પ્રવૃત્તિ કરતે નથી” એ પ્રસિદ્ધ ઉક્તિ અનુસાર સમજી શકાય છે કે કઈ પણ પ્રવૃત્તિ સાથે થેયની કામના જોડાયેલી હોય છે. ૩ * મહાત્માઓનાં કાર્ય પણ ધ્યેય સાથે સમ્બન્ય રાખતાં હોય છે, પણ તેમનું ધ્યેય કલ્યાણરૂપ હોય છે, અને કલ્યાણરૂપ ધ્યેયની કામનાથી પ્રેરાયેલા તેઓ તે માટે જે પ્રવૃત્તિ આચરતા હોય છે તે સપ્રવૃત્તિ જ હેય છે. ૪ * પ્રવૃત્તિ સફલ થતાં તેમના હૃદયમાં આનન્દ પણ થાય છે, પણ તે આનન્દ સાત્ત્વિક આનન્દ હોય છે. પરંતુ પ્રવૃત્તિ નિષ્ફળ જતાં તેમના હૃદયને ખેદ પર્શત નથી. ૫
/iIi,

Page #307

a
st:-9#11:
PH
* Even a dull-witted man does no action to no purpose.' According to this maxim, it is clear that every business is with intention to effect some object. 3
* Even the business of high-souled men is with an object, but that object is, certainly, good and noble, and actuated by intention to effect such an object, they perform purely noble effort for it. 4
* Effort being successful, even in their heart, arises à joy, of course, Sattvika (auspicious), but it being fruitless, no dejection can room in their heart. 5
1

Page #308

૨૮૪
कल्याणभारती
(૬)
अनन्तानन्दसामर्थ्यं पश्यामो नात्मवैभवम् । अतो वयं दरिद्राः स्मो महेश्वयंधरा अपि ॥
#
* આત્માને વૈભવ જે અનન્ત આનન્દરૂપ અને અનન્ત સામ રૂપ છે, તેની આપણને જાણ નથી. (તે ખાખતના વિચાર સરખા પણ આપણા દિલમાં ઉદ્દભવતા નથી. ) આ આપણી 'ગાલિયત છે. મહાન્ અશ્વય ના ધણી પણ આ ટાઇપના હાય તેા ક’ગાલ છે.
#
We do not observe the magnificence of Self consisting in infinite delight and infinite power, hence we are poor, nay, even he is poor who possesses the great supremacy, if he is such. 6

Page #309

જતુફા.-પ્રજા
यत्र तत्र भ्रमामश्च तुच्छेच्छापूरणाकुलाः । નહિં પૂર્યત સાક્ષા , વૈદુ: 7 વર્ષ7 |
જ તુચ્છ ઈચછાઓને પૂરી કરવા આપણે વ્યાકુલ બની
જ્યાં-ત્યાં ભમીએ છીએ, પણ આકાંક્ષા પૂરી થતી નથી, અને દીનતા વચ્ચે જાય છે, દુઃખ વચ્ચે જાય છે. ૭
• We wander here and there, being anxious to satisfy trifling desires, but those desires are not fulfilled, and our poverty and troubles on on increasing. 7
(
t
u
J
h
+-- **
-
-
-

Page #310

कल्यागमारती
*
(૮)
इच्छान्दोलनमूलानि दुःखानि वृजिनानि च । शूरोऽपि कातरोऽनेन विद्वानपि च बालिशः ।।
જ બધાં દુઃખ અને પાપનું મૂળ ઈચ્છાને ઉત્પાત છે. શૂરા માણસ પણ કાયર બને છે અને વિદ્વાન પણ બાલિશ બને છે-એ ઉત્પાતમાં ફસાઈને. ૮
The source of all miseries and all sins is the storm of desire whereby even a warrior becomes cowardly and a learned man foolish. 8

Page #311

રાશ-પ્રઃ
૨૮૭
(3) इच्छाध्याकुलितस्वान्ता महान्तोऽपि हि दु:खिताः । श्रमप्रतिष्ठा सन्तोषी निश्चिन्तः परमः सुखी ॥
* જેમનાં મન ઈચ્છાના વાવાઝેડે ઘૂમતાં છે તે મોટા માણસો ઉપરથી વૈભવશાલીપણાને લીધે સુખી દેખાવા છતાં દુઃખી છે, જ્યારે શ્રમનિષ્ઠ સંતોષી મનુષ્ય નિશ્ચિત અને સુખી છે. ૯
* Those who are agitated by the intensity of desire, are unhappy however great they are, while he who is devoted to labour and contented, is. free from anxiety and very happy. 9
THINA
IT if";*#ji atlue 1
the
hrynh#
11,
1
|
I !! | ક | ' '

Page #312

જ૮૮
થશાળમારતી
इच्छास्वाम्य महाशक्तिमहांश्च विजयस्ततः । निर्लेपरूपा कल्याणी भवतीच्छा महात्मनाम् ।।
જ પિતાની ઈચ્છા પર સ્વામિત્વ હેવું એ મોટી શક્તિ છે, અને એ માટે વિજય છે. મહાત્માઓની ઈચ્છા નિર્લેપ અને કેવલ કલ્યાણરૂપ હોય છે. ૧૦
Getting mastery over desire is a great power where-by is achieved a great victory. High-souled men have wishes such as are free from iilusory attachment and merely auspicious. 10,

Page #313

ચતુરા:-પ્રજારાઃ
(??)
इच्छान्दोलननिर्मुक्त आत्मदर्शनऋद्धिमान् । अन्तः शान्तिसुखादयोऽत्र मुक्त जीवति जीवनम् ॥
२८९
* જે ઈચ્છાના આન્દોલનથી નિમુક્ત છે અને આત્મદનની સમૃદ્ધિથી ભરપૂર છે તે અન્તઃશાન્તિના સુખના ધણી અહીં જ (આ દેહે જ) મુક્ત જીવન જીવે છે. ૧૧
મ
He who is free from the swing of desire, rich in Self-realization and abounding in happiness of internal tranquillity, is living an emancipated life just here-just in this embodied state. 11
Gu

Page #314

कल्याणभारती
REE
(१२-१३-१४-१५-१६) निजपुण्यानुसारेण लाभः सम्पद्यते नृणाम् । भवन्ति दुर्लभा लाभा: संकुचत्पुण्यसम्पदाम् ।। अपूर्ताव भिवाञ्छानां जनो ग्लायति, शोचति । जनानननुकूलांश्च प्रति क्रुष्यति, रुष्यति ।। किंतु स्वपुण्यमांद्यं स यदि सभ्यग् विचिन्तयेत् । । सदा व्याकुलितो न स्याच्शान्ति धतुं च शक्नुयात् ।। अधिकायोद्यतेनापि निजे तोष्टव्यमल्पके । परन्त्वधिकलाभार्थ नात्मा पात्यः कदाचन ।। नेतु च भाग्यमुत्कर्ष भवेत् सत्कर्मतत्परः । एवं हि सुधियः सम्यगुन्नति प्राप्तुमीशते ।।

Page #315

ચતુર્તા-હજારો
* પિતાના પુણ્ય અનુસારે માણસને લાભ પ્રાપ્ત થાય છે. પુણ્યહીન માણસોને લાભની સુલભતા ઓછી રહે છે. ૧૨ * ઈચ્છાની પૂતિ ન થતાં માણસનું મન વિષાદમાં પડે છે, અને જેઓ પિતાને અનુકૂળ થતા ન હોય તેમના પર તે ગુસ્સે થાય છે. ૧૩ * પરંતુ માણસ પિતાની પુણ્યની નબળાઈ પર જે બરાબર ધ્યાન આપે તે તે વ્યાકુળતાને વશ થાય નહિ અને શાન્તિને ધારણ કરવા સમર્થ થાય. ૧૪ * માણસ પિતાની જરૂરીઆતને અનુરૂપ વિશેષ મેળવવા ઉદ્યમશીલ થાય એ ય જ છે, કિન્તુ એ માટે ઉદ્યમ કરતી જવા સાથે અન્તઃકરણમાં સન્તષનું બળ કેળવવું ખરેખર હિતાવહ છે. પણ અધિક મેળવવા માટે પોતાના આત્માને નીચે ન પાડવે જોઈએ. ૧૫ છે અને પિતાના ભાગ્યને સુધારવા માટે માણસે સત્કર્મપરાયણ થવું ઘટે, અર્થાત સદ્દગુણ થવારૂપ ધર્મમાં રત થવું ઘટે. એ સાર્વભૌમ ધર્મસિદ્ધાન્તના માર્ગે જ સુજ્ઞ જન પ્રશસ્ત ઉન્નતિના પથ પર ગતિમાન થઈ શકે છે ૧૬
--
-
-
-
---
-
--
-
----
----
-

Page #316

कल्याणभारती
* Men get gains according their merits. To those who are luckless, gains are difficult to be attained,
12
• Desires not being fulfilled, a person grieves or laments, and gets angry with those who are not favourable or are averse to him. 13 . But if he ponders over his ill-luck, he would not be melancholy and would be able to hold his mental quietude. 14 • It is proper for a man to be diligent to gain more if it is necessary, but he should also learn to be satisfied in his present condition of poverty and should never do such an action as hurls him down 15 * And in order to improve one's fate it is nece. ssary for one to be devoted in pious acts and to adhere to the auspicious jine of virtue in this way good-witted persons are able to obtain a good fortune 16

Page #317

चतुर्दशः-प्रकाशः
२१३
mvI
-
~
.
.
.
.
(१७-१८-१९-२०) अन्यनिन्दामसूयातो मौयेतो वा वितन्वता । विचारणीय को लाभस्तव सम्पद्यते ततः ।।
तया नहि स्यात् स्वोत्कर्ष : केवल पापबंधनम् । सर्वे सदोषाः संसारे कस्य निन्दां करोतु कः? ।।
परनिन्दाक्रियास्थाने निजदोषावलोकनम् । तच्शोधन च कर्तव्यमेतत् सौजन्यसंगतम् ॥
निन्दन्तमपि नो निन्देन्न क्रुध्येत् ऋध्यतेऽपि च । न विरोधिसमीपेऽपि विचलेच्शान्तभावतः ।।
-
HEDPUR
RE
TA LANP MINATER
-
-

Page #318

कल्याणभारती
-
-
-
- -
- -
S
''
' જે ઈર્ષ્યા અથવા મૂર્ખતાને લીધે બીજાની નિદા કરે છે તેણે વિચારવું ઘટે કે એથી એને પિતાને શે લાભ? ૧૭ * એથી કંઈ પિતાનો ઉત્કર્ષ થતું નથી, કેવળ પાપબન્ધન થાય છે. સંસારમાં બધા દેષયુક્ત છે, પછી કે કેને નિર્દે? નિન્દક કેને કેને નિંદતે ફરશે?
૧૮ * પરનિન્દાની જગ્યાએ પિતાના દેનું અવલોકન અને શેધન કરવું ઘટે. એ છે સજજનેચિત કાર્ય. ૧૯ * નિન્દા કરતાને પણ ન નિન્દીએ, ક્રોધ કરતા તરફ પણ ક્રોધ ન કરીએ. વિરોધી માણસને ભેટે થતાં પણ તેને જોઈ-સમભાવથી ચલિત ન થઈએ. ૨૦
'CUL
---
-
----
ક

Page #319

age:-4915:
• He who censures another because of his malicious attitude ot foolishness, should think; 'Is there any profit to me thereby ?' 17
* No height is attained thereby, only sin is incurred. All are defective in the universe, who would then censure whom? 18 • Instead of censuring others one should observe one's own faults and should try to remove them. It is consistent with goodness, 19
* Let us not censure those who censure us. Let us not be angered with those who get angry with us. And let us not swerve from our tranquillity of mind even if the vicinity of a man of hostile attitude, happens to become to us. 20

Page #320

२९६
कल्याणभारती
(૨૨-૨૨) आत्मप्रशंसां किं कुर्याज्जनो दुर्बलतावृत: ? । आत्मप्रशंसां कि कुर्याद् विज्ञः पूर्णपदेषिता ? || परस्य निन्दां किं कुर्यात् स्वयं दोषाकरो जनः ? । परस्य निन्दां किं कुर्यात् पुण्यधीः पूर्णसौहद: ? ।। મ
* જે માણસ પોતે નૈતિક દુબ લતાથી ઘેરાયેલે છે તે આત્મપ્રશ'સા શું કરશે ? અને જે વિજ્ઞ છે– પેાતાના દોષાને સમજે છે અને ઉચ્ચતમ ભૂમિકાએ પહેાંચવાના અભિલાષ ધરાવે છે તે આત્મપ્રશ'સા શું કરશે? ૨૧
જે માણસ પેતે દાષાથી ભરેલા છે તે બીજાની નિન્દા શું કરશે ? અને જે પૂર્ણ(વ્યાપક) મૈત્રી ધરાવે છે એવા પુણ્યબુદ્ધિ મનુષ્ય ખીજાની નિન્દા શું કરશે?
૨૨

Page #321

·
चतुर्दश-प्रकाशः
How does a man who is full of moral weakness, do self-praise ? and how does a man who is wise and desirous of the divine status, do selfpraise ? 21
२९७
* How does a man who himself is a mine of vices, do censure of another? and how does a man who is of pure intelligence and of wide friendliness, do censure of another? 22.
WELCO

Page #322

१९८
कल्याणभारती
(૨૩) सुस्वभाबो धन श्रेष्ठ लोकवाल्लभ्यसर्जकम् सुखसाधनयोजकम् ।।
अन्तः शान्तेरधिष्ठान
#
* સારા સ્વભાવ એ શ્રેષ્ઠ ધન છે, જેથી માણસ વૈકપ્રિય અને છે, જેના પર આન્તરિક શાન્તિને આધાર છે અને જેના ચાગે સુખસગવડની સુલભતા રહે છે.
૨૩
મ
# Good nature or disposition is the best wealth which makes one popular to the people, which is a basis of inner peace and which provides one with means of happiness 23

Page #323

www.kobaith.org
શા-પ્રારા
,
સ્ત્ર
(૨૪). सम्यग्गुणोपासनसम्भव बल
___यथा यथा वृद्धिमुपैति सन्मतेः । तथा तथाऽध्यात्मबल समुन्मिषेद्
अन्ते पर मङ्गलधाम याति सः ।।
જ સગુણેના અનુશીલનથી પ્રગટનારું અત્તર બળ જેમ જેમ વૃદ્ધિ પામે છે, તેમ તેમ અધ્યાત્મબળને વિકાસ વધે છે, જેનું અતિમ ફળ પરમ કલ્યાણપદની પ્રાપ્ત છે. ૨૪
• The more the inner power arising from the exercise of good virtues, is increasing, the more is spiritual spirit expanded; it's ultimate result is the attainment of the Supreme summit of welfare or bliss 24

Page #324

पञ्चदशः प्रकाशः
अहिंसा CHAPTER 13 Non-Injury
परेऽशुभस्य वाञ्छायां स्वस्य सम्पद्यतेऽशुभम् । परे शुभस्य वाञ्छायां स्वस्य सम्पद्यते शुभम् ।।
# બીજાનું અશુભ ઈચ્છવાથી પિતાનું અશુભ થાય છે. બીજાને શુભ ઈચ્છવાથી પિતાનું શુભ થાય છે. ૧
• He who desires ill of another, falls into ill him. self. Good occurs to him who desires good of another. 1
-
A
MAHARASHTRJULIA
nsarim
meemaan
-MAITAutha
-
HIP Ishrity
HII-II-BAR
ArurkesAR THMAHILA
andiilamukhti ProperPopmenew
... Hal p aramane
-

Page #325

પાવાદ-વશ:
* કહી
--
--
(૨).
કિયા થથા જ દવા પુરૂવારે બિન તથા तस्मात् प्राणिवधस्त्याज्यः सर्वोऽपि हि जिजीविषुः ।।
* જેમ આપણને પિતાના પ્રાણુ પ્રિય છે, તેમ પશુ વગેરે પ્રાણીઓને પણ પોતાના પ્રાણ પ્રિય છે. પ્રાણી માત્ર જીવવા ઈચ્છે છે. માટે પ્રાણીહિસાના પાપમાં પડવું ન જોઈએ. ૨
• Just as our life is dear to us, so the life of every beast, every creature is dear to it, and every embodied being has extreme desire to live. So taking another's life is avoidable. 2
--
-
-
---
(ill

Page #326

સર
कल्याणभारती
-
-
-
सुख प्रियं यथाऽस्माकमस्ति दुःख च विप्रियम् । तथाऽङ्गभाजां सर्वेषां तत् त्यजेत् परपीडनम् ।।
* જેમ આપણને સુખ પ્રિય છે અને દુઃખ અપ્રિય છે, તેમ બધા પ્રાણીઓને પણ તેમ જ છે. માટે બીજાને ધડવાનું પાપ કરવું ન ઘટે. ૩
Just as we like happiness and distike misery, so do all others also. So one should refrain from distressing others. 3
-
- - 1
*

Page #327

પગ્રી - wwe
E
i
अन्यतो दुःखसम्पात नहीच्छामो वयं यथा । तथा नेच्छन्ति सर्वेऽपि, नान्यो दुःखीक्रियेत तत् ।।
* જેમ બીજે કઈ આપણને દુઃખ આપે એ આપણે ઈચ્છતા નથી, તેમ બીજા કેઈથી દુખી થવું કઈ ઈચ્છતું નથી. માટે કેઈને દુઃખી નહિ કર જોઈએ. ૪, [ આપણે બીજાને દુઃખમાં નાખીએ એમાં જે કંઈ ખેટું ન હોય તે બીજે આપણને દુઃખમાં નાખે એ પણ છેટું ન ગણાવું જોઈએ. જેવું આપીએ એવું મળે. મીઠાશ આપીએ તે મીઠાશ મળે અને કડવાશ આપીએ તે કડવાશ. સુખ આપેથી સુખ મળે અને દુઃખ આપેથી દુઃખ એ અટલ સિદ્ધાન્ત છે. જે વાવીએ તે જ મળે. ]
;
'i]
*
' ',''''
1:
*
***
#l1 -
****'
| |
"

Page #328

३०४
कल्याण भारती
# As we do not wish to be pained by anyone. so none wishes. So we must not pain anyone.
[As we sow so will we reap.
Good begets good.
Evil begets evil.
To offer happiness to another is to offer it to oneeelf, to offer pain to another is to offer it to oneself. [
(*

Page #329

पञ्चदशः - प्रकाशः
(५) किञ्चित्कण्टकवेधेऽपि भवामो दुःखिनो वयम् । देहिनो मार्यमाणस्य दुःख जायेत कीदृशम् ॥
*
* એક કાંટો પગમાં વાગતાં આપણે દુ:ખી થઇએ છીએ તેા પ્રાણીના વધ કરતાં એ પ્રાણીને કેવુ'-કેટલું દુઃખ થતું હશે ? ૫
* We are pained, when even a thorn is pierced in a part of our body, how much then would a being which is being killed, be tortured ? 5
३०५
CUUU

Page #330

कल्याणभारती
भोज्य-पेयानि भूरीणि शाकदुग्धादिकानि हि । तस्मात् पापास्पद मांसनाददीत मलीमसम् ।। वनस्पत्यशन स्वच्छ स्वादु प्राकृत पोषकम् । न दुष्यति जनो गृह्णन् सजीवमपि जीवितुम् ।।
(ગુમ)
ખાવા-પીવા ગ્ય શાકરૂપ (વનસ્પતિરૂપ) અને દૂધ વગેરે ચીજે ધરતી પર પુષ્કળ છે. (માંસાહારની કોઈ જરૂર નથી.) માટે મલિન તેમજ પાપરૂપ માંસાહાર કર ન ઘટે. જ વનસ્પત્યાહાર સ્વચ્છ છે (કારણ કે એમાં રુધિરાદિ કોઈ મલિન ચીજ નથી) અને સ્વાદિષ્ટ તેમજ સાવિક છે, વળી પુષ્ટિકારક પણ છે. યદ્યપિ એમાં જીવ છે, પણ તે અત્યન્ત સૂમ છે; અને એટલે ય આધાર જે ન લેવાય તે માણસ જીવી શકે નહિ. માટે એ પ્રાકૃતિક (Natural) અને પવિત્ર આહાર લેતાં માણસ દેષિત થતું નથી. ૬-૭

Page #331

T
:-
:
३०७
(69.1%
x न हि धान्य भवेन्मांस रसरक्तविकारजम् । अमांसभोजिनस्तस्मान्न पापा धान्यभोजिनः ।। (આચાર્ય હેમચન્દ્ર, ગશાસ્ત્ર, તૃતીય પ્રકાશના
૩૩મા શ્લેકની વૃત્તિમાં.) અર્થાત-માંસ રરક્તવિકારજન્ય છે, ધાન્ય એવું નથી, માટે તે માંસ નથી જ. અતઃ ધાન્યાહારી માંસાહારી નથી જ.
એ જ પ્રમાણે દૂધ પણ માંસાહાર યા લેહીથી તદ્દન ભિન્ન અને સ્વચ્છ તથા શુદ્ધ તત્વ છે, માટે એ લેવામાં દેષ નથી. ગાય વગેરેને તેનું દૂધ લેવામાં કષ્ટ થતું નથી, બલકે કાઢી ન લેવામાં જ તેને કષ્ટ સંભવે. માતાનું દૂધ પ્રાણિજન્ય છે એથી એ લોનાર બાળક કંઈ દોષિત થતું નથી. ચુમ્બનારસ પ્રાણિજન્ય છે એથી ચુંબન કરનાર દોષિત થતો નથી. માણસને પેશાબ પ્રાણિજન્ય છે એથી એને ઉપયોગ કરનાર દોષિત થતો નથી. હા. ગાય વગેરેના બચ્ચાને અન્યાય કરી તેનું દૂધ લેવું એ ખરેખર પાપ છે. બાકી એના બચ્ચાને ગ્ય રીતે સંતોષવા સાથે દૂધ લેવામાં કંઈ જ વાંધો નથી.
-
II

Page #332

कल्याणभारती
ઘઉં, દૂધ, ઘી, મલાઈ, માખણ વગેરે તથા વિશેષ પ્રકારનાં ફળ અને શાકોમાં પૌષ્ટિક તત્તવો અને બેલાધાયક સામગ્રી પુરતા પ્રમાણમાં છે, જે માટે માંસાહારનો ઘોર આપત્તિજનક માર્ગ લેવાની કશી જ જરૂર નથી. એ માર્ગ વૈયક્તિક જીવન અને સમાજ તથા રાષ્ટ્રના કુશલ માટે ખરેખર ખૂબ ખતરનાક છે. સહનશક્તિ, અંતઃ પ્રસન્નતા, વિવેકદષ્ટિ અને બૌદ્ધિક ડહાપણની ભૂમિકા વનસ્પત્યાહારમાંથી સર્જાય છે અને જીવનની સાચી શાંતિ તેમ જ આધ્યાત્મિક અભ્યદયને અનુકુળ વાતાવરણ પણ એ જ આહારમાંથી મળી શકે છે. માંસાહારનું મૂળ (જાનવરોનો સંહાર) જ કેટલું ભયંકર છે! અને એથી એની પ્રકૃતીમાં ભયંકરતા જ ભરી હોય એ સરળતાથી સમજી શકાય એવી વાત છે. નિઃસ દેહ, વનસ્પત્યાહાર, જેમાં દૂધ વગેરે સરસ પદાર્થોને પણ સમાવેશ છે, એ ચિત્તપ્રસાદક સારિક આહાર જ માનવને ઉચિત છે અને સમજુ માનવબુદ્ધિ એ આહારને જ પિતાને જીવનાધાર બનાવે.
શીવો જીવ જીવન” એ વચનને અર્થ એમ કરવામાં આવે છે કે જવ જીવનું જીવન છે, એટલે કે એક જીવ બીજા જીવ (બીજા જીવની હિસા) પર નભે છે.

