Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrtidevI jaina granthamAlA : saMskata granthAMka-44 - jainendra siddhAnta koza bhAga 4 (za-ha) kSu. jinendra varNI . bhAratIya mAnapITha bhAratIya jJAnapITha - chaThA saMskaraNa : 20000 mUlya : 150 rupaye
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ ISBN 81-2630563-0(Set) 81-263-0565-7 (Part-IV) bhAratIya jJAnapITha (sthApanA : phAlguna kRSNa 9; vIra ni. saM. 2470; vikrama saM. 2000; 18 pharavarI 1944) puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI smRti meM sAhU zAntiprasAda jaina dvArA saMsthApita evaM unakI dharmapatnI zrImatI ramA jaina dvArA sampoSita mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA ke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA unakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adi ke sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina-bhaNDAroM kI granthasUciyA~, zilAlekha-saMgraha, kalA evaM sthApatya para viziSTa vidvAnoM ke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha bhI isa granthamAlA meM prakAzita ho rahe haiN| granthamAlA sampAdaka (prathama saskaraNa) DaoN. hIrAlAla jaina evaM DaoN. A. ne. upAdhye prakAzaka bhAratIya jJAnapITha 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003 mudraka nAgarI priTarsa, navIna zahAdarA, dillI-110 032 (c) bhAratIya jJAnapITha dvArA sarvAdhikAra surakSita
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ MOORTIDEVI JAINA GRANTHAMALA: Sanskrit Grantha No.44 JAINENDRA SIDHANTA KOSA VOL. 4 (za - ha) by Kshu. JINENDRA VARNI BHARATIYA JNANPITH Price: Rs. 150 Sixth Edition : 2000 O
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ISBN 81-263-0563-0 (Set) 81-263-0565-7 (Part-IV) BHARATIYA JNANPITH (Founded on Phalguna Krishna 9; Vira N. Sam. 2470; Vikrama Sam. 2000; 18th Feb. 1944) MOORTIDEVI JAIN GRANTHAMALA FOUNDED BY Sahu Shanti Prasad Jain In memory of his illustrious mother Smt. Moortidevi and promoted by his benevolent wife Smt. Rama Jain In this Granthamala critically edited jain agamic, philosophical, puranic, literary, historical and other original texts in Prakrit, Sanskrit, Apabhramsha, Hindi, Kannada, Tamil etc. are being published in original form with their translations in modern languages. Also being published are catalogues of Jain bhandaras, inscriptions, studies on art and architecture by competent scholars and also popular Jain literature, General Ediotrs (First Edition) Dr. Hiralal Jain & Dr. A.N. Upadhye Published by Bharatiya Jnanpith 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110 003 Printed at Nagri Printers, Naveen Shahdara, Delhi-110 032 (c) All Rights Reserved by Bharatiya Jnanpith
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMketa-sUcI a.ga.pA..../.. ana.dha..../.1. A.anu... bA...../.../... Aya.pa ........... Apta.mI.... i.u./..../... ka.pA.-.18.../.../... kA.a./.... kurala........ ki.ka.../.../... ki.ko.... kSa.sA./mU..../... guNa.zrA.... go.ka./mU....... go.ka./jI.pra........... go.jI./....... go,jI./jo.pra..../.../... jhA.sA... cA.pA./.../... cA.sA..../... ja.pa..../... jai.sA..../... jai.pI.... amitagati zrAvakAcAra adhikAra saM./zloka saM..paM.baMzIdhara zolApura, pra.saM..vi.saM. 1976 anagAradharmAmRta adhikAra saM./ zloka saM./pRSTha saM... khUbacanda zolApura, pra. saM., I. 1.6.1927 AtmAnuzAsana zloka saM. AlApapati adhikAra saMsUtra saM./pRSTha saM, caurAsI mathurA, pra.saM., bI. ni. 2456 AtaparIkSA zloka saM./prakaraNa saM./pRSTha saM . bIrasevA mandira sarasAvA. pra. saM., vi. saM. 2006 AptamImAMsA zloka saM. iSTopadeza/mUlayATIkA zlo.saM /pRSTha saM.(samAdhizatakake pIche).AzAdharajIkRta TIkA, vIrasevAmandira dillI kaSAyapAhur3a pustaka saM. bhAga saM./prakaraNasaM /pRSThasaM./paMkti saM., digambara jainasaMgha, mathurA,pra.saM.,vi.saM.2000 kArtikeyAnuprekSA/mUla yA TokA gAthA saM., rAjacandra granthamAlA, pra.saM.1960 kurala kAlaya pariccheda saM./zloka saM., paM. govindarAja jaina zAstrI, pra.saM..kI.ni.saM. 2480 kriyAkalApa mukhyAdhikAra saM:-prakaraNa saM.zloka saM./pRSTha saM., pannAlAla sonI zAstrI AgarA,bi.saM.1913 kriyAkoza zloka saM, paM.daulatarAma kSapaNasAra/mUla yA TIkA gAthA saM./pRSTha saM..jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA, kalakattA guNabhadra zrAvakAcAra zloka saM. gommaTasAra karmakANDa/mUla gAthA saM./pRSTha saM., jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA. kalakattA gommaTasAra karmakANDa/jIva tattva pradopikA TokA gAthA saM./pRSTha saM./paMkti saM.,jaina siddhAnta prakA. saMsthA gomaTTasAra jIvakAgDa/mUla gAthA saM./pRSTha sa., janasiddhAnta prakAzino saMsthA, kalakattA gomaTTasAra jobakANDa/jIva tattvapradIpikA TIkA gAthA saM./pRSTha saM./kti saM.,jainasiddhAnta prakAzinI saMsthA zAnArNava adhikAra saM./dohaka saM./pRSTha saM. rAjacandra granthamAlA, pra.saM. I. 1907 jJAnasAra zloka saM. cAritta pAhur3a/mUla yA TIkA gAthA saM/pRSTha saM.. mANikacandra granthamAlA, bambaI,pra.saM., vi.saM. 1977 cAritrasAra pRSTha saM./paMkti saM.. mahAvIra jI, pra.saM.. bI.ni. 2488 jaMbudovapaNattisaMgaho adhikAra saM./gAthA saM..jaina saMskRti saMrakSaNa saMgha, zolApura, vi.saM.2014 jaina sAhitya itihAsa khaNDa saM./pRSTha saM., gaNezaprasAda varNI granthamAlA, bI.ni. 2481 jaina sAhitya itihAsa/pUrva pIThikA pRSTha saM. gaNezapasAda varNI granthamAlA, vI.ni. 2481 tattvAnuzAsana zloka saM.. nAgasena sarikRta, vIra sevA mandira dehalI. pra.saM..I. 1663 tattvArthavRtti adhyAya saM./sUtra saM./pRSTha saM./paMkti saM., bhAratIya jJAnapITha, manArasa, pra.saM..I. 1946 tattvArthasAra adhikAra saM./zloka saM./pRSTha saM.,jainasiddhAnta prakAzinI saMsthA kalakattA, pra.saM.I.sa.1926 tattvArtha sUtra adhyAya saM./sUtra saM. tiloyapaNNatti adhikAra saM./gAthA sa, jIvarAja granthamAlA, zolApura, pra.saM..vi.saM. 166 tIrthakara mahAvIra aura unakI AnArya paramparA, pRSTha saM., di. jaina vidvapariSada, sAgara, I. 1674 trilokasAra gAthA saM., jaina sAhitya bambaI, pra. saM., 1918 darzanapAhur3a/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM., mANikacandra granthamAlA, bambaI, pra.sa., vi.saM. 1977 darzanasAra gAthA saM., nAthUrAma premI. mambaI, pra.saM., vi. 1674 dravyasaMgraha/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM., dehalI, pra.saM. I. 1953 dharma parIkSA zloka saM. dhavalA pustaka saM/khaNDa saM , bhAga, sUtra/pRSTha saM./kti yA gAthA saM., amarAvatI, pra. saM. nayacakra bRhad gAthA saM.zrode mevanAcAryakRta, mANikacandra granthamAlA, bambaI pra. saM.,vi.saM.1177 nayacakra/zruta bhavana dIpaka adhikAra saM /pRSTha saM., siddha sAgara, zolApura niyamasAra mUla yA TokA gAthA saM. niyamasAra/tAtparya vRtti gAthA saM./kalaza saM. nyAyadIpikA adhikAra maM./prakaraNa saM/pRSTha saM./paMkti meM vIrasevA mandira dehalI. pra.saM. vi.saM 2005 nyAyamindu/mUla yA TokA zloka saM., caukhambA saMskRta sIrIja, banArasa nyAyavinizcaya/mUla yA TIkA adhikAra saM./zloka 2./pRSTha saM./paMkti saM., jJAnapITha banArasa nyAyadarzana sUtra/mUla yA TIkA adhyAya saM./Ahnika/sUtra saM./pRSTha saM. mujaphpharanagara, vi.saM..I. 1934 paMcAstikAya/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM., paramazrRta prabhAvaka maNDala, bambaI, pra.saM., vi. 1972 paMcAdhyAyI/pUrvAdha zloka saM., paM.devakInandana, pra. saM., I. 1932 paMcAdhyAyI/uttarArdha zloka saM...devakInandana, pra.saM. I. 1932 padmanandi paMcaviMzatikA adhikAra saM./zloka saM. jIvarAja granthamAlA, zolApura, pra.sa. 162 paMcasaMgraha/prAkRta adhikAra saM gAthA saM.. jJAnapITha,manArasa pra. saM.I. 1960 paMcasaMgraha/saMskRta adhikAra saM./zloka saM., paM. saM./prA. kI TippaNI.pra. saM.,I. 1310 ta..../.../.../... ta.sA.../.../... ti.pa..../... tI.... tri.sA.... da.pA./mU..../... da.sA.... dra.saM./mU..../.. dha.pa ... dha..../11/.../... na.ca./zruta........ ni.sA./.... ni.sA/tA.kR..../ka... nyA.dI..../.../.../... nyA.mi./.... nyA.vi./mU..../.../.../... nyA.sU./.../.../.../... paM.kA./mU..../... paM.dha./pU.... paM.dha./u.... paM.vi..../... paM.saM./prA..../... ma.saM./saM..../...
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pu..../... pa.pra./mU..../.../... pA.pu..../... pu.si .. prasA ./mU..../... prati.sA..../... mA.a.... bo.pA./mU....... bR. jai. za... bha A./.../ 1... bhA.pA./mU..../... ma.pu..../... ma.maM...../.../... mo.paM.... mo.pA/mU..../... mo.mA.pra..../.../... yu.anu.... yo sA.a..../... yo sA.yo.... raka.dhA.... ra.sA... rA.vA..../.../.../... rA.vA.hi..../.../... la.sA./mU..../... lA.saM..../.../... li.pA./mU..../... basu.zrA... vai.da..../.../../... zI.pA./ .../... zlo .vA..../.../.../.../... padmapurANa sarga/zloka saM., bhAratIya jJAnapITha banArasa, pra.saM., vi.saM. 2016 parIkSAmukha pariccheda saM./sUtra saM./pRSTha saM.. syAdvAda mahAvidyAlaya, kAzI, pra.saM. paramAtmaprakAza/mUla yA TokA adhikAra saM./gAthA saM./pRSTha saM., rAjacandra granthamAlA, dvi.saM..vi.saM. 2017 pANDavapurANa sarga saM./zloka saM..jIvarAja granthamAlA, zolApura, pra.saM..I. 1962 puruSAtha sidhyupAya zloka saM. pravacanasAra/mUla yA TokA gAthA sa./pRSTha saM. pratiSThAsAroddhAra adhyAya saM./zloka saM. bArasa aNuvevaravA gAthA saM. bodhapAhur3a/mUla yA TIkA gAthA saM./pRSTha saM. mANikacandra granthamAlA, bambaI, pra.saM..vi. saM. 1977 bRhata jaina zabdArNava/dvitIya khaMDa/pRSTha saM., mUlacaMda kizanadAsa kApar3iyA, sarata. pra.saM..vI.ni. 2460 bhagavatI ArAdhanA/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM./paMkti saM., sakhArAma dozI, solApura, pra.saM.,I. 1635 bhAva pAhur3a/mUla yA TIkA gAthA saM./pRSTha saM., mANikacandra granthamAlA, bambaI,pra.saM.,visaM. 1977 mahApurANa sarga saM./zloka saM., bhAratIya jJAnapITha, banArasa, pra. saM., I. 1659 mahAvandha pustaka saM./ prakaraNa saM./pRSTha saM., bhAratIya jJAnapITha, banArasa, pra.saM.I. 1651 mulAcAra gAthA saM.. anantakIrti granthamAlA, pra. saM., vi. saM. 1676 mokSa paMcAzikA zloka saM. mokSa pAhur3a/mUla yA TokA gAyA saM./pRSTha saM.. mANikacandra granthamAlA, sambaI, pra. saM.. vi.saM. 1977 mokSamArgaprakAzaka adhikAra saM./pRSTha saM./paMkti saM., sastI granthamAlA, dehalI, dvi.saM., vi.saM. 2010 yuktyanuzAsana zloka saM..vIrasevA mandira, sarasAvA, pra. saM. I. 1951 yogasAra amitagati adhikAra saM/zloka saM.. jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA, kalakattA, I.saM. 1618 yogasAra yogendudeva gAthA saM., paramAtmaprakAzake pIche chapA ratnakaraNDa zrAvakAcAra zloka saM. rayaNasAra gAthA saM. rAjavArtika adhyAya saM./sUtra sa/pRSTha saM./paMkti saM., bhAratIya jJAnapITha, banArasa, pra.saM..vi.sa. 2008 rAjavAtika hindI adhyAya saM./pRSTha saM./paMkti saM. labdhisAra/mUla yA TIkA gAthA saM./pRSTha saM., jaina sidvAnta prakAzinI saMsthA, kalakasA, pra.saM. lATI saMhitA adhikAra se /zloka saM./pRSTha saM. liMga pAhaDa/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM., mANikacandra granthamAlA.pra.saM., vi.saM. 1977 basunandi zrAvakAcAra gAthA saM, bhAratIya jJAnapITha banArasa, pra. saM..vi. saM. 2007 vaizeSika darzana/adhyAya saM./Ahnika/sUtra saM./pRSTha saM.. dehalI pustaka bhaNDAra dehalI, prasaM., vi.saM. 2017 zola pAhur3a/mUla yA TokA gAthA saM./paMkti saM., mANikacandra grandhamAlA bambaI, pra.saM., vi.saM. 1977 zlokavArtika pustaka saM./adhyAya saM./sUtra saM./vArtika saM./pRSTha saM., kunthusAgara granyamAlA zolApura, pra.saM., I. 1646-1956 paTkhaNDAgama pustaka saM./khaNDa saM., bhAga, sUtra/pRSTha saM. saptabhaGgItaraGginI pRSTha saM./paMkti saM, parama zruta prabhAvaka maMNDala, vi.saM. vi.saM. 1652 syAdvAdamajarI zloka saM./pRSTha saM./paMkti saM.. pAma zruta prabhAvaka maNDala, pra. saM. 1961 samAdhizataka/mUla yA TIkA zloka saM./pRSTha saM., iSTopadeza yukta, vIra sevA mandira, dehalI, pra.saM., 2021 samayasAra/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM /paMkti saM., ahiMsA mandira prakAzana, dehalI, pra.saM.31.12.135 samayasAra/AtmarakhyAti gAthA saM./kalaza sa. sarvArtha siddhi adhyAya saM./sUtra saM./pRSTha sa'., bhAratIya jJAnapITha. banArasa. pra.saM. I. 1955 svayambhU stotra zloka saM . vIrasevA mandira sarasAvA, pra. saM., I.1111 sAgAra dharmAmRta adhikAra saM./zloka saM. sAmAyika pATha amitagati zloka saM. sidvAntasAra saMgraha apAra saM./zloka saM., jovarAja jaina granthamAlA, zolApura, pra.saM.I, 1957 siddhi vinizcamAmUlapATokA prastAva saM. zloka saM./pRSTha saM./paMkti saMbhAratIya jJAnapITha, pra.saM.I.1955 subhASita ratna sadoha noka saM. (amitagati), jena prakAzino saMsthA, kalakattA, pra.saM..I. 1997 sUtra pAhui/mUla yA TokA gAthA saM./pRSTha saM..mA Naka candra granthamAlA banbaI, pra.saM. vi.saM. 1977 harivaMza purANa saga/zloka/saM., bhAratIya jJAnaraTha, banArasa, pra.saM. Sa.vaM....//... sabhaM.ta..../... sa.ma..../.../... sa.za./mU..../... sa.sA./.../.../... sa.sA./A..../ka sa.si..../.../... sa.sto... sA.dha..../... sA.pA.,.. si.sA.saM..../... si.vi./..../.../.../... su.ra.saM... sU.pA./mU...... ha.pu..../... noTa : bhinna-bhinna koSThakoM va rekhAcitroM meM prayukta saMketoMke artha mase usa usa sthala para hI diye gaye hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza [ bhAga 4]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza [ kSu0 jinendra varNI ] . ___II/ T [ za] zaMkha vajra-vijayA parvatakI dakSiNa zreNIkA eka nagara-de, vidyaadhr| zaMkara vedAMta-isakA aparanAma brahmAdvaita-de0 vedaant|2|| zaMkhavara-madhyalokakA bArahavA~ dvIpa va sAgara-de. lok/5/1| zaMkarAcArya-brAhmaNa jAtike the| hindU dharmake (vizeSataH advaita- zaMkhavarNa-eka graha-de. grh| vAdake ) mahAn pracAraka the| gaur3apAdake ziSya govindake ziSya the| brahmAdvaitamatake saMsthApaka the| kevala 28 varSa kI Ayu thii| I,788 zaMkhAka zaMkhAkAra AkRtimeM mAlAbAra meM janma huA thaa| mRtyu ii.816| / ja. pa./pra.85 / kSetraphala - de. gaNita/ zaMkarAnaMda-bahata baDA tArkika va naiyAyika eka bauddha sAdhu thaa| kRti-apohasiddhi, pratibandhasiddhi / samaya-I.810 (syAdvAda zaMkhAvata yoni-de. yoni / siddhi / pra. pR. 20 paM. darabArIlAla ) / zaMba-ha. pu./sarga/zloka-pUrva bhava saM. 7 meM zRgAla ( 43/115 ) phira zakA-1. ni. sA./tA. vR./5 zaMkA hi sakalamoharAgadveSAdayaH / vAyubhUti brAhmaNa (43/100); phira saudharma svarga meM deva (43/146 ) - zaMkA arthAt sakala moharAga dveSAdika ( doss)| cauthemeM maNibhadra seThakA putra (43/146) phira saudharma svarga meM deva paM.dha./u./481 zaMkA bhI sAdhvasa bhItirbhayamekAbhidhA amii| zaMkA, (43/158); phira kaiTabha nAmaka rAjaputra ( 43/160 ) phira pUrva bhavabhI, sAdhvasa, bhIti aura bhaya ye zabda ekArtha vAcaka haiN| meM acyutendra ( 43/216 ) vartamAna bhavameM jAmbavatI rAnIse kRSNakA da. pA./paM. jayacanda/2/10 zaMkA nAma saMzayakA bhI hai aura bhayakA putra thA (48/7) bana krIr3A karate samaya vanameM par3e kuNDoMmeM se zarAba bhii| aura bhI de, nishNkit| 2. sAmAnya aticArakA eka pI lI (61/46 ) jisake nazemeM dvIpAyana munipara upasarga kiyA (61 / bheda-de. aticAra / 3. laghu va dIrgha zaMkA vidhi- de. samiti/1/7 46-55) / dvArakA bhasma hone kI ghaTanAko jAna dIkSA grahaNa kii| 4. samyagdarzanake zaMkA aticAra va saMzaya mithyAtva meM antara-de. (61/68) antameM giranArase mokSa prApta kiyA ( 65/16-17 ) / saMzaya / zaMbaradeva-bhagavAna pArzvanAthakA pUrva bhavakA bhAI thaa| isane bhagazaMkAkAra zikhA-Super-incumbent cone (dha./pra.5 vAn para ghora upasarga kiyA (ma.pU./73/137 ) antameM paramparAkA aura pr./28)| chor3akara bhagavAnakI stuti kI (73/168) yaha kamaThakA uttarakA zaMkita-AhArakA eka doSa-de, AhAra/II/4/4 / navA~ bhava hai-de0 kmtth| zaMkita vipakSa vRtti hetvAbhAsa-de. vyabhicAra / ka-pa. pu./43/zloka-rAvaNako bahana candranakhAkA putra thaa| suryahAsa khaDgako siddha karaneke lie 12 varSakA yoga vaMzasthala parvata ka -Frustrum of cone (ja. pa./pra. 108) / para dhAraNa kiyA (45-47) vanavAsI lakSmaNane khaDgakI gandhase zakha-1, cakravartIkI navanidhiyoM meM se eka-de. zalAkApuruSa/2 / AzcaryAnvita ho, khaDgakI parakhake artha zambUka sahita vaMzake 2. pratimAke 108 upakaraNoM meM se eka-de, caitya/6/11 / 3. yAdava- bIr3eko kATa diyA (49-55) yaha marakara narakame gyaa| baMzI kRSNakA 23vA~ putra-de. itihAsa10/10% 4. lavaNa samudra meM zaka-isakA vartamAna nAma baikTriyA hai| (ma. pu./pra. 52) / sthita eka parvata-de. lokA/65. apara videhastha eka kSetra-de. loka5/26. AzIviSa vakSArakA eka kUTa va usakA rakSaka deva zakaTa-dha.14/5, 6,41/38/7 loheNa baddhaNemi-tuMba mahAcakkA de. loka/31 lohabaddhahayaperaMtA loNAdINaM garuabharuvvahaNakSamA sayaDA nAma / zaMkha pariNAma-eka graha-de. graha / -jinakI dhura gAr3IkI nAbhi aura mahAcakra lohese baMdhe hue haiM, jinake haya paryanta lohase ba~dhe hue hai, jo namaka Adi bhAra Dhone meM zaMkha ratna-rucaka parvatastha eka kUTa-de, lokAza13. / samartha haiM ve zakaTa kahalAte haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakaTamukhI zabda zakaTamukhI-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara / zatamukha-bhagavAn vAsupUjyakA zAsaka yakSa--de. tiirthkr||| -de. vidyaadhr| zatahada-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara-de0 vidyAdhara / zaka vaMza- devakI gAgAvalI anasAra yaha eka zatAnIka-kuruvaMzI rAjA thaa| pAMcAla dezakA rAjA tathA janame. choTI sI jAti thI / isa jAtikA koI bhI ekachatra rAjya / jayakA putra thaa| pravAhaNa jebali kA pitA thaa| samaya-I. pU. nahIM thaa| isa vaMzameM choTe-choTe saradAra hote the jo dhIre-dhIre 1420-1400-de. itihAsa/3/3 / karake bhAratavarSa ke kinhI-kinhIM bhAgoMpara apanA adhikAra jamA baiThe zatAra-1, kalpavAsI devoMkA eka bheda-de, svarga/3 / 2, kalpathe. jisake kAraNa mauryavaMzI vikramAdityakA rAjya chinna-bhinna ho| __ svA~kA gyArahavA~ paTala-de. svrg/5/2| .. gayA thaa| bhRtyavaMzI gautamI putra sAskaNI (zAlivAhana ) ne vI. zatrujaya-vijayA kI uttara zreNIkA eka nagara-de. vidyAdhara / ni. 605 meM zaka saMvat pracalita kiyA thaa| jo pIchese zaka saMvat zatru-saccA zatru moha hai-de. mohanIya/1/5 / kahalAne lgaa| isake saradAroMkA nAma itihAsa meM nahIM milatA hai| zatrughna-1. ha. pu./sarga/zloka-pUrvabhava bhava saM.3 meM bhAnudatta seThahA~, AgamakAroMne unakA ullekha kiyA hai jo nimna prakAra hai kA putra zUradatta thA (34/67-68) phira maNicUla nAmaka vidyAdhara 1. puSyamitra vI. ni. 255-285; I.pU. 271-246 huA (34/132-133) pUrva bhavameM gaMgadeva rAjAkA putra sunanda thA 2. vasumitra ... 285-315, , , 246-211 (34/142) vartamAna bhavameM vasudevakA putra kRSNakA bhAI thA (34/3) / 3. agnimitra ,, .. 315-345, , , 211-181 kaMsake bhayase janmate hI kisI devane usako uThAkara sudRSTi seThake ghara 4. gardabhikla,,,, 345-445, , ,, 981-81 pahu~cA diyA (34/7) / dIkSA grahaNakara ghora tapa kiyA (56/115-120) 5. naravAhana ,, ,, 445-485, , , 81-41 antameM giranArase mokSa prApta kiyA (65/16-17) / 2. pa. pu./sge| (vizeSa-de, itihAsa/magadhake rAjya vaMza) naravAhana kI vI. ni, zloka saM.dazarathakA putra tathA rAmakA choTA bhAI thA (25/35) madhu. 606 meM zAlivAhana dvArA hAraneko saMgatike lie bhI-de. iti- ko harAkara mathurAkA rAjya prApta kiyA (76/116) / antameM dIkSA haas/3/4| grahNa kI (114/38) / zaka saMvat-de. itihAsa/2/4,10 / koza 1/pariziSTa/13 1 zani-1. eka graha-de, grh| 2. isakA lokameM avasthAna-de. zakti-zaktike bheda va lakSaNa-de. svabhAva / jyotiSa loka / zanmukha-bhagavAn vAsupUjyakA zAsaka yakSa-de, tIrthakara/5/3 / zaktikumAra-guhilota vaMzakA rAjA thaa| pAzupata dharmakA anuyAyI thaa| parantu kucha-kucha jainadharmakA bhI vizvAsa karatA thaa| zabara-mImAMsA darzanameM jaiminI sUtrake mUla bhASyakAra zAbarasamaya-I. za. 10-11 / (jaina sAhitya itihAsa/pR. 256 premI jI) bhASyake racayitA / samaya-I. za. 4-de. mImAMsA darzana / (ti. pa./pra.CA.N. Up.) zabala-asura bhavanabAsI deva-de. asura / zakti tattva-de. zaiva drshn| zabda-1. zabda sAmAnyakA lakSaNa zaktitastapa-de, tapa / zaktitastyAga-de. tyaag| sa. si./2/20/178-174/10 zabdAta iti zabdaH / zabdanaM zabda iti / - jo zanda rUpa hotA hai vaha zabda hai| aura zabdana zabda hai| zakti bhUpAla-baMza vaMzakA rAjA thaa| isake rAjyameM hI padma- (rA. vaa./2/20/1/132/32)| nandIne jambUdvIpa prajJaptikI racanA kI thii| sambhavataH guhilota vaMza- . rA. vaa./5/24/1/485/10| zapatyarthamAhayati pratyAyayati, zapyate kA zaktikumAra hI yaha zakti bhUpAla thaa| samaya-I.10 kA antima yena, zapanamAtra vA zabdaH / -jo arthako zapati arthAta kahatA hai, caraNa (ja. pa./pra. 14 A.N. Up., hiiraalaal)| jisake dvArA artha kahA jAtA hai yA zapana mAtra hai, vaha zabda hai| zakyaprApti-nyA. sU./TI./1/1/32/33/23 pramAtuH pramANAni dha.1/1,1,33/247/7 yadA dravyaM prAdhAnyena vivakSitaM tadendriyeNa dravya meva saMnikRSyate, na tato vyatiriktAH sparzAdayaH kecana santIti prameyAdhigamArthAni sA zakyaprAptiH / -prameyoMke jAnane ke lie jo pramAtAke pramANa haiM, usIko zakyaprApti kahate hai| etasyAM vivakSAyAM karmasAdhanatvaM zabdasya yujyata iti, zabdyata iti shbdH| yadA tu paryAyaH prAdhAnyena vivakSitastadA bhedopapatteH zakrapurI--vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara |-de. vidyAdhara / audAsInyAvasthitabhAvakathanAdbhAvasAdhanaM zabdaH zabdana zabda iti / zakrAditya-bauddha matAnuyAyI rAjA thaa| isane nAlandAmeM maTha - jisa samaya pradhAna rUpase dravya vivakSita hotA hai usa samaya banavAye the| samaya-I. za. indriyoM ke dvArA dravyakA ho grahaNa hotA hai| usase bhinna zataka-(de. prishisstt)| sparzAdika koI cIja nahIM hai / isa vivakSAmeM zabdake karmasAdhanapanA zatakacUNi-de.Ni tathA koza II kA pariziSTa / bana jAtA hai jaise zabdyate arthAta jo dhvani rUpa ho vaha zabda hai| zatapadA-rucaka parvata nivAsinI dikkumArI devI-de. loka5/13 // tathA jisa samaya pradhAna rUpase paryAya vivakSita hotI hai, usa samaya dravyase paryAyakA bheda siddha hotA hai ataeva udAsIna rUpase avasthita zataparvA-eka vidyA-de. vidyaa| bhAvakA kathana kiyA jAnese zabda bhAvasAdhana bhI hai jaise 'zabdana zatabhAgA-bharata kSetrastha Arya khaNDakI eka nadI-de0 manuSya/4 / zabda:' arthAt dhvani rUpa kriyA dharmako zabda kahate haiN| zatabhiSA-eka nakSatra-de0 nakSatra / paM. kA./pra.pra./76 bAhyazravaNendriyAvalambitI bhAvendriyaparicchedyo zatamati-ma pu./sa. zloka-RSabhadevake pUrva (/200) bhabake mahAbala dhvaniH zabdaH / = bAhya zravaNendriya dvArA avalambita, bhAvendriya dvArA jAnane yogya aisI jo dhvani vaha zabda hai| kI paryAyakA mithyAdRSTi mantrI thA (4/961) nairAtmavAdI thA * kAyotsargakA eka aticAra-de. vyutsarga/1 / (4/44) mara kara naraka gayA (10/22) / jainendra siddhAnta koza
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda zabda dasadisAvA ceva gacchati / vidiyA 2. zabdake bheda sa. si./3/24/264-265/12 zabdo dvividho bhASAlakSaNo viparota- zceti |...abhaassaatmno dvividhaH prAyogiko vainasikazceti / prAyogikazcaturdhA tatavitatadhanasauSirabhedAta / -bhASArUpa zabda aura abhASArUpa zabda isa prakAra zabdoMke do bheda haiM |...abhaassaatmk zabda do prakArake haiM--prAyogika aura vaisasika / ...tathA tata, vitata, ghana aura sauSirake bhedase prAyogika zabda cAra prakAra hai| (rA. vA./5/24/2-1/48/21), (paM. kA./tA. vR./74/135/6), (dra. sN./ttii./16/52/2)| dha.13/5,5,26/221/6 chabiho tada-vidada-ghaNa-susira-ghosa-bhAsa bheeNa / - vaha chaha prakAra hai-tata vitata, ghana, suSira, ghoSa aura bhaassaa| * bhASAtmaka zabdake bheda va lakSaNaM-de. bhaassaa| 3. abhASAtmaka zabdoMke kSaNa sa. si./5/24/265/3 vaisasiko balAhakAdiprabhavaH tatra carmatanananimittaH puSkarabherIdadurAdiprabhavastataH / tantrIkRtavINAsughoSAdisamudbhavo vittH| tAlaghaNTAlAlanAdya bhighAtajo ghanaH / vaMzazaGgAdinimittaH sauSiraH / = megha Adike nimittase jo zabda utpanna hote haiM ve vaina sika zabda haiM / camar3ese mar3he hue puSkara, bherI aura dadurase jo zabda utpanna hotA hai vaha tata zabda hai / tA~ta vAle vINA aura sughoSa Adise jo zabda utpanna hotA hai vaha vitata hai / tAla, ghaNTA aura lAlana Adike tAr3anase jo zabda utpanna hotA hai vaha dhana zabda hai tathA bAMsurI aura zaMkha Adike phUkanese jo zanda utpanna hotA hai vaha sauSira zabda hai / (rA. vaa./5/24/4-5/485/27)| dha, 13/5.5,26/221/7 tattha tado NAma viinnaa-tisriaalaavnnivvviis-khukkhunnaadijnnido| vitado NAma bherI-mudiMgapaTahAdisamunbhUdo / ghaNo NAma jayaghaMTAdighaNadavyANa sNghaadutttthaavido| susiro NAma vs-sNkh-kaahlaadijnnido| ghoso NAma ghssmaanndbjnnido| -vINA, trisarika, bAlApinI, bavvIsaka aura khukravuNa Adise utpanna huA zabda tata hai / bherI, mRdaMga aura paTaha Adise utpanna huA zabda vitata hai| jaya ghaNTA Adi Thosa dravyoM ke abhivAtase utpanna huA zabda ghana hai| vaMza, zaMkha aura kAhala Adise utpanna huA zabda sauSira hai| gharSaNako prApta hue dravyase utpannahuA zabda ghoSa hai| paM kA./tA. bR./76/135/6 tataM bINAdikaM jJeyaM vitataM paTahAdikaM / ghana tu kaMsatAlAdi suSira vaMzAdikaM viduH| vaisasikastu meghAdiprabhavaH / - vINAdike zabdako tata, Dhola Adike zabdako vitata, maMjIre tathA tAla Adike zabda ko pana aura basI Adike zabdako suSira kahate haiN| svabhAva se utpanna honevAlA vaisasika zabda bAdala Adise hotA hai| (dra. saM./TI./16/12/6) / * dravya va mAva vacana-de0 vacana / *kriyAvAcI va guNavAcI Adi zabda-de. nAma/3 / 5.zabdake saMcAra va zravaNa sambandhI niyama dha. 13/5,5,26/222/6 saha-poggalA saguppatipadesAdo ucchaliya dasadisAmu gacchamANA ukasseNa jAva logaMta tAva gacchati |...svve Na gacchati, thovA ceva gacchati / taM jahA-saddapajjAeNa pariNadapadese arNatA poggalA avaTThANaM kuNaM ti| vidiyAgAsapadese tatto aNaM taguNahINA / tidiyAgAsapadese aNaM tgunnhiinnaa| cautthAgAsapadese aNaM taguNahINA / evamaNatarovaNidhAe aNaM taguNahINA hodUNa gacchati jAva saba disAsu vAdavalayaperaMtaM pttaati| parado kiNNa gacchati / dhmmaasthikaayaabhaavaado| Na ca savve saha-poggalA egasamaeNa ceva logata gacchati tti Niyamo, kesi pi dosamae Adi kAdUNa jahaNeNa aMtomuttakAleNa logaMtapattI hodi ti uvdesaado| evaM samayaM paDi sahapajjAeNa pariNadapoggalANaM gamaNAbaTThANANaM parUvaNA kaaybaa| dha. 13/5.5,26/gA. 3/224 bhAsAgadasamaseDiM sahajadi muNadi missayaM suNadi / usseDiM puNa samuNedi NiyamA parAghAde / / dha. 13/5,5,26/126/1 samaseDIe AgacchamANe sadda-poggale paraghAveNa aparabAdeNa ca sunndi| taM jahA-jadi paraghAdo Na sthi to kaMDujjuvAe gaie kaNNachi pavitu sadda-poggale saNAdi / parAdhAde saMte vi muNe di, do samaseDIdo parAdhAdeNa usseDi gaMtUNa puNo parAghAdaNa samaseDIe kaNNachidda paviTThANaM saha-poggalANaM savaNuvalaM bhaado| usse Di gadasaha-poggale puNa parAdhAdeNeva muNedi, aNNahA tesi savaNANuvavattIdo-1. saMcAra sambandhI-zabda pudgala apane utpatti pradezase uchalakara dasoM dizAoM meM jAte hue utkRSTa rUpase lokake anta bhAga taka jAte haiM |...sn nahIM jAte thor3e hI jAte haiN| yathAzabda paryAyase pariNata hue pradeza meM anantapudgala ava sthita rahate haiN| ( usase lage hue ) dUsare AkAza pradezameM unase ananta guNe hIna pudagala avasthita rahate haiN| tIsare AkAza pradezameM usase lage hue anantaguNe hIna pudagala avasthita rahate haiN| cauthe AkAza pradezameM usase anantaguNe hIna pudgala avasthita rahate haiN| isa taraha ve anantaropanidhAkI apekSA bAtavalaya paryanta sama dizAoM meM uttarottara eka-eka pradezake prati anantaguNe hIna hote hue jAte haiM / prazna-Age kyoM nahIM jAte / uttara-dharmAstikAyakA abhAva honese vAtavalayake Age nahIM jAte haiN| ye saba zabda pudgala eka samayameM hI lokake anta taka jAte haiM, aisA koI niyama nahIM hai| kintu aisA upadeza hai ki kitane hI zabda pudgala kamase kama do samayase lekara antarmuhUrta kAla ke dvArA lokake antako prApta hote haiN| isa taraha pratyeka samaya meM zabda paryAyase pariNata hue pudgaloMke gamana aura avasthAnakA kathana karanA caahie| 2. zravaNa sambandhI-"bhASAgata samazreNirUpa zabdako yadi sunatA hai to mizrako hI . natA hai| aura ucchraNiko prApta hue zabdako yadi sunatA hai to mase paradhAtake dvArA munatA hai"|3| samazreNi dvArA Ate hue zabda pudagaloMko paraghAta aura aparaghAta rUpase munatA hai| yathA-yadi paraghAta nahIM hai to mANake samAna Rjagatise karNa chidra meM praviSTa hue zabda pudgaloMko sunatA hai| parAghAta honepara bhI sunatA hai kyoMki, samazreNise parAghAta dvArA ucchra Niko prApta hokara punaH parAghAta dvArA samazreNise karNachidrameM praviSTa hue zabda pudgaloMkA zravaNa upalabdha hotA hai| ucchraNiko prApta hue zabda punaH parAghAtake dvArA hI sune jAte haiM anyathA unakA sunanA nahIM bana sakatA hai| .. Dhoka Adike zabda kathaMcit bhASAtmaka haiM dha.14/5,6,83/69/12 kathaM kAhalAdisahANaM bhaasaavveso| Na, bhAso __va bhAse tti uvayAreNa kAlAdisahANaM pi tavvayaesasiddhIvo / 4. zabdameM anekoM dhauMkA nirdeza syA. ma./22/270/17 zandeSvapi udAttAnudAttasvaritavivRtasaMvRtaghoSabadaghoSatAtpaprANamahAprANatAdayaH tattadarthapratyAyanazaktyAdayazcAvaseyAH / = padArthoM kI taraha zabdoM meM bhI udAtta, anudAtta. svarita, vivRta, saMvRta, ghoSa, aboSa, aspaprANa, mahAprANa Adi padArthoMke jJAna karAne kI zakti Adi ananta dharma pAye jAte haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda prazna- nagArA Adike zabdoMkI bhASA saMjJA kaise hai| (arthAt inheM bhASA vargaNAse utpanna kyoM kahate ho ) ! uttara- nahIM, kyoMki, bhASA ke samAna honese bhASA hai isa prakArake upacArase nagArA Adike zabdoMkI bhI bhASA saMjJA hai / 7. zabda pudgalakI paryAya hai AkAzakA guNa nahIM .kA./mU./71 so skaMdhodho paramANu saMga bhAdo pu tesu jAyadi saddo uppAdino giyado |7 zabda skandhajanya hai / skandha paramANu dalakA saMghAta hai, aura ve skandha sparzita honese - TakarAne se zabda utpanna hotA hai; isa prakAra vaha ( zabda ) niyata rUpase utpAdya hai | 76 arthAt pugalakI paryAya hai / (pra. saa./muu./932)| " prazna- zabda AkAza rA.vA./5/10/12/468/4 indo hi AkAzaguNaH mAtAbhighAtanAdyanimittavazAt sarvatrotpadyamAna indriyapratyakSaH anyadravyAsaMbhavI guNitamAkAzaM sarvagataM gamayati, guNAnAmAdhAra para santrasyAditiH tannaH kiM kAraNam / paudgalikatvAt / pudgaladravya vikAro hi zabdaH nAkAzaguNaH / tasyopariSTAda yuktirvakSyate / kA guNa hai. yaha vAyuke abhighAta Adi bAhya nimittoM se utpanna hotA hai. indriyakSa hai, guNa hai, anya kyoM nahIM pAyA jAtA, nirAdhAra guNa raha nahIM sakate ataH apane AdhArabhUta guNI AkAzakA anumAna karAtA hai ? uttara- aisA nahIM hai kyoMki zabda paugalika hai| zabda pudgala dravyakA vikAra hai AkAzakA guNa nhiiN| ( aura bhI the. cUrta 4) / pra. sA./ta. ma./132 zamyasyApItyaguvaM na khalvAnIyaM / ....anekadravyAtmakalaparyAyatvenAbhyupagamyamAnatvAt / ... tAvadartavyaguNaH zabda: amUrta madhyasyApi zravaNendriya viSayApadravyanugo'pi na bhvti| tataH kAdA citrAta nityatvasya na zabdasyAsti guNa...na ca galaparyAyAne pAdasma pRthivoskandhasyaiva spardhAnAdIndriyaviSa yatvasapa praannendriyvissytvaat| - 1. aisI zaMkA nahIM karanI cAhie ki zabda bhI indriyagrAhya honese guNa hogA; kyoMki vaha vicitratAke dvArA vizvarUpatva ( anekAneka prakAratva ) dikhalAtA hai, phira bhI use aneka dravyAtmaka pudgala paryAyake rUpameM svIkAra kiyA gayA hai / 2. zabda amUrta dravyakA guNa nahIM hai kyoMki...amUrta vyake bhI apanendriyakI viSayabhUtatA A jAyegI / 3. zabda mUrta dravyakA guNa bhI nahIM hai... anityazvase nike usthApita honese ( arthAt zabda kabhI-kabhI hI hotA hai aura nizya nahIM hai, isalie zabda guNa nahIM hai| 4. yadi zabda pudgajJakI paryAya ho to vaha pRthivI skandhakI bhA~ti sparzanAdika indriyoM kA viSaya honA cAhie arthAt jaise pRthivI skandharUpa pugala paryAya sarva indriyoMse jJAta hotI hai usI prakAra zabdarUpa pudgala paryAya sabhI indriyoMse jJAta honI cAhie (aisA tarka kiyA jAye to aisA bhI nahIM hai kyoMki pAnI ( pugalakI paryAya hai, phira bhI)kA viSaya nahIM hai (pra. sA./tA. . 130/186/11) / ... 8. zabdako jAnanekA prayojana paM.kA./tA.vR./11/134/10 idaM sarvaM yatattvametasmAdbhinnaM zuddhAtmatattvamupAdeyamiti bhAvArtha: yaha sarva tatva deya hai| isase bhinna zuddhAtma hI upAdeya hai aisA bhAvArtha hai| bhI zabda kI apekSA dravyameM bhedAbhedade * zabda alpa haiM aura artha ananta haiM-de Agana/ 4 / zabda artha sambandha - de. Agama / 4 / zabda koza - jainAcAryoMne kaI zabdakoza banAye haiM- 1. A. pUjyapAda ( I. za. 1) kRta zabdAvatAra | 2. zve. hemacandrasUri 6. 1088-1103) sima zabdAnuzAsana / 3. zve. ma candrasUri (I. 1088 - 1973) kRta abhidhAnacintAmaNi koza (haimI mAnavAlA koza) 4. zve. hemacandrasUri (I. 10001103) kRta] anekArthasaMgraha . . hemacandrasUri (I. 10000 1103) kRta dezInAmamAtA 6, paM. AzAdhara (I. 1103-1243) kRta 'amarakoSakI TIkA' rUpa kriyA-kalApa / 7 AcArya zubhacandra (I. 1596 - 1556 ) dvArA racita zabda cintAmaNi / A0 mahAkavi (I. 1904) dvArA racita zabdAnuzAsana 6. paM. banArasIdAsa (I. 1587-1844) 105 dohA pramANa bhASA nAma maalaa| (tI./4/252) / 10. mA. bihArI lAla (I. 1624(1934) kRta vRhad jaina zabdArNava / zabda nayade, naya / III / 6 / zabdapunarukta nigraha sthAna --- de. punarukta / zabda pramANa de. Agama / zabda brahma - de. brahma / zabda liMgaja jJAna de. zrutajJAna/III/ zabdavAn haimavata kSetrake mahumadhya bhAgastha phUTa AkAra vAlA nAmigiri pa5/3 zabda samaya - de. samaya / zabdAkulita AlocanA AlocanA zabdAdvaita -- - de. advaitavAda / zabdAnupAta -sa. si. / 0/11/631/10 vyApArakarAnpuruSAnpratya bhyutkArisakAdikaraNaM zabdAnupAta jo puruSa kisI udyogameM juTe haiM unheM uddezya ra pasinA Adi zabdAnupAta hai ( dezagata ke aticArake prakaraNa meM ) ( rA. bA. /0/31/3/456/5) / zabdAnuzAsana - de. zabdakoza / zabdAvatAra zabdakoza pariSad , zamapra sA./tA / 0/1/90 sa eva dharma svAtmabhAvanotyamukhA mRtazItajalena kAmakrodhAdirUpAgnijanitasya saMsAradukhadAhasyopazamakatvAt zama iti / - vaha dharma hI zama hai, kyoMki svAtmabhAvanAse utpanna sukhAmRta zItala jalake dvArA kAmakrodhAdise utpanna saMsAra dukhakI dAhako vinAza karanevAlA hai| zayanAsana zuddhi - de. zuddhi / zayyA pariSahasa. si./6/6/423 / 19 svAdhyAyadhyAnAdhyazramaparikheditasya mauhUrtikIM kharaviSamapracurazarkarAkapAlasaGkaTA tizItoSNeSu bhUmipradezeSu nidrAmanubhavato yathAkRtai kapArzva daNDAyitAdizAmanaprANimAdhAparihArAya patitadAruvaddha vyapagatAsuvadaparivarta mAnasya jJAnabhAvanAvahitacetaso'nuSThitavyantarAdivividhopadapyacalitavigrahasyA niyamitakAlA tatkRtabAdhA zramamANasya zayyApariSahakSamA kathyate / --jo svAdhyAya dhyAna aura adhva zramake kAraNa thakakara kaThora, feema tathA prabhura mAtrAmeM kaMkar3a aura khapparoMke Tukar3oMse vyApta aise atizIta tathA atyuSNabhUmi pradezoMmeM eka muhUrta pramANa nidrAkA anubhava karatA hai, jo yathAkRta eka pArzva bhAgase yA daNDAti Adi rUpase zayana karatA hai, karavaTa lenese prANiyoMko honevAlI bAmAkA nivAraNa karane ke lie jo gire hue lakar3I ke jainendra siddhAnta koza .
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra kundeke samAna yA mudakei samAna karavaTa nahIM badannatA, jisakA citta jJAna bhAvanAmeM lagA huA hai, vyantarAdikake dvArA kiye gaye nAnA prakArake upasargoMse bhI jisakA zarIra calAyamAna nahIM hotA aura jo aniyatakAlika tatkRta bAdhAko sahana karatA hai usake zayyA pariSahajaya kahI jAtI hai| (rA. vA./6/6/16/610/18), (cA. saa./116/3)| zaraNa-rA. vA./8/9/2/600/15 zaraNaM dvividha-laukikaM lokottaraM ceti / tatpratyeka tridhA-jIvAjIva mizrakabhedAt / tatra rAjA devatA vA laukikaM jIvazaraNam, prAkArAdi ajIvazaraNam / grAmanagarAdi mizrakam / paJca guravo lokottarajIvazaraNam, tatpratibimbAdyajIvazaraNam, sadharmopakaraNasAdhuvarNo mizrakazaraNam / = zaraNa do prakArakA hai-eka laukika dUsarA lokottara / tathA ve donoM hI jIva, ajIva aura mizrakake bhedase tIna-tIna prakArake haiM / rAjA devatA Adi laukika jIvazaraNa haiN| koTa, zahara, panAha Adi laukika ajIva zaraNa haiM aura koTa khAI sahita gA~va nagara Adi laukika mizra zaraNa haiM / pA~coM parameSThI lokottara jIva zaraNa haiN| ina arahaMta Adike pratibiMba Adi lokottara ajIva zaraNa haiN| dharma sahita sAdhuoMkA samudAya tathA unake upakaraNa Adi lokottara mizra zaraNa haiN| (cA. sA./178/4) zarAvatI-vartamAna zrAvastI jo ayodhyAke pAsa hai| (ma. pra./pa 50 paM. pannAlAla) zarIra-jIvake zarIra pA~ca prakArake mAne gaye hai-audArika, vai kriyika, AhAraka, taijasa va kArmANa ye pA~coM uttarottara sUkSma haiN| manuSya tiryacakA zarIra audArika honeke kAraNa sthUla va dRSTigata hai| deva nArakiyoM kA vai kriyika zarIra hotA hai| taijasa va kArmaNa zarIra sabhI saMsArI jIvoM ke hote haiM / AhAraka zarIra kinhIM tapasvI janoM ke hI sambhava haiN| zarIra yadyapi jIvake lie apakArI hai para mumukSu jana ise mokSamArgameM lagAkara upakArI banA lete haiN| zarIroM ke lakSaNa sambandhI zaMkA samAdhAna / zarIroM kI avagAhanA va sthiti |-de. vaha vaha nAma / / zarIroMkA varNa va dravya lezyA -de. lezyA /3 / zarIrakI dhAtu upadhAtu / -de. audArika / zarIrameM karaNa (kAraNa) panA kaise sambhava hai| jIvako zarIra kahaneko vivkssaa| -de. jIva/1/3 / dvicarama shriir| -de. crm| deha pramANatva zaktikA lakSaNa zarIroMkA svAmitva eka jIvake eka kAlameM zarIroMkA svAmitva / zarIroMke svAmitvako Adeza prarUpaNA / tIrthakaroM va zalAkA puruSoMke zarIrako vizeSatA / -de. vaha vaha naam| mukta jIvoMke carama zarIra smbndhii| -de. mokSa/5 / sAdhuoMke mRta zarIrakI kSepaNa vidhi| -de. shlekhnaa/6/1|| mahAmatsyakA vizAla shriir| -de. saMmUrchana / zarIroMkI saMghAvana parizAtana kRti / (dha.1/355-451) pA~coM zarIroMke svAmiyoM sambandhI sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva, alpa bahutva prarUpaNAe~ / -de. vaha vaha naam| zarIrake aMgopAMgakA nAma nirdesh| -de. aMgopAMga / zarIrakA kathaMcit iSTAniSTapanA zarIrako kathaMcit iSTatA anisstttaa| -de.aahaar/II/6/2| 1 | zarIra dukhakA kAraNa hai| zarIra vAstavameM apakArI hai| | dharmArthIke lie zarIra upakArI hai| zarIra grahaNakA pryojn| zarIra bandha batAnekA prayojana / | yoni sthAnameM shriirotpttikrm| -de. janma/15 zarIrakA ashucipnaa| -de. anuprekSA/116 / * * * * | zarIra va zarIra nAmakarma nirdeza zarIra sAmAnyakA lkssnn| zarIroMkI utpati karmAdhIna hai| -de, krm|| zarIra nAmakarmakA lakSaNa / zarIra va zarIra nAmakarmake bheda audArikAdi zarIra -de.vaha vaha naam| pratyeka va sAdhAraNa shriir| -de. vanaspati / zAyaka va cyuta, cyAvita tathA tyakta zarIra / -de. nikssep/5| zarIra nAmakarmakI bandha udaya va sattva prakapaNAe~ tathA tatsambandhI zaMkA samAdhAna / -de, vaha vaha nAma / jIvakA zarIrake sAtha bandha vissyk| -de, bandha / jIva va zarIrakI kathaMcit pRthktaa| -de, kAraka/2 jIvakA zarIra pramANa avasthAna / -de. jIva/3 zarIroM meM pradezoMkI uttarottara trtmtaa| zarIroMmeM paraspara uttarottara sUkSmatA tathA tatsambandhI zaMkA smaadhaan| * 1. zarIra va zarIra nAmakarma nirdeza 1.zarIra sAmAnyakA lakSaNa sa, si./6/36/191/4 viziSTanAmakarmodayApAditavRttIni zIryanta iti zarIrANi / -jo vizeSa nAmakarma ke udayasai prApta hokara zIryante arthAt galate haiM ye zarIra haiN| gha. 14/5,6,912/434/13 sarIraM sahAyo sIla midi eyaTTho..aNaM tANatapoggalasamabAo sriirN| -zarIra, zIla aura svabhAva ye ekArthavAcI zabda haiM |...anntaannt pudgaloM ke samavAyakA nAma zarIra hai| dra. saM./TI./3/107/3 zarIra ko'rthaH svarUpam / - zarIra zabdakA artha svarUpa hai| jainendra siddhAnta koza
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. zarIroMkA svAmitva 2. zarIra nAmakarmakA lakSaNa sa.si./8/11/386/6 yadudayAdAtmanaH zarIranirvRtistaccharIranAma / -jisake udayase AtmAke zarIrakI racanA hotI hai vaha zarIra nAmakarma hai / (rA. vA./8/11/3/576/14) (go. k./jii.pr./33/28/20)| dha.6/1,6-1,28/12/6 jassa kammassa udaeNa AhAravaggaNAe poggalarakhadhA tejA-kammaiyavaggaNapoggalakhaMdhA ca sarIrajoggapariNAmehi pariNadA saMtA jIveNa saMvajhati tassa kammakkhaMdhassa zarIramidi saNNA / -jisa karma ke udayasai AhAra vargaNAke pudgala skandha tathA tejasa aura kAmaNa vargaNAke pudgala skandha zarIra yogya pariNAmoM ke dvArA pariNata hote hue jIvake sAtha sambaddha hote haiM usa karma skandhakI 'zarIra' yaha saMjJA hai| (dha. 13/5,5,101/363/12) 3.zarIra va zarIra nAmakarmake bheda pa. kha, 6/16-1/sU. 31/68 jaMtaM sarIraNAmakammaM taM paMcavihaM orAliyasarIraNAmaM veuviyasarIraNAmaM AhArasarIraNAmaM teyAsarIraNAmaM kammaiyasarIraNAmaM cedi 31 -jo zarIra nAmakarma hai vaha pA~ca prakAra hai-audArika zarIranAmakarma, vaikriyika zarIra nAmakarma, AhArakazarIra nAmakama, taijasa zarIranAmakarma aura kArmaNa zarIra nAmakarma / 31 / (Sa, khaM. 135,sU. 104/367) (Sa. khaM. 14/5,6/sU. 44/46) (pra. sA./ma./171 ) ( ta. sU./2/36) (saM.si./8/11/386/1) (4.saM./2/4/47/6) (rA. vA./5/24/ 1/488/2) (rA. vA./8/11/3/576/15) (go. ka./jo. pra./33/ 28/20) 4. zArIroMmeM pradezoMkI uttarottara taratamatA ta. sU./2/38-36 pradezo'saMkhyeyaguNaM prAktaijasAda // 38 // ananta guNe pare // 36 // sa. si./2/38-36/162-193/8,3 audArikAdasaMkhyeyaguNapradeza vaikriyikam / vaikriyikAdasaMkhyeyaguNapradezamAhArakamiti / ko guNakAraH / palyopamAsaMkhyeya bhAgaH / (192/8) AhArakAttaijasa pradezato'nantaguNam, taijasAtkArmaNaM pradezato'nantaguNamiti / ko guNakAraH / abhavyAnAmanantAguNaH siddhaanaamnntbhaagH| - taijasase pUrva tIna tIna zarIroM meM Age-AgekA zarIra pradezoMkI apekSA asaraNyAtaguNA hai|38| paravartI do zarIra pradezoMkI apekSA uttarottara anantaguNe haiM / 31 / arthAta audArikase vai kriyika zarIra asaMraNyAtaguNe pradezavAlA hai, aura vaikriyikase AhAraka zarIra asaMkhyAtaguNe pradezavAlA hai / guNakArakA pramANa patyakA asaMkhyAtavA~ bhAga hai ( 198) parantu AhAraka zarIrase taijasa zarIrake pradeza anantaguNe haiM, aura tejasa zarIrase kArmaNa zarIrake pradeza anantaguNe adhika hai| abhavyoM se anantaguNA aura siddhokA anantavA~ bhAga guNakAra hai| (rA. vA./ 2/38-36/4,1/148/4,15) (gha.6/4,1,2/37/1) (go.jI./jI, pra./246/51010) aura bhI de. alpamahuva) go. jI./jI. pra./246/510/15 yadyevaM tarhi vai kriyikAdizarIrANA uttarottara pradezAdhikyena sthUlatvaM prasajyate ityAzakya paraM para sUkSma bhavatItyuktaM / yadyapi vai kriyikAiyuttarottarazarIrANAM bahuparamANusaMcayatvaM tathApi bandhapariNati vizeSeNa sUkSmasUkSmAvagAhanasaMbhavaH kArpasapiNDAyaHpiNDabanna birudhyate khatviti nizcetavyaM / - praznayadi odArikAdi zarIroM meM uttarottara pradeza adhika haiM to uttarottara adhikAdhika sthUlatA ho jaayegii| uttara-aisI AzaMkA ayukta hai, kyoMki ve saba uttarottara sUkSma hai / yadyapi vaikriyika Adi zarIroMmeM paramANuoM kA saMcaya to adhika-adhika hai tathApi skandha bandhanameM vizeSa hai / jaise-kapAsake piNDase loheke piNDameM pradezapanA adhika honepara bhI kSetra thor3A rokatA hai tai se jAnanA / 1. zarIrake lakSaNa sambandhI zaMkA samAdhAna rA.vA./2/36/2-3/145/25 yadi zIryanta iti zarIrANi ghaTAdInAmapi vizaraNamastIti zarIratvamatiprasajyeta; tannaH ki kAraNam / nAmakarmanimittatvAbhAvAt / vigrahAbhAva iti cetaH naH rUDhizabdeSvapi vyutpattI kriyAzrayAta / / - prazna-yadi jo zIrNa hoM ve zarIra haiM, to ghaTAdi padArtha bhI vizaraNazIla haiM, unako bhI zarIrapanA prApta ho jaayegaa| uttara-nahIM, kyoMki unameM nAmakarmodaya nimitta nahIM hai| prazna-isa lakSaNase to vigrahagatimeM zarIrake abhAvakA prasaMga AtA hai ? uttara-rUDhise vahA~para bhI kahA jAtA hai| 7. zarIrameM karaNa( kAraNa )panA kaise sambhava hai dha.6/4,1.68/325/1 karaNesu ja paDhama karaNaM paMcasarIrapyayaM taM mUlakaraNaM / kadhaM sarIrassa mUlataM / Na, sesakaraNANamedamhAdo pauttIe zarIrassa mUlattaM pddivirohaabhaavaado| jIvAdo kattArAdo abhiNNataNeNa kattArattamupagayassa kadha karaNataM / Na jIvAdo sarIrassa kathaMci bheduvlNbhaado| abhede vA ceyaNatta-NiccattAdijIvaguNA sarIre vi hoti / Na ca evaM, tahANuvalaM bhaado| tado sarIrassa karaNattaM Na virujjhade / sesakArayabhAve sarIrammi saMte sarIraM karaNa mevetti kimidi uccde| Na esa doso. sutte karaNameve tti avhaarnnaabhaavaado| -karaNoM meM jo pA~ca zarIrarUpa prathama karaNa hai vaha mUla karaNa hai| prazna-zarIrake mUlapanA kaise sambhava hai| uttara-cU ki zeSa karaNoMkI pravRtti isa zarIrase hotI hai ataH zarIrako mUla karaNa mAnane meM koI virodha nahIM aataa| prazna-kartA rUpa jIvase zarIra abhinna hai, ataH kapineko prApta hue zarIrake karaNapanA kaise sambhava hai| uttara-yaha kahanA ThIka nahIM hai / jIvase zarIrakA kathaMcit bheda pAyA jAtA hai| yadi jIbase zarIrako sarvathA abhinna svIkAra kiyA jAve to cetanatA aura nityatva Adi jIvake guNa zarIrameM bhI hone caahie| parantu aisA hai nahIM, kyoMki zarIrameM ina guNoMkI upalabdhi nahIM hotii| isa kAraNa zarIrake karaNapanA virukha nahIM hai| prazna-zarIrameM zeSa kAraka bhI sambhava hai| aisI avasthAmeM zarIra karaNa hI hai, aisA kyoM kahA jAtA hai ? uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, sUtra meM 'zarIra karaNa hI hai' aisA niyata nahIM kiyA gayA hai| 8. deha pramANasva zaktikA lakSaNa paM. kA./ta. pra./28 atItAnantarazarIramANAvagAhapariNAmarUpaM deha mAtratvaM / - atIta anantara ( antima ) zarIrAnusAra avagAha pari__NAmarUpa dehapramANapanA hotA hai| 5. zarIroMmeM paraspara usarosara sUkSmatA va tarasambandhI zaMkA samAdhAna ta. sU./2/37,40 paraM paraM sUkSmam // 371 apratidhAte / 40 // s.si.2/37/192|1 audArika sthUlama, tataH sUkSma vaikriyikam tataH sUkSma AhArakam, tataH sUkSmaM taijasama, tejasArakArmaNaM suukssmmiti| -Age-AgekA zarIra sUkSma hai |37kaarmnn va taijasa zarIra pratIghAta rahita hai|4| arthAt audArika zarIra sthUla hai, isase vaikriyika zarIra sUkSma hai / isase AhAraka zarIra sUkSma hai, isase tejasa zarIra sUkSma hai aura isase kArmaNa zarIra sUkSma hai| 2. zarIroMkA svAmitva 1. eka jIvake eka kAlameM zarIroMkA svAmitva ta. sU./2/43 tadAdIni bhAjyAni yugpdekaasminncturthyH|4| jainendra siddhAnta koza
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra sa.si./2/4/11/3 yugapadekasyAtmanaH kasyaci jANe / aparasya trINi audArikale jasakArmaNAni mai kriyikarI jasakA mAni yA anyasya catvAri bIdArikAhAra taijasakArmaNAni vibhAgaH kriyate / eka sAtha eka jIvake tejasa aura kArmaNase lekara cAra zarIra taka pise hote haiM / 430 kisIke tejasa aura kArmaNa ye ho zarIra hote haiN| anyake audArika tejasa aura kArmaNa, yA kriyika tejasa aura kArmaNa me tIna zarIra hote haiN| kisI dUsareke audArika tejasa aura kArmaNa tathA AhAraka ye cAra zarIra hote haiM / isa prakAra yaha vibhAga yahIM kiyA gayA (rA. vA./2/4123/3/150/16) de.R10 AhAra nai kiki zuddhike eka sAtha honekA virodha hai| 2. zarIroMke svAmitvakI Adeza prarUpaNA saMketa apa. aparyA AhA AhAraka; ate. audArika; chedo chedopasthApanA: paryApta vA bhAvara baiMka nai kriyika; = sA. - sAmAnya; sU sUkSma / gha. naM. 14/5.6 / sU. 132 - 166/238-248) pramANa 2. mati mArgaNA 132 - | naraka sA. 133 134 135 136 manuSya sA. pa. manuSyaNI apa. manuSya apa. 137 138- deva. sA. vizeSa = 136 2. indriya mArgaNA 140 141 aikendriya sA. vA. pa. paMcendri sApa ekendri, bA, apa ekendri, sU. pa, apa. vikalendri, pa. a. paMcedri apa 3. kAya mArgaNA 143 11 mArgaNA tica sA. paM. paM. tiyaMcanI pa. tiyaMca paMce, apa. 144 145 144 146 vizeSa 93 147 148 11 teja vAyu sA. 11 trasa sA. pa. zeSa sarva pa. apa 11 142 4. yoga mArgaNA bA. pa. pA~coM mana vacana yoga kAya sAmAnya baudArika audArika mizra kra. kra. mizra AhA. AhA. mizra kArmaNa -3 Mamla saMyogI vikalpa 2,3 2,3,4 2,3 2,3,4 2,3 2,3,4 2.3 3 2,3,4 = 31 2,3 3.4 2,3,4 3,4 3 3 4 2,3 audArika brekriyika X ::: : x X : " " " :::::: 11 x X : " :: x : AhAraka tejasa x X :::x x x x X X x x x X X : x xx ::: X 11 X X X : : : :: 19 ::: : :: 1 3 : " " :: 11 :: === ::::: ::::: :: 17 11 pramANa 5. veda mArgaNA 146 151 6. kaSAya mArgaNA 150 151 akaSAya 7. jJAna mArgaNA 152 | matibUta ajJAna vibhaMga jJAna 153 154 153 " 160 10. 161 169 puruSa strI napuMzaka apagata vedI 155 kevalajJAna 8. saMyama mArgaNA 156 :: 1 " mArgaNA 11 cAroM kaSAya 157 156 158 asaMyata 9. darzana mArgaNA 156 | " mati, zruta, avadhijJAna mana:paryaya kRSNa, nIla, kApota pIta, padma, zukla 55 12. madhya mArgaNA --- yathAkhyAta saMyatAsaMyata saMyata sA. sAmAyika ghero parihAra, sUkSma bhavya abhavya 12. samyaktva mArgaNA adarzana darzana mAgaMNA / 164 163 mithyAdRSTi 12. saMdhI mArgaNA 165 saMjJI asaMjJI samyagdRSTi sA. kSAyika, upazama, vedaka sAsAdana mizra 3. zarIrakA kathaMcit iSTAniSTapanA 14. AhAraka mArgaNA 166 | AhAraka anAhAraka jainendra siddhAnta koza saMyogI vikalpa 2,3,4 3 2,3,4 3 2,3,4 3,4 2,3,4 3,4 3 3.4 3 3,4 2,3,4 2,3,4 3 2,3,4 2,3,4 2,3,4 " 97 3,4 2,3,4 2,3,4 15 3,4 2,3 3. zarIrakA kathaMcit iSTAniSTapanA 1. zarIra duHkhakA kAraNa hai audArika vaikriyika AhAraka_ ::: " :: ::: X: : ::: 11 ::: :: 19 ,, :: " x :: :: X X X X F X : : Cex :::: x X X : X X ::::: ::::: x | x X ::::: ::::: :: " X X = 11 X X : x :: x = X : x x x x :: : x : x X X X : ? : x ::: ::: 19 ::: kArmaNa :: :: ::: :: :: == 31 91 11 29 ::::: ::::: :: " 11 :: :: sa.za./mU./15 mUla saMsAraduHkhasya deha evAramadhIstataH / tyaktvainAM pravizeda hiravyAndrayaH // 14- isa zarIra meM AtmabuddhikA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra zalAkA puruSa honA saMsArake duHkhoMkA mUla kAraNa hai| isalie zarIrameM Atmatvako chor3akara bAhya indriya viSayoMse pravRttiko rokatA huA AtmA antaraMgameM praveza kare / 15 // A.anu./165 Adau tanorjananamatra hatendriyANi kAGkSanti tAni viSayA viSayAzca mAnahAniprayAsabhayapApakuyonidAH syu-mUlaM tatastanuranartha paraMparANAm / 195 // -- prArambhameM zarIra utpanna hotA hai, isase duSTa indriyA~ hotI haiM, ve apane-apane viSayoM ko cAhatI haiN| aura ve viSaya mAnahAni, parizrama, bhaya, pApa evaM durgatiko denevAle haiN| isa prakArase samasta anarthoM kI mUla paramparAkA kAraNa zarIra hai / 16 // jJA.2/6/10-11 zarIrametadAdAya tvayA duHkha visahyate / janmanyasmistatastaddhi niHzeSAnarthamandiram / 10 / bhavodbhavAni duHkhAni yAni yAnIha dehibhiH / sahyante tAni tAnyuccairva purAdAya kevalam |10-he Atmana / tUne isa saMsAra meM zarIrako grahaNa karake duHkha pAye vA sahe haiM. isIse tU nizcaya jAna ki yaha zarIra hI samasta anarthoMkA ghara hai, isake saMsarga se sukhakA leza bhI nahIM mAna / 10 / isa jagadameM saMsArase utpanna jo-jo duHkha jIvoMko sahane par3ate haiM ve saba isa zarIrake grahaNase hI sahane par3ate haiM, isa zarIrase nivRtta honepara koI bhI duHkha nahIM hai / 11 // 2. zarIra vAstava meM apakArI hai i. u./16 yajjobasyopakArAya tadehasyApakArakaM / yada dehasyopakArAya tajjIvasyApakArakaM / 16 / - jo anazanAdi tapa jIvakA upakAraka hai vaha zarIrakA apakAraka hai, aura jo dhana, vastra, bhojanAdi zarIrakA upakAraka hai vaha jIvakA apakAraka hai / 11! ana. dha./4/141 yogAya kAyamanupAlayato'pi yuktyA, klezyo mamatvahataye tava so'pi shktyaa| bhikSo'nyathAkSsukhajIvitarandhalAbhAta, tRSNA saridvidhurayiSyati sattapodrim / 141- yoga-ratnatrayAtmaka dharma kI siddhi ke lie saMyama ke pAlanameM virodha na Ave isa tarahase rakSA karate hue bhI zakti aura yuktike sAtha zarIrameM lage mamatvako dUra karanA caahie| kyoMki jisa prakAra sAdhAraNa bhI nadI jarAse bhI chidrako pAkara durbhedya bhI parvatameM pravezakara jarjarita kara detI hai usI prakAra tuccha tRSNA bho samIcIna tapa rUpa parvatako chinna-bhinnakara jarjarita kara DAlegI / 1413 1. dharmArthIke lie zarIra upakArI hai jJA.2/6/1 taireva phalametasya gRhItaM punnykrmbhiH| virajya janmanaH svArthe yaiH zarIraM kathitam / = isa zarIrake prApta honekA phala unhoMne liyA hai, jinhoMne saMsArase virakta hokara, ise apane kalyANa mArgameM puNyakarmose kSINa kiyaa|| ana. dha./4/140 zarIraM dharmasaMyukta rakSitavyaM prayatmataH / ityAptavAcastvagdehastyAjya eveti taNDulaH // 140 / -dharmake sAdhana zarIrakI prayatna pUrvaka rakSA karanI cAhie', isa zikSAko pravacanakA tuSa samajhanA caahie| 'Atmasiddhike lie zarIrarakSAkA prayatna sarvathA nirupayogI hai| isa zikSAko pravacanakA taNDala samajhanA cAhie / ana, dha// zarImAdya kila dharmasAdhanaM, tadasya yasyeva sthitye'shnaadinaa| tathA yathAkSANi vaze syurutpathaM, na vAnudhAvantyanubaddhatRDvazAt / / -ratnarUpa dharmakA sAdhana zarIra hai ataH zayana, bhojanapAna Adike dvArA isake sthira rakhanekA prayatna karanA caahie| kintu isa bAtako sadA lakSyameM rakhanA cAhie ki bhojanAdikameM pravRtti aisI aura utanI ho jisase indriyA~ apane adhIna rheN| aisA na ho ki anAdikAlakI vAsanAke vazavartI hokara unmArgakI tarapha daur3ane lageM / / 4. zarIra grahaNakA prayojana A. anu./70 avazyaM nazvarairebhirAyuH kaayaadibhirydi| zAzvataM padamAyAti mudhAyAtamavaihi te 70 - isalie yadi avazya naSTa honevAle ina Ayu aura zarIrAdikoMke dvArA tujhe avinazvara pada prApta hotA hai to tU use anAyAsa hI AyA smjh/7|| 5. zarIra bandha batAnekA prayojana paM.kA./ tA. vR./34/73/10 atra ya eva dehAdbhinno'nantajJAnAdiguNaH zuddhAtmA bhaNitaH sa eva zubhAzubhasaMkalpavikalpaparihArakAle sarvatra prakAreNopAdeyo bhvtiitybhipraayH| yahA~ jo yaha dehase bhinna ananta jJAnAdi guNoMse sampanna zuddhAtmA kahA gayA hai, vaha AtmA hI zubha va azubha saMkalpa vikalpake parihArake samaya sarva prakArase upAdeya hotA hai, aisA abhiprAya hai| dra.saM./TI./10/27/7 idamatra tAtparyam-dehamamatvanimittena dehaM gRhItvA saMsAre paribhramati tena kAraNena dehAdimamatvaM tyaktvA nirmohanijazuddhAtmani bhAvanA krtvyeti| tAtparya yaha hai-jIva dehake sAtha mamatvake nimittase dehako grahaNakara saMsArameM bhramaNa karatA hai, isalie deha Adike mamatvako chor3akara nirmoha apane zuddhAramAmeM bhAvanA karanI caahie| zarIra paryApti-de. paryApti / zarIra paryApti kAla-de. kaal/1| zarIra mada-de. md| zarIra mizra kAla-de. kaal/1| zakarAprabhA-1, sa. si./3/1/2018 zarkarAprabhAsahacaritA bhUmiH shrkraaprbhaa| ...etAH saMjJA anenopAyena vyutpaadynte| -jisakI prabhA zarkarAke samAna hai vaha zarkarAprabhA hai |...is prakAra nAmake anusAra vyutpatti kara lenI caahie| (ti. pa./2/21); (rA. vA./2/1/ 3/956/18); (ja. pa./11/121) / 2. zarkarAprabhA pRthivIkA lokameM avasthAna / de. naraka/5/11:3. zarkarAprabhA pRthivIkA nkshaa| de. lok/2/| zarAvatI-bharata kSetrastha Arya khaNDakI eka nadI-de, mnussy/4| zalAkA-jo vivakSita bhAga karaneke artha kiccha pramANa kalpanA kIjiye tAkA nAma yahI zalAkA jaannaa| vizeSa-de. gaNita/II/2 zalAkA puruSa-tIrthaMkara cakravartI Adi prasiddha puruSoM ko zalAkA puruSa kahate haiM / pratyeka kalpakAla meM 63 hote haiN| 24 tIrthakara, 12 cakravartI, habaladeva, hanArAyaNa, prtinaaraaynn| athavAha nArada, 12 rudra 24 kAmadeva, va 16 kulakara Adi milAnese 166 zalAkA puruSa hote haiN| zalAkA puruSa sAmAnya nirdeza 63 zalAkA puruSa nAma nirdeza / 169 zalAkA puruSa nirdesh| zalAkA puruSoMkI Ayu bandha yogya pariNAma / -de. aayu/3| kauna puruSa marakara kahA~ utpanna ho aura kyA guNa prApta kre| -de. jnm/6|| * jainendra siddhAnta koza
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 3 * 2 1 2 3 4 5 6 9 10 11 12 13 14 3 1 2 3 4 5 zalAkA puruSoMkA mokSa prApta sambandhI niyama | zalAkA puruSoMkA paraspara milApa nahIM hotA / zalAkA puruSoMke zarIrakI vizeSatA / 4 5 6 7 eka kSetrameM eka hI tajjAtIya zalAkA puruSa hotA hai / - de. videha / meM tri. sA. / carama zarIrI cauthe kAlameM hI utpanna hote haiM / - . janma / 5 1 acarama zarIrI puruSoMkA akAla maraNa bhI sambhava hai| - de. maraNa /41 de tIrthaMkara / tIrthaMkara / gaNadhara caube kAloM hI utpanna hote haiN| dvAdaza cakravartI nirdeza cakravartIkA lakSaNa 1 nAma va pUrva bhatra paricaya | vartamAna bhava nagara va mAtA pitA / vartamAna bhava zarIra paricaya / kumAra kAlAdi paricaya | vaibhava paricaya | caudaha ratna paricaya sAmAnya | caudaha ratna paricaya vizeSa navanidhi paricaya | daza prakAra bhoga paricaya | cakavatoM kI vibhUtiyoMki naam| digvijayakA svarUpa | rAjadhAnIkA svarUpa DhANI cakravatI utpatti kAlameM kucha antara / cakravartI zarIrAdi sambandhI niyama / nava baladeva nirdeza pUrva maja paricaya | vartamAna bhavake nagara va mAtA-pitA / vartamAna bhava pricy| devakA vaibhava / baladevoM sambandhI niyama / nava nArAyaNa nirdeza 4 1 pUrva bhava paricaya / 2. vartamAna bhavake nagara va mAtA-pitA / 3 vartamAna zarIra paricaya / kumAra kAlAdi paricaya / nArAyaNakA vaibhava nArAyaNoMkI digvijaya nArAyaNa sambandhI niyama / bhA0 4-2 -de, janma /5 - de. zalAkA puruSa / 1 / 4.5 / yaa 5 nava pratinArAyaNa nirdeza 1 nAma va pUrvabhava paricaya | 2 vartamAna bhava paricaya / pratinArAyaNoM sambandhI niyama / 3 6 1 1 2 1 2 3 4 1 2 1. zalAkA puruSa sAmAnya nirdeza nava nArada nirdeza vartamAna nAradoMkA paricaya / nArada sambandhI niyama / ekAdaza rudra nirdeza 9 solaha kuchakara nirdeza 1 vartamAna kAlika kuLakara paricaya / nAma va zarIrAdi pricy| kumAra kAlAdi paricaya | rudra sambandhI kucha niyama / rudra cauthe kAlameM hI utpanna hote haiN| - de. janma / 5 / cauvIsa kAmadeva nirdeza jainendra siddhAnta koza caubIsa kAmadeva kA nAma nirdeza mAtra / kAmadeva caudhe kAla hI patra hote haiN| 10 mAvi zalAkA puruSa nirdeza kulakara ke aparanAma va unakA sArthakya / pUrvabhava sambandhI niyama / pUrvabhavamai saMyama tapa Adi sambandhI niyama utpatti va saMkhyA Adi sambandhI niyama | kulakara, cakravartI va baladeva nirdesh| nArAvaNAdi paricaya 1. zalAkA puruSa sAmAnya nirdeza 1. 3 zalAkA puruSa nAma nirdeza vi. pa./2/510-311 etI sahAyapuriyA sahI slbhvvivkhaayaa| jAyaMti bharalele parasohAga 10 tirayayaralaharipa B NAma vissudA kamaso / biuNiyabArasabArasa patthaNidhiraM dhasaMkhAe |11| aba yahA~se Age ( antima kulakarake pazcAt ) puNyodayase bharata kSetra meM manuSyoM meM zreSTha aura sampUrNa lokame prasiddha tiresaTha zalAkA puruSa utpanna hone lagate haiM / 510 / ye zalAkA puruSa tIrthaMkara 24, cakravartI 12, balabhadra 6, nArAyaNa 6 pratizatru 6, ina nAmoM prasiddha haiN| isa prakAra unakI saMkhyA 63 hai / 5116 (tri, sA./803), (ja. pa./2/176-184 ) ( go, jI./jI. pra./361-362/- 773/3) / si.pa./4/9695 161 DAsa zurume kAle bAmaNA samAyapuriyA meM 58 hI zalAkA puruSa hote haiM / 2. 169 zalAkA puruSa nirdeza vi. pa./4/1403 tira parA mgura cakabala ke sirudaNArA aMgajakurA bhayA sijyaMti niyamena / 14730 - 24 tIrthaMkara - de. janma/5 .. ekA 16122 dussama96961 DAvasarpiNI kAla
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 2. dvAdaza cakravartI nirdeza unake guru (24 pitA, 24 mAtA), 12 cakravartI, habaladeva, 1 nArAyaNa, 11 rudra, nArada, 24 kAmadeva aura 14 kulakara ye saba bhavya hote hue niyamase siddha hote haiM |1473(inke atirikta pratinArAyaNa Upara ginA diye gaye haiN| ye saba milakara 166 divya puruSa kahe jAte haiN|) 1. zalAkA puruSakA mokSa prApti sambandhI niyama ti.pa./4/1473 titthayarA tagguo ckkiivlkesirudnnaarhaa| aMgajakuliyarapurisA bhaviyA sijhati NiyameNa / 1473 / - tIrthakara, unake guru ( pitA va mAtA), cakravartI, baladeva, nArAyaNa, rudra, nArada, kAmadeva aura kulakara ye saba (pratinArAyaNako chor3akara 160 divya puruSa ) bhavya hote hue niyamase (usI bhavameM yA agale 1, 2 bhavoMmeM ) siddha hote haiM / 1473 4. zalAkA puruSoMkA paraspara milApa nahIM hotA ha. pu./4/56-6. nAnyonyadarzana jAtu cakriNAM dharmacakriNAm / / halino vAsudevAnAM trailokye pratikriNAm // 56 // gatasya cihnamAtreNa tava tasya ca darzanam / zavasphoTaninAdaizca ratha dhvajanirIkSaNaiH 601 -- tIna lokameM kabhI cakravartI-cakravatiyoMkA, tIrthakara-tIrthakaroMkA, balabhadra-balabhadroMkA, nArAyaNa-nArAyaNoMkA aura pralinArAyaNa-pratinArAyaNoMkA paraspara milApa nahIM hotaa| tuma (dhAtakI khaNDakA kapila nAmaka nArAyaNa ) jAoge to cihna mAtrase hI usakA (kRSNa nArAyaNakA) aura tumhArA milApa hogaa| eka dUsareke zaMkha kA zabda sunanA tathA rathoMkI dhvajAoMkA dekhanA inhIM cihnoMse tumhArA usakA sAkSAtkAra ho sakegA / 56-60 // 5. zalAkA puruSoM ke zarIrakI vizeSatA ti. pa./4/1371 Adi masaMhaNNa judA savve tvnnijjvnnnnvrdehaa| sayalasulakSaNa bhariyA samacaurassaMgasaMThANA / 1371 / - sabhI vajraRSabha nArAca saMhananase sahita, suvarNa ke samAna varNa vAle, uttama zarIrake dhAraka, sampUrNa sulakSaNoMse yukta aura samacaturasa rUpa zarIrasaMsthAnase yukta hote haiM / 1371 / bo. pA./TI./32/18 para uddhRta-devA vi ya gairaiyA halaharacakkI ya taha ya titthayarA / savve kesava rAmA kAmAnikkaMciyA hoti / sarva deva, nArakI, haladhara (baladeva), cakravartI tIrthakraM, kezava ( nArAyaNa ) rAma aura kAmadeva mUMcha-dAr3hIse rahita hote haiN| 2. dvAdaza cakravartI nirdeza 1. cakravartIkA lakSaNa ti.pa./1/48 chaklaMDa bharahaNAdo bttiisshssmuddbddhphudiio| hodi hai sayalaM cakkI titthayaro sayalabhuvaNavaI |4|-jo chaha khaNDarUpa bharatakSetrakA svAmI ho aura battIsa haz2Ara mukuTa baddha rAjAoMkA tejasvI adhipati ho vaha sakala cakrI hotA hai|...48| (dha. 1/1, 1.1/gA,43/58)(tri. sA./685) 2. nAma va pUrvamava paricaya pUrva bhava naM.2 pUrvabhava |ma. pu./sarga/zlo. 1. pa. pu./20/124-193 2. ma. pu./pUrvavata 1. pa.pu./20/124-163 2, ma. pu./pUrvavata 1. ti.pa./4/515-516 2. tri. sA./815. 3. pa.pu./20/124-163 4. ha.pu./60/286-287 5. ma. pu./pUrvavat bharata nagara dIkSAguru svarga nAma rAjA __ pITha puNDarI kiNI kuzasena sarvArtha siddhi / 2 acyuta vijaya vi0 48/69-78 sagara pRthivIpura yazodhara 61/61-101 maghavA vijaya (2 jayasena zaziprabha (2narapati dharmaruci puNDarI kiNI vimala graiveyaka mAhendra 1 2 acyuta 62/101/106 sanatku0 zAnti* suprabha mahApurI detIrthakara 64/12-22 65/14-30 kunthu ara* subhauma dhAnyapura 66/76-80 ema kanakAbha (2 bhUpAla cinta (2 prajApAla mahendradatta vItazokA (2 zrIpura vijaya vicitra gupta 12 sambhUta suprabha 12 zivagupta nandana 67/64-65 hariSeNa jayanta vi0 12 mahAzukra brahmasvarga 2acyuta mAhendra 12 sanatkumAra brahmasvarga 12 mahAzukra kamalagulma mi0 66/78-80 IS jayasena 4 jaya | brahmadatta amitAMga 2 vasundhara sambhUta rAjapura / / 2 zrIpura kAzI sudharmamitra 12 vararuci svatantraliMga 72/287-288 * zAnti kunthu aura ara ye tInoM cakravartI bhI the aura tIrthakara bhii| pramANa naM. 2,3,4 ke anusAra inakA nAma mahApadma thaa| yaha rAjA pa unhIM viSNukumAra munike bar3e bhAI the jinhoMne 750 muniyoMkI rAjA bali kRta upasarga se rakSA kI thii| jainendra siddhAnta koza
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 2. dvAdaza cakravartI nirdeza 1. vartamAna mavameM nagara va mAtA pitA vartamAna nagara vartamAna pitA vartamAna mAtA krama tIrthakara ma. pu./sarga zloka 1. pa. pu./20/125-163 2. ma, pu./pUrvavat 1. pa. pu./20/124-163 2. ma. pu./pUrvavat 1. pa. pu./20/124-163 2. ma. pu./pUrva vat sAmAnya vizeSa sAmAnya vizeSa sAmAnya bihiir' ayodhyA samudra vijaya ayodhyA pa. pu. marudevI subAlA bhadA 48/61-78 61/11-101 61/104-106 63/384,413 64/12-22 RSabha vijaya sumitra vijaya de0 tIrtha kara | zrAvastI hastinApura yazasvatI sumaMgalA bhadravatI sahadevI anaMtavIrya de. tIrthakara tArA citramatI 6/16,152 66/76-80 67/64-65 66/78-80 72/287-288 dRzAvatI hastinApura kAmpilya ayodhyA vArANasI bhogapura kauzAmbI mayUrI kIrtivIrya papraratha padmanAbha vijaya brahmaratha saharUmAhu padmanAbha hariketu erA vaprA yazovatI cUlA brahmA prabhAkarI cUr3AdevI - 4. vartamAna mava zarIra paricaya saMhanana / zarIrotsedha Ayu varNa saMsthAna ti.pa./4/1371 ma. pu./sarga/zlo. saM. 1.ti. pa./4/1262-1263 2 tri. sA./818-816 3. ha. pU./10/306-306 4. ma. pu./pUrva zIrSavat sAmAnya pramANa na. vizeSa 1. ti. pa./4/1265-1266 2. tri. sA./816-820 3.ha.pU./60/464-516 4. ma. pu./pUrva zIrSavat sAmAnya pramANa naM. vizeSa / samacaturastra vajraRSabha nArAca 500 84 lAkha pUrva / 4 70 lAkha pUrva 423 1 lAkha varSa de0 tIrtha kara 3m Gm c 000 de. pUrva zIrSavada 423 (zAnti) (kunthu) ( araha) samacaturakha vajra RSabhanArAca 68000 varSa 60,000 barSa |30,000 [10,000 |3,000 .. 700, 3 26000 varSa C0 0dada jainendra siddhAnta koza
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ -zalAkA puruSa kramaH 177,000 barSa 250,000 8 3 25,000 450000 or Do Sup kumArakAla Adi paricaya lA - lAkha, pU0 pUrva kumAra kAla fa, 9./8/ 1267-1266 ha. pu. /60/464- 516 5 8 5000 19 6500 va. 10 325 11 300 12 28 krama 1 3 11 iii 4 maMDalIka si. pa./5/ 1300-1302 8.9/10/ 464-16 *ha, pu. meM bharatakA saMyama kAla ** nAma 1000 varSa 25000 50000 " 50,000 30,000 5000 325 1. 300 Xuan :: ratna nidhi rAniyA~ Arya khaNDakI rAjakanyAe~ vidyAdhara rAjakambAe~ " " 88 500 barSa 300 digvijaya si, 1/4/ 1268-1661 E../60/ 464-516 60000 varSa 14 10,000 10," 6 mleccha rAjakanyAe~ / paTarAnI 150 " 100 19 [11] 32,000 11 32000 32.000 16,000 1 mahan (11) 0030 varSa diyA hai| 8 ha. pu. va ma. pu. meM sagarakA kumAra va maNDalIka kAla 18 lAkha pUrva diyA gayA hai| SS ha. pu. kI apekSA subhauma cakravartIko rAjyakAla prApta hI nahIM huA / rAjya kAla ti pa /4/1401-1405 4. pU. /20/44-16 sAmAnya khA.. 61000 varSa | 70 lA.pU. 30000 varSa 360000 10000 12 46500 va. 18700 " gaNanA sAmAnya pramANa gaNanA vizeSa naM. 8850 " 1600 14 600 39 (ve. jAge) ( ..) ha. pu. 6. sA. pra. 1 50 vizeSa 6100000. + 66666 pUrvA sA.varSa 42500 varSa 251055 krama & da 3. vaibhava paricaya 1. pa./4/1302-1667) 2 (tri. sA./6-2) 3 (6.5 / 11 / 108 962) 4. (ma.pU./10/23-20146081, 2010905) 4. (ja. 1/7/420 54. 5-67) / nAma putra putrI saMyama kAla si.pa./5/ 1400-1406 6. pu./10/464-516 jainendra siddhAnta koza 1 lA..pU.* 9 ., .. 50000 barSa 1 lA.. " 10000 varSa 350 400 gaNamakha deva deva rasoiye 0 == 2. dvAdaza cakravartI nirde mara kara kahA~ gaye vi. pa./4/1410 tri. sA. 24 pa. pu. 20/124-112 ma.pU. ve zIrSaka saM. 2 vizeSa saMkhyAta sahasra sAmAnya 32,000 40 360 mokSa 7 veM naraka mokSa kumArasva " 9 veM naraka gaNanA sAmAnya pramANa 'naM. 3 4 4 ma. pu. 3.4 mokSa sarvArthasiddhi jayanta gaNanA vizeSa bharatake 500 putra the sagara ke 60,000 putra padyaputrI thau 16000
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 13 2. dvAdaza cakravartI nirdeza krama. nAma | gaNanA sAmAnya pramANa / gaNanA vizeSa krama nAma | maNanA sAmAnya pramANa / gaNanA vizeSa 32 350 lAkha 12 yakSa yakSoMkA bandhu kula bherI paTaha (nagAr3e) zaMkha hala nATyazAlA saMgItazAlA padAti deza grAma 32000 32000 48 karor3a 32000 66 karor3a 75000 12 24 1 koDAkor3I hai. / nagara 1 karor3a 1lA. karor3a 72000 26000 3 karor3a gau gauzAlA thAliyA~ | 3 karor3a 34000 kharvaTa maTaMba 3000 24000 4000 48000 66000 14000 84 lAkha gaja ratha azva yoddhA vidyAdhara mleccha rAjA citrakAra mukuTa baddha rAjA droNamukha saMvAhana andr' kukSi nivAsa durgAdivana patAkAe~ 18 karor3a 84 , aneka , 88000 16000 3200 700 28000 48 karor3a 18000 66000 3 bhoga pRthivI 10 prakAra SaT khaNDa - 7. caudaha ratna paricaya sAmAnya utpatti krama nirdeza 1.ti.pa./4/1376-1381 2. tri. sA./823 3. ha. pU./11/108-106 4.ma.pU./37/83-86 saMjJA 1.ti, pa./4/1377-1381 2. de, Age zIrSa ka.saM. 11' 1. ti. pa./4/1378.1380 2. tri. sA./23 3. ma. pu./30/85-86 dRSTi bheda vizeSatA nAma kyA hai sAmAnya vizeSa sAmAnya vizeSa pramANa naM02 pramANa na02 AyudhazAlA worm * Ayudha chatarI Ayudha astra astra sudarzana sUryaprabha bhadramukha pravRddhavega cintA jananI cUr3AmaNi saunandaka caNDavega chatra khaDga daNDa kAkiNI maNi carma senApati gRhapatti zrI gRha ti.pa./1/1382 kinhIM AcAryoka matase inakI utpattikA niyama nhiiN| yathAyogya sthAnoM meM utpatti / de. pRgalA zIrSaka ! vijayA baalaanii // W bhaNDArI Ayodhya bhavamukha kAmavRSTi (ha.pU./11/123) gaja hAthI shilaa rAjadhAnI :. vijayagiri pavanaMjaya buddhisAgara kAmavRSTi sabhadrA azva purohita sthapati yuvatI takSaka (mabaI) paTarAnI vijayA jainendra siddhAnta koza
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 2. dvAdaza cakravartI nirdeza 4. caudaha ratna paricaya vizeSa 9. nava nidhi paricaya jIva ajIba kAhe se bane vizeSatAe~ 1nirdeza | 2 utpatti | 3 kyA pradAna karatI haiM 1.ti. pa./4/gA; 2 tri. sA./823 / kra. ti.pa./ 1. ti.pa.4/1384] 1. ti.pa./4/1386 3. ma. pu./37/zlo.;4.ja.pa./7/gA. 4/1384 2. ti.pa.4/1385 2. tri.sA./822 2. tri.sA./ 3. ha. pu./12/114-122 821, 4. ma.pu./37/75-82 3. ha.pu./11/ 1-110 vizeSa | 1.ti. pa./4/1377-1376 2. ma. pu./37/84 ti.pa./4/1381 4.ma.pu./37/ dRSTi saM. dRSTi se.| sAmAnya pramANasaM biss cakra ajIva chatra khaDga c0 " " de. nIce kAkiNI " " 6 maNi 7/carma | 1- ma. pra./ 37/171 8 senApati 1 gRhapati 10 gaja | azva 12 purohita zatru saMhAra 12 yojana lambA aura itanA hI / / 1] kAla zrIpura nadImukha Rtuke anu-3,4 nimitta, nyAya, caur3A hai| varSAse kaTaka kI rakSA sAra puSpa vyAkaraNa Adi karatA hai|4/140-141 phala Adi viSayaka aneka zatru saMhAra prakArake zAstra vijayAdhaM guphA dvAra udghATana 4 mA~surI, nagAr3e 11/1330:2/4/124 / guphAke kAMToM Adi paMcendriya AdikA zodhana / 3/170 / vRSabhA ke manojJa viSaya calapara cakravartIkA nAma likhnaa| 2 mahAkAla bhAjana 3paMcaloha Adi 1/1354 / / dhAtue~ vijayAdhakI guphAoMkA andha 4 asi, masi kAra dUra karanA / 1/1336:3/173 / Adike sAdhanaghRSabhAcala para nAma likhnaa|2| bhUta dravya ||3| pANDu 4 dhAnya tathA vijayAdha kI guphAmeM ujAlA krnaa| | " | " dhAnya | madarasa mleccha rAjA kRta jalake Upara tairakara mAnava Ayudha 4 noti va anya apane Upara sAre kaTakako Azraya aneka viSayoM ke detA hai / (2:3/171, 4/140) zAstra 5 | zaMkha | vAditra hisAba kitAba Adi rakhanA / 3/1763 || vastra | 7 | nai sarpa harmya3,4 zayyA, Asana, (bhvn)| bhAjana Adi daivI upadravoMkI zAntike artha upabhogya vastue~ ____ anuSThAna karanA (3/175) piMgala . AbharaNa nadIpara pula banAnA (1/1342:4/131|| nAnAratna aneka prakAra makAna Adi bnaanaa|3/1771 ke ratna Adi noTa-ha. pu./11/106| ina ratnoM meM se pratyeka kI eka eka | 4. vizeSatAe~ hajAra deva rakSA karate the| ha. pu./11/111-113,123 amI...nidhayo'nidhanA nb| pAlitA nidhipAlAravyaiH surai rlokopayoginaH / 1113 zakaTAkRtayaH sarve catu. rakSASTa ckrkaaH| navayojana vistIrNA dvAdazAyAmasaMmitAH // 11 // te cASTayojanAgAdhA mahuvakSArakukSayaH / nityaM yakSasahamaNa pratyeka rakSitekSitAH / 11 / kAmavRSTivazAste'mI navApi nidhayaH sdaa| niSpAdayanti niHzeSa cakravartimanISitam // 123 / - ye sabhI nidhiyA~ abinAzI thiiN| nidhipAla nAmake devoM dvArA surakSita thiiN| aura nirantara logoM ke upakArameM AtI thI / 11 / ye gAr3Ike AkArakI thii| yojana caur3I, 12 yojana lambI, 8 yojana gaharI aura vakSAra girike samAna vizAla kukSise sahita thiiN| pratyekakI eka-eka hajAra yakSa nirantara dekharekha rakhate the / 112-113 / ye nau kI no nidhiyA~ kAmavRSTi nAmaka gRhapati (dhvA~ ratna ) ke adhIna thii| aura sadA cakravartI ke samasta manorathoMko pUrNa karatI thI / 123 / 13 sthapati 14 | yuvatI jainendra siddhAnta koza
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 10. daza prakAra bhoga paricaya di. 1/4/1360 divyapura raMgahi SabhAyaNa bhoyaNAeM samabhiva AsaNavAhaNaNaTTA dasaMga bhogA ime tANaM | 1367 / divyapura ( nagara ), ratna, nidhi, camU (sainya) bhAjana, bhojana, zayyA, Asana, vAhana, aura nATya ye una cakravatiyoMke dazAMga bhoga hote haiM / 1367 // ( ha. pu./99/139) (m.pu./304143)| 11. masta cakravartIkI vibhUtiyoMke nAma *1.3./20/EUR. krama zloka saM. 1 2 3 6 8 ha 10 11 12 13 14 15 17 18 11 20 21 22 23 24 25 26 27 28 26 30 31 32 33 34 35 36 146 38 36 , 147 33 " 148 146 150 37 151 151 152 153 39 154 155 156 157 160 16= 166 170 172 173 174 37 175 176 170 15 156 160 169 162 963 164 165 REG vibhUti gharakA koTa gauzAlA chAvanI RtuoMke lie mahala sabhAma TahalanekI lakar3I dizA prekSaNa bhavana nRtyazAlA zItagRha varSA Rtu nivAsa nivAsa bhavana bhaNDAra gRha koThAra snAnagRha ratnamAlA cA~danI zayyA camara chatra kuNDala khar3AU~ kavaca ratha dhanuSa bANa zakti mAlA purI are ( astra vizeSa ) talavAra seTa (vizeSa) cakra daNDa cintAmaNi ratna kAkiNI (dIpikA) senApati purohita gRhapati zilA (pati) nAma kSitisAra sarvatobhadra nandArta vaijayanta digvasatikA suvidhi girikUTaka varSamAnaka dhArAgRha puSkarAvatI kuberakAnta vasudhAraka jImUta sikA devaramyA siMhavAhinI anupamAna sUryaprabha vidya prabha viSa mocikA ameya ajitaMjaya 6 vajrakANDa amogha vajratuNDA sighATaka loha vAhinI manovega sonanTaka bhUtamukha sudarzana caNDavega cUr3AmaNi cintAjananI ayodhya buddhisAgara kAmavRdi bhadramukha 15 krama zloka saM. 40 41 42 43 of of 44 45 46 47 ?s= 176 180 182 46 184 185 187 188 48 186 186 vibhUti jainendra siddhAnta koza gaja azva strI bherI zaMkha kar3e bhojana khAdya padArtha svAdyapadArtha peya padArtha 2. hA cakravartI nirdeza nAma vijayagiri dhamarNa pavanaMjaya subhadrA AnandinI (12 yojana zabda (ma. pra./201 182 ) gambhIrAvarta vIrAnanda mahAkalyANa amRtagarbha amRtakalpa amRta 12. digvijayakA svarUpa ti. pa./4/1303-1366 kA bhAvArtha - AyudhazAlA meM cakrako utpatti ho jAnepara cakravartI jinendra pUjana pUrvaka digvijayake lie prayAga karatA hai / 1303-13041 pahale pUrva dizAkI ora jAkara gaMgA kinAre-kinAre upasamudra paryanta jAtA hai | 1305 / rathapara car3hakara 12 yojana paryanta samudra taTapara praveza karake vahA~se amogha nAmA bANa phaeNksA hai, jise dekhakara mAgatha deva cakanakI adhInatA svIkAra kara letA hai | 1306-1314 | yahA~se jambUdvIpakI vedIke sAtha-sAtha usake vaijayanta nAmA dakSiNa dvArapara pahu~cakara pUrvakI bhA~ti hI vahA~ rahanevAle varatanudevako vaza karatA hai / 1315-1316 / yahA~se vaha pazcima dizA kI ora jAtA hai aura sindhu nadIke dvArameM sthita prabhAsadevako pUrvavat hI vaza karatA hai / 1317- 1318 | tatpazcAt nadI ke taTase uttara mukha hokara vijayArdha parvata taka AtA hai aura parvatake rakSaka vaitADhya nAmA devako vaza karatA hai | 1316-1323 taba senApati daNDa ratnase usa parvatakI khaNDaprapAta nAmaka pazcima guphAko kholatA hai | 1325- 1330 / guphAmeMse garma havA nikalaneke kAraNa vaha pazcima mleccha rAjAoMko vaza karane ke lie calA jAtA hai| chaha mahIne meM unheM vaza karake jaba vaha apane kaTakameM lauTa AtA hai taba taka usa guphAkI vAyu bhI zuddha ho nukatI hai| 13311336 / aba sarva sainyako sAtha lekara vaha guphA meM praveza karatA hai, aura kAkiNI rahatase guphA ke andhakArako dUra karatA hai / aura sthapati ratna guphAmeM sthita unmagnajalA nadIpara pula bA~dhatA hai| jisake dvArA sarva sainya guphAse pAra ho jAtI hai / 9330-92490 yahA~para senAko ThaharAkara pahale senApati pazcima khaNDake mleccha rAjAoMko jItatA hai / 1143-1248 tatpazcAda himavAna pasapara sthita himavAnadevase yuddha karatA hai| devake dvArA atighora vRSTi kI jAnepara chatraratna va carma ratnase sainyakI rakSA karatA huA usa devako bhI jIta letA hai / 134- 1350 / aba vRSabhagiri parvatake nikaTa AtA hai / aura daNDaratna dvArA anya cakravartIkA nAma miTAkara vahA~ apanA nAma likhatA hai / 1351-1355 | yahA~se punaH pUrva meM gaMgA nadI ke taTapara AtA hai, jahA~ pUrvada senApati daNDa ratna dvArA samikSA guphAke dvArako khola kara chaha mahIne meM pUrvakhaNDake mleccha rAjAoMko jItatA hai| / 1356-1358 166-18 vijayArthI utara ke 60 vidyAdharoMko jItane ke pAda pUrva guphA dvAra ko pAra karatA hai / 9326-1265 /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 3. nava baladeva nirdeza yahA~se pUrva khaNDake mlekSa rAjAoMko chaha mahInemeM jItakara punaH kaTakameM lauTa AtA hai / 1366 / isa prakAra chaha khaNDoMko jItakara apanI rAjadhAnI meM lauTa AtA hai| (ha. pu./11/1-56): (ma.pu./2636 parva/pR. 1-220); (ja. p./9/115-151)| aura 1000 caupatha haiM 716 / nagaroM ke bAhya caugirda 360 bAga haiN| aura nagarake madhya jinamandira, rAjamandira va anya logoMke mandira ratnamayI zobhate haiM / ...7971 13. rAjadhAnIkA svarUpa ti. sA./716-717 rayaNakavADavarAvara sahassadaladAra hempaayaaraa| bAra sahassA vIhI tattha cauppaha sahassekka 1716 / NayarANa bahi parido baNANi tisada sasaThThi purmjhe| jiNabhavaNA paravai jaNagehA sohaMti rayaNamayA 7171 rAjadhAnI meM sthita nagaroMke ( de. manuSya/ 4) ratnamayI kivAr3a haiN| unameM bar3e dvAroM kI saMkhyA 1000 hai aura choTe 500 dvAra haiM / suvarNamayI koTa hai / nagarake madhyameM 12000 vIthI 14. huMDAvasarpiNImeM cakravartIke utpatti kAlameM kucha apavAda ti. pa./4/1616-1618...susamadussamakAlassa Thidimmi thoavasese 1616 / takAle jAyate...paDhamacakkI ya / 1617 / cakvissavijayabhaMgo / - huNDAvasarpiNI kAlameM kucha vizeSatA hai / vaha yaha ki isa kAlameM cauthA kAla zeSa rahate hI prathama cakravartI utpanna ho jAtA hai| ( yadyapi cakravartIkI vijaya kabhI bhaMga nahIM hotii| parantu isa kAlameM usakI vijaya bhI bhaMga hotI hai|) 3. nava baladeva nirdeza 1. pUrva mava paricaya kama ma.pu./sarga/zlo. dvitIya pUrva bhava 1. pa. pu./20/226-235 2. ma. pu./pUrvavata nAma nirdeza 1.ti. pa./4/517,1411 2. tri. sA./827 3. pa. pu./20/242 TippaNI 4. hai. pu./60/210 5. ma. pu./pUrvavata sAmAnya / vizeSa / prathama pUrva bhava (svarga) 1. pa. pu./20/ 236-237 2. ma.pu./pUrvavat nAma nagara | dIkSA guru / svarga 57/86 vijaya puNDarIkiNI amRtasara anuttara vimAna 12 mahAzukra acala dharma bhadra sahasrAra ma Gm-0. bala (vizAkhabhUti) mArutavega nandimitra mahAbala puruSarSabha sudarzana basundhara 18/80-83 56/71,106 60/58-63 69/70,87 65/174-176 66/106-107 suprabha sudarzana nandISaNa nandimitra pRthvIpurI Anandapura nandapurI vItazokA vijayapura susImA mahAsubata subata RSabha slaathaal| damabara sudharma nandimitra nandiSeNa 2 saudharma rAma padma arNava 567/148-146 (68/731 zrIcandra 12 vijaya sarikhasajJa kSemA 2 malaya hastinApura 2 sanatkumAra mahAzukra bala vidruma jainendra siddhAnta koza
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 3. nava baladeva nirdeza 2. vartamAna mavake nagara ca mAtA pitA nagara pitA mAtA | tIrtha ma. pu./sarga/zlo. ma. pu./pUrvavada 1. pa. pu./20/238-236 2. ma. pu./pUrvavat 1. pa. pU./20/ 246-247 2. ma. pu./pUrvavat sAmAnya vizeSa 17/86 podanapura dvArAvatI ma.pu. jayavatI subhadrA suvarNakumbha satkIti 58/80-83 56/71,106 prajApati brahma bhadra somaprabha siMhasena varasena ma.pu. bhadrAmbhojA subhadrA suveSA sudarzanA suprabhA sudharma 69/70,87 6/174,176 khagapura cakrapura jayavantI vijayA vaijayantI vijayA mRgAMka zrutikIrti sumitra 2. zivaghoSa bhavanazruta de. tIrthakara 66/106-107 banArasa agnizikha vaijayantI aparAjitA subAlA sucata 567/148-146 168/731 pIche ayodhyA dazaratha (164) vasudeva aparAjitA (kauzilyA) rohiNI susiddhArtha 3. vartamAna mava paricaya zarIra utsedha Ayu / nirgamana ka. ma. pu./sarga/zlo. ti. pa./4/1371 ti. pa./4/1818 tri. sA./826 ha. pu./60/310 ma.pu./pUrvavata 1. ti.pa./4/1416-1420 2. tri.sA./831 3. ma. pu./pUrvavata saMsthAna varNa ti.pa./4/1437 ti. sA./833 pa. pu./20/248 saMhanana sAmAnya dhanu. pramANa vizeSa dhana sAmAnya pramANasaM. vizeSa 84 lAkha 57/86-60 58/86 sh sh / 60/68-66 61/71 |6/177-178 66/108 67/154 ti.pa.-svarNa, ma.pu.-sapheda samacaturakha vajra RSabha nArAca 67000 varSa 37000 17000 12000 lh sh s 10 " 56000 varSa 32000 , 13000 1200, | brahma svarga kRSNake tIrtha meM mokSa prApta kreNge| , 4. baladevakA vaibhava ma.pu./18/667-674 sItAdyaSTasahasrANi rAmasya prANavallabhAH / dviguNATasahasrANi dezAstAvammahIbhujaH / 6671 zUnyaM paJcASTarandhoktakhyAtA droNamukhAH smRtAH / pattanAni sahasrANi paJcaviMzatisaMkhyayA / 668 / kaTAH khatrayadvaye kapramitAH, praarthitaarthdaaH| maTambAstatpramANAH syuH sahasrANyaSTa kheTakAH 1666 / zUnyasaptakavasvagdhimitA grAmA mhaaphlaaH| aSTAviMzamitA dvIpAH samudrAntarvatinaH / 670 / zUnyapaJcaka pakSAbdhimitAstuGgamataGgajAH / rathavaryAstu tAvanto navakoTyasturaGgamAH / 671 / khasaptakadviryuktA yuddhazauNDAH padAtayaH / devAzvASTasahasrANi gaNavaddhAbhimAnakAH / 672 / halAyudhaM mahAratnamaparAjitanAmakam / amoghAkhyAH zarAstIkSNA: saMjJayA kaumudI gadA 673 / ratnAvataMsikA mAlA ratnAnyetAni sauriNaH / tAni yakSasahasraNa rakSitAni pRthaka-pRthak / 674 / rAmacandra jI (baladeva) ke 8000 rAniyA~, 16000 deza, 160.0 AdhIna rAjA, 9850 droNamukha, 25000 pattana, 12000 karvaTa, 12000 maTa ba, 8000 kheTaka, jainendra siddhAnta koza bhA04-3
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa , 48 karor3a gA~va 28 dvIpa, 42 lAkha hAthI 42 lAkha ratha hai karor3a ghor3e, 42 karor3a padAti, 8000 gaNabaddha deva the / 666-672 / rAmacandra jIke aparAjita nAmakA 'halAyudha' amogha nAmake tIkSNa 'bANa', kaumudI nAmakI 'gadA' aura ratnAvataMsikA nAmakI 'mAlA' ye cAra mahAratna the| ina saba ratnoMkI eka-eka haz2Ara yakSa deva rakSA karate the 602-6041 (ti pa./4/1433), (zi.sA./825): ( ma. pu. / 57/60-64 ) / 4. nava nArAyaNa nirdeza 1. pUrva mava paricaya kra. kra. 1 1. nAma 1. ti pa / 4 / 1412,518 2. tri. sA./825 ha 2. 1.5/20/220 mI 4. ha. pu. / 60/288-28 2. ma. pU. // pa pu. podanapura dvApurI hastinApura 3 cakrapura kuzAgrapura mithilA ayodhyA mathurA nAma 157/83-85 258/84 3 | 56/85-86 4 60/66.20 561/71,85 6 65 / 174-976 766/106-200 867/150 170/30 2. vartamAna mavake nagara va mAtA pitA (pa. pu. /20/221-228) (ma.pU./ pUrva zIrSanala) 5 pitA 6. mAtA dvipRSTha svayaMbhU puruSottama puruSasiMha puruSapaMDarIka datta ( 2, 5 puruSadatta ) nArAyaNa ( 3.5 lakSmaNa ) kRSNa 4. nagara ma. pu. podanapura dvArAvatI " " khagapura cakrapura banArasa " ( pIche ayodhyA ) 60/264 mathurA nAma vizvanandI parvata dhanamitra 1. pa. pu. /20/206-217 2. ma. pU. pUrva nIce vAle nAma pa. pu. se diye gaye haiM / ma. pu. ke nAmoMmeM kucha antara hai sAgaradatta bikaTa 18 priya mitra mAnasaceSTita punarvasu gaMgadeva ma. pu. prajApati brahma bhadra somaprabha sihasena varasena agnizikha dazaratha 5. baladevoM sambandhI niyama ti.pa./4/1436 aNidANagadA savve baladevA kesavA NikSANagadA uDDhagAmI rAjye mahadevA mesamA adhogAmI 1436sama maladeva nidAnase rahita hote haiM aura sabhI maTadeva urdhvagAmI arthAta svarga ma mokSako jAne vAle hote haiM ( dha. 6/1, 6-6,243 / 500/6 ); 6. pu. 60/263) / zalAkA puruSa / 1/2 - 5 baladevoMkA paraspara milAna nahIM hotA, tathA eka kSetra meM eka samaya meM eka hI baladeva hotA hai| 2. dvitIya pUrva bhava vasudeva nagara hastinApura ayodhyA zrAvastI kauzAmbI podanapura zailanagara siMhapura kauzAmbI hastinApura pa. pu. prajApati bhavabhUti rovanAva sona prakhyAta zivAkara samasUryAgninAda dazaratha vasudeva jainendra siddhAnta koza dIkSA guru sambhUta subhadra sudarzana zreyAMsa cNdri vasubhUti ghoSasena parAmbhodhi drumasena pa. pu. va ma. pu. mRgAvatI mAdhavI ( USA ) pRthivI sItA ambikA lakSmI kozinI yI devakI 4. nava nArAyaNa nirdeza 3. prathama pUrva bhava 1.1.5./20/ 218-220 2. ma pu . / pUrvavata svarga mahAzukra prANata lAntava sahasrAra brahma ( 2 mAhendra ) prabhavA manoharA sunetrA mAhendra ( 2 saudharma ) saudharma sanatkumAra 7. paTarAnI pa. pu. va ma. pu. suprabhA rUpiNI mahAzukra rukmiNI vimalandarI AnandavatI prabhAvatI tIrtha
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nava nArAyaNa nirdeza zalAkA puruSa 3. vartamAna zarIra paricaya 6. zarIra 10. utsedha 11. Ayu ti. pa./4/1371 ma. pu./pUrva bada ka. ma. pu./sarga/zlo.. 1. ti.pa./4/1418 2. tri. sA./826 3. ha. pu./60/310-312 4. ma.pu./pUrvavat ti. pa./4/1421-1422 2. tri. sA./830 3. ha. pu./60/517-133 ma. pu./pUrvavat varNa saMsthAna saMhanana sAmAnya pramANa saM. vizeSa 57/86-10 58/86 84 lAkha varSa 72 " " 55 dhanuSa MAGroc0001 60/68-69 61/71 65/177-188 ti.pa.-svarNavat/ma.pu.-nIla va kRSNa ti. pa.-samacaturasra saMsthAna ti.pa.--vajraRSabha nArAca saMhanana 65000 4 (56000) 32000 12000 1000 12 67/151-154 71/123 // 4. kumAra kAla Adi paricaya 12. kumAra kAla 13. maNDalIka kAla jatha kAla 15. rAjya kAla | ma. pu./ka. 1. ti.pa./4/1424-1433 2.ha.pu./60/517-533 16. nirgamana ti.pa./4/1438 / tri. sA./832 1. ti. pa./4/1425-1436 2. ha. pu./60/517-533 sarga/zlo. sAmAnya 1. vizeSa sAmAnya vizeSa 25000 varSa 25000 varSa 1000 varSa 8374000 saptama naraka 12500 varSa 700 12500 varSa 57/84-10 18/86 56/60/68-66 61/71 6/177-178 8346000 7146100 5674610 2617620 668380 , mMG.mro 666505 1250 250 ma.pu./kI apekSA sabhI saptama narakameM gaye haiN| paMcama // 200 100 67/151-154 72/123 31700 11560 120 11860 tRtIya, 5. nArAyaNoMkA vaibhava ma. pu./68/666,675-677 pRthivIsundarImurakhyAH kezavasya manoramAH / dviguNASTasahasrANi devyaH satyo'bhavat shriyH|666| cakraM sudarzanArakhyAnaM kaumudItyuditA gdaa| asiH saunandako'moghamukhI zakti zarAsanam / 675 // zAGga paJcamukhaH pAJcajanyaH zaGkho mahAdhvaniH / kaustubhaM svaprabhAbhArabhAsamAnaM mahAmaNiH / 676 / ratnAnyetAni saptava kezavasya pRthaka-pRthak / sadA yakSasahasraNa rakSitAnyamitadya teH 1677) -nArAyaNake ( lakSmaNake ) pRthivIsundarIko Adi lekara lakSmIke samAna manohara solaha haz2Ara pativratA rAniyA~ thI 1666 / isI prakAra sudarzana nAmakA cakra, kaumudI nAmakI gadA, saunanda nAmakA khaDga, amoghamukhI zakti, zAGga nAmakA dhanuSa, mahAdhvani karane vAlA pA~ca mukhakA pAJcajanya nAmakA zaMkha aura apanI kAntike bhArase zobhAyamAna kaustubha nAmakA mahAmaNi ye sAta ratna aparimita kAntiko dhAraNa karane vAle nArAyaNa (lakSmaNa ) ke the aura sadA eka-eka hajAra yakSa deva unakI pRthakpRthak rakSA karate the|675-677 (ti.pa./4/1434); (tri sA./826); (ma, pu./57/60-64); (m.pu./71/124-128)| jainendra siddhAnta koza
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 5. nava pratinArAyaNa nirdeza 6. nArAyaNa kI digvijaya ma. pu./68/643-655 laMkAko jItakara lakSmaNane koTizilA uThAyo aura vahA~ sthita sunanda nAmake devako vaza kiyA / 643-646 / tatpazvAt gaMgAke kinAre-kinAre jAkara gaMgA dvArake nikaTa sAgara meM sthita mAgadhadevako kevala bANaM pheMka kara vaza kiyaa| 647-650 / tadanantara samudrake kinAre-kinAre jAkara jambUdvIpake dakSiNa vaijayanta dvArake nikaTa samudra meM sthita 'baratanu deva' ko vaza kiyaa| 651-652 / / tadanantara pazcimakI ora prayANa karate hue sindhu nadIke dvArake nikaTavartI samudra meM sthita prabhAsa nAmaka devako vaza kiyaa|653-654|| tatpazcAt sindhu nadIke pazcima taTavartI mleccha rAjAoMko jiitaa|65|| isake pazcAta pUrva dizAkI ora cale / mArga meM vijayAkI dakSiNa zreNIke 50 vidyAdhara rAjAoMko vaza kiyaa| phira gaMgA taTake pUrvavartI mleccha rAjAoMko jiitaa|656-657| isa prakAra usane 16000 paTa bandha rAjAoMko tathA 110 vidyAdharoMko jItakara tIna khaNDoMkA Adhipatya prApta kiyaa| yaha digavijaya 42 varSa meM pUrI huii| 638 / ma. pu/6/724-725 kA bhAvArtha-vaha dakSiNa dizAke ardhabharata kSetrake samasta tIna khaNDoMke svAmI the| .. nArAyaNa sambandhI niyama ti. pa./4/1436 aNidANagadA sambe baladevA kesavA jiNdaanngdaa| uDDhaMgAmI satve baladevA kesavA adhogAmI 11436 / saba nArAyaNa ( kezava ) nidAnase sahita hote haiM aura adhogAmI arthAta narakameM jAne vAle hote haiM / 1436 / (ha. pu./60/263) dha.6/1,1-6,243/501/1 tassa micchattAviNAbhAvi nnidaannpurNgmttaado| vAsudeva ( nArAyaNa ) kI utpattimeM usase pUrva mithyAtva ke avinAbhAvI nidAnakA honA avazyabhAvI hai| ( pa. pu./20/214) pa.pu./20/214 saMbhavanti balAnujAH 1214 / ye sabhI nArAyaNa balabhadrake choTe bhAI hote haiN| tri. sA./833 ...kiNhe titthayare sovi sijhedi / 833 / -(antima nArAyaNa) kRSNa Age siddha hoNge| de. zalAkA puruSa/1 do nArAyaNoMkA paraspara meM kabhI milApa nahIM hotaa| eka kSetrameM eka kAla meM eka hI pratinArAyaNa hotA hai| unake zarIra mUMcha, dAr3hIse rahita tathA svarNa varNa va utkRSNa saMhanana va saMsthAnase yukta hote hai / pa. pra./TI./142/42/5 pUrvabhave ko'pi jIvo bhedAbhedaratnatrayArAdhanaM kRtvA viziSTaM puNyabandhaM ca kRtvA pazcAdajJAnabhAvena nidAnabandha karoti, tadanantaraM svarga gatvA punarmanuSyo bhUtvA trikhaNDAdhipatibarvAsudevo bhavati / - apane pUrva bhavameM koI jIva bhedAbheda ratnatrayakI ArAdhanA karake viziSTa puNyakA bandha karatA hai| pazcAt ajJAna bhAvase nidAna bandha karatA hai| tadanantara svarga meM jAkara punaH manuSya hokara tIna khaNDakA adhipati vAsudeva hotA hai| 5. nava pratinArAyaNa nirdeza 1. nAma va pUrvabhava paricaya 2. kaI bhava pahile ma. pu./pUrvavata ma. pu |sarga zlo. 1. nAma nirdeza 1.ti. pa./4/1413. 516 2. tri. sA./828 3. pa. pU./20/244-245 4. ha. pu./60/261-262 5. ma. pu./pUrvavata 3. vartamAna bhavake nagara pa. pu./20/242-243 ma. pu./pUrvavata vizeSa sAmAnya | saM. azvagrIva nAma vizAkhanandi / nagara rAjagRha pa.pu. alakA ma. pu. alakA tAraka 57/72 73 87-88.65 58/63.60 56/8866 60/7083 61/74,83 65/180-186 66/106-111,125 68/11-13,728 vindhyazakti caNDazAsana rAjasiMha malaya zrAvastI malaya meraka madhukaiTabha nizumbha lli praharaNa madhu madhusUdana madhukrIr3a nizumbha prasAda balIdra dazAnana vijayapura nandanapura pRthvIpura haripura sUryapura siMhapura bhogavardhana ranapura vArANasI hastinApura cakrapura mandarapura mantrI naradeva sArasamuccaya laMkA rAvaNa jarAsaMgha laMkA rAjagRha - jainendra siddhAnta koza
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 6. nava nArada nirdeza 2. vartamAna bhava paricaya 4. tIrtha 8.nirgamana kAma ma. pu./sargAlo. 5. zarIra 6. utsedha 7. Ayu 1. ti. pa./4/1418 1ti. pa./4/1422 ti. pa./4/1371 2. tri. sA./826 2 tri. sA./830 3. ha. pu./60/310-311 3 ha. pu./60/320-321 4 ma. pu./pUrvavata varNa / saMsthAna / saMhanana / sAmAnya vizeSa | sAmAnya / vizeSa varSa 84 lAkha 1ti, pa./4/1438 .sA./832-833 |3 ma. pu./pUrvavan patri saptama SaSTama SaSTha (3 saptama) SaSTha 157/72-73,87-88 58/63.60 56/88.66 60/70,83 61/74,83 6/180.186 66/106-111,125 68/11-13,728 de. tIrthaMkara ti.pa.-svarNavarNa; ma, pu.-x samacaturasa saMsthAna vajra RSabha nArAca saMhanana paMcama 32000 12000 14000 caturtha 000 tRtIya 3. prati nArAyaNoM sambandhI niyama ti. pa./4/1423 ede NavapaDisattu NavAva hatthehi vAsudevANaM / Niyacakkahi raNesaM samAhadA jati nnirykhidi|1423| -yai nau prati- zatru yuddha meM nau vAsudevoMke hAthoMse nija cakroM ke dvArA mRtyuko prApta hokara naraka bhUmimeM jAte haiM / 1423 // de. zalAkA puruSa/1/4.5 do pratinArAyaNoMkA parasparameM milAna nahIM hotaa| eka kSetra meM eka kAlameM eka hI pratinArAyaNa hotA hai| inakA zarIra dAr3hI mUMcha rahita hotA hai| 6. nava nArada nirdeza .. vartamAna nAradoMkA paricaya 4 vartanAkAla 1. nAma nirdeza 1 ti. pa./4/1461 2tri, sA./834 3 hai. pu./60/548 2. ussedha 3. Ayu ti. 1/4 ha. pu./60 |1.ti. pa./4/1471 /1471 546 2.6. pU./60/46 1tri. sA./835 38/03/28 1.nirgamana 1ti.pa./4/1470 2tri, sA./836 3 ha. pu./60/557 sAmAnya vizeSa m Gmxcc00 bhIma mahAbhIma rudra mahArudra kAla mahAkAla durmukha narakamukha adhomukha upadeza upalabdha nahIM hai| tAtkAlika nArAyaNoMke tulya hai upadeza upalabdha nahIM hai tAtkAlika nArAyaNoMke tulya hai nArAyaNoMke samayameM hI hote haiM nArAyaNoMvata narakagatiko prApta hote haiM mahAbhavya honeke kAraNa paramparA mukta hote haiN| caturmukha naravaktra unmukha jainendra siddhAnta koza
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 8. caubIsa kAmadeva nirdeza 2. nAradoM sambandhI niyama 2. kumAra kAka Adi paricaya 5.kumAra kAla | 6. saMyamakAla 7.tapa bhaMgakAla |8. nirgamana 1 ti. pa./4/1446-1467 1ti. pa./4/ / 2 ha. 1/60/536-545 1468 kramA 2tri, sA./840 3 ha. pu./60/ 546-547 1 2766666 pUrva 2766668 pUrva | 2766666 pUrva saptama naraka 2 | 2366666, | 2366668 2 366666 , ma 66668 , ti.pa./4/1470 ruddAbai airuddA pAvaNihANA havaM ti saThave de| kalaha mahAjujjhapiyA adhogayA bAsudeva vya |1470|-ye saba atirudra hote hue dUsaroMko rulAyA karate haiM aura pApake nidhAna hote haiN| sabhI nArada kalaha evaM mahAyuddha priya honese vAsudeva ke samAna adhogati arthAt narakako prApta hue / 1470) pa. pu./11/116-266 brahmarucistasya karmI nAma kuTumbinI (117) prasUtA dArakaM zubhaM / 14 / yauvanaM c...153|.. prApya kSullakacAritraM jaTAmukuTamuvahana ... // 65 // kandarpakotkRcyamaukhAtyantavatsala... / 156 / uvAceti marutvaJca kiM prArabdhamidaM nRp| hiMsana.. prANivargasya dvAra...1611 nArado'pi tataH kazcinmuSTimudgaratADanai :.. / 2571 zrutvA rAvaNaH kopamAgataH ...264 // vyamocayan dayAyuktA nArada zatrapajarAta / 266 - brahmaruci brAhmaNane tApasakA veza dhAraNa karake isako (nAradako ) utpanna kiyA thaa| yauvana avasthAmeM hI kSullakake vata liye / 153 / kandarpa va kautkucya premI thA / 156 / marutvAna yajJameM zAstrArtha karaneke kAraNa (160) pITA gyaa|256|| rAvaNane usa samaya rakSA kI / 266 / (ha. pu./42/14-23) ( ma. pU./67/356-455) / / tri. sA./835 kalahappiyA kadAiMdhammaradA vAsudeva smkaalaa| bhabbA Nirayagadi te hiMsAdosaNa gacchati / 3 / -ye nArada kalaha priya haiM, parantu kadAcit dharma meM bhI rata hote haiN| vAsudevoM ( nArAyaNoM) ke samaya meM hI hote haiN| yadyapi bhavya honeke kAraNa paramparAse muktiko prApta karate haiM, parantu hiMsAdoSake kAraNa naraka gatiko jAte haiM / 835 // (ha. pu./60/549-550)| . 33333, 28 lAkha varSa 4. 33333 / 33334, || 28 lAkha varSa 6 20 , 20 , , 7 | 1666666 varSa 1666668 barSa 207 1666666 varSa / 68 varSa) / 666 varSa 8 | 1333333 varSa | 1333334 varSa 1333333 varSa 1 666666 . 666668, 666666, / caturtha , (ha. pu. 6666- (ha. pu./666668 varSa) 66 varSa) 333333 varSa 333334 varSa 333333 varSa 7varSa 34 varSa 28 varSa tRtIya, (ha.pu. 28 varSa) | (ha. pu./34 varSa) 7. ekAdaza rudra nirdeza 1. nAma va zarIrAdi paricaya krama 1. nAma nirdeza 1ti. pa./4/1436-1441, 520-521 2 tri. sA./836 3 ha. pu./60/534-536 3, utsedha 4. Ayu ti. pa./4/- 1 ti. pa./4/1444-1445 1446-1447 / 2 tri. sA./838/2 tri.sA./836) 36. pu./60/- 3ha.pu./60/ / 535-538536-545 3. rudro sambandhI kucha niyama ti, pa./4/1440, 1442 pIDho saccaiputto aMgadharA titthakatti-samaemu / ...|1440 / samve dasame pugve rudA bhaTTA tavAu visayatthaM / sammattarayaNarahidA buDDA ghoresu nniresu|1442| -ye gyAraha rudra aMgadhara hote hue tIrthakartAoMke samayoMmeM hue haiN|1440| sama rudra dazameM pUrvakA adhyayana karate samaya viSayoM ke nimitta tapase bhraSTa hokara samyaktva rUpI ratnase rahita hote hue ghora narakameM DUba gae / 1442 // ha. pu.60/547 ...) bhUryasaMyamabhArANAM rudrANAM jnmbhuumyH| una rudroMke jIvanameM asaMyamakA bhAra adhika hotA hai, isalie narakagAmI honA par3atA hai| tri. sA./841 vijjANuvAdapaDhaNe diTThaphalA NaTTha saMjamA bhabbA / kadici bhave simati hu gahidujhiya sammamahiyAdo 1841 te rudra vidyAnuvAda nAmA pUrva kA paThana hote iha loka sambandhI phalake bhoktA bhae / bahuri naSTa bhayA hai, aGgIkAra kiyA huA saMjama jinakA aise hai / bahuri bhavya hai, te grahaNa karake chor3A jo samyaktva tAke mAhAsmyase keteika paryAya bhaye siddha pada paayeNge| | tri, sA. 10.dhanuSa 83 lA0 pUrva bhImAvali nirntu de, tIthaMkara : 6m na 0000 vaizvAnara supratiSTha acala | bala puNDarIka ajitaMdhara ajitanAbhi | jitanAbhi pITha 8. caubIsa kAmadeva nirdeza 1. caubIsa kAmadevoMkA nirdeza mAtra ti.pa/4/1472 kAlesu jiNavarANAM cauvIsANA havaM ti cauvIsA / te pAhubalippamuhA kaMdappA 'NiruvamAyArA / 1472 / -caubIsa tIrthakaroM ke samayoM meM anupama AkRtike dhAraka ve bAhumali pramukha 24 kAmadeva hote haiN| (2-1...) varSa sAtyaki putra 7 hAtha jainendra siddhAnta koza
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza 9. solaha kulakara nirdeza 1. vartamAnakAlika kulakaroMkA paricaya krama ma. pu. / 3 / zlo. 22-232 cy caass 20 way 6 2 76-86 ti, pa 63-72 411 pratibhUti 430 sanmati 60-101 4 102 - 106 5107 - 111 112-115 196-991 8120-124 125-128 10 126-- 133 11 134 - 138 12 126-145 13 146 - 151 14 152-163 1. nAma nirdeza 1. ti pa / 4 / gAthA 2. tri. sA. / 762-733 15 232 3. pa.pu./3/75-88 8.8.9./0/992-8130 5. ma.pU./pUrva 436 kSemaMkara 444 kSemaMdhara 448 sImaMkara 453 | sImaMdhara 450 bimala 460 ! cakSuSmAn 462 yazasvI 466 abhicandra candrAbha 475 482 maruda va 486 prasenajit 464 nAbhirAya RSabha bharata patasaMsthAna ha. pu. /7/173 ha. pu / 7 / 173 4. saMhanana ha.pu./7/125-170 agalA agalA kulakara apane se pUrva pUrva kA putra hai / sabhI sama caturasra saMsthAna se yukta haiM / sabhI vajra RSabha nArAca saMhananase yukta haiM / 2. varNa 1. ti. 1/4/ gA. 2. tri. sA. / 6. utsedha 1. li. 5/4/gA 2. tri. sA / 765 i.pU./7/104-100 14.5./60/101 ti. pa. X 430 svarNa 440 446 446 458 471 476 484 93 460 465 99 X svarNa 466 svarNa * X* ::::: 11 * * 172 4. ma . pu / pUrvavat ti. pa. 422 1800 gha0 4311300 440 445 446 454 461 466 470 476 483 460 465 / / ti. pa. tR0 kAla meM 2/421paye zeSa meM 430 | 1/80 paNya 436 1/800 888 1/5000 4489/80,000 7deg 725." 453 1/8 lAkha " 4579/80 700 800 775 675 650 :::: " 95 625" 600.. dU75" 550 " 7. janmAntarAla 525" 1. vi.pa./4/gA. 2. prasA. / 010 460 465 466 475 482 1 dekho tIrthakara dekho cakravartI "1 1/8 karor3a 1/80 "1 1/800 1/8000. 1/80000 11 1/8 palya 1 1 " ," 486 1/8 lA " 464 | 1/80 [11] " 11 8. Ayu 1.ti.//nA 1, ji. sA./066 3. ma.pU./ba 4.ti. 1/4/502-203 5. ha. pu. /7/148-170 palya ti. pa. dRSTi saM0 1 422 1/10 4311/100 440 | 1/1000 445 1/10,000 446 1/1 lAkha 454 1/10 "1 noTa-1 padma purANa meM vimalavAhana nAma nahIM diyA hai aura yazasvI Age 'vi' nAma dekara kamI pUrI kara dI hai| 2. ma. pu. kI apekSA RSabha va bharatakI gaNanA bhI kulakaroMmeM karake unakA pramANa 16 darzAyA gayA hai / * tri.sA, kI apekSA naM. 8 va 1 kA varNa zyAma tathA saM. 11 va 13 kA dhavala hai| ha.pu, kI apekSA 8, 9, 13 kA zyAma tathA saM. 11 kA dhavala hai / 11 15 452 1/1 karor3a... "1 "1 46912/10karor3a 466 1/100 4701 / 1000 476 110,000 ka 483 | 1/1 lA ka 401/10 11 11 11 461 1/100 kiciDUna 1 pa "3 ++ pramANa saM0 dRSTi saM0 2 ti. pa. 3-5 1/10 palya amama aTaTa truTita ::::: *:::::: kamala nalina padma padmAMga kumuda kumurdAga 6. paTarAnI 1.vi.1/4/gA. namuta namutAMga parva 422 svayaMprabhA 431 yazasvatI 440 sunandA 446 | vimalA 450 manoharI 454 yazodharA sumati 462 dhAriNI 467 kAnta mAlA 471 zrImatI 477 prabhAvatI 484 satyA 461 amitamati marudevI 1 karoDa pUrva 465 zalAkA puruSa U 9. solaha kulakara nirdeza
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 24 9. solaha kulakara nirdeza 10. nAma11.daNDa vidhAna / 12. tAtkAlika paristhiti 13. upadeza pramANa dekho pIche 'lit/8/'h PL ma.pU./3/zlo. 1.ti.pa./4/452-474 2, tri. sA./468 3.ha.pu./7/141-176 4. ma. pu./pUrvavata 1. ti.pa./pUrvavat 2. tri. sA./988-802 3. pa.pu./3/75-88 4. ha.pU./7/125-170 5. ma. pu./pUrvavata 1.ti. pa./pUrvavat 2. tri. sA./988-802 3. pa. pu./3/75-88 4.ha.pu./7/125-170 5.ma.pu./pUrvavata | ti.pa./452 1/423-42863-75 pratizruti 2432-438 | 76-84 sanmati 3 | 441-443 10-101 kSemaMkara | candra sUryake darzanase prajA bhayabhIta thI| tejAMga jAtike kalpavRkSoMkI kamIke kAraNa aba dIkhane lage haiN| yaha pahale bhI the para dIkhate na the| isa prakAra unakA paricaya dekara bhaya dUra krnaa| tejAMga jAtike kalpa vRkSoMkA lop| andhakAra va tArAoMkA paricaya andhakAra va tArAgaNakA darzana / dekara bhaya dUra krnaa| vyAghrAdi jantuoM meM krUratAke drshn| krUra jantuoMse bacakara rahanA tathA gAya Adi jantuoMko pAlanekI shikssaa| vyAghrAdi dvArA manuSyoMkA bhakSaNa / apanI rakSArtha daNDa AdikA prayoga karanekI shikssaa| kalpa vRkSoMkI kamIke kAraNa unake kalpa vRkSoMkI sImAoMkA vibhAjana / / svAmitva para paraspara meM jhgdd'aa| 4446-447102-106 / kSemandhara 5 451-453 | 107-111 / sImaMkara ti.pa./474 hA, mA, 455-456 | 112-115 | sImaMdhara | 456 116-116 vimalavAhana 8462-463 / 120-124 | cakSuSmAt hA- hAya; mA= matakara; dhik-cikkAra vRkSoM kI atyanta hAnike kAraNa vRkSoM ko cihnita karake unake kalahameM vRddhi| svAmitvakA vibhAjana / gamanAgamanameM bAdhAkA anubhv| azvArohaNa va gajArohaNakI zikSA tathA vAhanokA pryog| abase pahale apanI santAnakA santAnakA paricaya de kara bhaya dUra | mukha dekhanese pahale hI mAtA-pitA | krnaa| mara jAte the| para aba santAnakA mukha dekhaneke pazcAt marane lge| bAlakoMkA nAma rakhane taka jIne lge| bAlakoMkA nAmakaraNa karaneko zikSA bAlakoMkA bolanA va khelanA dekhane | bAlakoMko bolanA ba khelanA taka jIne lge| sikhAnekI shikssaa| 6467-468 | 125-128 | 10 472-473 | 126-133 yazasvI abhicandra tri. sA. hA, mA. 11 478-481 134-138 / candrAbha dhika | 12484-486 136-145 | maruha va 146-151 / prasenajita 152-163 nAbhirAya 14 466-500 putra-kalatrake sAtha lambe kAla taka | sUrya kI kiraNoMse zIta nivAraNakI jIvita rahane lge| zIta vAyu calane | shikssaa| lgii| megha, varSA, bijalI, nadI va parvata | naukA va chAtoMkI prayoga vidhi Adike drshn| tathA parvatapara sIr3hiyA~ banAnekI shikssaa| bAlakoMke sAtha jarAyukI utptti| | jarAyu dUra karaneke upAyakI shikssaa| 1. nAbhinAla atyanta lambA hone | 1, nAbhinAla kATaneke upAyakI lgaa| shikssaa| 2. kalpadrumoMkA atyanta abhaav| | 2. auSadhiyoM va dhAnya Adiko auSadhi, dhAnya va phaloM Adi kI | pahacAna va viveka karAyA tathA utptti| unakA va dUdha AdikA prayoga karanekI zikSA dii| sva jAta dhAnyAdimeM hAni / kRSi Adi SaT vidyAoMkI shikssaa| manuSyoM meM avivekakI utptti| varNa vyavasthAkI sthaapnaa| RSabhadeva bharata jainendra siddhAnta koza