Page #333

પશ્ચરર:-પ્રી :
પ્રત્યેક કાર્યમાં હિંસા રહેલી છે, દેહધારણ હિંસા વગર શક્ય જ નથી, એટલે એક જીવનું જીવન બીજા જીવની હિંસા પર પ્રવર્તે છે એ વાતને જણાવતું ઉપરનું વચન વસ્તુસ્થિતિની નેંધ છે, ધાર્મિક ફરમાન નથી. ધાર્મિક ફરમાન તો એ છે કે ઓછામાં ઓછી હિંસાથી જીવનયાત્રા ચલાવવી, બની શકે એટલી હિંસા ટાળવી. આ જ ઉત્તમમાં ઉત્તમ જીવન છે જીવનની કૃતાર્થતા અહિંસામાં જ છે. હિંસાને આશ્રય તો ન છૂટકે લેવો પડે છે. જીવનયાત્રા માટે વનસ્પતિ આહાર પુરતો છે–પૂર્ણ છે, એટલે વનસ્પતિથી આગળના હાલતા-ચાલતા જીવો નાના કે મેટાની હિંસાથી હટી જવું જોઈએ. એ જ સાચી દષ્ટિ છે, એ જ ધર્મમાર્ગ છે.
પણ ઉપરના વચનને બીજો પણ અર્થ છે, જે ખાસ ધ્યાનમાં લેવા યોગ્ય છે. તે આ : એક જીવ બીજા જીવના જીવનમાં (બીજાની જીવનયાત્રામ) ઉપયોગી છે, સહાયરૂપ છે, મિત્રરૂપે ઉપકારક છે. આ અર્થ “જીવનમૂને કરવાનો છે, પણ એવો અર્થ નહિ કે જીવ જીવને કેળિયો બનવારૂપે ઉપકારક છે. આમ, પ્રસ્તુત વચન પ્રાણીઓ પરસ્પર ઉપકારક છે એમ જણાવીને એ દ્વારા એમ સૂચવે છે કે માણસેએ પરસ્પર સદભાવથી વર્તવું જોઈએ, તેમ જ પશુ પ્રાણીઓ પ્રત્યે કરુણાભાવ ધારણ કરવો જોઇએ. આમ વ્યાપક મૈત્રીને બેધપાઠ માણસોમાં પ્રસરે તે મનુષ્યલક કેવો મહાન લેક બને !
!!
.
'
.
::

Page #334

कल्याणभारती
• In this world there is abundance of vegetables and drinks to eat and to drink. Hence flesh which is useless and also dirty as well as sinful, must be avoided.
• Vegetable food is unsullied, sweet, natural and nourishing as well as tending to the goodness of mind. Vegetables are, no doubt, endowed with life, but that life is the minutest, of the least development; and if man does not take even vegetables as the support of life, he cannot live. So taking that food, man is tainted with no sin.
6-7
UUUU

Page #335

पञ्चदशः - प्रकाशः
(૮) मांसाहारो हि हिंसाज: क्रौर्यजः क्रौर्यवर्धनः । श्रेयोघात्यङ्गभृद्धातोत्तेजकस्त्यागमर्हति ।।
३११
X
* માંસાહાર હિંસાથી પેદા થાય છે. તે ક્રૂરતામાંથી પેદા થઇ ક્રૂરતાને વધારે છે. તે શ્રેયસૂના નાશ કરનાર છે અને પ્રાણિદ્ધિસાને ઉત્તેજનાર છે. માટે તે ત્યાજ્ય છે. ૮
મ
* Meat-diet accrues from animal-slaughter. It has its origin in cruelty, and further engenders and enhances cruelty, It is a destroyer of well-being and stimulant of animal-killing. It therefor. deserves to be shunned. 8
2)

Page #336

कल्याणभारती
Issu'r
wwys
वाचाहीना: पराधीना निर्बला: पशुपक्षिणः । तत्र नाक्रमणं युक्त मांसाहारादिवाञ्छया ।।
* પશુ-પક્ષિઓ અવાચક છે, પરાધીન છે અને નિર્બળ છે એ બીચારાઓ ઉપર માંસાહારાદિ ઈચ્છાથી તૂટી પડવું એ વાજબી નથી૯
* It is quite improper to fall, in order to eat -flesh, upon beasts or birds which are dumb, subject to another and weak. 9

Page #337

વગ્રહરઃ- છારા:
३१३
| |
|
निजक्षणिकसौख्याय परप्राणविदारणम् । अत्यन्तधोर सुस्पष्ट विमृशन्तु सुमेधसः॥
જ પોતાના ક્ષણિક રસાસ્વાદ માટે, ક્ષણિક સુખ માટે બીજાના પ્રાણ હણી નાખવા એ સ્પષ્ટ ઘેર કૃત્ય છે. બુદ્ધિમાને વિચારે. ૧૦
It is, indeed. clearly terrific or heinous to destroy the lives of other animals only for the sake of one's own transitory taste or happiness. Let the intelligent ponder over this. 10

Page #338

कल्याणभारती
भूयिष्ठभोज्यसत्वेऽपि परप्राणिपलादनम् । स्वमांसपुष्टये नून जायते पापपुष्टये ।।
જ ખાવા-પીવા માટે અન્ન-પાન સારા પ્રમાણમાં મજૂદ છતાં પિતાના માંસને પિષવા માટે બીજા પ્રાણીનું માંસ ખાવું એ ખરેખર પાપપષણનું દારુણ દુષ્કૃત્ય છે. ૧૧
* In spite ot the availableness of plentiful eatables and drinks, to eat another's flesh for the purpose of nourishing one's own flesh, indeed, creats the sore nourishment of sin. 11
અમારા - -
villa
- it,
પા
-
I
-
'* -
-

Page #339

ઉઝરા:-અરિ:
(૨૨) पलादा अपि युज्यन्ते पशुधातनपाप्मना। तदर्थ हि प्रवर्तन्ते पशुधातप्रवृत्तयः ।।
* માંસભેજી માણસે પશુધની ક્રિયામાં સીધા ન જોડાતા છતાં પશુધના પાપથી ઘેરાય જ છે. કેમકે પશુધની પ્રવૃત્તિઓ એ લેકેને માટે જ પ્રવર્તતી હોય છે. (ખાનારા હોય ત્યારે જ કતલની પ્રવૃત્તિ ચાલે ને.) ૧૨
* Even those who eat flesh, are united with sins of animal-slaughter though taking no direct part in it, because the act of animal-Slaughter proceeds for those persons. [ No flesh-eater, no slaughter. ) 12

Page #340

कल्याणभारती
यदि पापमन्यदीयकम्बलाद्यर्थचौरिका । परप्राणापहारस्तु स्पष्टमेव महत तमः ।।
* જે બીજાની કાંબળ કે બીજી કઈ ચીજનું હરણ કે અપહરણ કરવું પાપ છે, તો બીજાના પ્રાણનું અપહરણ પાપ નહિ? અરે! એ તે સ્પષ્ટ જ ઘર તમ-ઘેર પાપ છે. ૧૩
. If it is sin to steal or snatch another's blanket or any other thing, it is, certainly, the severest sin or a terrible delusion to take another's life. 13
Initin j
M
ULI),
#illulhi/Plan,

Page #341

પૂજારા -છારા
નક
(૨૪) सपोजपार्चनादानब्रह्मादीन्यखिलान्यपि । प्राणिधातमहापापवह्निना यान्ति भस्मताम् ।।
* તપ, જપ, પૂજા, દાન, બ્રહ્મચર્ય વગેરે બધાં ધર્માચરણે પ્રાણિવધના મહાપાપરૂપ અગ્નિની જ્વાળામાં ભસ્મીભૂત થાય છે. ૧૪
* All religious practices such as austerities, Japa (repeating prayers), worship, gifts, Brahmacharya (chastity), etc., are reduced to ashes by the connection of the blazing fire of the terrible sin of killing. 14
*
- shi.
: :
*iil
iiIII
NJI
IIIII
IIImprint
(url"
R
T
ર
'.

Page #342

३१८
कल्याणभारती
(૧)
न केवल वधो हिंसाऽन्यस्य दुःखीक्रियाऽपि हि । दुश्चेतसा प्रमादाद् वा हिंसैवाघनिकेतनम् ॥
CAD
#
* કેવળ પ્રાણિવધ જ હું'સા નથી, પણ બીજાને દુર્બુદ્ધિથી અથવા પ્રમાદથી દુ:ખ આપવુ એ પણ પાપરૂપ હિં’સા જ છે. ૧૫
મ
Not only killing of another is Hinsa. but to distress another through evil-mindedness or ignorance or negligence, is also, no doubt sinful Hinsa.
15

Page #343

दुर्विचारः स्वयं हिंसा तत्प्रत्याघात आत्मनि । सद्विचारो मनोयोगः स्वान्यक्षेमाय कल्पते ॥
* દુષ્ટ વિચાર (દુબુદ્ધિ યા બીજાનું બુરું ચિતવવું) એ પોતે જ હિંસા છે. એને પ્રત્યાઘાત પિતા પર પડે છે. સદવિચારપૂત મનવૃત્તિ જ સ્વ-પરને માટે ક્ષેમંકર છે. ૧૬.
* Thinking ill of another is itself Hinsa. It has a reaction against one's own self. One's goodmindedness results in well being of one's selfas well as of others. 16
-
કમ
' '' || Ki"'Sys
:
writiાયafil IAS
Hility
મા
III III

Page #344

कल्याणभारती
-
--
दुर्विचारेण दुःशब्दैर्दुष्कृत्यैश्चान्यपीडनम् । कुर्वन्तोऽर्जन्ति हिंसाया अशुभायति कल्मषम् ।।
* ખરાબ વિચાર, કટુ શબ્દો અને દુષ્કૃત્યથી (આમ મનથી, વાણીથી અને કાયથી) બીજાને દુઃખ દેનારા હિંસાનું પાપ ઉપાજે છે, જેના પરિણામે તેમનું ભવિષ્ય દુઃખગ્રસ્ત બને છે. ૧૭.
* Persons distressing another by evil thoughts, words and deeds. incur sin of Hinsa which results in their miserable future. 17
-
*

Page #345

gશ્નર-નાશ:
(૨૮-૧) स्वत्सुख कोऽपि हन्याच्चेत् तदा त्व व्यथसे कियत् ? । तथा भवति दुःखी स विदारयसि यत्सुखम् ।। स्वदुःखित्वानुमानेन विभाव्य परदुःखिताम् । नान्यद्रोहे प्रवर्तेथाः करुणामनीभवन् ।।
(૩૫)
છે જે કઈ તારા સુખને હણે તે તને કેટલું દુઃખ થાય! એ પ્રમાણે જેના સુખને તું નષ્ટ કરે તે પણ દુઃખી થાય એ સ્પષ્ટ જ છે. * પિતાના દુઃખના અનુભવ પરથી બીજાનું દુઃખ પણ સમજી શકાય છે. અતઃ દિલમાં કરુણ ધારણ કરીને પરદ્રોહનું પાપ-બીજાનું બગડે એવું દુષ્કૃત ન કરીએ. ૧૮-૧૯
UUU
Sા
'.
Lી
-

Page #346

३२२
कल्याणभारती
winnt
URUS
• How miserable you become when someone destroys your some happiness, similarly that man also becomes miserable whose happiness you destroy, perceiving another's unhappiness on the ground of your own unhappiness, do not commit ill to anyone, being of compassionate attitude.
18-19

Page #347

વલ્લો:-બજાર:
(૨૦) निषेमात्र नाहिंसा परोपकृतिरप्यसौ । समता सर्वभूतेषु मैत्री, वत्सलता हि सा ||
३२३
મ
અહિંસા એ માત્ર નિષેધરૂર નથી, અર્થાત્ હિંસ ન કરવી એટલી જ માત્ર મર્યાદાવાળી નથી, પણ વિધિરૂપ-પ્રવૃત્તિરૂપ પણ છે, અર્થાત્ પરહિતપ્રવૃત્તિરૂપ પણ છે.
સર્વ પ્રાણી તરફ સમભાવ, મૈત્રી અને વાત્સલ્ય એ અહિંસા છે. ૨૦

Page #348

कल्याणभारती
* Ahinsa is not only negative, but it is also positive, that is to say, it is also benevolence ( doing good to others ). It is defined as equalmindedness to all living beings and all-pervading friendship or universal love which is sure to induce one to benefit others. 20
[Only negative Ahinsa is an incomplete Ahinsa. The entity of Ahinsa is completely achieved in the combination of both kinds of Ahinsa-negative and positive. ]
OY

Page #349

•
पञ्चदश: - प्रकाशः
(૨) अहिंसावधानत्वमपि हिंसात्मदूषणम् अहिंसा सावधानस्तत् कुर्वीत सकलां क्रियाम् ॥
CAL
#
અહિંસાના પાલન પ્રત્યે સાવધાની ન રાખવી એમાં પણ હિંસાના દોષ છે. માટે શ્રેયાથી મનુષ્યે કઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતાં અહિંસાને ખ્યાલ રાખવેા ઘટે. ૨૧
મ
Negligence in the observance of Ahinsa, is also Hinsa. So being careful in every action one should take all possible precautions to avoid Hinsa. 21
३२५

Page #350

३२६
कल्याणभारती
(૨૨) परोपकारि सत् कर्म न हिंसा कष्टकार्यपि । प्रबुद्धस्य हि सच्चित्त ं प्रभवः क्षेमसम्पदाम् ।।
મ
# બીજાનું ભલું કરનારુ સત્ કમ એને કષ્ટદાયક થવા છતાં હિંસા નથી. ( ઉદાહરણ તરીકે ઓપરેશન વગેરે.) જાગ્રત મનુષ્યનું શણું ચિત્ત કલ્યાણવિભવની ઉરા છે. ૨૨
#
શ No sin of Hinsa is involved in a good act benevolent to another, even if it causes pain (to him ). The good mind of the man who is enlightened, is the fertile soil for the wealth of welfare.
22
upd

Page #351

ચા:-બા:
(૨૩-૨૪)
वयं सर्वेऽङ्गिनो बाला ईश्वरस्य जगत्पितुः तदन्यदेहिनो हिंसा भ्रातुहिसेव किं नहि ? || ईश्वरश्च कथं तुष्येत् तद्वालं घ्नति देहिनम्? | तोषायापि ततस्तस्य प्राणिघात परित्यजेत् ॥
(યુમમ્)
३२७
XXX
આપણે બધા પ્રાણી જગત્—પિતા ઈશ્વરના બાળ છીએ તે બીજા પ્રાણીની હિંસા ભ્રાતાની હિંસા સમાન ગણાય નહિ ?
અને, ઇશ્વર પેાતાના ખાળની હત્યા કરનાર પર શું રાજી થશે કે ? માટે ઇશ્વરના સન્તાષ માટે પણ પ્રાણિ હત્યા ત્યજી દેવી ઘટે. ૨૩-૨૪
Ta

Page #352

कल्याणभारती
..
.
* We all are world-father God's children and thus we all-all His creatures-are brothers. So if we give pain to any man or animal, is it not like giving pain to our brother?
And how is God pleased with the person who pains or kills His child in the form of an animal or a creature ? So even in order to satisfy Him one should avoid to kill or pain another. 23-24
*

Page #353

પā
-
BIT:
(૨૫-૨૬) यथा द्रुमस्य पुष्पेषु पिबति भ्रमरो रसम् । नत्वसौ क्लमयेत् पुष्पमात्मानच प्रतोषयेत् ।। तथाऽशनादिक प्राप्य नरपश्वादितस्तथा । यथा ते दुःखिनो न स्युनॊद्विग्ना नापि निर्बलाः ।।
(યુમ)
મ જેમ ભમરે વૃક્ષનાં પુ પર બેસી તે પુષિાને રસ પીએ છે, પણ એ પુને કિલામણ થાય કે હાનિ પહોંચે તેમ કરતા નથી, અને પિતાને સંતુષ્ટ કરી લે છે, તેમ માણસોએ માણસે કે પશુ વગેરેની પાસેથી ભેજનાદિ એવી રીતે મેળવવું કે જેથી આપણા એ સહાયકે, મિત્રે દુઃખી, નિર્બલ કે ઉદ્દ વિગ્ન થવા ન પામે ૨૫-૨૬

Page #354

कल्याणभारती
-
• As the bee sucks the juice of flowers and satisfies itself without withering or injuring them, 80 men ought to gain food etc, from men and animals in such a way that those men and animals (clearly helpful friends of human beings ) may not be pained, weakened or dejected. 25-26
..
.
1
CW
1
.

Page #355

पञ्चदश:-प्रकाशः
-
-
ATME
(२७) मषाभाषणमन्यायः परनिन्दान्यवञ्चनम् । द्वेषदृष्टि: क्रुदावेशः सर्व हिंसा भवत्यदः ।।
आपु,
* भृषालाष, अन्याय, ५२निन्हा, भील દ્રષદષ્ટિ, ક્રોધાવેશ એ બધું હિંસા છે. ૨૭
* Falsehoed, injustice, censuring another, cheating, hatred, wrath-all these are included in sinful Hinsa. 27
NITI

Page #356

३३२
कल्याणमारती
(૨૮) कठोरवाणीजल्पेन वैरं भवति दुःखदम् । तत्संस्कारा वहन्तश्चान्यभवेष्वपि दुःखदा ।
આ કાર વાણી ખેલવાના પરિણામે દુ:ખદ વૈર બધાય છે અને એના સંસ્કાર ભવાન્તર ( આગામી ભવેશ )માં પણ ચાલ્યા આવે છે, જે પ્રગટ થઈ દુઃખ દાયક અને છે. ૨૮
* Bad or harsh words generate distressful animosity and its impressions may flow even in future births and become painful. 28
Pol

Page #357

પન્ના
-
શ:
(SUU
૬)
:
(૨૧) मिष्टशिष्टाभिभाषित्वाभ्यसन बहुलाभकृत् । जनप्रीतिमनःशान्तिः श्रेयश्च प्राप्यते ततः ।।
# મિષ્ટ–શિષ્ટ વાણીને અભ્યાસ બહુ લાભકારક છે. એથી જનાનુરાગ, માનસિક શાન્તિ અને શ્રેયસ પમાય છે. ૨૯
• Practice of uttering sweet as well as polite words is very advantageous. Thereby are acquired popularity ( affection of the people ), mental quiet and welfare. 29
-
- -..
- ' '
https:* *
-
1
*:

Page #358

३३४
साधना
कल्याणभारती
For you
( ३० )
जीवनस्योत्तम तव करुणा चेन चेतसि ॥ महीयसोऽपि सम्राजो धूलीकल्प हि जीवितम्र |
*
જીવનનું ઉત્તમ તત્ત્વ કરુણા છે, એ જો અન્તઃકરણમાં નથી તેા મોટા સમ્રાનુ જીવન પશુ ધૂળ
समान छे. ३०
*
The best quality of life is compassion which being absent, the life of even a paramount king is dust-like.
30

Page #359

ઉદ્દિશા-અંજીરાઃ
પર
છે
क्रूरताऽन्तर्महारोगो महादुःखाय जायते । करुणा चान्तरी सम्पदात्मदर्शनदीपिका।।
* કુરતા એ અન્તરને મહારોગ છે, જે મહાદુઃખને સર્જક છે, જયારે કરુણુ એ અન્તરની સમ્પત્તિ છે, જે આત્મદર્શન માટે દીપિકાનું કામ બજાવે છે. ૩૧
• Cruelty is an internal terrible disease causing severe calamities, while compassioni s an internal wealth which serves as a lamp to enlighten Self.
|
31.
-
-
+ : HT
| M
-
ult/IE,
LW:*

Page #360

३३६
कल्याणभारती
(३२)
पीडन प्राणिनो हन्त ! विश्वेशादेशखण्डनम् । हितसम्पादन' तस्य विश्वेशा देशपालनम् ॥
x
પરપીડન એ વિશ્વેશ્વરના આદેશનુ' ખંડન છે, અને પ્રાણીનું ભલું કરવું એ વિશ્વરના આદેશનુ પાલન છે. કુર
x
• To kill or injure another is disdain of God's order and to benefit another is carrying out of His order. 32
[{2}

Page #361

પન્નરીદ-પ્રશ:
(૩૩) तनुध्वमीश्वरप्रेम्णे प्रेम तस्य प्रजाः प्रति । कुरुष्व तस्य बालेषु तद्दयाप्राप्तये दयाम् ।।
* ઈશ્વરને પ્રેમ મેળવ હોય તે એના બાળકો પ્રત્યે પ્રેમ કેળવે. એ પરમ પિતાની દયા ચાહતા હે તે એના બાળકો પ્રત્યે દયાપૂર્ણ વર્તન રાખો. ૩૩
. If you wish to gain God's love, cultivate love for His children ( living beings ). If you desire that Great Father's mercy show mercy to His children ( living beings ). 33
=
=
=
=

Page #362

कल्याणभारती
(૨૪) दुःखिसेवां महात्मान ईशसेवा प्रचक्षते । प्रभुरूपात्मना सेवा प्राणिनां नयतीश्वरम् ।।
જ દુઃખીઓની સેવાને મહાત્માઓ ઈશ્વરની સેવા કહે છે. કેમકે એ ઈશ્વરની આજ્ઞાનું પાલન છે. બધા પ્રાણુઓમાં જે આત્મા છે તે તેને તાવિક સ્વરૂપે પરમાત્મા છે, એટલે એ રીતે પણ પ્રાણીઓની સેવા એ પરમાત્માની સેવા છે, અને એ સેવા સેવકને ઈશ્વરની પાસે અર્થાત્ ઈશ્વરીય સ્થિતિએ પહોંચાડે છે. ૩૪

Page #363

पञ्चदशः- प्रकाशः
S
• Service to the afflicted is service to God, because it is the carrying out of the order of God. The soul in a living being is, in its real nature, the Supreme Being (God), according to this stand -point also, service to embodied beings is service to God. Thus service to the afflicted deifies the server (leads the server to the state of Godhood).
३.३९
34

Page #364

૨૪૦
कल्याणभारती
Th
(૩૧-૩૬) स त्वमेवासि यं हन्त ! हन्तव्य इति मन्यसे । स त्वमेवासि यं कर्तुं मभिवाञ्छसि दुःखिनम् || स त्वमेवासि यस्य त्वमनिष्टं च चिकीर्षसि ।
परद्रोह विचारैस्तन्मात्मान नय दुर्गतिम् ॥
*
*હું ભદ્ર! તે તુ જ વિચાર કરે છે; તે તું જ વાના વિચાર કરે છે; તે
છે જેને તુ ...હુણવાના-મારવાને છે જેને તુ' પીડવાના-સ’તાપતું જ છે જેવું તું અનિષ્ટ કરવા ઇચ્છે છે. તા તું બીજાને હણવાના કે પીડવાના દુષ્ટ વિચારો કરીને તારા આત્માને અધોગતિમાં ન
પાડે.
૩૫-૩૬
મ
(યુÇમ્)
# 0 good one ! he whom you wish to kill, is just you; he whom you wish to harass, is just you; he whom you wish to injure, is just you– So do not drive yourself to downfall by thinking to kill or distress others.
35-36

Page #365

अहिंसा परमो धर्मः सर्ववात्सल्यलक्षणः। अन्ये सर्वे तदात्मानो गुणाः कल्याणकारिणः ।।
* અહિંસા પરમ ધર્મ છે. બધા તરફ વાત્સલ્યભાવ એ એનું લક્ષણ છે. બીજા બધા કલ્યાણકારી ગુણે અહિંસારૂપ છે–એમના ગર્ભમાં અહિંસાનું જ તવા પ્રાણરૂપે રહેલું છે. ૩૭
* Ahinsa ( non-injury ) is the greatest Dharma ( religion ) which is defined as the universal love. It is the soul of all the other auspicious virtues or they are founded on the basis of it. 37

Page #366

कल्याणभारती
(૨૮) जीवनस्य भवेच्शुद्धिः शुद्धौ वाक्कर्मचेतसाम् । सा चाहिंसा महोत्कर्षा सर्वकल्याणमन्दिरम् ।।
આ વિચાર, વાણી અને વર્તનની શુદ્ધિ એ જ જીવન શુદ્ધિ છે, અને એ જ અહિંસા છે, જે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિએ પોંચીને સર્વ પ્રકારના કલ્યાણનું મન્દિર અથવા (બધા પ્રાણીઓને હિતાવહ હેઈ) બધાઓના કલ્યાણનું મન્દિર બને છે ૩૮
* Purity of life consists in the purity of mind, speech and actions, and this is Ahinsa which beiny of the highest type, is, indeed, an abode of all kinds of welfare, or propitious to all owing to its being advantageous to all living beings. 38
૯UBE
T

Page #367

વર: પ્રવી:
Yu
.
..,
हिंसा परस्याऽकुशलैषणेऽपि
परापकारे पुनरुच्यते किम् ? । विश्वाङ्गिमैत्रीरतिलक्षणां योऽ
जानादहिसां स हि वेद तत्वम् ।।
બીજાનું બુરું ઈચ્છવામાં પણ હિંસા છે, તે પછી બીજાનું બુરું કરવા વિષે તે શું પૂછવું? અહિંસાનું વાસ્તવિક તત્વ દુનિયાભરના પ્રાણુઓ સાથે મૈત્રીભાવ અનુભવવામાં છે. અહિંસાનું આ લક્ષણ જે સમયે છે તે જ ખરો તત્વવેત્તા છે. ૩૯
. Even wishing ill of others is Hinsa, then what to say of doing ill to others ? He who has understood Ahinsa to mean universal friendship or love, has grasped the right principle directing to the highest state of life. 39

Page #368

कल्यागभारती
-
-
-
-
-
-
-
(૪૦) हिंसा प्रसूते प्रतिहिंसकत्व वैरेण वैरस्य परम्परा च । जगत्यहिंसाबलमुच्चकोटि विरोधिचेतांस्यपि नामयेद् यत् ।।
* હિંસામાંથી પ્રતિહિંસકભાવ જમે છે. વૈરથી વૈર જમે છે અને વધે છે. જગતમાં અહિંસાનું બળ એ ઉત્કૃષ્ટ બળ છે, જે વિરોધીઓના દુશ્મનાવટભરેલાં દિલને પણ નમાવે છે. ૪૦
* Violence begets counter-violence. An act of hostility lets loose a flood of such retaliatory acts. The force of non-violence is of a type so supreme that even hostile hearts may bend before it. 40
૭િ.૦
૦
૦
૦
૦
૦ = 0
.
:

Page #369

વરા-રાઃ
प्रवक्ति शास्त्रं महतीमहिंसा
संन्यासिनां गेहवतां लघु च । संकल्पतः स्थूलशरीरभाजां
निरागसां हिंसनवर्जरूपाम् ।।
જ શાસ્ત્રમાં અહિંસાનું મહાવ્રત સાધુ-સંન્યાસી જીવન માટે બતાવ્યું છે, જ્યારે ગૃહસ્થ માટે અહિંસાનું અણુવ્રત જણાવ્યું છે. ગૃહસ્થ માટે પ્રરૂપાયેલી “આણુ” અહિંસાની મર્યાદા નિરપરાધ “સ્કૂલ” (“સ” અર્થાત હાલતા-ચાલતા) પ્રાણીઓની ઈરાદાપૂર્વક હિંસાથી વિરમવામાં છે. ૪૧
* The scriptures have ordained the great or comprehensive vow of non-violence for ascetics and the small or limited one for householders. The latter consists in not intentionally killing innocent or unoffending animals who are Trasa (moving or mobile) beings. 41.

Page #370

कल्याणभारती
-
(४२) धर्मो ह्यहिंसामवलम्बमानो हिंसात आविर्भविता कथं नु ?। न वारितो हि प्रभवन्ति पाथोरुहाणि वोर्जनिमाप्नुवन्ति ।।
- ધર્મની સિદ્ધિ અહિંસાના પાલન પર નિર્ભર છે, પછી તે હિંસાથી કેમ થાય? પાણીમાં ઉત્પન્ન થનાર કમળ અગ્નિમાંથી કેમ પેદા થઈ શકે? ૪૨
* Merit (Dharma) which accrues from non-injury, can never accrue from injury, Lotuses which grow in water, can never have their growth in fire. 42
Post
HINDI
lifilm

Page #371

પંદરા: પ્રારા:
(૪૨) स उच्यते हिंसक एव देहादहिंसको यो मनसा सहिंसः । देहेन हिसाभवनेऽपि शुद्धोपयोगचित्तस्तु भवेदहिंसः।।
* જે શરીરથી અહિંસક હોવા છતાં મનથી હિંસક છે તે હિંસક છે, અને જેનું ચિત્ત શુદ્ધ ઉપયોગમાં વર્તે છે તેનાથી આકસ્મિક અથવા અનિવાર્યરૂપની હિંસા થઈ જાય તે યે તે અહિંસક છે. ૪૩
Those who are mentally violent, are guilty of violence even though they may be physically non -violent; while those who act with their mind piously inclined, are truly non-violent even though physical violence happens to be committed by them in so acting. 43
|
* *
* *

Page #372

३४८
कल्याणभारती
(૪૪) एवं च नो दुर्बलचित्तवृत्ताअहिंसधर्मो लभते प्रतिष्ठाम् । अहिंसधर्मः खलु वीरधर्मों वीरो हि संगच्छति वीरधर्मम् ।।
ક
જ આ પરથી સમજી શકાય છે કે દુર્બળ ચિત્તમાં, અર્થાત્ વ્હીકણ કાયર માણસમાં અહિંસાધર્મ પ્રતિષ્ઠિત થઈ શકતું નથી. અહિંસા વીરધર્મ છે અને વીર જ વિરધર્મનું પાલન કરી શકે. ૪૪
-
=
:: threatentIIIIIIIII
MIHIYI, '':JLAut,
/hifti//w/au.
છે
wrld.
#
h
u
l utill
-
---
-
-
-
this 4! !'