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalAkA puruSa 10. bhAvi zalAkA puruSa nirdeza 2. kulakarake apara nAma va unakA sArthakya ti. pa./4/507-501 NiyajogasudaM paDhidA vINe Aumhi ohiNANa judaa| upajjidUNa bhoge keI NarA ohiNANeNaM / 507 / jAdibharaNeNa keI bhogamaNussANa jIvaNovAyaM / bhAsaMti jeNa teNaM maNuNo bhaNidA muNidehiM / 508) kunadhAraNAdu savve kuladharaNAmeNa bhuvnnvivaadaa| kulakaraNammi ya kusalA kula karaNAmeNa supasiddhA / 506 / - apane yogya zrutako paDhakara ina rAjakumAroM meM se kitane hI Ayuke kSINa honepara avadhijJAnake sAtha bhogabhUmimeM manuSya utpanna hokara avadhijJAnase aura kitane hI jAti smaraNase bhogabhUmija manuSyoMko jIvanake upAya batalAte haiM, isalie munIndroMke dvArA ye manu kahe gaye haiM / 507508 / ye saba kuloko dhAraNa karanese kuladhara aura kuloM ke karane meM kuzala honese 'kulakara' nAmase bhI lokame prasiddha haiM / 506 // (ma. pu./ 3/210-211) / 3. pUrvamava sambandhI niyama ti. pa./4/504 ede ca udasa maNuoM padisudipahudI hu NA hirAyaMtA / putra bhavammi videhe rAjakumArA mahAkule jAdA / 504 - pratizrutiko Adi lekara nAbhirAya paryanta ye caudaha manu pUrva bhavameM videha kSetrake bhItara mahAkula meM rAjakumAra the|504| 4. pUrvabhavameM saMyama tapa Adi sambandhI niyama ti. pa/4/505-506 kusalA dANAdIsaM saMjamatavaNANavaMtapattANaM / Niyajoga aNuTThANA mahavaajjavaguNehiM saMjuttA / 05 / micchattabhAvaNAe bhogAuMbaMdhiUNa te savve / pacchA khAiyasamma geNhaM ti jiNidacalaNamUlamhi / 506 = ve satra saMyama tapa aura jJAnase yukta pAtroM ke lie dAnAdikake dene meM kuzala, apane yogya anuSThAnase yukta, aura mArdava, Arjava guNoMse sahita hote hue pUrva meM mithyAtva bhAvanAse bhogabhUmikI Ayuko bA~dhakara pazcAta jinendra bhagavAna ke caraNoMke samIpa kSAyika samyaktva ko grahaNa karate haiM 1505-506 / (tri. sA./64) / 5. utpati va saMkhyA Adi sambandhI niyama ti. pa./4/1566 vAsasahasse sese utpattI kulakarANa bharahammi / atha cohasANa tANa kameNa NAmANi bocchaami|-is kAlameM (paMcamakAla prArambha hone meM ) 1000 varSoMke zeSa rahanepara bharata kSetrameM 14 kulakarokI utpatti hone lagatI hai| (kucha kama eka pakyake veM bhAga mAtra tRtIyakAlake zeSa rahanepara prathama kulakara utpanna huaa|-de0 zalAkA puruss/1|1)| ma. pU./3/232 tsmaannaabhiraajshcturdshH| vRSabho bharatezazca tIrtha cakra bhRto manU |2321-caudhveN kulakara nAbhirAya the| inake sivAya bhagavAn RSabhadeva tIrthakara bhI the aura mana bhI, tathA bharata cakravartI bhI the aura manu bhI the| tri. sA./764...khajhyasaM dichI / iha khattiyakulajAdA keijjAibharA ohI |764|kssaayik samyagdRSTi jIva kulakara upajate hai| aura bhI kSatriya kula meM janmate haiN| (yahA~ kSatriya kulakA bhAvI meM vartamAna kA upacAra kiyA hai|)| te kulakara kei tau jAti smaraNa saMyukta hai, aura koI avadhijJAna saMyukta hai| 10. bhAvi zalAkA puruSa nirdeza 1. kulakara cakravartI va baladeva 1. kulakara 2. cakravartI 3. baladeva 1. ti. pa./4/1570-1571 2. ha. pu./60/555-197 kAma- 3. ma. pu./76/463-466. 1. ti. pa./4/1587-1588 2.tri. sA./877-878 3.ha.pu./60/563-565 808-228/26/- 1.ti. pa./4/15-1-1560 2. tri. sA./878-876 3. ha. pu./60/568-566 4. ma. pu./76/485-486 pramANa | r'ihii pramaNa vizeSa sAmAnya saM0 sAmAnya 8 kanaka kanakaprabha kanakarAja bharata dIrghadanta muktadanta (3 janmadatta) gUDhadanta candra mahAcandra candradhara 4 cakradhara kanakadhvaja varacandra 2,3,4 | haricandra kanakapukha nalina ., dhvaja pukha 2,3 kanakapaMgava / / zrISeNa siMhacandra zrIbhUti haricandra 24 varacandra zrIkAnta zrIcandra pUrNacandra padma pUrNacandra . zubhacandva mahApadma sucandra 2,4 / zrIcandra nalina paMgava citravAhana bAlacandra padma bimala vAhana (4 vicitra vAhana) : ariSTasena noTa-tri, sA. va. ha. pu. meM nAmoMke kramameM antara hai| ha. pu. meM 5 vA~ varavandra 23 | padmapuMgava nAma nahIM diyA hai / antameM bAlacandra nAma dekara kamI pUrI kara dI hai| ___ mahApadma jainendra siddhAnta koza padmaprabha padmarAja padmadhvaja padmapukha bhA04-4
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa 3 2 m.cmxc dvipRSTha jhAlAkA nizAna, zalya 2. mArAyaNAdi paricaya ..zalyake bhedoMke lakSaNa bha. A./vi./2/08/24 mithyAdarzanamAyAnidAnazakhyAno kAraNaM karma nArAyaNa prati nArAyaNa | rudra dravyazalyaM / - mithyAdarzana, mAyA, 'nidAna aise tIna zakyoMkI 1ti.pa./4/1560-1961 ti.pa./4/1562 jinase utpatti hotI hai aise kAraNabhUta karmako dravyazalya kahate haiN| 3tri.sA/7g.00 | 2 tri.sA./880 ha. pu/60/- inake udayase jIvake mAyA, mithyA va nidAna rUpa pariNAma hote haiM 31. pu./60/566-567 31. pu./60/-571-572 be bhAvazalya hai| 4 ma.pu76/47-488 561-570 bha. A /vi./136/755/13 darzanasya zakyaM shngkaadi| jJAnasya zakya akAle paThanaM avinayAdikaM ca / cAritrasya zalyaM samiti-gupsyorapramANa sAmAnya naadrH| yogasya.. asaMyamapariNamanaM / tapasazcAritra antarbhAva vivakSayA tibihamityuktam |...scitt dravyazakya daasaadi| acitta nandI zrIkaNTha pramada dravyazamyaM suvarNAdi |...vimishr dravyazakyaM graamaadi| -zaMkA kakSA nandimitra harikaNTha saMmada Adi samyagdarzanake zalya hai / akAla meM par3hanA aura avinayAdika nandiveNa nandina nIlakaNTha karanA jJAnake zalya hai| samiti aura guptiyoM meM anAdara rahanA nandibhUti |3 nandi bhUtika azva kaNTha prakAma cAritrazalya hai| asaMyamameM pravRtti honA yogazalya hai / tapazcaraNakA acala sukaNTha kAmada cAritra meM antarbhAva honese bhAvazAkyake tIna bheda kahe hai| dAsAdika | mahAbala zirikhakaNTha bhava sacitta dravya zalya hai, suvarNa vagairaha padArtha acita zalya haiM aura atibala azvagrIva grAmAdika mizra zakya hai| tripRSTha hayagrIva manobhava dra. saM./TI./12/183/10 bahiraGgamakaveSeNa yaklokaraJjana karoti mayUragrIva mAra tanmAyAzalyaM bhaNyate / nijaniraJjananirdoSaparamAtmaivopodeya iti kAma rucirUpasamyaktvAdvilakSaNa midhyAzalyaM bhnnyte| ...dRSTazrutAnubhUtamoTa-hai. pu. meM isake kramameM bhAgeSu yanniyatam nirantaram cittam dadAti tannidAnazakyamabhi dhiiyte| yaha jIva vAharameM bagule jaise beSako dhAraNakara, lokako kucha antara hai| prasanna karatA hai, vaha mAyA zalya kahalAtI hai| apanA niraMjana doSa rahita paramAtmA hI upAdeya hai' aiso ruci rUpa samyaktvase vilakSaNa midhyAzakya kahalAtI hai|...dekhe, sune aura anubhavameM Aye hue zalAkA niSThApana-Log illing (j.pr./pr.108)| bhogoM meM jo nirantara cittako detA hai, vaha nidAna-zakya hai| aura bho-de0 vaha vaha nAma / zalya-1. zalya sAmAnyakA lakSaNa sa. si./7/18/356|6 zRNAti hinastIti zanyam / zarIrAnupravezi 4. bAhubalijIko bhI zalya thI kANDAri praharaNaM zalyamiva zalyaM yathA tat prANino mAdhAkara tathA bhA. pA./mU./44 dehAdicatta saMgo mANakasAeNa kalusio dhIra / attAzArIramAnasanAdhAheturavAtkarmodaya vikAraH zalyamityupacaryate / vaNeNa jAdo bAhUbalI kittiyaM kAla 44 // mAhUbalIjone dehAdika--'zRNAti hinasti iti zanyam' yaha zavya zabda kI vyutpatti hai| se samasta parigraha chor3a diyA aura nirgrantha pada dhAraNa kiyaa| tau zakyakA artha hai pIr3A denevAlI vastu / jana zarIrameM kA~TA Adi cubha bhI mAna kaSAya rUpa pariNAmake kAraNa kitane kAla AtApana yogase jAtA hai to vaha zalya kahalAtA hai| yahA~ usake samAna jo pIr3A rahanepara bhI siddhi nahIM paayii|44| kara bhAtra vaha zalya zandase liyA gayA hai| jisa prakAra kA~TA Adi A. anu./217 cakraM vihAya nijadakSiNabAhasaMsthaM yatprAvajannanu tadaiva zakya prANiyoM ko mAdhAkara hotI hai usI prakAra zarIra aura mana sa tena muJcet / klezaM tamApa kila bAhubalI cirAya mAno.manAgapi sambandhI bAdhAkA kAraNa honese karmodaya janita vikArameM bho| hati mahatIM karoti / 211 -apanI dAhinau bhujApara sthita cakrako zakyakA upacAra kara lete haiN| arthAta use bhI zalya kahate hai| chor3akara jisa samaya mAhabalIne dIkSA dhAraNa kI thI usa samaya unheM (rA. vA/118/1-2/545/26) / tapake dvArA mukta ho jAnA cAhie thaa| parantu ve cirakAla usa klezako prApta hue| so ThIka hai thor3A sA bhI mAna bar3I bhArI hAni karatA hai| 2. zalya ke bheda ma. pU./16/6 sunandAyAM mahAbAhuH ahamindro divo'grtH| cyutvA bha,A 14./538-536/754-755 micyAdasaNasamlaM mAyAsaklaM NidANa- bAhubalI tyAsIva kumAro'marasaMnibhaH / 6 / saralaM ca / ahanA sallaM duniha davve bhAve ya bodhava 53tivihaM ma. pu/6/zloka - zrutajJAnena vizvAsapUrvayittvAdivistaraH / 146 / tu bhAvasaglaM saNaNANe carittajoge ya / saccitte ya missage vA vi paramAya dhimulladhacasa sarvAvadhimAsadaha / manaHparyayodhe ca saMprApad dammammi 566 / -1. mithyAdarzanazakya, mAyAzasya aura nidAna- vipulA matim / 147. saMkliSTobharatAdhIzaH so'smata iti yatkila / zamya aise zabyake tIna doSa hai| (bha. A./ma./1214/1213); (sa. hRdyasya hArda tenAsIta tatpUjA'pekSi kevalam 186 / -Ananda purIsi./7/10/356/8); (rA. vA./7/10/3/145/33); (bha. A./vi /- hitakA jIva jo pahale mahAbAhu yA sarvArtha siddhise cyuta hokara 21/08/24); (dra. sN/ttii./42/13/10)| 2. athavA dravya zalya aura sunandAke vAhubalI huA 16 / (ataH niyamase samyagdRSTi the) bAhubalIbhAvazakya aise zabdake do bheda jAnane cAhie / 538 / (bha. A./vi./ kI dIkSAke pazcAt zrutajJAna bar3hanese samasta aMgoM tathA pUauko 25/08/24) / 3. bhAva zalyake tIna bheda hai-darzana, jJAna, cAritra jAnanekI zakti bar3ha gayI thii|146| ve avadhijJAnameM paramAvadhiko aura yoga / dravya zalyake tIna bheda hai-sacittazalya acitazalya ullaMghana kara savidhiko prApta hue the tathA manaHpa ya jJAnameM vipulaaura mizrazalya 536 mati mana paryaya jJAnako prApta hue the|1474 (ata: samyagdarzaname kabhI jainendra siddhAnta koza
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAmilA yava madhya zalya bAlezako prApta hayA yaha mahAnA yakta nhiiN)| vaha bharatezvara mujhame saMklezako prApta havA yaha vicAra bAhabalIke hRdaya meM vidyamAna rahatA thA, isalie kevalajJAnane bharatakI pUjAko apekSA kI thii|186| *anya sambandhita viSaya 1. sazalya maraNa -de. mrnn/1|| -de0 vtii| 2. vratI sazalya nahIM hotaa| zalya-pA.pu./sarga zloka-yaha eka vidyAdhara thA / kauravoMkI taraphase pANDavoMke sAtha lar3AI ko (16/116) usa yuddha meM yudhiSThirake hAthoM mArA gayA (20/236) / zaziprabha-vijayAkI upsara zreNIkA eka ngr|-de, vidyAdhara / zAntanu-1.kuruvaMzakI vaMzAvalI saM01 ke anusAra zAntiSeNakA patra tathA dhRta vyAsakA pitA thaa| mahAbhArata kAla se bahuta pahale huA thaa| -de, itihaas//5| 2. kuruvaMzako vaMzAvalI sa02 ke anusAra parAzara kA pitA thA, tathA mahAbhAratake samaya huaa|-de. itihAsa /0/5 / 3. yAdava vaMzakI vaMzAvalI ke anusAra mathurAke rAjA bIrakA putra tathA mahAsenAdi chaH putroM kA pitA thaa| -de. itihaas/7/10| zAMtanu-yAdava vaMzako vaMzAvalI ke anusAra kRSNake bhAI baladevakA 14 vA putra -de itihAsa1010 / zAMtabhadra-I. sa. 700 meM nyAya vindu ke TIkAkAra eka bauddha matAnuyAyI thaa| (si. vi./33 paM. mahendra ) / zAMtarikSa-eka paudva matAnuyAyI thaa| I. sa. 743 meM tibbatakI yAtrA kI thii| kRti-tattvasaMgraha, vAdanyAyakI ttokaa| samayaI. 705-762 (si. vi./39 paM. mahendra ) / zAMti-de. sAmAyika/1/1 / / zAMti kIti-1. nandisaMgha bhalAkAragaNa, meSacandra ke ziSya merukIti ke guru / samaya-zaka. 327-142 (I. 705-720) / de. itihaas/7/2| 2. zAntinAtha purANa ke racayitA eka kamna kaSi / samaya-I. 1916 / (tii.//311)| zAMti-cakra-pUjA-de. puujaapaatth| zAMti cakra yaMtroddhAra-de.yaMtra / zAMtinAthaH-(ma.pU./sa/zloka-pUrva bhava saM. 11 meM magadhadezakA rAjA zrISepa thA ( 62/140) 10 meM meM bhogabhUmimeM Arya huA (62/ 357) 8veM meM saudharma svargameM zrIprabha nAmaka deva (62/371) 8 meM arkakotikA putra amitateja (62/152) 73 meM terahaveM svarga meM ravicUla nAmaka dera huA (62/410) chaThe meM rAjaputra aparAjita huaa| (62/412.413) pA~caveM meM acyutendra (63/26-27) cauthe meM pUrva videha meM bajrAyudha nAmaka rAjaputra (63/37-36)tosare meM adho praveyakameM ahamindra, (63/140-141) dUsare meM rAjaputra megharatha (6/ 142-143) pUrvabhava meM sarvArtha siddhi meM ahamindra thaa| vartamAna bhavameM 16veM tIrthakara hue haiN| (63/504) yugapata sarvabhava (6/504) vartamAna bhava sambandhI vizeSa paricaya-de. tIrthara/ zAMtinAtha purANa-1. kavi asaga bArA (I 188) dvArA racita hindI mahAkAvya / (at./4/13) / 2. A. zrIdhara (I. 1932) kRta apabhraMza kAbya / (tI.18) 3. sakAkIti (I. 1404.1442) kRta 3475 saMskRta paca pramANa grantha / (tii./3/330)| 3. zubhakIrti (.za. 15 pUrvAdhIkRta apabhraMza kAvya / (tii./3413)| zAMti vidhAna yaMtra-de. yantra / iffarzAMtisAgara-Apa dakSiNa dezake bhoja grAma (belagAma) ke rahane vAle the| kSatriya baMzase sambandha rakhate the| Apake pitAkA nAma bhImagaur3A aura mAtAkA nAma satyavatI thaa| ApakA janma jApAr3a kR.6 vi.saM. 1926 ko huA thaa| 6 varSa kI avasthAmeM ApakA vivAha ho gayA thA parantu chaha mAha pazcAt ho ApakI patnIkA dehAnta ho gyaa| punaH vivAha na kraayaa| saM. 1172 meM Apane devendrakIrti munise kSullaka dAkSA dhAraNa kara lii| aura saM. 1676 meM unhIMse muni dIkSA le lii| usa samaya ApakI Ayu 47 varSakI thii| Apake cAritrase prabhAvita hokara ApakI ziSya maNDalI par3hane lgii| yahA~ taka ki jaba Apa ni. 1984 meM sasaMgha sammeda zikhara padhAre to Apake saMghameM sAta muni aura mugnakaba brahmacArI Adi the| vartamAna yugameM Apake samAna kaThora tapazcaraNa karanevAlA anya koI ho sakegA yaha bAta hadaya svIkAra nahIM krtaa| Apa bAstabameM hI cAritra cakravartI the| isa kalikAla meM bhI Apane Adarza samAdhimaraNa kiyA hai yaha bar3A Azcarya hai| bhagavato ArAdhanAmeM upadiSTa mArgake anusAra Apake 12 varSakI samAdhi dhAraNa kii| saM. 2000 (I. 1643 ) meM Apane bhakta pratyAkhyAna brata dhAraNa kara liyA aura 14 agasta san 1955 meM Akara kunyula giri kSetrapara iMginI vrata dhAraNa kara liyaa|-18 sitambara sana 1655 ravivAra prAtaH 7 majakara 10 minaTapara Apa isa nazvara dehako tyAgakara svarga sidhAra gye| 24 agasta 1945 ko Apa apane suyogya ziSya vIra sAgara jI ko AcArya pada dekara svayaM isa bhArase mukta ho gaye the| isa prakAra ApakA samaya-vi. 1976-2012) I. 1616-1655); (cA. sA./pra./ va. shriilaal)| zAMtisena-1. prannATa saMghakI gavalI ke anusAra Apa zrI jayasenake guru the| smy-vi,shGi-(tii./2/459)|-de. itihAsa/7/8 2. lAr3a bAgar3a saMghakI guvakliIke anusAra Apa dharmasenake ziSya tathA gopasenake guru the| samaya-vi. 60 (I0623)-de. itihaas/7/10| zAtyaSTaka-A. pUjyapAda (I. za.5) dvArA racita saMskRtake 8 zlokoMmeM nibaddha zAnti paatth| zAMtyAcArya-1. saurASTra dezake vallabhIpura nagarameM inake ziSya jinacandrane inheM mArakara zvetAmbara saMghakI sthApanA kii| samayavi. 136-156 (I. 7-88) vizeSa-de, zvetAmbara / 2.I.6631118 meM jaina tarka vArtika vRttike krtA jainAcArya the| (si.vi. pra.765 mhendr)| zAkaTAyana nyAsa-A, prabhAcandra (I. 150-1020) dvArA saMskRta bhASAmeM racita nyAya viSayaka grndhaa| (de. prabhAcandra) zAkalya-eka ajJAnavAdI-de, ajJAnavAda / zAkhA-School. (gha./5/pra. 28) / zAtaMkara-AraNa svargakA prathama paTala va indraka-de. svarga/5/3 / zAparA . bA./4/20/2/236/13 zApo'niSTApAdanam / - aniSTa mAta kahanA zApa hai| zAmakuMDa-Ara tumbullUra AcArya se kucha hI pahale hue hai| Apane zAmakaM-thAnamasa SaT khaNDake prathama pA~ca khaNDoMpara 'paddhatinAmakaTIkA likhI hai| samaya-I. za. 3 kA aparAdha / (pa. vaM. 1/pra. H. L.Jain), , zAmilA yava madhya-ve yaba / zAMti yaMtra-de. mntr| jainendra siddhAnta koza
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zira.kaMpa zAlaguhA-bharata kSetrakA eka nagara-de. mnussy/4|| zAlibhadra-bhagavAn vIrake tIrtha meM anuttaropapAdaka hue haiN|-de. anuttroppaadk| zAlivAhana-1. bhRtya vaMzake gotamI putra sAtakarNIkA hI dUsarA prasiddha nAma zAlivAhana thaa| isane vI. ni. 605 (I.80) me zaka vaMzake antima rAjA naravAhana ko parAsta karane ke upalakSyameM zaka saMvat calAyA thaa| yaha bhRtya baMzakA dUsarA rAjA thaa| magadha deza kI rAjya vaMzAvalIke anusAra isakA samaya-vI. ni. 600-646 (I. 74-120) vizeSa-de, itihAsa/3/4) / 2. zAlivAhana vikrama saMvat zaka saMvatko hI kahate haiM-de. itihAsa/2/3 tathA koza /prishisstt| zAli siktha matsya-de. sNmuurcchn/7|| zAlmalI vRkSa-devakurumeM sthita anAdi zAlmalIkA vRkSa / yaha pRthivIkAyakA hai|-de. vRkSa / zAlmalI vRkSasthala-devakurumeM sthita eka bhU bhAga jisameM zAlmalI vRkSa va usake parivAra vRkSoMkA avasthAna-de. loka/3/13 // zAzvata upAdAna kAraNa-de. upAdAna / zAzvatAsaMkhyAta-de. asaMrakhyAta / zAsana-1. syA, ma./21/2637 A sAmastyenAnantadharmaviziSTatayA jJAyante'babuddhayante jIvAjIvAdayaH padArthA yayA sA AjJA AgamaH zAsanaM / jisake dvArA samasta rUpa anantAnanta dharma viziSTa jIvAjIvAdika padArtha jAne jAte haiM vaha AjJA yA Agama zAsana kahalAtA hai| 2. AtmAko jAnanA samasta jina zAsanakA jAnanA hai|-de. zrutakevalI/2/6 / / zAsana divasa-de. mahAbIra /2 / zAstra-1.kalpa zAstrAdikA lakSaNa bha. A./vi./130/307/14 kApyate abhidhIyate yena aparAdhAnurUpo daNDaH sa klpH| bha. A./vi./612/812/7 strIpuruSa rakSaNaM nimittaM, jyotini, chandaH arthazAstra, vedya', laukikavaidikasamayAzca bAhyazAstrANi / -1. jisameM aparAdhake anurUpa daNDakA vidhAna kahA hai usa zAstrako kalpazAstra kahate haiN| 2. strI puruSake lakSaNoMkA varNana karanevAle zAstrako nimittazAstra kahate haiN| 3. jyotini, chandazAstra, arthazAstra, vaidyaka zAstra, laukika zAstra, mantravAda Adi zAstroM ko bAhyazAstra kahate haiN| mU /bhASA./144 / 4 vyAkaraNa gaNita Adi laukika zAstra haiN| 5. siddhAnta zAstra vaidika zAstra kahe jAte haiM, 6. syAdvAda nyAya zAstra va adhyAtma zAstra sAmAyika zAstra jaannaa| 2. zAstra likhane va par3hanese pUrva SaTu Avazyaka dha.1/gA, 1/7 maMgala-Nimitta-heu parimANaM NAma taha ya kattAraM / bAgariya cha pi pacchA bakhANau stymaairiyo| - maMgala, nimitta, hetu, parimANa, nAma, kartA ina chaha adhikAroM kA vyAkhyAna karane ke pazcAta AcArya zAstrakA vyAkhyAna kreN|1| 1. anya sambandhI viSaya 1. zAstra sAmAnyakA lakSaNa va viSaya -de. aagm| 2. zAstra va devapUjAmeM kathaMcit samAnatA 3 zAstrameM kathaMcit devatva --de, dev/11| 4 zAstra zraddhAnakA samyagdarzanameM sthAna -desamyagdarzana/11/1 5 zAstrAryake vidhi niSedha sambandhI -de. vAda zAstrajJAna-de. Agama / zAstradAna-de. dAna / zAstra vArtA samuccaya-zvetAmbarAcArya yazovijaya (I. 1628-1688) dvArA saMskRta bhASAmeM racita nyAya viSayaka grantha / zAstrasAra samuccaya-mAghanandi yogIndra (I.za.12 uttarArdha) kRta 166 saMskRta sUtra pramANa siddhAnta grantha / (sii./3/285)| zAstrAbhyAsa-de. svAdhyAya / zikAra-de. AkheTa / zikSA-bha. A./vi./67/164/6 zikSAzrutasya adhyayanamiha shikssaashbdenocyte| jiNabayaNaM kalusaharaM aho ya rattI ya paDhidavya midi / zAstrAdhyayana karanA yaha zikSA zabdakA artha hai| jinezvarakA zAstra pApa haranemeM nipuNa hai ataH usako dinarAta par3hanA caahie| zikSAkAla - de. kaal/1| zikSA guru-de, guru/1 / zikSA vrata-bha. A./ma./2082-2083 bhogANaM parisaMvA sAmAjhya matihisaMvibhAgo y| posahavidhI ya sabbo caduro sikvAu buttAo / 2062 / AsukAre maraNe avvocchiNNAe jovidAsAe / NAdIhi vA amukko pacchimasAlehaNamaMkAsI |2.83-bhogopbhog parimANa, sAmAyika, proSadhopavAsa, atithi saMvibhAga ye cAra zikSAvrata haiM / 2072 / ina vratoMko pAlanevAlA gRhastha sahasA maraNa Anepara jIvitako AzA rahanepara, jisake bandhugaNane dIkSA lenekI sammati nahIM dI hai aise prasaMgameM sallekhanA dhAraNa karatA hai| (sa. si./7/21,22/356,363/7.1) / ra. ka. zrA./11 dezAvakAzikaM vA sAmAyika proSadhopavAso vaa| vaiyAvRtyaM zikSAvatAni catvAri ziSTAni |11-deshaavkaashik tathA sAmAyika, proSadhopavAsa aura yAvRzya ye cAra zikSAbata kahe gaye haiN| cA. pA./mU./26 sAmAiyaM ca paDhamaM vidiyaM ca taheba posaI bhaNiyaM / taiyaM ca atihipujja cauttha sallehaNA aMte / = pahalA sAmAyika zikSAbata, dUsarA proSadhavata, tIsarA atithi pUjA aura cauthA zikSAbata anta samaya sallekhanA hai / 26 / vasu, zrA./217-216,270 bhogavirati, paribhoga-nivRtti tIsarA atithi savibhAga va cauthA saglekhanA nAmakA zikSA vrata hotA hai| zikhaDI-dupada rAjAkA putra thaa| isake bANoMse tArita hokara bhISma pitAmahane saMnyAsa dhAraNa kara liyaa| (pA. pu/16/243) / zikharI-rA.vA./3/11/11/184/1 zikharANi kuTAnyasya santIti zikharIti sNjnyaayte| anyatrApi tava sadbhAve rUDhivazAdvizeSe vRttizikhaNDita -jisake zikhara arthAt kUTa ho usakI zikharI saMjJA hai| yaha rUDha saMjJA hai jaise ki morakI zikhaMDI saMjJA rUDha hai| (yaha airAvata kSetrake dakSiNamaiM sthita pUrvApara labhlAyamAna varSadhara parvata hai)| vizeSa -de. loka/5/35. 2. ziravarI parvatastha eka kUTa va usakA svAmI deva-de. loka/4 / 3. padma hradameM sthita eka kUTa-de. lok/5/7|| zikhAcAraNa Rddhi-de dhi| ziprA-bharata kSetra Arya khaNDako eka nadI-de. manuSya/4 / ziraHpa-kAlakA parimANa vishess| aparanAma zrIkalpa-de, gnnit/m| jainendra siddhAnta koza
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zironnati zironnati - de, namaskAra / zilA narakakI tRtIya pRthivI naraka / 5 zilpakarma - de. sAvadha / 3 / zilpi saMhitA. dInandi2 (6.660-616) kI eka racanA hai| bIranandi - de. | - ! zivaMkara - vijayArdha kI uttara zreNIkA eka nagara - de. vidyAdhara / zivakAlIna terahaveM tIrthaMkara de. sokara / 5 ziva- sa. za./TI.2/222/25 zivaM paramasaukhyaM parama kalyANaM nirvANaM cocyate / =parama kalyANa athavA parama saukhyamaya nirvANako zima kahate haiN| sa.sA./tA.vR./303-302/462/18 vItarAgasahajaparamAnandarUpaM zivazabdavAcyaM sukhaM vItarAga paramAnanda rUpa sukha ziva zabdakA bAcya hai ( pa. pra./TI./2/1) / # dra. sa./TI./14/47 para uddhRta-zivaM paramakalyANa nirvANaM jJAnamakSayam / prAptaM yena sa zivaH parikIrtitaitilakSaNaH zivaH / ziva yAnI parama kalyANa nirvANa evaM akSaya jJAna rUpa mukta padako jisane prApta kiyA vaha ziva kahalAtA hai| bhA.pA./TI./141/212 / 6 zivaH paramakalyANabhUtaH zivati lokA gacchatIti] zivaH / zivaH arthAta parama kalyANabhUta hotA hai, aura lokake agra bhAga meM jAtA hai vaha ziva hai| zivakumAra vaMzI ziva kA dUsarA nAma thaa| inakI rAjadhAnI kAMcIpura ( kAMjIvaram ) thii| paMcAstikAyakI racanA inhIMke lie huI thii| tadanusAra inakA samaya I. za. 2 AtA hai ( pro. e. cakravartI nAyanAra M. A. L. T.) de. ziva skanda / ziva kumAra velAvrata - sarva sAdhAraNa vidhi meM 7-8 va 13-14 kA belA tathA 6, 15 kA pAraNA / isa prakAra pratimAsa 4 bele va 4 pAraNA / yadi zakti ho to 1 belA va 1 pAraNAkA krama 1000 varSa (1) taka nibhAye / namaskAra mantrakA trikAla jApa kare / ( vrata vidhAna saM. pU. 119 / 29 zivakoTi1. premIjI ke anusAra yApanIya saMdhI digambarAcArya bha.A.// 2166-2168 par3hane se aisA anumAna hotA hai ki yaha usa samaya hue the jaba ki jaina saMgha meM kucha zithilAcArakA praveza ho cukA thA / koI-koI sAdhu pAtra bhI rakhane laga gae the tathA gharoM se mA~gakara bhojana lAne laga gaye the| parantu yaha saMgha abhI apane mArga para dRr3ha thA, isaliye inhoMne apane nAma ke sAtha pANipAtrA hArI vizeSaNa lagAkara ullekha kiyA hai| zivananda. ziva gupta, zivakoTi zivArya inake apara nAma haiN| yadyapi kisI bhI guNava maiM ApakA nAma prApta nahIM hai tadapi bhagavatI ArAdhanAkI uktagAthAoM meM jananandigI Arya sarva aura Aryamananda kA nAma diyA gayA hai jo inake zikSAguru pratIta hote haiN| yadyapi ArAdhanA kathA koza maiM inheM Asamantabhadra (I.za. 2) ke ziSya kahA gayA hai tadapi premIjI ko yaha bAta svIkAra nahIM hai / zravaNabelagola ke zilAlekha naM. 105 ke anusAra tasvArtha sUtrake eka TIkAkAra bhI zibakoTi huye haiN| vahI sambhavataH A. samantabhadra ke ziSya rahe hoNge| kRti- bhagavatI ArAdhanA samaya-ma.za.1 (..) (./2/122) 2.21mAlA tathA tatvArtha sUtra kI TIkA ke racayitA eka zithilAcArI AcArya / / samaya- yazastilaka (vi. 1016) ke pazcAt kabhI / (bha, A / pra.7-1 ) / 3 - vArANasIke rAjA the| zaiSa the / samantabhadra AcArya ke dvArA stotra ke prabhAva se zivaliMgakA phaTanA va usameM se - zivArtha candra bhagavAkI pratimAkA honA dekhakara unake ziSya bana gaye the| pIche unase hI jina dIkSA le lI thii| samantabhadra ke anusAra inakA samaya I. za. 2 AtA hai / ( prabhAcandra va nemidattake kathAko AdhArapara bha.A./na. 4 premIjI ) / zivagupta - punATa saMghakI gurvAvalI ke anusAra Apa gupti Rddhi ziSya tathA arha nalike guru the / samaya- vI. ni. 560 (I. 33 ) - de. itihAsa / 7 / 8 zivatasya dhyAna /4/2 zivasva vAstava meM AtmA hai| jhA / 21 / 10... yugapatu ghanapaTala trigame savituH pratApaprakAzAbhivyaktivat sa khalvayamAtmaiva prmaatmvypdeshbhaagbhbti| yugapat anantajJAna-darzana sukha pIrya rUpa catuzya jisake rekhA, jaise- megha paTaloMke dUra honese sUryakA pratApa aura prakAza yugapata prakaTa hotA hai, usI prakAra pragaTa huA AtmA hI nizcaya karake paramAtmA vyapadezakA dhAraka hotA hai| yahA~ zivarAya hai| zivadatta paTTAvarsI ke anusAra bhagavAn mahAvIrakI mUla paramparAmeM lohAcArya ke pazcAtvAle cAra AcAryoM meM ApakA nAma hai| samaya - vI. ni. 565-585 I. 38-56 / - de. itihAsa / 4/4 / zivadeva"lavaNa samudrastha udaka va udakAbhAsa parvatakA svAmI deva / de. loka /4/1 zivadevI bhagavAna neminAthakI mAtA tIrtha / ziva maMdira - 1. vijayArdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara / - de. vidyAdhara / 2. vijayArdhakI uttara zreNIkA eka nagara - de. vidyAdhara / zivama - - zivamAra dvi0 I. 810 gaMgI nareza zrIpuruSa uttarAdhi kArI the| (si. vi. /16. mahendra ) ziva mRgezavarma- - Apa kadamba vaMzI rAjA the| cAlukya vaMzI rAjA kIrtivarya dvArA bAdAmI nagarI meM za. saM. 500 meM kadamba vaMzakA nAza huA thaa| ataH kadambavaMzI inakA samaya lagabhaga za. saM. 450500 (vi. 585) ( I0528-578) AtA hai| (jai. si. pra. ke samaya prabhu KB Pathak ) zivalAla ( paM0) Apa eka uccakoTike midvAra baneka granthoMkI deza bhASAmaya TIkAe~ likhI haiN| yathA-bhagavatI ArAdhanA, ratnakaraNDa zrA. carcAsaMgraha, bodhasAra, darzanasAra adhyAtma taraMginI Adi granthoMkI bhASA TIkA / samaya- vi. 1818 ( I. 069) ( A./25 mI zivazarma - 30 pariziSTa / ziva sAgara AcArya zAntisAgarajIkI AmnAyameM - Apa tIsare nambara para Ate haiN| Apa A zAnti sAgarajI ke ziSya the / aura Apa AcArya dharma sAgarajI ke guru the| vi 2006 meM dIkSA hI thI aura nIrasAgarajI ke pazcAt mi. 2014 meM AcAryapadapara AsIna hue samaya ma. 2006. 1946) ziva skaMda palava vaMza (bi. za. 1) ke rAjA, apara nAma ziva kumAra, rAjadhAnI kAMjIpurama maryAraDabolujA dAnapatra ke dAtA / kundakunda ne inake liye paMcAstikAya grantha kI racanA kii| samayakundakunda ke anusAra I. za. 2 (pro. e. cakravartI nAyanA (je./1/114)| zivArya vAstamameM inakA hI nAma zivakoTi thA. kyoMki bhaga jinasenane Adi purANa meM isI nAmakA ullekha kiyA hai| kArya to inakA vizeSaNa thA jaise ki svayaM inhoMne apane tInoM guruoM ke jainendra siddhAnta koza
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivikA 30 zIla nAmake sAtha Arya vizeSaNa jor3akara ullekha kiyA hai / (ma. pu./pra./ 45 paM. pannAlAla ) de0 zivakoTi / zivikA-dha.14/1.4.61/3/2 mANuse hi bunbhamANA siviyA nnaam| jo manuSyoM ke dvArA uThAkara le jAyI jAtI haiM ve zivikA kahalAtI haiN| zizupAla-1. isake sAtha pahale rUkmiNIkA sambandha ho gayA thA (ha.pu./46/53) kRSNa dvArA rukmiNoke hara liye jAnepara yuddhamaiM mArA gayA ( ha. pu./42/64) / 2. pATalI putrakA rAjA thaa| (vI. ni. 3) ke pazcAt isake caturmukha nAmakA putra huA, jo ki atyAcArI honese kalkI siddha huaa| (ma, pu./76/400) 3. magadha dezakI rAjya vaMzAvalIke anusAra yaha rAjA indrakA putra va caturmukha (kalika)kA pitA thaa| yadyapi ise kalki nahIM batAyA gayA hai, parantu jaisA ki vaMzAvalI meM batAyA gayA hai yaha bhI atyAcArI va karakI thaa| hUNavaMzI toramANa hI zizupAla hai| samaya-bI, ni. 1000 1033 ( I. 474-507 ) vizeSa-de. itihAsa/3/4 / ziSya-guru ziSya sambandha-de, guru/2 / zIta-tIsare narakakA dUsarA paTala-de. naraka/11 | zItagRha-bharata kSetrameM malayagirike nikaTa eka parvata-de. manuSya/4 zItaparoSaha-sa. si./6/6/421/3 parityaktapracchAdanasya pakSivadanavadhAritAlayasya vRkSamUlapathizilAtalAdiSu himAnIpatanazItalAnilasaM pAte tatpratikAraprApti prati nivRttecchasya pUrvAnubhUtazItapratikArahetuvastunAmasmarato jJAnabhAvanAgarbhAgAre vasataH zItavedanAsahanaM prikiiryte| - jisane AvaraNakA tyAga kara diyA hai, pakSIke samAna jisakA AvAsa nizcita nahIM hai, bRkSamUla, caupatha aura zilAtala Adipara nivAsa karate hue barpha ke giranepara aura zItala havAkA jhoMkA Anepara usakA pratikAra karanekI icchAse jo nivRtta haiM, pahale anubhava kiye gaye pratikArake hetubhUta vastuoMkA jo smaraNa nahIM karatA aura jo jJAna bhAvanArUpo garbhAgArameM nivAsa karatA hai usake zIta vedanAjaya prazaMsA yogya hai| (rA.vA./8/E/4/08/4); (cA. sA./111/4 ) / 2. zIlavatake bheda cA. sA./13/6 guNavatatrayaM zikSAbatacatuSTayaM zIlasaptakamityucyate / digviratiH dezaviratiH, anarthadaNDaviratiH sAmAyika, proSadhopavAsaH upabhogaparibhogaparimANaM atithisaMvibhAgazceti / tIna guNa vrata va cAra zikSAbatoMko zIla saptaka kahate haiN| unake nAma nimna haiM:digvirati, dezavirati, anarthadaMDa virati, sAmAyika, proSadhopavAsa. upabhogaparibhoga parimANa aura atithi savibhAga bt| 3.zIlavateSvanaticAra mAvanAkA lakSaNa sa. si./6/24/338/9 ahiMsAdiSu vrateSu tatpratipAlanArtheSu ca krodhabaMrjanAdiSu zIleSu niravadyA vRttiH zIlabateSvanatIcAraH / - ahiMsAdika vrata hai aura inake pAlana karaneke lie krodhAdikakA tyAga karanA zIla hai| ina donoM ke pAlana karane meM nirdoSa pravRtti karanA zIlavatA. naticAra hai| (rA.vA./4/24/3/526/16) (cA. sA./5/2), (bhA. paa./ttii./77/221/6)| dha. 6/3,41/82/4 sIlavvadesu NiradicAradAra ceva titthayaraNAmakamma bjjhi| taM jahA-hiMsAliya-cojjambaMdhapariggahe hito viradI badaM NAma / badaparirakvaNaM zIlaM NAma / surAvANa-mAsabharakhaNa-koha-mANamAyA - loha - hassa - rai-soga-bhaya-duchisthi-purisa-Na sayabeyApariccAgo adicAro, edesi viNAsoNiradicAro saMpuNNadAtassa bhAvo nnirdicaardaa| tIe sIlabvadesu NiradicAradAe titthayara6mmassa baMdhI hodi| - zIla-vratoM meM niraticAratAse hI tIrthakara nAmakarma bA~dhA jAtA hai| vaha isa prakArase-hisA, asatya, caurya, abrahma aura parigrahase virata honekA nAma bata hai| vratoM kI rakSAko zIla kahate hai / surApAna, mAMsabhakSaNa, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda evaM napuMsaka veda, inake tyAga na karane kA nAma aticAra aura inake vinAzakA nAma niticAra yA sampUrNa tA hai, isake bhAvako niraticAratA kahate haiM / zIlavratoM meM isa niraticAratAse tIrthakara karma kA bandha hotA hai| zItabhoga tapa-de, kAyakleza / zItayoni-de. yoni / zItalanAtha-(ma, pu./56/zloka ) pUrvabhaH saM.2 meM susImA nagara kA rAjA padmagulma thA (2-3) pUrvabhavameM AraNendra thA ( 17-18) vartamAna bhavameM 10 veM tIrthakara hue (20-27) isa bhava sambandhI vizeSa paricaya-de. tIrthakara / zItalaprasAda (0)-Apa agravAla jAtimeM goyala gotrI zrAvaka zrI makravanalAla jI ke suputra the| ApakA janma vi. saM. 1835 I.1878 meM huA thaa| Apane anekoM anya race aura samAja meM bar3A bhArI kAma kiyA / vAstavameM Apane isa andhakAramaya yuga meM jJAna kA advitIya prakAza kiyA / Apa svayaM atyanta virAgI va karmaTha vyakti the| Apake lie jaina samAja atyanta AbhArI hai| ApakA maraNa I. 1648 meM huA thaa| zIla--1. zIlavatakA lakSaNa sa. si./7/24/365/6 bataparirakSaNArtha zolamiti digvira yAdInIha zIlagrahaNena gRhynte| -vratoMko rakSA karaneke lie zola haiM, isalie yahA~ zola padake grahaNase digvirati Adi liye jAte haiN| (rA. vaa./24/1/553/2)| .. isa ekameM zeSa 15 mAvanAoMkA samAveza dha. 8/3, 41/82/8 kadhamattha sesapaNNarasaNNaM sNbhvo| Na, sammaIsaNeNa khaga-lavapaDibujjhaNa-laddhisaMvegasaMpaNNatta-sAhusamAhisaMdhAraNa vejjA - baccajogajuttatta - pAsuapariccAga - arahata- mahusudapavayaNa-bhatti - pavayaNa-pahAvaNa lavakhaNa suddhijutteNa viNA sIlavyadANamaNadi cArattarasa annubvttiido| asaMkhejjaguNAe seDIe kammaNijjarahedU badaM NAma / Na ca sammatteNa viNA hiMsAliya pojjabha apariggahaviraimetteSa sA guNase DiNijjarA hodi, dohito cebupajjamANa kajjassa tatyekkAdo smuppttivirohaado| hodu NAma edesi saMbhavI, Na NANabiNayassa / Na, chadava-gavapadastha samUha-tihuNabisa eNa abhivaravaNamabhivaNamuvajoga bisayamApajjamANeNa NANa viNaeNa viNA sIlavyada. Ni baMdhaNasammattuppattIe annuvvttiido| Na tattha caraNaviNayAbhAvo vi, jahAthAma-tabAbAsayAparihoNatta-pakSyaNavacchalattalakravacaraNabiNa eNa viNA siikhvvdnnirdicaarttaannvvttiido| tamhA tadiyameda titthayaraNAmakammabaMdhassa kAraNaM / -prazna-isameM zeSa 15 bhAvanAoM kI sambhAvanA kaise ho sakatI hai / uttara--yaha ThIka nahIM hai, kyoMki kSaNa-lava-pratibuddhatA, labdhi-saMbegasampannatA, sAdhu samAdhi dhAraNa, baiM yAvatyayogayuktatA, prAsuka parityAga, arahaMta bhakti, bahuzruta bhakti, prabacana bhakti aura pravacana prabhAvanA lakSaNa zuddhise yukta samyagdarzanake binA zIla boMkI niraticAratA bana nahIM sakatI. dUsarI bAta yaha hai ki jo asaNyAta guNita zreNIse karma nirjarAkA kAraNa hai vahI bata hai| aura samyagdarzanake minA hisA, asatya. caurya, abrahma, aura parigrahase virakta hone mAtrase vaha guNazreNi nirjarA ho nahIM sakatI, kyoMki jainendra sivAnta koza
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ wantwalaman zukladhyAna zIla kathA donoMse hI utpanna honevAle kAryakI unase ekake dvArA utpattikA virodha hai| prazna-inakI sambhAvanA yahA~ bhale hI ho, para jJAna vinayakI sambhAvanA nahIM ho sktii| uttara-aisA nahIM hai, kyoMki chaha dravya, nau padArthoM ke samUha aura tribhuvanako viSaya karanevAle evaM mAra-mAra upayoga viSayako prApta honevAle jJAna vinayake binA zIlavatoMke kAraNa bhUta samyagdarzanakI utpatti nahIM bana sktii| zIla vrata viSayaka niraticAratAmeM cAritra vinayakA bhI abhAva nahIM kahA jA sakatA hai, kyoMki yathAzaktitapa, AvazyakAparihInatA aura pravacanavatsalatA lakSaNa cAritra vinayake binA zIla vrata viSayaka niraticAratAkI upapati hI nahIM bntii| isa kAraNa yaha tIrthakara nAmakarma ke bandhakA tIsarA kAraNa hai| *kisI eka hI bhAvanAse tIrthakarava sambhava -de0 bhaavnaa/2| * brahmacarya viSayaka zIla-de0 brahmacarI / zIla kathA-kavi bhArAmala (I. 1756) racita hindI bhASA kthaa| zIla kalyANaka vrata-de. kalyANaka vrata / zIla pAhur3a-A. kundakunda (I. 127-176) kRta jJAna va cAritra kA samanvayAtmaka, 40 (prA.) gAthA nibaddha grantha hai| isapara kevala paM. jayacandra chAbar3A (I. 1767) kRta bhASA vacanikA upalabdha hai| zIla vrata-prativarSa vaizAkha zu.6 ke dina (abhinandana nAtha bhagavAnkA mokSa kalyANaka divasa ) upvaas| isa prakAra 5 varSa paryanta kare / 'oM hrIM abhinandanajinAya namaH' isa mantrakA trikAla jApa kare / (vatavidhAna sN./pR.86)| zIlavateSvanaticAra bhAvanA-de. shiil| zIla saptamI vrata-sAta varSa paryanta prativarSa bhAdrapada zu. 7 ko upavAsa kre| tathA namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| (vata vidhAna saM./pR. 104) (kthaakoss)| bheda va lakSaNa zukladhyAna sAmAnyakA lakSaNa zukladhyAnameM zukla zabdakI sArthakatA -- de. shukldhyaan/1/1| zukladhyAnake aparanAma -de. mokSamArga/2/5 / zukladhyAnake bheda bAhya va AdhyAtmika zukladhyAnakA lakSaNa zUnya dhyAnakA lakSaNa pRthaktva vitarka vicArakA svarUpa ekatva vitarka avicArakA svarUpa sUkSmakriyA apratipAtIkA svarUpa samucchinna kriyA nivRttikA svarUpa zukladhyAna nirdeza dhyAnayogya dravya kSetra AsanAdi -de. kRtikarma/3 / dharma va zukladhyAna meM kathaMcit bhedAbheda --de. dharmadhyAna/3 / zukladhyAnameM kathaMcit vikalpatA va nirvikalpatA va kramAkramavartipanA -de. viklp| zukladhyAna va rUpAtIta dhyAnakI ekArthatA -de, paddhati / zukla dhyAna va nirvikalpa samApikI ekArthatA -de. pddhti| zukladhyAna va zuddhAtmAnubhava kI ekArthatA-de. paddhati / zuddhAtmAnubhava -ve. anubhv| zukladhyAnake bAhya cihna --de. dhyAtA/5 / zumladhyAnameM vAsoccha vAsakA nirodha ho jAtA hai| pRthaktvavitarkameM pratipAtIpanA sambhava hai| ekatva vitarkameM pratipAtakA vidhi niSedha / cAroM zukladhyAnoMmeM antr| zukladhyAnameM sambhava bhAva va lezyA zukladhyAnameM saMhanana sambandhI niyama -de. sNhnn| / paMcamakAlameM zukladhyAna sambhava nhiiN-de,dhrmdhyaan/1|| zukladhyAna kA svAmitva va phala zIlAMka-nAMga vRtti' ke racayitA eka zvetAmbarAcArya / samaya bi. za. (ii.s.puurvaardh)| (jai./2/365) / zubhA--pUrva videhastha ramaNiyA kSetrakI mukhya nagarI-de. loka/7 // zukti-bharata kSetrameM zuktimatI nadIpara sthita eka nagara-de. mnussy/4| zuktimatI-bharatakSetra Arya khaNDakI eka nadI-de. manuSya/4 / zukra-1audArika zarIrameM zukradhAtukAnirdeza-de. audArika/117 2. eka praha-de. graha; 3. zukra grahakA lokameM avasthAna-de. jyotiSa,loka; 4 kalpavAsI bokA eka bheda--de. svarga/3; 5. kalpa svargoMkA navamAM kalpa-de. svarga/252, 6. zukra svargakA prathama paTala va indraka-de. svrg/5/3| / zukladhyAna-dhyAna karate hae sAdhuko buddhipUrvaka rAga samApta ho jAnepara jo nirvikalpa samAdhi pragaTa hotI hai, use zukladhyAna yA rUpAtIta dhyAna kahate haiN| isakI bhI uttarottara vRddhigata cAra zreNiyA~ haiN| pahalI zreNI meM avuddhipUrvaka hI jJAnameM jJeya padArthoMkI tathA yoga pravRttiyoMkI saMkrAnti hotI rahatI hai, agalI zreNiyoM meM yaha bhI nahIM rhtii| ratna dIpakakI jyotikI bhA~ti niSkaMpa hokara ThaharatA hai| zvAsa nirodha isameM karanA nahIM par3atA apitu svayaM ho jAtA hai| yaha dhyAna sAkSAta mokSakA kAraNa hai| zukladhyAnake yogya jaghanya utkRSTa jJAna -de. dhyaataa/1| pRthaktva vitarka vicArakA svAmitva ekatva vitarka vicArakA svAmitva upazAnta kaSAyameM ekatva vitarka kaise sUkSma kriyA apratipAtI va sUkSma triyA nivRttikA svaamitv| strIko zukladhyAna sambhava nhiiN| cAroM dhyAnoMkA phl| jainendra siddhAnta koza
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukla dhyAna 1. bheda va lakSaNa zukla va dharmadhyAnake phalameM antara -de. dhrmdhyaan/3|5| * dhyAnakI mahimA --de, dhyaan/2| * sthitirUpazukladhyAnam / = dhyAna-dhyeya-dhyAtA, dhyAnakA phala Adike vividha vikalpoMse vimukta, antarmukhAkAra, samasta indriya samUhake agocara niraMjana nija paramatatva meM avicala sthitirUpa vaha nizcaya zukladhyAna hai| (ni. saa./taa../81)| pra. sA./tA. vR./8/12 rAgAdi vikalparahitasvasa vedanajJAnamAgamabhASayA zukladhyAnam / rAgAdi vikalpase rahita svasaMvedana jJAnako Agama bhASAmeM zukladhyAna kahA hai| dra. saM./TI./48/205/3 svazudvAtmani nirvikalpasamAdhilakSaNaM zukla dhyAnam / nija zuddhAmA meM vikalpa rahita samAdhirUpa zukladhyAna hai| bhA. pA. TI./78/226/18 malarahitAtmapariNAmodbhavaM zugalam / - mala rahita AtmAke pariNAmako zukla kahate haiN| 2. zukladhyAnake bheda zaMkA-samAdhAna saMkrAnti rahate dhyAna kaise sammava hai| prathama zukladhyAnameM upayogakI yugapat do dhArAe~ -de. upyog/II/3/1|| 2 | yoga saMkrAntikA kAraNa / yoga saMkrAnti bandhakA kAraNa nahIM rAgAdi hai| prathama zukladhyAnameM rAga avyakta hai -de. rAga/3 / * | kevalIko zakladhyAnake astitva sambandhI zaMkAe~ -de, kevlii/6| * orm * 1. bheda va lakSaNa 1. zukladhyAna sAmAnyakA lakSaNa sa. si./6/28/445/11 zuciguNayogAcchaklam / (yathA maladravyApA yAta zuciguNayogAcchukalaM vastra tathA tadgugasAdhAdAtmapariNAmasvarUpamapi zukla miti nirucyate / rA. vA.)1- jisameM zuci guNakA sambandha hai vaha zukla dhyAna hai| [jaise maila haTa jAnese vastra zuci hokara zukla kahalAtA hai usI taraha nirmala guNayukta Atma pariNati bhI zukla hai| rA. vA. ) ( rA vaa./6/28/4/627/31)| dha. 13/5,4,26/77/6 kudo edassa mukkattaM ksaaymlaabhaavaado| kaSAya malakA abhAva honese ise zuklapanA prApta hai| kA. a./mU./483 jattha guNA suvisuddhA upasama-khamaNaM ca jattha kammANaM / lessAvi jattha sukkA saM sukkaM bhaNNade mANaM |483-jhaaN guNa ativizuddha hote haiM. jahA~ kokA kSaya aura upazama hote haiM, jahA~ lezyA bhI zukla hotI hai use zukladhyAna kahate haiM / 483 // jJA./42/4 niSkriya karaNAtItaM dhyAnadhAraNavarjitam / antarmukha ca yazcittaM tacchaklamiti paThyate / 4 / zuciguNayogAcAralaM kaSAyarajasaH kSayAdupazamAdvA / vaiDUryamaNi zikhA iva sunirmalaM niSprakampaM ca 1-1. jo niSkriya va indriyAtIta hai| 'maiM dhyAna karU" isa prakArake dhyAnakI dhAraNAse rahita haiM, jisameM citta antarmukha hai vaha zukladhyAna hai|4| 2. AtmAke zuci guNa ke sambandhase isakA nAma zukla par3A hai| kaSAyarUpI rajake kSayase athavA upazamase AtmAke sunirmala pariNAma hote haiM, vahI zuciguNakA yoga hai| aura vaha zukladhyAna vaiDUryamaNikI zikhAke samAna sunirmala aura niSkapa hai| (ta. anu./ 221-222) / dra. saM./ma./56 mA ciTuha mAM japaha mA cintaha kivijeNa hoi thiro|| appA appammi rao iNameva para have jjhANaM |56-he bhavya ! kucha bhI ceSTA mata kara, kucha bhI mata bola, aura kucha bhI cintavana mata kara, jisase AramA nijAtmAmeM tallIna hokara sthira ho jAve, AtmAmeM lona honA hI parama dhyAna hai| ni. sA./tA vR./123 dhyAnadhyeyadhyAtRtatphalAdi vividhavikalpanirmaktAntarmukhAkAra nikhilakaraNagrAmagocaraniraMjananijaparamatattvAvicala bha. A./m./1878-1856 jjhANaM pudhattasavitakasavicAra have paDhamamukkaM / savitakke kvattAvIcAra jmANa vidiyasukka 11878 / suhumakiriyaM khu tadiyaM mukkajmANaM jiNehiM paNNattaM / baiMti cautthaM sukkaM jiNA samucchiNNakiriyaM tu |1876-prthm savitarka savicAra zumladhyAna, dvitIya savitarkekatvavIcAra zukladhyAna, tIsarA sUkSmakriyA nAmaka zukladhyAna, cauthA samucchinna kriyA nAmaka zukladhyAna kahA gayA hai| (mU. A./204-405); (ta. sU./8/36); (rA. vA./1/7/14/40/ 16); (dha. 13/5.4,26/77/10); (jJA./42/6-11); (dra. saM./TI./ 48/203/3) / cA. sA /203/4 zukladhyAnaM dvividha, zuklaM paramazukla miti| zuklaM dvividha pRthaktvavitakevIcAramekatva vitarkAvIcAmiti / paramazukla dvividhaM sUkSmakriyApratipAtisamucchinnakriyAnivRttibhedAt / tallakSaNaM dvividha, bAhyamAdhyAtmikamiti / zukladhyAnake do bheda haiM--eka zukla aura dUsarA parama zukla / usameM bhI zukladhyAna do prakArakA hai-pRthaktvavitarka vicAra aura dUsarAekatvavitarka avicaar| parama zukla bhI do prakAra kA hai-sUkSma kriyApratipAtI aura dUsarA samucchinnakriyAnivRtti / isa samasta zumala dhyAnake lakSaNa bhI do prakAra hai-eka bAhya dUsarA AdhyAtmika / / 3. bAhya va AdhyAtmika zukladhyAnakA lakSaNa cA, sA./203/5 gAtranetraparispandavirahita jambhajambhodgArAdivajitamanabhivyaktaprANApAnapracAratvamucchinnaprANApAnapracAratvamaparAjitatvaM bAhya, tadanumeyaM pareSAmAtmanaH svasaMvedyamAdhyAtmikaM taducyate / -zarIra aura netroM ko spanda rahita rakhanA, jaMbhAI jambhA udgAra Adi nahIM honA, prANApAnakA pracAra vyakta na honA athavA prANApAnakA pracAra naSTa ho jAnA bAhya zukladhyAna hai| yaha bAhya zukladhyAna anya logoMko anumAnase jAnA jA sakatA hai tathA jo kevala AtmAko svasaMvedana ho vaha AdhyAtmika zukladhyAna kahA jAtA hai| 4. zUnyadhyAnakA lakSaNa jJAnasAra/37-47 kiM bahunA sAlamba paramArthena jJAtvA / parihara kuru pazcAta dhyAnAbhyAsaM nirAlambam / 37 tathA prathama tathA dvitIyaM tRtIyaM nizreNikAyaryA caramAnA / prApnoti samuccayasthAnaM tathAyogI sthUlataH zUnyAm / 38 / rAgAdibhiH viyuktaM gatamoha tatvapariNataM jJAnam / jinazAsane bhaNitaM zUnyaM idamIdRza manute / 41 / indriyaviSayAtIta amantratantra-adhyeya-dhAraNAkam / nabhaHsadRzamapi na gaganaM tava zUnya kevalaM jJAnam / / 2 / nAhaM kasyApi tanayaH na ko'pi me Asta ahaMca ekaakii| iti zUnya pradhAna jJAne labhate yogI para sthAnam / 43 / manavacana-kAya-matsara-mamatvatanudhanakalAdibhiH zUnyo'ham / iti zUnya jainendra siddhAnta koza
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. bheda va lakSaNa zukla dhyAna na lipyate puNyapApena / 44 / zuddhAramA tanumAtra jJAnI cetana- guNo'hama eko'ham / iti dhyAne yogI prApnoti paramAtmakaM sthAnama 145 abhyantaraM ca kRtvA bahirarthasukhAni kuru zunyatanum / nizcinta stathA haMsaH puruSaH punaH kevalI bhavati / 47 bahuta kahanese kyA ! paramArtha se sAlambana dhyAna (dharma dhyAna) ko jAnakara use chor3anA cAhie tathA tatpazcAt nirAlambana dhyAnakA abhyAsa karanA cAhie 137 / prathama dvitIya Adi zreNiyoM ko pAra karatA huA vaha yogI carama sthAnameM pahu~ca kara sthUlataH zUnya ho jAtA hai|38| kyoMki rAgAdise mukta, moha rahita,svabhAva pariNata jJAna hI jinazAsanameM zUnya kahA jAtA hai|41|| indriya viSayoMse atIta, mantra, tantra tathA dhAraNA Adi rUpa dhyeyoMse rahita jo AkAza na hote hue bhI AkAzavata nirmala hai, vaha jJAna mAtra zUnya kahalAtA hai|42| maiM kisIkA nahIM. putrAdi koI bhI mere nahIM haiM, maiM akelA hU~ zUnya dhyAnake jJAnameM yogI isa prakArake parama sthAnako prApta karatA hai / 43 / mana, vacana,, kAya, matsara, mamatva, zarIra, dhana-dhAnya Adise maiM zUnya hU~ isa prakArake zUnya dhyAnase yukta yogI puNya pApase lipta nahIM hotaa|44| 'maiM zudvAtmA hU~, zarIra mAtra hU~, jJAnI hU~, cetana guNa svarUpa hU~, eka hU~, isa prakArake dhyAnase yogI paramAtma sthAnako prApta karatA hai|45|| abhyantarako nizcita karake tathA bAhya padArthoM sambandhI sukhoM va zarIrako zUnya karake haMsa rUpa puruSa arthAt atyanta nirmala AtmA kevalI ho jAtA hai|4|| AcArasAra/77-83 jAyante virasA rasA vighaTate goSThIkathA kautuka zIryante viSayAstathA viramaNAta prItiH zarIre'pi ca / joSaM vAgapi dhArayatvaviratAnandAtmanaH svAramanazcintAyAmapi yAtumicchati manodoSaH samaM paJcatAm 77 / yatra na dhyAnaM dhyeya dhyAtArau naiva cintanaM kimapi / na ca dhAraNA vikalpastaM zUnyaM suSTha bhAkye 178) zUnyadhyAnapraviSTo yogaH svsdbhaavsNpnnH| paramAnanda sthito bhRtAvasthaH sphuTaM bhavati / 7 / tastrikamayo hyAramA avazeSAlambanaiH parimuktaH / uktaH sa tena zUnyo zAnibhirna sarvathA zUnyaH / 80 yAvadvikalpaH kazcidapi jAyate yogino dhyAnayuktasya / tAvanna zUnyaM dhyAna cintA vA bhAvanAthavAza --saba rasa virasa ho jAte haiM, kathA goSThI va kautuka vighaTa jAte haiM, indriyoM ke viSaya murajhA jAte haiM, tathA zarIrameM prIti bhI samApta ho jAtI hai va vacana bho mauna dhAraNa kara letA hai| AtmAkI AnandAbhUti kAla meM mana ke doSoM sahita svArama viSayaka cintA bhI zAnta hone lagatI hai| jahA~ na dhyAna hai, na dhyeya hai, na 'dhyAtA hai, na kucha cintabana hai, na dhAraNAke vikalpa haiM, aise zUnyako bhalI prakAra bhAnA cAhie 78 // zUnya dhyAnameM praviSTa yogI sva svabhAvase sampanna, paramAnandameM sthita tathA pragaTa bharitAvasthAvat hotA hai / 71 / jJAnadarzana cAritra ina tInoM mayI AtmA nizcayase avazeSa samasta avalambanoMse mukta ho jAtA hai| isalie vaha zUnya kahalAtA hai, sarvathA zUnya nahIM 100 dhyAna yukta yogIko jaMba taka kucha bhI vikalpa utpanna hote rahate haiM, taba taka vaha zUnya dhyAna nahIM, vaha yA to cintA hai yA bhaavnaa| 5. pRthaktva vitake vIcArakA svarUpa bha. A./mU./1880, 1882 davAI aNeyAI tAhi vi jogehi jeNajjhAyaM ti| ubasaMtamohaNijjA teNa pRdhattaMtti taM bhaNiyA / 1880 / atthANa baMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu viicaaro| tassa ya bhAveNa tayaM sutte uttaM savIcAra 152 = isa pRthaktva vitarka vIcAra dhyAnameM aneka dravya viSaya hote haiM aura ina viSayoMkA vicAra karate samaya upazAnta moha muni ina mana vacana kAya yogoMkA parivartana karatA hai / 1880 / isa dhyAnameM artha ke vAcaka zabda saMkramaNa tathA yogoMkA saMkramaNa hotA hai| aise vIcAroM (saMkramaNoMkA) kA sadbhAva honese ise savIcAra kahate haiN| aneka dravyoMkA jJAna karAnevAlA jo zabda zruta vAkya usase yaha dhyAna utpanna hotA hai, isalie isa dhyAnakA pRthaktvabitarka sabIcAra aisA nAma hai / 1882 / ta. sa./8-41-44 ekAzraye savitarka vIcAre pUrva / 41 / vitarkaH zrutam / 43 / vIcAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH / 441 ma pahaleke do dhyAna eka AzrayavAle, savitarka, aura savIcAra hote haiM / 41 // vitarkakA artha zruta hai|43| artha, vyaMjana aura yogakI saMkrAnti vIcAra hai|44| bhAvArtha-pRthaktva arthAt bheda rUpase vitarka zrutakA vIcAra arthAt saMkrAnti jisa dhyAnameM hotI hai vaha pRthaktva vitarka vIcAra nAmakA dhyAna hai / (dha. 13/5,4,26/77/11); (ka. pA.1/1.17/6312/344/6) (jnyaa./42/13,20-22)| sa, si./1/44/456/1 tatra dravyaparamANu' bhAvaparamANu vA dhyAyannAhitavitarka sAmarthya : arthavyajane kAyava casI ca pRthaktvena saMkrAmatA manasAparyAptabAlotsAhavadavyavasthitenAnizitenApi zastreNa cirAtaru'chindanniva mohaprakRtIrupazamayankSapayaMzca pRthaktvavitarkavIcAradhyAnabhAgbhavati / [ punarvIryavizeSahAneryogAdyogAntaraM vyabjanAdvayaJjanAntaramadirthAntaramAzrayan dhyAnavidhUtamoharajAH dhyAnayogAnnivartate iti / pRthaktva vitarkavIcAram [ rA. vaa.]| jisa prakAra aparyApta utsAhase bAlaka avyavasthita aura mauthare zastrake dvArA bhI cirakAla meM vRkSako chedatA hai usI prakAra cittakI sAmarthya ko prApta kara jo dravyaparamANu aura bhAva paramANukA dhyAna kara rahA hai vaha artha aura vyaMjana tathA kAya aura vacanameM pRthakravarUpase saMkramaNa karanevAle manake dvArA mohanIya karma kI prakRtiyoMkA upazama aura kSaya karatA huA pRthaktva vitarka vIcAra dhyAnako dhAraNa karanevAlA hotA hai| phira zaktiko kamIse yogase yogAntara, vyaMjanase vyaMjanAntara aura artha se arthAntarako prApta kara moharajakA vidhUnanakara dhyAnase nivRtta hotA hai yaha pRthaktvavitarka vIcAra dhyAna hai| (rA, vA./6/44/1/634/25); (ma. pu./21/170-173 ) / gha.13/5.6,26/gA. 58-60/78 davAimaNegAI tIhi vi jogehi jeNa jhAyaM ti| ubasaMtamohaNijjA teNa pudhattaM titaM bhaNitaM / 58 jamhA sudaM bidakkaM jamhA puvyagayaatthakusalo y| jjhAyadi jjhANaM edaMsavidayakaM teNa taM jjhANaM / / 6 / asthANa vaMjaNANa ya jogANa ya saMka mo hu viicaaro| tassa ya bhAveNa tagaM sutte uttaM savIcAra / / dha,13/5,4,26/78/8 ekadavyaM guNapajjAyaM vA paDhamasamae bahuNayagahaNaNilINaM sudaravikiraNujjoyavaleNa jjhaaedi| evaM taM ceva aMtomuhattamettakAlaM jjhAedi / tado parado atyaMtarassa NiyamA sNkmdi| adhavA tamhi ceva atthe guNassa pajjayassa vA sNkmdi| pubiklajogahajo gorgatarapi,siyA saMkamadi / egamatthamatyaMtaraM guNaguNaM taraM pajjAyapajjAyataraM ca heTThobari Tukyi puNo tiNNi joge egapaMtIe Thaviya dusajoga-tisajogehi ettha pudhattavidakkavIcArajjhANabhaMgA mAdAlIsa 142 / upaaedyaa| evamaMtomuhuttakAlamuvasaMtakasAo sukkalessAo pudhatta vidakAvIcArajmANaM chadabba-Navapayastha bisayamaMtomuhattakAla jjhAyai / atthado atyaMtarasaMkame saMti vi Na jmANa viNAso, cittsrgmnnaabhaabaado| -1. yataH upazAnta moha jIva aneka dravyoMkA tInoM hI yogoM ke Alambanase dhyAna karate haiM isalie use pRthaktva aisA kahA hai|18ytH vitarkakA artha zruta hai aura yataH pUrvagata artha meM kuzala sAdhu hI isa dhyAnako dhyAte haiM, isalie isa dhyAnako savitarka kahA hai / 56 / artha, vyaMjana aura yogoMkA saMkrama vIcAra hai| jo aise saMkramase yukta hotA hai use sUtra meM savicAra kahA hai 160 / (ta. sA./7/45-47) / 2. isakA bhAvArtha kahate haiM...eka dravya yA guNa-paryAyako zruta rUpI ravikiraNake prakAzake bala se dhyAtA hai / isa prakAra usI padArthako antarmuhUrta kAla taka dhyAtA hai| isake bAda arthAntarapara niyamase saMkramita hotA hai| athavA usI artha ke guNa yA paryAya para saMkramita hotA hai| aura pUrva yogase syAt yogAntarapara saMkramita hotA hai isa taraha eka artha-arthAntara, guNa-guNAntara aura paryAya-paryAyAntarako nIce Upara sthApita karake phira tona yogoMko eka paMkti meM sthApita karake jainendra siddhAnta koza bhA04-5