Page #373

gવર:-પ્રશદ
૨૪.
કક
=
ક
,
,
[ કઈ દુષ્ટ માણસના અન્યાયપૂર્ણ હમલાના વખતે એની સામે આત્મબળથી ઝુંઝવું અને અહિંસક રહી એના હાથે ખતમ થઈ જવું પડે તે ખતમ થઈ જવું એ બહુ મોટી અને શ્રેષ્ઠ વાત છે, પરંતુ એવા વખતે કાયર થઈ ભાગી જવું એના કરતાં તે એ હમલાખેરને શારીરિક બળથી સામને કરે અને જરૂરીઆત પ્રમાણે પ્રતીકાર કરે એ હજાર દરજજે સારું છે. કેમકે કાયરપણું એ નમાલાપણું છે, જ્યારે બહાદુરી તેમજ નિર્ભયતા એ જીવનનું વીર્ય પૂર્ણ સૌન્દર્ય છે.]
* Thus it is clear that those who are cowardly and wanting in courage, cannot claim to have been non-violent simply because of their refraining from the use of physical force. The path of non-violence is meant for the brave and only the brave can tread the heroic path. 44
**
-
-
(s
T
'
-
-
-

Page #374

कल्याणभारती
[ In the case of unjust aggression, it is much better for an individual to pit soul-force against the aggressor and, remaining non-violent, to be killed by him, or if that be not practicable, to oppose the aggressor with all the physical force at his command and, if necessary, to kill him, rather than to flee away out of cowardice to pro. tect himself, his dependents and property. Cowo ardice does not form part of the pure nature of the soul while courage or freedom fromfear, does. ]
31
1.14

Page #375

षोडशः-प्रकाश
पश्चव्रती CHAPTER 16 Five Vows
धर्म एको हि दीनानां निधी रोगवतां सुधा। नाथः पुनरनाथानां दुःखिनां च सुख महत् ॥
* એક ધર્મ જ ગરીબને ધનભંડાર છે, રોગીઓને માટે પીયૂષ છે, અનાથને નાથ છે અને દુખિયાઓનું महान् सुप छे. १
• Dharma is the treasure to the poor, Dharma is the nectar to the diseased, Dharma is the sheIter to the helpless and Dharma is the best happiness to the unhappy. 1
on
mmen
Arurtner
HIVillia
p
ith
fili A

Page #376

कल्याणभारती
(૨) नहि मुच्येत दुःखेभ्यो धर्मालम्बनजितः । एको हि शरण धर्मः समग्रसुखसम्पदे ।।
* ધર્મના આલંબન વગરને મનુષ્ય, પછી તે રાજામહારાજા કે સાર્વભૌમ ચક્રવતી હેય, યા ઈન્દ્ર, મહેન્દ્ર કે સમગ્ર વિશ્વને અધિપતિ હોય, દુઃખમાંથી છૂટી શકતા નથી. સમગ્ર જગતમાં સમગ્ર સુખસમ્પત્તિ માટે એક ધર્મ જ શરણભૂત છે. ૨
* One cannot be relieved of miseries without resorting to Dharma, Dharma lis the sole refuge for the purpose of the attainment of all happiness.

Page #377

"
/
1. "+"
REJ
'હ
.
જ it,
धर्मः कल्याणलाभाय सेवितव्यः प्रयत्नतः । तमनासेव्य तन्नाम्ना वैरायन्ते तु दुधियः ।।
# ધર્મ કલ્યાણ માટે છે, સાવધાનીથી સેવવાને છે, પણ દુર્મતિ માણસો એને સેવવાનું-આરાધવાનું મૂકી દઈ તેના નામ પર ઝઘડા કરે છે. ૩
* Dharma (religion ) is intended for acquiring welfare. So it is to be observed with assiduity. But wicked persons instead of observing it properly create dissensions in the name of it (religion-Dharma ). 3
LUUU
DS

Page #378

३५४
कल्याण भारती
(४)
धर्मशालां समाश्रित्य यां कामपि महाशयः । धर्मपान करोत्येव करोत्येवात्मपोषणम् ॥
*
જે મહાશય ખરેખર ધર્મના પિપાસુ છે તે તે કોઈ પશુ ધર્મશાલા 'ને આશ્રય પામીને ધર્મનુ પાન કરવાના જ અને આત્મકલ્યાણની સાધનાને घोषवाना ४. ४
* That good-minded person who has real thirst for finding out and observing real religion will quench his thirst and achieve his spiritual benefit by reserting to any school of religious thought.

Page #379

વોરાનાશ:
HIII,
S
धर्मशालामदाविष्टो धर्ममास्वदते न यः । न तद्गच्शुिभयुः स्यात् प्रत्युत स्यात् स आत्महा ।।
* પણ જેને પિતાની ધર્મશાળાને ઘમંડ રાખીને જ ફરવું છે અને ધર્મને સ્વાદ લે નથી તે માણસ પિતાની “ધર્મશાળા ”નો ગર્વ કરવાથી કંઈ જીવનનું શ્રેય પામી શકનાર નથી. ઊલટું, એથી તે એ પિતાના આત્માની દુર્ગતિ જ કરે છે. ૫
* But one who wants to harade with the conceited notions about one's own "school of religious thought" and who does not want to taste the essence of religion, will never be able, on account of one's conceited notions. to secure true welfare of one's life, but, on the contrary, will bring ruin upon one's Atma. 5
:
-

Page #380

ર૫ ૬
कल्याणभारती
भिन्नभिन्ना न वै धर्मा धर्म एको हि भद्रकृत् । स चास्त्यहिंसासौहार्दसत्यसंयमनम्रताः ।।
આ જગતમાં ધમે જુદા જુદા નથી, ધર્મ તે સમગ્ર મનુષ્યને માટે એક જ છે. (પરમેશ્વર એક છે, તો પછી ધર્મ પણ એક જ હોઈ શકે એ સ્પષ્ટ વાત છે.) એ એક ધર્મ-અહિંસા, સૌહાર્દ, સત્ય, સંયમ અને નમ્રતા (આ સગુણેથી સમ્પન્ન બનવું એ જ અભ્યદય અને નિઃશ્રેયસની સિદ્ધિને એક માત્ર માર્ગ છે.) ૬
# . It is not true to think about Dharma that Dharmas are separate, but Dharma is one and the same, It consists in the attainment of non-injury, friendiness, truthfulness, self-restraint and humility. ( This is Dharma which alone conduces to prosperity and emancipation.) 6

Page #381

વોડા-થરા:
૨
एतद्धर्मसमाचारो भवेच्चेत् प्रसृतो जने । तदाऽयमेव लोक: स्यात् परमानन्दमन्दिरम् ।।
- આ ધર્મનું સમગ્ર આચરણ મનુષ્યમાં જે પ્રચાર પામે તે ખરેખર આ મનુષ્યલેક પરમાનન્દનું ધામ બની જાય. ૭
• If the observance of this Dharma is diffused in mankind, then this human world is sure to be an abode of great joy and happiness. 7
\\\\\\hs
S
@
Hits:

Page #382

૨૫૮
कल्याणभारती
(૮)
धर्माचरणसम्बन्धि किञ्चिदत्र निरूपणम् । चिकीर्ष आत्मकल्याणभावनोद्बोधनाकृते ।।
મ
* ધર્મના ભાચરણ બાબત કાંઈક નિરૂપણુ અહીં કરવા ઈચ્છુ છુ”—આત્મકલ્યાણની પવિત્ર ભાવનાનુ ઉમૈધન થવા પામે એ માટે. ૮
મ
# I wish here to relate briefly about the observance of Dharma in order that one's religious interest may be awakened. 8

Page #383

૨૬૨.
तथाऽऽचरत भाषवं विचारयत चान्वहम् । यथा परो न पीडयेताऽथवाऽल्पिष्ठप्रमाणतः ।।
* એવા વિવેકથી કામ કરે, વચન બેલે અને વિચાર કરે કે બીજાને ઈજા થવા પામે નહિ, અથવા ઓછામાં ઓછા પ્રાણીઓને ઓછામાં ઓછી ઈજા થાય. ૯
* Exercise great care in your work, speech end thought so that other may not be offended or the smallest number of beings, may be offended the least. 9
I
II.
'

Page #384

कल्याणभारती
':
'
R /
*
यथार्थमेव भाषाध्वविना किञ्चन मिश्रणम् । रूपान्तरेण न ब्रूत भीत्या लाभाशयाथवा ।।
જ કંઈ પણ મિશ્રણ (ભેળસેળ) કર્યા વગર સાચું કહે. ભયથી કે લાભની આશાએ કોઈ પણ વાતને રૂપાન્તરિત -વિકૃત કરી ન કહે. ૧૦
• Tell unvarnished and unadulterated truth. Expe. cting gain or fearing injury, do not distort truth.
10
-
-
- - -
-
-
૦િ
૯
';*
૪
૦
૮ :
૦ ૧ ૦
*
૦
ple
૦
:
= 0
-
-
૧
/
૨

Page #385

જોડા:-અરઃ
૨૨
तूष्णीं भवत गुह्येऽर्थे पृच्छन्त वा निषेधत । नैबल्य नैतिक लौकैषणा-भीति च मुञ्चत ।।
જ જાહેર કરવા જેવી બાબત ન હોય તેમાં મૌન રહે, અથવા તે વિષે પૂછનારને તેમાં ન પડવાનું જણાવી દે. નૈતિક નિર્બલતા, લેકેષણા અને ભેકભય એ સર્વને દૂર ફેક. ૧૧
.. Keep mum in matters which should not be published, or tell those who are inquisitive, not to dabble in them. Dismiss moral weakness, desire for cheap popularity and undue fear of public opinion. 11
=
=
=

Page #386

३६२
कल्याणभारती
दुहर्हास परनिन्दा च त्यजेतानर्थकारणम् । सूनृतव्रतनिष्ठत्वं भजेत कुशलावहम् ।।
જ ઉદ્ધત હાસ્ય અને પરનિન્દા જે સ્પષ્ટ અનર્થકારક છે તેને મૂકી દે. સૂતૃત વ્રત (પ્રિય-હિત સત્ય) જે કેવલ કુશલકારક છે તે પર દઢ રહેવાને અભ્યાસ કરો. ૧૨
• Cast off insolent laughter and censure of others, because they are clearly harmful. Learn to be fimm on the vow of truthfulness which is the giver of only happiness. 12
-
ક
firs* II
it, 14*
||

Page #387

થોડા-ગોરા
मा स्मा दुवृत्तयो भूताऽनधिकारेऽन्यवस्तुनि । अधिकार समाच्छेत्तु विचेष्टध्वन कस्यचित् ।।
* જે વસ્તુ પર તમારો અધિકાર ન હોય તે વિષે તમારી દાનત બગાડતા નહિ. બીજાના અધિકાર પર ત્રાપ મારતા નહિ. ૧૩
. Do not covet tbose things on which you have no rightful claim Do not pounce on the rights of others. 13

Page #388

૬૪
कल्याणभारती
(१४)
भवदासादित
वीर्य स्वपरोन्नतिसाधकम् । न तद्दुरुपयोगस्य चेष्टां कुरुत कर्हिचित् ।
xx
* તમને મળેલું વીય તમારી અને બીજાઓની ઉન્નતિ સાધવામાં જથ્થર સાધન છે. તેના દુરુપયોગ ક્રૂરતા નહિ. ૧૪
x
* The virility you have inherited, is the strongest instrument of doing good to others as well as to your self. Do not dissipate it, 14
CHAN

Page #389

હોકા:-પ્રાયઃ
GRAF
(૬૧) परिग्रहस्य कुर्वीध्वं परिमाणं यथोचितम् । यतस्तृष्णा नियन्त्रयेत पापारम्भप्रसारिणी |
મ
તૃષ્ણાના વેગ જેમ વધે છે તેમ પાપાર ભા વિસ્તરે છે. પરિગ્રહનુ' ઉચિત પરિમાણ કરે, જેથી તૃષ્ણાને વધતા જતા વેગ કાબૂમાં આવશે અને પાપાર ભે। મન્દ પડતા જશે. ૧૫
३६५
મ
• Fix proper measure of worldly acquisitions ( for ), so that the velocity of momentum of the ever-increasing desire launching into extensive sinful undertakings, may be brought under effective control 15

Page #390

कल्याणभारती
-
- -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
प्रामाणिकोद्यमाद् द्रव्यं भवेच्चेन्नियमाधिकम् । कुर्वीध्व तव्ययं शीघ्र लोककल्याणकर्मणि ।।
ઉદ્યમ પ્રામાણિકપણે કરવાને, એ પ્રકારના વ્યવ સાયમાં જે પરિગ્રહના નિયમથી વધુ ઘન મળે તે તે હેકકલ્યાણના કાર્યમાં સત્વર ખચી નાખવાનું. ૧૬
* If per chance by honest industry you acquire wealth more than the measure of Parigraha fixed by you, spend it at once for the benefit of man. kind. 16.
નં.
ર
:- Me
a nકોમ

Page #391

જોશ:-રાઃ
आवश्यकत्व संवर्ध्य भाराक्रान्तीभवन् स्वयम् । आमन्त्रयति दुःखानि स्वविकास रुणद्धि च ।।
* માણસ જરૂરીઆતે વધારી હાથે કરી પતે ભારાક્રાન્ત બને છે અને દુઃખને નોતરે છે, અને સાથે જ પિતાના જીવનવિકાસને ધે છે. ૧૭
* A man. by multiplying his necessities and by thus voluntarily adding to his burden, invites misery, and stifles his development of life at the same time. 17
,
,
''
//ra'
-
TE
//
IfIilli
(૯
I
ધ - ૫ નutuપવાદ!!!
hai is://EIR 3Yvi
'3 14 15/i
||
-
!! | lili ti[Ti ..

Page #392

३६८
कल्याण भारती
(१८) बहु संग्रहशीलत्वा, विलासप्रमदेषु वा । अर्थापव्ययकर्तारोऽत्यर्थं घ्नन्ति प्रजाहितम् ॥
x
“બહુ સંગ્રહુશીલ માણસા યા ઉશ્રૃંખલ માજશેખમાં ધન વેડફનારા માણુસા પ્રજાનું હિત હ છે. આમ, એવાએ પ્રજાદ્રોહનું માટુ' પાપ કરે છે. ૧૮
* By being over-covetous in the accumulation of wealth, or by spending money in uncontrolled luxuries, men destory people's interests. 18
TRY

Page #393

षोडश:-प्रकाशः
-
(१९-२०) भोगोपाधिर्भवेदल्पो मनुष्याणां यथा यथा । तथा तथाऽपचीयन्ते चिन्तालोभक्ल मार्तयः ।। दातुच निजयोगं ते सावकाशास्तथा तथा-। भवेयुः समहत्त्वेषु लोककल्याणकर्मसु ।।
(युग्मम्)
# ભેગની ઉપાધિઓ જેમ થેડી હશે તેમ ચિન્તા, લેભ, શ્રમ, કષ્ટ ઓછાં થવાનાં, અને તેમ લેકકલ્યાણનાં સત્કાર્યોમાં પિતાને સહાગ સારો આપી શકાવાને. (આમ, આત્મશાન્તિ તેમ જ સેવા બનેને અમૂલ્ય साम भवानी.) १८-२०
• The less sensual enjoyments, the less anxiety, greed, fatigue and worry; and the more one in this condition, will be able to take part in bene. ficent activities for the people at farge ( Thus internal tranquillity and devotion to auspicious work of benevolence both would be available. )
19-20
-
CUUUN
mamm
Raman
-

Page #394

३७०
कल्याण भारती
(२१) अहिंसासूनृतास्तेयब्रह्मचर्यापरिग्रहाः ।
एते पञ्च यमाः सन्तः सार्वभौमा महाब्रतम् ॥
X
* અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચય અને અપરિગ્રહ એ પાંચ યમે। સાભૌમ બનતાં મહાવ્રત કહેવાય છે.
૨૧
¤
* Non-injury, uuthfulness, refraining from stealing, celibacy and renouncement of property, especially, greed of it-these five are called Yamas.x When these Yamas are not delimited by the exigences of time and place etc., they constitute the great vows (4) applicable in all places and at all times (). 21
x Yama means self-restraint.

Page #395

મોઇરા:-પ્રજારા:
(૨૨)
एतस्य व्रतपञ्चकस्य विमलादाराधनाज्जायते निर्मातु निजचेतसो विमलतां सामर्थ्यशाली जनः । तस्माद् योगपथे करोति च गति तेजस्विनीमुत्तमे सम्प्राप्नोत्यमुना क्रमेण च परं निःश्रेयस मङ्गलम् ॥
३७१
આ વ્રત'ચકના નિર્મળ આરાધનથી મનુષ્ય પેાતાના ચિત્તની નિમળતા સાધી શકે છે, અને એના બળે એ ઉત્તમ યાગમાગ પર વીર્ય પૂર્ણ ગતિ કરવા સમથ થાય છે. આ ક્રમે એ મહાન આત્મા અતે પરમ મગલરૂપ નિઃશ્રેયસને પ્રાપ્ત કરે છે. ૨૨
#
A man becomes able to purify and clarify his mind by good observance of these five vows, and there-upon he begins to advance on the exalted path of Yoga, and by this order he attains beatitude supremely auspicious. 22

Page #396

कल्याणभारती
सर्वं जगत् पतितमस्ति विमोह-पके तस्मान्निजान्तरबलाद् बहिरागतो यः। विश्वातिशायिबल बुद्धिमहाः स एव सर्वोदयप्रसरणप्रवणः स एव ।।
આ જગત આખું મેહના કીચડમાં ફસાઈ પડયું છે, એમાંથી જે પિતાના આતર બળને ફેરવીને બહાર આવ્યું છે તે પ્રશાન્ત તથા સ્થિતપ્રજ્ઞ મહાત્મા જ જગતમાં સર્વશ્રેષ્ઠ શક્તિશાલી સર્વોત્તમ બુદ્ધિશાલી અને સર્વાધિક પ્રભાવશાલી છે, અને તે જ સહુને કલ્યાણ પથ પર ચડાવવાનું મહત્ કાર્ય કરી શકે છે. ૨૩
• The whole world has fast stuck in the mud of Moha (infatuation or illusory attachment.) He alone who has come out of it through his inner spirit, is really endowed with the highest power, intellect and lustre, and would be able to propagate a great work benefitting all. 23
Ibuilli
I'I'll,

Page #397

सप्तदशः प्रकाशः जीवनप्रकाशः
CHAPTER 17
Light on Life
(१) कृतकर्मफल जन्मान्तरे वा जन्मनीह वा । आत्मा लमत इत्थं हि संसारः प्रवहत्ययम् ॥
*x
* પ્રાણી પોતે કરેલાં કર્મોનાં ફળ જન્માન્તરમાં પામે છે; અને આ જન્મમાં માંધેલાં કેટલાંક સખળ કર્યાંનાં ફળ આ જન્મમાં પણ પામે છે. સ'સારના પ્રવાહ આ रीते वारे छे. १
S

Page #398

कल्याणभारती
....
• Souls subject to Karmas, are born in the next world as gods. as human beings, as xTiryach beings or as hellish ones according to the Karmas incurred by them and acquire fruits of the Karmas of various kinds Some Karmas incurred here by souls fructify just here in this very birth) to them. Thus, is flowing the current of Samsara beginningless as well as endless. 1
x Tiryach Deings are lower or irettione animals discing. uished from human beings.
ve
JUUD
ELECH

Page #399

सप्तदशः-प्रकाशः
-
-
m
MI
(२-३-४) आत्मा कर्म पुनर्जन्म सुसंयुक्तमिदं त्रयम् । एकस्य स्वीकृतौ तत्र स्वीकृत भवति त्रयम् ।। आत्मनः स्वीकृतौ तस्य मोक्षोऽप्यभ्युपगम्यते । मोक्षे च स्वीकृते तद्वानीश्वरोऽप्यभ्युपेयते ।। इत्थ पञ्चकमप्येतत् सुसम्बद्ध प्रतीयते । एकस्य स्वीकृती ह्यत्र पञ्चक स्वीकृत भवेत् ।।
(त्रिमिविशेषकम्)

Page #400

कल्याणभारती
* આત્મા, કર્મ અને પુનર્જન્મ એ ત્રણ પરસ્પર એટલાં બધાં સંયુક્ત છે કે એકને સ્વીકારતાં ત્રણેને સ્વીકારવાં પડે છે ( અને એકને સ્વીકાર ન કરતાં ત્રણેને અસ્વીકાર થઈ જાય છે). ૨ * આત્માને સ્વીકાર કરતાં એને મેક્ષ પણ સ્વીકાર પડે છે અને મને સવીકાર કરતાં મુક્ત આત્માપરમાત્મા–ઈશ્વર પણ સ્વીકારાઈ જાય છે. ૩ * આમ આત્મા, કર્મ, પુનર્જન્મ, મેક્ષ અને ઇશ્વર એ પંચક પણ પરસ્પર એવું સમ્બદ્ધ છે કે એકને સ્વીકાર કરતાં પાંચને સ્વીકાર અને એકને સ્વીકાર ન કરતાં પાંચે અસ્વીકાર થઈ જાય છે. ૪.
er to
Do ItAYI
sil/
==
'-
*
'
'' A
R
T

Page #401

Hag:1.-477T:
OS
• The soul, Karma and rebirth-these three are so mutually connected that one among them, being admitted all these three become admitted. 2 * The soul being admitted its final emancipation too has to be admitted, and its emancipation being admitted, the emancipated soul which has achieved Godhood by its emancipation, also, has to be admitted. 3 * Thus, these five+ elements also are perceived to be so mutually connected that among them one being admitted, all these five also have to be admitted (and among them one being omitted, all these five also have to be omitted. 4 + The soul, Karma, rebirth, final emancipation and God (the supreme Spirit ),

Page #402

३७८
कल्याणभारती
(५-३७ )
शरीरं विक्रियाशील भौतिकत्वेन सुस्फुटम् । रोगाऽऽपातेन संक्लिष्ट भूयो भूयो भवत्यदः ॥ आकस्मिकाभिघातेन यातनासु पतत्यदः । शरीरस्यानुभूयेमां विकारित्वस्वभावताम् ||
पूर्ण सौख्यैषिभिः सद्भिः शरीरोपाधिमुक्तये । मोक्षोऽवाञ्च्छि न यत्राङ्गाभावे दुःख मनागपि ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् )
x
* શરીર ભૌતિક છે અને એથી સ્પષ્ટ વિક્રિયાશીલ છે. વારે વારે રોગ પેદા થવાથી તે દુ:ખી થયા કરે છે. આકસ્મિક આઘાત-અભિધાતથી પણ તે મહાકષ્ટમાં પડે છે. આમ શરીર વિકારી સ્વભાવવાળું છે એમ અનુભવીને,
પૂર્ણ સુખના આકાંક્ષી પુરાતન સન્તાએ શરીરની ખલામાંથી છૂટવા માટે મેક્ષ માગ્યે. જ્યાં શરીર ન હેાવાને લીધે दुःमनु नाम नथी. ५-६-७

Page #403

BETU:-9515T:
The body is material, and hence it is evidently disposed to be disordered. It is also pained by diseases arising again and again. Also it has some times to suffer acute pains by accidents. Having perceived this aptitude of the body to bad changes
the ancient sages desirous of perfect happiness, longed for the state of final emancipation in order to be free from the troubles of body, because in that state there is no misery in the least on account of the complete absence of body. 5-6-7
mm

Page #404

૨૮૦
साधना
कल्याणभारती
AN YOU
(૮) रोगित्वेपिं शरीरस्य सम्यग्दृष्टिविवेकतः । विदन्नी रोगमात्मान साम्य धैर्येण रक्षति ।
#
* શરીરની ફુગ્નુ હાલતમાં પણ સુજ્ઞ જનવિવેકના પ્રકાશમાં આત્માને નીરાગી સમજી તૈય ધારણ કરી પેાતાના સમભાવને જાળવી રાખે છે. ૮
* A person of right understanding, preserves his equanimity of mind with courage or fortitude even in his state of being (physically) diseased, since he knows by his wisdom that his soul is healthy. 8
///i1 2uH

Page #405

(૬-૧૦). सुचित्तं मरणं श्रेयो दुश्चित्त दुर्गतिप्रदम् । સુમુલૈ શુમસંહાર સભ્યોધ્યા: પૂર્વમેવ ઉઠ્ઠા कल्याणयुक्ते मरणे जीवन स्यात् फलेग्रहि । आते रौद्रे च तद् भ्रश्येज्जाग्रत् प्रागेव तद् भवेत् ।।
* શુભ ચિત્તવાળું મરણ શ્રેયસ્કર છે અને અશુભ ચિત્તવાળું મરણ દુર્ગતિમાં પાડે છે. સુમરણ માટે શુભ સંસ્કાર અગાઉથી જ પિષતા રહેવું જોઈએ. મરણ વખતે કલ્યાણભાવના હોય તો એ જીવનની સફલતા છે, પણ મરણ જે દુઃખાત કે રૌદ્ર બને તે એ જીવનની દુર્ગતિ છે. માટે માણસે અગાઉથી જ (કુશલસાધનામાં) જાગરુક રહેવું જોઈએ. ૯-૧૦
*
*
*
Li'i] Jv
,
‘ tri
[...
.1.
I
t

Page #406

३८२
कल्याणभारती
-
.
.
1
. At the time of death, if mind is good, that death also is good; and if mind is otherwise, that death also is otherwise, i,e., bringing on a bad grade,
To attain good death a person should be diligent in rendering his mental attitude or impressions pure and pious during his living.
Death being good the life proves fruitful and death being uneasy or irascible, the life proves lost. So one should be beforehand careful of making One's life good or noble. 9-10
+
ONS.
.
.
1
.
.
L02 VARIUM

Page #407

सप्तदशः-प्रकाशः
( ??) पृथ्व्यादिभूत सम्भूतो जडो देहो विनश्वरः । आत्मा तद्भिन्न एवास्ति शाश्वतश्चेतनामयः ॥
३८३
* શરીર પૃથ્વી આદિ ભૂતાથી બનેલુ હોઈ જડ છે અને નાશવાન છે. આત્મા એથી ( શરીરથી) ભિન્ન જ છે, અને એ ચૈતન્યમય શાશ્વત તત્ત્વ છે. ( આ પાઠ કલ્યાણાભિલાષીએ સર્વપ્રથમ શીખી લેવાને અને હૃદયમાં ઉતારવાના છે.) ૧૧
મ
• The body formed of elements-earth, water. fire and air which are certainly inanimate. It is therefore, inanimate and perishable. The soul is abso lutely distinct from the body and also eternal as well as the embodiment of conciousness (Chaitanya.) 11

Page #408

कल्याणमारती
A
=
(૨૨) प्रतिजन्म स आदत्ते निजकर्मानुसारतः । अनादिकालतो देह भवे भ्राम्यन् नव नवम् ।।
જ સંસારમાં અનાદિકાળથી ભ્રમણ કરતે આત્મા દરેક જન્મ વખતે પિતાના કર્મ અનુસાર નવું નવું શરીર ધારણ કરે છે. ૧૨
• Wandering in the transmigratory cycle the (embodied) soui assumes a new body at its every birth according to the Karmas incurred by it in its previous birth. This course of it has been proceeding from beginningless time. 12

Page #409

TESI
BHSr:-પ્રારા:
३८५
(૨૨) अनन्तानि शरीराणि विधृतानीत्यमात्मना । यावन्मोहोदयं चासौ स्थास्यत्येव शरीरभाक् ॥
✡
* આમ, આત્માએ આજ સુધીમાં અનન્ત શરીર ધારણ કર્યાં છે; અને જ્યાં સુધી એ મહાક્રાંત રહેશે ત્યાં સુધી એને એક પછી એક શરીર વળગતું રહેવાતુ જ. ૧૩
#
Thus boundless bodies have been assumed by the ( phenomenal) soul; and it will surely continue to do so as long as it is under the influence of Moha ( delusion or illusion). 13
ohny

Page #410

૨૮૬
कल्याणभारती
---
-
-
--
-
-
-
-
-
--
विहाय देहमोह तत् सर्वासां मूलमापदाम् । निजं शरीर योक्तव्यमात्मकल्याणकर्मसु ।
# માટે શરીર ઉપરને મેહ, જે બધાં દુઃખનું મૂળ છે, મૂકી દઈ પોતાના શરીરને કલ્યાણસાધનામાં જોડવું જોઈએ. ૧૪
* Therefore forsaking illusory attachment to the body, which is the source of all calamities, a person should employ his body in the course of accomplishing spiritual welfare. 14.