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukladhyAna 1. bhada va lakSaNa dvisaMyogI aura trisaMyogIko apekSA yahA~ pRthaktva vitarka vIcAra dhyAnake 42 bhaMga utpanna karanA caahie| isa prakAra zuklalezyA vAlA upazAntakaSAya joba chaha dravya aura nau padArtha viSayaka pRthaktva vitarka vIcAra dhyAnako antarmuharta kAlataka dhyAtA hai| arthase arthAntarakA saMkrama honepara bhI dhyAnakA vinAza nahIM hotA, kyoMki isase cintAntarameM gamana nahIM hotaa| (cA. saa./204/1)| dra, saM./TI./48/203/6 pRthaktvavitarkavicAraM taavtkthyte| dravyaguNaparyAyANAM bhinnatvaM pRthaktvaM bhaNyate. svazuddhAtmAnubhUtilakSaNaM bhAvazrutaM tadvAcakamantajalpavacanaM vA vitarko bhaNyate, anIhitavRttyArthAntarapariNamanam vacanAdvacanAntarapariNa manam manovacanakAyayogeSu yogAyogAntarapariNamanaM vIcAro bhaNyate / ayamatrArtha:- yadyapi dhyAtA puruSa, svazuddhAtmasaMvedanaM vihAya bahizcintA na karoti tathApi yAvatAMzena svarUpe sthiratvaM nAsti tAvatAMzenAnIhitavRttyA vikalpAH sphuranti, tena kAraNena pRthaktvavitarkavIcAra dhyAna bhnnyte| dravya, guNa aura paryAyake bhinnapaneko pRthaktva kahate haiN| nijazuddhAtmAkA anubhava rUpa bhAzrutako aura nija.zuddhAtmAko kahane vAle antarjalparUpa bacanako 'vitarka' kahate haiN| icchA binA hI eka artha se dUsare artha meM, eka bacanase dUsare vacaname, mana vacana aura kAya ina tInoM yogoM mese kisI eka yogase dUsare yogameM jo pariNamana hai, usako vIcAra kahate haiN| isakA yaha artha hai-yadyapi dhyAna karanevAlA puruSa nija zuddhAtma saMvedanako chor3akara bAhya padArthoMkI cintA nahIM karatA, tathApi jitane aMzoMse svarUpameM sthiratA nahIM hai utane aMzose anicchita vRttise vikalpa utpanna hote haiM, isa kAraNa isa dhyAnako pRthaktva vitarka vIcAra kahate haiM / .. ekatva vitaka avIcArakA svarUpa bha. A./mU./1883/1686 jeNegameva davvaM jogeNegeNa aNNadareNa / khauNa kasAyo jjhAyadi teNegattaM tayaM bhaNiyaM 1883 / - isa dhyAnake dvArA eka hI yogakA Azraya lekara eka ho drabyakA dhyAtA cintana karatA hai| isalie isako ekatva vitarka dhyAna kahA gayA hai / 1883 / sa. si./6/44/456/4 saeva punaH samUlatUla mohanIya nirdidhakSana nantaguNa vizuddhiyogavizeSamAzritya bahutarANAM jJAnAvaraNIya sahAyIbhUtAnAM prakRtInAM bandha nirundhana sthiti hrAsakSayau ca kurvan zrutajJAnopayogI nivRttArthavyajanayogasaMkrAnti avicalitamanA: kSINakyAyo vaiDUryamaNirika nirupalepo dhyAtvA punarna nivartata ityuktamekatvavitarkam / - punaH jo samUla mohanIya karma kA dAha karanA cAhatA hai, jo anantaguNI vizuddhi vizeSako prApta hokara bahuta prakArakI jJAnAvaraNIkI sahAyabhUta prakRtiyoM ke bandhako roka rahA hai, jo karmoM kI sthitiko nyUna aura nAna kara rahA hai, jo zrutajJAnake upayogame yukta hai. jo artha, vyaMjana aura yogakI saMkrAntise rahita hai| nizcalamana bAlA hai, kSINa kaSAya hai aura vaiDUryamaNike samAna nirupalepa hai,...isa prakAra ekatva vitarka dhyAna kahA gayA hai / (rA. vA./6/44/1/634/31) / dha. 13/5,4,26/gA.61-63/76 jeNegameva davvaM jogeNekkeNa aNNadaraeNa / ravINakasAo jjhAyai teNeyataM tam bhaNi 61 / jamhA sudaM vidakka jamhA pudhagaya attha kusalo y| jjhAyadi jhANaM evaM savidavaka teNa tajmANa 62 / atthANa baMjaNANa ya jogANa ya saMkamoha vicaaro| tassa abhAveza tagaM jhANa mavIcAramidi vRtta / 63 / va. 13/5,4,26/80/1 Navapazyatyesu davya-guNa-pajjayathaM davya-guNa-pajjaya bhedeNa jjhAedi, aNNadarajogeNa aNgadarAbhidhANeNa ya tattha egamhi dave guNe pajjAe bA merumahiyarovva NiccalabhAveNa avaTThiyacittassa asaMkhejjaguNaseDIe kammarabaMdhe mAlayaMtassa aNaM taguNahINAe seDIe kammANubhAgaM sosayaMtassa kammANa chidoyo egajogaegAbhihANa jhANeNa ghAdayaMtassa aMtomuttameta kAlo gacchatti tado sesaravINak sAyametadvidIyo mottUNa uvarimasadvidiyo ghettaNa udayAdiguNase DisarUveNa raciya puNo TidikhaMDaeNa viNA aghaTidigalaNeNa asaMkhejjaguNaseDIe kammakkhaMdhe ghAIto gacchAdi jAva ravINa kasAyacarimasamao tti| tattha khINakasAyacarimasamae NANAvaraNIya-dasaNAvaraNIya-aMtarAzyANi viNAdi / edesu Ni? su kevalaNANI kevala daMsaNI aNaM tavIriyo dANa-lAha-bhoguvabhogesu vigdhajjiyo hodi ti ghetta / -1. yataH kSINakaSAya jIva eka hI dravyakA kisI eka yogake dvArA dhyAna karatA hai, isalie usa dhyAnako ekatva kahA hai|611 yataH vitarkakA artha zruta hai aura isalie pUrvagata artha meM kuzala sAdhu isa dhyAnako dhyAtA hai, isalie isa dhyAnako savitarka kahA hai|6| artha, vyaMjana aura yogoke saMkramakA nAma vIcAra hai| yataH usa vicArake abhAvase yaha dhyAna avIcAra kahA hai / 63 // (ta. sA./7/48-50); ( ka. pA. 1/1, 17/6 312/344/15); (jJA./42/13-14)1 2. jo jIva nau padArthoM meM se kisI eka padArthakA dravya, guNa aura paryAyake bhedase dhyAna karatA hai| isa prakAra kisI eka yoga aura eka zabdake Alambanase vahA~ eka dravya, guNa yA paryAyameM meru parvatake samAna nizcala bhAvase abasthita cittavAle, asaMkhyAta guNazreNi kramase kamaskandhoMko galAnevAle, ananta guNahIna zreNikramase karmoM ke anurAgako zoSita karanevAle aura kamoM kI sthitiyoko eka yoga tathA eka zabdake Alambanase prApta hue dhyAnake balase ghAta karanevAle usa jIvakA antamuhUrta kAla raha jAtA hai| tadanantara zeSa rahe kSINakaSAyake kAlakA pramANa sthitiyoM ko chor3akara uparima sana sthitiyoMkI udayAdi zreNi rUpase racanA karake punaH sthiti kANDaka ghAtake binA adha.sthiti galanA Adi hI asaMkhyAta guNazreNi kamase karma skandhoMkA ghAta karatA huA kSINa kaSAyake antima samayake prApta hone taka jAtA hai| vahA~ kSINa kaSAyake antima samayameM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAyakA ghAta karake kevalajJAnI, kevaladarzanI, anantavIryadhArI tathA dAna-lAbha-bhoga va upabhogake vidhnase rahita hotA hai| (cA. sA /206/3) / da. saM./TI./48/204/4 nijazuddhAtmadravye vA nirvikArAtmasukhasaMvitti. paryAye vA nirupAdhisvasaMvedanaguNe vA yatrai kasmin pravRttaM tatraiva vitarka saMjJena svasaMvittilakSaNabhAvaznutavalena ritharIbhUyAvI cAra guNadravyaparyAya parAvartanaM na karoti yattadekatvavitarkAvIcArasaMjJe kSINakaSAyaguNasthAnasaMbhavaM dvitIyaM zukladhyAnaM bhaNyate / tenaiva kevalajJAnotpatti' iti / nija zuddhAtma dravyameM yA vikAra rahita Atmasukha anubhavarUpa paryAyameM, yA upAdhi rahita sva saMvedana guNameM. ina tInoM meM se jisa eka dravya guNa yA paryAyameM pravRtta ho gayA aura usI meM bitarka nAmaka nijAtmAnubhavarUpa bhAva zrutake balase sthira hokara avIcAra arthAta dravya guNa paryAyameM parAvartana nahIM karatA vaha ekatva vitarka nAmaka guNasthAnameM honevAlA dUsarA zukladhyAna kahalAtA hai jo ki kevala jJAnakI utpattikA kAraNa hai| 7. sUkSma kriyA apratipAtIkA svarUpa bha, A./m/1886-1887 avitakkamavIcAra suhumakiriyabaMdhaNaM tadiyasukkaM / suhamammi kAyajoge bhaNidaM taM savvabhAvagadaM 1886 / suhamammi kAyajoge vaTTato kevalI tadiyasukkam / jhAyadi Niru bhirduje suhamattaNakAya jogapi 11887) -vitarka rahita, avIcAra, sUkSma kriyA karanevAle AtmAke hotA hai| yaha dhyAna sUkSma kAya yogase hai / 1886 / pravRtta hotA hai| trikAla viSayaka padArthoMko yugapada pragaTa karanevAlA isa sUkSma kAyayogameM rahanevAle kevalI isa tRtIya zukladhyAna ke dhAraka haiN| usa samaya sUkSma kAyayogakA ce nirodha karate haiM 118874 (bha. A./mU./2114), (dha. 13/5, 4. 26/gA. 72-73/83), (ta. sA.//51-52), (jJA/42/51) / jainendra siddhAnta koza
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. zukladhyAna nirdeza gha. 13/14,26/87/6 samucchinnakriyA yogo yasmin tatsamucchinnakriyam / samucchinna kriyaM ca apratipAti ca samucchinna kriyApratipAti dhyAnam / zrutarahitatvAta abitarkam / jIvapradezaparispandAbhAbAdavIcAraM arthvyjnyogsNkraantybhaavaadvaa| jisameM kriyA arthAta yoga saba prakArase ucchinna ho gayA hai vaha samucchinna kriya hai aura samucchinna kriyA hokara jo apratipAtI hai vaha samucchinna kriyApratipAti dhyAna hai| yaha bhUtajJAnase rahita hone ke kAraNa abitarka hai, jIva pradezoM ke parispandakA abhAva hone se avicAra hai, yA artha, vyaMjana aura yogakI saMkrAnti ke abhAva honese avicAra hai| dra.saM./TI./48/204/1 vizeSagoSaratA nivRttA kriyA yatra tada vyuparatakriyaM ca tadanivRtti cAnivartakaM ca tad vyuparatakriyAnivRttisaMjJa caturtha zukladhyAna / -vizeSa rUpase uparata arthAta dUra ho gayI hai -kriyA jisameM vaha vyuparatakriya hai; vyuparatakriya ho aura anivRtti ho vaha vyuparatakriyAnivRtti nAmA caturtha zukla dhyAna hai| zukladhyAna sa.si./3/44/456/8 evamekatvavitarkazukladhyAnavaizvAnaranigdhayAtikarmendhana... sa yadAntarmuhurta zeSAyuSkaH / tadA sarva bAGmanasayoga bAdarakAyayogaM ca parihApya sUkSmakAyayogAlambanaH sUkSmakriyApratipAti dhyAnamAskanditumarhatIti / ...samI kRtasthitizeSakarmacatuSTayaH pUrvazarIrapramANo bhUtvA sUkSmakAyayogena sUkSma kriyApratipAti dhyAnaM dhyAyati / - isa prakAra ekarava vitarka zukladhyAnarUpI agnike dvArA jisane cAra ghAtiyA karma rUpI iMdhanako jalA diyA hai| vaha jaba Ayu karmameM antarmuhUtaM kAla zeSa rahatA hai...taba saba prakArake vacana yoga, manoyoga, aura bAdara kAyayogako tyAgakara sUkSma kAyayogakA Alambana lekara sUkSma kriyA pratipAtI dhyAnako svIkAra karate haiN| parantu jana unakI sayogI jinakI Ayu antamuhUrta zeSa rahatI hai|... taba ( samudghAtake dvArA) cAra karmokI sthitiko samAna karake apane pUrva zarIra pramANa hokara sUkSma kAyayogake dvArA sUkSma kriyA pratipAti dhyAnako svIkAra karate haiM ( rA. vA./1/44/1/635/1), (dha. 13/5, 4, 26/83-86/12), (cA. sA./207/3) / ca, 13/5,4,26/3/2 saMpahi tadiya sukkajhANa parUvaNaM kssaamo| ta jahA-kriyA nAma yogH| pratipatituM zIlaM yasya tatpratipAti / tatpratipakSaH apratipAti / sUkSma kriyA yogo yasmina tatsUkSmakriyam / sUkSmakriyaM ca tadapratipAti ca sUkSmakriyApratipAti dhyAnam / kevalajJAnenApasAritazrutajJAnatvAt tada vitarkam / arthAntarasaMkrAntyabhAvAttadavIcAra vyaJjana-yogasaMkrAntyabhAvAdvA / kathaM tatsaMkrAntyabhAvaH / tadavaSTambhavalena vinA akrameNa trikaalgocraashessaavgteH|- aba tIsare zukla dhyAnakA kathana karate haiM yathA-kriyAkA artha yoga hai vaha jisake patanazIla ho vaha pratipAtI kahalAtA hai, aura usakA pratipakSa apratipAtI kahalAtA hai| jisameM kriyA arthAt yoga sUkSma hotA hai vaha sUkSmakriya kahA jAtA hai, aura sUkSmakriya hokara jo apratipAtI hotA hai vaha sUkSmakriyA apratipAtI dhyAna kahalAtA hai| (dra. saM./TI/48/204/8) yahA~ kevalajJAnake dvArA zrutajJAna kA abhAva ho jAtA hai, isalie yaha avitarka hai aura atirakI saMkrAntikA abhAva honese avIcAra hai, athavA vyaMjana aura yogakI saMkrAntikA abhAva honese avicAra hai| prazna-isa dhyAnameM inakI saMkrAntikA abhAva kaise hai| uttara-inake avalaMbanake binA hI yugapata trikAla gocara azeSa padArthoM kA jJAna hotA hai| 2. zukladhyAna nirdeza 1. zukla dhyAna meM zvAsoccha vAsakA nirodha ho jAtA hai pa. pra./ma./2/162 NAsa-viNiggau sAsaDA aMvari jetthu vilaai| tuTThai moha taDa tti tahiM maNu asthavaNahaM jAi 162 / -nAkase nikalA jo zvAsa vaha jisa nirvikalpa samAdhimeM mila jAve. usI jagaha moha zodha naSTa ho jAtA hai, aura mana sthira ho jAtA hai / 1621 bha, A./vi./1888/1661/4 akiriyaM smucchinnpraannaapaanprcaar| - isa ( samucchinna kriyA nivRtti ) dhyAnameM sarva zvAsocchvAsakA pracAra banda ho jAtA hai| 2.pRthaktva vitameM pratipAtapanA sammava hai dha. 1315.4,26/pR. pakti tado parado asthatarassa NiyamA saMkama di (78/10) uvasaMtakasAo...pudhattavidakavI cArajmANa... aMtomuhUttakAla jjhAyai (78/14) evaM edamhAdo NicuigamaNANuvalaM bhAdo (6/1) ubasaMta / - artha se arthAntarapara niyamase saMkramita hotA hai |...is prakAra upazAnta kaSAya jIva pRthaktva vitarka vIcAra dhyAnako antarmuhUrta kAla taka dhyAtA hai / isa prakAra...isa dhyAna ke phalase muktiko prApti nahIM hotii| 8. samucchinna kriyA nivRttikA svarUpa bha. A./mU./1888, 2123 aviyaskamavIcAra aNiyaTTimakiriyaM ca sIlesiM / jjhANaM Niruddhayoga apacchima uttama sukka 1888 / dehatiyabaMdhaparimokravatthaM kevalI ajogI so| uvayAdi samacchipaNa- kiriyaM tu jhANa apaDivAdI / 2123 / -antima uttama zukladhyAna vitarka rahita hai, vIcAra rahita hai, anivRtti hai, kriyA rahita hai, zailezI avasthAko prApta hai aura yoga rahita hai| (dha. 13/3,4, 26/gA, 77/87) audArika zarIra, taijasa gha kArmaNa zarIra ina tIna zarIroMkA bandha nAza karaneke lie ve ayogikevalI bhagavAna samucchinna kriyA nivRtta nAmaka caturtha zukladhyAnako dhyAte haiM (ta. saa.//53.54)| sa. si./644/457/6 tatastadanantara samucchinnakriyAnirvattidhyAnamAra bhate / samucchinnaprANApAnapracArasarvakAyavAGmanoyogasarva pradezaparispanda kriyAvyApAratvAta samucchinna nivRttiityucyte| - isake bAda cauthe samuci anna kriyA nivRti dhyAnako prArambha karate haiN| isameM prANApAnake pracAra rUpa kriyAkA tathA saba prakArake kAyayoga vacanayoga aura manoyogake dvArA honevAlI Atma pradeza parispanda rUpa kriyAkA uccheda ho jAnese ise samucchinna kriyA nivRtti dhyAna kahate haiM (rA. vA./6/44/1/636/11), (cA, saa./201/3)| 3. ekatva vitarka meM pratipAtakA vidhi niSedha sa.si./6/44/456/8 dhyAtyA punarna nivartata ityuktamekatvavitarkam / ___-vaha dhyAna karake punaH nahIM lautttaa| isa prakAra ekatva vitarka dhyAna khaa| dha, 13/5,4,26/82/6 uvasaMtakasAyammi bhavaddhArava ehi kasAe su Nivadivammi paDiyAduvalaM bhaado|-upshaant kaSAya jIvake bhavakSaya aura kAlakSayake nimittase punaH kaSAyoM ke prApta hAnepara ekarava vitarkaavicAra dhyAnakA pratipAta dekhA jAtA hai| / 1. cAroM zukladhyAnoM meM antara bha. A./vi./1884-1885/1687/20 ekadravyAlambanatvena parimitAnekasarvaparyAyadravyAlambanAta prathamadhyAnAtsamastavastuviSayAbhyAM tRtIya. caturthAbhyAM ca vilakSaNatA dvitIyasyAnayA gAthayA niveditA / kSINakaSAyagrahaNena upazAntamohasvAmikatvAt / sayogyayogakevalisvAmikAbhyAM ca bhedaH pUrvavadeva / pUrvavyAyaNitavIcArAbhAvAdavIcAratvaM / - yaha dhyAna ( ekasva vitarka dhyAna ) eka dravya kA hI Azraya karatA hai isalie parimita aneka paryAyoM sahita aneka dravyoMkA jainendra siddhAnta koza
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukladhyAna 36 3. zukladhyAnoM kA svAmitva va phala Azraya lene vAle prathama zukla dhyAnase bhinna hai| tIsarA aura cauthA dhyAna sarva vastuoMko viSaya karate haiM ataH inase bhI yaha dUsarA zukla dhyAna bhinna hai, aisA isa gAthAse siddha hotA hai| isa dhyAna kA svAmitva kSINa kaSAyavAlA muni hai pahale dhyAnakA svAmitva upazAnta kaSAyavAlA muni hai aura tIsare tathA cauthe zukladhyAnakA svAmitva sayoga kevalI tathA ayoga kevalI muni hai / ataH svAmitvakI apekSAse dUsarA zukladhyAna ina dhyAnoMse bhinna hai| (bha. A./ vi./1882/1685/4)| 5. zukla dhyAnameM sammava bhAva va lezyA cA. sA./205/5 tatra zuklataralezyAvalAdhAnamantarmuhartakAla parivartana kSAyopazamikabhAvam / yaha dhyAna zuklatara lezyAke balase hotA hai aura antarmuhUrta kAlake bAda badala jAtA hai ! yaha kSAyopazamika bhAva hai| 3. zukladhyAnoMkA svAmitva va phala 1. pRthaktva vitarkavIcArakA svAmitva bha. A./na.1881 jamhA sudaM vitakka jamhA punagada attha kusalo ya / jjhAyadi jmANa eda' savitakkaM teNa taMbhANaM 18811-isa dhyAnakA svAmI 14 pUrvoke jJAtA muni hote haiN| (ta. sU./6/37) (ma. pu/ 21/174) / sa. si./8/41/444/11 ubhaye'pi pariprAptazrutajJAnamiSThenAramye te ityarthaH / jisane sampUrNa zruta jJAna prApta kara liyA hai usake dvArA hI do dhyAna Arambha kiye jAte haiN| (rA. vA./6/41/2/633/ 20); (jnyaa./42/22)| dha, 13/5.4,06/78/7 uvasaMtakasAyavoyarAyachamattho coddasa-dasa-Nabapubaharo pasatthati vihasaMghaDaNo kasAya-kalaM kattiNNo tisu jogesu ekajogamhi vttttmaanno| dha. 13/5,4,26/81/8 Na ca vINakasAyAe samvattha eyttvidkaabiicaarjmaannmev...| 1. caudaha, dasa, nau pUrvokA dhArI, prazasta tIna saMhananavAlA, kaSAya kalaM kase pArako prApta huA aura tInoM yogoM meM kisI ekameM vidyamAna aisA upazAnta kaSAya vItarAgachamastha jIva / 2. kSINakaSAyaguNasthAna ke kAla meM sarvatra ekatva vitarka avicAra dhyAna hI hotA hai aisA koI niyama nahIM hai| ( arthAt vahA~ pRthaktva vitarka dhyAna bhI hotA hai / de. zukladhyAna/3/3 // cA. sA./206/1 caturdazadazanavapUrvadharayativRSama niSevyamupazAntakSINakaSAyabhedAt / - caudaha pUrva, dazapUrva athavA nau pUrva ko dhAraNa karanevAle uttama suniyoM ke dvArA sevana karane yogya hai aura upazAnta kaSAya tathA kSINa kaSAyake bhedase...1 dra. saM./To./204/1 taccopazamazreNivivakSAyAmapUrvopazamakAnivRtyupazama kasUkSmasAmparAyopazamakopazAntakaSAyaparyantaguNasthAnacatuSTaye bhavati / kSapakazreNyA punarapUrvakaraNakSapakAnivRttikaraNakSapakasUkSmasAmparAyakSapakAbhidhAnaguNasthAnatraye ceti prathama zukladhyAnaM vyAkhyAtaM / yaha prathama zukladhyAna upazama zreNikI vivakSAmeM apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAyaupazamaka tathA upazAntakaSAya ina cAra guNasthAnoM meM hotA hai| kSapaka zreNikI vivakSAmeM apUrvakaraNa, anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyakSapaka ina tIna guNasthAnoM meM hotA hai| 2. ekatvavitarka avIcAra dhyAnakA svAmitva bha, A,/mU./2066/1812 to so vINakasAo jAyadi strINAmu lobha- kiTThI / epratta vitakAvIcAra to jhAdi so kANaM == jaba saMjvalana lobhakI sUkSmakRSTi ho jAtI hai, aura kSINakaSAya guNasthAna prApta hotA hai taba munirAja ekatva vitarka dhyAnako dhyAte haiN| (jJA./42/25) / de. zukladhyAna/3/1 meM. sa. si. pUrvoke jJAtAko hI yaha dhyAna hotA hai / dha. 1/5,4,26/76/12 khINa kasAo sukkale ssio oghabalo oghasaro vajjarisahavairaNArAyaNasarIrasaMghaDaNo aNNadarasaMThANo cohasapuvvadharo dasapuvaharo Nava putraharI bA khaDyasammAichI khavidAsesakasAya vaggo / dha. 13/3,4,26181/7 uvasaMtakasAyammi eyatta vidakkAvicAraM / 1. jisake zukla lezyA hai, jo nisargase balazAlI hai, nisarga se sUra hai, vajraRSabhanArAca saMhananakA dhArI hai, kisI eka saMsthAnAlA hai, caudaha pUrvadhArI hai, daza pUrvadhArI hai yA nau pUrvadhArI hai, kSAyika samyagdRSTi hai aura jisane samasta kaSAya bargakA kSaya kara diyA hai aisA kSAyika samyagdRSTi hI samasta kaSAyoMkAkSya karatA hai / 2, upazAnta kaSAya guNasthAnameM ekatvavitarka-avIcAra dhyAna hotA hai| cA, sA./206 pUrvoktakSINakaSAyAvaziSTa kaalbhuumikm...| - pahile kahe hue kSINa kaSAyake samayase bAkI bace hue samayameM yaha dUsarA zukladhyAna hotA hai| dra. saM.TI/48/204/7 kSINa kaSAyaguNasthAnasaMbhavaM dvitIyaM zukladhyAnaM / -dUsarA zukladhyAna kSINakaSAya guNasthAnameM hI sambhava hai| 3. upazAnta kaSAyameM ekatvavitarka kaise dha. 13/5,4,26/81/7 uvasaMtakasAyammi aiyattavidakavIcArasaMte 'upasaMto du pudhattaM' iccedeNa viroho hodi tti NAsaMkaNijja, tastha pudhattameve tti nniymaabhaavaado| Na ca khINakasAyaddhAe savvattha eyattavidakAvIcArajmANameva, jogaparAbattIe egasamayaparUvaNaNNahANuvavattibaleNa tadabAdIe puttividakkavIcArassa vi sNbhvsiddhiido| -prazna-yadi upazAnta kaSAya guNasthAnameM ekatva vitarka vIcAra dhyAna hotA hai to 'uba saMto du pradhattaM' ityAdi gAthA vacanake sAtha virodha AtA hai 1 uttara-aisI AzaMkA nahIM karanI cAhie, kyoMki upazAnta kaSAya guNasthAna meM kevala pRthaktva vitarka vIcAra dhyAna hI hotA hai, aisA koI niyama nahIM hai| aura kSINakaSAya guNasthAna kAlameM sarvatra ekatva avitarka dhyAna hI hotA hai, aisI bhI koI niyama nahIM hai, kyoMki vahA~ yoga parAvattikA kathana eka samaya pramANa anyathA bana nahIM sktaa| isase kSINakaSAya kAla ke prArambha meM pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnakA astitva bhI siddha hotA hai| 4. sUkSmakriyA apratipAtI va samucchinna kriyA nivRttikA svAmitva ta. sU./6/38, 40 pare kevalinaH // 38.. yogAyogAnAm // 40 // sa. si./6/40/454/7 kAyayogasya sUkSma kriyApratipAti, ayogasya vyuparatakriyAnivartIti / - kAyayogabAle kevalike sUkSma kriyApratipAti dhyAna hotA hai aura ayogI kevalIke vyuparatakriyAnivartidhyAna hotA hai / ( sa. si. 6/3/453/6 ); (rA. vA./6/38,40/1,2/8,21) ! de. zukladhyAna/1/7,8 sayogakevalI guNasthAnake antima antarmuhUrta kAlameM jaba bhagavAna sthUla yogoMkA nirodha karake sUkSma kAyayogameM praveza karate haiM taba unako sUkSma kriyA apratipAti nAmakA tIsarA zukladhyAna hotA hai| aura ayoga kevalI guNasthAna meM yogIkA pUrNa nirodha ho jAnepara samucchinna kriyAnivRtti nAmakA cauthA zukla dhyAna hotA hai| 5. strI ko zukladhyAna sambhava nahIM sU. pA./mU./26 cittAsohi Na tesiM dillaM bhAvaM tahA sahAveNa / vijjadi mAsA tesi itthIsuNa saMkayA bhANA |26|-striike cittakI zuddhi jainendra siddhAnta koza
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 zukladhyAna 4. zaMkA samAdhAna nahIM, aura svabhAvase hI zithila pariNAma hai / tathA tinake prati mAsa rudhirakA srAva hotA hai, usakI zaMkA banI rahatI hai isalie strIke dhyAnakI siddhi nahIM hai / 26 / hai. cAroM dhyAnoMkA phala 1. pRthaktva vitarka vIcAra dha. 13/1.4.26/74/1 evaM saMvara-NijjarAmarasuhaphalaM edamhAdo Nibyu igamaNANuvalaM bhaado| isa prakAra isa dhyAnake phalasvarUpa saMghara, nirjarA aura amarasukha prApta hotA hai, kyoMki isase muktikI prApti nahIM hotii| cA. sA./206/2 svargApavargagatiphalasaMvartanIya miti / - yaha dhyAna svarga aura mokSake mukhako denevAlA hai| de dharmadhyAna/3/5/2 mohanIya karmakI sarvopazamanA hone para usameM sthita rakhanA pRthaktva vitarka bicAra nAmaka zukladhyAna kA phala hai| jJA./42/20 asyAcintyaprabhAvasya sAmathyatsi prazAntadhIH / mohamunmUlayatyeva zamayatyathavA kSaNe / 20 / isa acintya prabhAvavAle dhyAnake sAmarthyase jisakA citta zAnta ho gayA hai, aisA dhyAnI muni kSaNa bharameM mohanIya karmakA mUlase nAza karatA hai athavA usakA upazama karatA hai / 20 // 2. ekatva vitarka avIcAra de. dharmadhyAna/3/1/2 tIna ghAtI kokA nAza karanA ekatva vitarka avIcAra zukladhyAnakA phala hai| 3. sUkSmakriyA apratipAtI dha. 13/5,4,26/gA. 74,75/86,87 toyamiva NAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vaa| parihAdi kameNa tahA jogajalaM jhANa jalaNeNa / 74 / taha bAdarataNuvisarya hogavimaM jmANamaMtabalajutto / aNubhAvammiNiru'bhadi avaNedi tado vi jiNavejjo 76 / jisa prakAra nAlI dvArA jalakA kramazaH abhAva hotA hai yA tape hue lohe ke pAtra meM kramaza: jala kA abhAva hotA hai, usI prakAra dhyAnarUpI agnike dvArA yogarUpI jalakA kramazaH nAza hotA hai 174 / dhyAnarUpI mantrake balase yukta huA vaha sayogakevalI jinarUpI vaidya bAdara zarIra viSayaka yoga viSako pahale rokatA hai aura isake bAda use nikAla pheMkatA hai 76 / 4. sammucchina kriyA nivRtti gha. 13/5.4.26/08/1 selesiyaaddhAe ujhoNAe savvakammavippamukko egasamaeNa siddhi gacchAdi / -zailezI avasthAke kAlake kSINa honepara saba kose mukta huA yaha jIva eka samayameM siddhiko prApta hotA hai| nivattitA bhvti|211 - prazna--yadi dhyAna meM artha vyaMjana yogakI saMkrAnti hotI hai to ekAgra' bacana kahane meM bhI aniSTakA prasagasamAna, hI hai| uttara-aisA nahIM kyoMki apane viSayake abhimukha hokara puna: punaH usI meM pravRtti rahatI hai / agrakA artha mukhya hotA hai, ataH dhyAna anekamukhI na hokara ekamukhI rahatA hai aura usa mukha meM hI saMkrama hotA rahatA hai| athavA "aGgatIti agram AramA' isa vyutpattimeM dravyarUpase eka AtmAko lakSya banAnA svIkRta hI hai| dhyAna svavRtti hotA hai, isameM bAhya cintAoMse nivRtti hotI hai| dha. 13/5,4,26/gA. 52/76 aMtomuhuttaparado ciMtA-jmANaM taraM va hojjAdi / suciraM pihojja bahUvatthusaM kame jjhANasaMtANo / / 2 / / dha. 13/5.4,26/75/5 atyaMtarasaMcAle saMjAde vi cittaMtaragamaNAbhAveNa jjhaannvinnaasaabhaavaado| -1. antarmaharta ke bAda cintAntara yA dhyAnAntara hotA hai, yA cirakAla taka bahuta padArthoMkA saMkrama honepara bhI eka hI dhyAna santAna hotI hai / 523 2. arthAntarameM gamana honepara bhI eka vicArase dUsare vicAra meM gamana nahIM honese dhyAnakA vinAza nahIM hotaa| jJA./42/18 arthAdiSu yathA dhyAnI saMkrAmatyavilambitam / punarvyAvarttate tena prakAreNa sa hi svayam // 18 / - jo dhyAnI artha vyaMjana Adi yogoM meM jaise zIghratAse saMkramaNa karatA hai, vaha dhyAnI apaneApa usI prakAra lauTa AtA hai| pra.sA./tA, bR./104/262/12 alpakAlatvAtparAvartanarUpadhyAnasaMtAno na ghaTate / alpa kAla honese dhyAna santati kI pratIti nahIM hotii| bhA. pA./TI./78/227/21 yadyapyarthavyaThajanAdi saMkrAntirUpatayA calana vartate tathApi idaM dhyAnaM / kasmAt / evaM vidhasyai bAsya vivakSitatvAta / vijAtIyAnekavikalparahitasya arthAdisaMkrameNa cintAprabandhasyaiva etadyAnatveneSTatvAt / athavA dravyaparyAyAtmano vastuna ekatvAta sAmAnyarUpatayA vyajanasya yogAno cai kI karaNAdekArthacintAnirodho'pi ghttte| dravyAtparyAya vyanjanAdvayaJjanAntara yogAyogAntaraM vihAya anyatra cintAvRttI anekArthatAna dravyAdeH paryAyAdI prvRttau| yadyapi pRthaktva bitarka vIcAra dhyAnameM yogakI saMkrAnti rUpase caMcalatA vartatI hai phira bhI yaha dhyAna hI hai kyoMki isa dhyAna meM isI prakArako vivakSA hai aura vijAtIya aneka vikalpoM se rahita tathA arthAdi ke saMkramaNa dvArA cintA prabandhaka isa dhyAnake dhyAnapanA iSTa hai / athavA kyoMki dravya paryAyAtmaka vastumeM ekapanara pAyA jAtA hai isalie vyaMjana va ekIkaraNa ho jAnese ekArtha cintA nirodha bhI ghaTita ho jAtA hai| dravyase paryAya, vyaMjanase vyaMjanAntara aura yogase yogAntara ina prakAroM ko chor3akara anyatra cintAvRttimeM anekArthatA yA dravya va paryAya AdimeM pravRtti nahIM hai| paM.dha./u./846-851 nanu ceti pratijJA syAdarthAdarthAntare gatiH / Atmano'nyatra tatrAsti jJAnasaMcetanAntaram / 846 / satya hetarevipakSatve vRttitvAda vybhicaaritaa| yato'trAnyAtmano'nyatra syAtmani jJAnacetanA 850 kiMca sarvasya sadRSTenityaM syAjJAnacetanA / avyucchinnapravAheNa yadvArakhaNDai kadhArayA 851 -prazna-yadi jJAnakA saMkramaNAtmakapanA jJAnacetanA bAdhaka nahIM hai to jJAna cetanAmeM bhI matijJAnapaneke kAraNa artha se arthAntara saMkramaNa honepara AtmAke itara viSayoM meM bhI jJAnacetanAkA upayoga mAnanA par3egA ! uttaraThIka hai ki hetukI vipakSa meM vRtti honese usameM vyabhicArIpanA AtA hai| kyoMki parasvarUSa parapadArtha se bhinna apane isa svAtmAmeM jJAna cetanA hotI hai| tathA sampUrNa samyagdRSTiyoMke dhArA pravAhameM athavA akhaNDa dhArAse jJAna cetanA hotI hai| 2. yoga saMkrAntikA kAraNa rA. vA, hi/8/44/758 upayoga kSayopazama rUpa hai so manake dvArA hoya pravarte hai / so manakA svabhAva caMcala hai / eka zeyameM Thahare naahii| yAhI 4. zaMkA samAdhAna 1. saMkrAnti rahate dhyAna kaise sambhava hai sa. si./6/4/455/13 kI TippaNI-saMkrAntau satyo kathaM dhyAnamiti cet dhyAnasaMtAnamapi dhyAnamucyate iti na dossH| =praznasaMkrAntike honepara dhyAna kaise sambhava hai : uttara-dhyAnakI santati ko bhI dhyAna kahA jAtA hai isameM koI doSa nahIM hai| rA, vA./6/27/16,21/626-627/35 athametat-ekapravacane'pi tasyAniSTasya prasaGgatulya iti; tanna; kiM kAraNam / Abhimuramye sati paunaHpunyenApi pravRttijJApanArthatvAt / agraM mukhamiti hyucyamAne'nekamukhatvaM nivartitaM ekamukhe tu saMkramo'bhyupagata eveti nAniSTaprApti 11 // athavA atiitygrmaatmetyrthH| dravyArtha taya kasminnAtmanyagre cintAnirodho dhyAnam / tataH svavRttitvAta bAhyadhyeyaprAdhAnyApekSA jainendra siddhAnta koza
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuci 38 tai isa pahile dhyAna viSai, artha vyaMjana yogake viSaya upayogakI 2. anya sambandhita viSaya palaTanI binA icchA hoya hai| 1. jIvameM kAryacit zuddhatva va azuddhatva / --de. jiiv/3| 3.yoga saMkrAnti bandhakA kAraNa nahIM rAgAdi haiN| 2. zuddhAzuddha pAriNAmika bhAva / -de. paarinnaamik| paM.dha./u./880 vyAptibandhasya rAgAce vyaaptiviklpairiv| vikarupaira zuddha cetanA-de. cetnaa/1|| sya cAvyApti na vyAptiH kila tairiva 880- rAgAdi bhAvo ke sAtha bandhakI vyApti hai kintu jaise jJAna ke vikalpoke sAtha avyApti hai zuddhadravyAthika naya-de, naya/IVIR I vaise hI rAgAdike sAtha bandhakI avyApti nahIM, arthAt vikalpoMke zuddhanaya-de. ny/5/4| sAtha isa bandhakI avyApti hI hai, kintu rAgAdike sAtha jaisI bandhakI vyApti hai aisI bandhake vikalpoMke sAtha vyApti nahIM haiM 1880 / zuddha nizcayanaya-de. naya/V/1 / zuddha paryAyAthika naya-de. naya/IV/4 | ci-1. rA. vA/8/7/6/602/4 zucitaM dvividhama-laukika lokottaraM ceti / tatrAtmana' prakSAlita karmamalaklaGkasya svAtmanya zuddhamati-bhUta kAlIna dvAviMzati tIrthakara-de. tIrthaMkara5 / vasthAnaM lokottaraM zucitvam tatsAdhanaM ca samyagdarzanAdi tadvantazca zuddhAtma darzana-) sAdhavaH tada dhiSThAnAni ca nirvANabhUmyAdoni tatprApyupAyatvAcchacivyapadezamaha nti / laukikaM zucitvamapTa vidham-kAlAgnibhasma zuddhAtma svarUpa- nirvikalpa samAdhi ke aprnaam| -de, mokssmaarg/215|| mRttikAgomayasalilajJAnanirvicikitsatvabhedAt / -laukika aura zuddhAtma jJAnalokottarake bhedase zucitva do prakArakA hai| karmamala-koko dho zuddhAdvaita-de, vedAnta/7 / kara AtmAkA AtmAmeM hI avasthAna lokottara zucitva hai| isake sAdhana samyagdarzana Adi ratnatrayadhArI sAdhujana tathA unase adhiSThita zuddhAbhadeva-bhUtakAlIna pA~caveM tIrthaMkara-de. tiithNkr| nirmANabhUmi Adi mokSa prAptike upAya honese zuci haiN| kAla, agni, bhasma, mRttikA, gobara, pAnI, jJAna aura nirvicikitsA zuddhi-jainAmnAyameM dravya, kSetra, kAla, bhojanAdi Adi rUpa aneka glAnirahitapanA, isa prakAra laukika-lAka prasiddha zucitva ATha prakArakI zuddhiyoMkA nirdeza hai jinakA viveka yathAyogya pratyeka prakAra kA hai (cA. saa./110/6)| dharmAnuSThAnameM rakhanA yogya hai| rA.vA./4/12/10/523/4 lobhaprakArANAmuparamaH zaucam / = lobhake 1. zuddhi sAmAnyakA lakSaNa prakAroMse nivRtti zauca hai| 2.pizAca jAtIya vyantara devoM kA eka bheda-de. pishaac| sa. sA./tA. vR./306:307/388/13 doSe sati prAyazcittaM gRhItvA vizuddhi kAraNaM zuddhiH / = doSa honepara prAyazcitta lekara vizuddhi zutabhuga-I. za. 7 ke uttarArdha meM mAnyakheTa ke rAjA the / (si. vi) varanA zuddhi kahalAtI hai| pra.11 paM. mhendr)| 2. zuddhike bheda 1. saMyamakI ATha zuddhiyA~ 1. zuddhakA lakSaNa rA. vA./6/6/16/566/1 apahRtasaMyamasya pratipAdanArthaH zuddhayaSTakopadezo dha, 13/505050/286/11 vacanArthagatadoSAtItatvAcchadaH siddhAntaH / draSTavyaH / tadyathA, aSTau zuddhayaH-bhAvazuddhiH, kAyazuddhiH, vinayazuddhiH, bacana aura arthagata doSoM se rahita hone ke kAraNa siddhAntakA IryApatha zuddhiH, bhikSAzuddhiH, pratiSThApanazuddhiH zayanAsanazuddhiA. bAkyanAma zuddha hai| zuddhizceti / = isa apahRta saMyamake pratipAdana ke lie hI ina ATha A. pa/6 zuddha kevalabhAvam / = zuddha arthAta kevalabhAva / zuddhiyoMkA upadeza diyA gayA hai-bhAva zuddhi, kAyazuddhi, vinayade, tatva/1/1 tattva, paramArtha, dravya, svabhAva, paramaparama, dhyeya zuddha aura zuddhi, IrthApatha zuddhi, bhikSAzuddhi, pratiSThApana zuddhi, zayanAsana zuddhi parama ekArthavAcI haiN| aura vAkya zuddhi / (rA. vA./8/1/30/664/26); (cA, sA./76/1); sa. sA./A./6 azeSadravyAntarabhAvezyo bhinnatvenopAsyamAnaH zuddha (ana. dh./6/46)| ityabhilapyate / -samasta anya drabyoMke bhAvA~se bhinna upAsita 2. sallekhanA sambandhI antaraMga va bahiraMga zuddhiyA~ hotA huA 'zuddha' kahalAtA hai| bha, A./mU./166-167/376-380 AloyaNAe sejjasaMthArubahINa bhattasa. sA./tA. vR./102/162/16 nirupAdhirUpamupAdAnaM zuddha', pItasvAdi- pANassa / vejjAvacca karANa ya suddhI khalu paMcahA hoi / 166 / ahavA guNAnAM suvarNavataH anantajJAnAdiguNAnAM sidrajIvavat / = nirupAdhi dasaNaNANacarittamukhI ya viNaya suddhI y| AvAsayasuddhI vi ya paMca rUpa upAdAna zuddha kahalAtA hai jaise--suvarNa ke pItala Adi guNa, viyapA havadi suddhI / 1675 = AlocanAkI zuddhi, zayyA aura kI bhAti siddha jIva ke ananta jJAna Adi guNa / saMstarakI zuddhi, upakaraNoMkI zuddhi. bhaktapAna zuddhi, isa prakAra pa. pra./To./1/13 zuddho raagaadirhito| = zuddha arthAta rAgAdi rahita / vaiyAvRttyakaraNa zuddhi pA~ca prakArakIda hai / 166 / athavA darzana zuddhi dra. saM./TI./28/80/1 kI cUlikA-mithyAtvalagAdisamastavibhAva jJAnazuddhi. cAritra zuddhi, vinayazuddhi, aura Avazyaka zuddhi aisI rahitatvena zuddha ityucyte| -mithyAtva, rAga Adi bhAvoM se rahita pA~ca prakAra kI hai / 167 =(ana. dh.//42)| hone ke kAraNa AtmA zuddha kahA jAtA hai| paM.dha./u./221 zuddha' sAmAnyamAtrakhAdazuddha tdvishesstH| -vastu 3 svAdhyAya sambandhI cAra zuddhiyA~ sAmAnya rUpase anubhava meM AtI hai taba vaha zuddha hai, aura vizeSa bhedodha,6/4,1.54/253/1 estha vakravaNaM tehi muNaM tehi vi dava-netta-kAlakI apekSAse azuddha kahalAtI hai| bha vasuddhIhi vakhANa paDhaNavAvAro kaayvyo| - yahA~ vyAkhyAna zuddha jainendra siddhAnta koza
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi zuddhi karanevAle aura sunanevAloMko bhI dravyazuddhi, kSetrazuddhi, kAlazuddhi hise vyAraNyAMna karane meM yA par3hane meM pravRtti karanA caahie| (vizeSa-de. svAdhyAya/2); ( ana, dh./6/4/847)| 4. liMga va vratakI 10 zuddhiyA~ ma. A./76 liMgaM badaM ca muddhI basadi vihAraM ca bhikkhaNANaM ca / ujmaNasuddhI ya puNo vakkaM ca tavaM tadhA jhANaM 1766 / -liMgazuddhi, batazaddhi, vasatizuddhi, vihArazuddhi, bhikSAzuddhi, jJAnazuddhi, ujjhaNazuddhi, vAkyazuddhi, tapazuddhi aura dhyaanshuddhi| 5 laukika ATha zuciyoM de. zuci / kAla, agni, bhasma, mRtikA, gobara, jala, jJAna aura nirvicikitsAke bhedase ATha prakArakI laukika zuci hai| 3. mana, vacana va kAya zuddhiyoMkA lakSaNa bha, A./vi./167/380/13 dRSTaphalAnapekSitA vinyshuddhiH| tasyA satyAmupakaraNAdilobho nirasto bhvti| -kIti Adara ityAdi laukika phaloM kI icchA chor3akara sAdharmika jana, gurujana ityAdikoMkA vinaya karanA vinaya zuddhi hai, isake honese upakaraNa Adi ke lobhakA abhAva hotA hai| ni. sA./ma./112 madamANamAyalohavivajjiya bhAvo du bhAvamuddhi ti| parikahiyaM bhavANaM loyAloyampadarisIhiM |-(aalocnaa prakaraName) mada, mAna, mAyA ora lobha rahita bhAva baha bhAva zuddhi hai| aisA bhavyoMko lokAlokake draSTAoMne kahA hai / 112 / (mU. A./276) noTa- vacanazuddhi-de. smiti/1| rA. vA./8/6/16/567/4 tatra bhAvazuddhi karmakSayopazamaja nitA mokSamArgarucyAhitaprasAdA rAgAdya paplavarahitA / tasyAM satyAmAcAraH prakAzate prishudrbhittigtcitrkrmvt| kAyazuddhinirAvaraNAbharaNA nirastasaskArA yathAjAtamaladhAriNI nirAkRtAGgavikArA sarvatra prayatavRttiH prazamasukhaM mUtimiva pradarzayantIti / tasyAM satyAM / na strato'nyasya bhayamupajAyate nApyanyatastasya / vinayazuddhiH ahaMdAdiSu paramaguruSu yathAhaM pUjA pravaNA, jJAnAdiSu ca yathAvidhi bhaktiyuktA guroH sarvatrAnukUla vRttiH, praznasvAdhyAyavAcanAkathAvijJaptyAdiSu pratipattikuzalA, dezakAlabhAvAvabodhanipuNA, aacaaryaanumtcaarinnii| tanmUlAH sarvasapadaH, saiSA bhUSA puruSasya, saiva nauH sNsaarsmudrtrnne| -bhAvazuddhi-karmake kSayopazamase janya, mokSamArgako rucise jisame vizuddhi prApta huI hai aura jo rAgAdi upadravoMse rahita hai vaha bhAvazuddhi hai / isake honese AcAra usI taraha camaka uThatA hai jaise ki svaccha divAlapara Alekhita cin| kAyazuddhi-yaha samasta AvaraNa aura AbharaNoMse rahita, zarIra saMskArase zUnya, yathAjAta malako dhAraNa karanevAlI, aMgavikArase rahita, aura sarvatra yatnAcAra pUrvaka pravRtti rUpa hai| yaha mUrtimAna prazamasukhakI taraha hai| isake honepara na to dUsaroMse apaneko bhaya hotA hai aura na apanese dUsaro ko| vinayazuddhi-arhanta Adi parama guruoMmeM yathAyogya pUjA-bhakti Adi tathA jJAna AdimeM yathAvidhi bhaktise yukta. guruoMme sarvatra anukUla vRtti rakhanevAlI, prazna svAdhyAya, vAcanA, kathA aura vijJapti AdimeM kuzala, deza kAla aura bhAvake svarUpako samajhane meM tatpara tathA AcAryake matakA AcaraNa karanevAlI vinayazuddhi hai| samasta sampadAe~ vinayamUlaka hai| yaha puruSakA bhUSaNa hai| yaha saMsAra samudrase pAra utAraneke lie naukAke samAna hai| dha.6/4,1.54/254/10 avagayarAga-dosAha kAraTTa-ruddajmANassa paMcamahabvayakalidassa tiguttiguttassa NANa-dasaNa-caraNAdicAraNa DaDhadassa bhikkhussa bhAvasuddhI haadi| -rAga, dveSa, ahaMkAra, Arta va raudra dhyAnase rahita, pA~ca mahAvatoMse yukta, tIna guptiyoM se rakSita, tathA jJAna darzana va cAritra Adi AcArase vRddhiko prApta bhikSuke bhAvazuddhi hotI hai| vasu. zrA./226-230 cahaUNa aTTarudde maNa sumI hoI kAyavvA / 226) savvatthasapuDaMgassa hoi taha kAya suddhI vi / 230 / - Arta, raudra dhyAna chor3akara manaHzuddhi karanA cAhie / 226 / sarva orase saMpuTita arthAta vinIta aMga rakhanevAle dAtArake kAyazuddhi hotI hai| 4. dravya. kSetra va kAla zuddhioMke lakSaNa mU A /276 ruhirAdi pUyamaMsaM damve khette sadahatyaparimANaM / -lohI, mala, mUtra, bIrya, hADa, pIba mAsarUpa dravyakA zarIrase sambandha krnaa| usa jagahase cAroM dizAoM me sau sau hAtha pramANa sthAna chor3anA kramase dravya va kSetrazuddhi hai| dha.6/4,1,54/gA, 103-107/256 pramitiraratnizataM syAduccAravimokSaNa kSiterArAta / tanusa lilamokSaNe'pi ca paJcAzadara snirevaatH| / 103 / mAnuSazarIralezAvayavasyApyatra daNDapaJcAzat / saMzodhyA tirazcAM tadarddhamAtraiva bhUmiH syAta 104 // kSetraM saMzodhya punaH svahastapAdau vizodhya shuddhmnaaH| prAzukadezAvastho gRhNIyA vAcanA pazcAt / 1071 = mala chor3anekI bhUmise sau arani pramANa dUra, tanusalila arthAta mUtra chor3anemeM bhI isa bhUmise pacAsa ararina dUra, manuSya zarIrake lezamAtra avayavake sthAnase pacAsa dhanuSa tathA tiyaMca ke zarIra sambandhI avayavake sthAname usase AdhI mAtra arthAt paccIsa dhanuSa pramANa bhUmiko zuddha karanA cAhie / 103-104 / kSetrakI zuddhi karaneke pazcAta apane hAtha aura pairoMko zuddha karake tadanantara vizuddha mana yukta hotA huA prAsuka dezameM sthita hokara bAcanAko grahaNa kare / 1071 de. AhAra/II/2/1 udgama, utpAdana, azana, saMyojanA, pramANa, aMgAra, dhUma, kAraNa-ina dApoMse rahita bhojana grahaNa karanA vaha ATha prakAra ko piMDa (dravya) zuddhi hai| dha.6/4,1,54/253-254/3 tatra jvara-kukSi-ziroroga-duHsvapna-rudhiraviNa-mUtra-lepAtIsAra-pUyasAbAdInAM zarIre abhAvo dravya zuddhiH / vyAkhyAtRvyAvasthitapradezAta catasRSva pi dikSvaSTAvizatisahasrAyAtAsu-vimUtrAsthi-keza nakha-tvagAdyabhAvaH SaSThAtItavAcanAtaH ArAtpaJcendriyazarIrAsthi-vaDa mAMsAsRsaMbandhAbhAvazca kSetrazuddhiH / vidyu dindradhanugrahoparAgAkAlavRSTayabhragarjana - jImUtavAtacchAda - digdAha - dhUmikApAta - saMnyAsa-mahopavAsa-nandIzvarajinamahimAdyabhAvaH kAlazuddhi / atra kAla zuddhikAraNa vidhaanmbhidhaasye| taM jahApacchiyarattisajjhAyaM khamAviya bahi Nikkaliya pAsuve bhUmipadese kAosaggeNa puvAhimuho hAidUNa NavagAhApariyaTTaNakAleNa puvadisa sohiya puNo padAhiNeNa pallaTiya edeNeva kAleNa jama-varuNa-somadisAsu sohidAmu chattIsagAhuccAraNakAleNa (36) aTThasadussAsakAleNa vA kAlasuddhI samappadi (108) abaraNhe vi evaM ceva kAlasuddhI kAyavvA / Navari ekkekkAe disAe satta-satta gAhApariyaTTaNeNa paricchiNNakAlA tti NAyavvA / ettha savvagAhApamANamaTThAvIsa (28) caurAsIdi ussAsA (84) puNo aNasthamide divAyare khetta suddhi kAdUNa astha mide kAlasuddhiM puvvaM ba kujjaa| Navari ettha kAlo vIsagAhuccAraNameno (20) saTThiussAsametto vA (60) = 1. dravyazuddhi-jvara kukSiroga, ziroroga, kutsita svapna, rudhira, biSTA, mUtra, lepa, atisAra aura pIbakA bahanA ityAdikokA zarIrameM na rahanA dravyazuddhi kahI jAtI hai| 2. kSetrazuddhi-vyAkhyAtAse adhiSThita pradezase cAroM hI dizAomeM aTThAIsa hajAra (dhanuSa ) pramANa kSetrameM viSThA, mUtra, haDDI, keza, nakha aura keza tathA camar3e Adike abhAvako; tathA chaha atIta vAcanAo se (1) samIpamaiM (yA dUrI taka) pacendriya jIvake zarIra sambandhI gIlI haDDI, camar3A, mAMsa aura rudhirake sambandhake abhAvako kSetrazuddhi kahate hai (mU. A./276 ) / 3. kAlazuddhivijalI, indradhanuSa, sUrya candra kA grahaNa, akAla vRSTi, meghagarjana, jainendra siddhAnta koza
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi mevoMke samUha AcchAdita risAe vizAvAha bhUmikApAta ( kuharA ), saMnyAsa, mahopavAsa, nandIzvara mahimA aura jinamahimA ityAdike abhAvako kAlazuddhi kahate haiM / yahA~ kAlazuddhi karaneke vidhAnako kahate haiN| vaha isa prakAra hai - pazcima rAtri ke sandhikAla meM kSamA karAkara bAhara nikala prAsuka bhUmipradeza meM korasa pUrvAbhimukha sthita hokara nau gAthAoMke pracArakA se pUrva dizAko zuddha karake phira dakSiNa rUpa palaTa kara isane hI kAlase dakSiNa, pazcima va uttara dizAoMko zuddha kara lenepara 36 gAthAoM ke uccAraNa kAla se athavA 108 ucchvAsa kAlase kAlazuddhi samApta hotI hai| aparAhna kAlameM bhI isa prakAra hI kAlazuddhi karanA caahie| vizeSa itanA hai ki isa samayakI kAlazuddhi ekaeka dizAoM meM sAta-sAta gAthAoM ke uccAraNa kAlase sImita hai, aisA jAnanA caahie| yahA~ saba gAthAoMkA pramANa 28 athavA ucchvAsakA pramANa 84 hai / pazcAt sUryake asta honese pahale kSetra zuddhi karake sUrya asta ho jAnepara pUrvake samAna kAlazuddhi karanA caahie| vizeSa itanA hai ki yahA~ kAla bIsa 20 gAthAoM ke uccAraNa pramANa athavA 60 ucchavAsa pramANa hai / ( arthAta pratyeka dizAmeM 5 gAthAoM kA uccAraNa kare) / (mu. A / 273) / kriyA koSa / prathama rasoIke sthAna cakkI ukharI dvaya traya jAna / cautho anAja sodhane kAja jamIna caukA paMcama maDha | chaThameM ATA chanane soya saptama thAna sayanakA hoya / pAnI thAna su aSTama jAna sAmAyikakA navamoM thAna / 5. darzana jJAna va cAritra zuddhiyoMke lakSaNa su.A./gA. caktajIvida mAUla mANusasama sAraM bhogA dhammammi uvadvidamadIyA 7030 pimmAliyANi ca payati vIrapurisA viralakAmA mihAvAse 100 usAhamida vAyabaddhakacchA ya / bhAvANurAyarattA jiNapaNNattammi dhammammi | 5991 apariggahA aNicchA saMtuTThA suTTidA caritami / avi NIvi sarIreNa kati muNI mamatti te / 783 | te laDhaNANa cakkhU NANujjoega diTThaparamahA vidAlaparavakamA sAdhU 2) uvaladvapuNNapAvA jiNasAsaNagahitamuNidapajjAlA / karacaraNasaMyugA jhANutA munI hoti dhA jiNehA appaNo sarIrammi / Na karaMti kiMci sAhU parisaMThappaM sarIrammi / 836 | uppaNNammiya vAhI siraveyaNa kukkhiveyaNaM caiva / adhipati sudhiyA kAryANi 16 i appamattA jamasamido mAjoge tacaraNaraNajuttA hati savaNA samipAvA |862 / visaesu padhAvaMtA cavalA caMDA tidaMDagutte hi / iMdiyaghorA ghorA vasammi ThavidA va sidehiM / 73 | Na ca edi viNissaridu magahasthI kANa mAribaMdhaNIdo maddhoM va paDo virArajjU hi dhIrehiM | 76 ede iMdiyaturayA payadIdoseNa coiyA saMtA / ummagaM NeMti raha kareha maNapaggahaM baliyaM 8761 - 1, liMga zuddhi-asthira nAzasahita isa jIvanako aura paramArtha rahita isa manuSya janmako jAnakara strI Adi upabhoga tathA bhojana Adi bhogoM se abhilASA rahita hue nirgranyAdi svarUpa cAritra meM dRr3ha buddhivAle, ghara ke rahane se virakta cittavAle aise vIra puruSa bhoga meM Aye phUloMkI taraha gAya pohA Adi-dhana-sonA inase paripUrNa aise bAndhava janoMko chor3a dete haiM / 773-7745 tapameM tallIna hone meM jinakI buddhi nizcita hai jinhoMne puruSArtha kiyA hai, karma ke nirmUla karanemeM jinhoMne kamara kasI hai, aura jinadeva kathita dharma meM paramA bhakti usake premI haiM, aise muniyoMke liMgazuddhi hotI hai / 777 2. vratazuddhi-Azraya rahita, AzA rahita, santoSI cAritra meM tatpara aise muni apane zarIra meM mamatva nahIM karate / 783 * 40 zuddhi 3. jJAnazuddhi- jinhoMne jJAna netra pA liyA hai, aise sAdhu haiM, jJAnarUpI prakAza jinhoMne rAma lokakA sAra jAna liyA hai. padArthoM zaMkA rahita, apane bala ke samAna jinake parAkrama hai aise sAdhu haiM / 26 jinhoMne puNya pApakA svarUpa jAna liyA hai, jina matameM sthita saba indriyoM kA svarUpa jinhoMne jAna liyA hai, hAtha, paira, kara se hI jinakA zarIra Dha~kA huA hai aura dhyAna thamI haiM / 813 // 4. ujbhaNazuddhi putra strI AdimeM jinane premarUpI banna kATa diyA hai aura apane zarIra meM bhI mamRtA rahita aise sAdhu zarIrameM kucha bhI snAnAdi saMskAra nahIM karate / 836 / jvara rogAdika utpanna honepara bhI mastaka meM pIr3A, udarameM pIr3A hone para bhI cAritra pariNAma bAle meM muni pIDAko sahana kara lete haiM, parantu zarIrakA upacAra karanekI icchA nahIM karate / 3 5 tapazuddhi - ve munIzvara sadA saMyama, samiti, dhyAna aura yogoMmeM pramAda rahita hote haiM aura tapa caraNa tathA teraha prakAra ke karaNoM meM udyamI hue pApake nAza karane vAle hote haiM / 862 / 6, dhyAna zuddhi-rUpa, rasAdi dor3ate calokoM bhayaMkara aise indriyarUpI cora manavacanakAya guptitrAle cAritrameM udyamI sAdhujanoMne apane vazameM kara liye haiM / 873| jaise masta hAthI bAribandhakara rokA gayA nikalaneko samartha nahIM hotA, usI taraha mana rUpI hAthI dhyAnarUpako prApta huA dhIra ati pracaNDa hone para bhI suniyoM kara vairAgarUpI rasse kara saMyama bandako prApta huA nikalane meM samartha nahIM ho sakatA / 06 / ye indriya rUpI ghor3e svAbhAvika rAga-dveSa kara mere hue dharmadhyAna rUpI rathako kumArga meM le jAte haiM, isalie ekAgra manarUpI lagAmako balavAna karo 18766 bha. jA./vi./ 160/30 / 1 kAte paThanamityAdikA jJAnazuddhiH vasya satyAM akAlapaThanAdyAH kriyA jJAnAvaraNamUlAH parityaktA bhavanti / paJcaviMzati bhAvanAzcAritrazuddhiH satyAM tasyAM anigRhItamanaHpracArAdizubhapariNAmo'bhyantarapariharatyakto bhavati |...manasAyayayoganivRtti jinaguNAnurAgaH vandyamAnazrutAdiguNAnuvRttiH kRtAparAdhaviSayA nindA, manasA pratyAkhyAnaM, zarIrAsArAnupakAritvabhAvanA, vazyadvirasyAM satyo azubhayogo jinaguNAnanurAmaH zrutArimAhAyainAdara aparAdhAnusA apratyAkhyAna zarIramamatA cetyamI doSA parigrahanirAkRtA bhavanti / =1 jJAnazuddhi-yogya kAla meM adhyayana karanA, jisase adhyayana kiyA hai| aise gurukA aura zAstrakA nAma na chipAnA ityAdi rUpa jJAnazuddhi hai| yaha zuddhi varamAyeM honese akAla paThanAvika kiyA ko ki jJAnAvaraNa karmAsavakA kAraNa hai tyAgI jAtI hai / 2. cAritrazuddhipratyeka pA~ca-pA~ca bhAvanAeM hai, pA~ca matoMkI pacIsa bhAvanAe~ haiM inakA pAlana karanA yaha cAritrazuddhi hai / ina bhAvanAoMkA tyAga honese mana svacchandI hokara azubha pariNAma hote haiN| ye pariNAma abhyantara parigraha rUpa haiM / vratoM kI pA~ca bhAvanAoM se abhyantara parigrahoM kA tyAga hotA hai / 3. Avazyaka zuddhi - sAvadya yogoM kA tyAga, jina guNoMpara prema, vaMdyamAna AcAryAdike guNokA anusaraNa karanA, kiye hue aparAdhoMkI nindA karanA, manase aparAdhoMkA tyAga karanA, zarIrakI asAratA aura apakArIpanekA vicAra karanA yaha saba Avazyakazuddhi hai| yaha zuddhi honepara azubha yoga, jina guNoMpara aprema, Agama, AcAryAdi pUjya puruSoM ke guNoMmeM aprIti, aparAdha karanepara bhI manameM pazcAttApa na honA, aparAdhakA tyAga na karanA, aura zarIrapara mamatA karanA ye doSa parigrahakA tyAga karanese naSTa hote haiM / 6. sallekhanA sambandhI zuddhiyoMke lakSaNa bha.A./vi./966/101/2 mAyAmRbArAhAtA ATocanA zuddhiH ... jainendra siddhAnta koza
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuko dana zubhanandi 3. zubha-azubha prakRtiyoMkI bandha, udaya, sattva prruupnnaaeN| / -de. vaha vaha naam| 4. puNya-pApa prakRti sAmAnya - de. prkRtibNdh/2| udagamosAdane SaNAdoSarahitatA mamedaM ityaparigrAhyatA ca vasatisaMstarayoH zuddhistAmupagatena udgamAdidoSopahatayorvasatisaMstarayosyAgaH kRta iti bhavatyupadhityAgaH / upakaraNAdInAmapi udgamAdirahitatA zuddhistasyAM satyA uddagamAdidoSaduSTAnAM asaMyamasAdhajAnI mamedaM bhAvamUlAnAM parigrahANA tyAgo'styeva / saMyatabayAvatyakamajatA yAvRtyakArizuddhiH satyAM tasyAM asaMyatA akramajJAzca na mama vaiyAvazyakarA iti svIkriyamANAstyaktA bhavanti / 1. sAlotanA zaddhiH- mAyA aura asatya bhASaNakA tyAga karanA yaha AlocanA zuddhi hai| 2. zayyA va saMstara zuddhi-udagama, utpAdana. aiSaNA doSoMse rahita yaha merA hai aisA bhAva vasatikAmeM aura saMstarameM honA yaha vasati-saMstarazuddhi hai| isa zuddhiko jisane dhAraNa kiyA hai usane udgama utpAdanAdi doSayukta vasatikAkA tyAga kiyA hai, aisA samajhanA caahie| isalie isameM upadhikA bhI tyAga siddha huA samajhanA caahie| 3. upakaraNa zuddhi-pichI, kamaNDalu vagairaha upakaraNa bhI udgamAdi doSa rahita hoM to ve zuddha haiM, udgama Adi doSoMse azuddha upakaraNa asaMyamake sAdhana ho jAte haiN| usameM ye merA hai aisA bhAva utpanna hotA hai ataH ve parigraha haiM, unakA tyAga karanA yaha upakaraNa zuddhi hai| 4. vaiyAvRtyakaraNa zuddhi-sAdhu janakI vaiyAvRttyakI paddhati jAna lenA yaha vaiyAvRtya karane vAloMkI zuddhi hai yaha zuddhi honese asaMyata loka akramajJa loga merA vaiyAvRtya karanevAle nahIM haiM aisA samajhakara tyAga kiyA jAtA hai| * anya sambandhita viSaya 1. AhAra zuddhi -de. AhAra/1/2 2. bhikSA zuddhi -de. bhikSA/11 3. pratiSThApana, IryApatha, va vacana zuddhi -de, smiti/1| 4. zayanAzana zuddhi -de. vstikaa| zuddhodana-mahAtmA buddha ke pitA the (da, sA./27 premI jii.)| zuddhopayoga-de. upayoga/II/2 / zubha-1. zubha va azubha nAmakamakA lakSaNa sa, si./8/11/362/1 yadudayAdramaNIyatvaM tacchubhanAma / tadviparItamazubhanAma / -jisake udayase ramaNIya hotA hai vaha zubha nAmakarma hai| isase viparIta azubha nAmakarma hai| (rA. vA./8/11-27-28/ 574/5); ( go. k./jii.pr./33/30/1)| dha, 4/1,6,1,28/64/ jassa kammassa udaeNa aMgovaMgaNAmakammodaya jaNida aMgANamuvaMgANaM ca mahattaM hoditaM suhaM nnaam| aMgobaMgANamanahatta NivattayamamuhaM NAma |-jis karmake udayase aMgopAMga nAmakarmodaya janita aMgoM aura upAMgoMke zubha ( ramaNIya ) panA hotA hai, vaha zubhanAmakarma hai| aMga aura upAgoMke azubhatAko utpanna karanevAlA azubha nAmakarma hai| dha. 13/5.5,101/365/12 jassa kammassudaeNa cakkana Ti-baladeva-vAsudeva tAdiriddhINaM sUcayA saMkhaM kusAraviMdAdao aMga-paccaMgesu uppajjaMti taM suhaNAmaM / jassa kammassudaeNaM asuhalakavaNANi upajjati tamamuhaNAmaM |-jis karmake udayase cakravartitva, baladevatva, aura vAsudevatva Adi RddhiyoMke sUcaka zaMkha, aMkuza aura kamala Adi cihna aMga-pratyaMgoM meM utpanna hote hai vaha zubha nAmakarma hai| jisa karma ke udayase azubha lakSaNa utpanna hote haiM vaha azubha nAmakarma lakSaNa hai| 2. anya sambandhita viSaya 1. azubhase nivRtti zubhameM pravRttikA nAma hI cAritra hai -(de. caaritr/1/12)| 2. manaHzuddhi hI vAstavika zuddhi hai| -de, saadhu/3| zabhakoti-kASThA saMgha ke mAthuragaccha meM devakIrti ke ziSya / kRti-zAntinAha cariu / samaya-- devakIrti ne vi.1141 meM mUrti kI pratiSThA karAI / tadanusAra vi. za. 15 / (tI./3/412) / / zubhacandra-1.Apa rAjA muDaja tathA bhata harike bhAI the, jinake liye vizvabhUSaNa bhaTTAraka ne apane 'bhaktAmara caritra' kI ratthAnikA meM eka lambI-caur3I kathA likhI hai| ye paMcaviMzatikAra padmanandi (I.za.11 kA uttarArdha) ke zikSA guru the| kRti-jJAnArNava / samaya-vi. 1060-1125 (I. 1003-1068) / (A. anu./pra. 12/e. ena. upa.); (tI./3/148, 153) / 2. nandi saMgha dezIyagaNa, divAkaramandi ke ziSya aura siddhAntadeva ke guru / poyasala nareza viSNuvardhana ke mantrI gaMgarAja ne inake svargavAsa ke pazcAt inakI niSadhakA manavAI aura inheM 'dhavalA' kI eka tAr3apatra lipi bheMTa kii| samaya-I.10631123 / pa.saM./pra./H. L. Jain); (de. itihaas/7/10| 3. nandisaMgha ke dezIyagaNameM meSacakra traividya ke ziSya jinakI samAdhi I. 1947 meM huI / (de. itihaas/7/5)| 4. takhAnuzAsana ke kartA tathA nAgasena ke zikSAguru tathA devendrakIrti ke ziSya / samaya--vi.1220 (I. 1953) meM svargavAsa / ata: bi. 1295 (I. 1958-1985) / (tI./3/148); (de itihAsa/7/6) / 5. 'narapiMgala' ke racayitA eka kannar3a Ayurvedika vidvAn / samaya-I. za.12 kA anta / (tii-/4/311)| . nandi saMgha dezIyagaNa meM gaNDavimukta mAladhArI deva ke shissy| samaya-za.1160(I. 1258) meM svargavAsa / (tI./3/148), (de. itihaas/7/1)| 7. padmanandi paNDita naM.8 ke guru / samaya-vi 1370 meM svargavAsa / tadanusAra vi. 1340-1370 (I. 1283-1313) (paM.vi./pra.28/AN.UP).nandisaMdha balAtkAra gaNakI gurvAvalIka anusAra Apa vijaya kIrti ke ziSya aura lakSmIcandra ke guru the| pabhASA kavikI upAdhise yukta the| nyAya, purANa, kathA-pUjA Adi viSayoMpara aneka grantha race the| kRti-1 prAkRta vyAkaraNa, 2 aMga paNNatti, 3 zabda cintAmaNi, 4 samasyA badana vidAraNa, 5 apazabda khaNDana,6tattva nirNaya, 7 syAdvAda, svarUpa sambodhana vRtti, ha. adhyAtma pada TIkA, 10 samyaktva kaumudI, 11 subhASitArNava, 12 subhASita ratnAvalI, 13 paramAdhyAtmataraMginIkI saMskRta TIkA, 14 svAmikAtikeyAnuprekSAkI saMskRta TIkA (mAgha vi. 1613) 15 pANDavapurANa (vi. 1608, I. 1551), 16 karakaNDa caritra (I. 1554), 17 candraprabha caritra, 18 padmanAbha caritra, 16 pradya mna caritra, 20 jIvandhara caritra, 21 candana kathA, 22 nandIzra kathA, 23 pArzvanAtha kAvya paMjikA, 24 trizka caturvizati pUjA, 25 siddhArcana, 26 sarasvatIpUjA, 27 cintAmaNi pUjA, 28 karma dahana vidhAna, 26 gaNaghara valaya vidhAna, 30 palyopama vidhAna, 31 cAritra zuddhi vidhAna, 2 catustrizadadhik dvAdazazata vratodyApana, 33 sarvatobhadra vidhAna, 34 samavazaraNa pUjA, 35 sahasranAma, 36 vimAna zuddhi vidhAna, 37 pa, AzAdharapUjA vRtti kucha stotra Adi / samaya-vi. 1573-1613 (I. 1516-1556); (pa.pra./pra. 118 A.N.Up.); (dra. saM./pra.11 paM. javAharalAla); (pA. pu/pra.1. A.N Up.); (jai./1/456)|-de. itihAsa/7/4 / zubhanAnda-Apa bappadevake zikSA guru tathA paTavaNDAgamake jJAtA the| ravinandike sahacara the| samaya-DA. nemicandra ke anusAra vI. ni.za.-4 (I.za.1) (de. prishisstt)| jainendra siddhAnta koza bhA04-6
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zauca zaraya . zubhayoga zubhayoga-de. yog/2| 2. zoka arati pUrvaka hotA hai zubhopayoga-de. upayoga/u/8 | dha. 12/4,2,7,100/57/2 kudo| ardipurgmttaado| kadhamaradipurazubhra-bharatakSetrakA eka nagara-de. mnussy/4| gamattaM / aradIe viNA sogaannuppttiie| kyoMki, vaha (zoka) arati pUrvaka hotA hai| prazna - vaha arati pUrvaka kaise hotA hai|' zuSka-bharatakSetra Arya skhaNDakI eka nadI-de. manuSya/4 / uttara- kyoMki, aratike binA zoka nahIM utpanna hotA hai| zUdra-de. varNa vyavasthA/4 3. zokakA uskRSTa udaya kAla zUnya-1, sarva dravyoMkA abhAva zUnya doSa kahalAtA hai| (paM.dha./ gha. 12/4.2,7,101/17/4 sogo ukasseNa chammAsametto ceva / zokapU./14,613); 2. jIvako kathaMcit zUnya kahanA-de. jIva/1/3, kA utkRSTa udaya kAla chaha mAsa paryanta hI hai| 3. sAMdhya sAdhana va ubhaya vikala dRSTAnta-de. dRSTAMta / zUnyanaya-zUnyAzUnya naya-de. naya/115 / * anya sambandhita viSaya zUnyadhyAna-de, shukldhyaan/1| 1. zoka dveSa hai -de. kaSAya/4 zanya parikamASTaka-de. gaNita/II/2/2,16i 2. zoka prakRtike bandha yogya pariNAma -de. mohanIya/2/6 / zanyavAda-1. mithyA zUnyavAdakA svarUpa zodhita-gaNitakI vyakalana vidhimeM mUla rAziko RNarAzi kari yu. anu./26 vyatIta-sAmAnya-vizeSa-bhAvAda vizvAbhilApArtha zodhita kahA jAtA hai -de. gaNita/11/1/4 / vikalpazUnyam / khapuSpavatsyAdasadeva tattvaM prabuddhatatvAdbhavataH zona-pUrvI uttara Arya khaNDako eka nadI-de. manuSya/4 / pareSAm |26.he prabuddha tatva bIra jina! Apa anekAntavAdIse bhinna dUsaroMkA sarvathA sAmAnya bhAvase rahita, sarvathA vizeSa zauca-1. zauca sAmAnyakA lakSaNa bhAvase rahita tathA sAmAnyavizeSa bhAva donoMse rahita jo tattva hai vaha sa. si./6/13/336/4 lobhaprakArANAmuparamaH zaucam / = lobhake prakAroMsampUrNa abhilASoM tathA artha vikalpoMse zUnya honeke kAraNa AkAzapuSpake samAna avastu hI hai| (aura bhI-de. bauddha darzanameM kA tyAga karanA zauca hai ( rA. vA./6/6/10/523/4 ) / mhaayaan)| 2. zauca dharmakA lakSaNa zUra-1. bharata kSetra Arya khaNDakA eka deza-de. manuSya/4 / 2. rAjA nA. a./75 karavAbhAvaNivitti kiccA veggbhaavnnaajutto| jo vadRdi yadukA putra thA tathA neminAtha bhagavAnakA bAbA thaa| isane zaurya pura paramamuNI tassa du dhammo have saurca 175/- jo paramamuni icchAoMko basAyA thaa|-de. itihAsa 10/10 // rokakara aura vairAgya rUpa vicAroMse yukta hokara AcaraNa karatA hai zUrasena-mathurAkA samIpavartI pradeza / gokula vRndAvana aura AgarA usako zauca dharma hotA hai| isomeM hai (ma. pu./pra.20 pannAlAla ) / sa. si./6/6/41216 prakarSa prAptalobhAnnivRttiH zaucam / = prakarSa prApta zeSavat anumAna-de. anumaan/1| lobhakA tyAga karanA zaucadharma hai| (rA. vA./8/6/5/565/28), (cA. saa./62/4)| zaSavatA-rucaka parvata nivAsinI dikkumArI devI-de. loka 5/13. bha. A./vi./16/144/14 TravyeSu mamedaM bhAvamalo vyasanopanipAtaH zakSasa, si./6/24/142/8 zikSAzIlaH zaikSaH / - zikSA zIla sakala iti tataH parityAgo lAghavaM / -dhanAdi vastuoM meM ye mere haiM (sAdhuH) zaikSa kahalAtA hai| aiso abhilASa buddhi hI sarva saMkaToMme manuSyako girAtI hai isa rA. vA./6/24/6/623/17 zrutajJAnazikSaNaparaH anuparavatabhAvanAnipuNaH mamatvako hRdayase dUra karanA hI lAghava arthAt zauca dharma hai| zaikSaka iti| - zrutajJAnake zikSaNa meM tatpara aura satata vrata bhAvanAmeM ta. sA./5/16-17 paribhogopabhogatvaM jIvitendriyabhedataH / 16 / catunipuNa ( sAdhu ) zaikSa hai (cA. sA./151/2) / vidhasya lobhasya nivRttiH zaucamucyate / 17 -bhoga va upabhogakA, zela-sumeru parvatakA aparanAma-de, sumeru / jInakA, indriyaviSayoMkA; ina cAroM prakArake lobhake tyAgakA nAma zaucadharma hai| zailakarma-de. nikssep/4| kA. a./mU./367 sama-saMtosa-jaleNaM jo dhovadi tivva-loha mala jN| zala bhanda-yakSa jAtike vyantara devoMkA eka bheda-de. yakSa / bhoyaNa-giddhi-vihINo tassa saucca have vimalaM / 367 / jo sama bhAva aura santoSa rUpI jalase tRSNA aura lobha rUpI malake samUhako zelA-narakakI tRtIya pRthivI-de. nrk/5|| dhotA hai, tathA bhojanakI gRddhi nahIM karatA usake nirmala zauca dharma zevadarzana-1, zuddhAdvaitakA apara nAma / de. vedAnta/712. vaidika hotA hai| darzanakA sthUlase sUkSmako ora vikAsa-de. darzana (SaDdarzana ) / paM.vi./1/94 yatparadArArthAdiSu jantuSu niHspRhamAhisaka cetaH / zoka-1. zoka va zoka nAmakamakA lakSaNa duzchedayAntarmalahattadeva zaucaM paraM nAnyada za-citta jo parastrI evaM paradhanakI abhilASA na karatA huA SaT kAya jIvoMkI hiMsAse sa. si./6/11/328/12 anugrAhakasaMbandhavicchede vaiklavyavizeSaH rahita hotA hai, ise hI durbhedya abhyantara kaluSatAko dUra karanevAlA zokaH / uttama zaucadharma kahA jAtA hai, isase bhinna dUsarA zaucadharma nahIM sa. si./4/8/386/1 yadvipAkAcchocanaM sa zokaH / -1. upakAra karanevAlese sambandhake TUTa jAnepara jo vikalatA hotI hai vaha zoka hai ( rA. vA./6/11/2/516/21) / 2. jisake udayase zoka hotA hai 3. gaMgAdimeM snAna karanese zaucadharma nahIM vaha zoka (nAmakarma) hai| (rA. vA./8/4/4/574/18), (dha.6/ paM. vi./1/15 gaGgAsAgarapuSkarAdiSu sadA tIrtheSu sarveSvapi snAtasyApi 1,6-1,24/47/8), (dha. 13/5,5,66/361/12) / na jAyate tanubhRtaH prAyo vizuddhiH parA / mithyAtvAdimalImasaM yadi hai 64 jainendra siddhAnta koza
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zauca = mano'tizudrodadhataH kiM bahuzo'pi zuddhayati surApUraprapUrNo ghaTaH // 65 // yadi prANIkA mana mithyAtvAdi doSoMse malina ho rahA hai to gaMgA, samudra evaM puSkara Adi sabhI tIrthoM meM sadA snAna karanepara bhI prAyaH karake vaha atizaya vizuddha nahIM ho sakatA ( ThIka bhI -madya ke pravAhase paripUrNa ghaTako yadi bAhyameM atizaya vizuddha jalameM bahuta bAra dhoyA jAve to bhI kyA vaha zuddha ho sakatA hai| arthAt nahIM / 65 - 4. zaucadharmake cAra bheda rA.bA./6/6/0/516/5 tattanivRcita zaucaM catumase - jIvana lobha, iMdriyalobha, Arogya sobha va upayoga lobhake bhedase lobha cAra prakAra hai - de, lobha) isa cAra prakAra ke lobhakA tyAga karanese zauca bhI cAra prakArakA ho jAtA hai ( cA sA./63/2) / 5. pauca va tyAga dharma meM antara rA. bA./1/6/20/260/10 zaucavacanAta (vyAgasya) siddhiriti peTa nApi papatteH // 101 asaMnihite parigrahe karmodayazAsa garna utpadyate nityaM zaucamukta tyAgaH punaH saMnihitasyApAyaH dAnaM vA svayogyam athavA saMyatasya yogyaM jJAnAdidAnaM tyAga ityucyate / prazna - zauca vacanase ho tyAga dharmakI siddhi ho jAtI hai ataH syAna dharmakA pRthaka nirdeza partha hai| uttara-nahIM kyoMki zaucadharma meM parigrahake na rahanepara bhI karmodayase honevAlI tRSNAkI nivRti kI jAtI hai para tyAgameM vidyamAna parigraha chor3A jAtA hai| athavA tyAgakA artha sva yogya dAna denA hai| saMyatake yogya jJAnAdi dAna denA zyAga hai| . 5. zauca va AkiMcanya dharma antara rA.mA./1/6/7/266/1 sthAdetat-ArDicanyaM vakSyate tatrAsyAvarodhAda zaucagrahaNaM punaruktamiti; tannaH kiM kAraNam / tasya nairmamyapradhAnasmAt svazarIrAdiSu saMskArApohArtha mAi - prazna- Age AkiMcanya dharmakA kathana kareMge, usIse isakA artha bhI ghera liyA jAnese zauca dharmakA grahaNa punarukta hai| uttara- aisA nahIM hai, kyoMki Arkiyanyadharma svazarIra Adi saMskAra Adiko abhilASA dUra karake nirmamatva bar3hAneke lie hai aura zauca dharma lobhakI nivRlie ata donoM hai| 7. zaucadharma pAlanArthaM vizeSa bhAvanAe~ ma.A./mU./1426-1430/2152 so Ayoga hoi puriyassa aDiyogassa aravida hone atha paDimossa 14160 sajie asthA parihAse to me arathe itya komajbha vibhao gahida vijaDesu / 1437 // iha ya parattae loe dose bahue ya Avahaha lobho / idi appaNI gaNittA Nijjedavbo' havadi lobho 1438 lobha karanepara bhI puNya rahita manuSyako dravya free nahIM hai aura na karanepara bhI puNyavAnako panakI prApti hotI hai| isalie dhana prApti meM Asakti kAraNa nahIM, parantu puNya hI kAraNa hai aisA vicArakara lobhakA tyAga karanA cAhie | 1436 / isa trailokya meM maiMne anansabAra dhana prApta kiyA hai, ataH anansabAra grahaNa kara tyAge hue isa dhanake viSaya meM Azcarya cakita honA phajUla hai / 1437 ihapara loka meM yaha lobha anekoM doSoMko utpanna karatA hai aisA samajhakara lobha kaSAyapara vijaya prApta karanA caahie| 1 pa. bA./6/6/27/566/16 zucyAcAramihApi sanmAnayanti sarve vizrambhAdayazca guNAH samadhitiSThati somabhAvanAkAntahRdaye nAvakA samate gumAda raha cAmutra cAcin vyasanamAna 43 zraddhAna zuci AcAra vAle nirlobha vyaktikA isa lokameM sanmAna hotA hai| vizvAsa Adi guNa usameM rahate haiN| lobhIke hRdaya meM guNa nahIM rahate / vaha isa loka aura paralokameM aneka ApattioM aura durgatiko prApta hotA hai / ( ana. dha. / 6 / 27) niraashckreshvrshriym| zA./16/66-71 zakenApIcyA jAtu na bhartRmudara kSamAH / lobhAcasvAmiguruvRddhAnAbAtAMzca jIrNadInAdIca vyApAca vigatako lobhAta vittamArate 1901 ye keci risaddhAnte doSAH zvabhrasya sAdhakAH proktAH / prabhavanti nirvicAra te sobhAdeva jantunA // 71 // - aneka manuSya yadyapi apanI icchA se zAkase peTa bharane ko kabhI samartha nahIM hote tathApi sobha ke bAse cakravartIkI so sampadAko bA~dhate haiN| isa lobhakaSAyase pIr3ita huA puruSa apane mAlika, guru, bandhu, vRddha, strI, bAlaka, tathA kSINa, durbala, anAtha, dInAdiko bhI nizaMkatA se mArakara dhanako grahaNa karatA hai |70| narakako le jAnevAle jo jo doSa siddhAnta zAstrameM kahe gaye haiM me rAma jIvoMke niHkalyA homase pragaTa hote haiN| za ( ana. dha. / 6 / 24-26,31 ) / * anya sambandhita viSaya 2. zaucadharma va manoguptimeM antara / 2. dazadharma nirdeza / zaurapura -- kuzaya dezakA eka nagara / - de0 manuSya /4 / zyAmakumAra - asurakumAra ( bhavanavAsI deva ) - de. asura / zyAmavara-madhya sokakA rahamo dvIpa va sAgara-de, loka/2/1 zrRMkhalita- - kAyotsargakA eka aticAra / - de. vyutsarga / 1 zraddhAna mokSamArga meM cAritra Adiko mula honese zraddhAko pradhAna kahA hai / yadyapi andha zraddhAna akiMcitkara hotA hai tathApi sUkSma padArthoMke viSaya meM Agamapara andha zraddhAna karaneke atirikta koI cArA nahIM / samyagdRSTikA yaha andha zraddhAna ISat nirNaya lakSaNavAlA hotA hai, para vidhyArikA apane pakSI haTha sahita / - 1. zraddhAna nirdeza 1. zraddhAnakA lakSaNa isa de. pratyaya / 1 dRSTi, zraddhA, ruci, pratyaya ye ekArtha vAcI haiM / sa sA/A./ 100 18 sameti pratyayalakSaNaM zraddhAnamuttamarI... AtmAko jaisA jAnA vaisA hI hai 'isa prakArakI pratIti hai lakSaNa jisakA ' aisA zraddhAna udita hotA hai / pra. saM./TI./21/11/12 zraddhAnaM ruvinizcayamevetyameveti niya buddhiH samyagdarzanam / = ( sapta tattvoM meM calamalAdi doSoM rahita ) zraddhAna ruci nizcaya, athavA jo jinendrane kahA tathA jisa prakAra bahA hai usI prakAra hai, aisI nizcaya rUpa buddhiko samyagdarzana kahate haiM / paM. dha. /u. / 412 tattvArthAbhimukhI buddhiH zraddhA / - unmukha buddhiko zraddhA kahate haiM / - ye. gumi / 2 / 5 / - de. dharma / jainendra siddhAnta koza 2. zraddhAna ke anusAra cAritra hotA hai sa.za. / 65-66 mAhitI bhAvajAyate ya zraddhA cittaM tatraiva lIyate / 65 // yatrAnAhitaH puMsaH zraddhA tasmAnnivartate / yasmAnnivartate zraddhA kutazcittasya tallyaH | 16 | = jisa kisI viSaya meM puruSakI dattAvadhAna buddhi hotI hai usI viSaya meM usako zraddhA hotI hai aura jisa viSayameM zraddhA utpanna ho jAtI hai - tattvArthoMke viSaya meM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhAna 44 2. andha zraddhAna nirdeza usa viSayameM usakA mana lIna ho jAtA hai|65| jisa viSayameM dattAvadhAna buddhi nahIM hotI usase ruci haTa jAtI hai| jisase ruci haTa jAtI hai usa viSayameM lInatA kaise ho sakatI hai| 3.cAritrakI zakti na ho to zraddhAna to karanA cAhie ni. sA./mU./154 jadi sakkadi kATu' je paDikamaNAdi karejja jhaannmy|| sattivihINo jA jai saddahaNaM cetra kAyavyaM 154 / yadi kiyA jA sake to aho ? dhyAnamaya, pratikramaNAdi kara; yadi tU zakti vihIna ho to tabataka zraddhAna hI kartavya hai| da. pA./mU./22 ja sakai taM kIrai jaM ca Na sakkei taM ca saddahaNaM / keva lijiNe hi bhaNiyaM saddahamANassa saMmattaM / 22 / jo karaneko (tyAga karaneko) samartha ho to kariye, parantu yadi karaneko samartha nahIM to zraddhAna to kIjie, kyoMki zraddhAna karanevAlo ke kevalI bhagavAnne samyaktva kahA hai / 22 / ni, sA./tA. bR./154/ka. 264 kalivilasite paapbhuule| ...atosdhyAtma dhyAnaM kamiha bhavennirmaladhiyAM / nijAtmazraddhAnaM bhavabhayaharaM svIkRtamidam / pApase bahula kalikAlakA vilAsa honepara... isa kAla meM adhyAtma dhyAna kaise ho sakatA hai| isalie nirmala buddhivAle bhavabhayakA nAza karanevAlI aisI isa nijAtma zraddhAko aMgIkAra karate haiN| 1. yathArtha zraddhAna na kare to amavya hai pra. sA./mU-/62 No saddahati sokvaM suhesu paramaM ti vigadadhAdINaM / suNidUNa te abhavyA bhavvA vA taM paDiccha ti 621 =jinake ghAtikarma naSTa ho gaye haiM, unakA sukha ( sarva ) sukhoM meM utkRSTa hai, yaha sunakara jo zraddhA nahIM karate ve abhavya haiM aura bhavya use svIkAra karate haiMusakI zraddhA karate haiN| 5. anya sambandhita viSaya 1. zraddhAnameM samyaktrakI prdhaantaa| -de, sabhyagdarzana/II/2.3 / 2. zraddhAnameM anubhavakI pradhAnatA / -de, anubhava/3 / 3. zraddhAna va samyagdarzanameM kathaMcit bhedAbheda / -de. smygdrshnaa/1| 4. darzanakA artha shrddhaan| -de. samyagdarzana/|1| 5. zraddhAnameM bhI kathaMcit jnyaanpnaa| -de, samyagdarzana/I/4 / 6. zraddhAna va zAnameM puurvottrvrtiipnaa| -de. jJAna/III/3. 7. jJAna va zraddhAnameM antara / -de. smygdrshn/4| vAloM ko kisa prakAra stavana karane yogya hai| isase sarvakI sattA siddha ho, yahIM karma kA mUla hai / aisI jinakI AmnAya hai| bhadrabAhu caritra/pra.6 pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadbacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / na to mujhe vIra bhagavAna kA koI pakSa hai aura na kapilAdikoMse dveSa hai jisakA bhI vacana yukti sahita hai, usa hI se mujhe kAma hai| English Tatwarth Sutra/Page 15- Right Belief is not identical with blind faith, Its authority is neither External nor autocratic - samyagdarzana andha zraddhAnakI bhA~ti nahIM hai| isakA adhikAra na to bAhya hai aura na rUr3hi rUpa hI hai| 2. andhazraddhAna ISat nirNaya lakSaNa vAlA hotA hai de0 Agama/3/AgamakI virodhI do bAtoMkA saMgraha karane vAlA saMzaya mithyAdRSTi nahIM hotA, kyoMki saMgraha karane vAleke yaha 'sUtrakathita hai' isa prakArakA zraddhAna pAyA jAtA hai, ataeva use sandeha nahIM ho sktaa| go. jI./jI.pra./561/1006/13 tacchraddhAnaM AjJayA pramANAdibhivinA AptavacanAzrayeNa ISanirNayalakSaNayA...] = binA pramANa naya Adike dvArA vizeSa jAne, jaisA bhagavAnne kahA vaise hI hai, aise Apta bacanoMke dvArA sAmAnya nirNaya hai lakSaNa jisakA aisI AjJAke dvArA zraddhAna hotA hai| 3. sUkSma dUrasthAdi padArthoM ke viSayameM andha zraddhAna karanekA Adeza 2. andha zraddhAna nirdeza * zraddhAnameM parIkSAkI pradhAnatA-de. nyaay/2/1| . ..parIkSA rahita andha zvaddhAna akiMcitkara ka. pA. 1/7/3 juttivirahiyaguruvayaNAdo payaTTamANassa pamANANusArita vishehaado| =ziSya yuktikI apekSA kiye binA mAtra guru vacanake anusAra pravRtti karatA hai use pramANAnusArI mAnane meM virodha AtA bha, A./mU./36/128 dhammAdhammAgAsANi poggalA kAladavya jIve y| ANAe saddahanto samattArAhao bhnnido|36|- dharma, adharma, AkAza, pudgala kAla va jIva ina chaha dravyoMko jinezvarakI AjJAse zraddhAna karane vAlA AtmA samyaktvakA ArAdhaka hotA hai / 36 // dra, saM./TI./48/202 para uddhRta svayaM mandabuddhitve'pi viziSTopA dhyAyAbhAve api zuddhajIvAdipadArthAnA sUkSmatve'pi sati sUkSma jinoditaM vAkyaM hetubhiryanna hanyate / AjJAsiddha tu tadgrAhya nAnyathAvAdino jinAH ... / =svayaM alpabuddhi ho vizeSa jJAnI gurukI prApti na ho jaba zuddha jIvAdi padArthokI sUkSmatA hone para-zrI jinendra kA kahA huA jo sUkSmatattva hai, vaha hetuoMse rakhaNDita nahIM ho sakatA, ataH jo sUkSmatattva hai use jinendrakI AjJAke anusAra grahaNa karanA caahie| ( da. pA./TI./12/12/28/para uddhRt)| paM. vi./1/128 nizcetavyo jinendrastadatulavacA gocare'rthe proksse| kAryaH so'pi pramANa vadata kimapareNAlaM kolAhalena / satyAM chadmasthatAyAmiha smypthsvaanubhuutiprbuddhaa| bho bho bhavyA yatadhvaM dRgabagamanidhAvAtmani prItibhAjaH // 128 -he bhavya jIvo! Apako jinendradevake viSayameM va unakI vANIke viSayabhUta parokSa padArthoke viSayameM usIko pramANa mAnanA cAhie, dUsare vyartha ke kolAhalase kyA prayojana hai| ataeva chadmastha avasthAke rahane para siddhAnta mArgase Aye hue AtmAnubhavase prabodhako prApta hokara Apa samyadarzana va jJAnakI nidhi svarUpa AtmAke viSayameM prItiyukta hokara ArAdhanA kIjie / 1280 ana. dha./2/25 dharmAdInadhigamya sacchU tanayanyAsAnuyogaiH sudhIH, zraddadhyAdavidAjJayaiva sutarAM jIvAMstu siddhetarAt / 25 / -viziSTa jJAnake dhArakoMko samIcIna, pramANa-naya-nikSepa aura anuyogoM ke dvArA dharmAdika dravyoM ko jAnakara unakA zraddhAna karanA caahie| kintu manda jJAniyoM ko kevala AjJAke anusAra hI unakA jJAna va dvAna karanA caahie| mo. mA. pra./7/316/7 jo nirNaya karane ko vicAra karate hI samyaktvako doSa lAgai, to aSTasahasrImeM AjJApradhAnateM parIkSA pradhAnako uttama kyoM kahA? mo. mA. pra./18/381/13 jo maiM jina vacana anusAri mAnau ho to bhAva bhAse binA anyathApano hoya jAya / sattA svarUpa/pR. 102 ( jisakI sattAkA nizcaya nahIM huA vaha parIkSA jainendra siddhAnta koza
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhAna 3. samyagdRSTi va mithyAdRSTi meM antara dasaM. TI./22/68/6. kAladravyamanyadvA paramAgamAvirodhena vicAraNIyaM ___* mithyAdRSTikA dharma sambandhI zraddhAna zraddhAna nahIM / paraM kintu vItarAgasarva jJavacanaM pramANa miti manasi nizcitya -de0 mithyaadRsstti| vicAro na kartavyaH / ...vivAde rAgadveSau bhavatastatazca saMsAravRddhi * samyagdRSTike zraddhAnameM kadAcit zaMkAko smbhaavnaa| riti / kAla dravya tathA anya dravyake viSaya meM paramAgama ke avirodhase hI vicAranA caahie| 'vItarAga sarvajJakA vacana pramANa hai| -de0 niHzaMkita/3 / aisA manameM nizcaya karake unake kathanameM vivAda nahIM karanA caahie| ____2. sUkSmAdi padArthoke azraddhAnameM bhI samyagdarzana kyoMki vivAda meM rAga-dveSa va inase saMsArakI vRddhi hotI hai| sammata hai| paM, dha/u./482 arthavazAdatra sUtraM (sUtrArthe ) zaGkA na syAnmanISiNAma / sukSmAntaritadUrArthAH syustadAstikyagocarAH / 4826 - sUkSma, bha. A./vi./37/139/21 yadi nAma dharmAdidravyAparijJAnAt parijJAnadUravartI aura antarita padArtha samyagdRSTike Astikyake gocara haiM sahacAri zraddhAnaM nospannaM tathApi nAsau mithyASTidazanamohodaataH unake astitva pratipAdaka AgamameM prayojanabaza kabhI bhI zaMkA yastha azraddhAnapariNAmasyAjJAnaviSayasyAbhAvAt / na hi zraddhAnanahIM hotii|482|| syAnutpattirazraddhAnaM iti gRhItaM zraddhAnAdanyadazraddhAnaM idamithamiti de0 Agama// chadmasthoMko virodhI sUtroMke prApta honepara viziSTa shruutniruupite'ruciH| = yadyapi dharmAdi dravyoM kA jJAna na honese jJAnIke abhAva meM donoMkA saMgraha kara lenA caahie| jJAnake sAtha honevAlI zraddhA utpanna nahIM huI to bhI vaha samyade0 samyagdarzana/I/1/2 tattvAdipara andhazraddhAna karanA AjJA. gdRSTi hI hai, mithyAdRSTi nahIM hai, kyoMki darzana mohanIya karma ke samyaktva hai| udayase utpanna huA jo azraddhAna jo ki ajJAnako viSaya karatA hai vaha yahA~ nahIM hai| mithyAdarzanase utpanna huA jo zraddhAna va 1. kSayopazamakI hInatAmeM tatva sUtroMkA bhI andha aruci rUpa hai arthAt yaha vastu svarUpa isa tarahase hai aisA jo zraddhAna kara lenA yogya hai AgamameM kahA gayA hai usa viSayameM aruci honA yaha mithyAdarzana rUpa azraddhAna hai aura prakRta viSayameM aisI azraddhA nahIM hai| parantu kA. a./324 jo Na vijANadi tacca so jiNavayaNe karedi saddahaNaM / jinezvarake pratipAdita jIvAdi sacce haiM, aisI manameM prIti-ruci jaM jiNavarehi bhaNiyaM taM sabvamahaM samicchAmi / 324 / =jo tattvoM utpanna hotI hai| ko nahIM jAnatA kintu jinavacanameM zraddhAna karatA hai ki jina bhagavAnne jo kucha kahA hai usa usa sabako maiM pasanda karatA huuN| vaha 3. guru niyogase samyagdRSTike bhI asat vastukA bhI zraddhAvAn hai / 324 zraddhAna sambhava hai| paM.vi./1/125 yaH kalpayet kimapi sarva vido'pi vAci saMdihya tattvamasamaJjasamAtmabuddhyA / khe patriNa vicaratAM sudRzekSitAnAM bha, A./mU./32/121 sammAdiTThI jIvo uvaiLaM pavayaNaM tu saddahai / saMkhyA prati pravidadhAti sa vAdamandhaH // 12 // - jo sarvajJake bhI saddahai asambhAvaM ayANamANo gurunniyogaa|32| -samyagdRSTi jIva vacanameM sandigdha hokara apanI buddhise tattvake viSayameM anyathA jina upadiSTa pravacanakA to zraddhAna karatA hI hai, kintu kadAcita, kucha kalpanA karatA hai, vaha ajJAnI puruSa nirmala netroM vAle vyaktike ( sadbhAvako) nahIM jAnatA huA guruke niyogase asadbhAvakA bhI dvArA dekhe gaye AkAzameM vicarate hae pakSiyoMkI saMkhyAke viSayameM zraddhAna kara letA hai|321 ( ka.pA./sutta/10/gA 107/637); (paM. vivAda karane vAle andheke samAna AcaraNa karatA hai / 125 // ( paM.. saM./prA./1/12); (dha.1/1,1,13/gA, 110/173); (dha,6/1,6-8,6/ vi./13/34)| gA, 14/242), (go, jii./muu./27/56)| la.sA./mU./105/144 sammudaye calamaliNamagAda saddahadi taccayaM atthaM / 4. andha zraddhAnakI vidhikA kAraNa va prayojana saddahadi asambhAva ajANamANo guruNiyogA / 1031 =samyaktva de0 Agama/6/4 atIndriya padArthoMke viSayameM chadmastha jIvoMke dvArA mohanIyake udayase tattva zraddhAnameM cala, mala va agADha doSa lagate katipata yuktiyoMse rahita nirNayake lie hetutA nahIM pAyI jaatii| haiN| vaha jIva Apa vizeSa na jAnatA huA ajJAta guruke nimittai isalie upadeza ko prApta karake nirNaya karanA caahie| asatkA bhI zraddhAna karatA hai| parantu sarva jJakI AjJA aise hI hai paM.dha./u./1045 sUkSmAntaritadUrArthAH prAgevAtrApi darzitAH / nityaM aisA mAnakara zraddhAna karatA hai, ataH samyagdRSTi hI hai| jinoditarvAkyAtuM zakyA na cAnyathA 11045 // = pahale bhI 4. asatkA zradAna karanese samyazvameM bAdhA nahIM kahA hai ki paramANu Adi sUkSma padArtha, rAma-rAvaNAdika sudIrgha atIta kAlavI aura meru Adi dUravartI padArtha sadaiva jinavANIke bhaatii| dvArA hI jAne jA sakate haiM kintu anyathA nahIM jAne jA bha, A./vi./32/122/1 sa jIvaH sammAdiTThI...pratItapadArthakatvamAsakate 11045 darzitaM / zraddhahati zraddhAnaM karoti asatyamapyarthaM ayANamANe anava3. samyagdRSTi va mithyAdRSTike zraddhAnameM antara gacchan / kiM / viparItamanenopadiSTamiti / guroryAravyAturasyAyamartha iti kathanAnniyujyate pratipattyA zrotA anena vacanena iti niyogaH 1. mithyASTikI prarUpaNApara samyagdRSTiko zraddhAna nahIM kathanaM / sarvajJapraNItasyAgamasyArthaH AcArya paraMparayA aviparItaH shrutohotaa| 'vadhRtazcAnena sUriNA upadiSTo mameti sarva jJAjJAyA rucirasyAstIti / AjJArucitayA samyagdRSTirbhavatyeveti bhAvaH / "yaha samyagdRSTi pa.dha/u./561 sUkSmAntaritadUrAtheM darzite'pi kudRSTibhiH / nAlpa- jIva asatya padArthakA bhI zraddhAna karatA hai, parantu vaha tabataka asatya stataH sa muhyeta kiM punazcedbahuzrutaH / 561 / -mithyAdRSTiyoM dvArA padArtha ke Upara zraddhAna karatA hai jabataka vaha 'gurune mereko asatya sUkSma, dUrastha va antarita padArthoM ke dikhAnepara bhI alpajJAnI samya. padArtha kA svarUpa kahA hai' yaha nahIM jAnatA hai| jabataka vaha asatya gdRSTi mohita nahIM hotA hai| yadi bahuzruta dhAraka huA to phira padArthakA zraddhAna karatA hai taba taka usane AcArya paramparAke anusAra bhalA kyoMkara mohita hogaa| jinAgamake jIvAdi tattvakA svarUpa kahA hai aura jinendra bhagavAna kI jainendra siddhAnta koza
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraddhAna--- zrAvaka de. samyagdarzama//5 jo samyagdarzanase bhraSTa hai ve bhadha haiN| kyoMki samya. gdarzanake binA jJAna va cAritra niyama pUrvaka nahIM hote| dhaddhAna prAyazcitta-de. prAyazcitta/1 / zraddhAvAna-1.apara videhakA eka vakSAra-de loka // 3 // 2. usa vakSArakA eka kUTa tathA usa kTakA rakSaka deva, de. lok/5/4| zramaNa-1na, ca, vR./332 sammA vA micchA viya tavohaNA samaNa taha ya annyaaraa| hoti virAya sarAyA jadirisimuNiNo ya NAyabA |332-shrmnn tathA anagAra samyaka va mithyA donoM prakArake hote haiN| samyak zramaNa virAgI aura mithyA zramaNa sarAgI hote haiM / unako hI yati, RSi, muni aura anagAra kahate haiM / 332 // (pra. sA./tA. vR./246); (vizeSa-de. sAdhu ) 2. zramaNake 10 kalpokA nirdeza saadhu/2| zramaNa-1 eka graha-de. graha / 2. eka nakSatra-de. nakSatra / zrAvaka-vivekavAna viraktacitta aNuvratI gRhasthako zrAvaka kahate haiN| ye tIna prakArake haiM-pAkSika, naiSThika va sAdhaka / nija dharmakA pakSa mAtra karanevAlA pAkSika hai aura vatadhArI naiSThika / isameM vairAgyakI prakarSatAse uttarottara 11 zreNiyA~ haiN| jinheM 11 pratimAe~ kahate haiN| zaktiko na chipAtA huA vaha nicalI dazAse krama pUrvaka uThatA calA jAtA hai| antima zreNI meM isakA rUpa sAdhuse kiMcit nyUna rahatA haiN| gRhastha dazAmeM bhI viveka pUrvaka jIvana mitAneke lie aneka kriyAoMkA nirdeza kiyA gayA hai| AjJA pramANabhUta mAnanI cAhie aisA bhAva hRdaya meM rakhatA hai ata: usake samyagdarzanameM hAni nahIM hai, vaha mithyASTi nahIM ginA jAtA hai| sarvajJakI AjJAke Upara usakA prema rahatA hai, vaha AjJA ruci honese samyagdRSTi hI hai, aisA bhAva smjhnaa| (aura bhI de. aagm/5)| go.jI./jI. pra./27/56/92 asadbhAvaM-atattvamapi svasya vizeSajJAna zUnyatvena kevala guruniyogAt arha dAdyAjJAtaH zraddadhAti so'pi samyagdRSTireva bhavati tadAjJAyA anatikramAt / 271 - apane vizeSa jJAnakA abhAva honese guruke niyogase 'arahaMta devakA aisA hI upadeza hai' aisA samajhakara yadi koI padArtha kA viparIta bho zraddhAna kara letA hai to bhI vaha samyagdRSTi hI hai, kyoMki usane arahaMtakA upadeza samajhakara usa padArtha kA vaisA zraddhAna kiyA hai| unakI AjJAkA atikrama nahIM kiyaa| 5. samyak upadeza milanepara bhI haTha na chor3e to mithyAdaSTi ho jAye bha, A./mU.33,36 suttAdo ta samma darasijjataM jadA Na sddhdi| so ceva havaha micchAdiTThI jIvo tado pahudi // 33 // padamakravaraM ca ekka pi jo Na rocedi suttaNihiTThaM / sesaM rocaMto vihu micchAdiTThI muNeyatro 36-1. sUtrase AcAryA dikake dvArA bhale prakAra samajhAye jAnepara bhI yadi vaha jIva viparIta artha ko chor3akara samIcIna arthakA zraddhAna nahIM karatA, to usa samayase vaha samyagdRSTi jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai| (dha. 1/1,1,36/gA, 143/262); (go. jI./mU./28); (la. sA./mU./106/144 ) 2. sUtrameM upadiSTa eka akSara bhI arthako pramANa mAnakara zraddhA nahIM karatA vaha mAkIke zrRtArtha vA zrutAMzako jAnatA huA bhI mithyAdRSTi hai / kyoMki bar3e pAtrameM rakhe dUdhako choTI sI bhI viSa kaNikA bigAr3atI hai| isI prakAra azraddhAkA choTA sA aMza bhI AtmAko malina karatA hai / / 1. kyoMki mithyASTike hI aikAntika pakSa hotA hai bha. A./mU./10/138 mohodayeNa jIvo uvai8 pavayaNaM Na saddahadi / saddahadi asambhAvaM ubaiThaM aNuvai vA / 40)- darzana mohanIya karmake udaya honese yaha jIva kahe hue jIvAdi padArthoM ke sacce svarUpapara zraddhAna karatA nahIM hai| parantu jisakA svarUpa kahA hai athavA kahA nahIM aise asatya padArthoM ke Upara vaha zraddhAna karatA hai // 4 // ka. pA. sU./108/pR. 637 micchAiTThI NiyamA uvaiTTha pavayaNaM Na saddahadi / saddahadi asanbhAva uvaiTTha vA aNuvaircha |108/mithyaavRsstti jIva niyamase sarvajJake dvArA upadiSTa pravacanakA to zraddhAna nahIM karatA hai, kintu asarvajJa puruSoM ke dvArA upadiSTa yA anupadiSTa asadbhAvakA arthAta padArthake viparIta svarUpakA zraddhAna karatA hai / 108) (dha. 6/1,6-86/gA. 15/242) / * samyagdRSTiko pakSapAta nahIM hotA-de. smygdRsstti| .. ekAnta zraddhAna yA darzana vAdakA nirdeza 1. mithyA ekAntako apekSA jJA./4/24 kaizcit kIttitA muktidarzanAveva kevalam / vAdinA khalu sarveSAmapAkRtya nayAntaram / 24 / kaI bAdiyoMne anya samasta vAdiyoM ke anya nayapakSoM kA nirAkaraNa karake kevala darzanase hI mukti honI kahI hai, // 24 // 2. samyagekAntako apekSA de. vijJAnavAda/2 jJAna kriyA va zraddhA tInoM hI milakara prayojana * bheda va lakSaNa 1 zrAvaka sAmAnya ke lakSaNa / zrAvakake bhed| 1. pAkSikAdi tIna bhedaH 2. naiSThika zrAvakake 11 bheda; 3. gyArahavI pratimAke do bhed| pRthaka-pRthak 11 prtimaaeN| -de, vaha baha nAma / pAkSikAdi zrAvakoMke lakSaNa / zrAvaka sAmAnya nirdeza gRhastha dharmakI prdhaantaa| zrAvaka dharmake yogya pAtra / vivekI gRhasthako hiMsAkA doSa nhiiN| zrAvakako bhatra dhAraNakI siimaa| zrAvakake mokSa niSedhakA kAraNa / zrAvakake paDhane na par3hane yogya zAstra -de. shrotaa| zrAvakameM vinaya va namaskAra yogya vyavahAra --de. viny/3| samyagdRSTi bhI zrAvaka pUjya nahIM -de. vinaya/4 / gRhasthAcArya -de. aacaary/2| zrAvaka hI vAstavameM brAhmaNa hai -de. brAhmaNa / zrAvakako guru saMzA nahIM -de. guru/1| |* pratyeka tIrthakarake tIrthameM zrAvakoMkA pramANa -de. tiirthNkr/5| jainendra siddhAnta koza
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka 1. bheda va lakSaNa pAkSika va naiSThika zrAvaka nirdeza saMyatAsaMyata guNasthAna -de, saMyatAsaMyata / naiSThika zrAvakameM samyaktvakA sthAna / / samyagdRSTi zrAvaka mithyAdRSTi sAdhuse U~cA hai -de. saadhu4i| * samyagdRSTi va mithyAdRSTike vyavahAra dharmameM antara -de, mithyaadRsstti/4| | gyAraha pratimAoMmeM uttama madhyamAdi vibhaag| kSullakA -de. kssullk| | gyAraha pratimAoMmeM uttarottara vratokI trtmtaa| 4 pAkSika zrAvaka sarvathA avirati nhiiN| pAkSika zrAvakakI dinacaryA / pA~cau vratoMke eka deza pAlana karanese vratI hotA hai| pAkSika va naiSThika zrAvako antr| * zrAvakake yogya liMga -de. liNg/1| sAdhu va zrAvakake dharmameM antara -de. dharma/6 / sAdhu va zrAvakake dhyAna va anubhavameM antara -de. anubhv/5|| Avazyaka kriyAoMkA mhtv| kucha niSiddha kriyaaeN| saba kriyAoMmeM saMyama rakSaNIya hai| zrAvakako bhI samiti gupti AdikA pAlana karanA caahie| -de, vrata/2/4 / zrAvakako sthAvara vadha AdikI bhI anumati nahIM hai -de. vrt/3|| 4 | zrAvakake mUla va uttara guNa nirdeza aSTa mUla guNa abazya dhAraNa karane caahie| aSTamUla guNa nirdezakA samanvaya / aSTa mUla guNa vizeSa va unake aticAra - de. vaha vaha nAma / 3 | aSTa mUla guNa va sAta vyasanoMke tyAgake binA nAmase bhI zrAvaka nhiiN| zrAvakake 12 vrt| -de. vrt/1| | aSTamUla guNa vratI va avratI donoMko hote haiN| mUlaguNa sAdhuko pUrNa va zrAvakako eka deza hote haiN| zrAvakake anekoM uttaraguNa 1 zrAvakake do krtvy| 2 zrAvakake 4 kartavya / 3 zrAvakake 5 krtvy| 4 zrAvakake 6 krtvy| 5 zrAvakako 53 kriyaaeN| *zrAvakakI 25 triyaaeN| -de. kriyaa| * garbhAnvaya Adi 10 yA 53 kriyAe~-de. sNskaar/2|| zrAvakake anya krtvy| zrAvakakI snAna vidhi -de,snaan| dAna denA ii gRhasthakA pradhAna dharma hai-de. daan/3| vaiyAvRtya karanA gRhasthakA pradhAna dharma hai -de, vaiyAvRtya/ * | sAvadha hote bhI pUjA va mandira Adi nirmANakI AzA -de, dhrm/1/2| * | zrAvakoMko sallekhanA dhArane sambandhI -de.sallekhanA/1 va 3 // | aNavratoMmeM bhI kathaMcit mahAvratatva -de. vrata/3 / sAmAoyakake samaya zrAvaka bhI sAdhu-de. sAmAyika/3 / 1. bheda va lakSaNa 1. zrAvaka sAmAnyake lakSaNa sa.si./4/45/458/8 sa eva punazcAritramohakarma vikalpApratyAraNyAnAvaraNakSayopazamanimittapariNAmaprAptikAle vizuddhiprakarSayogAva shraavko"| - vaha hI (avirata samyagdRSTi hI) cAritra moha karmake eka bheda apratyAkhyAnAvaraNa karmake kSayopazama nimittaka pariNAmoMkI prAptike samaya vizuddhi kA prakarSa honese zrAvaka hotA huaa| sA.dha./1/15-16 mUlottaraguNa niSThAmadhitiSThan paJcagurupadazaraNyaH / dAnayajanapradhAno, jJAnasudhA zrAvakaH pipAsuH syAt / 15 / rAgAdikSayatAratamyavikasanAddhAramasaM virasukha - svAdAtmasvabahirSa histrasava dhAdya hovyapohAtmasu / sadagdarza nikAdidezaviratisthAneSu caikAdaza-sveka yaH zrayate yativataratastaM zraddadhe zrAvakam / 16 =paMca parameSThIkA bhakta pradhAnatAse dAna aura pUjana karanevAlA bheda jJAna rUpI amRtako pInekA icchuka tathA mUlaguNa aura uttaraguNoMko pAlana karanevAlA vyakti zrAvaka kahalAtA hai / 15 / antaraM gameM rAgAdikake kSayakI hInAdhikatAke anusAra pragaTa honevAlI AtmAnubhUtise utpanna sukhakA uttarottara adhika anubhava honA hI hai svarUpa jinhoMkA aise aura bahiraMgameM trasa hiMsA Adika pA~coM pApoMse vidhi pUrvaka nivRtti honA hai svarUpa jinhoMkA aise gyAraha deza virata nAmaka paMcama guNasthAnake darza nika Adi sthAnoM-darajoMmeM munivratakA icchuka hotA huA jo samyagdRSTi vyakti kisI eka sthAnako dhAraNa karatA hai usako zrAvaka mAnatA hU~ athavA usa zrAvakako zraddhAkI dRSTise dekhatA huuN| sA, dha/svopajJa TIkA/1/19 zRNoti guribhyo dharmamiti zrAvakaH / -jo zraddhApUrvaka guru Adise dharma zravaNa karatA hai vaha zrAvaka hai| dra. saM./TI./13/34/5 sa paJcamaguNasthAnavartI zrAvako bhavati / -paMcama guNasthAnavartI zrAvaka hotA hai / 2. zrAvakake bheda 1. pAkSikAdi tIna bheda cA. sA./41/3 sAdhakatvamevaM pakSAdibhitribhihiMsAdya pacita pApam apagataM bhavati / = isa prakAra pakSa caryA aura sAdhakatva ina tInoMse gRhasthIke hiMsA Adike ikaTTha kiye hue pApa saba naSTa ho jAte haiN| sA.dha./1/20 pAkSikAdibhi tredhA zrAvakastatra pAkSikaH / ... naiSThikaH saadhkH...|20 = pAkSika, naiSThika aura sAdhakake bhedase zrAvaka tIna prakArake hote haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka sA. dha. /3/6 prArabdho ghaTamAno niSpannAzcArhatasya dezayamaH / yoga iva bhavati yasya tridhA sa yogIva dezayamI / 6 / jise prakAra prArabdha Adi tIna prakArake yogase yogI tIna prakArakA hotA hai, usI prakAra dezayamI bhI prArabdha ( prAthamika ), ghaTamAno ( abhyAsI) aura niSpanna ke bhedase tIna prakArake haiM / paM. gha. //725 kiM punaH pAkSiko DhoneSThikA sAdhako naiSThika athavA sAdhaka zrAvaka to kaise| ==pAkSika, gUDha, 2. naiSThika ke 11 bheda mA. aNu./61 saNa-yaya-sAmAina posaha sacita rAhate va baMdhAraMparA aNu uhi desaviraveye / 136 dArzanika, malika, sAmayikI, proSadhopavAsI, sacittavirata, rAtribhuktavirata, brahmacArI. Arambhavirata parigraha virata anumati vizta aura uddiSTavirata me ( Avakake) gyAraha bheda hote haiM / 136 (cA. pA./mU./22) (paM. saM./ prA/9/136). (dha. 1/1.1.2 / 02/102), (5.1/1.1.122 / gA. 112/173), (5.6/4.1.45 /gA. 08/201). (go. jI./mU./400/80), (su. A./4), (cA. sA./1/2), (dra.saM./TI./11/24 12 uta (pN.vi./1/14)| cha.saM./TI./45/165/2 dArzanikavatika vikAsAmayika pravRttaH prAcitaparihAreNa divAnAparyeNa SaSTha, sarvathA ahaparyeNa samaH ArambhanivRzo'STamaHparigrahanivRtto namaH... anumatanivRtto dAgaH uddiSTAhAranivRtta ekAdazamaH dArzanika, atI sAmayikI zroSadhopavAsI aura sacita virata tathA dinA maithuna virata. avirata Arambhavirata aura parigraha virata anumati virata aura uddiSTa virata zrAvakake ye 11 sthAna haiM (sA. dha. /3/2-3) / 2. gyArahavI pratimAke 2 bheda basu zrA./301 eyarasammi ThANe ukkiTTho sAvao have duvio / [] pa koparagar3I vividha 3010 gyArahaveM arthAta uddiSTa virata sthAnameM gayA huA manuSya utkRSTa zrAvaka kahalAtA hai| usake do bheda haiM- prathama eka vastra rakhanevAlA ( kSullaka ), dUsarA kopIna ( laMgoTI ) mAtra parigrahavAsA ( ailaka ) (gula. zrA./104), (sA. pa. 7/38-36) / 3. pAkSikAdi zrAvakake lakSaNa 1. pAkSika zrAvaka cA, sA/40/4 asimadhikRSivANijyAdibhirgRhasthAnAM hiMsAsaMbhave'pi pakSaH / asi, masi, kRSi, vANijya Adi ArambhoM karmoMse gRhasthoMke himA honA sambhava hai tathApi pakSa caryA aura sAdhakapanA ina tInoMse hiMsAkA nivAraNa kiyA jAtA hai| inameM se sadA ahiMsA rUpa pariNAma karanA pakSa hai / sA. gha. / 2 / 2.96 tatrAdI anImA hiMsAmapAsitu madyamAMsamadhUtyujmeda patra kSIraphalAni ca 12 sthUla hisAnRtasteyamaithuna prvrddhnm| pApabhIrutayAbhyasyed- balavIrya nigUhakaH | 16 | = usa gRhastha dharma meM jinendra deva sambandhI AjJAko zraddhAna karatA huA pAkSika Apaka hiMsAko chor3ane ke lie sabase pahale madhya, mAMsa, madhuko aura paMca udumbara phaloMko chor3a deve |2| zakti aura sAmarthyako nahIM chipAnevAlA pAkSika zrAvaka pApake Dara se sthUla hiMsA, sthUla jhUTha; sthUla corI, sthUla kuzIla aura sthUla parigrahake tyAgakA abhyAsa kare / 16 / (pAkSika zrAvaka devapUjA guru upAsanA Adi kAryako zaktyanusAra nitya karatA hai - de. vaha vaha nAma) sadAvata khulavAnA (be. pUjA / 1) mandirameM phulavAr3I Adi labAnA kArya karatA hai ( de. caitya vaizyAlaya rAtri bhojanakA tyAgI hotA hai, parantu kadAcita | 48. 2. zrAvaka sAmAnya nirdeza - rAtriko sAthI AdikA grahaNa kara letA hai-the. rAtri bhojana (3/3) / parva ke dinoM meM proSadhopavAsako karatA hai- de, proSaghopavAsa (1/1) / vrata khaNDita honepara prAyazcitta grahaNa karatA hai (sA dha./2/ 77) / ArambhAdi saMkalpI Adi hiMsA nahIM karatA (de. zrAvaka / 2) isa prakAra uttarottara vRddhiko pAtA pratimAoMko dhAraNa karake eka dina muni dharmapara ArUDha hotA hai| de, pakSa / maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyasthya bhAvase vRddhiko prApta huA samasta hisAkA tyAga karanA jainoMkA pakSa hai / 2. caryA zrAvaka } pA. sA. 40/4 dharmA devatArya mantra siddhArtha moSadhArtha mAhArArthaM svabhogAya ca gRhamedhino hiMsA na kurvanti hiMsA bhane prAyazcittavidhinA vizuddhaH san parigrahaparityAgakaraNe sati svagRhaM dharma ca vezyAya samaya yA gRhaM parityajati tAvadasya caryA bhavati / - dharma ke lie, kisI devatAke lie kisI mantrako siddha karaneke lie, auSadhi ke lie aura apane bhogopabhogake lie, kabhI hiMsA nahIM karate haiN| yadi kisI kAraNa se hiMsA ho gayI ho to vidhipUrvaka prAyazcita kara vizuddhatA dhAraNa karate haiN| tathA parigrahakA tyAga karaneke samaya apane ghara, dharma aura apane vaMza meM utpanna hue putra Adiko samarpaNa kara jabataka ve gharako parityAga karate haiM tabataka unake caryA kahalAtI hai| yaha caryA dArzanikase anumati virata pratimA paryanta hotI hai (sA. dha./9/14) 3. naiSThika zrAvaka sA. gha. / 3 / 1 dezayamaghna kaSAya-kSayopazamatAratamyavazataH syAt / darzanikAyakAdayA-dazA meM STikaH sulezya ra 11 dezakA ghAta karanevAlI kaSAyoMke kSayopazamakI kramazaH vRddhike vazase zrAvakake darzanika Adika gyAraha saMyama sthAnoMke vazIbhUta aura uttama lezyA vAlA vyakti naiSThika kahalAtA hai |1| 4. sAdhaka zrAvaka ma.pu. / 3 / 14 jIvitAnte tu saadhnm| dehAtirAgAva dhyAnazuddhAtmazodhanam | 146 = jo zrAvaka Anandita hotA huA jIvanake antameM arthAt mRtyu samaya zarIra, bhojana aura mana, vacana kAya ke vyApArake tyAgase pavitra dhyAnake dvArA AtmAkI zuddhiko sAdhana karatA hai vaha sAdhaka kahA jAtA hai / ( sA. dha./1/16-20/8/1 ) / cA. sA. 41/1 sakalaguNasaM pUrNasya zarIrakampamAnonmIlanavidhi pariharamANasya lokAgramanasaH zarIraparityAgaH sAdhakatvam = isI taraha jisameM sampUrNa guNa vidyamAna haiM, jo zarIrakA kaMpanA, ucchvAsa lenA, netroMkA kholanA Adi kriyAoMkA tyAga kara rahA hai aura jisakA citta lokake Upara virAjamAna siddhoM meM lagA huA hai aise samAdhimaraNa karanevAlekA zarIra parityAga karanA sAdhakapanA kahalAtA hai / ste 2. dhAvaka sAmAnya nirdeza 1. gRhastha dharmakI pradhAnatA I kurala./6.8 guhI svasyaiva karmANi pAsa mAnato yadi tasya nAvazyakA dharmA bhinAzramanivAsinA / yo gRhI nityamudyaH pareSa kAryasAdhane svayaM cAcArasaMpannaH pUtAtmA sa pairapi yadi manuSya gRhastha ke samasta kartavyoM ko ucita rUpase pAlana kare, taba use, dUsare AzramoM dharmo pAlanekI kyA AvazyakatA 2 | 6 | jo gRhastha dusare logoM ko kartavya pAlanameM sahAyatA detA hai aura svayaM bhI dhArmika jIvana vyatIta karatA hai, vaha RSiyoMse adhika pavitra hai | jainendra siddhAnta koza
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.pAkSika va naiSThika zrAvaka nirdeza zrAvaka 3. pAkSika va naiSThika zrAvaka nirdeza ..naiSThika zrAvakameM samyaktvakA sthAna 6.vi./1/12 santaH sarvasurAsurendra mahitaM muktaH paraM kAraNaM ratnAnAM dadhati trayaM tribhuvanapradyoti kAye sati / vRttistasya yadunnataH paramayA bhaktyApitAjjAyate teSAM sadgRhamedhinAM guNavatAM dharmo na kasya priyaH / 12 / =jo ratnatraya samasta devendroM evaM asurendroMse pUjita hai. muktikA advitIya kAraNa hai tathA tInoM lokoMko prakAzita karanevAlA hai use sAdhujana zarIrake sthita rahanepara hI dhAraNa karate haiN| usa zarIrakI sthiti utkRSTa bhaktise diye gaye jina sadgRhasthoMke annase rahatI hai una guNavAna sadgRhasthoMkA dharma bhalA kise priyana hogA ! arthAta sarvako priya hogaa| 2. zrAvaka dhamake yogya pAtra sA.dha./1/11 nyAyopAttadhano, yajanguNagurUna. sahagI strivarga bhajannanyonyAnuguNaM, tadahaMgRhiNI-sthAnAlayo homayaH / yuktAhAravihAraAryasamitiH, prAjJaH kRtajJo vazI, zRNvandharma vidhi, dayAluraghabhI, sAgAradharma caret / 11 / nyAyase dhana kamAnevAlA, guNoMko, gurujanoMko tathA guNoMmeM pradhAna vyaktiyoM ko pUjanevAlA, hita mita aura priyakA vaktA, trivargako paraspara virodharahita sevana karanevAlA, trivarga ke yogya strI, grAma aura makAnasahita lajjAvAn zAstrake anukula AhAra aura vihAra karanevAlA, sadAcAriyoMkI saMgati karanevAlA, vivekI, upakArakA jAnakAra, jitendriya, dharmakI vidhiko sunanevAlA dayAvAn aura pApoMse DaranevAlA vyakti sAgAra dharmako pAlana kara sakatA hai / 11 / 3. vivekI gRhasthako hiMsAkA doSa nahIM ma. pu./36/143-144,150 syAdArekA ca SaTkarmajIvinAM gRhame dhinAm / hiMsAdoSo'nuSaGgo syAjjainAnAM ca dvijanmanAm / 143 / ityatra bra mahe satya alpsaavdysnggtiH| tatrAstyeva tathApyeSAM syAcchuddhiH zAstradarzitA / 144 // triveteSu na saMsparzo vadhenAidvijanmanAm / ityAtmapakSanikSiptadoSANAM syAnnirAkRtiH // 150 - yahA~para yaha zaMkA ho sakatI hai ki jo asi-maSI Adi chaha karmose AjIvikA karanevAle jaina dvija athavA gRhastha haiM unake bhI hiMsAkA doSa laga sakatA hai parantu isa viSayameM hama yaha kahate haiM ki Apane jo kahA hai vaha ThIka hai; AjIvikAke karanevAle jaina gRhasthoMke thor3IsI hiMsAkI saMgati avazya hotI hai, parantu zAstroM meM una doSoMkI zuddhi bhI to dikhalAyI gayI hai / 143-144 / arahantadevako mAnanevAleko dvijoMkA pakSa, caryA aura sAdhana ina tInoMmeM hisAke sAtha sparza bhI nahIM hotaa...||15|| gha. 1/1,1.13/175/4 samyaktvamantareNApi dezayatayo dRzyanta iti cenna, nirgatamuktikAGkSasyAnivRttaviSaya pipAsasyApratyAkhyAnAnupapatte / -prazna-samyagdarzanake binA bhI dezasaMyamI dekhane meM Ate hai ? uttara--nahIM, kyoMki, jo jIva mokSakI AkAMkSAse rahita haiM aura jinakI viSaya pipAsA dUra nahIM huI hai, unake apratyArayAna saMyamakI utpatti nahIM ho sakatI hai| basu. zrA./5 eyArasa ThANAI sammatta vivajjiya jIvarasa / jamhANa saMti tamhA sammattaM suNaha vocchaami|5|(shraavkke) gyAraha sthAna cUki samyagdarzanase rahita jIvake nahI hote, ataH maiM samyaktvakA varNana karatA huuN| he bhavyo ! tuma suno| dra, saM./TI./45/165/3 samyaktvapUrvakena.. dArzanikazrAvako bhavati / -samyaktvapUrvaka.. dArzanika zrAvaka hotA hai / (lA. saM./2/6 ) / 2. gyAraha pratimAoMmeM uttama madhyamAdi vibhAga cA. sA./40/3 AdyAstu SaT jaghanyAH syumadhyamAstadanu trayaH / zeSau dvAvuttamAyuktau janeSu jinshaasne|jinaagmme gyAraha pratimAo meMse pahalekI chaha pratimA jaghanya mAnI jAtI hai. inake bAdakI tIna arthAta sAtavI, AThavIM aura nauvIM pratimAe~ madhyama mAnI jAtI haiN| aura bAkI kI dazavI, gyArahavIM pratimAe~ uttama mAnI jAtI hai| (sA. dha./3/2-3); (dra. saM./TI./45/1/6/11); ( da. pA./TI./18/17) / 3. gyAraha pratimAoMmeM uttarottara vratoMkIratamatA cA. sA./2/4 ityekAdeza nilayA jinoditAH zrAvakAH kramazaH batAdayo guNA darzanAdibhiH pUrva guNaiH saha kramapravRddhA bhavanti / - jinendradevane anukramase ina gyAraha sthAnoM meM rahanevAle gyAraha prakAra ke zrAvaka batalAye haiN| ina zrAvakoMke vratAdi guNa samyagdarzanAdi apane pahale ke guNoM ke sAtha anukramase bar3hate rahate haiN| sA.dha./3/5 tadvadarza nikAdizca, sthairya sve sve vrate'vajan / labhate pUrvamevArthAda, vyapadezaM na tUttaram / =naiSThika zrAvakakI taraha apaneapane vratoM meM sthiratAko prApta nahIM honevAle darzanika Adi zrAvaka bhI vAstavameM pUrva-pUrva kI hI saMjJAko pAtA hai, kintu AgekI saMjJAko nahIM 11 4. pAkSika zrAvaka sarvathA avatI nahIM lA. saM./2/47-46 netthaM yaH pAkSikaM kazcid vrtaabhaavaadstyvtii| pakSamAtrAvalambI syAd vratamAtraM na cAcaret / 47 / yato'sya pakSagrAhitvamasiddha bAdhasaMbhavAt / lopAtsarva vidAjJAyAH sAdhyA pAkSikatA kutH|48 AjJA sarva vida: saiva kriyAvAn zrAvako mtH| kazcitsarva nikRSTo'pi na tyajetsa kula kriyAH / 4 / = prazna-1 pAkSika zrAvaka kisI vratako pAlana nahIM karatA, isalie vaha avatI hai| vaha to kevala vrata dhAraNa karanekA pakSa rakhatA hai, ataeva rAtribhojana tyAga bhI nahIM kara sakatA 1 uttara-aisI AzaMkA ThIka nahIM kyoMki rAtribhojanatyAga na karanese usakA pAkSikapanA siddha nahIM hotaa| sarvajJadeva dvArA kahI rAtribhoja natyAga rUpa kula kriyAkA tyAga na karanese usake sarvajJadevakI AjJAke lopakA prasaMga AtA hai, aura sarvajJakI ajJAkA lopa karanese usakA pAkSikapanA bhI kisa prakAra tthhregaa||47-480 2. sarvajJakI AjJA hai ki jo kriyAvAta kulakriyAkA pAlana karatA hai vaha zrAvaka mAnA gayA hai| ataeva jo sabase kama darjeke abhyAsamAtra mUlaguNoMkA pAlana karatA hai use bhI apanI kula kriyAe~ nahIM chor3anI cAhie / 4 / 4. zrAvakako bhava dhAraNakI sImA basu. zrA./536 sijjhai taiyammi bhave paMcamae kovi sttmtttthme| bhuMjivi sura-maNuyasuhaM pAvei kameNa siddhapayaM // 536 / / - ( uttama rItise zrAvakoMkA AcAra pAlana karanevAlA koI gRhastha) tIsare bhavameM siddha hotA hai| koI kramase deva aura manuSyoM ke sukhoMko bhogakara pA~caveM, sAtaveM yA AThaveM bhava meM siddha pada ko prApta karate haiM / 536 // 5. zrAvakako mokSa niSedhakA kAraNa mo. pA./12/313 para uddhRta-khaNDanI peSaNI cullI udakuMbha prmaarjnii| paJca sUnA gRhasthasya tena mokSaM na gcchti| -gRhasthoMke ukhalI, cakkI, cUlahI, ghar3A aura jhADU ye paMcasUnA doSa pAye jAte haiN| isa kAraNa unako mokSa nahIM ho sktaa| jainendra siddhAnta koza bho04-7