Page #411

સસTA: IN:
(૧) शरीरमात्मकल्याणे नियुक्त कुशलावहम् । दुराचारप्रवृत्ती च नियुक्त विपदावहम् ।।
મ
કલ્યાણુસાધનમાં લગાવેલું શરીર કલ્યાણકારક છે અને દુરાચરણમાં લગાવેલુ' શરીર દુગ તિમાં પાડનાર છે. ૧૫
#
૨૮૭
• Body employed in the course of welfare, is auspicious, and in committing sinful actions, is calamitous. (It is the body that conduces to good or ill. ) 15

Page #412

१३८८
कल्याण भारती
(१६)
प्राप्नुयाद् विश्वसाम्राज्यं परन्तु यदि हारयेद्- । मनुष्यो निजमात्मानं तहि किञ्चित् स नाप्तवान् ॥
*
“મનુષ્ય દુનિયાભરનું સામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરે, પણ જો પેાતાના આત્માને ગુમાવે તે ખરેખર તેણે કશું જ મેળવ્યું નથી. ૧૬
* If a man gains the sovereignty of the world and loses his own soul, he is certainly gainless.
16

Page #413

તા:-પ્રાણ:
(૨૭)
प्राप्तेऽपि बाह्ये स्वातत्र्ये न प्राप्तं चेत् तदाऽऽन्तरम् । तदा महान् महीशोऽपि न सुखी न पराक्रमी ॥
AL
મ
* બાહ્ય સ્વાતંત્ર્ય પ્રાપ્ત થયું હેાય, પણ આન્તર સ્વાતંત્ર્ય જો પ્રાપ્ત થયુ' ન હેાય તે માટા ભૂપ પણ નથી સુખી, નથી પરાક્રમી, ૧૭
३८९
#
Even a great king who has possessed external liberty, is not happy, nor valiant if he has not secured the internal one. 17

Page #414

ફે o ૦
कल्याणभारती
(૨૮) मुक्तीबुभूषवो दुःखात् परमानन्दमन्दिरम् । मार्गमाध्यात्मिक सुज्ञा बहवः समशिश्रियत् ।।
#
* દુ:ખમાંથી મુક્ત થવાની ઇચ્છાથી ઘણા સુજ્ઞ જનેએ પરમ આનન્દના મન્દિરરૂપ અધ્યાત્મમાર્ગ ગ્રહણ કર્યાં છે.
૧૮
મ
• Many wise persons who were desirous of emancipation from miseries, resorted to the path of spiritual welfare-the abode of the highest bliss.
18
GOOD

Page #415

ઉતરા-અરઃ
(૨) मतानां भिन्नभिन्नानां भिन्नता तत्वदर्शने । धर्मस्त्वभिहितः सर्वैरेकः सच्चरितात्मकः ।।
* ભિન્નભિન્ન સંપ્રદાયેની ભિન્નતા તત્ત્વજ્ઞાન (દાર્શનિક ફિલેફી)ને અંગે છે. સચ્ચરિતરૂપ ધર્મ તે બધા સંપ્રદાયેમાં સરખી રીતે બતાવવામાં આવ્યો છે. ૧૯
. There are many different sects or persuasions which hold philosophical doctrines contradictory from one another, but about Dharma which really consists in right conduct, all are at one. 19

Page #416

कल्याणभारती
(૨૦) सत्याहिंसात्मक धर्म प्रपन्नाः सर्वमानवाः । तत्वज्ञानक्रियाकाण्डविभेदेऽपि सर्मिणः ॥
જ સત્ય અને અહિંસારૂપ ધમને વરેલા બધાય માણસે દાર્શનિક તત્ત્વજ્ઞાન અને ક્રિયાકાંડમાં જુદા હોવા છતાં–પરસ્પર સમાનધર્મા–સાધર્મિક છે. ૨૦
• Dharma means the observance of non-injury and truthfulness. All the followers of this Dharma can verily be called of the same Dharma (i.e coreligionists ), even though they differ from one another in philosophical tenets and religious rites.
20
-
-
-
-
-
-
છે
છે
"
છે. જ
મ'
'C'
It'
s
*
**

Page #417

सप्तदशः- प्रकाशः
(२१)
भवेत् ।
असिद्ध+मपि यच्श्रेयः साधने प्रेरकं मतं दार्शनिकं किञ्चिद् यस्य तस्य शुभाय तत् ॥
*
* જે કોઇ દાર્શનિક મત છતાં કલ્યાણુસાધનમાં જેને પ્રેરક તે શ્રેયસ્કર છે. ૨૧
३९३
યુક્તિસિદ્ધ ન હેાય, થતુ· હાય તેને માટે
X
• Some philosophical doctrine though logically untenable, is auspicious to him to whom that doctrine becomes useful in his accomplishing welfare 21
+ प्रमाणसिद्धम्

Page #418

૨૧૪.
कल्याणभारती
(૨૨)
सत्यं प्रपन्नो गुणपूजकश्च शांतश्चरित्रे सति वर्तमानः । अवस्थितः क्वापि हि सम्प्रदाये श्रेयोविहार्येव सुभागधेयः ॥
મ
* કોઈ પણ સ`પ્રદાયના માણસ જો સત્યને ઉપાસક હાય, ખીજાના ગુણ્ણાનું બહુમાન કરનાર હાય, શાંતમના હાય અને સચ્ચરિત હાય ા તે ભાગ્યશાલી સર્જન નિઃસંદેહ કલ્યાણવિહારી છે. ૨૨
#
A person of whatever sect or persuasion he mey be, is surely treading the path of welfare, if he is devoted to truth, respectful to the virtues of others, tranquil-minded and well-conducted. 22
× સતિ=વિત્રે

Page #419

अष्टादशः-प्रकाश
गृहिविवेकः CHAPTER 18 House-hold Wisdom
MUSIM
S
गुरूणां माननं कार्यतत्परत्व च सौहृदम् । गेहिगेह गुणैरेभिः सुखशोभास्पद भवेत् ॥
* વડીલનાં સન્માન, ઘરનાં કામ બજાવવામાં સહર્ષ તારતા અને પરસ્પર સનેહભાવ-આ ગુણેથી ગૃહસ્થનું ઘર સુખસંપન્ન તેમજ શેભાસ્પદ બને છે. ૧
* The houses of house-holders become happy as well as renowned by such virtues as respect for elders, devotion to house-hold affairs and mutual affection-among the members of the house.
.

Page #420

कल्याणमारती
!
ક
महोपकारी पितरावुपास्य तीर्थमादिमम् । पूज्यपूजनतः पूजास्पद संजायते जनः ।।
* માતાપિતાને મહાન ઉપકાર છે. એ ઉપાસવા
ગ્ય પહેલું તીર્થ છે. પૂજ્યના પૂજનથી માણસ પૂજ્ય બને છે. ૨
* Parents are great benefactors. They are the first Teertha worth serving. A man becomes aderable by adoring the adorable. 2
'kig
" : *
1} bp:/1; },
.
•
•
,
LE

Page #421

અણહી: બવા:
૨૧૭
श्वश्रूभवेद् वधूमाता वधूः श्वश्रूसुता तथा। ईदृशे सति सुस्नेहे गृहस्याभ्युदयो भवेत् ।
જ સાસૂએ વહુની માતા બનવાનું છે, તેમ જ વહુએ સાસૂની દીકરી બનવાનું છે. આ પ્રકારને સુંદર સ્નેહ હતાં ઘર અભ્યદયશાળી બને છે. ૩
* The mother-in-law should become as a mother of her daughter-in-law who in her turn should become as her mother-in-law's daughter. Such a good affection (between the mother-in-law and the daughter-in-law ) being cherished the house becomes happy as well as famous. 3
પp. 13II
unity * *
T
ILITIEા
,
કે

Page #422

३९८
कल्याणभारती
(૪-૧) अन्योन्य स्नेहसंयुक्त सेवाकार्यं परायणौ । यावज्जीव भविष्याव इत्युद्वाहक्रियाक्षणे ॥ भवतः सुप्रतिज्ञांती सप्रमोद वधूवरी । मिथो विश्वासभाजी तत् पालयेतां तदक्षतम् ॥ (ગુમમ્)
મ આ વર-વધૂ વિવાહુક્રિયાના માંગલ અવસરે આ પ્રમાણે સહુષ પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ થાય છે કે આપણે અને યાવજ્જીવ પરસ્પર સ્નેહ સાથે એકબીજાના સેવાકાય માં, એક બીજાના હિતસાધનમાં તત્પર રહીશું. અતઃ પરસ્પર અખ' વિશ્વાસ ધરાવતી એ બંને વ્યક્તિઓએ આ પ્રતિજ્ઞાને ક્ષતિ પહોંચાડ્યા વગર ખરાબર પાળવી એ એમની ફરજ છે. ૪-૫
#
. At the auspicious time of marriage a bride and a bridegroom joyfully vow that they will throughout life remain affectionately devoted to serving each other. So, being mutually faithful they ought to observe this vow unbrokenly. 4-5

Page #423

,
2
R
-
:
ब्रह्मचर्य हि पीयूष कामलम्पटता विषम् । आद्याज्जीवनमानन्दि द्वितीयाद् दुःखि जायते ॥
* બ્રહ્મચર્ય અમૃત છે અને કામલમ્પટતા વિષ છે. પહેલાથી જીવન આનંદી બને છે, જ્યારે બીજાથી દુખિયારું. ૬
Brahmacharya is nectar and lustfulness is poison. The former makes life joyful, while the latter, miserable. 6
-
* પ્રા. - • - •
* *
in Juોમ
પાડી :)
*
*
છે
કે '
, H
'
till |
I +
+ પ 5.
* |
'
.
.

Page #424

कल्याणभारती
જ
वस्तुस्थितिपरिज्ञानात् विश्वासाच्चोत्तमे फले। अवाप्तेन मन:स्थेम्ना ब्रह्मचर्यमवाप्यते ।।
જ વસ્તુસ્થિતિની સાચી સમજ અને ફળ ઉચ્ચ કેટીનું પ્રાપ્ત થાય છે એ વિશ્વાસ-આ બન્નેના બળ પર મનની સ્થિરતા સધાય છે ત્યારે બ્રહ્મચર્ય સુલભ બને છે. ૭.
• On the strength of both right uuderstanding of the nature of a thing and the confidence in the sublimity of the result, is achieved the steadiness of mind, in consequence of which the observance of Brahmacharya becomes easy. 7
tea ?

Page #425

अष्टादशः - प्रकाशः
(૮) न केवल भवेद् गेही परदारविवर्जकः । वर्ततामा x स्वपल्याऽपि न्यायतस्तद्धितप्रियः ।।
#
ગૃહસ્થે પરદારના સંગ તે ત્યજવાના છે જ, પણ એ ઉપરાંત, સ્વપત્નીના હિતેચ્છુ એવા તેણે પેાતાની પત્ની સાથે પણ ન્યાયથી જ વર્તવાનું છે, ૮
મ
४०१
. Not only the illicit company of a woman who is not his lawful wife, is to be avoided by a householder, but also he is dutybound to treat his owr. wife justly and properly. 8
× अमा=सह
Page #426

४०२
कल्याणभारती
(९)
अगारवास भाजोऽपि पुरुषा येोषितोऽथवा । यावद् ब्रह्माचरिष्यन्ति भाविनस्तावदुन्नताः ||
*
* ગૃહવાસી પુરૂષો કે મહિલાઓ બ્રહ્મચય નુ પાલન જેટલુ વધુ કરશે તેટલી વધારે ઉન્નતિ તેમની થવાની,
¤
* Even house-holders whether they be men or women, will be able to make their progress in life as much as they will observe Brahmacharya. 9

Page #427

થયરી-વશરી:
रूपस्य बहिराकार जनो दृष्टवा विमुह्यति । वैराग्यमेव संगच्छेदन्तर्भागं तु चिन्तयन् ।।
& રૂપને બાહ્ય આકાર જોઈ માણસ મેહિત થાય છે, પણ જે તેની અન્દરના ભાગને ખ્યાલમાં લે તે તેને તે પરથી વૈરાગ્યભાવ જ પેદા થાય. ૧૦
• A person at first sight becomes enamoured of the outer form of beauty, but if he meditates upon the inner state thereof, he is sure to be disattached from it. 10
૦િ૧૦-૦૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦
AP -
5)
,
(૦)
9
•
•
1
•

Page #428

कल्याणभारती
(૧૨) रक्षन्ति ये निःस्खलन स्वशील
વરિત નો સુવતોડકા जयन्ति शौण्डीरमतल्लिकास्ते
तत्कीर्तिगाथा गगने नदन्ति ।।
કે જેઓ પોતાના શીલને અખલિતપણે રહે છે અને મેહક સુન્દર રૂપના સામીપ્યમાં પણ વિચલિત થતા નથી, તે વીરશેખર મહાશયે જયવન્ત છે, અને તેમની યશગાથાઓ ગગનમાં ગવાય છે. ૧૧
• Those good persons of pre-eminent valour are victorious and their glory is extolled in heaven, who unfalteringly maintain the vow of celibacy and never swerve from it even in the presence of intoxicating beauty. 11

Page #429

एकोनविंशः प्रकाशः
आरोग्यम् CHAPTER 19 Health
444
(१-२) न केवलमय कायः परितापनमर्हति । न च मिष्टरसास्वादालनामपि भूरिभिः ।। किन्तु स्यान्नेन्द्रियग्रामः कापथाभिमुखो यथा । यथा चात्महितोद्योगप्रवणः स्यात् तथा चरेत् ।।
(युग्मम्)
-
-

Page #430

:::
कल्याणभारती
oo
આ શરીર કેવળ ભૂખે મારવાનું કે તપાવી દેવાનુ નથી, તેમજ નાનાવિધ મિષ્ટ રસાસ્વાદોથી બહલાવવાનું કે પ'પાળવાનું પણ નથી, પણ ઈન્દ્રિય આડે માગે ન જાય અને આત્મહિતના સાધનમાં સહાયક બની રહે એ રીતે વર્તવાનું છે. ૧-૨
મ
# The body is neither only to be starved or tormented, nor is it to be over-fondled by many sweet-tastes, but man must behave in such a way that his senses may not be misdirected and that may be conducive to his spiritual welfare.
1-2
we

Page #431

જુનવિર:-કાશ
છે
st
,
देहे स्वस्थे मनः स्वस्थमिति वागनुसारतः । देहोऽपि पुरुषार्थाय स्वास्थ्यवान् समपेक्ष्यते ॥
જ “સ્વસ્થ દેહમાં રહેલું મન સ્વસ્થ હોય છે આ વચનના અનુસારે પુરુષાર્થના સાધન માટે શરીર પણ સ્વસ્થ હોવું અપેક્ષિત છે. ૩ (સન્તની વાણું લેકોને ઉધે છે કેશરીર આત્માનું નિવાસસ્થાન છે. જે શરીરના સ્વાધ્યની પરવા નથી કરતો તે આત્માને દ્રોહ કરે છે.)
" Healthy mind in healthy body" proves that the body must necessarily be healthy for manly efforts. 3
I
,

Page #432

૪૦૮
कल्याण भारती
(૪)
आरोग्यनियमान् रक्षन्नाचारेण विवेकिना । संपुष्णाति यथा देह सम्पुनाति तथा मनः ॥
મ
આરોગ્યના નિયમાને વિવેકશાલી આચરણથી જાળવતા માણસ જેમ પેાતાના શરીરને પુષ્ટ કરે છે, તેમ પેાતાનું માનસિક પાવિત્ર્ય પણ સાધી શકે છે. ૪
#
• Man observing the rules of health through considerate behaviour, not only strengthens his body, but also can acquire the purity of his mind. 4

Page #433

gોનવાદ-વિશ:
૪૦૬
शुद्धवायुर्जल स्वच्छ योग्याहारोऽरुणातपः । स्वच्छत्व योग्यनिद्रा चारोग्याय श्रमसंयमौ ।।
* શુદ્ધ હવા, સ્વચ્છ જળ, યેગ્ય સાત્વિક આહાર, સૂર્યને પ્રકાશ, સ્વચ્છતા (ચેખાઈ), ગ્ય નિદ્રા અને શ્રમ તથા સંયમ એ આરોગ્યની પ્રાપ્તિની સામગ્રી છે. ૫
• Puro air, clear water, wholesome food, sunshine, cleanliness, proper sleep, labour and selfcontrol are the means of acquiring health. 5

Page #434

૪
.
कल्याणभारती
स्वर्गोऽपि दुःखालय आमयाविनो
નિરામય: Tહેડ હેત आरोग्यमुच्चैः पुरुषार्थसाधन
तद्रक्षण संयमपूतचर्यया ।।
ગાને સ્વર્ગ પણ દુઃખનું ઘર છે, જ્યારે આરોગ્યશાલી મનુષ્ય પર્ણકુટીમાં ગરીબ ઝૂંપડીમાં પણ લહેર કરતે હોય છે. નિઃસહ, આરોગ્ય પુરુષાર્થ સાધનાનું ઉચ્ચ સાધન છે, અને તેનું રક્ષણ સંયમપૂત આચરણ પર આધારિત છે. ૬
• To the diseased even heaven is an abode of misery, while a healthy one sports gaily even in a cottage of leaves Health is no doubt, highly helpful in human activities; and its acquisition and preservation depend upon good behaviour endowed with becoming self-restraint. 6
ક -
-
f
'11;U|| ww)
**
-
-
T

Page #435

विंशः प्रकाशः
জীবনবিষয়। CHAPTER 20 Life-Instruction
अनेकविषयाभ्यासोऽभ्यासकानां प्रवर्तते । शिक्षालयेषु नस्वस्ति हन्त ! जीवनशिक्षणम् ।।
* આજે વિદ્યાલયમાં વિદ્યાર્થીઓને અનેક વિષયેનો અભ્યાસ કરાવવામાં આવે છે, પણ ખેદની વાત છે કે ત્યાં જીવનશિક્ષણની યોજના નથી કે જે વિદ્યાર્થીઓને માનવતાની ઉત્તમ ભૂમિ પર ચડવામાં સહાયક અને પ્રેરક થાય. ૧
• In schools and colleges many subjects are taught, but there is no course of studying the art of living which may well influence the students to make their lives good, noble and high-spirited. 1

Page #436

૪૨૨
कल्याणभारती
વિE
3
ટપક
:d
::
अभावे शिक्षणस्यास्य राष्ट्र भवति दुर्दशम् । आदर्शाऽभानतो भूरिनैतिकक्षतिविस्तृतेः ।।
જ જીવનશિક્ષણના અભાવે જીવનના આદર્શનું ભાન થાય નહિ, ભાવનાબળ પ્રગટે નહિ અને એથી અનેક નૈતિક દેશે પ્રસરવાથી માણસેનાં જીવન કલુષિત બનતાં જાય. પરિણામે દેશની દુર્દશા થાય. ૨
. In the absence of the course of life-instruction the realization of the ideal is not aroused in the people and hence moral corruptions of many kinds go on spreading in them, consequently the country is driven to downfall. 2
EliILHI ligula
!
IIIM)
AUG

Page #437

વિંછરાઃ
-
-
-
,
-
(૨) मुख्यो जीवनशिक्षाया आधारः सन्ति शिक्षकाः। तेषामादर्शचारित्र विद्यार्थ्यन्तः प्रकाशकम् ।।
* જીવનશિક્ષણને મુખ્ય આધાર શિક્ષકે છે. તેમનું આદર્શ ચારિત્ર વિદ્યાથીઓના અન્તરમાં પ્રકાશ પ્રગટાવે
• It is the teachers on whom it chiefly depends to elevate the students' lives. Their pure and spotless character is able to enlighten the minds of students. 3
I
.
.
III.
O
0
.

Page #438

कल्याणभारती
विद्यार्थिना विनीतेन भाव्यमभ्युदयैषिणा । विनयात् प्राप्यते विद्या तथा चोन्नतिशीलता।
વિદ્યાથી ઉન્નતિને અભિલાષી છે, માટે તેણે, વિદ્યા વિનયથી મળે છે અને વિદ્યાથી ઉન્નતિશીલ થવાય છે એ લક્ષમાં રાખી વિનયસમ્પન્ન બનવું જોઈએ. ૪
* Students are naturally desirous or anxious about making their progress, so they must be polite. The means of acquiring prosperity is knowledge and knowledge is fairly obtained by politeness. 4

Page #439

વિંરા-
(૧-૨) सत्यां जीवनशिक्षायां प्रजानिर्माणमुत्तमम् । सद्गुणोज्ज्वलचारित्रनिर्माणादुपजायते ।। धर्मार्थकाममोक्षाणां पुमर्थानां विकासतः । देशो भवत्योजस्वी च तेजस्वी च यशस्व्यपि ॥
જીવનશિક્ષણના પ્રકાશમાં સદ્દગુણોથી ઉજજવલ ચારિત્રનું નિર્માણ થવા પામે છે અને એથી પ્રજાનું ઘડતર ઉચ્ચ કક્ષાનું બને છે, તેમજ ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થોને વિકાસ થવાથી દેશ એજસ્વી, તેજસ્વી અને યશસ્વી બને છે. ૫-૬
,
''
*
u
/
» દે

Page #440

कल्याणभारती
* It is life-instruction that becomes helpful in moulding human character shining by good qualities, and hence the creation of the nation can be best formed.
And it is life-instruction which being elevated the country becomes famous, lustrous and valorous on account of the development of Dharma, Artha, Kama and Moksha-the four principal objects of human life. 5-6
.