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka lA saM/3/126 139 eva ca sAtsyAtkulAcAra kramAtparam / binA niyamAdi tAvatprocyate sA kulakriyA | 126 darzanapratimA nAsya pAkSikAH svasthAnAdasaMyata | | 131 | 3. yadi ye uparokta (aSTamUlaguNa va saptavyasanatyAga ) kriyAe~ binA kisI niyamake hoM to unheM vrata nahIM kahate balki kula kriyA kahate haiM |126 | aise hI ina kula kriyAoM kA pAlana karanevAlA na darzana pratimAbhArI hai aura na paMcama guNavata pAkSika hai aura usakA guNasthAna asaMyata hai | 131| de. zrAvaka /4/3 [ aSTa mUlaguNa tathA sapta vyasana tyAgake binA nAmamAtrako bhI zrAvaka nahIM / ] ./4/4 [ ye aSTa mUlaguNa vratI va avatI donoMko yathAyogya rUpaye hote haiN|] de. zrAvaka / 2 /3/1 [ aSTa mUlaguNa dhAraNa aura sthUla aNuvatakA zakrayanusAra pAlana pAkSika zrAvakakA lakSaNa hai / ] 5. pAkSika zrAvakI dinacaryA == sA- dha./6/1-44 brAhma muhUrtta utthAya vRttapazJcanamaskRti' / ko'haM ko mama dharma ki, vrataM ceti parAmRzet |1| brAhma muhUrta meM uTha karake par3hA hai namaskAra mantra jisane aisA bhAvaka maiM kauna hU~. merA dharma kauna hai, aura merA yata kauna hai isa prakAra citavana kare | ati durlabha dharma meM utsAhakI bhAvanA |2| snAnAdike pazcAt aSTa prakAra arhanta bhagavAnkI pUjA tathA vandanAdi kRtikarma ( 3-4 ) IrSyA samiti se ( 6 ) atyanta utsAhase (7) jinAlaya meM tissahI zabda ke cANake sAtha praveza kare) jinAlayako samavasaraNa ke rUpa meM grahaNa karake (10) deva zAstra gurukI vidhi anusAra pUjA kare (11-12) svAdhyAya (13) dAna (14) gRhastha saMbandhita kArya (15) munitratakI dhAraNakI abhilASA pUrvaka bhojana (17) madhyAhna meM arhanta bhagavAnkI ArAdhanA (21) pUjAdi (23) tatva carcA (26) sandhyAmeM bhAva pUjAdi karake soce (27) nidrA ucaTanepara vairAgya bhAvanA bhAve (28-33) / strIkI aniSTatAkA vicAra kare (34-36) samatA va munako bhAvanA kare (34-43) Adarza AvakoM kI prazaMsA tathA dhanya kare (44) / (lA. saM./6/162-188 ) | ekadeza pAlana karanese vratI 6. pA~ca vratoMke hotA hai sa. si. / 7 / 11 / 358 / 3 atrAha kiM hiMsAdInAmanyatamasmAdyaH pratinivRttaH savAgArI batI / nevm| kiM tarhi / paJcatayyA api viratebaiMkaramena vivakSita prazna jo hiMsAdikase kisI eka nivRtta hai vaha kayA agArI battI hai ? uttara-aisA nahIM hai| praznato kyA hai| uttara- jisake eka dezase pA~coMkI virati hai vaha jArI hai| yaha artha yahA~ vivakSita hai (rA. bA. /7/16/4/547/1) / hama rA. vA. /7/11/2/046/21 yathA gRhApaparakA dinagarInivAsa syApi nagarAvAsa iti zabdyate, tathA asakalavato'pi naigama saMgrahavyavahAranayanApekSA matIti vypdishyte| jaise-gharake eka kone yA nagarake ekadezameM rahanevAlA bhI vyakti nagaravAsI kahA jAtA hai usI taraha sakala ko dhAraNa na kara eka dezavratoMko dhAraNa karanevAlA bhI naigama saMgraha aura vyavahAra nayoMkI apekSA vatI kahA jAyegA / 7. pAkSika va naiSThika zrAvakameM antara gha. / 3 / 4 durlezyAbhibhavAjjAtu viSaye kvacidutsukaH / skhalannapi kApi guNe, pAkSikaH sthAnna naiSThikaH |4| =kRSNa, nIla va kApIta - to 3. dhAvakake mUla va uttara guNa nirdeza ina lezyAoM me se kisI ekake vegase kisI samaya indriyake viSaya meM utkaNThita tathA kisI mUlaguNake viSayame aticAra lagAnevAlA gRhastha pAkSika kahalAtA hai ki nhiiN| 4. zrAvakake mUla va uttara guNa nirdeza 1. aSTa mUtaguNa avazya dhAraNa karane cAhie 2.ka./66 mA a gulagulA nAhurgRhiNAM zramaNottamA 66 / = madya, mAMsa aura madhuke tyAga sahita pA~coM agutoko zreSTha munirAja gRhasthoke guNa kahate hai| (sA.pa.) pU.si./69 mA kSoI paJcodumbara phalAni yatnena hiMsA vyupaThikA maimakamyAni prathamameva hiMsA sthAnakI kAmanA vAle puruSoM ko sabase pahale zarAba, mAMsa, zahada, Umara, kaThUmara Adi paMca udumbara phaloMkA tyAga karanA yogya hai / 611 (paM. vi. / 6 / 23), ( sA. dha./2/2) / yA sA.10/4 para bhUta- hiMsAsatyasyAparigrahAtha bAdarabhedAda / yatAmmAsAnyAsi himo'STa samyyamI mUlaguNAH / = - sthUla hisA, sthUla jhUTha, sthUla corI, sthUla abrahma va sthUla pari grahase virakta honA tathA juA, mAMsa aura madyakA tyAga karanA ye ATha gRhasthoMke mUlaguNa kahalAte haiM / ( cA. sA. /30 /3), (sA. gha /2/31 / sA. gha. / 2 / 18 madyapalamadhunizAzana paJcaphalIvirati paJcakAtanutI / jIvadayAtAlanamiti cakkacidaSTamUlaguNAH 1 = kisI AcArya ke mata me madya, mAMsa, madhu, rAtri bhojana va paMca udumbara phaloMkA tyAga, devavandanA, jIva dayA karanA aura pAnI chAnakara pInA meM mUlaguNa mAne gaye hai | 18| (sA. gha. sAna rAma /phuTa noTa pR. 82 ) / 2. aSTa mUlaguNa nirdezakA samanvaya rA. vA. hiM. /7/20/538 koI zAstrameM to ATha mUla guNa kahe haiM, tAmeM pA~ca aNuvrata kahe, madya, mAMsa, zahadakA tyAga kahA, aise ATha kahe / koI zAstra meM pA~ca udumbara phalakA tyAga, tIna prakArakA tyAga, aise ATha khe| koI zAstrameM anya prakAra bhI kahA hai| yaha to mikSAkA bheda hai, hA~ aisA samajhanA jo sthUlapale pA~ca pApa ho kA tyAga hai| paMca udumbara phalameM to trasa bhakSaNakA tyAga bhayA, zikAra ke tyAgameM trasa mAranekA tyAga bhayA / corI tathA parastrI tyAgameM doU vrata bhae / dyata karmAdi ati tRSNAke tyAga ta asatyakA tyAga tathA parigrahakI ati cAha miTI / mAMsa, madya, aura zahadake tyAga tai trasa kU mAra kari bhakSaNa karanekA tyAga bhayA / 3. aSTa mUlaguNa va sapta vyasanoMke tyAgake binA nAmase bhI dhAvaka nahIM de darzana pratimA / 2 / 5 pahalI pratimAmeM hI zrAvakako aSTa mUlaguNa va sapta vyasanakA tyAga ho jAtA hai| sAdha TippaNI 82 praguNA gurAgArikIrtitA binA yadi -ATha saguNa zrAvakoM ke lie gaNadhazdevane kahe haiM. inameM se ekake bhI abhAva Avaka nahIM kahA jA sktaa| paM.pa./7/024-028 nisargAdA yAzayAtAste guNAH sphuTam / tadvinA na vrataM yAvatsamyaktvaM ca tathAGginAm ||24| etAvatA vinApyeSa zrAvako nAsti nAmataH / kiM punaH pAkSiko jainendra siddhAnta koza
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 zrAvaka 4. zrAvakake mUla va uttara guNa nirdeza gaho naiSThikaH sAdhako'thavA 1725 // madyamAMsamadhuramAgI tyktojbrpnyckH| nAmataH zrAvakaH khyAto nAnyathA'pi tathA gRhii| ia yathAzakti vidhAtavyaM gRhasthairvyasanojjhanam / avazya tadavatasyaistai ricchadbhi zreyasI kriyAm / 727 / tyajehoSAMstu tatrotAsa sUtro'tIcArasaMjJakAn / anyathA madyamAMsAdIda zrAvakaH kaH samAcaret 1728 / -AThoM mUlaguNa svabhAvase athavA kula paramparAse bhI Ate haiN| yaha spaSTa hai ki mUlaguNake binA jIvoMke saba prakArakA vrata aura samyaktva nahIM ho sakatA / 724 mUlaguNoM ke binA jIva nAmase bhI zrAvaka nahIM ho sakatA to phira pAkSika, gUDha naiSThika athavA sAdhaka zrAvaka kaise ho sakatA hai / 725 // madya, mAMsa, madhu va paMca udumbara phaloMkA tyAga karanevAlA gRhastha nAmase zrAvaka kahalAtA hai, kintu madyAdikA sevana karane vAlA gRhastha nAmase bhI zrAvaka nahIM hai / 726 / gRhasthoMko yathAzakti vyasanoM kA tyAga karanA cAhie, tathA kalyANaprada kriyAoMke karanekI icchA karanI caahie| vratI gRhasthako avazya hI vyasanoMkA tyAga karanA cAhie (727 / aura mUlaguNoMke laganevAle aticAra nAmaka doSoM ko bhI avazya chor3anA cAhie anyathA sAkSAt rUpase madya, mAMsa Adiko kaunasA zrAvaka khAtA hai / 7281 (lA. saM./2/6-1), (lA. sN./3/126-130)| 4. zrAvakake 6 kartavya cA. sA /43/1 gRhasthasyejyA, bArtA, dattiA, svAdhyApaH, saMyamaH, tapa ityAryaSaTkarmANi bhavanti / - ijyA, vArtA, datti, svAdhyAya, saMyama aura tapa ye chaha gRhasthoM ke Aya karma kahalAte haiN| paM.vi./6/7 devapUjA gurUpAstiH svAdhyAyaH saMyamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM SaTkarmANi dine dine 17jinapUjA, gurukI sevA, svAdhyAya, saMyama aura tapa ye chaha karma gRhasthoM ke lie pratidinake karane yogya Avazyaka kArya haiM / a.ga. zrA./8/26 sAmAyikaM stavaH prAjJairvandanA sapratikramA / pratyA khyAnaM tanutsarga: SoDhAvazyakamIritam / 26 / = sAmAyika, stavana, bandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aise chaha prakAra ke Avazyaka paNDitoMke dvArA kahe gaye haiN|26|| 5. zrAvakakI 53 kriyAe~ ra. sA./153 guNavayatavasamapaDimAdANaM jalagAlaNa aNasthamiyaM / daMsapaNANacaritaM kiriyA tevaNNa sAvamA bhaNiyA / 153- guNavata3, aNuvata5, zikSAvata 4, tapa 12, gyAraha pratimAoMkA pAlana 11, cAra prakArakA dAna denA 4, pAnI chAnakara pInA 1, rAtameM bhojana nahIM karanA 1, ratnatrayako dhAraNa karanA 3, inako Adi lekara zAstroM meM zrAvakoMkI tirepana kriyAe~ nirUpaNa kI haiM unakA jo pAlana karatA hai vaha zrAvaka hai / 153 // 7. zrAvakake anya kartavya 4. aSTa mUlaguNa vratI avratI donoMko hote haiM paM.dha./u./723 tatra mUlaguNAzcASTau gRhiNAM vratadhAriNAm / kacida vatinA yasmAt sarvasAdhAraNA ime / 7233 = unameM jisa kAraNase bato gRhasthoMke jo ATha mUlaguNa haiM ve kahIM-kahIM para avatI gRhasthoMke bhI pAye jAte haiM isalie ye AThoM hI mUlaguNa sAdhAraNa hai / 7231 (lA. sN./3/120-128)| 5. sAdhuko pUrNa aura zrAvakako ekadeza hote haiM paM. dha./3/722 mUlottaraguNAH santi dezato vezmavartinAm / tathA nagAriNAM na syuH sarvata. syuH pare'tha te 1722 // - jaise gRhasrthoke mUla aura uttaraguNa hote haiM vaise muniyoM ke ekadeza rUpase nahIM hote haiM kintu ve mUlaguNa tathA uttaraguNa sarva deza rUpase hI hote haiN| (vizeSa de. vrata/2/4 ) / 6. zrAvakake anekoM uttara guNa 1. zrAvakake 2 kartavya ra. sA./11 dANaM pUjA mukAvaM sAkpadhamme pya sAvayA teNa viNA | cAra prakAra kA dAna denA aura devazAkha gurukI pUjA karanA zrAvakakA mukhya kartavya hai, inake binA vaha zrAvaka nahIM hai| 2. zrAvakake 4 kartavya ka. pA./82/100/2 dANaM pUjA sIlamukvAso cedi caubiho sAvaya dhmmo| -dAna, pUjA, zIla aura upavAsa ye cAra zrAvakake dharma haiN| (a. ga. zrA./4/1), (sA.dha./7/51), (sA.dha./paM. lAlArAma/phuTanoTa pR.65) 3. zrAvakake 5 kartavya kurala./5/3 gRhiNaH paJca karmANi svonnatirdevapUjanam / bandhu sAhAyyamAtithya pUrveSA kI tirakSaNam / / -pUrvajoMko kIrtikI rakSA, devapUjana, atithi satkAra, bandhu-bAndhavoMkI sahAyatA aura Atmonnati me gRhastha ke pA~ca kartavya haiM / / ta. sU./7/22 mAraNAntikI saralekhanAM joSitA / 221 tathA vaha (zrAvaka) mAraNAntika saMlekhanAkA prItipUrvaka sevana karanevAlA hotA hai / 22 / ( sA, dha./7/57 ) / basu. zrA./316 viNao vijjAviccaM kAyakileso ya pujjaNavihANaM / sattIe jahajogaM kAyavvaM desaviraehiM / 31 / / dezavirata zrAvakoMko apanI zaktike anusAra yathAyogya vinaya, vaiyAvRtya, kAyakleza aura pUjana vidhAna karanA cAhie / 31 / / paM. vi./6/25, 26, 42, 56 parvasvatha yathAzakti bhuktityAgAdikaM tapaH / vastrapUta pibe toyaM .. 25 // vinayazca yathAyogyaM kartavyaH prmesstthissu| dRSTibodhacaritreSu tadvatsu samayAzritaH / 26 / dvAdazApi cintyA anuprekSA mahAramabhiH.. 42 / AdyottamakSamA yatra yo dharmo dazabhedabhAk / zrAvakairapi sevyo'sau yathAzakti yathAgamam / / - parva ke dinoM meM yathAzakti bhojana ke tyAgarUpa anazanAdi tapoMko karanA cAhie / tathA vastrase chanA jala pInA cAhie / 25 // zrAvakoM ko jinAgamake Azrita hokara paMca parameSThiyA~ tathA ratnatrayake dhArakoMkI yathAyogya vinaya karanI cAhie / 26 / mahAtmA puruSoM ko anuprekSAoMkA cintana karanA cAhie / 42 // zrAvakoM ko bhI yathAzakti aura Agamake anusAra dazadharmakA pAlana karanA cAhie // 56 // sA. dha./TippaNI/2/24/pR. 65 ArAdhyante jinendrA guruSu ca vinati rdhArmike prItiruccaiH / pAtrebhyo dAnamApannihatajanakRte tacca kAruNyabuddhayA / tattvAbhyAsaH svakIyavataratiramalaM darzanaM yatra pUjyam / tadgAhasthya budhAnAmitaradiha punarduHkhado mohapAzaH / jinendradevakI ArAdhanA, guruke samIpa vinaya, dharimA logoMpara prema, satpAtroMko dAna, vipattigrasta logoMpara karuNA, buddhi se dukha dUra karanA. tatvoMkA abhyAsa, apane vratoMmeM lIna honA aura nirbhala samyagdarzanakA honA, ye kriyAe~ jahA~ trikaraNa se calatI hai vahI gRhasthadharma 'vidvAnoM ko mAnya hai, isase viparIta gRhastha loka aura paralokameM dukha denevAlA hai| sA.dha./7/55. 56 svAdhyAyamuttamaM kuryAdanuprakSAzca bhAvayet / yastu mandAyate tatra, svakArye saH pramAdyati / / yatprAguktaM munIndrANI, vRtvaM jainendra siddhAnta koza
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka . thiti tadapi sevyatAm / samyanirUpya padavI, zakti ca svAmupAsakaiH 56 9. kucha niSiddha kriyAe~ - zrAvaka AtmahitakAraka svAdhyAyako kare, bAraha bhAvanAoMko bhaave| parantu jo zrAvaka ina kAryoM meM Alasya karatA hai vaha hita pu. si. u./77 stokai kendriyaghAtAigRhiNI saMpannayogyaviSayANAm / kAryo meM pramAda karatA hai / 556 pahale anagAra dharmAmRtameM kathita zeSasthAvaramAraNaviramaNamapi bhavati karaNIyam 77 / - indriyoM ke viSayoM ko nyAya pUrvaka sevana karanevAle zrAvakoMko kucha Avazyaka muniyoMkA jo cAritra, usako bhI apanI zakti va padako samajhakara zrAvakoM ke dvArA sevana kiyA jAya / 5 / / ekendriyake ghAtake atirikta avazeSa sthAvara-ekendriya jIvoMke mAranekA tyAga bhI avazyameva karane yogya hotA hai / 77 / pa.dha./u./736-740 jinacaityagRhAdInAM nirmANa sAvadhAnatayA / yathA de. sAvadha/2 khara karma Adi sAvadha karma nahIM karane caahie| saMpadvidheyAsti dRSyA nAvadyalezataH 1736 // atha tIrthAdiyAtrAsu vasu. zrA./312 diNapaDima- bIracariyA-tiyAlajogeSu Natthi ahiyaaro| vidadhyAtsodyataM manaH / zrAvakaH sa tatrApi saMyamana virAdhayet / 738) sidhaMta-rahassANa vi ajjhayaNaM desaviradANaM 13121 - dinameM pratimA saMyamo dvividhazcaivaM vidheyo gRhame dhibhiH / vinApi pratimArUpaM yogya dhAraNa karanA arthAt nagna hokara kAyotsarga karanA, trikAlavataM yadvA svazaktitaH 7401- apano sampatti ke anusAra mandira yoga-garmI meM parvatoMke Upara, barasAtameM vRkSake nIce, sardI meM nadIke banavAne meM bhI sAvadhAnatA karanI cAhie, kyoMki thor3A sA bhI kinAre dhyAna karanA, vIracaryA-munike samAna gocarI karanA, pApa ina kAryoM meM niMdya nahIM hai / 736 / aura vaha zrAvaka tIrthAdikakI siddhAnta granthoMkA-kevalI zrutakealI kathita, gaNadhara, pratyeka buddha yAtrAmeM bhI manako tatpara kare, parantu usa yAtrAmeM apane saMgramako aura abhinna dazapUrvI sAdhuoM se nimita granthoM kA adhyayana karanA virAdhita na kare 738 / gRhasthoM ko apanI zaktike anusAra pratimA aura rahasya arthAta prAyazcitta zAstrakA bhI adhyayana karanA, rUpase vA binA pratimArUpase donoM prakArakA saMyama pAlana karanA itane kAryoM meM deza viratiyoM kA adhikAra nahIM hai|312| (sA.dha.. cAhie 740 // 7/50) / lA. saM./5/185 yathA samitayaH paJca santi tikhazca guptyH| ahiMsA- sA, dha./4/16 gavAdyanaSThiko vRtti, tyajed bandhAdinA vinA / bhogyAt vratarakSArtha kartavyA dezato'pi taiH / 185- ahiMsANuvratako rakSAke vA tAnupeyAttaM, yojayedvA na nirdayam // 16= naiSThika zrAvaka gau baila lie pA~ca samiti tathA tIna guptiyoMkA bhI eka dezarUpase pAlana Adi jAnavaroM ke dvArA apanI AjIvikAko chor3eM athavA bhoga karanA cAhie / 18 // karane ke yogya una gau Adi jAnavaroMko bandhana tAr3ana Adike binA grahaNa kareM, athavA nirdayatA pUrvaka bandhana Adiko nahIM kreN|16|| de bata/2/4 mahAvratako bhAvanAe~ bhAnI caahie| lA. saM./1/224, 265 azvAdhArohaNaM mArga na kArya vratadhAriNAma / Ide. pUjA/2/1 arhantAdi paMca parameSThIkI pratimAoMkI sthApanA kraaveN| samitisaMzuddhiH kutaH syAttatra karmaNi (2241 chedyo nAzAdichidrArtha: tathA nitya jinabimba mahotsava Adi kriyAoM meM utsAha rkhe| kASThamUlAdibhiH kRtaH / tAvanmAtrAtiriktaM tannividheyaM pratimAde. caityacaityAlaya/2/8 auSadhAlaya, sadAvatazAlAe~ tathA pyAU khula nvitaiH / 2651- aNuvatI zrAvakako ghor3e AdikI savArIpara car3hakara vaave| tathA jinamandirameM sarovara va phulavAr3I Adi lagavAve / calanemeM usake iryA samitikI zuddhi kisa prakAra ho sakatI hai / 224 / pratimA rUpa ahiMsA aNuvatako pAlana karane vAle zrAvakoko nAka 8. Avazyaka kriyAoMkA mahattva chedane ke lie sUI, sUA bA lakar3I Adise cheda karanA par3atA hai, vaha bhI utanA hI karanA cAhie jitanese kAma cala jAye, isase adhika 2. dAna/4 cAroM prakArakA dAna atyanta mahattvazAlI hai| cheda nahIM karanA cAhie / 265 // ra. sA./12-13 dANuNa dhammuNa cAguNa bhoguNa bahirappo payaMgo so| joha kasAyaggimuhe paDiumariuNa saMdeho / 12 / jiNa pUjA muNidANaM 10 saba kriyAoM meM sayama rakSaNIya hai karei jo dei sattirUveNa / sammAiTaThI sAvaya dhammI so hoi mokkha de. zrAvaka/4/7 meM paM.dha-vaha zrAvaka tIrtha yAtrAdikameM bhI apane manako mggro|13|-jo zrAvaka supAtrako dAna nahIM detA, na aSTamUlaguNa, tatpara kare, parantu usa yAtrAmeM apane saMyama ko virAdhita kre| guNavata, saMyama pUjA Adi dhamakA pAlana karatA hai, na nItipUrvaka bhoga bhogatA hai vaha mithyAdRSTi hai| jaina dharma dhAraNa karanepara bhI zrAvakAcAra-zrAvakoM ke AcArake prarUpaka kaI grantha zrAvakAcAra lobhako tova agnimeM pataMge ke samAna ur3akara maratA hai| jo zrAvaka nAmase prasiddha haiM yathA-1. A. samantabhadra (I. za. 2) kRta ratnakaraNDa shraavkaacaar| 2.A. yogendra deva (I. za.6) kRta navakAra zrAvaAno zakti anusAra pratidivasa deva, zAstra, guru pUjA tathA supAtrameM dAna detA hai, vaha sampagdaSTi zrAvaka isase mokSamArgameM zIgha gamana kAcAra / 3. A. amitagati (I. 183-1023.) kRta zrAvakAcAra / 4. A. vasunandi (I.1043-1053) kRta shraavkaacaar| karatA hai / 12-13 / 1. A. sakala kIrti (I. 1433-1442) kRta praznottara zrAvakAcAra / ma. pu./36/88-101 tato'dhigatasajjAtiH sadbhagRhitvamasau bhajet / 6.pa.AzAdhara (I.1173-1243) kRta sAgAra dharmAmRta / 7. A. gRhamedhI bhavanAryaSaTkarmANyanupAlayan / yaduktaM gRhacaryAyAma padmanandi naM. 7 (I. 1305) kRta zrAvakAcAra / 6.9 / anuSThAnaM vizuddhimatam / tadApta vihitaM kRtsnam atandrAluH samA / zrAvaNa dvAdazI vrata-bAraha varSa paryanta prativarSa bhAdrapada zu. 12 caret / 100 / jinendrApalabdhasajjanmA gaNendraranuzikSitaH / sa dhatte paramaM ko upvaas| tathA namaskAra mantrakA trikAla jApya (vrata vidhAma brahmavarcasaM dvijasattamaH / 101 -jise sajjAti kriyA prApta huI hai aisA vaha bhavya sadagRhitya kriyAko prApta hotA hai| isa prakAra jo saga saM./pR.88). hitva hotA huA Arya puruSoM ke karane yogya chaha karmoM kA pAlana zriAMta-bha. A./ma./171/388 jA ubari-upari guNapaDibattI sA karatA hai, gRhastha avasthAmeM karane yogya jo-jo vizuddha AcaraNa kahe bhAvado sidI hodi / dabasidI hisseNI sovANaM AruhaMtassa / 171 / gaye haiM arahanta bhagavAna ke dvArA kahe gaye una-una samasta AcaraNoMkA -samyagdarzana Adi zuddha guNoMkI guNita rUpa uttarottara unnatAjo Alasya rahita hokara pAlana karatA hai, jisane zrI jinendra devase vasthAko prApta kara lenA yaha bhAva rUpa zriti hai| aura koI ucca uttama janma prApta kiyA hai, gaNadhara devane jise zikSA dI hai aisA vaha sthAnameM sthita padArtha lenA cAhe to nizreNIkA avalambana lekara uttama dvija utkRSTa brahmateja-Atmatejako dhAraNa karatA hai / 69-1011 eka-eka sopAna paMkti kramase car3hanA baha dravya zriti hai| jainendra siddhAnta koza
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAla caritra zrI dekara sAtoM putra sahita dIkSA grahaNa kara lI (6) / antameM mokSa prApta kI (8) / zrInadi-nandi saMgha dezIyagaNa ke anusAra Apa sakala-candrake ziSya tathA nayanandike guru the| Apake lie hI zrI padmanandine jambUdIva paNNa tti likhI thii| aparanAma rAmanandi thaa| samayavi.1025-1080 I.668-1023), (ja. pa./pra. 13 A.N. Up.) / de. itihAsa/7/5 / zrInAtha-agrohAke rAjA the / samaya-I. 186 / zrIniketa-vijayA kI uttara zreNIkA eka nagara-de. vidyaadhr| zrInicaya-1. padmada meM sthita eka kUTa / - de. loka/4/7 2. saptaRSiyo meM se eka-de. saptaRSi / / zrInivAsa-vijayAdha kI uttara zreNIkA eka naMgara-de. vidyAdhara / zrI-1. vijayArdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara devidyAdhara; 2. himavAn parvatastha eka kUTa-de. loka 5/4,3. himavAn parvatastha padmahadakI svAminI devI-de. loka3/4. rucaka parvata nivAsinI dikkumArI devI-de. loka5/13,5. bharatake Arya khaNDastha eka parvata-de. mnussy/4| zrIkaMTha-1. isako rAkSasa vaMzIya rAjA kIrtidhavalane vAnara dvIpa diyA thA, jisase Age jAkara isakI santatise vAnara vaMzakI utpatti huii|-de. itihAsa/7/12 / 2. vedAntakI zivAdvaita zAkhAke pravartaka-de. vedaant/7|| zrokaTana-bharatakSetrastha Arya khaNDake malaya parvatake nikaTastha eka parvata-de. mnussy/4| zrIkalpa-kAlakA pramANa vishess| aparanAma shirHkNp|-de. gnnit/I/1/4| zrIkAMtA-sumeru parvatake nandanAdi vanoMmeM sthita vApiyA~ |-de. loka/7! zrIcaMdra-purANasAra saMgraha tathA dasaNakahArayaNakaraDa ke kartA apabhraza kavi / guru paramparA-nandisaMgha dezIyagaNa meM zrIkIrti, zrutakIrti. sahasrakIrti, vIracandra, zrIcandra / samaya-grantha racanAkAla ghi, 1923 (I. 1066) / (tI./4/131) / zrIdatta-1. bhUtakAlIna saptama tIrthakara - de. tIrthakara/5 / 2. bhagavAna mahAvIra kI mUla paramparA meM lohAcArya ke pazcAta eka anggdhaarii| samaya -vI.ni.565-585 (I. 38-58) / (de. itihAsa/ 4/4) / 3. eka prasiddha jaina tArkika digambarAcArya jinakA nAmoklekha A. vidyAnandi ne zlokavAtika meM kiyA aura A. pUjyapAda (I. za.6) taka ne jinakA smaraNa kiyaa| kRti-jalpa nirNaya / samaya - vi..za. 4-5 (I. za. 4 kA uttraardh)| (to./2/446) (si. vi./pra. 16/paM. mhendrkumaar)| zrIdhara-1. gaNita tathA jyotiSa vidyA ke vidvAna digmbraacaary| kRti-gaNitasAra saMgraha, jyotinividhi, jAtaka tilaka, lIlAvatI (knndd')| samaya-racanAkAla ii.766-865| (tI./3/1991) 2. 'sukumAla cariu' ke kartA apabhraMza kavi / samaya-grantha racanAkAla I. 1151 / (tI./3/189)13. pAsaNAha cariu tathA baDDhamANa cariu ke racayitA eka bhAgya va puruSArtha ubhyvaadii| hariyANAvAsI budha gonha ke putra / samaya-grantha racanAkAla vi. 1186 / (tii./4/134)| 4. 'bhavisayanta cariu' ke racayitA apabhraMza kavi digambara muni / mAthuravaMzIya nArAyaNa ke putra / samaya-grantha racanAkAla vi 1200 / (tii./4/145)| 5. 'sukumAla cariu' ke racayitA eka apabhraMza kavi gRhastha / sAhU pAthI ke putra / samaya-grantha racanAkAla vi.1208 / (tii./4/146)| 6. senasaMghI munisena ke ziSya, kAvya zAstrajJa / kRti-vizvalocana koza / (tI-13/188) / 7. bhaviSyadatta caritra tathA zrutAvatAra ke racayitA / samayaI. za. 14 / (tii./3/185)| dhodharA-ma.pu./56/ zloka-dharaNItilaka nagarake svAmI ativega vidyAdharakI putrI thii| alakA nagarake rAjA darzakase vivAhI gayI (228-230) / antameM dIkSA grahaNa kara tapa kiyA (232) pUrva bhavake vairI ajagarane ise nigala liyaa| (237) mara kara yaha rucaka vimAnameM utpanna huI (238) / yaha meru gaNadharakA pUrva kA chaThA~ bhava hai -de, meru / zrInaMdana-pa.pra./12/zloka naM. zrImanyu Adi saptaRSiyoM ke pitA the (4) prItikara bhagavAna ke kevala jJAnake samaya eka putrako rAjya zrIpAla-1.ma.pra./sarga/zloka-pUrva videhameM puNDarI kiNI nagarIkA rAjA thA (47/3-4) / pitA guNapAlake jJAnakalyANameM jAte samaya mArga meM eka vidyAdhara ghor3A banakara ur3Akara le gayA, jAkara vanameM chor3A (47/20) ghUmate-ghUmate videza meM anekoM avasaroM va sthAnoMpara kanyAoMse vivAha karaneke prasaMga Aye parantu 'maiM mAtA Adi gurujanake dvArA pradatta kanyAke atirikta anya kanyAse bhoga na karU gA' isa pratijJAke anusAra sabako asvIkAra kara diyA (45/28-150) / isake anantara pUrva bhavakI mAtA yakSI dvArA pradatta cakra, daNDa, chatra Adi lekara, unake prabhAvase pitAke samavasaraNa meM pahu~cA (47/160163) / isake anantara cakravartIke bhogoMkA anubhava kiyA (47/173) / antameM dIkSA grahaNakara mokSa prApta kiyA (47/44-46) / 2. campApura nagarake rAjA aridamanakA putra thaa| mainA sundarIse vivAhA gyaa| kor3hI honepara mainA sundarI kRta siddhacakra vidhAnake gandhodakase kuSTha roga dUra huaa| videza meM eka vidyAdharase jalataraMgiNI va zatru nivAriNI vidyA prApta kii| dhavala seThake ruke hue jahAjoMko coroMse chudd'aayaa| inako rainamaMjUSA nAmaka kanyAkI prApti honepara dhavala seTha usapara mohita ho gayA aura inako samudra meM girA diyaa| taba ye lakar3Ike sahAre tirakara kuMkumadvIpameM gye| vahA~para guNamAlA kanyAse vivAha kiyaa| parantu dhavalaseThake bhAToM dvArA inakI jAti bhANDa batA dI jAnepara inako sUlIkI sajA milI / taba rainamaMjUSAne inako chudd'aayaa| antameM dIkSA grahaNa kara mokSa prApta kiyA (zrIpAla caritra) / 3. paMcastUpa saMgha meM vIrasena svAmI (I. 770-825) ke ziSya aura jinasena (I.818-878) ke sdhrmaa| samaya-(lagabhaga I.800-843) vi.za. / (tI./2/452) (de. itihaas/7/7)| 4. dravir3a saMghI. goNasaina ke ziSya aura devakIrti paNDita ke guru / anantavIrya ke sadharmA / samaya-I.675-1025 / (si. vi./-pra./77/paM. mhendr)| 5. eka rAjA jinake nimitta nemicandra siddhAntikadeva ne dravya sa graha kI racanA kI thii| samaya-vi. 1100-1940 (I. 1043108.3) (jJA./pra. 2/paM. pnnaalaal)| zrIpAla caritra-1. sakalakotikRta saMskRta chandobaddha / samaya I. 1406-1442 / (tI./3/333) / 2. bhaTTAraka zrutasAgara (I. 14871466) kRta saMskRta gadya rcnaa| (tii./3/400)|3. kavi parimAna (I. 1564) kRt| 4.bra. nemidatta (vi. 1581,I. 1428) kRtana (j./2/378)| (tii./3/404)| 5. vAdicandra (vi.1637-1664) kRta hindI gIta kAvya / (tI./4/72)11.pa.daulata rAma (I.17201772) kRta bhASA grantha / kRta saMskRta gadya (vi. 1585, 3 1664 jainendra siddhAnta koza
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAla varNI . 54 zrutakevalI zrIpAla vaNI-inhoMne zubhacandrAcAryako adhyAtma taraMginI likhane meM sahAyatA dI thii| samaya-vi.1611 (I. 1554), (kA, a./ pra. 83 // A. N. Up.) / zrIpura-vijayA kI dakSiNa zreNIkA eka nagara-de. vidyAdhara / zrIpuruSa-rAjA pRthivI koGgaNikA dUsarA nAma zrIpuruSa thaa| Apa gaMgavaMzI nareza the| samaya-vi. 833 (I. 766), (bha.A./pra. 16 premI jii)| zrIprabha-1. vijayAko dakSiNa zreNikA eka nagara-de, vidyAdhara, 2. dakSiNa puSkara samudra kA rakSaka vyaMtara deva-de. tara/4 / zrIbhadra-bhUtakAlIna 23 veM tIrthakara -de. tiirthkr|| zrIbhadrA-sumeru parvatake nandanAdi vanoM meM sthita vApI -de. loka/56 zrIbhUSaNa-zAntinAtha purANa, pANDava purANa, dvAdazAMga pUjA tathA prabodha cintAmaNi ke kartA eka bhaTTAraka / samaya-vi. 1635-1676 / (tI./4/43) . zrImaMDapa bhUmi-samavazaraNakI AThavIM bhUmi-de, smvshrnn| . zrImati-1,ma pu./sarga/zloka-puNDarIkiNI nagarIke rAjA bajra. dantakI putrI thI (6/60) / pUrvabhavakA pati marakara isakI buAkA lar3akA huaa| jAtismaraNa honese usako DhUDhane aayii|6/11)| jisa kisa prakAra khoja nikAlakara usase vivAha kiyA (6/105) / eka dina muniyoMko AhAra dekara bhogabhUmikI AyukA bandha kiyA 18/173) / eka samaya zayanAgArameM sugandhita dravyake ghuTanese Akasmika mRtyu ho gayI (6/27) / tathA bhogabhUmi meM janma liyA (/33) / yaha zreyAMsa rAjAkA pUrvakA sAtavA~ bhA hai|-de. zreyAMsa; 2. jinadatta caritra/sarga/zloka-siMghala dvIpake rAjA dhanabAhanakI putrI thii| isako aisA roga thA jo isake pAsa rahatA vaha mara jAtA thaa| isI kAraNa isake pitAne ise pRthak mahala de diyA (4/8) eka dina eka bur3hiyAke putrakI bArI Anepara jinadatta nAmaka eka lar3akA svayaM isake pAsa gyaa| aura rAtriko isake mu~hameM se nikale sarpako mArakara isako vivAhA (8/15-26) / isapara mohita hokara sAgaradattane jinadattako samudra meM girA diyaa| yaha apane zIlapara dRr3ha rahI aura mandirameM rahane lagI (5/8) / kucha samaya pazcAta isakA pati A gayA (7/24) antameM dIkSA dhAraNa kara lii| samAdhipUrvaka kApiSTha svarga meM deva huI (6/112) / zrImanyu saptaRSiyoMmeMse eka-de. saptaRSi / zrImahitA-sumeru parvatake nandanAdi vanoMmeM sthita vaapii| -de. lok/5|6| zrIvaMza-eka paurANika rAjavaMza-de. itihAsa/10/15 / zrIvarmA-ma. pu./54/zloka-puSkara dvIpake pUrva merukI pazcima dizAmeM sugandhi nAmaka dezake zrIpura nagarake rAjA zrISeNa (6/27) kA putra thA (68) / eka samaya virakta ho dIkSA le lI, tathA saMnyAsa maraNakara (80-81) svarga meM deva huA (82) / yaha candraprabha bhagavAnkA pUrvakA pA~cavA~ bhava hai|-de. candraprabha / zrIvallabha-dakSiNa meM lATa dezake rAjA kRSNaraja prathamakA putra thA. tathA dha va rAjAkA bar3A bhAI thaa| kRSNarAja prathamakA nAma govinda prathama thA, isI kAraNa inakA nAma govinda dvitIya bhI thaa| yaha vardhamAnapurakI dakSiNa dizAmeM rAjya karatA thaa| amoghavarSa ke pitA jagatuMgane ise indrarAjakI sahAyatAse yuddha meM parAsta karake isakA rAjya chIna liyA thaa| isIke samayamaiM A, jinaSezane apanA harivaMza purANa likhanA prArambha kiyA thaa| samaya-za.664-716 (I.772-764); (ha.pu./66/52-53); (ha../pra.5 pa. pannAlAla )|--de. itihaas/3/4|| zrIvijaya-ma.pU./6/zloka tripRSTha nArAyaNa kA putra thA (153) / eka bAra rAjya siMhAsana para vajrapAta giranekI bhaviSyavANI sunakara (172-173) siMhAsana para sphaTika maNiko pratimA virAjamAna kara dii| aura svayaM caityAlaya meM jAkara zAnti vidhAna karane lgaa| (216-221) 1 phira sAta dina vajrapAta yakSamUrtipara par3A (222) / eka samaya inakI strIko anighoSa vidyAdhara uThAkara le gayA aura svayaM sutArAkA veSa banAkara baiTha gayA (233-234) tathA bahAnA kiyA ki mujhe sarpane usa liyA, taba rAjAne citAkI taiyArI kI (215237) / isake sAle amitatejake Azrita rAjA saMbhinnase ThIka-ThIka vRttAnta jAna (238-246) aza nighoSake sAtha yuddha kiyA (68-80) / anta meM zatru samavazaraNa meM calA gayA, taba vahIMpara inhoMne apanI strIko prApta kiyA (284-285) / anta meM samAdhimaraNa kara terahaveM svarga meM maNicUla nAmaka deva huA (410-491) / yaha zAntinAtha bhagavAna ke prathama gaNadhara cakrAyudhakA pUrvakA 10yA~ bhava hai| ---de. cakrAyudha / dhAvRkSa-1. kuNDala parvatastha maNikUTakA svAmI nAgendra deva-de. loka/5/12:2. rucaka parvatastha eka kUTa-de. loka/1/13 | zrIzala-hanumAnakA AranAma hai - de. hanumAn / zrISaNa-ma pra./62/zloka magadha dezakA rAjA thA (340) / Adityagati nAmaka muniko AhAra dekara bhogabhUmikA bandha kiyA (348350) / eka samaya putroMkA paraspara suddha honepara viSa khAkara mara gayA (152-353) / yaha zAnti nAtha bhagavAdakA pUrvakA 11vA~ bhava hai| - de. shaantinaath| zrIsaMcaya-padmadake vana meM sthita eka kUTa-de. loka/5/7 / sodha-vijayA kI uttara zeNIkA eka nagara |-de, vidyAdhara / vedAnta siddhAnta meM khaNDanaravaNDakhAdya nAmaka grantha ke krtaa| samaya-I. 1150 / - de. vedAnta / zrutakIti-1. nandisaMgha malAtkAragaNa tribhunana kIrti ke ziSya / kRtiyeM-harivaMza purANa, dharma parIkSA, parameSThI prakAzasAra, yogasAra / . samaya-harivaMza racanAkAla vi. 15.2 / de. itihAsa/7/4); (tii./3/430)| 2. nandisaMgha dezoyagaNa, mAghanandi kovhApurIya ke ziSya eka mhaabaadii| zvetAmbarAcArya devendra sUri ko parAsta kiyaa| kRti-kAvya rAdhava pANDabIya / samaya-(I. 1933-1963) / (de. itihAsa/9/5); (pa. saM.2/pra.4/H.L.Jain) / zratakavalI-jJAna svarUpa honeke kAraNa AtmA svayaM jJayAkAra svarUpa hai| isalie AtmAko jAnanese hI sakala vizva pratyakSa rUpase jAnA jAtA hai| ataH kevala AtmAko jAnanevAlA athavA saklazrutako jAnanevAlA ho ta kevalI hai| isIse 10 yA 14 aMgo ke jAnanese bhI zrutakevalI kahalAtA hai aura kevala samiti guptirUpa aSTa pravacana mAtrako jAnanese bhI zrutake balI kahalAtA hai| 1. daza va caturdaza pUrvI nirdeza kA lakSaNa ti. 5/4/1001 sayalAgamapAragayA sudakevaliNAmamuppasiddhA je / edANa buddhiriddhI cohasapubi ttiNAmeNa ||1001-jo maharSi sampUrNa Agamake pAraMgata haiM aura zrutakevalI nAmase prasiddha hai unake caudahA pUrvI nAmaka buddhi Rddhi hotI hai / 1001 // jainendra siddhAnta koza
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutakevalI 2. niracaya vyavahAra zrutakevalI nirdeza pratyaya sthAna arthAta vizvAsa utpAdana dvArA dazakyioMke tyAgakI mahimA dikhalAneke lie pUrva meM unheM namaskAra kiyA hai| athavA zrutakI paripATIkI apekSAse pahale dazapUrviyoM ko namaskAra kiyA gayA hai| 5. caudahapUrvI apratipAtI haiM dha.6/4,1,13/74/6 cohasapuvaharo micchattaM Na gacchadi, tamhi bhave asaMjamaM ca Na paDivajadi, eso edassa viseso| --caudaha pUrvakA dhAraka mithyAtvako prApta nahIM hotA, aura usa bhavameM asaM yamako bhI nahIM prApta hotA, yaha isakI vizeSatA hai| ol .rA.bA./3/36/3/202/6 sampUrNa zrutakevalitA caturdazapUviravam / - pUrNa zrutakevalI ho jAnA caturdazapUrvitva hai| (dh.6/4,1,13/70/7)| cA. sA./214/2 zrutakevalinAM caturdazapUrvilam / = zrutakevalIke caturdazapUrvitva nAmakI Rddhi hotI hai| 2. dazapUrvokA lakSaNa ti. pa./MEE8-1000 rohiNi pahudINamahAvijjANaM devadAu pNcsyaa| aMguThapaseNAI khudda avijjANa sttsyaa|68| ettUNa pesaNAI dsmputvpddhnnmmi| NecchaMti saMjamatA tAo jete abhinnnndspuvii| 1888 bhuvaNesu muppasiddhA vijjaahrsmnnnnaampjjaayaa| tANaM muNINa buddhI dasapuvI NAma boddhavyA / 1000 / -dasaveM pUrva ke par3hane meM rohiNI prabhRti mahAvidyAoM ke pA~ca sau aura aMguSTha prasenAdika (praznAdika) kSudra vidyAoM ke sAta sau devatA Akara AjJA mA~gate haiN| isa samaya jo maharSi jitendripa honeke kAraNa una vidyAoMkI icchA nahIM karate haiM, 've vidyAzramaNa' isa paryAya nAmase bhuvanameM prasiddha hote hue abhinnadazapUrvI kahalAte hai / una muniyoM kI buddhiko dazapUrvI jAnanA caahie|668-1000 rA. vA./3/36/3/202/7 mahArohiNyAdibhikhirAgatAbhi.pratyekamAsmIyarUpasAmAviSkaraNakathanakuzalAbhirvegavatIbhividyAdevatAbhi - ravicalitacAritrasya dazapUrva dustarasamudrottaraNa dazapUrvisvam / =mahArohiNyAdi laukika vidyAoM ke pralobhanameM na par3akara dazapUrvakA pAThI hotA hai vaha dazapUrvitva hai / (cA, saa./214/1)| 3. minna va abhinna dazapU ke lakSaNa dha. 6/4,1,12/63/5,70/1 ettha dasapugviNo bhiNNAbhiSaNa bheeNa duvihA hoti / tattha ekkArasaMgANi paDhidUNa puNo pariyamma-suttapaDhamANiyoga-puvagayacUliyA tti paMcA hiyAraNiddhAddhiThivAde parijamANe utpAdapuvvamAdi kAdUNa paDhaM tANaM damapuThavIe vijANupavAde samate rohiNIAdipaMcasamamahAvijAo aMguThapaseNAdi sattasayadaharabijAhiM aNugayAo kiM bhayavaM ANavedi tti kati / evaM dukkANaM sabvavijANaM jo lobhaM gacchadi so bhinnnndspubbii| jo Na tAsu lobhaM karedi kammakkhayatthI hoMto so abhiNNadasapravI NAma (63/5) / Na ca tesiM (bhiNNadasapuvINaM) jiNattamatthi, bhaggamahabbaesu jinnttaannuvkttiido| yaha bhinna aura abhinna ke bhedase dazapUrvI do prakAra haiN| unameM 11 aMgoMko paDhakara pazcAt parikarma sUtra, prathamAnuyoga, pUrvagata aura cUlikA ina pA~ca adhikAroM meM nibaddha dRSTivAdake par3hate samaya utpAda pUrva ko Adi karake par3hane vAleke dazamapUrva vidyAnuvAdake samApta honepara aMguSTha prasenAdi sAta sau kSudra vidyAoMse anugata rohiNI Adi pA~ca sau mahA vidyAe~ 'bhagavAn kyA AjJA dete haiM' aisA kahakara upasthita hotI haiN| isa prakAra upasthita huI saba vidyAoM ke lobhako prApta hotA hai vaha bhinna-dazapUrvI hai| kintu jo karmakSayakA abhilASI hokara unameM lobha nahIM karatA hai vaha abhinnadazapUrvI kahalAtA hai| 'bhinnadazapUrviyoMke jinatva nahIM haiM. kyoMki jinake mahAvata naSTa ho cuke haiM unameM jinatva ghaTita nahIM hotaa| (bha. aa./vi./34/125/14)| . caturdazapUrvIko pIche namaskAra kyoM gha.6/4,1,12/70/3 coddasapubvaharANaM NamokAro kiNNa kdo| Na, jiNavayaNapaccayANapaduppAyaNadukAreNa dasapuvINa cAgamahappapadarisaNThaM puvaM tnnnnmokaarkrnnaado| sudaparivADIe vA puvaM dasaputrINaM NamokAro kudo| -prazna-caudaha pUrvoke dhArakoMko pahale namaskAra kyoM nahIM kiyA ! uttara-nahIM, kyoMki jinavacanoMpara 2. nizcaya vyavahAra zrutakevalI nirdeza 1. zrutakevalIkA artha AgamajJa sa. sA./mU./10 jo suyaNANaM savvaM jANai suyakevali tamAhu jinnaa| NANaM appA savvaM jamhA suyakevalI tamhA / 10 / jo jIva sarva zrutajJAnako jAnatA hai use jinadeva zrutakevalI kahate haiM, kyoMki jJAna saba AtmA hI hai isalie vaha zrutakevalIke hai / 10 // sa. si./6/37/453 '4 pUrva vido bhavataH zrutake valina ityrthH| -pUrva vid arthAt zrutakevalIke hote hai|| ma. pu./2/61 pratyakSazca parokSazca dvidhA te jJAnaparyayaH / kevalaM kevali nye kastatastvaM zrutakevalI / 611 = ( zreNika rAjA gautama gaNadharakI isa prakAra stuti karate haiN|) he deva / kevalI bhagavAdameM mAtra eka kevala jJAna hI hotA hai aura ApameM pratyakSa parokSa ke bhedase do prakArakA jJAna vidyamAna hai| isalie Apa zrutakevalo kahalAte haiM / 611 bha, A./vi./34/125/12 sudakevaliNA samastazrutadhAriNA kathita ceti / =dvAdazAMga zrutajJAnako dhAraNa karane vAle maharSiyoM ko zrutakevali kahate haiM / (aura bhI de0 zrutakevalI/1/1) / 2. zrutakevalIkA artha AtmajJa sa. sA./mU./ha jo hi sueNa hi gacchai appANamiNaM tu kevalaM suddhAta suyakevali misiNo bhaNati loyappaIvayarA -jo jIva nizcayase (bAstabameM) zrutajJAnake dvArA isa anubhavagocara kevala eka zuddha AtmAko sammukha hokara jAnatA hai, use lokako pragaTa karane vAle RSIzvara zruta kevalI kahate haiN| pra. sA./mU./33 jo hi sudeNa vijANadi appANaM jANagaM sahAveNa / taM suyakevalimisiNo bhaNaM ti loyapadIvakarA 33 - jo vAstava meM zrutajJAnake dvArA svabhAvase jJAyaka (jJAyasvabhAva) AtmAko jAnatA hai use lokake prakAzaka RSIzvaragaNa zrutakevalI kahate haiN| 3. zru ta kevalIke uskRSTa va jaghanya jJAnakI sImA sa. si./6/47/461/8 zrutaM-pulAkamakuzapratisevanAkuzIlA utkarSeNAbhinnAkSaradasapUrva dharAH / kaSAyakuzIlA nirgrnthaashcturdshpuurvdhraaH| jaghanyena pulAkasya zrutamAcAravastu / nakuzakuzIlA nirgranthAnAM / zrutamaSTau pravacanamAtaraH / snAtakA apagatazrutAH kevalinaH / bhUtapulAka, bakuza aura pratisevanA kuzIla utkRSTa rUpase abhinnAkSara daza pUrvadhara hote haiN| kaSAya kuzIla aura nirgandha caudaha pUrvadhara hote haiN| jaghanya rUpase pulAkakA zruta AcAra vastu pramANa hotA hai| bakuza, kuzIla aura nigranthoMkA zruta ATha pravacana mAtRkA pramANa hotA hai| snAtaka zrUtajJAnase rahita kevalI hote haiN| (rA. vA/8/47/4/668/1), (cA. sA./103/4 ) / de. dhyAtA/1 utsarga rUpase 14 pUrvoke dvArA aura apavAda rUpase aSTa pravacana mAtRkAkA mAtra jJAnase dhyAna karanA sambhava hai| jainendra siddhAnta koza
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutavalI de0 zukladhyAna / 3 / 1.2 pRthaktva va ekatva vitarka dhyAna 14,10 va 6 vA ko hote haiM / 4. mithyAdRSTi sAdhuko 11 aMga taka bhAva jJAna sambhava 1 lA, saM./5/18-20 ekAdazAGgapAThogi tasya syAha dravyarUpataH / AtmAnuvRtizUnyatvAbhAvataH saMviduSitaHc pAThamAtratvamasti tasyeha nArthataH / yatastasyopadeza / dvai jJAnaM vindanti kecana / 11 tataH pATho'sti te pRcce zasyApyasti tAya ca zraddhAnaM pratItI rocanaM kriyA | 20| = koI * mithyAdRSTi muni 19 aMgake pAThI hote haiM, mahAtratAdi kriyAoMko bAhyarUpase pUrNatayA pAlana karate haiM, parantu unheM apane zuddha AtmAkA anubhava nahIM hotA, isalie ve pariNAmoMke dvArA samyagjJAnase rahita haiM |1| aisI zaMkA nahIM karanI cAhie ki 'mithyAdRSTiko 11 aMgakA jJAna kevala paThana mAtra hotA hai, usake arthokA jJAna usako nahIM hotA 1 kyoMki zAstroM meM yaha kathana AtA hai ki aise mithyAdRSTiyoMke upadeza se anya kitane hI bhavya jIvoMko samyagdarzana pUrvaka samyagjJAna ho jAtA hai / 18 / isase siddha hotA hai ki aise midhyAdRSTimuniyoMke gyAraha aMgoM kA jJAna pAThamAtra bhI hotA hai aura usake arthoM kA jJAna bhI hotA hai, usa jJAnameM zraddhAna hotA hai, pratIti hotI hai, rUci hotI hai aura pUrva kiyA hotI hai| * zra tajJAnI meM bhAvazruta iSTa hai-- de0 zrutakebalI/2/4 / jJAna sarvagrAhaka kaise 5. gha. 1/4.1.7/20/9 pAsuna pariti Nama pijjA bhArA aNasabhAgo du abhilampAya - bhAdo 11 dinamAdo ti utte hodu nAma sayalapavatthAmatimabhAgadaNANao bhAvamA visao puNa sayalapayatthA; aNNahA titthayarANaM vAgadisayantA bhAvappasaMgAdo / [ tado ] bIjapadaparicchedakAriNI bojabuddhitti siddha | prazna - zrutajJAna samasta padArthoMko nahIM jAnatA hai, kyoMki, vacana ke agocara aise jIvAdika padArthoMke anantaveM bhAga prajJApanIya arthAt tIrthaMkarakI sAtizaya divyadhvanimeM pratipAdya hote haiM tathA jJApanIya padArthoM ke ananta bhAga dvAdazAMga ke viSaya hote haiM ? isa prakArakA vacana hai ? uttara- isa prazna ke uttaramaiM kahate haiM. ki samasta padArthoMkA anantavA~ bhAga dravya zrutajJAnakA viSaya bhale hI ho, kintu bhAva zrutajJAnakA viSaya samasta padArtha hai, kyoMki aisA mAnaneke binA tIrthaMkaroMke vacanAtizayake abhAvakA prasaMga hogaa| ( isalie] bhojapadoMko grahaNa karanevAlI majabuddhi hai, yaha siddha huA / 6. jo ekako jAnatA hai vahI sarvako jAnatA hai ase apa .../15 dina desa samaya parasadi jinasA sa 150 jo puruSa AmAko abaddha spRSTa, ananya avizeSa ( tathA upalakSaNa se niyata aura asaMyukta) dekhatA hai vaha jina zAsana bAhya zruta tathA abhyantara jJAnarUpa bhAva zrutavAlA hai |15| yo sAM, yo. / 15 jo appA suddha vi muNai asui sarIravibhiNNu / so jANai satthaI sayala sAsaya sukkhahaM loNu / 65 / =jo AtmAko azuci zarIrase bhiza samajhatA hai, vaha zAzvata meM lIna hokara samasta zAstroM ko jAna jAtA hai / 66 // 16 2. nizcaya vyavahAra zrutakevalI nirdeza na.ca./zruta./3/68 para eko bhAvaH sarvabhAvasvabhAvaH / sarve bhAvA ekabhAva-: svabhAvAH / eko bhAvastattvato yena buddhaH sarve bhavata buddhAH |1| eka bhAva sarva bhAvoM ke svabhAvasvarUpa hai aura sarva bhAva eka bhAvake svabhAvasvarUpa hai; isa kAraNa jisane tavase eka bhAvako jAnA usane samasta bhAvoMko yathArthatayA jaanaa| (jJA. / 35/13/1. 344 para uddhRta ) / kA. a./mU./464 jo appANaM jANadi amui-sarIrA du taccado bhiNNaM jAga- rUva sarU so satyaM jANade savvaM // 4658 = jo apanI AtmAko isa apavitra zarIrase nizcayase bhinna tathA jJApaka svarUpa jAnatA hai vaha saba zAstroMko jAnatA hai / 465 // jAnatA * jo sarvako nahIM jAnatA vaha eka ko bhI yathArtha nahIM - kevljnyaan/2/1| kevakIkA samanvaya 7. nizcaya vyavahAra pa. pra./mU./1/16 joiya appeM jAnieNa jagu jANiyau havei / apaha keraha bhAvaDai biMviu jeNa vasei / = he yogI ! eka apane AtmAke jAnanese yaha tIna loka jAnA jAtA hai, kyoMki AtmA ke bhAvarUpa kevalajJAnameM yaha loka pratiniti huA basa rahA hai| sA.A.1-10 yaH zrutena kevalaM zuddhamAtmAnaM jAnAvi sa kevalIti tAvatparamArthI, yaH zrutajJAnaM savaM jAnAti sa zrutakevalIti tu vyavahAraH / tadatra sarvameva tAvat jJAnaM nirUpyamANaM kimAtmA kimanAtmA / na tAvadanAtmA samastasyApyanAtmanazcetanetara padArthapaJcatayasya jJAnatAdAtmyAnupapatteH / tato gatyantarAbhAvAt jJAnamA yAtitaH rAjJAnamadhyameva syAt / evaM sati naH AtmAnaM jAnAti sa kevalazvAyAti tu paramArtha evaM evaM jJAnajJAni norbhedena vyapadizatA upamahAreNApi paramArthamAtrameva pratipAdyate na kicidvytiriktm| atha ca vaH tena kevala zuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakenalIti paramArthasya pratipAdayitumazakyatvAdyaH zrutajJAnaM sarva jAnAti sa sakemalIya vyavahAraH paramArthapratipAda karanAramAnaM pratiSThApayati // 1-10 prathama jo bhUse kesaddhArAko jAnate haiM ve tavalI haiM vaha to paramArtha hai; aura jo sarva zrutajJAna jAnate haiM ve kevala haiM, yaha vyavahAra hai / yahA~ do pakSa lekara parIkSA karate haiM - uparokta sarvajJAna AtmA hai yA anAtmA 1 yadi anAtmAkA pakSa liyA jAye to vaha ThIka nahIM hai; kyoMki jo samasta jar3a rUpa anAtmA AkAzAdika pA~ca dravya haiM, unakA jJAnake sAtha tAdAtmya banatA hI nahIM / ( kyoMki unameM jJAna siddha nahIM hai ) isalie anya pakSakA abhAva honese 'jJAna AtmA hI hai, yaha pakSa siddha huA / isalie zrutajJAna bhI AtmA hI hai| aisA honese jo AtmAko jAtA hai vaha kevalI hai aisA hI ghaTita hotA hai aura yaha to paramArtha hI hai| isa prakAra jJAna aura jJAnIke bhedale kahanevAlA jo vyavahAra hai, usase bhI paramArtha mAtra hI kahA jAtA hai; usase bhinna kucha nahIM kahA jAtA / aura jo zrutase kevala zuddha AtmAko jAnate haiM ve zrutakevala haiM, isa prakAra paramArthakA pratipAdana karanA azakya honese 'josako jAnate haiM sI hai aisA mahAra paramArtha ke pratipAdaka apaneko dRr3hatApUrvaka sthApita karatA hai| paM.vi./1/948 naM darzana jIvasya nArthAntara- zuddhAdezavivakSayA sahi tarica haste paryAyazva guNaizca sAdhu vidate tasmin girA saguroiti kiM na milokita na kima prApta na kiM yogibhiH / 1581 = zuddha nayakI apekSA samasta padArthoMko viSaya karanevAlA jJAna aura darzana hI jIvakA svarUpa hai jo usa jIvase pRthak nahIM hai / isase bhinna koI dUsarA jIvakA svarUpa nahIM ho sakatA hai / ataeva vaha vidrUpa arthAt cetana svarUpa aisA kahA jAtA hai| uttama guruke upadezase apane guNoM aura paryAyoMke sAtha usa jJAna jainendra siddhAnta koza
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 sUcIpatra bhukhamAna zrutajJAna hai| bAcaka zabdako sunakara yA par3hakara vAcyakA jJAna zabdaliMgaja hai| vaha laukika bhI hotA hai lokottara bhii| lokottara zrutajJAna 12 aMga 14 pUrvo Adi rUpase aneka prakAra hai| pahalA arthaliMgaja to kSudra jIvoMse lekara kramase vRddhigata hotA huA RddhidhArI muniyoM takako hotA hai| para dUsarA artha liMgaja va zabdaliMgaja saMjJI paJcendriya jIvoMko hI sambhava hai| zrutakevalIko yaha utkRSTa hotA hai| I | zrutajJAna sAmAnya nirdeza bheda va lakSaNa zrutajJAna sAmAnyakA lakSaNa / zabda va arthaliMga rUpa bheda va unake lakSaNa / dravyabhAva zruta rUpa bheda va unake lakSaNa / samyak va mithyA zrutazAnake lakSaNa / samyak labdhi va bhAvanA rUpa bheda / aSTAMga nimitta jnyaan| -de. nimitt/2| aSTa pravacana mAtAkA lkssnn| -de. pravacana / sthita jita Adi zru tazAnoMke lakSaNa / -de. nikssep//| 6 dhArAvAhI zAna nirdesh|| zra tajJAnake asaMkhyAta med| -de, jnyaan/1/4| zra tajJAnameM bheda honekA kAraNa / aura svarUpa jIvake bhale prakAra jAna lenepara yogiyoMne kyA nahIM kyA nahIM dekhA, aura kyA nahIM prApta kiyA ? arthAta saba kucha jAna, dekha va prApta kara liyaa|15| sa sA./tA. vR./8-10/22/6 ayamatrArtha:-yo bhAvazrutarUpeNa svasaMvedana jAnabalena zuddhAtmAnaM jAnAti sa nizcayazrutakevalI bhavati / yastu svazadvadhAtmAnaM na saMvedayati na bhAvayati bahirviSayaM dravyazrRtArtha jAnAti sa vyavahArazrutakevalI bhavatIti / yahA~ yaha tAtparya hai ki-jo bhAvabhuta rUpa sva saMvedana jJAnake balase zadUdha AtmAko jAnatA hai vaha nizcaya zrutakevalI hai| aura jo zudbhadhAtmAkA na saMvedana karatA hai-na bhAvanA bhAtA hai, parantu bAhya dravya zrutako jAnatA hai vaha vyavahAra zrutakevalI hai| pa.pra.TI./8/EE/E4/1 vItarAganirvikalpasvasaMvedanajJAnena paramAtmatattve jhAte sati samastadvAdazAGgasvarUpaM jJAtaM bhvti| kasmAta / yasmAdrAghavapANDavAdayo mahApuruSA jinadIkSA gRhItvA dvAdazAGga paThitvA dvAdazAjAdhyayanaphalabhUte nizcayaratnatrayAramake paramAtmadhyAne tiSThanti tena kAraNena vItarAgasvasaMvedanajJAnena nijAtmani jJAte sati sarva jJAtaM bhavatIti / athavA nirvikalpasamAdhisamutpannaparamAnandasukharasAsvAde jAte sati puruSo jAnAti / kiM jAnAti / vetti mama svarUpamanyadeharAgAdikaM paramiti tena kAraNenAtmani jJAte sarva jJAtaM bhavati / athavA AtmA kartA zrutajJAnarUpeNa vyAptijJAnena kAraNabhUtena sarva lokAlokaM jAnAti tena kAraNenAtmani jJAte sarva jJAtaM bhavatIti / athavA vItarAganirvikalpatriguptisamAdhivalena kevalajJAnotpattibIjabhUtena kevalajJAne jAte sati darpaNe bimbavat sarva lokAlokasvarUpaM vijJAyata iti hetorAtmani jJAte sarva jJAtaM bhavatIti / - vItarAga nirvikalpasvasaMvedana jJAnase zudhAtma tattvake jAnanepara samasta dvAdazAMga zAstra jAnA jAtA hai| kyoMki jaise-1. rAmacandra, pANDava, bharata, sagara Adi mahAn puruSa bhI jinarAjakI dIkSA lekara dvAdazAMgako par3hakara dvAdazAMga par3anekA phala nizcaya ratnatraya svarUpa zuddha AtmAke dhyAnameM lIna hue the| isalie vItarAga svasaMvedana jJAnase jinhoMne apanI AtmAko jAnA unhoMne sabako jAnA / 2. athavA nirvikalpa samAdhise utpanna huA jo paramAnanda sukha rasa usake AsvAda honepara jJAnI puruSa aisA jAnatA hai ki merA svarUpa pRthaka hai, aura deharAgAdika merese dUsare haiM, isalie paramAtmAke jAnanese saba bheda jAne jAte haiM, jisane apane AtmAko jAnA usane sarva bhinna padArtha jAne / 3. athavA AtmA zrutajJAna rUpa vyApti jJAnase saba lokAlokako jAnatA hai, isalie AtmAke jAnanese saba jAnA gyaa| 4. athavA vItarAga nirvikalpa parama samAdhike balase kevalajJAnako utpanna karake jaise darpaNameM ghaTa paTa Adi padArtha jhalakate haiM, usI prakAra jJAnarUpI darpaNameM saba lokAloka bhAsate haiN| isase yaha bAta nizcita huI ki AtmAke jAnanepara saba jAnA jAtA hai| de. anubhava/5 alpa bhUmikAmeM kathaMcit zuddhAtmAkA anubhava hotA hai / de. darzana/2/7 darzana dvArA AtmAkA jJAna honepara usameM pratibimbita saba padArthoM kA jJAna bhI ho jAtA hai| de. kevalajJAna/6/6 (yAkAroMse pratibimbita nija AtmAko jAnatA hai) * pUrva zrutakevalIvat vartamAnameM bhI sambhava hai| __ --de. anubhava/1 zrutajJAna-indriyoM dvArA vivakSita padArthako grahaNa karake usase sambandhita anya padArthako jAnanA zrutajJAna hai / vaha do prakArakA hai-artha liMgaja va zabdaliMgaja / padArthako jAnakara usameM iSTatA aniTatAkA jJAna athavA dhUmako dekhakara agnikA jJAna artha liMgaja zrutajJAna nirdeza zrutajJAnake paryAyavAcI nAma / zru tazAnameM kathaMcit mati Adi zAnoMkA nimitta / zru tazAna sambandhI darzana -. drshn/6|| zrutazAnameM manakA nimitta / / zrutazAna adhigama hI hotA hai -de, adhigama / zrutazAnakA viSaya / dravya zrutakI alpatA -de. Agama/1/11 zrutajJAnako trikaaljnytaa| mokSamArgameM matizruta zAnakI prdhaantaa| eka AtmA jAnanA hI sarvako jAnanA hai -de. shrutkevlii/6| zabda va arthaliMgajameM zabdaliMgaja jJAna pradhAna / / dravya va bhAvazrutameM bhAvazrutakI prdhaantaa| zrutajJAna kevala zabdaja nahIM hotaa| dravya va bhAva zrutajJAna nirdeza -de. aagm/2| zrutazAnake aticAra -de. aagm/1| vastu svarUpake nirNayakA upAya -de. nyAya, anumAna, Agama va naya / zrutazAnakA svAmitva -de. jJAna/I/4 ekendriyoM va saMziyoMke zrutazAna kaise -de. sNjnyii| zrutajJAna kSayopazamika kaise hai audayika kyoM nhiiN| -de. matijJAna/2/4 / jainendra siddhAnta koza bhA04-8
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna I zrutajJAna sAmAnya nirdeza zrutazAnakI ogha va Adeza 20 prarUpaNAe~-de. sat / / zrutajJAnake svAmitva sambandhI sat , saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva, alpabahutva rUpa ATha prarUpaNAe~ -de. baha baha nAma / sabhI mArgaNA sthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya honekA niyama -de. maargnnaa| matijJAna va tajJAna meM antara 1 donoMmeM kathaMcit ektaa| | mati va zrutazAnameM bhed| zrotaja matizAna va zrutazAnameM antara / | manomati zAna va zrutajJAnameM antara / IhAdi matizAna va zrutazAnameM antara / smRtise anumAna takake zAnoMkI utpattikA krama -de. mtijnyaan/3| * anumAna upamAna Adi saba zrutajJAnake vikalpa haiM -de. vaha vaha naam| zratajJAna va kevalajJAnameM kathaMcit samAnatAasamAnatA zrutazAna bhI sarva padArtha viSayaka hai| donoMmeM pratyakSa parokSakA antara hai| zrutajJAna kathaMcit trikAla grAhaka hai -de. zrutajJAna/1/2/5 // samanvaya / mati zrutajJAnakI kathaMcit pratyakSatA-parokSatA matizruta zAna kathaMcit parokSa haiN| zrutazAna parokSa hai -de. prokss/4|| matizAna sAMvyavahArika pratyakSa hai -de. pratyakSa/1/4 / indriya jJAnako pratyakSa mAnanemeM doSa / | parokSatA va aparokSatAkA samanvaya / zrutazAnakI kathaMcit nirvikalpatA -de. viklp| zabda liMgaja zrutajJAna vizeSa bheda va lakSaNa lokottara zabda liMgajake sAmAnya bheda / Agama sAmAnya va vizeSake lakSaNa / aMga praviSTa va aMga bAhyake bheda / aMga praviSTa ke bhedoMke lakSaNa / | aMgabAhyake bhedoMke lakSaNa / zabda liMgaja nirdeza / zruta tIrthakI utpatti cuta vAyakA utpatti -de. itihaas/4/5| zrutajJAnakA kramika hrAsa --de. itihaas/4/6| bAraha agoMmeM pada nirdesh| dRSTivAda aMgoMmeM pada saMkhyA nirdesh| caudaha pUrvomeM padAdikI saMkhyA nirdeza / aMga bAyake caudaha bhedoMmeM pada saMkhyA nirdeza / 5 | yahaoNpara madhyama padase prayojana hai| 6 | ina zAnakA anuyoga Adi zAnoMmeM antarbhAva / 1 I zrutajJAna sAmAnya nirdeza 1. bheda va lakSaNa 1. zrutajJAna sAmAnyakA lakSaNa 1. sAmAnya artha sa.si./a./sU./pU./paM. zrUyate anena tat zRNoti zravaNamA vA zrutam (1/3/14/1) zrutazabdo'yaM zravaNamupAdAya vyutpAdito'pi rUr3hivazAt kasmizcijjJAna vizeSe vartate / yathA kuzalavanakama pratItya vyutpAdito'pi kuzala zabdo rUDhivazAtparyavadAte vartate (1/20/120/ 4) zrutajJAnaviSayo'rthaH zrutam ( 2/21/176/7 ) / vizeSeNa takaNa - mUhanaM vitarkaH zrutajJAnamityarthaH (1/4/456)1. padArtha jisake dvArA sunA jAtA hai, jo sunatA hai yA sunanA mAtra zruta kahalAtA hai (rA vaa./1/4/2/44/10)| 2. yaha zruta zabda sunane rUpa artha kI mukhyatAse niSpAdita hai to bhI rUDhise usakA vAcya koI jJAna vizeSa hai| jaise-kuzala zabda kA vyutpatti artha kuzAkA chedanA hai to bhI rUDhise usakA artha paryavadAta arthAt vimala yA manojJa liyA jAtA hai / (rA. vA./1/20/1/70/21) (dha.1/4,1,45/160/5); (go. jo./jI. pra./316/673/17) 3. zrutajJAnakA viSaya bhUta artha zruta hai / (rA. bA./2/21/-/134/18)4, vizeSa rUpase tarkaNA karanA arthAt UhA karanA vitakaM arthAta zrutajJAna kahalAtA hai / (rA. vA./8/ 43/-6346), (ta. sA./1/24), (ana. dha./1/145 para udhRt)| kA, a/mU./262 savvaM pi aNeyataM parovarakha-rUveNa jaM payAse di / ta suyaNANaM bhaNNAdi sasaya-pahUdIhi paricattaM / 262 / jo parokSa rUpase saba vastuoMko anekAnta rUpa darzAtA hai, saMzaya, viparyaya Adise rahita usa jJAnako zrutajJAna kahate haiM / 26 // ana. dha./15 svAvRtyapAye'vispaSTaM yanmAnArtha prruupnnm| jJAna... tacchutama / / - bhUtajJAnAvaraNa kamakA kSayopazama honepara nAnA padArthoke samIcIna svarUpakA nizcaya kara sakanevAle aspaSTa jJAnako zruta kahate haiM / / dra.saM./TI./5/15/10 zrutajJAnAvaraNakSayopazamAt...mUrttAmUrtavastulokAlokavyAptijJAnarUpeNa yadaspaSTaM jAnAti tat... zrutajJAna bhaNyate / I arthaliMgaja zrutajJAna vizeSa nirdeza / bheda va lakSaNa arthaliMgaja 20 prakArakA hai| 2 artha ligake 20 bhedoMke nAma nirdeza / bIsa bhedoMke lkssnn| uparokta jJAnoMko vaha saMzAe~ kyoN| akSara jhAnameM kaunasA akSara iSTa hai| arthaliMgaja nirdeza labdhyakSara jJAnakA prmaann| labdhyakSara zAna sadA nirAvaraNa hotA hai| | paryAya Adi zAnoMmeM vRddhi krama vikAsa / .jainendra siddhAnta koza
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 [ zrutajJAna sAmAnya nirdeza bhutajJAna prata jJAnAvaraNa karmake kSayopazamase...jo mUrtika amUrtika vastuko ..mothA alokako vyApti jJAna rUpase aspaSTa jAnatA hai usako zutajJAna kahate haiN| go.jI./jI.pra./3141673,16 zrUyate zrotrendriyeNa gRhyate iti zrutaH zabdaH, tasmAdutpannamarthajJAnaM zrutajJAnamiti vyutpattarapi akssraatmkpraadhaanyaashrynnaat| -jo sunA jAtA hai usako zabda kahate haiM, zabdase utpanna jJAnako zrutajJAna kahate haiN| isa artha meM arthAtmaka zrutajJAna hI pradhAna huA, athavA zruta aisA rUDhi zabda hai| 2. ayese arthAntarakA grahaNa paM.sa /prA./1/122 asthAo atyaMtara uvalaMbhe ta bhaNaM di suyaNANaM / tijJAnase jAne hue padArtha ke avalambanase tatsambandhI dUsare padArthakA jo upalambha arthAt jJAna hotA hai, use zrutajJAna kahate hai / 122 / (dha. 1/1.1.195/gA. 183/356); (go.jI./mU./315/673); (na. ca./gadya/36/6) rA.vA./1/8/27-26/pR./paM. indriyAnindriyabalAdhAnAta pUrvamupalabdhe'the noindriyaprAdhAnyAta yadutpadyate jJAnaM tat zrutam (48/21) / eka ghaTamindriyAnindriyAbhyAM nizcityAyaM ghaTa iti tajjAtoyamanyamanekadezakAlarUpAdivilakSaNamapUrvamadhigacchati yattat zrutama (48/34) / athavA indriyAnindriyAbhyAmekaM jIvamajIvaM copalabhya tatra satsaMkhyA.. AdibhiH prakAra rarthaprarUpaNe kartavye yatsamartha tata zrutam (16/1) / 01. zabda sunaneke bAda jo manakI hI pradhAnatAse artha jJAna hotA hai vaha zruta hai| 2. eka ghar3eko indriya aura manase jAnavara tajjAtIya vibhinna dezakAlavartI ghaToM ke sambandha jAti AdikA jo vicAra hotA hai vaha zruta hai| 3. athavA zrutajJAna indriya aura manake dvArA eka jIvako jAnakara usake sambandha ke sata saMkhyA ...Adi anuyogoM ke dvArA nAnA prakArase prarUpaNa karanemeM jo samartha hotA hai vaha zrutajJAna hai| dha, 1/1,1,2/63/5 sudaNANaM NAma madi-pRvvaM madiNANapaDigahiyamatthaM mottUNaNNasthamhi vAvada sudaNANAvaraNIya-vayovasama-jaNidaM / -jisa jJAnameM matijJAna kAraNa par3atA hai, jo matijJAnase grahaNa kiye gaye padArtha ko chor3akara tatsamandhita dUsare padArtha meM vyApAra karatA hai, aura zrutajJAnAvaraNa karmake kSayopazamase utpanna hotA hai, use zrutajJAna kahate haiN| (dha. 13/545.21/210/45.5,43/545/4% (ka.pA. 1/1.1/728/42/6); (ka, pA, 1/1-15/6308/-340/5); (ja. pa./13/77 ); (go. jI./jI. pra./315/673/11 ) / 2.zabda va artha liMga rUpa bheda va unake lakSaNa ka. pA. 1/1-15/308-306/340-341/5 taM duviha-saddaliMgaja atthaliMgajaM cedi / tattha taM saddaliMgajaM taM vihaM loiye louttariyaM cedi / sAmaNNapurisavayaNaviNiggayavayaNa kalAvajaNiyANaM loiyasahaja / asaccakAraNa viNimmuphapurisatrayaNaviNiggayavayaNaka lAba jaNiya sudaNANaM louttariya / dhUmAdi athaliMgajaM puNaaNumANa NAma / -zrutajJAna zabdaliMgaja aura artha liMgajake bhedase do prakArakA hai| unameM bhI jo zabdaliMgaja zrutajJAna hai vaha laukika aura lokottarake bheda se do prakArakA hai| sAmAnya puruSake mukhase nikale hue bacana samudAyase jo jJAna utpanna hotA hai vaha laukika zabdaliMgaja zrutajJAna hai / asatya bolaneke kAraNoM se rahita puruSake mukhase nikale hue vacana samudAyase jo zrutajJAna utpanna hotA hai vaha lokottara zabda liMgaja zrutajJAna hai| tathA dhUmAdika padArtha rUpa liMgase jo zrutajJAna utpanna hotA hai vaha athaliMgaja zrutajJAna hai / isakA dUsarA nAma anumAna bhI hai| dha./9,6-1.14/21/6 satya suvaNANaM NAma iMdiehi gahitthAdo tado pudhabhUdasthagrahaNaM, jahA saddAho ghaDAdINamuktaMbho, dhUmAdo aggi-subalaM bho bA / - indriyoM se grahaNa kiye padArtha se usase pRthagbhrata padArtha kA grahaNa karanA zrutajJAna hai| jaise zabdase ghaTa Adi padArthokA jAnanA / athavA dhUmAdise agnikA grahaNa karanA / (dha. 1/1,1,115 // 357/8); (dha. 13/5.5.21/210/1543.24515); (ja. pa./13/ 78-71) (dra. saM./TI./44/18/2) go. jI./jI.pra./316/676/3 zrutajJAnasya anakSarAtmakAkSarAtmako dvau bhedau| = anakSarAtmaka aura asarAtmakake bhedase zrutajJAnake do bheda haiN| [vAcaka zabdaparase vAcyArtha kA grahaNa akSarAtmaka zruta hai, aura zItAdi sparza meM iSTAniSTa kA honA anakSarAtmaka zruta hai| de. zrutajJAna/3/3] 3. dravya-bhAva tarUpa bheda va unake lakSaNa go. jI./jI.pra./348-346/744/15 aGgabAhyasAmAyikAdicaturdazaprakIrNa kabhedadravyabhAvAtmakazutaM pudgaladravyarUpaM varNa padavAkyAtmaka dravyazruta, tacchravaNasamutpannazrutajJAnaparyAyarUpaM bhAvabhutaM / - AcArAMga Adi bAraha aMga, utpAdapUrva Adi caudaha pUrva aura cakArase sAmAyikAdi 14 prakIrNaka svarUpa dravyazruta jAnanA, aura inake sunanese utpanna huA jo jJAna so bhAvabhuta jAnanA / pudgaladravyasvarUpa akSara padAdika rUpase dravyazruta hai, aura unake sunanese zrutajJAnakI paryAya rUpa jo utpanna huA jJAna so bhAvazruta hai| (dra. saM./TI./57/ 228/11) / dra. saM./TI./58/226/10 vartamAnaparamAgamAbhidhAnadravya zrutena tathaiva tadAdhArotpannanirvikArasvasaMvedanajJAnarUpabhAvazrutena / vartamAna paramAgama nAmaka dravyazruta se tathA usa paramAgama ke AdhArase utpanna nirvikAra sva-anumava rUpa bhAvazrutase paripUrNa... | 4. samyak va mithyAzrutajJAnake lakSaNa noTa- samyak zrutake lie-de. zrutajJAna sAmAnyakA lakSaNa / ) paM. saM./prA/1/116 AbhIyamAsurakkhA bhAraha-rAmAyaNAdi uvesaa| tucchA asAhaNIyA suyaaNNANa tti NaM viti|116| -caurazAstra, hisA zAstra tathA mahAbhArata, rAmAyaNa Adike tuccha aura paramArthazUnya honese sAdhana karaneke ayogya upadezoMko zrutAjJAna kahate haiN| (dha.1/1,1,11/gA. 189/356); (go. jii./muu./304/655)| paM.kA./ta. pra./41 yattadAvaraNakSayopazamAdanindriyAvalambAcca mUtamUrtadravyaM bikalaM vizeSeNAvabudhyate tat zrutajJAnam |...mithyaadrshnodyshcritN zrutajJAnameva kuzrutajJAnam / - usa prakAra ke (arthAta zrutajJAnake ) AvaraNake kSayopazamase aura manake avalammanase mUrtaamUrta dravyakA vikalpa rUpase vizeSataH avabodhana karatA hai vaha zrutajJAna hai / ... mithyAdarzana ke udaya ke sAtha zrutajJAna hI kuzrutajJAna hai / 5. upayoga labdhi va bhAvanA rUpa bheda nirdeza paM. kA./prakSepaka gA/43.2/86 sudaNANaM puNa gANI bhaNati labI ya bhAvaNA ceva / uvagaNayaviyappaNANeNa yavasthu asthassa 143-2 / - jJAnIko zrutajJAna labdhi va bhAvanArUpase do-do prakArakA hotA hai athavA pramANa va nayake bhedase do prakArakA hotA hai| sakala vastuko grahaNa karanevAle ke pramANa rUpa aura vastukai ekadeza grahaNa karanevAleke naya rUpa hotA hai| 6. dhArAvAhI jJAna nirdeza nyA. dI./1/15/13/7 ekasminneva ghaTe viSayAjJAna vighaTanArtha mAre jJAne pravRtta tena ghaTamitI siddhAyAM punarghaTo'yaM ghaTo'yamityevamurupanAnyuttarottarajJAnAni khalu dhArAvAhika jJAnAni bhvnti| - eka hI ghaTa meM ghaTa viSayaka ajJAnake nirAkaraNa karaneke lie pravRttAe pahale paTa jJAnase ghaTakI pramiti ho jAne para phira 'yaha ghaTa hai' 'yaha ghaTa hai isa prakAra utpanna hue jJAna dhArAvAhika zAma hai| " jainendra siddhAnta koza
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ I zrutajJAna sAmAnya nirdeza 7. zrutajJAnameM bheda honekA kAraNa rA. vA./1/20/6/72/6 matipUrva katvAvizeSAt zrutAbizeSa iti cet, na, kAraNabhedAttabheda siddheH rAhA. pratipuruSaM hi matizrutAvaraNakSayopazamo bahudhA bhinnaH tadabhedA bAhyanimittabhedAcca zrutasya prakarSAprakarSayogo bhatrati matipUrvakatvAvizeSe'pi / prazna-matijJAna pUrvaka honese sabhI zrutajJAnoM meM avizeSatA hai, arthAta koI bheda nahIM haiN| uttara-nahIM: kyoMki kAraNa bhedase kArya ke bhedakA niyama sarva siddha hai| cUki sabhI prANiyoM ke apane-apane kSayopazamake bhedase, mAhya nimittake bhedase, zrutajJAna kA prakarSApakarSa hotA hai, ataH matipUrvaka honepara bhI sabhIke zrutajJAnoM meM vizeSatA banI rahatI hai / (dha.6/4, 1,45/161/1) / 2. zrutajJAna nirdeza 1. zrutajJAnake paryAyavAcI nAma paM. kha 13/ 1mU. 50/280 pAvayaNaM pavayaNIyaM pavayaNaTTho gadImu mAgaNadA bAdA paraMparalabI aNuttaraM pavayaNaM pavayaNI pabayaNaddhA pavayaNasaNiyAso NayavidhI NayaMtaravidhI bhaMgavidhI bhaMgavidhiviseso pucchAvidhI pucchAvidhikseisotaccaM bhUdaM bhavaM bhaviyaM avitartha avihadaM vedaM NAyaM suddha sammAiTThI heduvAdo NayavAdo pavaravAdI maggavAdo sudavAdo paravAdo loiyavAdo loguttarIyavAdo aggaM magna jahANumaggaM puvaM jahANupuvvaM puvAdipuvvaM cedi // 50 // gha.13/5.5.50/285/12 kathaM zrutasya vidhivyapadezaH / sarvanayaviSayANAmastirabavidhAyakatvAt / -1. prAvacana, pravacanIya. pravacanArtha, gatiyoM meM mArgaNatA, AramA, paramparA labdhi, anuttara, pravacana, pravacanI, pravacanAddhA, pravacana saMnikarSa, nayavidhi, nayAntaravidhi, bhaMgavidhi, bhaMgavidhivizeSa, pRcchAvidhi, pRcchAvidhi vizeSa, tattva, bhUta, bhavya, bhaviSyata, avitatha, avihata, veda, nyAya, zuddha, sabhyagadRSTi, hetubAda, nayavAda, pravaravAda, mArgAda, zrutavAda, paravAda, laukikavAda, lokottarIyavAda, agraya, mArga yathAnumArga, pUrva, yathAnupUrva aura pUrvAtipUrva ye zrutajJAnake paryAya nAma haiM / 10 / 2. prazna-zrutakI vidhi saMjJA kaise hai| uttara-cU ki vaha saba nayoMke viSayake astitvakA vidhAyaka hai, isalie zrutakI vidhi saMjJA ucita hI hai| 2.zratajJAnameM kathaMcit mati Adi jJAnoMkA nimitta ta. sU./1/20 zrutaM matipUrva dvadhanekadvAdazabhedam // 20 // sa.si./1/20/120/7 matiH pUrvamasya matipUrva matikAraNamityarthaH / 1. zutajJAna matijJAna pUrvaka hotA hai / / 20 / 2. mati jisakA pUrva arthAt nimitta hai vaha matipUrva kahalAtA hai| jisakA artha maMtikAraNa ka hotA hai| tAtparya yaha hai ki jo matijJAnake nimittase hotA hai use zrutajJAna kahate haiN| (paM.saM./prA./1/122), (rA. vA./1/ 20/2/70/24), (de. zrutajJAna/1/1/2), (dha. 6/4,1,45/160/7), (dha. 13/5.5,21/210/7), (dra.saM./TI./44/188/2), (paM.dha./pU/703, 717) / zlo. bA./2/1/7/6/110/7 avadhimanaHparyayavizeSatvAnuSaGagAt / yathaiva hi matyArtha paricchidya zrutajJAnena parAmRzanirdezAdibhiH prarUpayati tathAvadhimanaHparyayeNa vaa| na ce zrutajJAnasya tatpUrvakatvaprasaGagaH sAkSAttasyAnindriyamatipUrvakatvAt paramparayA tu tatpUrva karavaM nAnidham / -prazna-avadhi aura manaHparyayase pratyakSakarake usa padArtha kA zrutajJAna dvArA vicAra ho jAtA hai to matipUrvakapane ke samAna avadhi manaHparyayapUrvaka bhI zrutajJAnake honekA prasaMga AyegA / uttara-nahIM, kyoMki avyavahita pUrvavartI kAraNakI apekSAse zrutajJAnakA kAraNa matijJAna hI hai| hA~, paramparAse to una avadhi aura manaHparyayako kAraNa mAnakara zrutajJAnakI pravRtti honA aniSTa nahIM hai| zlo. vA. 3/1/20/zlI. 20/605 matisAmAnyanirdezAnna zrotramatipUrvaka / zrutaM niyamyate'zeSamatipUrvasya vIkSaNAt / = sUtrakArane matipUrva aisA nirdeza kahakara sAmAnya rUpase sampUrNa matijJAnoMkA saMgraha kara liyA hai| ataH kevala zrotra indriyajanya matijJAnako ho| pUrvavartI mAnakara zrutajJAna utpanna hoya aisA niyama nahIM kiyA jAtA sakatA hai| ka. pA. 1/1-1/34/51/4 Na madiNANapuvaM va mudaNApAM sudaNANAdo vi sudaNANuppattidasaNAdo / "yadi kahA jAya ki matijJAnapUrvaka ho. zratajJAna hotA hai so bhI kahanA ThIka nahIM hai| kyoMki zrutajJAnase. bho zrutajJAnakI utpatti dekhI jAtI hai| 3. zrutajJAnameM manakA nimitta ta. sU./2/21 zrutamanindriyasya / 21 / -zuta mana kA viSaya hai| .de. matijJAna/3/1 IhAdiko manakA nimittapanAupacArase hai para zrutajJAna niyamase manake nimittase hI utpanna hotA hai| sa.bha.ta./47/13 anindriyamAtrajanyatvaM zrutasya svarUpam / =mana mAtrase utpanna honA zrutajJAnakA svarUpa hai| 4. zrutajJAnakA viSaya de, matijJAna/2/2 sarva dravyoMkI asarva paryAyoM meM vartatA hai / rA, vA./1/26/4/87/22 zabdAzca sarve saMkhyeyA eva dravyaparyAH punaH saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedAH, na te sarve vizeSAkAreNa tai viSayIkriyante / sa sarva zabda saMkhyAta hI haiM aura dravyoMkI paryAya saMkhyAta aura ananta bhedavAlI hai| ata: saMkhyAta zabda ananta padArthoMkI sthUla paryAyauMko hI viSaya kara sakate haiM, sabhI paryAyoMko nhiiN| kahA bhI hai [prajJApanIya bhAva ananta hai aura zabda atyanta alpa haiN| de. Agama/1/11] / de. zrutakevalI 2 / 5 dravya zrutakA viSaya bhale alpa ho para bhAvazrutakA viSaya ananta hai| de. zrutajJAna/215 (parokSa rUpase sAmAnyataH sarva padArthoM ko grahaNa karanese kevalajJAnake samAna hai, para vizeSa rUpase grahaNa karanese alpajJatA hai|) 5. zrutajJAnakI trikAlajJatA na. ca. vR./973 meM uddhRta gAthA saM. 2 kAlattayasaMjuttaM davyaM gihuNei kevalaNANaM / tattha NayeNa vi gihUNai bhUdo'bhUdo ya vaTTamANo vi / / - tInoM kAloMse saMyukta dravyako kevalajJAna grahaNa karatA hai aura nayake dvArA bhI bhUta, bhaviSya aura vartamAna kAlake padArthoM ko grahaNa kiyA jAtA hai| de, nimitta/2/3 aSTAMga mahAnimitta jJAna trikAlagrAhI hai| de. dravya/1/12/2 bhaviSyata pariNAmase abhiyukta dravya dravya nikSepakA viSaya hai| 1. mokSamArgameM mati zruta jJAnakI pradhAnatA zlo. bA. 2/1/3/62/14 kebalasya sakala zrutapUrva katvopadezAt / - sampUrNa padArthoko jAnanevAle kevalajJAnako utpatti to pUrvavartI pUrNa dvAdazAMga zrutajJAna rUpa kAraNase hotI huI mAnI hai| paM.dha./pU./716 api cAtmasaMsiddhayai niyataM hetu matizrutI jnyaane| prAnsyadvayaM vinA syAnmokSo na syAhate matidvaitam / - Atma siddhi ke lie mati zrutajJAna nizcita kAraNa hai kyoMki antake do jJAnoMke. binA mokSa ho sakatA hai kintu mati, zruta jJAnake binA mokSa nahIM ho sktaa| ..zabda va artha liMgajameM zabda liMgaja jJAna pradhAna go. jI./jI.pra./3154673/15 zabdajailiGgajayoH zrutajJAnabhedayoH madhye zabdajaM varNa padavAkyAtmakazabdajanitaM zrutajJAna pramukha pradhAnaM datta jainendra siddhAnta koza
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna - grahaNAstrAdhyayanAdi tanmUlakhyA anakSarArama siddhAnaM ekepicendriyaparyanteSu vidyamAnamapi vyavahArAnupayogitvAdapradhAnaM bhavati / zrutajJAnake bhedoMke madhya zabda liMgaja arthAt akSara, varNa, pada, vAkya Adi rUpa dAdase utpanna huA jo akSarAtmaka zrutajJAna vaha pradhAna hai, kyoMki lenA, denA, zAstra par3hanA ityAdi sarva vyavahAroMkA mUla akSarAtmaka jJAna hai| aura jo liMga arthAt cihnase utpanna huA zrutajJAna hai vaha ekendriya kara sakake jIvoMmeM hotA hai kintu usase ku vyavahArakI pravRtti nahIM hotI, isalie vaha apradhAna hotA hai| 8. ya va bhAvazruta bhAvavakI pradhAnata - isa sUtra - zlo. vA. 3/1/20 zlo 17/608 mukhyA jJAnAtmakA bhedaprabhedAstasya sUtratAH / zabdAtmakAH punagaNAH zrutasyeti vibhidyate / - maiM jJAna bhedaprabheda mukhya rUpase to jJAna svarUpa sUcita kiye jAte haiN| hA~, phira dAbheda to gau rUpase kahe gaye haiN| isa prakAra zrutake mukhyarUpase jJAnasvarUpa aura gauNa rUpase zabda svarUpa vizeSa bheda lene cAhie / 9. tajJAna kevala zabdaja nahIM hotA zlo. bA./3/1/20/86/634 / 22 atha zabdAnuyojanAdeva zratamiti niyamastadA omatipUrvakameva cakSurAdimatipUrvakamiti siddhAntavirodhaH syAtsavyavahArika jJAnaM zratamityapekSayA tathA niyame tu vAcAsti carAdimatipUrvakasyApi zratasya paramArthAbhyupagamAt svasamayapratipatteH / zlo. vA. 3/1/20/116/652/14 zrutaM zabdAnuyojanAdeva ityavadhAraNazyAkataGkAbhipretasya kadAcidvarodhAbhAvAda tathA saMpradAyasyA viccheda kAyanugrahAraca sarvamatipUrvakasyApi tasyAjJAnatva vyavasthitaiH / - 1. prazna- zabda kI anuyojanA se hI asa hotA hai, isa prakAra niyama kiyA jAyegA taba to zrotra indriyajanya matijJAnasvarUpa nimitta se hI to zra utajJAna ho skegaa| cakSu Adi indriyoM se zra utajJAna nahIM ho skegaa| ukta prakAra siddhAntase virodha AvegA / uttara- sAMvyavahArika jJAna hai| isa apekSAse niyama kiyA jAyegA, taba to iSTa siddhAntase koI bAdhA nahIM AtI hai| kyoMki cakSu Adi se utpanna hue matijJAnako pUrvavartI kAraNa mAnakara utpanna hue bhI aToko paramArtha rUpase zrI a devane svIkAra kara liyA hai| isa prakAra apane siddhAntakI pratipatti ho jAtI hai| 2. zabdako anuyojanAse hI bhUta hotA hai, isa prakAra bhI akazaMka devako abhipreta ho rahe avadhAraNakA kabhI bhI virodha nahIM par3atA hai|... pUrva se calI A rahI tisa prakArako AmnAyoMkI nahIM huI hai| isa kAraNa sampUrNa matijJAnoM ko pUrvavartI kAraNa mAnakara zrutako akSarajJAnapanA vyavasthita ho gayA hai| ta 3. matijJAna va zrutajJAnameM antara 1. donoM meM kathaMcit ekatA de. zra tajJAna/T/2/2 (mati pUrvaka utpanna hotA hai / ) rA.vA./1/1/16/40/27 matitayoH parasparAparityAgaH yatra matista zra utaM yatra bhUtaM tatra matiH' iti / mati zrutakA viSaya, barAbara hai aura dono sahabhAvI haiM, jahA~ mati hai, vahA~ zra uta hai, jahA~ zra uta hai vahA~ mati hai / rA. vA. / 2 /30 / 4/10/25 ete hi matizrute sarvakAlamavyabhicAriNI nAradaparvata / tasmAdanayoranyataragrahaNe itarasya grahaNaM saMnihitaM bhmti| -mati aura ta sadA avyabhicArI hai. nArada patI taraha eka dUsarekA sAtha nahIM chor3ate, ataH ekake grahaNase dUsarekA grahaNa hI ho jAtA hai| 61 I 1 butajJAna sAmAnya nirdeza 2. mati va tajJAnameM bheda 1 1 S sa.si./1/20/120/- yadi matipUrva zrutaM tadapi madhyAtmaka prApnoti kAraNasadRzaM hi loke kArya dRzya iti naikAntikadaNDAdikAraNo'yaM ghaTo na daNDAdyAtmakaH / api ca sati tasmiMstadabhAvAt / satyapi matijJAnenAhmajJAnanimitta nidhAne'pi pramaghusAvaraNa dayasya zrutAbhAvaH / zrutAvaraNakSayopazamatravarSe tu sati zrutajJAnamutpadyata iti matijJAnaM nimittamAtraM zeya prazna yadi jJAna matijJAna pUrvaka hotA hai to vaha zrutajJAna bhI madhyAtmaka hI prApta hotA hai; kyoMki lokameM kAraNake samAna hI kArya dekhA jAtA hai ? uttara- yaha koI ekAnta niyama nahIM hai ki kAraNa ke samAna kArya hotA hai| yadyapi ghaTakI utpatti daNDAdikase hotI hai to bhI vaha daNDAdyAtmaka nahIM hotaa| dUsare, matijJAnake rahate hue bhI sajJAna nahIM hotaa| yadyapi matijJAna rahA AtA hai aura zrutajJAnake bAhya nimitta bhI rahe Ate haiM to bhI jisake zruta jJAnAvaraNakA prabala udaya pAyA jAtA hai, usake zrutajJAna nahIM hotaa| kintu rAjJAnakA prakarSa kSayopazama honepara hI jJAna hotA hai isalie matijJAna zrutajJAnakI utpatti meM nirmita mAtra jAnanA cAhie / (rA. maa./1/20/3-4/00/10:7-0/01/31)| jainendra siddhAnta koza - * B - rA. vA./1/1/21-26/4012 mahilayorekasvam sAhacaryAdikatrAya sthAnAcA vizeSAya 21 // naH atarasasi yata evaM matitayoH sAhacaryamevasthAnaM yogya ata eva vizeSaH siddhaH pratiniyatavizeSasiddhayorhi sAhacarya mekatrAvasthAnaM ca yujyate nAnyatheti 22| tatpUrvakatvAcca / tatazcAnayorvizeSaH / yatpUrvaM yaca pazcAttayoH kathamavizeSaH | 123 // tata evAvizeSaH kAraNasadRzatvAt yugapadavRtteraceti cet na ki kAraNa yo sAhazya yugapar3avRttirati // 24 syAdetada viSayAvizeSAya matizrutirekasvam / evaM hi vakSyate matiyanika dravyeSu (ta. sU./1/26 ) iti; tannaH kiM kAras / grahaNabhedAt / anyathA hi matyA gRhAte anyathA tena // 23 // svAdetat ubhayorandriyAnindriyamipAkara ki kAraNam asiyA jivA hi zabdoccArakriyAyA nimittaM na jJAnasya zravaNamapi svaviSayamatijJAnanimittaM na tasya haradubhayanimittatvamasi praznacUMki matijJAna aura zrutajJAna donoM sahacArI haiM, aura eka vyaktime yugapat pAye jAte haiM, ataH donoM meM koI vizeSatA na hone se donoMko eka hI kahanA caahie| uttara- sAhacarya tathA eka vyaktimeM donoMke yugapat rahanese hI yaha siddha hotA hai ki donoM judejude haiM, kyoMki donoM bAteM bhinna sattAvAle padArthoMmeM hI hotI hai / matipUrvaka zruta hotA hai, isalie donoMkI kAraNa-kAryarUpase vizeSatA sidha hai hI praznakAraNake sadA hI kArya hotA hai, cUMki maMtipUrvaka huA hai, ataH use bhI matirUpa hI kahanA zruta caahie| samyagdarzana honepara kumati aura kutako yugapadajJAnavyapadeza hotA hai ataH donoM eka hI kahanA cAhie ? uttara- yaha prazna ThIka nahIM hai, kyoMki jina kAraNa sazastra aura yugapadavRtti hetuoMse Apa eka siddha karanA cAhate ho unhoMse unameM bhinnatA siddha hotI hai| sAdRzya aura yugapadavRtti pRthasiddha padArthoMmeM hI hote haiN| prazna- pati aura zrutajJAnakA viSaya eka honese donoM meM ekava hai - aisA kahA gayA hai ki- matijJAna va zrutajJAnakI sampUrNa ivyoMmeM eka deza rUpase pravRtti hotI hai| (ta.sU./1/53) uttara- aisA nahIM hai, kyoMki donoM ke jAnaneke prakAra judA-judA haiN| praznamati aura zruta donoM indriya aura manase utpanna hote haiM, isalie donoM meM ekasva hai 1 uttara- eka kAraNatA asiddha hai / tAkI jIbha zabda uccAraNameM kAraNa hotI hai na ki jnyaanmeN|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna 1 zrutajJAna sAmAnya nirdeza nahIM dekhe gaye sajAtIya aura vijAtIya aneka arthoMkA vicAra karanA rUpa svabhAvoMse sahitapane karake prasiddhi ho rahI hai| go.jI./jI. pra./315/673/16 tatra jIvo'stIpayukta jIvo'stIti zabdajJAnaM zrotrendriyaprabhavaM matijJAnaM bhavati jJAnena jIvo'stIti zabdavAcyarUpe AtmAstitve vAcyavAcakasaMbandhasaMketasaMkalanapUrvaka yata jJAnamutpadyate tadakSarAtmakaM zra tajJAnaM bhavati, akSarAmaka zabdasamutpannatvena kArya kAraNopacArAta / vAtazItasparzajJAnena vAtaprakRtikasya tasparoM amanojJajJAnamanakSarAtmakaM liGagajaM zrutajJAnaM bhavati, zabdapUrvakatvAbhAvAt / -'jIvaH asti' aisA zabda kahanepara karNa indriya rUpa matijJAnake dvArA 'jIvaH asti' yaha zabda grahaNa kiyaa| isa zabdase jo 'jIva nAma padArtha hai| aisA jJAna huA so zratajJAna hai| zabda aura artha ke aisA vAcya vAcaka sambandha hai / so yahA~ 'jIvaH asti' aise zabdakA jAnanA to matijJAna hai, aura usake nimittase jIva nAmaka padArtha kA jAnanA so zratajJAna hai / aise hI sarva akSarAtmaka zrutajJAnakA svarUpa jaann|| akSarAtmaka zabdase samutpanna jJAna, usako bhI akSarAtmaka khaa| yahA~para kArya meM kAraNakA upacAra kiyA hai, paramArthase jJAna koI akSara rUpa nahIM hai| jaise-zItala pavanakA sparza honepara 'tahA~ zItala pavanakA jAnanA to matijJAna hai, aura usa jJAnase vAyukI prakRtivAleko yaha pavana aniSTa haiM' aisA jAnanA zratajJAna hai, so yaha anakSarAtmaka bhUtajJAna hai, kyoMki yaha akSarake nimittase utpanna nahIM huA hai| zrotAkA jJAna bho zabda pratyakSarUpa matijJAna meM nimitta hotA hai na ki artha jJAna meM, ataH zruta meM manonimittatA asiddha hai| rA.vA./1/20/5/71/11 nAyamekAnto'sti-kAraNasadRzameva kAryam iti / kutaH / tatrApi saptabhaGgIsaMbhavAta / katham / ghaTavat / yathA ghaTaH kAraNena mRtpiNDena syAtsadRzaH syAnna sadRza ityAdi / ... tathA zrutaM sAmAnyAdezAta syAtkAraNasadRzaM yato matirapi jJAna zrutamapi / ahitAbhimukhagrahaganAnAprakArArthaprarUpaNasAmAdiparyAyAdezAta syAnna kAraNasadRzam / =yaha koI niyama nahIM hai ki kAraNa ke sadRza hI kArya honA caahie| kyoMki yahA~para bhI saptabhaMgI kI yojanA karanI caahie| ghar3ekI bhA~ti jaise pudagala dravyakI dRSTise miTTI rUpa kAraNake samAna ghar3A hotA hai| para piNDa aura ghaTa paryAyoM kI apekSA donoM vilakSaNa haiM |...usii taraha caitanya dravyakI mati aura zruta donoM eka haiM, kyoMki mati bhI jJAna hai aura zruta bhI jJAna hai| kintu tattat jJAna paryAyoMko haSTase donoM jJAna judAjudA haiN| zlo. vA./3/9/8/30/24/22 na matistasyAstarkAtmikAyAH svArthAnumAnAtmikAyAzca tathA bhAvarahitasvAt / na hi yathA zrutamanantavyaJjanaparyAyasamAkrAntAni sarva dravyANi gRhNAti na tathA matiH / -takasvarUpa athavA svArthAnumAnasvarUpa bhI usa matijJAnameM zrutajJAnake samAna sarva tattvokA grAhakapanA nahIM hai, jisa prakAra ananta vyaMjana paryAyoMse cAroM ora dhire hue sampUrNa dravyoM ko zrutajJAna grahaNa karatA hai, tisa prakAra matijJAna nahIM jaantaa| 3. zrItaja matijJAna va zrutajJAnameM antara rA, vA./2/6/30/46/4 zrutvA yadavadhArayati tat zrutamiti kecinmanyante; tanna yuktamaH kutaH / mtijnyaanprsnt| tadapi zabda zrutvA 'gozabdo'yam' iti prtipaadyte| ...zrutaM punastasminnindriyAnindriyagRhotAgRhotaparyAyasamUhAtmani zabde tadabhidheye ca zrotrendriyavyApAramantareNa jIvAdI nyaadibhirdhigmopaayairyaathaatmyenaa'vbodhH| rA, vA./1/20/6/71/25 syAdetata-zrotramatipUrvasyaiva zrutatva prApnoti / kutH| tadartha tvAta / zrutvA avadhAraNAddhi zrutamityucyate, tena cakSurAdimatipUrvasya zrutatvaM na prApnoti; tanna; 1ka kAraNam / uktametatta-zrutazabdo'yaM rUDhizabdaH' iti / rUDhizabdAzca svosattinimitta kriyAnapekSAH pravartanta iti sarvamatipUrvasya shruttvsiddhibhvti| -1. prazna -sunakara nizcaya karanA zruta hai 1 uttaraaisA kahanA yukta nahIM hai| yaha to matijJAnakA lakSaNa hai, kyoMki vaha bhI zabdako sunakara 'yaha go zabda hai' aisA nizcaya karatA hI hai| kintu zrutajJAna mana aura indriyake jJAna dvArA gRhota yA agRhIta paryAya vAle zabda yA usake vAcyArthakA zrAtrendriyake vyApArake binA hI naya Adi yojanAke dvArA vibhinna vizeSoM ke sAtha jAnatA hai| 2. prazna-zrotrandriya janya matijJAnase jo utpanna ho use hI zruta kahanA cAhie, kyoMki sunakara jA jAnA jAtA hai vahI zru ta hotA hai| isa prakAra cakSu indriya Adise zru ta nahIM ho sakegA! utara-zru ta zabda zrutajJAna vizeSa rUr3ha hAneke kAraNa sabhI matijJAna pUrvaka hAnevAle bhU tajJAnoM meM vyApta hai| (bha. A./ vi./164/406/21)| zlo. vA./2/1/6/33/27/3 kecidAhurmatizru tayArekaravaM zravaNa nimittasvAditi, te'pi na yuktivAdinaH / zrutasya sAkSAcchravaNa nimittatvAsiddhaH tasyAnindriyavatvAdRSTArthasajAtIyanAnArthaparAmarzanasvabhAvatayA prasiddhatvAt / -prazna-karNa indriyako nimitta pAkara matijJAna aura zrutajJAna hote haiM, isa kAraNa donoM kA ekapanA hai ? uttara-Apa yuktivAdI nahIM haiM, kyoMki karNa indriyako sAkSAta nimitta mAnakara tajJAnakA utpanna honA asiddha hai|... tajJAna kI anindriyavAnapanA yAnI manako nimitta mAnakara aura pratyakSase 4. manomati jJAna va zratajJAnameM antara paM. kA./tA. pU./43/ prakSepaka 1.2/8/19 tanmatijJAnaM tacca puna strividha upalabdhivinA tathopayogazca...artha grahaNazaktirUpamAghati'ya punaH punazcitanaM bhAvanA nIlamidaM pItamidaM ityAdirUpeNArtha grahaNavyApAra upyogH|| zrutajJAna...la dhirUpaM ca bhAvanArUpaM caiva / ... upayogavikalpa naya vikalpaM ca upayogazabdenAtra vastugrAhaka pramANa bhaNyate nayazabdena tu vastvekadezagrAhako jJAturabhiprAyo vikarUpaH / ... yadbhAvazrutaM tadevopAdeyaM / matijJAna tIna prakArakA hai-upalabdhi bhAvanA aura upayoga / artha grahaNa kI zaktiko labdhi kahate haiM, jAne hue arthakA punaH punaH cintavana karanA bhAvanA kahalAtA hai. aura yaha nIlA hai, yaha polA hai ityAdi rUpase artha grahaNa ke vyApArako upayoga kahate haiM |...shrutjnyaan do prakArakA hai-labdhirUpAaurabhAvanArUpa hI, tathA upayoga bikApa aura naya viklp| upayoga zabdase yahA~ vastu grAhaka pramANa kahA jAtA hai| aura naya zabdase to vastukA eka deza grAhaka jJAtAkA abhiprAya rUpa vikalpa grahaNa kiyA jAtA hai| yaha bhAvazruta hI upAdeya hai| 5. IhAdi matijJAna zru tajJAnameM antara rA. bA./1/6/28/48/31 syAdetata IhAdInAmapi zrutavyapadezaH prAptaH, te'pyanidriyAnamittA iti tana; ki kAraNam / avagRhItamAtraviSayasvati / indriyeNAvagRhIto yo'rthastanmAtravizyA IhAdayaH, zrutaM punarna tdvissym| ki viSayaM tahi zrutam / apUrva viSayam |-prshn-iihaa Adi jJAnakA bhI zruta vyapadeza prApta hotA hai, kyoMki ve bhI manake nimitta se utpanna hote haiN| uttara-aisA nahIM hai kyoMki ve mAtra avagRha ke dvArA gRhIta ho padArthako jAnate haiM, jabaki zrutajJAna apUrva arthako viSaya karatA hai| (ka. pA./1/1-15/6308/340/1) (dha. 6/1.6-14/17/4) / zlo. vA./2/1/6/32/26/22 nahi yAdRzamatIndriyanimittatva mahIyAstAdRzaM zrutasyApi / yadyapi IhA matijJAna aura zrutajJAna donoM hI manase hote haiM, kintu jisa prakAra IhA jJAnakA nimittapana manako jainendra siddhAnta koza /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ I zrutajJAna sAmAnya nirdeza zrutajJAna donoM meM pratyakSa parokSa mAtrakA antara hai Apta. mI./105 syAdvAdakevalajJAne sarvatattve prakAzane / bhedaH sAkSAdasAkSAcca, hyavasvanyatamaM bhavet // 105= syAdvAda aura kevalajJAna donoM sarva tatvoMkA prakAzana karanevAle haiN| ina donoM meM kevala parokSa va pratyakSa rUpa jAnane mAtrakA bheda hai| ina donoM meM se yadi eka ho, aura anyatama na ho to, vaha avastu tthhre| ( go. jii./muu./166/765)| de. anubhava/4 zrutajJAnameM kevala jJAnavada pratyakSa anubhava hotA hai| 3. samanvaya dha, 15/1/4/4 madisudaNANANa savvadavya visayattaM kiNNa buccade, tAsi muttAmuttAsesadavvepnu vAvAruvala bhaado| Na esa doso, tesi davvANamaNa tesu pajjArasu tikAla bisaesu tehi sAmaNNeNAvagae visesasarUveNa vaavaaraabhaavaado| bhAve vA kevalaNANeNa samANattaM tesiM pAvejja / Na ca evaM, paMcaNANuvadesassa abhaavppsNgaado|-prshnmtijnyaan va zrutajJAna samasta dravyoMko viSaya karanevAle haiM, aisA kyoM nahIM kahate, kyoMki unakA mUrta va amUrta sarva dravyoM meM vyApAra pAyA jAtA hai| uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, una dravyauMko trikAla viSayaka ananta paryAyo meM una jJAnoMkA sAmAnya rUpase vyavahAra nahIM hai| athavA yadi unameM unakI vizeSa rUpase bhI pravRtti svIkAra kI jAya to ve donoM jJAna kevalajJAnakI samAnatAko prApta ho jaavege| parantu aisA sambhava nahIM hai, kyoMki, vaisA honepara pA~ca jJAnoM kA jo upadeza prApta hai usake abhAvakA prasaMga AtA hai| ke usa sarIkhA zrutajJAnakA bhI nimittapanA manameM nahIM hai| kevala sAmAnya rUpase usa manakA nimittapanA to mati aura zrutake tadAtmakapanakA gamana hetu nahIM hai| de matijJAna/3/1 IhAdiko ani ndriyakA nimittatva upacArase hai para zrutajJAna anindriya nimittaka hI hai| 4. zrutajJAna va kevalajJAnameM kathaMcit samAnatAasamAnatA 1. zruta mI sarva padArtha viSayaka hai de addhi/2/2/3 kevalajJAnake viSayabhUta ananta arthako zrutajJAna parokSa rUpase grahaNa kara letA hai| de, zrutajJAna/2/5 kevalajJAnako bhA~ti zrutajJAna bhI manake dvArA trikAlI padArthoMko grahaNa kara letA hai| pra. sA./ta.pra./235 zramaNAnAM jJeyatvamApadyante svayameva, vicitraguNaparyAyaviziSTasarva dravyavyApakAnekAntAtmakazrutajJAnopayogI bhUyo vipariNamanAt / atA na kiMcidapyAgamacakSuSAmadRzyaM syAt |-ve (vicitraguNaparyAyoM sahita samasta padArtha) zramaNoMko svayameva jJeyabhUta hote haiM, kyoMki zramaNa vicitra guNaparyAyavAle sarvadravyoM meM vyApaka anekAntAtmaka zrutajJAnopayoga rUpa hokara pariNamita hote haiN| isase ( yaha kahA hai ki) Agama cakSuoMko Agama rUpa cakSu bAloMko kucha bhI adRzya nahIM hai| pra. sA./tA. vR./gA./pR./ pa. atrAha ziSyaH-AtmaparijJAne sati sarvaparijJAna bhavatItyatra vyAkhyAnaM, tatra tu pUrvasUtre bhaNitaM sarvaparijJAne satyAtmaparijJAnaM bhavatIti / yadyavaM tahi chadmasthAnAM sarvaparijJAnaM nAstyAtmaparijJAnaM kathaM bhvissyti| AtmaparijJAnAbhAve cAtmabhAvanA katha / tadabhAve kevljnyaanotpttistiiiti| parihAramAhaparokSapramANabhUtazrutajJAnena sarva padArthA jnyaaynte| kathamiti cetalokAlokAdiparijJAna vyAptijJAnarUpeNa chadmasthAnAmapi vidyate, tacca vyAptijJAna parokSAkAreNa kevalajJAnaviSayagrAhakaM kathaMcidAsmaiva bhnnyte| (46/65/13) sarve dravyaguNaparyAyAH paramAgamena jnyaaynte| kasmAt / Agamasya parokSarUpeNa kevalajJAnasamAnatvAt pazcAdAgamAdhAreNa svasaMvedanajJAne jAte svasaMvedanajJAnabalena kevalajJAne ca jAte pratyakSA api bhavanti / (235/325/13.) / prazna - AtmAke jAne, jAnepara sarva jAnA jAtA hai, aisA yaha vyAkhyAna hai, aura pUrva sUtra meM sarvakA jJAna honepara AtmAkA jJAna hotA hai, aisA hai to chadmasthoMke sarvakA jJAna to hotA nahIM hai, to AtmajJAna kaise hogA 1 aura AtmajJAnake abhAvameM AtmAkobhAvanAkai sesambhava hai, tathA bhAvanAke abhAvameM kevalajJAnakI utpatti nahIM ho sakatI hai| uttara-parokSa pramANabhUta zrutajJAnake dvArA sarva padArtha jAne jAte haiM, kyoM ki lokAlokakA parijJAna vyApti rUpase chadasthoMke bho pAyA jAtA hai| aura vaha kevala jJAnako viSaya karanevAlA vyApti jJAna parokSa rUpase kathaMcita AtmA hI hai| sarva dravya guNa aura paryAya paramAgamase jAne jAte haiM, kyoMki Agamake parokSarUpase kevalajJAnase samAnapanA hone ke kAraNa, Agamake AdhArase pIche svasaMvedana jJAnake ho jAnepara, aura svasaMvedana jJAnake bala se kevalajJAnake ho jAnepara samasta padArtha pratyakSa bhI ho jAte haiN| paM. kA./tA. vR./66/156/64 yatpunAdazAGgacaturdazapUrvarUpaparamAgamasaMjJaM tacca mUrtAmUrtobhayaparicchittiviSaye vyAptijJAnarUpeNa parokSamapi kevalajJAnasazamityabhiprAyaH / dvAdazAMga arthAt 12 aMga caudaha pUrvarUpa paramAgama saMjJAvAlA dravya zruta hai, vaha mUrta aura amUrta donoM prakArake dravyoM ke jJAnake viSayameM parokSa honepara bhI vyApta jJAna rUpase kevalajJAnake sadRza hai, aisA abhiprAya hai| de. zrutajJAna/1/2/4 zrutajJAna sarva padArtha viSayaka hai| . 5. mati zruta jJAnakI kathaMcit pratyakSatA-parokSatA 1. mati zruta jJAna kathaMcit parokSa haiM pra. sA./mU./57 paradavaM te akravANeva sahAbotti appANo bhnnidaa| ubaladdhaM tehi kadhaM paccakkhaM apaNo hoMti // 57 ve indriyA~ para dravya haiM, unheM AtmasvabhAva svarUpa nahIM kahA hai / unake dvArA jJAta AtmAkA pratyakSa kaise ho sakatA hai| sa. si./1/11/101|6 ataH parANIndriyANi manazca prakAzopadezAdi ca bAyanimittaM pratItya tadAvaraNakarmakSayopazamApekSasyAtmano matizrutaM utpadyamAnaM parokSamityAkhyAyate / - matijJAnAvaraNa aura zrutajJAnAvaraNa karmake kSayopazamakI apekSA rakhanevAle AtmAke indriya aura mana tathA prakAza aura upadezAdika vAhya mimittoMkI apekSA matijJAna aura zrutajJAna utpanna hote haiM ataH ye parokSa kahalAte haiM / (rA.vA./1/11/6/52/24 ) (aura bhI de. prokss/4)| ke pA./1/1-1/616/24/3 mati-sudaNANANi parokkhANi, pAeNa tattha avisadabhAvadasaNAdo / mati aura zruta ye donoM jJAna parokSa haiM, kyoMki ina donoM meM prAyaH aspaSTatA dekhI jAtI hai / 2. indriya jJAnako pratyakSa mAnanemeM doSa sa. si./1/12/103/7 syAnmatamindriyavyApArajanita jJAna pratyakSa vyatItendriyaviSayavyApAra parokSamityetadavisaMvAdi lakSaNamabhyupagantavyamiti / tadayuktama, Aptasya pratyakSa jJAnAbhAvaprasaGgAt / yadi indriyanimittameva jJAna pratyakSamiSyate evaM sati Aptasya pratyakSajJAnaM na syAt / na hi tsyendriypuurvo'rthaadhigmH| atha tasyApi karaNapUrvakameva jJAnaM kalapyate, tasyAsarvajJatvaM syAt / tasya mAnasaM pratyakSamiti ceta; manaHpraNidhAnapUrvakatvAta jJAnasya sarvajJatvAbhAva eva / Agamatasta siddhiriti cet / naH tasya pratyakSajJAnapUrvakatvAta / yo gipratyakSamanyajjJAnaM divyamapyastIti cet / na tasya pratyakSatvaM; indriyanimittatvAbhAvAta : akSamakSaM prati yadvartate tatpratyakSa mityabhyu jainendra siddhAnta koza
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zratajJAna II arthaliMgaja zrutajJAna vizeSa nirdeza pagamAt / prazna-jo jJAna indriyoM ke vyApArase utpanna hotA hai vaha pratyakSa hai aura jo indriyoM ke vyApArase rahita hai vaha parokSa hai| pratyakSa va parokSakA yaha avisaMvAdI lakSaNa mAnanA cAhie / uttarakahanA ThIka nahIM hai, kyoMki ukta lakSaNake mAnanepara Aptake pratyakSa jJAnakA abhAva prApta hotA hai| yadi indriyoke nimitta se honevAle jJAnako pratyakSa kahA jAtA hai to aisA mAnanepara Aptake pratyakSa jJAna nahIM ho sakatA kyoMki Aptake indriyapUrvaka padArthakA jJAna nahIM hotaa| kadAcit usake bhI indriya pUrvaka hI jJAna pAyA jAtA hai to usake sarvajJatA nahIM rhtii| prazna-usake mAnasa pratyakSa hotA hai ? uttara- manake prayatnase jJAnakI utpatti mAnanepara sarvajJatvakA abhAva hI hotA hai| prazna-Agamase sarva padArthoMkA jJAna ho jAyegA ! uttara-nahIM, kyoMki sarvajJatA pratyakSajJAna pUrvaka prApta hotI hai / prazna-yogI-pratyakSa nAmakA eka anya divyajJAna hai ! uttara-usameM pratyakSatA nahIM banatI, kyoMki vaha indriyoM ke nimittase nahIM hotA hai / jisako pravRtti pratyeka indriyase hotI hai vaha pratyakSa hai aisA Apake matameM svIkAra bhI kiyA hai| (rA. vaa./2/12/6-6/53-54)| 3. parokSatA va aparokSatAkA samanvaya nyA. do./2/12/34/1 indriyAnindriyanimittaM dezataH 'sAMvyavahArikam / idaM cAmukhyapratyakSama, upcaarsiddhtvaat| vastutastu parokSameva, mtijnyaantvaat| -indriya aura manake nimittase honebAlA eka deza spaSTa sAMvyavahArika pratyakSa jJAna amukhya pratyakSa haigauNa rUpase pratyakSa hai, kyoMki upacArase siddha hotA hai, vAstava meM to parokSa hI hai| de. parokSa/4 ( indriya jJAna paramArtha se parokSa hai vyavahArase pratyakSa hai / ) de, anubhava/ 4 vaha bAhya viSayoMko jAnate samaya parokSa hai aura svasaMvedanake samaya pratyakSa hai| sAvaraNIyaM padAvaraNIyaM padasamAsAvaraNIya saMghAdAvaraNIyaM saMghAtasamAsAvaraNIyaM paDivattiAvaraNIyaM paDivattisamAsAvaraNIyaM aNiyogaddArAvaraNIyaM aNiyogaddArasamAsAvaraNIyaM pAhuDapAhuDAvaraNIyaM pAhuDapAhuDasamAsAvaraNIya pAhuDAvaraNIyaM pAhuDasamAsAvaraNISaM vatthuAvaraNIyaM vatthusamAsAvaraNIyaM puvyAvaraNIya putvasamAsAvaraNIyaM cedi 48 / 1. paryAya, paryAyasamAsa, akSara, akSarasamAsa, pada, padasamAsaH, saMghAta, saMghAta samAsa, pratipatti, pratipattisamAsa, anuyAgadvAra, aniyodvArasamAsa, prAbhRtaprAbhRta, prAbhRta-prAbhRtasamAsa, prAbhRta, prAbhRtasamAsa, vastu, vastusamAsa, pUrva aura pUrva samAsa, ye zrutajJAnake bosa bheda jAnane caahie|1| 2. paryAya jJAnAvaraNIya, paryAyasamAsa jJAnAvaraNIya, akSarAvaraNIya, akSarasamAsAvaraNIya, padAvaraNIya, padasamAsAvaraNIya, saMghAtAvaraNIya, saMghAtasamAsAbaraNIya, pratipatti-AvaraNIya, pratipattisamAsAvaraNIya, anuyogadvArAvaraNIya, anuyogadvArasamAsAvaraNIya, prAbhRtaprAbhRtAmaraNIya, prAbhRtaprAbhRta samAsAvaraNIya, prAbhRtAvaraNIya, prAbhRtasamAsAbaraNIya, vastu AvaraNIya, vastusamAsAvaraNIya, pUrvAvaraNIya, pUrvasamAsAvaraNIya, ye zrutAvaraNake bIsa bheda haiM / 4 / (ha. pu./10/12-13); (dha.6/1. 6-1,14/21/8); (dha, 12/4,2.14,5/480/12); (go. jo./mU./ 317-310/677) / 3, bIsa bhedoMke lakSaNa ha pu./10/14-26 zrutajJAnavikalpaH syAdekahrasvAkSarAtmakaH / anntaanntbhedaannupudglskndhsNcyH|14| anantAnantabhAgaistu bhidyamAnasya tasya ca / bhAgaH paryAya ityuktaH zrutabhedo hyanatpazaH 115 // so'pi suukssmnigodsyaalbdhpryaaptdehinH| sambhavI sarvathA tAvAn zrutAvaraNavarjitaH / 16 / sarvasyaiva hi jIvasya tAvanmAtrasya nAvRtiH / AvRtau tu na jIvaH syAdupayogaviyogataH 19 jIvopayogazaktezca na vinAzaH sayuktikaH / syAdevAtyabhrarodhe'pi sUryAcandramasoH prabhA / 18 / paryAyAnantabhAgena paryAyo yujyate yadA / sa paryAyasabhAsa: syAt zrutabhedo hi sAvRtiH // 16 // anntsngkhcsngkhyybhaagvRddhikssyaanvit.| saGkhayeyAsaGghayakAnantaguNavRddhikrameNa ca / 20 / syAtparyAyasamAso'sau yAvadakSara puurnntaa| ekaikAkSaravRddhayA syAt tatsamAsaH padAvadhiH 1215 padamarthapadaM jJeyaM pramANapadamityapi / madhyama padamityevaM trividhaM tu padasthitam / 22 / ekadvitricatuHpaJca SaTsaptAkSaramarthavat / padamAdya' dvitIyaM du padamaSTAkSarAtmakam / 23 / koTyazcaiva catustriMzat tacchatAnyapi SoDaza / yazItizca punarlakSAH zatAnyaSTau ca saptatiH / 24 / aSTAzItizca varNAH syurmadhyame tu pade sthitAH / pUrvAGgapadasaGkhyA syAnmadhyamena padena sA / 25 / ekaikAkSaravRddhayA tu tatsamAsabhidastataH / itthaM pUrvasamAsAntaM dvAdazAkSa zrutaM sthitam / 126 -zrutajJAnake aneka vikalpomeM eka vikalpa eka hrasva akSara rUpa bhI hai| isa vikalpameM dravyako apekSA anantAnanta pudgala paramANuoMse niSpanna skandhakA saMcaya hotA hai / 14 / isa eka hrasvAkSara rUpa vikalpake aneka bAra anantAnanta bhAga kiye jAveM to unameM eka bhAga paryAya nAmakA zrutajJAna hotA hai / 1. vaha paryAya. jJAna sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvake hotA hai aura zrutajJAnAvaraNake AvaraNase rahita hotA hai / 116 / sabhI jIvoMke utane jJAnake Upara kabhI AvaraNa nahIM pdd'taa| yadi usapara bhI AvaraNa par3a jAve to jJAnopayogakA sarvathA abhAva ho jAyegA aura jJAnopayogakA abhAva honese jIvakA abhAva ho jAyegA / 17 / yaha nizcayase siddha hai ki jIvakI upayoga zaktikA kabhI vinAza nahIM hotaa| jisa prakAra ki medhakA AvaraNa honepara bhI sUrya aura candramAko prabhA kucha aMzoMmeM pragaTa rahI AtI hai usI prakAra zrutajJAnakA AvaraNa honepara / bhI paryAya nAmakA jJAna prakaTa rahA AtA hai / 18 / jaba yahI paryAya jJAna paryAya jJAnake anantaveM bhAgake sAtha mila jAtA hai taba yaha II aliMgaja zrutajJAna vizeSa nirdeza 1. bheda va lakSaNa 1. artha liMgaja 20 prakArakA hai pa. vaM. 13/5, sU. 47/260 tasseva sudaNANAvaraNIyassa kammassa vIsadividhA parUvaNA kAyayA bhavadi / 47 puvaM saMjogakravaramettANi sudaNANAvaraNANi paravidANi / saMpahi tANi ceva sudaNANAvaraNANi bIsadi vidhANi ti bhaNNamANe edassa muttassa puvva sutteNa viroho kiNNa jaayde| Na esa doso. bhinnnnaahippaayNtaado| pubilla suttamakkharaNibaMdhaNabhedapasvayaM, edaM puNa khaovasamagadabhedamassidrUNa AvaraNabhedaparUvayaM / tamhA doso jatthi tti ghettvyo| -zrutajJAnAbaraNIya karmakI 20 prakArakI prarUpaNA karanI caahie|471 praznapahale jitane saMyogAkSara hote haiM utane zrutajJAnAvaraNa karma kahe gaye haiM / aba ve hI zrutajJAnAvaraNa 20 prakArake haiM, aisA kathana karanepara isa sUtrakA pUrva sUtrake sAtha virodha kyoM nahIM hotA / uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki bhinna abhiprAyase yaha sUtra kahA gayA hai| pUrva sUtra akSara nimittaka zrutabhedoMkA kathana karatA hai, parantu yaha sUtra kSayopazamakA avalambana lekara AvaraNake bhedokA kathana karatA hai| isalie koI doSa nahIM hai| aisA yahA~ grahaNa karanA caahie| 2. artha liMgajake 20 bhedokA nAma nirdeza Sa. khaM. 13/5.6/gA. 1 va sU. 48 / 260 pajjaya-akkhara pd-sNghaadypddivtti-jogdaaraaii| pAhuDapAhuDavatthU putvasamAsAya boddhavvA / / pajjayAvaraNIyaM pajjayasamAsAvaraNIyaM akravarAvaraNIyaM akravarasamA jainendra siddhAnta koza
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ II arthaliMgaja zrutajJAna vizeSa nirdeza zrutajJAna 2. arthaliMgaja nirdeza 1. labdhyakSara jJAnakA pramANa dha. 13/5,5,48262/7 kimedassa pamANaM kevalaNANassa aNaM timbhaago| -prazna- isakA ( labdhyakSara a tajJAnakA) pramANa kyA hai| uttaraisakA pramANa kevala-jJAnakA anantavA~ bhAga hai| paryAyasamAsa nAmakA bhUtajJAna kahalAne lagatA hai, yaha zrutajJAna AvaraNase sahita hai|16| yaha paryAya-samAsa-jJAna anantabhAgavRddhi, asaMkhyabhAga vRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhi tathA anantabhAga hAni, asaMkhyAta bhAgahAni, evaM saMkhyAta bhAga-hAnise sahita haiN| paryAyajJAnake upara saMkhyAtaguNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi aura anantaguNa vRddhike kramase vRddhi hote-hote jabataka akSara jJAna pUrNatA hotI hai taba takakA jJAna paryAya samAsa jJAna kahalAtA hai| usake bAda akSarasamAsajJAna prArambha hotA hai usake Upara pada jJAna taka eka-eka akSara kI vRddhi hotI hai| isa vRddhi prApta jJAnako akSara-samAsa jJAna kahate haiM / akSara samAsake bAda padajJAna hotA hai| 120-21 arthapada, pramANapada, aura madhyama padake bhedase pada tIna prakArakA hai / 22 / inameM eka, do, tIna, cAra, pA~ca aura chaha va sAta akSara takakA pada arthapada kahalAtA hai| ATha akSara rUpa pramANa pada hotA hai aura madhyama padameM solaha sau cauMtIsa karor3a tirAsI lAkha sAta hajAra AThasau aThAsI akSara hote haiM, aura aMga tathA pUrvoke padakI saMkhyA isI madhyama padase hotI hai / 23-24 / eka akSarakI vRddhikara pada samAsa lekara pUrva-mAsa paryanta samasta dvAdazAMga zruta sthita hai / 26 / (dha.13/1,5,48/262-271); (dha.6/1,6-1,14/21250); (go.jI./m./322-346) / 2. labdhyakSara jJAna sadA nirAkaraNa hotA hai dha. 13/5.1,48/2627 evaM NirAvaraNa, 'asavarassANaM timabhAgo NiccugdhADio' ti vayaNAdo edammi Avaride jIvAbhAvappasaMgAdo vaa| edamhi laddhi akvare sabajIvarAsiNA bhAge hide sambajIvarAsIdo aNaMtaguNaNANAvibhAgapaDicchedA Agacchati / -yaha (lanyakSara) jJAna nirAkaraNa hai, kyoMki akSarakA anantavA~ bhAga nitya udghATita (pragaTa ) rahalA hai| aisA Agama vacana hai| athavA isake AvRta honepara jIvake abhAvakA prasaMga AtA hai| isa labdhyakSara jJAna meM saba jIva rAzikA bhAga denepara saba jIva rAzise anantaguNe jJAnAvibhAgapraticcheda hote haiM (13/4,2,14,4/476/5), (aura bhI de. zru tjnyaan/II/1/3)| go. jI./mU./316-320 suhamaNigodaapajjattassa jAdassa paDhamasama yamhi / havadi hu sabajahaSNaM NiccugghADaM NirAvaraNaM / 316 / suhamaNigoda apajjattagesu sagasaMbhavetu bhamiUNa / carimApuNNativakkANAdimakaTThiyeva hve|320 -sUkSma nigodiyA landhyaparyAptaka jIvake utpanna hone ke prathama samaya meM sabase jaghanya jJAna hotA hai| isIko prAyaH landhyakSara jJAna kahate haiM / itanA jJAna hamezA nivAraNa tathA prakAzamAna rahatA hai / 31 / sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvake apane apane jitane bhava (6012 ) sambhava haiM unameM bhramaNa karake antake aparyApta zarIrako tIna mor3AoM ke dvArA grahaNa karanevAle jIvake prathama mor3A ke samagrame sarvajaghanya jJAna hotA hai| 4. uparokta jJAnoMkI vaha saMjJAe~ kyoM 3. paryAya Adi jJAnoMmeM vRddhi krama dha.6/5.6-1,14/27/7 kadhamedassa akkhrvveso| Na, dabadapaDi. ma yakvaruppaNNassa ubayAreNa akkhrvvesaado| - prazna-ukta prakArake isa zra tajJAnakI 'akSara' aisI saMjJA kaise huI / uttara-nahIM, kyoMki, dravya zruta pratibaddha eka akSarase utpanna zra tajJAnakI upacAra se 'akSara' aisI saMjJA hai| dha.13/545,48/pR./paM. kadhaM tassa akkhrsnnnnaa| kharaNeNa viNA ega sarUveNa avtthaannaado| kevalaNANamakkhara, tattha paDDhi-hANINamabhAvAdo / damvaThiyaNae suhamaNigodaNANaM taM ceve ti va akkharaM / (26215) ko pajjao NAma / NANAvibhAgapaDicchedapavakhevo pajjo NAma / tassa samAso jesu NANANesu atthi tesiM jANaThThANANaM pajjayasamAso tti samNA (2642)|-prshn-iskii (sUkSma nigodiyAke jJAnakI) akSara saMjJA kisa kAraNase hai ! uttarakyoMki yaha jJAna nAzake binA eka svarUpase avasthita rahatA hai| athavA kevalajJAna akSara hai, kyoMki usameM vRddhi aura hAni nahIM hotii| dravyAdhika nayakI apekSA cUki sUkSma nigoda labdhyaparyAptakakA jJAna bhI vahI hai, isalie bhI isa jJAnako akSara kahate haiN| prazna = paryAya kisakA nAma hai| uttara-jJAnAvibhAgapraticchedoMke prakSepakA nAma paryAya hai| unakA samAsa jina jJAnasthAnoM meM hotA hai una jJAnasthAnoM meM paryAya samAsa saMjJA hai| parantu jahA~ eka hI prakSepa hotA hai usa jJAnakI paryAya saMjJA hai, kyoMki, eka paryAyameM unakA samAsa nahIM bana sktaa| de. padA6 eka padake 16348307888 akSaroMse honeke kAraNa jJAnako upacArase pada jJAna kaha dete haiN| dha.6/1,6-1,14/21/11 tassa (kevalaNANassa) aNaM timabhAgo pajAoNAma madiNANaM / taM ca kevalaNANaM va NirAbaraNamakkharaM ca / edamhAdo suhamaNigodaladdhi akvarAdo jamuppajjai sudaNANaM taM pi pajjAo ucca di....tado aNaMtabhAgavaDDhI asaMkhejjabhAgavaDDhI saMkhejabhAgavaDDhI, saMkhejjaguNavaDDhI asaMkhejjaguNavaDDhI. aNaMtaguNavaDhI tti esA ekkA chvddddhii| erisAo asaMkhejjalogamettIo chavaTIo gaMtUNa pajjAyasamAsasudaNANassa apacchimo viyappo hodi| tamaNa tehi rUvehi guNide akkharaM NAma sudaNANaM hodi|...edssuvri akkharavaDDhI ceba hodi, abarAo baDhIo Nasthi tti aairiyprNpraagduvdesaado| kehaM puNaM AiriyA akravarasudaNANaM pichabbihAe baDDhIe vadadi ti bhaNaM ti, NedaM ghaDade, sayalasudaNANassa saMkhejjadibhAgAdo akkharaNANAdo uvari chavaDDhoNaM sNbhvaabhaavaa| - kevalajJAna akSara kahalAtA hai usakA anantavA~ bhAga paryAya nAmakA matijJAna hai, vaha paryAya nAmakA matijJAna kevalajJAnake samAna nirAvaraNa hai aura avinAzI hai| isa sUkSma nigoda labdhi akSarase jo zrutajJAna utpanna hotA hai vaha paryAya jJAna hai, isa paryAya zrutajJAnase jo ananta bhAgase adhika zrutajJAna hotA hai vaha paryAya samAsa kahalAtA hai| ananta bhAgavRddhi, saMkhyAta bhAgavRddhi, asaMkhyAta, bhAgavRddhi, saMkhyAta guNavRddhi, asaMkhyAta guNavRddhi, aura anantaguNa vRddhi hotI hai isa prakAra kI asaMkhyAta loka pramANa SaD vRddhiyA~ Upara jAkara paryAya samAsa nAmaka zrutajJAna kA antima vikalpa hotA hai| usa 5. akSara jJAnameM kauna sA akSara iSTa hai dha. 13/5.1,48/26/5 edesu tim akravarenu keNettha akvareNa payadaM / laddhi akravareNa, Na sese hi, jddttaado| prazna-ina tIna akSaroM meM se (lamhayakSara, miva tyakSara, aura saMsthAnAkSarameMse) prakRtameM kaunase akSarase prayojana hai| uttara-nandhi akSarase prayojana hai,zeSa akSaroMse nhiiN| kyoMki ve jar3a svarUpa haiN| jainendra siddhAnta koza bhA04-9