Page #441

વિંફા-થરા:
विद्या च सा यया सिध्येज्जीवनस्योर्ध्वगामिता । जीवनस्योर्ध्वगामित्वमूर्ध्वगामित्वमात्मनः ।।
* વિદ્યા તે છે જેનાથી જીવન ઊર્ધ્વગામી બને; અને જીવનનું ઊર્ધ્વગામિત્વ આત્માના ઊર્ધ્વગામિત્વમાં છે.
• Knowledge is that by which life is elevated, and the real elevation of life consists in spiritual elevation. 7
----
'

Page #442

कल्याणभारती
(૮)
पितरौ सापराधौ स्तो न यौ संस्कुरूतः प्रजाम् । सर्वाधिकक्षमावाद्यगुरू तत्संस्करणे च तौ ।।
* માતાપિતા જે પિતાનાં સન્તાનને વિદ્યા-સંસ્કારથી સંસ્કારિત બનાવતા નથી તે તેઓ અપરાધી ઠરે છે. તેઓ પિતાના સંતાનના પ્રથમ ગુરુ હાઈ પિતાના સન્તાનને સંસ્કારશાલી બનાવવામાં સહુથી વધારે શક્તિમાન્ છે. ૮
* Those parents are guilty who do not properly educate and cultivate their childrem. And as they are the first Gurus of their children, they are the ablest of all in cultivating their children. 8 :
:
: ---' :
-

Page #443

વિંશ-રાઃ
द्रविणोपार्जने लुब्धाः स्वकर्तव्यपराङ्मुखाः । शिक्षका अपराध्यन्ति, भाव्य तैः सत्यशिक्षकैः ।।
* જે શિક્ષક ધનલુબ્ધ બની અપ્રામાણિક વ્યવહાર ચલાવે છે, પક્ષપાતી વલણ રાખે છે, વિદ્યાર્થીઓને શીખવવામાં બેદરકાર રહે છે, એવા કર્તવ્યપરા મુખ શિક્ષકે મેટા અપરાધી છે. તેમણે સાચા શિક્ષક બનવું ઘટે. [ શિક્ષકનું કાર્યક્ષેત્ર એવું મહાન છે કે સમાજના કે રાષ્ટ્રના ઘડતરમાં એનું સર્વાધિક મૂલ્ય છે.] ૯
• 'Those teachers who are covetous of money and hence remain indifferent to their duty of tea. ching, are greatly guilty. They must be true teachers whose service is verily most valuable. 9

Page #444

कल्याणभारती
शालासु विद्यार्थिजनाय शिक्षण
देयं यथा सद्व्यवहारकौशलम् । देयं तथा मानवताविकासक
ततो हि लोकाभ्युदयो भविष्यति ॥
* શિક્ષણ શાળાઓમાં વિદ્યાર્થીઓને જેમ ઉત્તમ વ્યાવહારિક જ્ઞાન આપવાનું છે, તેમ માનવજીવનવિકાસનું શિક્ષણ પણ આપવાનું છે. તે જ માનવજાતિને અભ્યદય શકય બનશે. ૧૦
યુદય શી રજાનું છે તે માનવજીવન
• As material or worldly education is fitly to be given to the students in schools and colleges, so instruction regarding life-elevation too must be necessarily given to them. Just then the way to the elevation of humanity will be easy. 10
1 નનનન
A

Page #445

एकविंशः-प्रकाशः
संघटनम् CHAPTER 21
Union
सर्वेऽपि भिन्त्रकर्माणः सममानवताधराः । न्याय्याधिकाररक्षाभिर्भवेद् राष्ट्र समुन्नतम् ॥
જ કર્મ યા વ્યાપાર-વ્યવસાય લોકેના ભિન્ન ભિન્ન જ હોય, અને એમ છતાં એ બધા એકસરખી માનવતાની ધરા પર છે. બધાઓના ન્યાચ્ય અધિકાર સુરક્ષિત રહે તે જ રાષ્ટ્રની ઉન્નતિ થઈ શકે છે. ૧
* All persons though engaged in different occupations, stand on the same ground of humanity. A nation can make its progress only when the equitable rights of all citizens-all persons-are guarded, secured and upheld. 1
-
!
.
", j* **તા.
E
-I
NI

Page #446

४२२
कल्याणभारती
ક
ન ) Aત
“
(૨) सर्वे मनुष्या वर्तेरन् परस्परसुहृत्तया । अन्योन्यसहयोगाढयाः, पन्था राष्ट्रोन्नतेहि सः
જ બધા માણસોએ અરસપરસ સહયોગ રાખી મિત્રતાથી રહેવું જોઈએ. રાષ્ટ્રના અભ્યદયને મુખ્ય માર્ગ એ જ છે. ૨
. All persons should mutually co-operate and behave in a friendly manner. It is the main path to the prosperity of a nation, 2

Page #447

9.
एकविंशः - प्रकाशः
(३)
अलं यावत् समुन्नन्तु ब्राह्मणः क्षत्रियोऽथवा । अलं तावत् समुन्नन्तु शूद्रोऽपि महिलापि च ॥
*
* જેટલી ઉન્નતિ બ્રાહ્મણ યા ક્ષત્રિય કરી શકે છે, તેટલી શૂદ્ર પણ કરી શકે છે અને નારી પણ કરી શકે
3
.४२३
*
* A Shudra or a woman is as much competent to accomplish his or her advancement as is a Brahmana or a Kshatriya. 3
(2)

Page #448

कल्याणभारती
:
+" "
g*
*
),
'
(૪) धर्माधिकारिणः शूद्राः स्त्रियश्च ब्राह्मणादिवत् । ते सर्वे परम श्रेयो धर्मेण प्राप्तुमीशते ।।
છે જેમાં બ્રાહ્મણ વગેરે ધર્મના અધિકારી છે, તેમ શુદ્રો અને સ્ત્રીઓ પણ ધર્મના અધિકારી છે. એ બધા ધર્મસાધનના બળે ઉચ્ચતમ કલ્યાણભૂમિ પર પહોંચી શકે છે. ૪
* Shudras and women are as well entitled to follow the path of Dharma, as Brahmanas and others; and all of them may be able to attain to the highest state of welfare by being rightly devoted to Dharma. 4
--
-
-

Page #449

एकविंशः-प्रकाशः
४२५
(५) नहि संघटनाशक्तिमन्तरेण सुयोजिताम् । समुत्कर्षोऽथवोत्थान भवेद् राष्ट्रस्य कस्यचित् ।।
* સુજિત સંગઠનબળ વગર ઉદય કે ઉત્થાન કેઈ રાષ્ટ્રનાં થઈ શકતાં નથી. ૫
• Without well-planned solidarity no nation can either rise or advance forward. 5

Page #450

Ent
कल्याणभारती
(૬)
वैमनस्य' विरोधो वा स्याद् यत्र क्वापि वेश्मनि । संघे समाजे देशे वा वा તસ્થાપ:વતન
મવેત્ ।
મ
જે કાઈ દેશ, સમાજ, સઘ કે ઘરમાં વૈમનસ્ય કે વિરાધ પેાતાના અડ્ડો જમાવે છે; તે દેશ, સમાજ, સંધ કે ઘરની ચડતી થતી નથી, તેનું ધઃપતન થાય છે.
#
. When bitterness or discord takes hold of a family, a society or a nation, they can not rise, they are driven to degradation. 6

Page #451

વિશ:-પ્રા
(૧)
यदि संघटिता न स्युर्बलवन्तोऽपि मानवाः । न ते तह विजेष्यन्ते न चाऽऽप्स्यन्ति स्वतन्त्रताम् ॥
મ
* બલવાનૢ માણુસા પણ પરસ્પર સંગઠિત નહિ હશે, ઐકયના સત્રમાં બધાયેલા નહિ હશે તે વિજય નહિ મેળવી શકે, સ્વાધીનતાને પ્રાપ્ત નહિ કરી શકે. છ
૪૨૦
• Even the strong, if not united, not threaded with the thread of union, will not obtain victory and also will not achieve independence. 7
joj

Page #452

४२८
कल्याणभारती
(૮) संघशक्तिर्महाशक्ति बलवत्या तया प्रजाः । महान्तमपि राजानौं नयन्ति स्वानुकूलताम् ।।
* સંઘશક્તિ એ મહાશક્તિ છે. તે જબરદસ્ત શક્તિ વડે પ્રજા મોટા રાજાને પણ નમાવે છે, પિતાને અનુકૂળ બનાવી શકે છે. ૮
*:"Union is strength.". With this strength people bring their king to their knees and compel him to respect their wishes. 8
iામ ***
,
Birth!
,
*
.
| "I
કાં
I
'; '.
T
* * *
*

Page #453

વિંરાઇ-wiા:
निर्बला अपि संयुक्ता भवन्ति सफलोद्यमाः । विशृङ्खलास्तु योद्धारः पतन्ति बलिनोऽपि हि ।।
& નિર્બલ પ્રજા પણ સંયુક્ત બળવાળી હોય તે પિતાના ઉદ્યમમાં સફળતા મેળવે છે, જ્યારે બલવાન દ્ધિાઓ પણ કુસંપને લીધે પરાભવ પામે છે અને પડે છે. ૯
• Even efforts of a weak nation, if united, are crowned with success, while great warriors, if disunited, suffer defeat and fall. 9

Page #454

૪૦
कल्याणभारती
त्यक्त्वा विरोध सकल जातिधर्मनिबन्धनम् । अन्योन्यसौमनस्येन सर्वे साधयतोन्नतिम् ॥
જ જાતિ અને ધર્મના ભેદોને આગળ કરી ઉપજાવેલા બધા વિરોધને શમાવી દે અને પરસ્પર મીઠા દિલથી એક થઈ ઉન્નતિ સાધવા લાગી જાઓ. ૧૦
• Remove all quarrels engendered by putting forth racial and religious differences, seek unity of hearts and ascend to the path of progress. 10
','
,
,
S' કાકા
(11
)
!
અ
---

Page #455

ઇવિંરા-ઝારા
૪૩૬
एकाङ्कपत्रं जयति पत्र राजाकृतेर्यथा । तथा जयति राजानमेकताबलतः प्रजा॥
= (પાનાંની રમતમાં) “એક્કા”નું પાનું જેમ
બાદશાહ”ને જીતે છે, તેમ જે પ્રજામાં એક્કો છે તે, રાજાને પણ જીતી શકે છે. ૧૧
• As in the games of playing cards the ace conquers the king, so people endowed with the power of unity, conquer their king. 11
I
!! -
મ
' : - કા

Page #456

कल्याणभारती
(૨૨) અનિવતોમુલું ટુ વસંગિરનારત: पुनर्जलागमें शांत तद्वत् प्रेम प्रपोषत !।
* પિતાનું સેબતી જળ બળી ગયું ત્યારે ( ઊભરે આવતાં) અગ્નિમાં પડવા જતું હૃધ ફરી પાણીને સમાગમ થતાં શાન્ત પડે છે. આ પ્રેમનું ઉદાહરણ છે. આ પ્રકારને પ્રેમ પરસ્પર પ્રસરો! ૧૨
• Cultivate the love of the milk which, when the accompanying water evaporates, tries to fall into the fire to burn itself, and when water is again poured into it, calms down. 12

Page #457

एकविंश:-प्रकाशः
४३३
-
वधिष्यते व्यापकबन्धुभावतो महद् बलं वः खलु पुण्यमन्दिरात् । धन च धान्य च यशश्च गौरव सुख च लब्ध्वाऽभ्युदिता भविष्यथ ।।
* સજન! વ્યાપક બન્ધભાવ જે ખરેખર પુણ્યનું મંદિર છે તે નિષ્પન્ન થતાં તમારું બળ ઘણું વધશે, અને એથી તમે ધન, ધાન્ય, યશ તથા ગૌરવ મેળવશે, આબાદ થશે-સુખી થશે. ૧૩
• With the birth of all-pervading brotherhoodthe abode of merit, your strength will increase considerably, and thereby you will get wealth, food-grains, fame and dignity, also you will be prosperous and happy. 13
-
LUUU

Page #458

द्वाविंशः प्रकाशः
praefe: CHAPTER 22
Anekanta view (Madysided view or plurality of aspects.)
. Syadvada or Anekantavada ascertains an object from all possible stand-points.
The statement made about an object after considering it from every stand-point, gives us the complete as well as the true idea about it. This is the work of Syadvada or Anekantavada.
જ અર્થાત–વસ્તુનું અનેક દૃષ્ટિકોણથી એવલેકને એનું નામ અનેકાન્તદષ્ટિ અને એનું નિરૂપણ એ અનેકાંતવાદ ચા સ્યાદુવાદ.

Page #459

શિઃ-wાશઃ
सत्ये अपि मिथ: स्यातां परस्परविरोधिनी। वस्तुतो न विरुद्ध ते सापेक्षत्वेन संगते ।।
* બે સત્ય પણ પરસ્પર વિરુદ્ધ હોય છે. પણ ખરી રીતે તે વિરુદ્ધ નથી હોતાં, પણ અપેક્ષાભેદે સંગત હેય છે. ૧
. Even two truths are contradictory to each other; but they are so only apparently, not really. They are verily consistent with each other from different stand-points 1
૦.૦
૦
૦
૦

Page #460

*
कल्याणभारती
(૨–૩) एकाङ्क ज्वर आरूढचिन्तावृद्धिकरो भवेत् । तमङ्क चतुरङ्काच्चागतश्चिन्ताशमावहः || एकाङ्कसूचित तुल्यमप्यौष्ण्यं ज्वरसंगतम् । स्थितिभेदे भवेच्चिन्ता वृद्धयै चिन्ताशमाय च ।।
#
( થર્મોમીટરમાં ) એક અંક પર પહાંચેલા જવર ચિન્તાવધક થાય છે, પણ ચાર અંક પરથી ઊતરીને એક અંક પર આવેલે જવર ચિન્તાને હળવી કરી દે છે.
X
એક અંકથી સૂચવાતી વરની ઉષ્ણતા ( ચડાવઉતારમાં) સરખી હાવા છતાં એક વખતે ચિન્તાજનક અને છે, અને બીજી વખતે ચિન્તાને હળવી કરી દે છે.
આ અનેકાન્તદષ્ટિનું સાદું ઉદાહરણ, ૨-૩
^\\\\\\?+

Page #461

ala T:-
17:
-
* Hundred and one degree ( 101°) temperature causes anxiety, but hundred and four degree temperature when reduced to hundred and one degree, decreases the anxiety. Thus hundred and one degree temperature causes anxiety at one time and decreases it at another time.
This is a simple instance of the Anekanta (relative) view. 2-3

Page #462

-४३८
कल्याणभारती
(४०५)
प्रतिकूल प्रमीलाया नाशेन भषणं शुनः । पलायनेन चौराणामनुकूल च जायते ।। प्रतिकूलानुकूला च भवतीत्थं क्रियोदिता । सापेक्ष दृष्टिबोधार्थमिद स्थूलनिदर्शनम् || ( युग्मम् )
*
* કૂતરાનુ' ભસવુ' નિદ્રાને ઉડાડનાર બને છે ત્યારે પ્રતિકૂલ લાગે છે, પણ જ્યારે ચારાને ભગાડવાનું કામ મજાવે છે ત્યારે અનુકૂલ લાગે છે.
આમ, કૂતરાનુ' ભસવુ' પ્રતિકૂળ પણ થઇ પડે છે અને અનુકૂળ પણ થઇ પડે છે. સાપેક્ષષ્ટિ સમજવા માટે આ પણ એક સ્થૂલ ઉદાહરણ છે. ૪-૫

Page #463

alfat:-9717:
* Bark of a dog proves unfavourable to a man by breaking his sleep, and when the man comes to know that thieves fled by it (the bark ), he gets delighted. Thus one and the same bark proves both unpleasant and pleasant.
This is also a simple illustration of the Anekanta ( relative ) view. 4-5

Page #464

rr
कल्याण भारती
(૬)
मातृत्वमथ पत्नीत्व पितृत्वमथ पुत्रता । एकस्यां संगते व्यक्ती विरुद्धे अप्यपेक्षया ॥
#
માતૃત્વ અને પત્નીત્વ અથવા પિતૃત્વ અને પુત્રત્વ એવા વિરુદ્ધ ધર્મ એક જ વ્યક્તિમાં જુદી જુદી અપેક્ષાએ ઘટે છે એ સહુના જાણવામાં છે.
આ અનેકાન્તદનના ખ્યાલ આવે એ માટે વ્યવહાર– પ્રચલિત સાદા દાખવે છે. ૬
મ
. The states of being a mother and a wife, or, a father and a son, even though contradictory, are compatible in one and the same individual from the different points of view.
It is also a simple example about the Anekanta view. 6

Page #465

દારિદ-વિરાટ
(૭) एकमेव भवेद् वस्तु हानिकृद् गुणकारि च । अवस्थाभेदमाश्रित्य, भूयसीदृगुदाह्रतिः ।।
# (દૂધ વગેરે) એક જ ચીજ એક જ વ્યક્તિને એક વખતે ગુણકારી થાય છે અને બીજે વખતે હાનિકારક થાય છે. અને, ભિન્નભિન્ન વ્યક્તિની અપેક્ષાએ એક જ વસ્તુ એક જ વખતે ગુણકારી અને દેષકારી બને છે. આમ, એક જ વસ્તુને ગુણકારી અને દેવકારી બને પ્રકારની કહેવી પડે છે એ અનેકાન્તવાણીનું સુગમ ઉદાહરણ છે. આવાં બીજાં અનેક ઉદાહરણે બતાવી શકાય છે. ૭
-

Page #466

४४२
कल्याणभारती
• It appears, to one and the same individual the same thing (like milk etc,) proves beneficial at one time and injurious at another time; and with reference to different men the same thing may prove beneficial as well as injurious at the same time. Thus the same thing is indicated as both beneficial as well as injurious.
Such other examples also may be showed to take into consideration the Anekanta view. 7
l'
"
NON
.01

Page #467

૪૪૨
(૮). स्पृष्टवा गजस्यैकैकाङ्गमन्धास्त तद्विधं विदुः । एकांशतस्तथाऽर्थस्य ज्ञानं सम्यङ् न जायते ।।
* આંધળા માણસે હાથીના એક એક અંગને સ્પર્શીને એને તે તે અંગે જે કહેવા લાગ્યા. દાખલા તરીકે, હાથીના કાનને સ્પર્શનારે એને સૂપડા જે કહ્યો, આમ હાથીના એક એક અંગના સ્પર્શથી એમને હાથીનું યથાર્થ સ્વરૂપ જ્ઞાત ન થયું, તેમ વસ્તુના એક એક અંશને જાણ લીધાથી વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ જ્ઞાત થતું નથી. ૮.
- -
-
---

Page #468

888
कल्याणभारती
• Each one of the blind men touched a different single limb of an elephant and thereby perceived the elephant to resemblo a thing like the limb. As they could not properly perceive the elephant by touching his one limb, so an object cannot be rightly perceived by knowing its one side or attributë. 8
***
UN
PEST

Page #469

द्वाविंश:- प्रकाशः
(९-१०-११)
एकोऽवग् राजतं चर्म तत्पार्श्व वीक्ष्य तादृशम् । अन्य : सौवर्णमालोक्य तस्य पार्श्वन्तिरं तथा ।।
ज्ञाने अपूर्णे एते द्वे एकांशस्यावलोकनात् । सत्यं ज्ञानं तु तत्स्वर्णरूप्यरूपावगाहकम् ॥
ज्ञान यथार्थकम् ।
अनेकध सापेक्षमित्थ एकांशगोचरा वाचोऽसत्याः स्युः कलहावहाः ॥
(त्रिमिर्विशेषकम् )
४४५

Page #470

कल्याणभारती
-
-
-
uu
* એક માણસ ઢાલને એની એક બાજુ ચાંદીમઢેલી જોઈને ચાંદીની બે, જયારે બીજે એની બીજી બાજુ સુવર્ણ મટેલી જોઈ સેનાની બોલ્ય; પરંતુ આ બને સમજ-એક જ અંશ બતાવતી હાઈ-અધૂરી છે. સાચી સમજ તે એ ઢાલને સુવર્ણ અને રૂપ્ય–ઉભયમય સમજવી એ છે. આમ, અનેકધર્મસાપેક્ષ (અનેક બાજુઓને સમાવેશ કરતું) જ્ઞાન યથાર્થ ગણાય. એક એક અંશને સ્પર્શતાં-એક એક બાજુનું જ્ઞાન ધરાવતાં ભિન્નભિન્ન વચનના આગ્રહ કલહનું પરિણામ લાવે છે. ૮-૧૦ ૧૧
તક કે મ
''
*
ril
નાના

Page #471

Kia:-ga:
* One looking at one side of a shield to be silver ,declared it to be silver, and another man looking at its other side to be golden, declared it to be golden. These two perceptions are incomplete. The true perception is to understand it to be both-silver as well as golden. Upon this it can clearly be understood that to know an object from different stand-points is right knowledge. Statements made about an object on the depen. dence of its one side, are wrong and perhaps result in quarrels 9-10-11
.
10.
8
.
.

Page #472

कल्याणभारती
(१२) भिन्नभिन्नस्तु दृक्कोणरर्थ विमृशतः सतः। ज्ञान तद्विषय सम्यकप्रकारमुपजायते ।।
* ભિન્નભિન્ન દષ્ટિકોણથી વસ્તુને વિચારવામાં આવે ત્યારે તેનું જ્ઞાન યથાર્થરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે. ૧૨
* An object can be perceived rightly when it is considered from different points of view or when all its possible attributes are properly known. 12

Page #473

द्वाविंश:-प्रकाशः
मूलतत्त्वानि नित्यानि तस्मानित्य मत जगत् । अनित्यमपि, तेषां हि परिवर्तनशीलता ॥
* મૂલ તો નિત્ય હોવાથી જગત નિત્ય છે, અને પરિવર્તનશીલ હોવાથી અનિત્ય પણ છે. ૧૩
• The world is eternal because elementary substances are eternal, and as they all are ceaselessly undergoing changes, the world is non-eternal as well. 13
SUDOS
PORIL
ट

Page #474

कल्याणभारती
બિક
(૨૪) भिन्न भिन्नदशागामी नानायोनिषु पर्यटन् । अनित्यः शक्यते वक्तुमात्मा नित्योऽपि वस्तुतः ।।
* આત્મા વસ્તુતઃ નિત્ય છે, છતાં ભિન્નભિન્ન નિ. એમાં ભ્રમણ કરતે, ભિન્નભિન્ન અવસ્થાને ધારણ કરતે રહે છે, જેથી એને એ દષ્ટિએ–એ અર્થમાં અનિત્ય પણ કહી શકાય છે. ૧૪
• The soal is, indeed, eternal, yet as it-being overcast by Karmas-remains wandering in birthplaces ( Yonis ) of many kinds and undergoing changes of innumerable forms, it can be said as non-eternal also in that sense. 14

Page #475

વિરાટ-કાશઃ
(૫) आत्मोपास्तिदृशाऽद्वैत द्वैत त-त्वविचारतः । इत्थं सापेक्षदृष्ट्या स्याद् द्वैताद्वैतसमन्वयः ।।
જ કેવળ આત્મા જ આરાધ્ય દેઈ એ દષ્ટિએ અતિ છે અને તત્વની દષ્ટિથી (ચેતન અને જડ એ બે તોના અસ્તિત્વની દષ્ટિથી) દ્વત છે. આમ સાપેક્ષ દષ્ટિથી દ્વત તથા અદ્વૈતનો સમન્વય થઈ શકે છે. ૧૫ [ચૈતન્યરૂપ સમગ્ર જીવનું મૂળ સ્વરૂપ ચૈતન્ય એક રૂપ હોવાથી બધા જીવે એકરૂપ હેઈ બધા સાથે આત્મભાવ યા આત્મીયભાવ રાખવે અત્યન્ત સ્વાભાવિક છે અને ઔચિત્યપૂર્ણ, આવશ્યક તેમજ શ્રેયસ્કર છે. આ છે અદ્વૈતવાદનું મૂળ. અદ્વૈતની પાછળ બે ઉદ્દેશ રહેલા છે? (૧) માણસ વિશ્વપ્રેમ અથવા સર્વત્ર આત્મૌપમ્યદષ્ટિ જગાડે,. (૨) આરાધ્ય તત્તવ એક માત્ર આત્મતત્વ છે એ સમગ્ર આર્યદર્શન પ્રસિદ્ધ સૂત્રને ખ્યાલમાં લઈ આત્મકલ્યાણની દિશામાં પિતાને સમગ્ર જીવનવ્યાપાર વહેતે રાખે. ]
_* ૦ ૦ ૦ ૦
૦ ૦ ૦ થી
૫

Page #476

कल्याणभारती
PS
* The doctrine of Non-dualism is propounded in order to propagate the pious and auspicious advice that it is the elevation of the soul that is to be primarily attended to; and that of Dualism is dependent on the philosophical reality. Thus these two doctrines can be reconciled from the different stand-points. 15
[ All the souls being the similar embodiments of Chaitanya (knowledge ), are of the same nature absolutely. So it is quite natural and essential as well as auspicious to cherish the feeling of identification with each and every soul. This is the source of the doctrine of Non-dualism which may help in awakening and developing universal love and kindness, and in leading to the way to spiri. tual elevation as well. ]

Page #477

પ્રવિંરા-પ્રવેશ:
.
s?
I
!
I:
क्षणे क्षणे पदार्थानां परिवर्तनशीलता। अत:क्षणिकवादोऽपि सम्यक् सङ्गतिमङ्गति।।
* સમગ્ર પદાર્થો ક્ષણે ક્ષણે પરિવર્તનશીલ છે. માટે ક્ષણિકવાદ પણ સંગત છે. ૧૬ [ ક્ષણિકવાદના સન્દર્ભમાં પણ બૌદ્ધાચાર્ય ધમકીતિ અને શાન્તિરક્ષિતે પ્રવાહ-નિત્યતા સ્વીકારીને પુનજન્મની વ્યવસ્થા વટાવી છે. આ અનેકાન્તદષ્ટિ છે. ]
• All objects are undergoing momentary changes. Hence the theory of momentariness is also becoming. 16
T
'***
.
-
-
-
-
-
-
-
'*
std [, *
. 11 -
*ક htlI
T
છે
કરી રહી Cી delfi
-
'

Page #478

कल्याणभारती
-
अणोरणीयान्, महतो महीयान्, क्षरमक्षरम् । व्यक्तमव्यक्तमित्यादि स्पष्ट स्याद्वाददर्शनम् ।।
* બ્રહ્મ આણથી પણ અણુ છે અને મહાનથી પણ મહાન છે, તે ક્ષર પણ છે અને અક્ષર પણ છે, વ્યક્ત પણ છે અને અવ્યક્ત પણ છે. આ પ્રકારનાં ઔપનિષદિક વચનમાં યાદુવાદદર્શન (અનેકાન્તદર્શન) સ્પષ્ટ છે.
૧૭.
Upanishads say : * Brahma is minuter than the minute and greater than the great; it is movable and also immovable, and manifest as well as non-manifest. It is the clear narration of Anekanta Darshana. 17
ર

Page #479

દ્વારા કરા:
T
મય
(૧૮) तत्वमेकमवाच्य च वाच्य चाखिलसम्मतम् । विरुद्धधर्माध्यासोऽयमनेकान्तप्रकाशकः ।।
* એક જ તવ વાગ્યે પણ છે અને અવાઓ પણ છે. આ વાત સર્વસમ્મત છે. આમ એકમાં વિરુદ્ધ ધર્મોને અધ્યાસ જે સ્વીકારાય છે તે અનેકાન્તદર્શનનું નિદર્શન
છે. ૧૮
• As all admit, One and the same object is simultaneously fit and unfit to be spoken of, from the different stand-points. Such observations are possible in the light of the Anekanta view. 18
II

Page #480

४५६
कल्याणभारती
-
PM
(१९) एक सद् बहुधा प्राहुविप्रा इति हि वेदवाक् ।
समथैयत्यनेकान्तदर्शन न्यायसंगतम् ।। * " एक सद् विप्रा बहुधा वदन्ति" (* )
અર્થાત્ સત્ એક છે, પણ કવિઓ તેને ભિન્નભિન્ન રીતે નિરૂપે છે. આ કૃતિમાં ન્યાયસંગત એવા અનેકાન્તદર્શનની સ્પષ્ટ રજુઆત છે. ૧૯
• The sacred Shruti " एक सद विप्रा बहुधा वदन्ति " (Rgveda ) says that the learned narrate the same substance in many ways. This is a clear presentation of the Anekanta view. 19
00.00
Ima

Page #481

દાવિશઃ-પ્રજારાઃ
४५७
(૧૦)
विरुद्धधर्माध्यासोऽर्थ एकस्मिन् युगपत् स्फुटम् । सापेक्षदृष्टितो हृष्ट इत्थमत्र समासतः ।।
મ
* એક જ દ્રવ્યમાં મૂળ તત્ત્વની અપેક્ષાએ નિત્યપણુ છે અને ફેરફારી રચનાઓની અપેક્ષાએ અનિત્યપણુ છે. આમ, નિત્યપણું અને અનિત્યપણું અને એવા ખીજા વિરધી ધર્માં એક જ વસ્તુમાં એકી સાથે હાય છે. આવું વસ્તુસ્વરૂપ સાપેક્ષ ષ્ટિ( અનેકાન્તદૃષ્ટિ)થી અનુ ભવાય છે. આ વાત અહીં ટૂકમાં જોવાઈ. ૨૦

Page #482

४५८
कल्याणभारती
[દાખલા તરીકે, ઘર મૂળ દ્રવ્ય માટીની અપેક્ષાએ નિત્ય છે અને એનાં ભિન્નભિન્ન રૂપાન્તરે જે થાય છે તેની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. વળી, એક જ વસ્તુ વક્તવ્ય છે અને અવક્તવ્ય છે, સામાન્યરૂપ છે અને વિશેષરૂપ છે. એક જ વસ્તુમાં વ્યાવહારિક રૂપે ભિન્નભિન્નઅન્યાન્ય વિરુદ્ધ વર્તે છે. આમ, પ્રત્યેક દ્રવ્ય એકી જ સાથે ભિન્નભિન્ન રૂપાત્મક છે. આ પ્રકારની વસ્તુસ્થિતિનું યથાર્થ આકલન ભિન્નભિન્ન રૂપે ને સ્પતી વ્યાપક દૃષ્ટિથી થઈ શકે. એ વ્યાપક દૃષ્ટિ એ જ અનેકાન્તદષ્ટિ, જેના નિરૂપણને અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વાદ, સાપેક્ષવાદ યા સમન્વયવાદ કહેવામાં આવે છે. પરન્તુ વ્યવહાર તે વસ્તુસ ંગૃહીત અનેક રૂપેામાંથી તે તે સમયે જે અપેક્ષિત હાય તેના કરાય છે, અર્થાત્ વ્યવહાર વસ્તુના આંશિક વિચારથી ચાલે છે, જે ‘ નય ’ કહે. વાય છે. ]

Page #483

alan:-9973:
* An object ( we take a pitcher for instance ) is eternal from the stand-point of the substance, of which it is made, and it is also non-eternal from the stand-point of its modifications. Thus, eternity and non-eternity, and such other contradictory attributes simultaneously exist in one and the same object from the different view-points.
So it is important to look at or study an object from different stand-points. Only then attributes existing in one and the same object, though contradictory, can be reconciled; and only then an object can be rightly realized. Such a wide observation of a thing can be made through the help of many-sided or relative view. This is the Anekanta view, and the statement made in accordance with the view, is Anekantavada or Syadvada.
20

Page #484

૪૬૦
कल्याणभारती
(૨૨-૨૨) विशालमित्रतारूपाऽहिंसाकलप्तेन चिन्तने । न स्यात् परेषामन्याय इति सर्वोयचेतसा || समन्वयमुखी दृष्टिर्यत् स्यात् सत्तर्कसंगता | तदनेकान्तग्मूलं प्रतीतिमधिरोहति ।।
#
( સુક્ષ્મમ્ )
* વિશાલ મૈત્રીરૂપ અહિંસાના ચેાગે ખીજાએને અન્યાય ન થાય એવા સર્વાંર્હિતૈષી બનેલા વ્યાપક ચિત્તથી વસ્તુતત્ત્વનું ચિન્તન કરતાં જે સતૃત સ'ગત સમન્વયમુખી દૃષ્ટિ જાગરિત થાય છે તે છે અનેકાન્તદષ્ટિનુ મૂળ. એ સમજી શકાય તેવી વાત છે. ૨૧-૨૨
/12_14

Page #485

ઢારિાઃ-પ્રારા
જ
.
[ વસ્તુને અનેક બાજુઓ છે, એટલે એ ભિન્નભિન્ન બાજુએ જાણ્યાથી જ વસ્તુ સમ્યગુરૂપે જણાઈ શકે. પણ એ સંકુચિત દષ્ટિથી નહિ, પણ વ્યાપક દષ્ટિથી જણાઈ શકે. વ્યાપકદષ્ટિ અર્થાત્ અનેકાન્તદષ્ટિ, એટલે કે અનેક ધર્મસ્પશી દષ્ટિ, જે શુદ્ધ જિજ્ઞાસુ મધ્યસ્થ ભાવમાંથી પ્રગટે છે. વસ્તુમાં પરસ્પર વિરોધી ધર્મો અનુભવાય છે, પણ ખરી રીતે તે વિરોધી નથી, પણ ભિન્નભિન્ન અપેક્ષાએ પ્રમાણસિદ્ધ સંગતિ રાખતા હોય છે. અતઃ સત્યજિજ્ઞાસુએ મધ્યસ્થભાવ ધારણ કરી વ્યાપક દષ્ટિના અજવાળામાં એ સ્વીકારવા ઘટે. આ બાબતમાં બૌદ્ધ ધર્માચાર્ય ધર્મકીતિએ રમૂજભર્યા શબ્દોમાં સરસ કહ્યું છે કે – અહી વયમર્થનાં તે તત્ર છે વય?”
(પ્રમાણવાર્તિક, ૨/ ૨૧૦ ) અર્થાત–પદાર્થોને જ જે અનેકધર્માત્મકત્વ પસંદ છે તે પછી તે આપણને ન ગમે તે યે આપણે શું કરી શકવાના હતા?]
"
:.
.
:/ifiabl
es
,
3. III)

Page #486

४६२
कल्याणभारती
VI
* When the virtue of Ahinsa consisting in wide friendship, is firmly practised, the mind becomes well-wisher of all embodied beings and turns out $0 watchful as not to do injustice to any other, consequently its course of thinking always proceeds to reconcile properly and reasonably, i.e. the mind keeps devoted to eflecting compromise between two opponents holding divergent views.
in this lies the root of the growth of the Ane. kanta view. 21-22
A

Page #487

હાર્થિરાદ-પરાર
,
,
(૨૨) भिन्नभिन्नविचाराणां विमर्शेऽनेककोणतः । प्रायः साधयितुं शक्य औचित्येन समन्वया ।।
* ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિકેણથી ભિન્ન ભિન્ન વિચારો પર વિચાર કરતાં એ બધાને ઉચિત રીતે સમન્વય પ્રાયઃ સાધી શકાય છે. ૨૩
• It would mostly be possible to reconcile conflicting theories or thoughts duly, if they are properly pondered over from different stand-points.
23
-
--

Page #488

कल्याणभारती
(૨૪) मतभेदोत्थसंघर्षसमूस्थितविरोधिता। अनेकान्तदृशा शाम्येत्, सौमनस्यं मिथी भवेत् ।।
* અનેકાન્તદષ્ટિથી (વસ્તુને અનેક બાજુથી સ્પર્શ નારી વ્યાપક દષ્ટિથી) વસ્તુ કે વિચારને અવલકવાના પરિણામે મતભેદને સંઘર્ષથી ઊભે થતે વિરોધભાવ શમી જાય છે અને પરસ્પર સૌમનસ્ય પેદા થાય છે.
• By virtue of the Anekanta view-the view widely observing the aspects of an object, hostility arising from the opposition between different views, can be pacified and mutual good-heartedness, achieved.
24

Page #489

દાવાદ-રા:
-
-
-
-
(૨૧) दृष्टिबिन्दुविशेषेण समन्वयसमुन्मुखी। कल्याणकारिणी वाणी विश्वमैत्रीप्रचारतः।।
# ભિન્નભિન્ન દષ્ટિબિન્દુ દ્વારા સમન્વયપરાયણ વાણી માનમાં મૈત્રી સજી તેમને કલ્યાણપથ તરફ દે છે.
• Speech inclining towards reconciliation through different stand-points, spreads friendship among the people and leads them to the way to wellbeing. 25
CUUU

Page #490

कल्यामभारती
(૨૬) तत्वप्रबोधः प्रभवत्यहिंसया तत्वप्रबोधात् प्रभवत्यहिंसता । इत्थं विकासित्वममू अवाप्नुतः परस्परप्रेरणया सुयोग्यया ।।
એક અહિંસાથી તત્ત્વજ્ઞાન અને તત્વજ્ઞાનથી અહિંસાઆમ એ બને એક-બીજાની એગ્ય પ્રેરણાથી વિકસ્વર બને છે. ૨૬ [ અહિંસક યા સમભાવને ધારણ કરી આપણે આપણું મનેનાં દ્વાર સત્યરૂપ સૂર્યના પ્રકાશને આપણે આત્મમન્દિરમાં આવવા દેવા માટે હમેશાં ખુલેલાં રાખીએ. બીજાના દષ્ટિબિન્દુને પણ સમભાવથી વિચારીએ અને તેમાં રહેલા સત્યાંશને સ્વીકારીએ. વસ્તુની ઘટમાન અનેક બાજુઓને, વસ્તુનાં ઘટતાં ભિન્નભિન્ન રૂપને સ્વીકારીએ. વ્યાવહારિક અને પારમાર્થિક કલ્યાણલાભ માટેની માનચિત વૈચારિક પદ્ધતિ આ છે.]
. The good virtue of Ahinsa and philosophical insight produce and expand each other. 26

Page #491

त्रयोविंशः प्रकाशः
आत्मसिद्धिः
CHAPTER 23 Spiritual Achievement
परमेशः कृपासिन्धुरिति यद्यपि गीयते । दुःखं तु पापैर्भोक्तव्यं निजपापफलात्मकम् ।।
આ પરમેશ્વર, જો કે દયાને સાગર એ રૂપે ગવાય છે, તે પણ પાપી માણસોએ પિતાના પાપના ફળરૂપે દુઃખ તે જોગવવું પડે જ છે. ૧
Though God is eulogized as an ocean of compassion, yet sinners have surely to undergo miseries consequent on their sins. 1
-
ला?
EMANOR PROV
.
A
.
मा VIRAL

Page #492

कल्याणभारती
;]
नहि पापक्षमां कर्तुमीश्वरोऽपीश्वरोऽङ्गिनाम् । उत्तमं तु तपः पापप्रतीकाराय कल्पते ।।
* ઈશ્વર પણ પ્રાણીઓને એમના પાપની માફી આપવા સમર્થ નથી. હા, સુપવિત્ર ઉત્તમ તપથી પાપને પ્રતીકાર થઈ શકે છે. ૨
• Even God is not able to pardon or nullify sins of those who have committed sins. Of course, the best austerities are able to remedy them. 2
Itul * * *
. .
ક

Page #493

AS
त्रयोविंशः - प्रकाशः
(३)
अभुक्तान्यपि पापानि क्षीयन्ते विमलात्मनाम् । सम्यक्प्रायश्चित्तस्वरूपया ॥
आत्मसाधनया
* *ભાગવ્યા વગર પણ પાપ ક્ષીણ થાય છે—આન્તરિક પશ્ચાત્તાપપૂર્ણ સુચાગ્ય પ્રાયશ્ચિત્તથી, ૩
*
* Sins even without being undergone, can be destroyed through proper atonement with inner repentance for one's sins. 3
४६९

Page #494

Ava
कल्याणभारती
0||0
(૪) ईशोपासनया श्रेयोमार्ग संचरणात्मना । कल्याणसिद्धिर्भवतीत्यर्थे तस्य कृपालुता ॥
#
અતઃ પરમ કલ્યાણુરૂપ ઈશ્વરની સમાવિહરણરૂપ ઉપાસનાથી કલ્યાણસિદ્ધિ થાય છે એ અર્થમાં ઈશ્વરનુ` કૃપાલુપણું' સમજવુ ઘટે. ૪
મ
h
Devotion to God, is, really speaking, devotion to the auspicious path of welfare, whereby one can achieve one's welfare. In this sense is the graciousness of God to be taken. 4
ud

Page #495

त्रयोविंश:- प्रकाशः
(5
(५) अन्यथा विश्वकल्याणभावात् तस्य निरन्तरात् । अभविष्यदितः पूर्वमेव सर्वं जगत् सुखि ॥
४७१
¤
* નહિ તેા, ઇશ્વરની કલ્યાણદૃષ્ટિ સમગ્ર વિશ્વ પર હંમેશાં સતત વહેતી હાવાથી જગતના બધા પ્રાણીઓનુ કલ્યાણ પૂર્વે કચારનું'ય થઈ ગયુ હત. ૫
*
Otherwise, as God's sentiment of universal good is ceaselessly flowing, the world would have been blessed long ago. 5
स

Page #496

૪૨
कल्याणभारती
(૬)
स्वर्णं शुद्धं यथास्तीह शुद्ध आत्मा भवेत् तथा । स एव परमात्मेति स्थादीश्वरसमर्थनम् ||
#
* જેમ દુનિયામાં મલિન સુવણું છે, તેમ શુદ્ધઉજ્જવલ બનેલુ સુવણુ પણ છે, એ પ્રમાણે મલિન આત્માએમાં જે પ્રયત્નશીલ થાય છે તે આત્મા શુદ્ધ (પૂ શુદ્ધ) થઈ શકે છે. આમ પૂર્ણ શુદ્ધ આત્માનુ પણ અસ્તિત્વ હાઈ શકે છે. અને એ ( પૂર્ણ શુદ્ધ આત્મા )જ પરમાત્મા છે—ઇશ્વર છે. આમ ઇશ્વરનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરી શકાય છે.
S

Page #497

त्रयोविंशः - प्रकाशः
૪૩
$ As there is impure gold, so there is pure gold too; in this way as there are impure souls, so there can exist pure souls too. Those very souls (the absolutely pure souls) are Paramatmas (Supreme Beings). Thus is proved Ishvara. 6.
[The consciousness (Chiatanya) of those Paramatmas, is one, ie., equally pure and supreme sofrom this stand-point One Ishvara can also be
proved. ]

Page #498

कल्याणभारती
रागाद्या नष्टुमर्हन्ति चयापचयधर्मकाः । यत्र नष्टाः स आत्मेश इतीश्वरसमर्थनम् ।।
જ રાગદ્વેષ વગેરે દે વધે છે, ઘટે છે એ સ્પષ્ટ છે, એ ઉપરથી, વિરોધી તત્વને પ્રભાવ પૂર્ણરૂપે પ્રસરતાં તે સમૂળગા નષ્ટ થઈ શકે છે એમ સિદ્ધ થાય છે. (વધઘટવાળી ટાઢ સખ્ત તાપ પડતાં સમૂળગી નષ્ટ થાય છે, તેમ વધઘટવાળા રાગ-દ્વેષ દે વિરોધી તત્વનું પ્રબળ એજ પ્રસરતાં સર્વથા નષ્ટ થઈ શકે છે.) જે આત્મામાં એ દે સર્વથા નાશ પામ્યા છે એ વિશુદ્ધ આત્મા પરમાત્મા છે—ઈશ્વર છે. આમ ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ પ્રમાણિત કરી શકાય છે ૭
InstiHi*
Guru

Page #499

Füllat:-9977:
. The impurities of the soul, such as attachment, hatred etc., may be totally destroyed, since they are of the nature of increase and decrease. (As cold of the nature of increase and decrease, is removed in toto by the intensity of heat, so the above-said impurities of the nature of increase and decrease, too can be in toto destroyed by the opposite force of the spiritual practice.) The soul, the impurities of which are destroyed in toto, is Paramatman (Supreme Being). Thus is proved Ishvara. 7
Ms

Page #500

कल्याणभारती
1 '-ી
(૮)
यथा प्रकाशरूपत्व भवस्यादर्श उज्ज्वले । तथा प्रकाशरूपत्वं भवत्यात्मनि निर्मले ।।
* જેમ દર્પણ ઊજળું થતાં પ્રકાશરૂપ બને છે, તેમ આત્મા નિર્મલ થતાં પ્રકાશરૂપ બને છે. ૮ (દર્પણના દષ્ટાંતે મલિન આત્માનું શુદ્ધ-ઉજજવલ થવું સમજી શકાય છે, અને શુદ્ધ (પૂર્ણ શુદ્ધ) આત્મા જ તે પરમાત્મા છે.)
• As a mirror being cleansed becomes a reflector, so a soul being absolutely purified, becomes the embodiment of the lustre of knowledge. 8 [ By the example of a mirror it can be clearly understood that an impure soul can be absolutely pure, and it is itself Ishvara (the Supreme Spirit). }
"liti
/
- ' !!!! "
EL
\
S"

Page #501

त्रयोविंशः - प्रकाशः
W
(૬-૨૦)
प्राप्त्यं सत्परलोकस्य जनाः स्युः सत्प्रवृत्तयः । दुष्कृत्यतो निवृत्ताश्च भियाऽऽमुष्मिकदुर्गतेः ॥ इति स्वीकरणे स्पष्टमात्मकर्मान्यजन्मनाम् । अस्ति वैयक्तिक श्रेयस्तथा सामाजिक परम् ।। (યુષ્મમ્)
૪૭૭
મ
ભવાન્તરમાં સદ્ગતિ પ્રાપ્ત થાય એ ઇરાદે માણસા સત્યમશીલ બને છે અને રખેને મરણાત્તર દુર્ગતિ મળે એ ભયથી પાપાચરણ કરતાં અટકે છે.
આમ, આત્મા, કર્મ અને પુનર્જન્મના સ્વીકારમાં વૈયક્તિક તેમજ સામાજિક તિ સ્પષ્ટ રહ્યું છે. ૯-૧૦ ¤
In order to attain a good grade in the next world, persons become inclined to good or pious acts and cease to commit sin through fear of a bad grade after death.
Thus in believing the existence of the soul, Karma and rebirth, obviously lies well-being individual as well as social, 9-10

Page #502

૪૬૮
कल्याणभारती
with
નાના
“રિવર્ત કરાયા 7 તિરા વિના”! इत्याललापोदयनाचार्य! कर्मोपपत्तये ।।
છ ઉદયનાચાર્યે પિતાના “ન્યાયકુસુમાંજલિ' ગ્રંથમાં) કહ્યું છે કે નષ્ટ થઈ ગયેલી ક્રિયા (સારી કે ખરાબ ) પિતાના સંસ્કાર પાડ્યા વગર સુખ–દુઃખરૂપ ફળ આપવા સમર્થ નથી. આ રીતે એમણે કર્મને સાબિત કર્યું છે. ૧૧ [ મતલબ કે ક્રિયા સારી કે ખરાબ, તરત નષ્ટ થઈ જાય છે, પણ તે પિતાને રંગ જેને આપણે “સંસ્કાર કહીએ, જીવમાં એ મૂકી જાય છે કે જે થોડા કે લાંબા વખત પછી પિતાનું સુખ-દુઃખરૂપ ફળ જીવને ભેગવાવે છે. એ જ રંગ કે સંસ્કારને કર્મ યા પુણ્યપાપ કહેવામાં આવે છે. એ જ ભાગ્ય, નસીબ અથવા દૈવ છે.]
-- IAS
vie
- {{}
.
'
-
BBN
'
Hill
hiા F1 T
:
=
=

Page #503

Felfast:-9$17:
VE
* The celebrated author Udayana says in his Nyayakusumanjali, proving the existence of Karma-" forze nad 5,543 R affazralaat". I. e., an action destroyed long ago, would not be able to give its fruit without laying its impressions on its doer-the jiva. 11
( Every action, though frail, is fruitful, because it lays its impressions upon its doer-the jiva and the impressions make the jiva experience their fruit at the time of their maturity. Thus an action good or evil, though destroyed long ago, would give its fruit good or evil to its doer-the jiva through its impressions. Thus on the ground that actions are unfailing, the existence of Karma as well as rebirth is validly proved. ]
mo:
.
...
na

Page #504

४८.
कल्याणभारती
-
(१२-१३ -१४) सुखदुःखागमे जानस्ते स्वकर्मसमुद्भवें । नहि मायेन शोचेच्च, समत्वाय क्षमेत च ।। यथात्मा मे तथा सर्वेऽप्यात्मान इति निश्चयात् । जायते ज्ञो जगन्मित्र सर्वसेवां करोति च ।। इत्येवमात्मवादस्य कर्मवादस्य च स्फुटम् । उपयोगित्वमस्त्येव सर्वकल्याणसिद्धये ।।
(त्रिभिविशेषकम्)
સુખદુઃખનું આગમન જે થાય છે તે પિતાના કર્મથી થાય છે એમ જાણતા સુજ્ઞ જન સુખના આગમન પર મત્ત થતું નથી કે કુલાત નથી અને દુઃખના આગમન પર શેકા થતું નથી, કિન્તુ સમત્વ રાખવા સમર્થ થાય છે. ૧૨

Page #505

ત્રવિરા-પ્રશા
૪૮
કે જે મારો આત્મા છે તેવા બધા આત્માઓ છે એ નિશ્ચય થતાં સુજનનું માનસ વિશ્વબધુ બને છે અને સવની સેવા કરવા ઉલ્લસિત થાય છે. ૧૩. જ આમ, આત્મવાદ અને કર્મવાદની ઉપગિતા સ્પષ્ટ છે, જે સર્વના કલ્યાણ માટે છે. ૧૪
• A wise person considers the approach of happi. ness or misery, as the result of his own Karma, so he does not get elated at the time of happiness, nor dejected in miserable condition. but is enabled to be equanimous. 12
• Being assured that one's own soul is alike the souls of others. one mentally realizes universal brotherhood and becomes pleased for serving others. 13
• Thus is the theory of soul and Karma, clearly useful for the benefit of the universe. 14
ION
-.

Page #506

૮૨
कल्याणभारती
(૧) श्रद्धानमात्मनो भूयो जन्मनः कर्मणस्तथा । दुःखागमें सुचित्तस्य समर्पयति धीरताम् ।।
મ
* આત્મા, પુનર્જન્મ અને કર્મ વિષેની શ્રદ્ધા દુઃખના વખતે સુજ્ઞ માણુસને ઐય સમપે છે. ૧૫
મ
Faith in soul, rebirth and Karma bestows courage and patience on the person who is goodminded, when distress befalls him. 15

Page #507

ત્રવિંરા-શરદ
एकेन विहित पुण्य-पाप नान्येन युज्यते । अतोऽवसीयते जीवा: सन्ति सर्वे पृथक् पृथक् ।।
એકે કરેલું પુણ્ય પાપ બીજાની સાથે જોડાતું નથી, એને જ ભેગવવાનું હોય છે, બીજાને નહિ. આ ઉપરથી જણાય છે કે બધા જે જુદા જુદા છે ૧૨
એકનું પુણ્ય-પાપરૂપ “કેમ” બીજા સાથે જોડાતું હોય તે પુણ્યશાલી સતેનાં પુણ્ય “કમેં ”થી જગત સુખી થવા પામે. અથવા પાપીઓનાં પાપ કર્મોથી જગત અધોગતિમાં પડે. પણ એમ બનતું નથી એ હકીકત છે. અહીં ધ્યાનમાં રાખવું ઘટે કે દુખીને એના કર્મ” ઉપર છેડી દેવાનું નથી, પણ એના દુઃખના નિવારણ માટે યથાશક્તિ ઉધત થવું એ માણસનું પરમ કર્તવ્ય છે. દુખદ “ક” પ્રયત્નથી ભેદઈ પણ શકે છે. રોગી હાલતમાં ઈલાજ કરીએ જ છીએને અને એની સફલતા પણ જોવા આવે જ છેને. નિઃસજોહ “સા ઘર્મ | મૂહૈ”, “રોવર: પુણા” વગેરે સદુવચને જીવનસિદ્ધિનાં ઉચ્ચતમ સૂત્રે છે.]
0
F *
& જ
E
x
.
,
.
v "
?
છે
*
3
+
- -
-
*-
-
-
મ

Page #508

168
कल्याणभारती
• Merit or sin acquired by one, is not connected with another, i.e. only he who earns merit or sin, has to experience the fruit of the merit or of the sin, not another. There-upon it can be easily understood that all the sools are separate. 16
[Every soul gets happiness of misery according to its own Karma. One's Karma, good or bad, gives its fruit to one's self, not to another. If one's Karma gives its fruit to another, then by the highsouled saints' exaltation of merit the universe would be lifted up, or would be degraded by the wicked men's intensity of sin. One rises or falls by one's own actions. Good actions raise one and bad ones degrade. One has to rise by one's own effort only. So persons desiring elevation of exaltation, must endeavour to amass the sublime wealth of pure and pious actions according to their abilities. This wealth is the only means for the achievement of ever-lasting happiness unalloyed with misery.
12
X

Page #509

Süfat:-9977:
It is here to be necessarily borne in mind that humanity lies in being merciful. It is the supreme duty of man that he should sympathize with the miserable and should try to relieve them of their distress, but they should not be left to their Karmas,
Such Karmas are numerous as may be destroyed through proper effort, so it is our essential duty to try to remove or lessen another's disrress. He who is careless of doing this duty and leaves a miserable person to his Karma though able himself to remove or abate his annoyance. is an offender. • 91 TA BT " ( Compassion is the source of Dharma) is a well-known and memorable precept. ]
L
4.
ON
.
..
.
M

Page #510

कल्याणभारती
-
-
-
यद्यशभूता आत्मान एकस्य परमात्मनः । तेषां बहुनां मालिन्यान्न स्याशुद्धः स जातु तत् ।। स्वतन्त्रव्यक्तिभूतास्तज्जीवाः सर्वे पृथक् पृथक् । ઉI નાના વ્યવથાતઃ “નારીત્રષિજાડપિ ૨ II
ન જીવેને એક પરમાત્માના (ઈશ્વરના યા બ્રહ્મના) અંશ માનવામાં આવે તે ઘણું ઘણું જ મલિન હોવાથી (મલિન જીવોની સંખ્યા શુદ્ધ જ કરતાં હમેશાં બહુ મોટી જ રહેતી હોવાથી) બ્રહ્મ તત્વ હમેશાં અશુદ્ધ જ રહેવાનું. માટે પિતાનું સ્વતન્ત્ર વ્યક્તિત્વ ધરાવનાર બધા જી પૃથક્ પૃથક છે. એમ હોય તે જ તેમના ભિન્નભિન્ન કર્મ અનુસાર તેમની ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકારની જીવનદશાની ઉત્તિ થઈ શકે. મહર્ષિ કદનું “ થવસ્થાતો નાના” સૂત્ર પણ એ જ જણાવે છે.
૧૭-૧૮
TA
III

Page #511

""
•
त्रयोविंशः प्रकाशः
If it is believed that all the souls are the separate parts of Brahma, then Brahma would always remain impure, since the number of impure souls always remains infinitely more than that of the pure ones in Samsara,
४८७
So the souls have their distinguished individuality and each one of all the (embodied) souls, has a distinct and diverse condition of life according to its distinct and diverse Karmas.
So it is rightly established that all the souls are separate.
Says this the great sage Kanada too in the Sutra व्यवस्थातो नाना". 17-18
{}

Page #512

૪૮૮
कल्याणभारती
+.
(૬) अहंत्व च ममत्व च श्रेयः कल्याणवाहि चेत् । अधोगतिस्वरूप च मदमोहविकारि चेत् ।।
ક અહેવ અને મમત્વ જે કલ્યાણસ્થાને હોય તે શ્રેયસ્કર છે, અને જે અભિમાન તથા મેહરૂ૫ હેય તે અગતિકારક છે. ૧૯ (અર્થાત હું સચિદાનન્દ પરબ્રહ્મસ્વરૂપ છું એવું વિશુદ્ધ આત્મલક્ષી સહૃદ્ય કલ્યાણરૂપ છે, અને હું મેટ પંડિત, મેટો શ્રીમન્ત, મેટો આચાર્ય, મેટો નેતા અથવા મોટો દ્ધો એવું અહંકારરૂપ કાર આત્માની અધોગતિરૂપ છે. એ જ પ્રમાણે, જગતુના પ્રાણીમાત્ર સાથેનું અમરત્વ એ કલ્યાણરૂપ છે, અને મારું મકાન, મારી દેલત, મારાં સ્ત્રી-પુત્ર એવું મેહરૂપ મનવ કલ્યાણ વિરોધી છે.)
=
૦-૧૦૦:૦:૪૦૦ ૦ - ; . SEX

Page #513

त्रयोविंशः - प्रकाशः
४८९
* Egoism and mineness, if on the auspicious ground, are propitious, and if of the nature of arrogance or delusion, bring on downfall. 19
[Egoism (1) if touching the pure Self, is auspicious, and if pride or arrogance, is injurious to spiritual good, Similarly, mineness (), if touching all the living beings of the universe, is propitious, and if illusory attachment or delusion, is hurling the self down.]

Page #514

कल्याणभारती
-
-
-
-
-
-
-
(૨૦) स्वाधीनात्मसुखाध्वान स्यकत्वा नैसर्गिक शुभम् । મોટ્ટાથીમવામા: વાર્તપુ નિમજ્ઞતા
# આત્માનું સુખ જે સ્વાધીન છે તેને નૈસર્ગિક કલ્યાણરૂપ માર્ગ છેડી અજ્ઞાની માણસ મેહાન્ડ બની કાદવમાં ખેંચે છે. ૨૦
* Alas, an ignorant person being blinded by infatuation, fast sticks in mud-like objects (worldly pleasures or evil passions ) abandoning the path to self-dependent spiritual happiness, which is natural and auspicious! 20
-
-
-
-
- 3
-
-
- 4
=
=
'Hitij '
'
hi)
:
th

Page #515

શોવિજ્ઞાજાશઃ
(૨૧) अन्तःप्रबोधतो दोषदूरीकारेण जायते । आत्मशुद्धिस्तता शक्तिः प्रकटीभवति स्वयम् ॥
* અન્તજાગરણના બળે પિતાના દેને દૂર કરવામાં આવે ત્યારે આત્મશુદ્ધિ થાય છે, અને આત્મશુદ્ધિ થતાં આત્મશક્તિ સ્વયં પ્રગટ થાય છે શુિદ્ધિમાંથી શક્તિ.]
૨૧
• By virtue of introspecting inwardly, defects or vices are removed and thereby the purity of the soul is achieved, and there-upon is spontaneously revealed the inner or divine power. 21

Page #516

कल्याणभारती
(૨૨-૨૩) म्लानो दीपककाचश्चेन्नान्तर्योतिः प्रकाशते । स्वच्छो दीपककाचश्चेदन्तर्योतिः प्रकाशते ।। तथा मलीमसे चित्ते नान्तर्देवविचारणम् । विशुद्धिमति चित्ते च स्यादन्तर्देवदर्शनम् ॥
જ ફાનસની અન્દર પવછ પ્રકાશ છે, પણ ઉપરનો કાચ સ્વચ્છ ન હોય તે અન્દરની પેત દેખાતી નથી. ઉપરને કાચ સ્વચ્છ હોય તે અન્દરની ત દેખાવાની. એ પ્રમાણે ચિત્ત મલિન હોય તે અન્દરના દેવને ખ્યાલ સુદ્ધાં આવતું નથી, પણ ચિત્ત વિશુદ્ધ બને છે ત્યારે અન્દરના દેવનાં દર્શન થાય છે. ૨૨-૨૩
• As an outer glass being dirty, the light inside a lantern does not shine, but the glass being cleansed the light shines. So, the mind being dark, even a conception of the inner deity does not rise, but the mind being purified in toto, the inner deity is perceptibly seen.
22-23
+: -૧it t;}]}}}itlet
P.
*
+ +
+ * * * * *
*r
i
[;
HI, II ||JI ID, "
NEW/www
life,
**l છે.*
*
" 25
'I
HARI-Lith
' wift
.

Page #517

ત્રવિંશ-વારા
४९३
(૨૪) विद्याप्रसूतिश्चारित्रं तेन मोक्षोऽधिगम्यते । अप्यर्णवपृथुविद्या वन्ध्या चारित्रवजिता ॥
* વિદ્યામાંથી ચાસ્ત્રિ પ્રસરે છે અને ચારિત્રથી મિક્ષ પમાય છે. વિદ્યા દરિયા જેટલી વિશાળ હોય, પણ ચારિત્રહીન હોય તે વાંઝણી છે. ૨૪
* Right knowledge generates right conduct whereby is acquired emancipation. Knowledge even wide like a sea. is fruitless, it it is not endowed with right conduct. 24
લirti:-* :
i.it -
-

Page #518

૪૬૪
कल्याणभारती
(૨૧)
प्रस्फुटत्यङ्कुरो बीजात्, कलेश्च कुसुमं यथा । सद्बोधतस्तथा भाव्य परिवर्तन वर्तने ॥
*
જેમ ખીજમાંથી અંકુરા ફૂટે છે, અથવા કળીમાંથી કુસુમ ખીલે છે, તેમ સાચું સમજાયા પછી વતનમાં પરિવત ન થવુ જોઇએ, અર્થાત સદૂધમાંથી ચારિત્ર પ્રગટવુ જોઇએ. ૨૫
#
As a sprout buds from a seed, or as a flower blossoms from a bud, so from right understanding, good character sheuld turn out. 25

Page #519

ત્રયોવિંરાદ-વિરઃ
(૨૬) नौषधस्व प्रशस्त्या स्यात् फल तत्सेवन विना। न धर्मस्य प्रशस्त्या स्यात् फल तपालन विना ।।
* ઔષધનાં ગુણગાન કરવામાં આવે પણ એનું યથા યેગ્ય સેવન કરવામાં ન આવે તે ફલપ્રાપ્તિ થતી નથી, તેમ ધર્મનાં ગુણગાન કરવામાં આવે પણ એનું યથા
ગ્ય આચરણ કરવામાં ન આવે તે કલ્યાણસિદ્ધિ થાય નહિ. ૨૬
As a medicine though being praised, does no good without being properly used, so Dharma though being praised. does no good without being properly performed. 26

Page #520

r°E
कल्याणभारती
(૨૭)
विनाssम्रपादप नाम्रं विना धर्म सुखं नहि | इति श्रधानसम्पन्नो धर्म चरित सन्ततम् ॥
મ
આંખા વગર કરી નહિ અને ધમ વગર સુખ નહિ. એ પ્રકારની શ્રધા ધરાવતા મનુષ્ય હમેશાં શ્રમ પરાયણ રહે છે. ૨૭
¤
* In the absence of a mango-tree there is no mango-fruit, similarly in the absence of Dharma there is no happiness. Having such a faith a person always conducts himself righteously, 27
aj

Page #521

કોવિંદ-ગરઃ
(૨૮) महाधनसमृद्धोऽपि महालयनिवास्यपि । कल्याणमार्गहीनश्चेन्नून दुर्गत-दुर्भगः ।।
• માટે ધનારા હોય અને મોટા મહેલમાં નિવાસ કરતે હોય, પણ જે કલ્યાણ માર્ગથી દૂર હોય તે તે ખરેખર દરિદ્ર અને દુર્ભાગી છે. ૨૮
*. A man though possessing immense wealth and dwelling in a great palace, is, no doubt, indigent and unfortunate, if he does not live a righteous life. 28
uuN

Page #522

૪૬૮
कल्याणभारती
(૨૧)
सद्गुणा वास्तव वित्तं वास्तव' चास्ति जीवितम् । सम्मुह्य भौतिकद्रव्ये तदुपेक्षी विमूढधीः ॥
મ
સદ્ગુણ્ણા એ જ સાચું દ્રવ્ય છે અને સાચુ જીવન છે. ભૌતિક ધનમાં માહિત થઇ જે એની ઉપેક્ષા કરે છે તે મૂઢબુદ્ધિ છે. ૨૯
મ
Real wealth or real living is virtuousness. He is foolish who being infatuated by earthly wealth, disregards it (the real wealth or the real living ).
29
Lov

Page #523

त्रयोविंश:
:-प्रकाशः
(३०) ज्ञानस्य भक्तेश्चाचारेऽवतारे फळयोगिता । कर्मण्यनवतीर्णान्तु वृथा सभ्योऽपि भावनाः ।।
४९९
xx
*
જ્ઞાન અને ભક્તિનું સાફલ્ય એ કાર્યરૂપે પરિણમે એમાં છે. શુભ ભાવના પણ કાર્યમાં તે ન ઊતરે તા वृथा छे. 30
x
Knowledge or worship is fruitful when it is put into action, otherwise even good thoughts or reflections are invain. 30

Page #524

५००
कल्याणभारती
(૨૨) सुकर नाम शास्त्रोपदिष्टकर्तव्यशिक्षणम् । परंतु दुष्करं तस्य जीवने स्वेऽवतारणम् ॥
#
* શાસ્ત્રોએ કવ્યમાના જે મેધ આપ્યા છે તે સમજવા અથવા ઉપદેશવા સહેલા છે, પણ તેને પેાતાના જીવનમાં ઉતારવા એ દુષ્કર છે. ૩૧
*
It is easy to know or teach the duties enjoined by scriptures, but it is difficult to put the knowledge about them, into practice. 31

Page #525

त्रयोविंशाप्रकाशः
-
૧
જલને
-
-
IMa
u
,
(૨૨) भूयिष्ठयापि सम्पत्या सुखमस्ति न बाह्यया। गुणसम्पत्तिरेवाध्वा निष्क्लेशस्थायिशर्मण ।।
બાહા સમ્પત્તિ ગમે તેટલી ઘણી યા મોટી હોય, પણ એથી સુખ પ્રાપ્ય નથી. વ્યાકુલતા વગરનું સ્થાયીસુખ તે માત્ર આધ્યાત્મિક ગુણસમ્પત્તિથી જ પ્રાપ્ય છે
૩૨
• Real happiness is not attainable from external riches however great they be. Only the wealth in the form of spiritual virtues, is the source of happiness-steady as well as unalloyed with misery.
32
:
--
-
PATEL
I
,I
ri
-*

Page #526

कल्याणभारती
*
થયા વાડમના શુદ્ધિ કરવાના વતે છે आनंदवीर्यविज्ञान। स चकास्ति तथा तथा ।
છે. જેમ જેમ આત્માની શુદ્ધિ સમ્યક્ ચારિત્ર દ્વારા વધતી જાય છે, તેમ તેમ આત્મા જ્ઞાન, વીર્ય અને આનન્દની મહાવિભૂતિથી દેદીપ્યમાન બનતું જાય છે.
૩૩
• The more the purity of the soul is increased through right conduct, the more the soul is brightened by knowledge, power and bliss. 33
--
.
.
!
انانا

Page #527

થયોવિંદ-કાશઃ
(૨૪) उत्तरोत्तरकल्याणसमुत्कर्षापलब्धये । मनुष्यमुत्साहयति प्रज्ञमध्यात्मभावना ।।
- અધ્યાત્મભાવના સુજ્ઞ મનુષ્યને ઉત્તરોત્તર કલ્યાણ સમૃદ્ધિ મેળવવા પ્રેત્સાહિત કરે છે. (અને કલ્યાણ સાધનમાં અધિક અધિક ઉન્નત થતે જ એ મહાભાગ અને કલ્યાણના ઉચ્ચતમ શિખર પર આરૂઢ થાય છે.)
૩૪
• Spiritual reflections instigate a wise person to go on progressing in the attainment of welfare. 34

Page #528

५०४
कल्याण भारती
(૨૧) अल्पज्ञः श्रमकमऽिपि यदि सद्गुणगौरवः । महद्भ्योऽप्यधिकारिभ्यो विद्वद्भ्यश्च विशिष्यते ||
#
અલ્પશિક્ષિત અને શ્રમજીવી માણસ પણ જો સદ્ ગુણવિભૂતિસમ્પન્ન હોય તે તે મેટા વિદ્વાનેથી પણ અને ઊ'ચે હાદો ધરાવનાશથી પણ ચડિયાતા છે.
૩૫
#
Even a man knowing little and living en labour, if endowed with the sublimity of good virtues, is morally higher than those possessing great erudi. tion or a great office.35

Page #529

કોપિરા--n:
:
...
वैदिका आहेता बौद्धा इस्लामि जरस्थोस्तिना। +एशाश्च संतः सद्बुद्धिवृत्ताः सत्येकभूमिकाः ।।
* વૈદિકે, ફિન, બૌદ્ધ, ઈસ્લામીઓ, પારસીઓ, ખ્રિસ્તીઓ વગેરે બધા સમુદ્ધિ અને સદાચરણ હતાં (સત્ય, અહિસાની ભાવના અને તદનુરૂપ સદાચરણથી સમ્પન્ન બનતાં) એક ભૂમિના, એક વર્ગના, એક ધર્મનાં બની જાય છે. ૩૬
• Vaidikas, Jainas, Baueldhas, Mahomedans, Parsees, Christians-all turn out of the same Dharma. having been endowed with the good sentiments of Ahinsa (good feeling or compassion to every living being) and truthfulness, and endowed with character fit for those sentiments, 36 + શ =શ ( ), તય મજ્જ દેશ ક્રિશ્ચિય)

Page #530

५०६
कल्याणभारती
मनुष्य एक यदि संश्रयेत
જરાપરાવાર સવા सत्पुण्ययोगोऽपि भवेदलं त
नेतु सुखिस्व' परम च भद्रम् ॥
* માણસ જે બીજાનું બુરું ન કરવું એ જ એક વાતને સંપૂર્ણ પણે વળગી રહે તે એટલા સદ્દવર્તનથી પણ એ સુખી થાય જ, અને એ સજજન ક્રમશ: વિકાસમાં આગળ વધીને કલ્યાણની ઉચ્ચતમ ભૂમિ પામવાન, ૩૭
• If a person adheres to one thing, namely not to do ill to another, he is sure to be happy even by only this good behaviour, and he is, by the merit of this virtue, entitled to the highest ground of welfare. 37
Fir/le

Page #531

ત્રવિંરા-ગવાર
A
-
-
-
(૩૮). बहिरात्माऽनात्मज्ञो. विद्वानास्मानमन्तरात्मा च । नीरागो निष्कर्मा पूर्णविशुद्धः स एव परमात्मा ।।
* જેને આત્માની સમજ નથી તે બહિરાત્મા છે, જેને આત્માની સમજ છે તેમજ કલ્યાણ સાધનના માર્ગે વિહરે છે તે અન્તરાત્મા છે, અને એ જ અન્તરાત્મા
સ્વવિકાસના અભ્યાસમાં આગળ વધી ત્યારે વીતરાગ, કર્મમુક્ત (નિરાવરણ) તથા પૂર્ણવિશુદ્ધ બને છે ત્યારે પરમાત્મા બને છે. ૩૮
• He who does not know the soul, is afgZTAT (out of the region of the soul), he who has understood the soul and follows the path of its welfare, is 347aTIAT ( devoted to spiritual welfare ) and he who has been dispassionate, freed from all the Karmic forces and absolutely purified is 9THICAL (the Supreme Spirit). 38
-
-
S
આબ : 'ના
મન મા

Page #532

चतुर्विंशः प्रकाशः
उपदेशस्मृतिः CHAPTER 24 Memory of Advice
विषण्णो मा भव स्मृत्वा भूतकालिकमूर्खताः । किन्तु स्वमद्यप्रमृति प्रबुध्य सुखवान् भव ॥
* અગાઉ થયેલી મૂર્ખતાઓને યાદ કરી વિષાદ ન કર, પણ હવે આજથી જાગ્રત થા અને વિવેજ્યુક્ત વર્તાને રાખી સુખી થા. ૧
• Remembering your actions of foolishness done in the past be not dejected, but be prudent from today and be happy. 1
TRA
H
onda

Page #533

I.
(૨) येन केनापि संघर्षमवमान कुतोऽपि वा। રાત વિથ રાતઃ થા: મો સુવમંદિર
આ અગાઉ કોઈની સાથે સંઘર્ષમાં આવવાનું થયું હોય અથવા કેઈના તરફથી અપમાન થયું હોય તેને ભૂલી જા અને ચિત્તમાં શાન્તિને ધારણ કર. કેમ કે શમભાવ એ સુખનું મન્દિર છે. ૨
• Forget into what collisions you came with any or what insults you had to suffer from any, and be quiet, since quietude is an abode of happiness. 2
..
T

Page #534

कल्याणभारती
अल्पीक्रिया निजेच्छानां सर्वेषामुपयोगिनी । विशेषेण दरिद्राणामशान्तिहि हसेत् ततः।।
* પિતાની ઈચ્છાઓને ઓછી કરવી એ બધાને માટે હિતાવહ છે અને દરિદ્ર માણસને માટે ખાસ કરીને, કેમ કે એથી એમની વ્યાકુલતા ઓછી થાય છે, ૩
# It is useful for all to lessen their desires and especially for the poor, because thereby their troubles or agitations are lessened. 3

Page #535

રવિંગ-શ:
સWS
अन्यस्य भाग्य बलि चेन्नापकतुं क्षमिष्यसे । अन्यथा स्वत्प्रयत्नेन विनापि स पतिष्यति ।: तत् किं वृथेष्यन्नन्यस्मै कुरुषे पापबन्धनम् ?। परद्रोहक्रिया नून स्वस्य पाताय जायते ।।
* બીજા માણસનું નસીબ જોરાવર હશે તે તું તેને વાળ પણ વાંકે નહિ કરી શકે, અને જે તેનું ભાગ્ય નબળું હશે તે તે પિતાની મેળે પડવાને—તારા પ્રયત્ન વગર પણ. માટે બીજા પર ઈર્ષ્યા કરવી એ વૃથા જ છે, અને વધારામાં એથી પાપ બંધાય છે. ખરેખર પરદ્રોહનું કાર્ય પ્રથમ પિતાને જ નીચે પાડે છે ૪-૫
13

Page #536

५१२
कल्याणभारती
• You will not be able to do ill to him whose luck is strong, and if his luck is weak, he will, of his own accord, fall down without any offort of yours. 4
* $o why do you, to no purpose, envy another and incur sin 7 A man's attempt to injure another, surely results in downfall of himself. 5.
Logo
VW
US

Page #537

સર્વ-પરિવાર
--
-
-
1
समुत्कर्षे विचाराणां समुत्कृष्येत जोवनम् । अपकर्षे विचाराणामपकृष्येत जीवनम् ।।
જ વિચારે ઉત્કર્ષગામી થતાં જીવન ઉત્કર્ષગામી બને છે અને વિચારે અગામી થતાં જીવનની અર્ધગતિ થાય છે. ૬
* Thoughts being upward, life begins to advance, and they being downward, it is degraded. 6

Page #538

५१४
कल्याणभारती
(૭)
बुभूषति यथा मर्त्यः शक्नोति भवितुं तथा । विवेकपरिपूतेन विचाराचारवर्चसा ॥
મ
* મનુષ્ય જેવા બનવા ચાહે તેવા બની શકે છે— વિવેકયુક્ત વિચારખળ તેમજ આચરણમળના સહયાગથી.
#
A person can be so as he wishes to be-by the co-operation of the powers of thinking as well as conduct sanctified by discrimination. 7

Page #539

વાર્ષિા-પરાઃ
(૮)
पर्याप्तमात्मरक्षार्थमयुञानस्य पौरुषम् । पातेऽधिकं स्वदौर्बल्यमपराधि स्वकर्मतः ॥
* જે પ્રલેભનની સામે પિતાના આત્માની રક્ષા માટે પુરતું બળ લગાવતું નથી તે પડે છે અને એમાં એના કર્મ કરતાં એની માનસિક દુર્બલતાને વધારે વાંક છે.
* He who does not use his sufficient strength to protect his self against seductive temptations, falls, and in this fall of his mental weakness is an offender more than his Karma. 8
L
-
૦િ -૦ -૦:૫૦:૦૦:૦૦:
૦૦

Page #540

कल्याणभारती
-
(९-१०-११-१२) उद्यमो भाग्यमानेतुं प्राकटयमुपयुज्यते । भाग्यवादो निरुन्द्धे नो उद्यम किन्तु पोषति ।। उद्यमो भाग्यतो भाग्यमुद्यमादिति तो मिधः । वर्तेते गाढसम्बन्धी जयोऽन्यस्य बलीयसा ॥ समीचीनप्रकारेण भाग्यवादविभावनात् । प्रातिकूल्ये मनः शान्ति दधात्यतिमनाविशत् ।। तथैव सुखसंयोगं पुण्यात् प्राप्तं विमावयन् । भगवरसेवया' प्राप्तान्नम्रः स्यादनहंकृतिः ।।
..
-

Page #541

* ભાગ્યને પ્રાકટ્યમાં લાવવા માટે ઉદ્યમની ઉપગિતા છે. ભાગ્યવાદ ઉદ્યમને રોકતું નથી, પણ એને, આવકારે છે.
ઉદ્યમથી ભાગ્ય અને ભાગ્યથી ઉદ્યમ એમ એ બેઉ પરસ્પર ગાઢ સમ્બન્ધવાળાં છે. અને એ બેમાં જે બલવત્તર હોય તે બીજા પર જય મેળવે છે. (ભાગ્ય બલવત્તર હોય તે ઉદ્યમનું નથી ચાલતું અને ઉદ્યમ બલવત્તર હોય તે ભાગ્ય નબળું પડી જાય છે )
ભાગ્યવાદની સમજણ યથાર્થરૂપે હોય તે પ્રતિકૂલ પરિસ્થિતિમાં મન ઉદ્વેગથી ન ઘેરાતાં શાતિમાં રહી શકે છે. . અને એ જ પ્રમાણે સુખના વખતે સુખને ભગવત્ સેવાથી મળેલા પુણ્યનું ફળ સમજવામાં આવે તે માણસ અભિમાની ન બનતાં નમ્ર બને છે.
૯-૧૦-૧૧-૧૨ [જે કંઈ સત્કર્મ કરીએ કે સગુણની સાધના કરીએ એ ભગવપૂજન છે. આમ પુણ્યનું ઉપાર્જન ભગવતપૂજનથી છે એ સમજી શકાય છે ]
'I
'
vP
ક
આપની
, છે ,
111 OIE ): th it? માજ- - - - - - - -
refle.
-
-
--
-

Page #542

५१८
कल्याणभारती
• Exertion is useful in the manifestation of good luck. The theory of Fate does not deny the usefulness of exertion, but welcomes it.
Fate and exertion both are inter-dependent and mutually closely connected. Of course, which may be the more powerful of them, defeats the other.
The idea of fate being truly taken into consideration, mind being not agonized by grief, can remain quiet even at the time of adversities.
And likewise even at the time of happiness, happiness being considered as the result of merit earned by devotion to God, man would not be elated with pride and become gentle. 9-10-11-12 [ Whatever good action we do or whatever virtue we observe is the adoring of God. Thus the earning of merit is due to God-adoration. ]

Page #543

चतविंशः प्रकाशः
↓
(१३) वीरपूरुषवद् यो हि जनो जानाति जीवितुम् । मर्तु प्रज्ञालवच्चासी धन्योऽस्ति कुशली कृती ||
५१९
* જે વીર પુરુષની જેમ જીવી જાણે છે અને પ્રાજ્ઞ પુરુષની જેમ મરી જાણે છે તે પુણ્યશાલી ધન્ય છે, तार्थ छे. १३
*x
• He is meritorious, successful and blessed, who knows to live like a hero and also to die like a wise man.
13
{{}

Page #544

कल्याणभारती
(૨૪-૨૫) रोगादिदुःखाक्रान्तोऽपि योऽन्याभ्यण न शोचति । बिति स्वमनःस्वास्थ्य सत्करोत्यागतान् स्मितैः।। स धीरः सहनो नूनमाध्यात्मिकपराक्रमः । यमालोक्य लधूभूतदुःखाः स्युर्दु:खिनोऽपरे ।।
( )
- જે શરીરના રોગ અને બીજા દુઃખથી આક્રાન્ત છતાં કેઈની આગળ પિતાનું દુઃખ તે નથી, પિતાનું માનસિક સ્વાથ્ય જાળવી રાખે છે અને મળવા આવનારાઓને પિતાના મુખ પરના સ્મિતથી સત્કારે છે,
એ સહનશીલ ધીર મનુષ્ય ખરેખર આધ્યાત્મિક પરાક્રમવાળે છે, જેને જોઈને બીજા દુઃખીઓનું પણ દુઃખ હળવું થઈ જાય છે. ૧૪-૧૫
૦િ.૫૦ -૦ - ૦૪ ૦
૦
૦
૦
૪

Page #545

gatás:-
10:
• That courageous and enduring man is, indeed, à spiritual hero who though overcome by diseases and other miseries, does not grieve over them before others, who preserves his mental quietude, who receives those who come to see him, with a smile, and on seeing whom other distressed men's distress would be lessened. 14-15

Page #546

५२९
कल्याणभारती
(૨૬-૨૭-૨૮)
जीवन मे वृथा यातमिति ताम्यति मे मनः । नेदानीं चापि चेतामि तेनाहमधिक व्यथे || एतादृश ब्रुवाणोऽपि मोहावेश वशीकृतः । बलेऽपि निबेलीभूय स्वयमेव पतत्यधः ॥ स्वस्थीभूय परं किञ्चिच्चिन्तयेच्शान्तितः स चेत् । तदान्तः शक्तिसम्भारप्रतीतेरुत्थितो भवेत् ।
(ત્રિિિવશેવમ્)
મ “ મારૂં જીવન નાથ ગયુ. એનુ' મને દુ:ખ છે, અને હજી પણ ડુ. ચેતતા નથી. એ માટે હું વધારે વ્યથિત છું
and
આવા ઉદ્દગારો કાઢતા મહાક્રાન્ત માણસ ખળ છતાં નિબળ બની હાથે કરી નીચે પડે છે. પણ જો તે ક્ષશુભર સ્વસ્થ બની શાતિથી ચિન્તન કરે તે તેને પેાતાની અન્દરના શક્તિસ ભાર કેવા મહાન છે. એની પ્રતીતિ થશે અને પ્રતીતિ થતાં તેનુ' ઉત્થાન થશે.
૧૬-૧૭-૧૮

Page #547

qalá at:-9979:
५२३
AN
. "I am dejected at the thought that my life has gone fruitless; and I am more grieved that I do not wake still."
Urtering suchwise an ignorant man suppressed by the excitement of Moha, falls down himself, being weak even though having spirit. .
But if, being quiet he ponders steadily for a while, he will be able to peroulve his inner store of powers and by this perception he will rise up.
16-17-18
OXL
NA

Page #548

कल्याणभारती
(૨૬-૨૦–૨૨) भौतिकाद्भुतविज्ञानप्रयोगाविष्कृतेरपि । न नश्येयुर्न शुष्येयुरात्मकर्मपुनर्भवाः ।। आत्मानः कर्मसंयुक्ताः सदसत्कर्मबन्धतः । सदसद्गतियोगेनासादयन्ति सुखासुखम् ।। जीवाः सत्कर्मभूयिष्ठा भूयिष्ठ सुखमियरति । सर्वकर्मक्षयान्मोक्षमात्मकैवल्यलक्षणम् ।।
* ભૌતિક વિજ્ઞાનપ્રાગના ગમે તેવા અદ્ભુત આવિષ્કાર થવા પામે તે યે આત્મા, કર્મ અને પુનજન્મ નથી નાશ પામવાનાં, નથી સુકાવાનાં.
કર્મયુક્ત આત્માઓ સારા બુરા કર્મબંધને લીધે શુભ-અશુભ ગતિમાં જાય છે અને સુખ-દુઃખ પામે છે.
સત્કમ બહુલ સન્માના પિતાના ઉચ્ચતમ પુણ્યના બળે મરણેત્તર ઉચ્ચતમ સુખને પ્રાપ્ત કરે છે. અને સર્વ કર્મોથી મુક્ત બનેલા આત્માઓ આત્મકૈવલ્યરૂપ મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. ૧૯-૨૦-૨૧
-
'il
vi '}}ffi'.'

Page #549

egfá 1-981T:
ypl
* The discoveries of material science even though exciting an excessive miracle, can neither negative nor lower the existence of soul. Karma and rebirth.
Souls united with Karmas. go to a good or bad grade after death according to the good or bad Karmas incurred by them and get happiness or misery.
.
Those souls which are abounding in good Karmas, obtain happiness of the highest type; and those freed from all their Karmas, attain Moksha. Moksha is the soul's freedom from all the bondage of Karma. This freedom is the soul's absolute purity which has no least connection with any foreign matter. 19-20-21
0
146
.
.
.
V

Page #550

५२६
CARL
कल्याणभारती
( २२-२३-२४-२५) आत्महत्यामधीरीसन् करोति जन आपदि । परन्तु पूर्वपापानि हन्यन्ते नात्महत्यया || तस्मात् तथाविधे कष्टे धैर्यमाधाय सन्मतिः । बैराग्यमार्ग विमल संश्रयेत् पूर्णशर्मणे ।।
मृतवानात्मघातेनाऽनाहतैनिजपाप्मभिः । परत्र दुर्गाति याति भूयो दुःखमुपैति च ॥
स्वशरीर यदि त्याज्य त्याज्यं नो आत्महत्यया । किंतु शुद्धतपस्यातः सा हि पूर्णसुखावहा ।।
B

Page #551

ચતુર્તિ શઃ-પ્રારા
५२७
માણસ દુ:ખ આવતાં ધીરજ ગુમાવી આવેશને વશ થઈ આત્મહત્યા કરી બેસે છે, પણ આત્મહત્યા કરવાથી પાતે કરેલાં પાપાની હત્યા થતી નથી.
માટે તથારૂપ કષ્ટ આવતાં સમજુ માણસે ધીરજ રાખી દુઃખમુક્તિના કાઈ સાચા રાહુ લેવા ઘટે. છેવટે વૈરાગ્યમાગના આશરા તે પૂર્ણ સુખકારી છે જ. (પણ આત્મહત્યાના મહાદુઃખકારી અધમ મા નહિ લેવેા.)
આત્મઘાત કરનારનું શરીર હણાયુ' છે, પણ એથી એણે કરેલાં પાપ તે હણાયાં નથી, એટલે એ પાપાના પ્રતાપે એ મરીને દ્રુતિમાં પટકાઈ ફરીને દુઃખની ખાડીમાં પડવાના.
શરીર જો ત્યાગવુ... હાય તા આત્મઘાત કરીને નહિ, પણ શુદ્ધ તપના મા ગ્રહણ કરીને. કેમકે એ માગ પૂર્ણ સુખકારક છે. ૨૨-૨૩-૨૪-૨૫

Page #552

५२८
कल्याणभारती
* At the approach of a calamity, a person losing his patience and being subject to the out-burst of affliction, commits suicide, but at such a crisis he should understand that by the destruction of his body the sins previously incurred by him, are not destroyed.
So, at such a distressful time, a person being courageous, should resort to some true way of relief from the misfortune, or at last the good path of renunciation which is sure to bestow full happiness, is just open to any one; but the worst way of suicide is quite unadvisable and undesirable.

Page #553

wafat:-9472:
• He who dies by committing suicide, likely goes to a bad grade after death because of his evil meditation and suffers pain there again because of his sins which were not austroyed at the time of 'mis destruction of his body.
If the body's to be habandoned should be abandono d not by suicidó, 'but by the practice of good and auspicious austerities which is sure to lead to permanent and betfact Mappiness. 22-23-24-25
UUU

Page #554

कल्याणभारती
-
LAM
(२६-२७-२८) आत्मसाक्षास्कृति नं दुष्करा योगिनामपि । आत्मप्रतीतिमलवापेक्ष्यते साधनाऽखिला ।।
___ स्यादनुष्ठानमात्मभानपुरस्कृतम् । ईदक्षसाधनो धीर आत्मदर्शनमर्हति ॥
अमृत
द्रष्टव्य विद्यते नान्यदात्मदर्शन उद्गते । आस्मद्रष्टा हि पूर्णत्व प्राप्तः परम ईश्वरः ।।
।

Page #555

ચતુર્વિશઃ
: URI:
५३१
4
આત્મસાક્ષાત્કાર યાગીઓને પણ દુષ્કર છે. ( એ છેલ્લી ઉચ્ચતમ સાધનાનુ' અન્તિમ ફળ છે. ) સાધકની સાધના આત્મપ્રતીતિગર્ભિત આત્મલક્ષી હાય છે અને ક્રમશ: વિકસતી જાય છે.
કાઈ પણ ક્રિયા કે અનુષ્ઠાન આત્મભાનયુક્ત હાય તે જ કલ્યાણકારી થઈ શકે છે. અને એવી સાધના વાળા મહાભાગ આગળ વધીને આત્મદર્શન ( આત્મસાક્ષાત્કાર ) મેળવવા અધિકારી થાય છે.
આત્મદર્શન ( આત્મસાક્ષાત્કાર) થતાં પછી દર્શન કરવા જેવું કશુ જ રહેતુ નથી. આત્મદ્રષ્ટા ખરેખર પૂર્ણતાને પ્રાપ્ત થયા છે. અને એ જ પરમ ઇશ્વર છે.
૨૬-૨૭-૨૮

Page #556

कस्वाममारसी
• The direct perception ( ) of the soul is difficult to be attained over by great sages. Every good practice must be with the view of the Soul, Only then it can be really auspicious. And by auch practice one bacames. in course of time, entitled to the direct valid knowiedge af the Soul,
· The soul being directly realized, nothing remains to be realized. Thę Self-seer is, indeed, possessed of Perfection and the Supreme Being. 26-27-28

Page #557

વાર્ષેિઃ -pજારા
(૨૧) નિર્માદિ લેવાયત્તર ! विश्वेश्वर स्थापय भक्तया । तमर्च वर्तस्व तदाज्ञया च निस्तारमार्गः सुधियोऽयमेव ।।
* હે ભદ્ર! તારા અન્તહૃદયમાં દેવાલયનું નિર્માણ કર, એમાં ભક્તિભાવથી પરમેશ્વરને સ્થાપિત કર, તેનું ભાલાસથી અર્ચન કર અને તેની આજ્ઞા અનુસાર ચાલ. સમગ્ર વ્યથામાંથી મુક્ત થવાને આ જ માર્ગ છે.
૨૯
* Creat a temple in your heart, install there the Supreme Spirit worshipfully, adore Him piously and conduct yourself according to His injunction.
This is the only way to the attainment of emancipation from all misery. 29 * “યમ” કોઇને

Page #558

पञ्चविंशः प्रकाशः अन्तिम उद्गारः
CHAPTER 25
Last Word
(2)
जगज्जानीहि निःसार' नाटक' स्वल्पकालिकम् । त्यक्त्वा तन्मोहमारोह महामानववर्तनीम् ॥
Xx
“જગત્ એક થાડા વખત માટેનું નિઃસાર નાટક છે એ તું સમજ અને એના ઉપરના મેહુને છેડી દઈ મહામાનવના મહાત્ માર્ગ પર ચાલવાનું શરૂ કર. ૧
x
● Know this world to be a drama-shortlived and insignificant, forsake your attachment towards it and begin to tread the path of great men. 1
10053

Page #559

પનિંરા-કારઃ
"
-
--
-
-
:: or
(૨). कस्मिन्नपि समायाते सुखे त्वौं मा स्म विश्वसीः । सद्यो गच्छेत् तदागत्य, तद् रमस्वात्मसाधने ।।
જ કેઈ પણ સુખ પ્રાપ્ત થતાં તેના પર વિશ્વાસ રાખીશ નહિ. કેમકે સુખ આવે છે અને ફડાકામાં ચાલ્યું જાય છે. માટે શુદ્ધ આત્મસાધનામાં રમમાણ બન. એ જ અખંડ શાતિ અને પરમ સુખને માગ
. Do not rely on any (worldly) happiness which you have got or get, because it comes and soon vanishes. Indulge in the delight of spiritual sentiments if you long for uninterrupted peace and lofty happiness. 2

Page #560

५३६
कल्याण भारती
*
(३)
आसादिते सुखे तुष्य, दुःखं क्षान्त्या सहस्व च । अनेन वर्त्मनात्मानं कुर्वीया ऊर्ध्वगामिनम् ॥
x
* પ્રાપ્ત થયેલા સુખમાં સન્તાષ ધારણ કર અને દુઃખને શાન્તિથી સહન કર. આ રીતે વર્તવાથી તુ તારા આત્માને ઊધ્વગામી બનાવી શકીશ. ૩
*
Be satisfied with happiness being at hand and endure misery present or if any comes, with courage and quiet. By this way you will be able to go upwards. 3

Page #561

વજ્રવિશે:- પ્રારા:
(૪) रागतो दूरवतित्व तथा सत्कर्मशीलता । मनःसंयमनोपायः सुखाय कुशलाय च ।।
:
હૈં।
५३७
મ
રાગથી ( રાગના વાતાવરણથી) દૂર રહેવું, તેમજ સત્કાર્ય માં (સ્વાધ્યાય તથા પરોપકાર પ્રવૃત્તિમાં) લાગ્યા રહેવુ. આ બેથી (આ એના સહુયેાગથી) મનનું' સયમન સાધી શકાય છે. મનના સયમનના આ ઉપાય સુખ તેમજ કલ્યાણને માટે છે. ૪
#
. To be far from the atmosphere of illusory attachment and to be devoted to good acts, is the way to the restraint of mind, which tends to happiness as well as welfare. 4

Page #562

कल्याणमारती
अस्मिन्नुपाये सततं यथावत् परिशीलते। आस्मा याति परां शुद्धि परां च मुदमक्षयाम् ।।
જ મનના સંયમનના આ ઉપાયને અભ્યાસ જે સમ્યક પ્રકારે સતત થતું રહે તે તેના પરિણામ સ્વરૂપ, આત્માની શુદ્ધિ વધતી જાય છે, વધતાં વધતાં પૂર્ણતાએ પહોંચે છે અને એ ઉચ્ચતમ અવસ્થામાં ઉચ્ચતમ આનન્દની પ્રાપ્તિ થાય છે. ૫
• The above-said means for the restraint of mind, being constantly and properly practised, the soul gets perfect purity and perfect joy. 5
1
Ble+ -

Page #563

વજ્રવિચઃ-પ્રજારાઃ
(૬)
दुखं
संसहते योऽन्य हितसाधनहेतवे । समर्जति स सद्भाग्य ततोऽनल्पसुखप्रदम् ।।
५३९
#
જે પુણ્યશાલી મનુષ્ય અન્યના હિત માટે દુઃખ સહન કરે છે તે તે દુઃખથી અનેકગણુ સુખ આપનારુ સદ્ભાગ્ય ઉપા૨ે છે. ૬
મ
That good man who endures misery for the benefit of others, earns a merit giving happiness much more than that misery. 6

Page #564

www.kobath or
૬૪૦
कल्याणभारती
(૭-૮) ज्ञानसम्पत्सुख स्थायि, समीचीन, स्वतन्त्रकम् । वृद्धस्यैकाकिनो रोगाक्रान्तस्यापि च शान्तिदम् ।। बाह्योपाधिसुख नाशि कलुष परतन्त्रकम् । वृद्धस्यकाकिनो रोगाक्रान्तस्य च सुदुर्लभम् ।।
* જ્ઞાનસમ્પત્તિમાંથી પ્રાપ્ત થતું સુખ સ્થાયી, સમીચીન અને સ્વતન્નરૂપ હોય છે, જે વૃદ્ધને, એકલવાયાને અને રોગીને પણ શાન્તિ આપી શકે છે,
જ્યારે બાહા ઉપાધિમાંથી મેળવાતું સુખ નાશવાન, મલિન અને પરાધીનરૂપ હોય છે અને એ વૃદ્ધને, એકલવાયાને અને રોગીને મળવું મુશ્કેલ હોય છે.
૭-૮
|
|
| |
|
|
**
-
1
. A
bh
મારા
.
' +Unit T -
& just -

Page #565

पश्च विशः- प्रकाशः
५४१
40
· The happiness secured from the good wealth of right knowledge or understanding is steady, good and independent, and proves peaceful even to an old, solitary and diseased person; while the happiness attained from worldly matters, is perishable, impure and dependent, and is difficult to be attained by an old. solitary and diseased person. 7-8

Page #566

“ कल्याणभारती
JIT
जनो भवति निस्तेजा असीमीचीनचर्यया । बुद्धिमानपि नेताऽपि कलावानपि धन्यपि ।।
માણસ પિતાના અનુચિત વર્તનથી નિસ્તેજ બને છે એ ચાહે બુદ્ધિમાન (વિદ્વાન) હેય, નેતા હોય, કલાત્ય હેય અથવા ધનાઢ્ય હેય. ૯
• A man loses his position of dignity by his Misbehaviour even though he be intelligent (or erudite ), a leader, an artist, or rich. 9
-
''
:i:/lh3
.
છે
, ||
C
' ,
IHપા ,

Page #567

५४४
कल्याणभारती
जैनोऽन्यस्य पराधीनतयां हीनतयाऽथवा । कुर्वाणो मर्सनामल्प आगस्युद्धत-निष्कपः।।
* બીજાના થડા વાંકમાં તે પરાધીન યા હીન હોવાને લીધે તેને ધુતકારનાર માણસ ઉદ્ધત અને નિષ્ઠાણ છે.
૧૧
* A person who raviles another on his little fault, on account of his boing dependent or wret. ched, is insolent and pitiless. 11

Page #568

વજ્ઞવિંદ-પ્રશઃ
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
syru
FAS
IlI4
E
,
*
,*
*
(૨૨) शास्या प्रबोधनेऽन्यस्यापराचे सौष्ठवं भवेत् । किन्तु क्रुद्ध्वा तिरस्कारे दुष्परीणाम उद्भवेत् ।।
માણસની ભૂલ થતાં તેને શાંતિથી સમજાવાય તે તેની તેના પર સારી અસર થાય છે, પણ ક્રોધ કરીને તેને તિરસ્કાર કરતાં તેનું પરિણામ માડું આવે છે
૧૨
. By serenely advising another on his having done some guilt, a good result is brought, but by angrily reproaching him, is brought a bad one, 12
UDO
DS.
0.04

Page #569

कल्याणभारती.
अनुकूले जने सर्वो भवेत् सद्व्यवहारभाक् । किंतु यः प्रतिकूलेऽपि सभ्याचारः स शस्यते ।।
* અનુકૂલ માણસની તરફ બધા સદ્વ્યવહાર બતાવે છે, પણ જે પ્રતિકૂલ માણસ તરફ પણ સભ્યતા બતાવે છે તે પ્રશંસાઈ છે. ૧૩
. Every man shows a good behaviour to him who is favourable to him, but it is, indeed, praiseworthy to show a good behaviour even to an unfavourable man. 13

Page #570

પશ્ચવિચ:-પ્રજારા
#A
(88) मितभाषित्वसभ्यत्वे शान्तिभद्रे प्रयच्छतः । बहुभाषित्वयास्ये क्लेशाभद्रे प्रयच्छतः ॥
५४७
# * મિતભાષીપણું અને સભ્યતા શાન્તિ આપે છે અને ભદ્રંકર બને છે, જ્યારે બહુભાષીપણું અને ઉદૂષતા કલેશકારક થાય છે અને અભદ્ર-અશુભ પરિણામ નિપજાવે છે. ૧૪
Speaking little or measured words and politeness give peace and auspiciousness, while talkativeness and impudence cause disturbance and inauspiciousness. 14

Page #571

५४८
कल्याणभारती
(૨૧)
पापाचरणगुप्तत्वात् प्रख्यातोऽपीव सज्जनः। नोत्कर्ष न सुखं याति, न कार्य सदसद् वृथा ।
* માણસ એનાં પાપાચરણની ગુપ્તતાને લીધે લેકમાં સજજન તરીકે જાણીતે થાય છે, પણ એમ છતાં ન સમુન્નત થઈ શકે છે, ન સુખી. સત્, અસત્ પિતાને ભાગ ભજવ્યા વગર રહેતાં નથી. ૧૫
* A man though vicious, can become famous among the people on account of the secrecy of his sins, nevertheless he does not get good advancement nor happiness. An act good or bad cannot but show its influence. 15

Page #572

*
પશ્ચલિ રાઃ-પ્રજારાઃ
(૧૬) तदापि बहु, चेत् कुर्याज्जनः स्वस्यैव शोधनम् । नहि प्रमार्जनी म्लाना स्वच्छ कुर्वीत मंदिरम् ।।
CAN
મ
માણસ બીજું કઈ ન કરે અને પેાતાની જાતનું જ શેાષન-શુદ્ધીકરણ કરે ( પેાતાની જાતને જ સુધારે ) તે ચે ઘણું છે. મેલી સાવરણી મકાનને સ્વચ્છ કરી શક્તી નથી. (તેમ સદાચરણહીન માણસ જે પેાતે સુધર્યાં નથી તે બીજાને શુ' સુધારી શકવાના હતા ? ખરેખર પહેલી જરૂરીઆત આત્મસુધારણાની છે. પ્રખર વિદ્વાન્ કે વક્તાની સુન્દર વસ્તુતા કરતાં ચારિત્રશાલીનુ મૌન વધારે સારી અસર નિપજાવે છે. ) ૧૬
५४९

Page #573

कल्याणभारती
mom
. It is also very much if a person trys to improve his self. ( It is the first desideratum for one to be devoted to growing better. ) It is clear that a broom, if dirty, cannot clean houses, etc. 16
[ Really speaking, impressions of silence of a pious and righteous man, are likely stronger than those of high eloquence of a great orator. The strength of pure life is far better than an oral one. ]
UUUUU

Page #574

પદ્મવિજ્ઞા-પ્રજારાઃ
५५१
(૨૭) विशुद्धायाः प्रवृत्तेर्वा निवृत्तर्वाऽवलम्बनम् । कल्पते पूर्णभद्राय नान्यः पन्थास्तु विद्यते ॥
#
* વિશુદ્ધ પ્રવૃત્તિ યા વિશુદ્ધ નિવૃત્તિ એ જ પરમ કલ્યાણના માગ છે. એ સિવાય બીજો કાઈ કલ્યાણમાગ નથી. ૧૭
#
. Devotion to spotless and pious activity or discontinuance of worldly acts and emotions, is the path to the absolute welfare. There is no path other than this for being fully blessed: 17
a

Page #575

कल्याणभारती
(૨૮) निवृत्तिमाधुर्यकरी प्रवृत्तिः प्रवृत्तिसामर्थ्यकरी निवृत्तिः । शुभे प्रवृत्तिस्त्वशुभानिवृत्तिरित्येवमन्योन्यहिते इमे स्तः ।।
પ્રવૃત્તિ (એની પછી લેવામાં આવતી) નિવૃત્તિને મધુર બનાવનારી છે, અને નિવૃત્તિ (એની પછી ચાલુ કરવામાં આવતી) પ્રવૃત્તિને સતેજ કરનારી છે. પ્રવૃત્તિ શુભમાં કરવાની છે અને નિવૃત્તિ અશુભથી લેવાની છે. આમ પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ-ચાહે ભિન્નકાલીન હોય અથવા સહભાવી હોય અને એકબીજને હિતાવહ છે. ૧૮
[પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ પરસ્પરના સુમેળ સાથે જીવનમાં રહે એ જ સાચું અથવા ઉત્તમ જીવન છે. બાકી નિવૃત્તિ એના ખરા વખતે એની મેળે ઉપાય બની જાય છે)
હિ.: (૦૨૦
૦
૦
૦
or

Page #576

qalan:-*19:
.
• Activity (ala) sweetens cessation (Farger ) and cessation (Fatra) strengthens activity (wala). Activity is with regard to righteousness and cessation is to be taken from unrighteousness. Thus activity and cessation (aTla and fatla) either at different times or at the same time, are beneficial to each other. 18
[Generally speaking, it is a wise life where activity and cessation exist harmoniously. Cessation when its right time comes, embraces or occupies life, of its own accord. ]

Page #577

५५४
कल्याणभारती
ज्ञाते सदोषे स्वमते जहाति तत् किमीयमप्याश्रयते च सन्मतम् । सत्यानुगः सत्यविचारपक्षकृत स एव कल्याणविभूतिमर्हति ।।
જ સત્યને અનુયાયી, સત્યને પક્ષકાર સજીને પિતાનું મન્તવ્ય છેટું જણાતાં તેને ત્યજી દે છે અને કેઈનું પણ યથાર્થ મતવ્ય સ્વીકારે છે (માનવ તરીકેની આ શ્રેષ્ઠ લાયકાત છે.) આ મનુષ્ય જ કલ્યાણવિભૂતિની પ્રાપ્તિને અધિકારી છે. ૧૯
• He who is follower of truth and in favour of it, abandong his faith pertaining to some religious or logical thought, when he comes to perceive it to be wrong, and accepts a right conception of any other. Such a good person alone is entitled to the attainment of the sublime state of welfare
19
* III
IIII* *

Page #578

पच्चर्विंश:
:-प्रकाशः
( २० ) वपुल क्षालयितुं यतन्ते सदाऽवधानेन जनाः समग्राः । परन्तु मोहस्य मनोमलस्याऽपनोदशीलो हि यथार्थ साधुः ॥
*
*દુનિયાના બધા માણસા પેાતાના શરીરને મેલ ખાળવામાં હમેશાં કાળજી રાખે છે, પણ પેાતાના મનના મેલ જે મેહ તેને ખાળવામાં જે પ્રયત્નશીલ છે તે જ સાચા સાધુ છે.
૨૦
XX
५५५
* All the people of the world always wash their bodily dirt carefully, but he who is intent upon cleansing his mental dirt namely Moha (delusion), is a real ascetic or saint. 20

Page #579

कल्याणभारती
जनो रामोपासी प्रपठतु ततो न्यायपरतां जनः कृष्णोपासी प्रपठतु ततः कर्मपटुताम् । जनो बुद्धोपासी प्रपठतु ततः कारुणिकतां जनो वीरोपासी प्रपठतु ततः संयमितताम् ।।
* રામને ઉપાસક રામની પાસેથી
- ન્યાયપરાયણ બનવાનું શીખે, કૃષણને ઉપાસક કૃષ્ણની પાસેથી
કર્મકુશલતાને પાઠ શીખે, બુદ્ધને ઉપાસક બુદ્ધની પાસેથી
કરુણશીલ થવાનું શીખે, મહાવીરને ઉપાસક મહાવીરની પાસેથી
સંયમી બનવાનું શીખે.
મ

Page #580

qafán:-:
AWA
WALAN
.
to be just
• Let Rama's devotee learn from him and upright.
the per
Let Krishna's devotee learn from him formance of good and useful actions.
Let Buddha's devotee learn from him to be compassionate,
Let Mahavira's devotee learn from him to be endowed with self-restraint. 21
lid

Page #581

५५८
कल्याणभारती
(૨૨) अस्माभि: शुभसाधनक्षममिद मानुष्यमासादित' यद्दौर्लभ्यमशेषधर्मगुरवः सम्यक् समाचक्षते । तत् कर्तव्यपथं निरंतर सुखश्रीश्रेणिविश्राणक' बुद्ध्वा सुष्ठु सदा तदाचरणतो भूयास्म धन्या वयम् ! | મ
કલ્યાણુસાધનમાં સમ સાધનભૂત થઈ શકે એવુ મનુષ્યત્વ આપણને મળ્યું છે કે જેવુ દૌલભ્ય સસારના બધા ધર્માચાર્યા એક અવાજે ઉદ્વેષે છે, તે આપણે નિરન્તર સુખકારક હોય એવા કતવ્યમાગ બરાબર સમજી લેવા જોઇએ અને સમજીને આચરણમાં સૂકવે જોઈએ. આમ કરીને આપણે ધન્ય બનીએ. ૨૨
મ
* We have obtained the good birth as a human being which can be most useful in accomplishing welfare and which is announced as difficult of attainment by the heads of all religions, so we must rightly understand our propitious duty-the giver of permanent happiness, and put it into practice. May we be thus blessed!
22

Page #582

વાઃ -પ્રારા
(૨૩) स्वान्तःसुखाय मयका विहितोऽल्प एष स्वाध्याय आत्मकुशलैकपदी प्रवक्ता । ईहेऽनया रचनया विनतस्तथापिપ્રજ્ઞા: પ્રસન્નમનશો મા સરતુ સત્ત: !
જ કલ્યાણ માર્ગદર્શક આ અ૯૫ સ્વાધ્યાય મેં સ્વાન્તઃ સુખાય (મારા પિતાના માનસિક સુખ માટે) કયે. છતાં એક બીજી ઈચ્છા પણ આ સાથે થઈ આવે છે, જે નમ્રભાવે રજૂ કરું છું, તે એ કે આ રચનાના વેગે પવિત્ર જ્ઞાનચારિત્રવિભૂષિત સને મારા પર કૃપાલુ બની દષ્ટિપ્રસાદ કરે! ૨૩
• I have done this little (sacred) study (Faleeta) indicating the way to well-being, for my own happiness of mind. Nevertheless, being humble. I wish in consequence of this composition that the good of the best wisdom and conduct, may be pleased with me. 23
//
/
/
/
//
'*
* મન + ]yi 'ti H

Page #583

५६०
कल्याणभारती
YN
इति
स्वर्गत-सुविख्यातप्रभावक-जैनाचार्यश्रीविजयधर्मसूरीगुरुदेवचरणोपासि-लघुशिष्य
मुनिन्यायविजय
विरचिता कल्याणभारती

Page #584
વિ ચા ર પી ન્યૂ ષ આ બધા મળે " ચાર દિવસનું પ્રદર્શન છે, એના મેહમાં ડૂબી માણસ ભાન ભૂલી જાય છે અને કામ-ક્રોધ-લેભના કાદવમાં ખૂમચી જઈ કર્તવ્યભ્રષ્ટ થાય છે, પરિણામે એ અહીં તે અશાન્તિ ભગવે જ છે, પણ મરણોત્તર ભાવી જીવનમાં પણ એને લાંબા કાળ સુધી બહુવિધ દુઃખમાં પટકાવું પડે છે. નિઃસન્દહ, કામ-ક્રોધ-લેભના ચક્કરમાં પડી પિતાનું અનન્ત સનાતન ધન ગુમાવવું એના જેવી ભયંકર મૂર્ખતા બીજી કોઈ નથી.. સમગ્ર શુભ-અશુભના મૂળમાં વિચારનું જ પ્રાધાન્ય છે, માટે અશુભને ડામવા વિચારને સુધારીએ. એમાં જ આન્તરિક શાન્તિ છે, અને એમાં જ સ્વ–પરના કલ્યાણની ચાવી છે. - મુનિ ન્યાયવિજય. સાધના મુદ્દશુાહા...દાણુાપીઠ : ભાવનગર For Private and Personal Use Only