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna antima frerest ananta rUpoMse guNita karanepara akSara- nAmaka hotA hai|is akSara jJAna ke Upara eka eka akSarakI vRddhi hotI hai| anya vRdvidhayA~ nahIM hotI haiM, isa prakAra paramparAgata upadeza pAyA jAtA hai| kitane hI AcArya aisA kahate haiN| ki akSara jJAna bhI chaha prakArako vRddhise bhar3atA hai| kintu unakA yaha kathana ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki samasta zrutajJAna ke saMsthA bhAga akSara-jJAnase Upara chaha prakArako vRddhidhayoMkA honA sambhava nahIM hai| gha. 13/5,5.48/268/3 akkharaNANAdo uvari chaviharaDDhi parUvidavaiyAkkhANeNa saha kiNNa viroho| Na, bhinnnnaahippaayttaado| eyaosamA jesimAhariyAmamahipAeka eriosIema asthi samasyA pani enalajesimAhariyANamahipAraNa sata NANassa saMkhejjadibhAgo caiva tesimahippAeNedaM vakkhANaM / teNa Na doSNaM viroho / prazna- akSara jJAna ke Upara chaha prakArakI vRddhikA kathana karanevAle vedanA anuyogadvArake vyAkhyAnake sAtha isa vyAkhyAnakA virodha kyoM nahIM hotA / uttara-nahIM, kyoMki usakA isase bhinna abhiyAna hai| jina AyAyoMke abhiprAyAnusAra eka barake Aneke kSayopana yaha vRddhiyoM dvArA vRddhi liye hue hote haiM una AcAryoMke abhiprAyako dhyAna meM rakhakara vedanA anuyogadvAra meM yaha vyAkhyAna kiyA hai| kintu jina AcAryoMke abhiprAyAnusAra eka akSara zrutajJAna samasta zrutajJAnake saMkhyAtave bhAgapramANa hI hotA hai| una AcAryoM ke abhiprAyAnusAra yaha vyAkhyAna kiyA hai, isalie ina donoM vyAkhyAnoM meM virodha nahIM hai| 66 gojI/322-332 avaruvarimitamayaM saMkhaM ca mAgavaDIe saMmataM guNabaDDhI hoMti hu kameNa 1322 // jIvANaM ca ya rAsI loga bhAgaguNamhi ko adA hoti chaTTANA // 323 // unnakaM caura ke paNachassattaMka aTThaaMkaM ca / chavakamodikaraNa (224 bhAgegaDDhogade paravaDDhI / ekaM vAraM hodi hu puNo puNo carimauDatI |32| AdimachaTThANamiha ya paMca ya baDDhI havaMti sesesu / vIo hA~ti sarisA sambandha padasaMkhA | 22|caTThASA Adi akora hodi jihiM 1201 eva akaM kaMDo rUpayikaMDaraNa ya guNidakamA jAvamubbakaM / 328 // savvasamAso NiyamA rUvAhiyakaMDayassa vaggassa / viMdassa ya saMvaggo hoditi phiTa 13214 mecityekadAlachappa | matadasamaM ca bhAgaM gaMtRRNa ya ladviakvaraM duguNaM / 330| evaM asaMkhajogA aNavavarappe havaMti chaTTANA te pajjAyasamAsA akkharagaM uvari vocchAmi / 131 / carimuvvaMkeNa baTTida attha kkharaguNidacarimamukaM / atthavakharaM tu NANaM hoditti jiNehi NihiTTha 13320 sarvajadhanya paryAya jJAnake Upara kramase anantabhAga vRddhi, asaMkhyAta bhAgavRddhi, saMkhyAbhAga saMkhyAtaguNa, asaMkhyAtaguNavRdhi graha bRddhi hotI haiM / 322 anantabhAga ye vRddhi aura anantaguNavRdhi inakA bhAgahAra aura guNAkAra samasta jIvarAzi pramANa avasthita hai / asaMkhyAtabhAga vRdiva aura asaMkhyAta guNavRddhi inakA bhAgahAra aura guNAkAra asaMkhyAta lokamAna sthita hai| saMkhyAta bhAgavRddhi saMdhi inakA bhAgahAra aura guNAkAra utkRSTa saMkhyAta avasthita hai | 323| laghurUpa saMdRSTike lie kramase chaha vRdhiyoMkI ye chaha saMjJA haiM anamA vRddhiko eka asaMkhyAta bhAgavRddhiko catura 1 11 alaga tajJAna vizeSa nirdeza ke , saMkhyAta bhAgavRdvidhako paJcAGka, saMkhyAta guNavRghikI SaDaGka, asaMkhyAta guNavRdvadhakI saptAGka, anantaguNa vRddhidhakI aSTAMka | 3241 guruke asaMkhpATa bhAga pramANa pUrva vRdvi honepara eka bAra uttara vRdi hotI hai| yaha niyama kI vRddhi paryanta samajhanA cAhie |12| soka pramANa SaTsthAnoMmeM se prathama sthAnoM meM pA~ca ho vRddhi hotI haiM, aka vRddhi nahIM hotii| zeSa sampUrNa SaT sthAnoMmeM zaMkasahita vaha hotI hai| sU saMspAta bhAga avasthita hai isalie padoMkI saMkhyA saba jagaha daza hI samajhanI cAhie / 326 sampUrNa padasthAnoM meM Adike sthAnako aSTAMka, aura antake sthAnako urvaka kahate haiM, kyoMki jaghanya paryaya jJAna bhI agurulaghu guNake avibhAga praticchedoM kI apekSA aSTaka ho sakatA hai | 327| eka SaTsthAnameM eka hI aSTAMka hotA hai| aura saptAMka gulake asaMkhyA meM bhAgamAtra hote haiN| isake nIce paka, paMcaka, caturaka ka eka eka adhika mAra asaMkhyAta bhAgase grathita kama hai| 325 eka adhika kANDakake varga aura ghanako paraspara guNA karanese jo pramANa labdha Ave utanA hI eka padasthAna paTTiyoMke pramANakA jor3a hai|32| eka adhika kANDakase guNita sUcyaMgulake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa ananta bhAga vRddhike sthAna aura gulake asaMkhyAta bhAga pramANa asaMkhyAta bhAgavRdhike sthAna, ina do vRddhiyoMko jaghanya jJAnake Upara ho jAnepara eka bAra saMkhyAta bhAgavRdvipakA sthAna hotA hai. isake Age ukta kramAnusAra utkRSTa saMkhyAta mAtra pUrvokta 'saMkhyAtavRdvidha ke ho jAnepara usameM prakSepaka vRddhidhake honese labdhyakSarakA pramANa dUnA ho jAtA hai | 330 | isa prakArase anakSarAtmaka zrutajJAnake asaMkhyAta lokpramANa SaTsthAna hote haiM, ye saba hI paryAya samAsa jJAnake bheda haiN| 21 aura bhI sajJAna /11/1/3 antakeAra samUhameM bhAga denese jo labdha Ave usako antake urvakase guNA karanepara arthAkSara jJAnakA pramANa hotA hai | 332 | ( vizeSa - de. nIce yaMtra) eka sthAnakI saMdRSTi tadanusAra hai : 34 | 334 | 334 | 534 | 334 | 335 | 334334 | 33 4 | 34335 | 334 | 334 35 334 34 331 34 34 35 334 334 35 334 334 337 334 | 334 35 334 | 4 | 335 | 334 | 334 | 33 334 | 334 | 335 | 334 334 35 334 334 33 334 | 334 35 334 | 334 / 335 | 334 | 334 | 339 334 34 335 334 334 | 335 334 | 334 | 33 334 334 335 334 / 334 335 | 334 | 334 33 334 | 334 335 | 334 334 335 | 334 | 334 | 338' (ka. pA. 2/4-12/1509/1242) (go.jI.bhASA/2/14) / ); jainendra siddhAnta koza
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna III zabda liMgaja zrutajJAna vizeSa III zabda liMgaja zrutajJAna vizeSa 1. bheda va lakSaNa 1. lokottara zabda liMgajake sAmAnya bheda ta. su./1/20 zrutaM...canekadvAdazabhedam // 20 // sa. si./1/20/123/2 aGgabAhya maGgapraviSTamiti / 1. zrutajJAnake do bheda-aMga bAhya va aMga praviSTa ye do bheda haiN| (rA.vA./1/20/11/ 72/23); (ka. pA. 1/1-1/917/2/1); (dha. 1/1,1,2/66/6); (dha.1/1,1,111/357/8); (dha.1/4,1,45/184/12). 2. athavA aneka bheda aura bAraha bheda haiN| 3. aMga sAmAnya va vizeSake lakSaNa 1. aMga sAmAnyakI vyutpatti dha.6/4,1,45/163/6 aMgasudamidi guNaNAmaM, aGgati gacchati vyApnoti trikAlagocarAzeSadravya-paryAyamityaGgazabda niSpatte / aMgazruta yaha guNanAma hai, kyoMki, jo tInoM kAlakI samasta dravya vA paryAyauMko 'aGgati' arthAt prApta hotA hai yA vyApta karatA hai vaha aMga hai, isa prakAra aMga zabda siddha huA hai| go. jI./jI, pra./350/747/17 aGgyate madhyamapadailakSyate ityaGga / / athavA AcArAdidvAdazazAstrasamUharUpazrutaskandhasya agaM avayava ekadeza AcArAdya kaikshaastrmityrthH|-'anggyte' arthAt madhyama padoMke dvArA jo likhA jAtA hai vaha aMga kahalAtA hai| athavA samasta zrutake eka eka AcArAdi rUpa avayavako aMga kahate haiN| aise aMga zabdakI nirukti hai| 2. aMga bAhya va aMga praviSTa rA.pA./1/20/12-13/pR./paMkti AcArAdi dvAdazavidhamaGgapraviSTamityucyate (72/25) yadgaNadharaziSyapraziSyairArAtoyairadhigatazrutArthatatvaiH kAladoSAdalpamedhAyurbalAnAM prANinAmanugrahArthamupanibaddhaM saMkSiptAGgArthavacana vinyAsaM tadaGgAbAhyam / (7/3)= AcArasaMga Adi 12 prakArakA jJAna aMgapraviSTa kahalAtA hai| (72/25) gaNadhara devake ziSya-praziSyoM dvArA alpAyu-buddhi balavAle prANiyoM ke anugrahake lie aMgoMke AdhArase race gaye saMkSipta grantha aMgabAhya haiN| de. zrutajJAna/II/9/3 pUrva jJAnakA lakSaNa ! de, agrAyaNI/amAyaNIke lakSaNakA bhAvArtha / 3, aMga praviSTa va aMga bAhya ke bheda 1. aMgapraviSTake bheda sa. si./1/20/123/3 aGgapraviSTaM dvAdaza vidham / tadyathA, AcAraH sUtrakRtaM sthAnaM samavAyaH vyAkhyAprajJaptiH jJAtRdharmakathA upAsakAdhyayana, antakRtadarza anuttaropapAdikadazaM praznavyAkaraNaM vipAkasUtraM dRSTipravAda iti / - aMgapraviSTake bAraha bheda hai-AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyApAprajJapti, jJAtRdharmakathA, upAsakAdhyayana, antakRddaza, anuttaropapAdikadaza, prazna vyAkaraNa, vipAkasUtra aura dRSTivAda / (rA. vA /1/20/12/72/26); (dha. 1/1.1.2/88/1); (dha.4/1,44/1926) (dha.6/4,1,45/1971)(ke. pA. 1/1-2/ 18/26/2); (go.jii./muu-/366-357/760)| 2. dRSTivAdake paoNca bheda sa.si./1/20/123/5 dRSTivAdaH paJcavidhaH-parikarma sutra prathamAnuyogaH pUrvagataM cUlikA ceti |-dRssttivaadke pA~ca bheda haiM. parikama, sUtra, prathamAnuyoga, pUrvagata aura cUlikA / (rA. vA./1/20/13/74/10); (ha. pu./10/61); (gha, 1/1,1,2/106/4); (dha. 1/4,1,40/204/ 11); (ka. pA. 1/1-1/16/26/5); (go. jo./mU./361.362/ 772 ) / 3. pUrvagatake 14 bheda sa. si./1/20/123/6 tatra pUrvagataM caturdazavidham - utpAdapUrva . AgrAya NIyaM, vIryAnupravAdaM astinAstipravAdaM jJAnapravAI satyapravAda AramapravAdaM karmapravAda pratyAkhyAnanAmadheyaM vidyA nupravAda kalyANanAmadheyaM prANAvAyaM kriyAvizAla lokabindusAramiti / - pUrvagatake caudaha bheda haiM-utpAdapUrva, agrAyaNIya, vIryAnuvAda, astinArita prayAda, jJAnapravAda, satyapravAda, AtmapravAda, karmapravAda, pratyAkhyAnanAmadheya, vidyAnuvAda, kalyANanAmadheya, prANAvAya, kriyAvizAla, aura lokbindusaar| (rA. vA./1/20/12/74/11); (dha. 1/1,1,2/114/8); (dha.1/4,1,45//212/5); (ka.pA.1/1-1/620/26/7); (go. jo./m /345-346/741) / 4. cUlikAke pA~ca bheda ha.pu./10/123 jalasthalagatAkAzarUpamAyAgatA punaH / cUlikA paJcadhAnva rthasaMjJA bhedavatI sthitA |123-cuulikaa pA~ca bhedavAlI hai-jalagatA, sthalagatA, AkAzagatA, rUpagatA aura maayaagtaa| ye samasta bheda sArthaka bhedavAle haiM / 123 / (dha. 1/1,1,2/116/1); (gha, 1/4,1,45 // 206/10) / 5. agrAyaNI pUrvake bheda dha, 1/1,1,2/123/2 tassa aggeNiyassa paMcaviho uvakkamo, ANupuvI NAma pamANaM vattabadA atthAhicAro cedi / agrAyaNIya pUrvake pA~ca upakrama haiM-AnupUrvI, nAma, pramANa, vaktavyatA, arthAdhikAra / (dha.6/4,1,45/226/6) / 6. aMga bAhyake bheda rA. vA./1/20/1478/6 tadaGgabAhyamanekavidham-kAlika mutkAlikamityevamAdivikalpAt / svAdhyAyakAle niyatakAlaM kAlikam / aniyatakAlamutkAlikam / tadabhedA uttarAdhyayanAdayo'neka vidhAH / = kAlika, utkAlikake bhedase aMga bAhya aneka prakArake haiN| svAdhyAya kAla meM jinake paThana-pAThanakA niyama hai unhe kAlika kahate haiM, tathA jinake paThana pAThanakA koI niyata samaya na ho ve utkAlika haiN| uttarAdhyayana Adi grantha aMgabAhya aneka prakAra haiN| (sa. si./1/20/123/2)| dha.1/1,1,1/16/6 tattha agabAhirassa coddasa atthaahiyaaraa| taM jahA. sAmAiyaM cauvIsatthao vaMdaNA paDikkamaNaM veNaiyaM kidiyammaM dasaveyAliyaM uttarAyaNaM kappavyavahAro kappAkappiyaM mahAkappiyaM puMDarIyaM mahApuMDarIpaM Nisi hiyaM cedi / - aMgabAhyake caudaha arthAdhikAra haiN| ve isa prakAra haiM - sAmAyika, caturvizatiHtava, bandanA, pratikramaNa, vai nayika, kRtikarma, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, kalapavyavahAra, kalapyAkalpya, mahAkalpya, puNDarIka, mahApuNDarIka aura niSiddhakA / (dha.6/4.1,4/187/12), (ka. pA./1/1-1/617126/1), (go. jI./mU./367-368/786) / 4. aMga praviSTake bhedoMke lakSaNa 1. 12 aMgoMke lakSaNa rA,vA./1/20/12/-72/28 se 74/8 taka-AcAre caryA vidhAna zuddhayaTakapaJca samititriguptivikalpa kathyate / sUtrakRte jJAnavinayaprajJApanA katapyAkalapyacchedopasthApanA vyavahAradhamakriyAH prarUpyante / sthAne anekAzrayANAmarthAnAM nirNayaH kriyate / samavAye sarva padArthAnAM jainendra siddhAnta koza
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 44 samarAyazcintyate sa caturvidhayakSetrakAbhAvaH tatra dharmAdharmAkA kAkA jIvana tulyA saMkhyeyapradezatvAt ekena pramANena dravyANAM samavAyanAda dravyasamavAyaH / vyAkhyApro TimyAkaraNasahasrANi 'kimasti jIvaH nAsti ityevamAdoni nirUpyate jJAtRdharmakathA ApalyA mahuprakArANAM kathanam / upAsakAdhyayane zrAvakadharmalakSaNam / ... RSabhAdInAM tIrtheSu daza dazAnAgarA dazadaza dAruNAnupasargAnnirjitya kRtsnakarmakSayAdantakRtaH daza asyAM varNyante iti antakRddazA / .. evamRSabhAdInAM tIrtheSu davA daza anAgArA daza daza dArugAnupa sarganiji vijayAdyanusarepannA ityevamanuttaropapAdikAH dazAsyAM mayata ityanupapAdikadazA praznAnAM vyAkaraNaM praznavyAkaraNam, tasmillaukikavaidikAnAmarthAnAM nirNayaH vipAkasUtre sukRtadukRtAnAM vipAkazcintyate dvAdazama dRzyAdaiSTi zatAna yA pitarAnI prarUpaNa nigrhsy| - AcAroga meM caryAkA vidhAna kATha zuddhi pA~ca samiti dona gupti Adi rUpase varNita hai jJAna-vinaya, kyA ya hai kyA hai gheopasthApanAdi vyavahAradharmako kriyAoMkA nirUpaNa hai| sthAnAMga meM eka-eka do-do Adike rUpase arthokA varNana hai| samavAryAgameM saba padArthoMkI samAnatA rUpase samavAyakA vicAra kiyA gayA hai| jaise dharma-adharma lokAkAza aura eka jIvake tulya asaMkhyAta pradeza honese inakA dravyarUpase samavAya kahA jAtA hai| ( isI prakAra yathAyogya kSetra, kAla, va bhAvakA samavAya jAnanA) vyAkhyAprajJaptimeM 'jIva hai ki nahIM' Adi sATha hajAra praznoMke uttara haiN| jJAtudharmakathA aneka AkhyAna aura upAkhyAnoMkA nirUpaNa hai| upAsakAdhyayanameM dhAvakadharmakA vizeSa vivecana kiyA gayA hai| antakRdazAMga pratyeka tIrthakarake samayame hone vAle una daza daza antakRta kevaliyoMkA varNana hai jinane bhayaMkara upasagako sahakara mukti prApta ko ... anusAropapAdikadaza meM zyeka tIrthaMkara ke samaya meM hone vAle una daza-vaza muniyoMkA varNana hai| jinane dAruNa upasargoM ko sahakara... pA~ca anuttara vimAnoM meM janma liyaa| prazna vyAkaraNameM yukti aura nayoMke dvArA aneka AkSepa aura vizeSa rUpa praznoMkA uttara diyA gayA hai| vipAka-sUtra meM puNya aura pApake vipAkakA vicAra hai| bArahavA~ dRSTi pravAda aMga hai. isameM 263 matoMke nirUpaNa pUrvaka laNData hai ( 263 matoMke lie de0 ekAnta / 2 / 2) (ha./10/27-46), (tha. 1/1.1.2/61-106). (417-203 (pI. jI. jI. 1/256347/760-766) / zrutajJAna + 2. dRSTivAdake prathama tIna bhedoMke lakSaNa gha. 1/1.1.2/101-191/4 tassa paMca atyAhiyarA hameta pariya tapAbhiyogabUliyA cedipariyavihaM se jahA caMdapaNAsI surapaNI jaMmudIvAsI dovasAyapApaNI dinAma..caMdAparivAriddhi gahana kuza sUrata...surasyAyu bhogovabhoga parivAra yaha bisseha vikira kuNa dIpati... jaMbUdIce pANAni mayA bhogaka bhUmiyANaM aNNesiM ca pavvada dahaNavaNNaNaM kuNai / dIvasAyarapa pattadovasAyaramANaM aNNaMvi dIvasAyaraM tambhUdatthaM mahubheyaM vaNNedi / vivAhapaNacI nAma ajIvadanvaM bhavasiddhiyaya rAzi * ' di su... amale avatA amolA jinguNo ...apeti medipamAniyAgo paMca sahassapadehi... purANaM mamedihivadake pA~ca adhikAra hai, parikarma sUtra prathamAnuyoga, pUrvagata aura pUlikA unase candragraha sUrya jambUdvIpamati dvIpasAgaraprati aura vyAkhyAsi isa taraha + 11 sabda liMga zrutajJAna vizeSa parikarma ke pA~ca bheda hai| candramati nAmakA parikarma candramAkI Ayu, parivAra, Rddhi, gati aura bimbakI U~cAI AdikA varNana karatA hai| sUrya sUryakI Ayu, bhoga, upabhoga, parivAra, Rddhi, gati, bimbakI U~cAI AdikA varNana karatA hai / jambUdvIpa prajJati jambUdvIpastha bhogabhUmi aura karmabhUmi meM utpanna hue nAnA prakArake manuSya tathA dUsare tithaMca AdikA parvata, draha, nadI AdikA varNana karatA hai| sAgara prajJapti nAmakA parikarma dvIpa aura samudroMke pramANakA tathA dvIpasAgara ke anya nAnAprakAra ke dUsare padArthoMkA varNana karatA hai vyAkhyA puga dharma, adharma, AkAza aura kAla bhavyasiddha aura abhavyasidha jIva, ina sabakA varNana karatA hai| sUtra nAmakA ardhAdhikAra jIva avandhaka hI hai, aleka ho hai hI hai. abhoktA hI hai. ityAdi rUpaye 363 matoMkA pUrvapakSa rUpase varNana karatA hai| ( 363 matoMke lie de0 ekAnta/5/2) prathamAnuyoga purANoMkA varNana karatA hai (ha. pu0/10/61-01), (gha. 6/4, 1.43 / 206 - 206). (go. jI. / jI. ma./161-262/072 ) / 3. dRSTivAda ke cauthe bhedaH pUrvagatake 14 bheda va lakSaNa za. mA./1/20/12/~74/11 se 70/2 taka pUrva caturdazatrakAra ...jIvAnAM yathA yatra yathA ca paryAyeotpAda ba tadupAdapUrva kriyAvAdAdonAM prakriyA adrAyaNIya adgAdInAM svasamaya yatra sthApitastadaprAyaNa kesinIsurendra daityAdhipAnI zuddhayo narendracakradharamaladevAnAM ca vIryalAbhoM dravyANAM samyaktvalakSaNaM ca yatrAbhihitaM tadvIryapravAdam / paJcAnAmastikAyAnAmaya nayAnAM cAnekaparyAyai yatrAvabhAsitaM hstinaastiprmaadm| pazcAnAmapi jJAnAnAM indriyANAM ca prAdhAnyena yatra vibhAgo vibhAvitaH tajjJAnapravAdaya mAnisaMskArakAraNatrayogI dvAdazadhA bhASAvaktArazcAnekaprakAramRSAbhidhAnaM yatra prarUpitaH tava satyapravAdam |...ytraatmno'stitvnaastitv dharmAH SaDjIvanikAyabhedAzca yutito nirdizaH modoSadAmanirbha paryAyA sthitirapatra nirdizyateAmata-niyamapratikramaNazrAmaNya kAraNaM ca parimitAparimitAdravyabhAvapratyAkhyAnaM ca yatrAkhyAtaM tatpratyAkhyAnanAmadheyam / .... aSTau mahAnimittAni tadviSayo rajjurAzividhiH kSetra zreNI dokapratiSThA saMsthAna samudrayAtazca patra kathyate tadviyAnunAda ...ravizazi manakSatrahArANAM cAropapAdayativiparyayaphalAni zakuna vyAhRtam amaladeva vAsudeva-cakradharAdInAM garbhAvataraNAdimahAtmAni yatrotAni tadyAnAmadheya kAyacikitsAdyahAAyurvedaH bhUtikarma-vAGgulikaprakramaH prANApAna vibhAgo'pi yatra vistAreNa mastida prANAnAyam dekhAdikA: kalAdvAsaptatiH, guNAracatuHSaSTistreNAH, zilpAni kAvyaguNadoSakriyAndovicita kiyAokAra va vyAkhyAtAH kriyAvizAla yatrA vyavahArAcatvAri bIjAni parikarmarAzikriyAvibhAgazca sarva bhindusAra pUrvagatake utpAda pUrva Adi caudaha bheda hai-utpAda jIvAdikA jahA~ jama jaisA utpAda hotA hai usakA varNana hai| aprAvaNI pUrva kriyAmAra Adiko prakriyA aura svAvivecita hai| pAda ugrastha aura kevalI kI zakti surendra asurendra Adiko RddhiyA~ narendra cakravartI baladeva AdikI sAmarthya dravyoMke lakSaNa AdikA nirUpaNa hai| astinAstipravAdameM pA~coM astikAyoMkA aura nayA~kA asti nAsti Adi aneka paryAyoM dvArA vivecana hai| jJAnapramAdameM pA~coM jJAnoM aura indriyoMkA vibhAga Adi nirUpaNa hai| .... satyapravAda pUrva meM bAragupti, vacana saMskAra ke kAraNa, vacana prayoga bAraha prakArakI bhASAe~, dasa prakArake satya, vaktA ke prakAra Adi jainendra siddhAnta koza .. ..
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna III zabda liMgaja zrutajJAna vizeSa kA vistArase vivecana hai / .. Atma pravAdameM Atma dravyakA aura chaha jIva nikAyoMkA asti-nAsti Adi vividha bhaMgoMse nirUpaNa hai| karmapravAdameM karmoko bandha udaya upazama Adi dazAoMkA aura sthiti AdikA varNana hai| pratyAkhyAna mavAdamai brata-niyama, pratikramaNa, tapa, ArAdhanA Adi tathA munitvameM kAraNa dravyoMke tyAga AdikA vivecana hai| vidyAnuvAda pUrva meM samasta vidyAe ATha mahA nimitta, rajjurAzividhi, kSetra, zreNI, loka pratiSThA, samudvaghAta AdikA vivecana hai| kalyANavAra pUrvameM sUrya, candramA, graha, nakSatra aura tArAgaNoMke cAra kSetra, upapAdasthAna, gati, bakragati tathA unake phaloMkA, pakSIke zabdoMkA aura arihanta arthAda tIrthakara, baladeva, vAsudeva aura cakravartI Adike garbhAvatAra Adi mahAkalyANakoMkA varNana hai| prANAvAya pUrva meM zarIra cikitsA Adi aSTAMga Ayurveda, bhUtikarma, AMgulikakrama (viSa vidyA) aura prANAyAmake bheda-prabhedoMkA vistArasai varNana hai / kriyA vizAla pUrva meM lekhana kalA Adi bahattara kalAoM kA, strI sambandhI cauMsaTha guNoMkA, zilpakalAkA, kAvya sambandhI guNa-doSa vidhikA aura chanda nirmANa kalAkA vivecana hai / lokabindusArameM ATha vyavahAra, cAra bIja, rAzi parikarma Adi gaNita tathA samasta zrutasampattikA varNana hai / (ha.pu./10/75-122); (dha.1/1,1,2/114-122), (dha.1/4,1,45/212-224/12); (go.jI./jI. pra./665-666/778 ) / 4. dRSTivAdake 5 bheda rUpa 5 cUlikAoMke lakSaNa dha.1/1,1,2/113/2 jalagayA...jalagamaNa-jalattha bhaNa kAraNa-maMta-saMtatavaccharaNANi vaNNedi / thalagayA NAma.. bhUmi-gamaNa-kAraNa-maMta-taMtatavaccharaNANi atyu-vivaM bhUmi-saMbaMdhamaNNaM pi suhAsuha-kAraNaM yaNNedi / mAyAgayA.. iMdajAlaM vaNNedi / rUvagayA...sIha-hayahariNAdi-rUvAyAreNa pariNamaNa-hedu-maMta-taMta-tavaccharaNANi cittakaTTha-leppa-leNa-kammAdi-lavaravaNaM ca bnnnnedi| AyAsagayA NAma... AgAsa-gamaNa Nimitta-maMta-taMta tavaccharaNANi vaNNedi / - jalagatA vRlikA-jala meM gamana, jalastambhanake kAraNa bhUta mantra tantra aura tapazcaryA rUpa atizaya AdikA varNana karatI hai| sthalagatA cUlikA-pRthivIke bhItara gamana karaneke kAraNabhUta mantra, tantra aura tapazcaraNarUpa Azcarya AdikA tathA vAstu vidyA aura bhUmi sambandhI dUsare zubha-azubha kAraNoMkA varNana karatI hai| mAyAgatA cUlikAindrajAla Adike kAraNabhUta mantra aura tapazcaraNakA varNana karatI hai| rUpagatA cUlikA-siMha, ghor3A aura hariNa Adike svarUpake AkAra rUpase pariNamana karaneke kAraNabhUta mantra-tantra aura tapazcaraNa tathA citra-kASTha-lepya-lena karma Adike lakSaNakA varNana karatI hai| AkAzagatA cUlikA-AkAzameM gamana karaneke kAraNabhUta mantra, tantra aura tapazcaraNakA varNana karatI hai| (ha.pU./10/124): (dha.6/4,1,45/201-210); (go, jii./jii.pr./361312/773/5)| 5. aMga bAhyake bhedoMke lakSaNa dha, 1/1,1,2/16-18/9 jaM sAmAzyaM taM NAma ThavaNA-dabbavanetta-kAlabhAvesu-samatta vihANaM bnnnnedi| cauvIsatthao cauvIsaha titthayarANaM vedaNa-vihANa-taNNAma saMThANusseha-paMca-mahAkallANa-cottIsaaisayasarUvaM tisthayara-vaMdaNAe sahalasa ca vnnnnedi| vaMdaNA egajiNa-jiNAlaya-visaya-baMdaNAra hiravajja-bhAvaM dhaNe / paThikamaNaM kAla purisaM ca assiUNa sattaviha-paDikamaNANi vaNNei / veNazya NANa-dasaNa-caritta-tavokyAraviNae vnnnnei| kidiyammaM arahaMtasiddha-Airiya-mahusuda-sAhUNaM pUjAvihANaM vaNNei / dasaveyAliya AyAra-goyara-vihiM vaNNeI / uttaramjhayaNaM uttara-padANi vaNNei / kampababahAro sAhUNaM loggamAcaraNaM akappa-sevaNAe pAyacchittaM ca vaNNei / kappAkappiyaM sAhUNaM jaM kappadi ja ca Na kappadi taM savva vaNe di| mahAkappiyaM kAlasaMghaDaNANi assiUNa sAhu-pAoggadana-khettAdINa vaNNaNaM kuNai / puMDarIyaM caubiha-devemuvavAdakAraNaaNuSvANANi vaNNei / mahApuMDarIyaM sayaliMda-paDiiMde uppattikAraNaM vaNNei / NisihiyaM bahuviha-pAyacchitta-vihANa-vaNNaNaM kuNai / sAmAyika nAmakA aMgabAhya samatA bhAvake vidhAnakA varNana karatA hai| caturvizati stava caubIsa tIrthaMkaroM kI vandanA karanekI vidhi, unake nAma, saMsthAna, utsedha, pA~ca mahAkalyANaka, cauMtIsa atizayoMke svarUpa aura tIrthaMkaroM kI vandanAkI saphalatAkA varNana karatA hai| bandanA eka jinendra deva sambandhI aura una eka jinendra devake abalambanase jinAlaya sambandhI vandanAkA varNana karatA hai| sAta prakArake pratikramaNoMkA pratikramaNa varNana karatA hai| vainayika pA~ca prakArako binayokA varNana karatA hai| kRtikarma arahanta, siddha AcArya aura sAdhuko pUjA vidhikA varNana karatA hai| daza vaikAlikoMkA dazavakAlika varNana karatA hai| tathA vaha muniyoMkI AcAra vidhi aura gocaravidhikA bhI varNana karatA hai| jisameM aneka prakArake uttara paDhaneko milate haiM use uttarAdhyayana kahate haiN| isameM cAra prakArake upasarga kaise sahana karane caahie| bAIsa prakArake pariSahA~ko sahana karanekI vidhi kyA hai ? ityAdi praznoM ke uttaroMkA varNana kiyA gayA hai| kalpya vyavahAra sAdhuoMke yogya AcaraNakA aura ayogya AcaraNake hone para prAyazcitta vidhikA varNana karatA hai| kalpyAkalpya dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSA muniyoM ke lie yaha yogya hai aura yaha ayogya hai' isa taraha ina samakA varNana karatA hai| mahAkalpya kAla aura saMhananakA Azraya kara sAdhuke yogya dravya aura kSetrAdikA varNana karatA hai| puNDarIka bhavanavAsI Adi cAra prakArake devoM meM utpattike kAraNa rUpa, dAna, pUjA, tapazcaraNa Adi anuSThAnoMkA varNana karatA hai| mahApuNDarIka samasta indra aura pratIndroM meM utpatti ke kAraNa rUpa tapo vizeSa Adi AcaraNakA varNana karatA hai| niSiddhi arthAta bahuta prakArake prAyazcittake pratipAdana karanevAle zAstrako niSiddhikA kahate haiN| (ha. pu./10/126-138); (dha. 6/4,1,45/188 161): (go. jI./jI.pra./367-36/786) / 2. zabda liMgaja nirdeza 1. bAraha aMgoMmeM pada saMkhyA nirdeza (ha. pu./10/27-45): (dha. 1/1,1.2/16-107), (ca.6/4,1,45/197 203); (go. jii./jii.pr./356-360/760-770)| nAma pada saMkhyA kra. nAma pada saMkhyA AcArAMga sUtrakRtAMga | sthAnAMga 1170000 2328000 | samavAyoga vyAkhyA pra0 ((zve:bhagavatIsUtra jJAtadharmakathA 18000 upAsakAdhyayana 36000 antakRdazAMga 42000 |8anuttaropapAdika dazAMga 16400010 prazna vyAkaraNa 22800011 vipAka sUtra 12 dRSTibAda 56000 kulapada 6244000 6316000 18400000 108685605 6 // 11283580 - jainendra siddhAnta koza
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAna 2. dRSTibAda aMga pada saMkhyA nirdeza ( ha. pu. /10/63-71, 124); (dha. 1 / 1,1.2/106-113); (gha, 1/41,45/ 206-210) : (go, jI./mU./363-364/775) / pada saMkhyA kra. 9 parikarma nAma 5 vyAkhyA 2 sUtra 3 prathamAnuyoga kra. 1 candra prajJapti 2 sUrya | 3 jambU dvIpa 4 dvIpa samudra 7 " 11 5 jJAna pravAda 6satyapravAda nAma 1 utpAda pUrva 2 aAyaNIvapUrva 3bhIryAnuvAda pUrva 4 astinAsti pravAda Atma pravAda karma pravAda pratyAkhyAnaprabAda 10 vidyAnuvAda 11 kalyANa nAmadheya 2. caudaha pUrva padAdi saMkhyA nirdeza pUrvomeM 12 prANAvAya 13 kriyA vizAla 14 loka bindusAra 325000 5236000 4 pUrvagala 3605000 5 culikA 303000 1' jalagatA 2 sthalagatA 3 AkAzagatA. 4 rUpagatA 8436000 8800000 (i.pU./10/05-120) (4. 2/1.1.2/194-112) (4. 1/4.1.41/212224.226) (ka. 1. 1/1-1/120/26/10) (go.jI./362288/0001 kra. nAma 5000 6 | kula jor3a 5 mAyAgatA 18 12 12 16 vastugata prAbhRta di0 zve 10 14 8 200 280 108 350 240 40 320 400 20 30 20 600 15 300 padasaMkhyA 10. 200 10 200 10 200 1020 200 dekho aMgalAI zIrSaka 20676205 | 104866025 pada saMkhyA 10000000 6600000 7000000 6000000 70 *888888 10000006 260000000 18000000 8400000 11000000 260000000 130000000 60000000 125000000 4. aMga bAhya ke cIdaha bhedoMmeM pada saMkhyA nirdeza 1 .pU./10/120-120 sahasrANi paJcasarayekavidAtiH koTI pa padasaMkhyeyaM varNAH saptaiva varNitAH | 1275 paJcaviMzatilakSAzca trayastrizacchatAni c| azItiH zlokasaMkhyeyaM varNAH paJcadazAtra 128|putajJAnake samasta akSaroMkA saMgraha ATha karor3a eka lAkha ATha hajAra eka sau pacahattara pramANa hai (80108175) | 127| aura isake samasta zlokoMkI saMkhyA paccIsa lAkha tIna hajAra tIna sau assI tathA zeSa pandraha akSara pramANa hai / 128 / (2503300 + 15 akssr)| 5. yahA~para madhyama padase prayojana hai| gha. 13/5,5,48/266/7 edesu keNa padeNa payadaM / majjhimapadeNa / sa ca-tihiM padamuTThi pamANapadamatthamajjhimapadaM ca / majjhimavRtA gapadavibhAgo 11 prazna- ina padoM (arthapara pramANapada, madhyamapada) meMse prakRta meM kisa padase prayojana hai| uttaramadhyama padase prayojana hai, kahA bhI hai--pada tIna prakArakA kahA gayA hai arthapada, pramANapada aura mdhympd| inameM se madhyama padake dvArA pUrva aura aMgoM kA pada vibhAga kahA gayA hai | 16 | 6. ina jJAnoMkA anuyoga Adi zAnoM meM antarbhAva 13/502.48/2061 aMgamAharoha samayayAmA AyArAdikA rasaMgAI pariyamma- sucaNDamANiyogacUtiyA ka gcchti| abhiyogahAre rAssa samAse yA tassA btaado| Na pAhuDapAhuDe tassamAse vA, tassa pubvagayaavayava taado| pariyammata-pANiyoga-puliyAo evArasa aMgAI mA puvvagayAvayavA / tado Na te karaMtha vi layaM gcchti| Na esa doso, kora-samAsA ca tammAbAdo na ca abhiyogahAratassamAsehi pAhuDapADAvayamidi niyamo thi niSpAbhAvAda athanA, paDivati samAse esiyAma dattapAvIra puna vivakkhiyAra samA gacchati tti battavaM prazna- aMgamAhya, caudaha prakIrNakAdhyAya, AcAra Adi 11 aga, parikarma sUtra, prathamAnuyoga aura cUlikA, inakA kisa zrutajJAnameM antarbhAva hotA hai| prathamAnuyoga yA anuyogadvArasamAsameM to inakA antarbhAva ho nahIM sakatA, kyoki ye donoM prAbhRtaprAbhRtazrutajJAnase pratibaddha haiN| prAbhRtaprAbhRta yA prAbhRtaprAbhRtasamAsa meM bhI inakA antarbhAva nahIM ho sakatA, kyoMki ye pUrvagar3hake adhyakSa hai parantu parikarma sUtra prathamAnuyoga, bhUtikA aura 11 baMga pUrvagata avayana nahIM hai isalie inakA kisI bhI sajJAnake bheda antarbhAva nahIM hotA hai| uttara- yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, anuyogadvAra aura anuyogadvArasamAsameM inakA anta hotA hai| anuyogadvAra aura anuyogadvArasamAsa prAbhRtaprAbhRtake avayava hone cAhie, aisA koI niyama nahIM hai, kyoMki isakA koI niSedha nahIM kiyA hai| athavA pratipattisamAsa zrutajJAna meM inakA antarbhAva kahanA caahie| parantu pazcAdAnupUrvIkI vivakSA karanepara inakA pUrvasamAsa hotA hai, yaha kahanA cAhie / zrutajJAna vrata ka zrutajJAna vrata - isa vrata kI vidhi do prakArase varNana kI gayI hailaghu va bRhad / 9.12 1 1 mA paryanta somA tIna sIja 4 cauthI ghaTake, mI, mI navamI 10 dazamI, 19 ekAdazIke, 12 dvAdazI, 13 trayodazI, 14 caturdazI ke pandraha pUrNimAoM ke aura 12 amAvasyAoMke, isa prakAra kula 148 upavAsa kre| pratyeka upavAsa ke sAtha 1 pAraNA Avazyaka hai| kula upavAsa 148 kare tathA 'oM hrIM dvAdazAMgazrutajJAnAya namaH' isa mantrakA trikAla jApa kre| (kizana kRta kriyAkoSa) (vidhAna saM. pU. 179) / jainendra siddhAnta koza - 2. bRhad vidhi - 6 varSa 7 mAha paryanta nimna prakAra upavAsa kreN| matijJAnake 28 DimAke 28 upavAsa 28 pAraNA; gyAraha aMgoM ke 11 ekAdaziyoMke 11 upavAsa 11 pAraNAH parikarmake 2 dojake 2 upavAsa 2 pAraNA; sUtrake aSTamiyoM ke upavAsa pAraNAH prathamAnuSyogakA 1 navamIkA 1 upamAsa 1 pAraNA; 14 pUrvake 14 caturdaziyoM ke 14 upavAsa 14 pAraNA: pA~ca cUlikAke 5
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zruta jJAnAvaraNa 71 paMcamiyoMke 5 upavAsa 5 pAraNA avadhijJAnake 6 SaSThiyoMke - 6 upavAsa 6 pAraNA; manaHparyaya jJAnake 2 cauthoMke 2 upavAsa 2 pAraNA, kevalajJAnake 1 dazamIkA 1 upavAsa 1 pariNA / isa prakAra kula 158 upavAsa kare / tathA 'oM hrIM zrutajJAnAya namaH' isa mantrakA trikAla jApa kare vidhAna saM./132) (hi trNginii)| zruta jJAnAvaraNa - de. jJAnAvaraNa zruta jJAnI de. zrutakevalI / | | zruta tIrthaM - de. itihAsa 4 / zruta paMcamI vrata - pA~ca varSa taka prativarSa jyeSTha zuklA 5 ko "tArake upalakSameM upavAsa kare jo ho dvAdazAnAya nama:' isa mantrakI trikAla jApa kre| (vrata vidhAna saM./ pR. 10) / zrata bhAvanA de. bhAvanA / 1 / aMta mUDha mUDha / = zrutavAda. 13/2-220/200/12 pu dvividhaM praviSTama bAhyamiti / taducyate kathyate anena vacanakalApeneti zrutavAdI dravyazrutam / sudavAdoti gadaM / zruta do prakArakA hai-aMga praviSTa aura aMgabAhya / isakA kathana jisa vacana kalApake dvArA kiyA jAtA hai vaha dravyazrutazrutavAda kahalAtA hai| isa prakAra zrutavAda kA kathana kiyaa| " zrutasAgara nandisaMgha balAtkAra gaNa kI sUrata zAkhA meM / ( de. itihAsa) Apa vidyAnanda saM. 2 ke ziSya tathA zrIcandrake guru the / kRti - yazastilaka campUkI TIkA yazastilakacandrikA, svAvRtti (sAgarI) tattvatraya prakAzikA (jJAnAyake gadya bhAgakI TIkA) prAkRta vyAkaraNa, jinasaha nAma TIkA, vikramapravandhakI TIkA, audAryacintAmaNi tIrthadIpaka, zrIpAla carita, yazodhara carita mahAbhiSeka TIkA (paM. AzAdhara ke nityamahodyotakI TokA); taskandha pUjA, siddhacakATapUjA, siddhabhakti, bRhada kathAkoSa, SaT prAbhRtakI TIkA / vrata kathAkoSa / samaya-mahAbhiSeka TIkA vi. 1582 meM likhI gayI hai| tadanusAra inakA samaya vi. 1544 - 1560 (I. 1487-1533 ); ( sabhApya tattvArthAdhigama/pra./2 TippaNa premajI); (paM.vi.pra. 35 / A N. Up ); ( pa.pu.pra./63 A.N, Up): (tI./1/111) (/2/376) (de. itihAsa /7/4) / 1 1 zrutaskaMdha pUjA - de. pUjApATha / zrutaskaMdha vrata- isa vratakI vidhi uttama, madhyama va jadhanyake bheda se tIna prakArakI hai- uttama vidhi - bhAdrapada kR. 1 se Azvina kR. 2 taka 32 dinameM eka upavAsa eka pAraNA kramase. 16 upavAsa kre| madhyamavidhi - bhAdrapada kR. 6 se zuklA 15 taka 20 dinameM uparokta hI prakAra 10 upavAsa kre| laghuvidhi-bhAdrapada zuklA 1 se Azvina kR. 1 taka 16 dinoM meM uparokta hI prakAra meM upavAsa kre| tInoM hI vidhiyoM meM 'o hrIM zrIjinamukhoi bhUtasyAdvAdanayagabhidvAdazAMga zrutajJAnAya namaH isa mantrakA trikAla jApa kre| ( vrata vidhAna saM./70); ( kizanasiMha kRta kriyA koSa ) | zrutAvatAra - 1. bhagavAn mahAvIrake pazcAta kevalI va zrutakevatiyoMkI mUla paramparAko hI sutAvatAra nAmase kahA gayA hai| de. itihAsa / 4 / 1 / 2. A, indranandi ( I. za. 10-11) dvArA racita prAkRta gAthAma bhagavAt mahAvIrake nirmANase 183 varSa paryantakI mUlasaMghakI paTTAvalI / 3. A. zrIdhara ( I. za. 14) dvArA racita prAkRta chandabaddha grantha / butigamya - rA. bA.4/452/12/260/20 anapekSitavRttinimittaH zreNI zruti mAtra prApitaH zrutigamyaH / anapekSita rUpase pravRtti meM kAraNa mitabhUtigamya hai| zrutikalyANa vrata . zredi - Arithmetical and Geometrical progression, zreNika-ma. pu. / 74 / zloka saM. pUrva bhava saM 2 meM khadIrasAra nAmaka bhI thA | 36 | pUrvaM bhavameM saudharma svarga meM deva thA (406) vartamAna bhava meM rAjA kuNikakA putra thA ( 414) magadhadezakA rAjA thaa| ujjai bhI rAjadhAnI thii| pahale bauddha thA. pIche apanI rAnI cetanAke upadezase jaina ho gayA thA / aura bhagavAn mahAvIrakA prathama bhakta bana gayA thA | jinadharmapara apanI dRr3ha AsthAke kAraNa ise tIrthaMkara prakRtikA bandha ho gayA thaa| isake jIvanakA antima bhAga bahuta dukhada bItA hai, isake putra ne ise bandI banAkara jelameM DAla diyA thA aura usake bhaya se hI isane AtmahatyA kara lI thI, jisake kAraNa ki yaha prathama narakako prApta huaa| aura vahA~ Akara agale yuga meM prathama tIrthaMkara hogaa| bhagavAn vIrake anusAra isakA samaya bI. ni. 20 varSa se 10 varSa pazcAta taka mAnA jA sakatA hai| I. pU. 546 - 516 zreNI - Series (ja. pa. pra.108 ) / zreNI zreNI nAma kA hai| isa zabdakA prayoga aneka prakaraNoM AtA hai| jaise AkAza pradezoMkI zreNI, rAjasenAkI 16 zreNiyA~, svarga va narakake zreNIbaddha vimAna mila zukladhyAna gata sAdhukI upazama va kSapaka zreNI, anantaropanidhA va paramparopanidhA zreNI prarUpaNa Adi / upazama zreNI se sAdhu nIce gira jAtA hai, para kSapaka zreNI se nahIM yahA~ use niyamase mukti hotI hai| 1 1 2 3 4 5 6 * 1 2 3 zreNI sAmAnya nirdeza aNI prarUpaNAke bheda va medaka lakSaNa / rAjasenAkI 16 zraNiyoMkA nirdesh| AkAza pradezoMkI aNI nirdeza / abhivaddha vimAna dila upazama va kSapaka zreNIkA lakSaNa / upazama va kSapaka zra eNImeM guNasthAna nirdeza | apUrva karaNa Adi guNasthAna - de. vaha vaha nAma / sabhI guNasthAnoMmeM Apake anusAra hI vyaya honekA niyama / - de. mArgaNA / zrI ArohaNa ke samaya AcAryAdi pada chUTa jAte hai / - de. sA zra eNI mAMDanemeM saMhanana sambandhI / - de. saMhanana / upazama va kSapaka abhI svAmitva sambandhI sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva, alpabahutva rUpa ATha prarUpaNAe~ / - de. vaha vaha nAma / kSapaka zreNI nirdeza cAritramohakA kSapaNa vidhAna addhAyuSka ko hI kSapaka zra eNIkI sambhAvanA | kSAyika samyagdRSTi hI gAMDha sakatA hai| kSapakoM kI saMkhyA upazamakoMse dugunI hai| kSapaka zra eNImeM maraNa sambhava nahIM / de, maraNa / 3 // jainendra siddhAnta koza - de. kSaya /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNI 72 2. kSapaka zreNI nirdeza * * kSapaka zreNIse tadbhava muktikA niyama / -de. apUrva krnn/4| kSapaka zreNImeM AyukarmakI pradeza nirjarA hI hotI hai| -de. nirjraa/3/2| | upazama zreNI nirdeza cAritra mohakA upazamana vidhaan| -de. upshm|| yadi maraNa na ho to 11vA~ guNasthAna avazya prApta hotA hai| -de. apUrva krnn/4| upazama va kSAyika donoM samyaktvameM sambhava hai| upazama zreNIse nIce giranekA niyama / upazAnta kaSAyase giranekA kAraNa va vidhAna / upazama zreNImeM maraNa sambhava hai, marakara deva hI hotA hai| -de. mrnn/3| dvitIyopazama samyaktvase sAsAdana guNasthAnakI prApti sambandhI do mt| -de, saasaadn/2| girakara asaMyata honevAle alpa haiN| adhikase adhika upazama zreNI mAMDanekI siimaa| --de. sNym/2| | puna: usI dvitIyopazamase zreNI nahIM mAMDa sakatA hai| gira jAnepara bhI antarmuhUrta paryanta dvitIyopazama samyaktva rahatA hai| -de. maraNa/3/ * * gaNarAyamacca-talavara-purohiyA dappiyA mhaamttaa| aThAraha seNIo payAiNAmIliyA hoti |380-ghodd'aa, hAthI, ratha, inake adhipati, senApati, mantrI, zreSThI, daNDapati, zudra, kSatriya, brAhmaNa, vaizya, mahattara, gaNarAja, amAtya, talavara, purohita, svAbhimAnI, mahAmAtya aura paidala senA. isa taraha saba milAkara aThAraha zreNiyA~ hotI hai| 37-38 / 3. AkAza pradezoMkA zreNI-nirdeza sa. si./2/26/183/7 lokamadhyAdArabhya Urdhvamastiryak ca AkAzapradezAnAM kramasaniviSTAnAM paktiH zreNI ityucyte| -lokamadhyase lekara Upara nIce aura tirache kramase sthita AkAza pradezoMkI paMktiko zreNI kahate haiM / (rA. vA./2/26/1/137/16 ); (dha. 1/1,1,60/300/4) / dha. 1/4,1,45/223/3 paTasUtravaccarmAvayavavadvAnupUbiNodhistirya vyavasthitAH AkAzapradezapaGktayaH zreNayaH / vastra tantuke samAna ..athavA camake avayavake samAna anukramase Upara nIce aura tirache rUpase vyavasthita AkAza pradezoMkI paMktiyA~ zreNiyA~ kahalAtI hai| 4. zreNibaddha vimAna va bila dra.saM./To /116/1. vidikcatuSTaye pratidizaM paktirUpeNa yAni... vilAni ( vimAnAni vA)... teSAmatra shrenniimddhsNhaa| -cAroM midizAoM meM se pratyeka vidizAmeM paMkti rUpa jo...mila ( athavA vimAna ) haiM.. unakI zreNIbaddha saMjJA hai| tri. sA./paM, ToDaramala/476 paTala-paTala prati tisa indraka vimAnakI pUrvAdika cyAri dizAnivi je paktibaMdha vimAna ( athavA mila ) pAIe tinakA nAma zreNIbaddha vimAna hai| vizeSa de0 naraka/5/3: svarga!5/3.6 / 5. upazama va kSapaka zreNIkA lakSaNa rA. vA./6/1/18/560/1 yatra mohanIyaM karmopazamayannAramA Arohati sopshmkshrennii| yatra tatkSayamupagamayannugacchati sA ksspkshrennii| jahA~ mohanIyakarmakA upazama karatA huA AtmA Age baDhatA hai vaha upazama zreNI hai, aura jahA~ kSaya karatA huA Age jAtA hai vaha kSapaka zreNI hai| 6. upazama va kSapaka zreNImeM guNasthAna nirdeza rA. vA./6/1/18/560/7 ita Udhrva guNasthAnAnAM caturNA dve zreNyau bhavataH-upazamakazreNI kSapakazreNI ceti| isake (apramatta saMyatase) Ageke cAra guNasthAnoMkI do zreNiyoM ho jAtI hai-upazamazreNI. aura ksspkshrennii| (go. k./jii.pr./336/487/8)| * * 1. zreNI sAmAnya nirdeza 1. zreNI prarUpaNAke bheda va bhedoMke lakSaNa pa, vaM./11/4,2,6/sU. 252 va TI./352 tesi duvidhA seDiparUvaNA aNaM tarovaNidhA paraMparovaNidhA / 252 / jattha NiraMtara thorabahuttaparikkhA kIrade sA aNaM trodhnnidhaa| jattha duguNa-caduguNAdi parikkhA kIradi sA prNprovnnidhaa| -zreNIprarUpaNA do prakAra kI haianantaropaniSA aura paramparopanidhA / 2521 (dha. 10/4,2,4,28/ 63/1) jahA~ para nirantara alpamahatvakI parIkSA kI jAtI hai vaha anantaropanidhA kahI jAtI hai| jahA~para duguNatva aura caturgaNatva AdikI parIkSA kI jAtI hai vaha paramparopanidhA kahalAtI hai| 2. rAjasanAkI 18 zreNiyoMkA nirdeza ti.pa./2/43-44 kariturayarahAhibaI sennbiipdttisetthtthidNddvii| suddavattiyavaisA havaM ti taha mahayarA pavarA / 43 / gnnraaymNtitlvrpurohiyaamttyaamhaamttaa| bahuviha paiNNayA ya aTThArasa hoti sennoo|44| -hastI, turaga ( ghor3A), aura ratha, inake adhipati, senApati, padAti ( pAdacArIsenA), zreSThi ( seTha ), daNDapati, zudra, kSatriya, vaizya, mahattara, pravara arthAta brAhmaNa, gaNarAja, mantrI, talavara ( kotavAla ), purohita, amAtya aura mahAmAtya, vaha bahuta prakArake prakIrNaka aisI aThAraha prakArakI zreNiyA~ haiM / 43-44 / (dha.1/1,1,1/ gA. 36/57) / gha. 1/1,1,1/gA. 37.38/57-ya-hatthi-rahANa hviA seNAkai-maMti. seThi-daMDavaI / suda-kavattiya bamhaNa-baisA taha mahayarA ceva / 37 2. kSapaka zreNI nirdeza 1. abaddhAyuSkako hI kSapaka zreNIkI sambhAvanA gha. 12/4,2 13.62/412/8 bhaddhAuANaM khvgseddimaaruhnnaabhaavaado| -badghAyuSka jIvoM ke kSapaka zreNipara ArohaNa sambhava nahIM hai| go, ka./jI.pra./336/47/8 caturgaNasthAneSvekatra kSapitatvAnnarakatiryagdevAyuSAM cAbaddhAyuSkatvenAsatvAt / jisane asaMyatAdika guNasthAnameMse kisI ekameM (prakRtiyoMkA) kSaya kiyA hai, aura deva, tiyaMca aura narakAyukA jisake sattva na ho. aura jisake Ayubandha nahIM huA ho vahI kSapaka zreNiko mAMDatA hai| 2. kSAyika samyagdRSTi hI mA~Da sakatA hai gha.1/1.1.16/182/6 samyaktvApekSayA tu kSapakasya kSAyiko vA bhAvaH darzanamohanIyakSayamavidhAya kSapaka shrennyaarohnnaanuppttH| -samyaka jainendra siddhAnta koza
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNI 73 2. upazama zreNI nirdeza darzanakI apekSA to kSapakake kSAyikabhAva hotA hai, kyoMki, jisane darzanamohanIyakA kSaya nahIM kiyA hai vaha kSapaka zreNIpara nahIM car3ha sakatA hai| (dha. 1/1,1,18/188/2) / 3. kSapakoMkI saMkhyA upazamakoMse duganI hai dha. 1.8.246/323/1 NANa vedAdisabaviyappesu ubasamaseDi ghaDaMtajIve hito khabagaseDi cadaMtajovA duguNA tti aairiovdesaado| -jJAnavedAdi sarva vikalpoM meM upazama zreNopara car3hane vAle jovoMse kSapaka zreNIpara cadanevAle jIva dugune hote haiM, isa prakAra AcAryoMkA upadeza pAyA jAtA hai| 3. upazama zreNI nirdeza 1. upazama va kSAyika donoM samyaktvameM sambhava haiM dha.1/1.1,16/182/7 upazamakasyaupazamikaH kSAyiko vA bhAvaH, darzanamohopazamakSayAbhyAM vinopshmshrennyaarohnnaanuplmbhaav| --upazamakake aupazamika yA kSAyika bhAva hotA hai, kyoMki jisane darzanamohanIyakA upazama athavA kSaya nahIM kiyA hai, vaha upazama zreNIpara nahIM car3ha sktaa| dha. 1/1,1,18/188/3 upazamakaH aupazamikaguNaH kSAyikaguNo vA dvAbhyAmapi samyaktvAbhyAmupazamazraNyArohaNasaMbhavAva / -upazama zreNI vAlA aupazamika tathA kSAyika ina donoM bhAvoMse yukta hai, kyoMki donoM hI samyaktvoMse upazama zreNIkA car3hanA sambhava hai| 2. upazama zreNIse nIce giranekA niyama rA, vA./10/1/3/640/8 upazAntakaSAya.. AyuSaH kSayAt priyte| athavA punarapi kaSAyAnudorayan pratinivartate / -upazAnta kaSAyakA Ayuke kSayase maraNa ho sakatA hai| athavA phira kaSAyoMkI udIraNA honese nIce gira jAtA hai| dha.1,6-8,14/317/6 ovasamiyaM cArittaM Na mokkhakAraNaM, aMtomuhuttakAlAdo uvari NicchaeNa mohodynnibNdhnnsaado| -aupazamika cAritra mokSakA kAraNa nahIM hai, kyoMki, antarmaharta kAlase Upara nizcayataH mohake udayakA kAraNa hotA hai| la. sA./mU. va jI.pra./304/384 aMtomuttamaittaM uvasaMtakasAyavIya rAyadAra ...1304...tataH paraM kaSAyANa niyamenodayAsaMbhavAda / dravyakarmodaye sati saMklezapariNAmalakSaNabhAvakarmaNaH tayo kAryakAraNabhAvaprasiddhaH / = upazAnta kaSAya vItarAga gyArahA~ guNasthAnakA kAla antamuhUrta hai, isalie tatpazcAta dravyakamake udayake nimittase saMkleza rUpa bhAva pragaTa hote haiN| 3. upazAnta kaSAyase giranekA kAraNa va mArga dha.6/1,6-8,14/317/8 ubasaMtakasAyarasa paDivAdo duviho, bhavakkhayaNimaMdhaNo uksAmaNaddhAkhayaNibhaMdhaNo cedi / tattha bhavakta eNa paDiva didassa savvANi karaNANi devesuppaNNapaDhamasamae caiva ugghaaddidaanni| ...uvasaMto addhArakhaeNa 1daMtI lobhe ceSa paDivadadi, suhamasAparAiyaguNamargatUNa guNataragamaNAbhAvA / -upazAnta kaSAyakA' vaha pratipAta do prakAra hai-bhavakSayanibandhana aura upazamanakAlakSayanibandhana / inameM bhavakSayase pratipAtako prApta hue jIvake devoM meM utpanna honeke prathama samayameM hI bandha, ... (girakara asaMyata guNasthAnako prApta hotA hai| -de0 maraNa/3) upazAnta kaSAya kAlake kSayase pratipAtako prApta hone vAlA upazAnta kaSAya jIva lobhameM arthAta sUkSma sAmparAyika guNasthAnameM giratA hai, kyoMki sUkSma sAmparAdhika guNasthAnako chor3akara anya guNasthAnoMmeM jAnekA abhAva hai| go. ka./jI. pra./550/743/4 upazAntakaSAye A taccaramasamayaM... krameNAvataran.. apramattaguNasthAnaM gataH / pramattApramattaparAvRttisahasrANi kurvan saklezavazena pratyAkhyAnAcaraNodayAdezasaMyato bhUtvA punaH apratyAkhyAnAbaraNodayAdasaMyato bhUtvA ca / -upazAnta kaSAyake antasamaya paryanta.. anukramase uttara apramatta guNasthAnako prApta huaa| tahA~ apramattase pramattameM hajAroM bAra gamanAgamana kara, pIche saMkleza vaza pratyAkhyAnAvaraNa karmake udayase dezasaMyata hokara - athavA apratyAkhyAnake udayase asaMyata hokr...| la. sA./jI. pra./308,310/360 upazAntakaSAyapariNAmasya dvividhaH pratipAta: bhavakSayahetuH upazamanakAlakSayanimittakazceti / .. Ayu:kSaye sati upazAntakaSAyakAle mRtvA devAsaMyataguNasthAne pratipatati / evaM pratipatite tasminnevAsayataprathamasamaye sarvANyapi bandhanodIraNAsaMkramaNAdIni kAraNAni niyamenodghATitAni svasvarUpeNa pravRttAni bhvnti| yathArakhyAtacAritra vizuddhibalenopazAntakaSAya upazamitAnA terSA punardevAsaMyate saMzlezavazenAnupazamanarUpodaghATanasaMbhavAt // 308 / AyuSi satyaddhA kSaye'ntarmuhUrtamAnopazAntakaSAyaguNasthAnakAlAvasAne sati pratipatat sa upazAntakaSAyaH prathama niyamena sUkSmasAparAyaguNasthAne prtiptti| tato'nantaramanivRttikaraNaguNasthAne pratipatati / tadanvapUrvakaraNaguNasthAne pratipatati / tataH pazcAdapramattaguNasthAne adhaHpramattakaraNapariNAme pratipatati / evamadhaHpravRttakaraNaparyantamanenaiva krameNa nAnyatheti nizcetavyam / - upazAnta kaSAyase pratipAta do prakAra hai-eka Ayu kSayame, dUsarA kAlakSayane / 1. upazAnta kaSAyake kAlameM prathamAdi anta paryanta samayoM meM jahA~-tahA~ Ayu ke binAzase marakara deva paryAya sambandhI asaMyata guNasthAnameM giratA hai| tahA~ asaMyatakA prathama samaya meM niyamase bandha, udIraNA, saMkramaNa Adi samasta karaNa ughAr3atA hai| apane-apane svarUpase pragaTa varte / yathArakhyAta vizuddhike balase upazAnta pAya guNasthAnameM jo upazama kiye the, unakA asaMyata guNasthAnameM saMklezake balase anupazamana rUpa ughA. inA sambhava hai 1308 / 2. aura Ayuke zeSa rahanepara kAlakSyase antarmuhUrta mAtra upazAnta kaSAyakA kAla samApta honepara vaha upazAmaka girakara niyamase sUkSmasAmparAya guNasthAnako prApta hotA hai| phira pIche anivRttikaraNako prApta hotA hai| aura isake pazcAva kamase apUrva karaNa, adhaHpravRtta karaNa rUpa apramattako prApta hotA hai| adhaHpravRtta karaNa taka giranekA yahI nizcita krama hai| [Age yadi vizuddhi ho to Uparake guNasthAnameM car3hatA hai, yadi saMklezatAyukta ho to nIceke guNasthAnako prApta hotA hai / koI niyama nahIM hai| (de0 smygdrshn/IV/3/3)]| kramazaHla. sA /jI. pra./310-344 kA bhAvArtha-saMkleza va vizuddhi upazAnta kaSAyase girane meM kAraNa nahIM hai kyoMki vahA~ pariNAma avasthiti vizuddhatA liye hai| vahA~se girane meM kAraNa to Ayu va kAlakSaya hI hai / 310 / ina 10,6,83 7 guNasthAnoM meM pRthaka-pRthaka kriyAvidhAna uttarate samaya pratisthAna ArohakakI apekSA dUnI avasthiti vA dUnA anubhAga ho hai| sthiti bandhApasaraNakI bajAya sthitibandhotsaraNa ho hai| arthAt Arohakake ATha adhikAroMse ulaTA krama hai| kramaza:la. sA./jI.pra./345/436/1 viratAvirataguNasthAnAbhimukhaH san saMklezavazena prAktanaguNaNyAyAmAta saMkhyAtaguNaM guNazreNyAyAma karoti punaH sa eva yadi parAvRtyopazamakakSapakazreNyArohaNAbhimukho bhavati tadA vizuddhivazena prAktanaguNazreNyAyAmAta saMkhyAtaguNahAnaM guNazreNyAyAma karoti / - upazAmaka jIva girakara yadi viratAvirata jainendra siddhAnta koza bhA04-10
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreNI cAraNa Rddhi guNasthAnako sanmukha hoya to saMklezatAke kAraNa pUrva guNazreNi AyAmase saMkhyAta guNa baMdhattA guNazreNi AyAma karatA hai| aura yadi palaTa kara upazama vakSapaka zreNI caDhaneko sanmukha hoya to vizuddhike kAraNa saMkhyAta guNA ghaTatA guNazreNi AyAma karatA hai| 4. gira kara asaMyata honevAle alpa haiM dha.4/1,3,82/135/4 usamaseDhodo odarIya uvasamasammatteNa saha asaM jama paDivaNNajIvANaM saMkhejjatta valaM bhaado| - upazama zreNise. utarakara upazama samyaktvake sAtha asaMyama bhAvako prApta honevAle jIvoMkI saMkhyA saMkhyAta hI pAyI jAtI hai / . 5. punaH usI dvitIyopazamase zreNI nahIM mAMDa sakatA dha.5/1,6,374/17042 heTThA oiNNassa vedagasammattamapaDibajjiya puzvutra samasammatteNuvasamaseDhosamAraNe sNbhvaabhaavaadii| taM pi kudI ubasamaseDI samArahaNapAoggakAlAdo sesuvasamasammattaddhAe sthobttublbhaado|-upshm zreNIse naM.ce utare hue jobake vedaka samyaktvako prApta hue binA pahalebAle upazama samyaktvake dvArA puna: upazama zreNIpara samArohaNakI sambhAvanAkA abhAva hai| prazna yaha kaise jAnA jAtA hai| uttara-kyoMki, upazama zreNI ke samArohaNa yogya kAlase zeSa samyaktvakA kAla alpa hai| zreNIcAraNa Rddhi-de. Rddhi|| zreNIbaddha-bila de0 naraka/1/3: svarga vimAna-de. svarga//3 zreNIbaddha kalpanA-classify (dha. [pra. 28) / zreyaskara-laukAntika devoMkA eka bheda-de. lokaaNtik| zreyAMsa-ma.pra./sarga/zlova-pUrva ke dasaveM bhava meM dhAtakokhaNDame eka gRhasthakI putrI thii| puNyake prabhAvase navameM bhavameM baNika sutA nirnAmikA huI / vahA~se vratoMke prabhAvase AThaveM bhavame zrI prabha vimAnameM devI huI (8/185-188); ( arthAta RSabhadevake pUrva ke AThaveM bhavameM lalitAMgadevakI strI) sAtaveM bhavameM zrImatI (6/60) chaThemeM bhogabhUmi meM (8/33) pA~caveM meM svayaMprabhadeva (6/186) cauthemeM kezava nAmaka rAjakumAra (10/186) tIsaremeM acyuta svaga meM pratIndra (10/171) dUsaremeM dhanadeva (11/14) pUrva bhavameM acyuta svarga meM ahamindra huA (10/172) / ( inake sarvabhava RSabhadevase sambandhita haiM / sarva bhavoMke lie de. 47/360-362) / vartamAna bhavameM rAjakumAra the| bhagavAn RSabhadevako AhAra dekara dAnapravRttike kartA hue (20/88,128) antameM bhagavAnake samavazaraNameM dIkSA grahaNa kara gaNadhara pada prApta kiyA (24/174) tathA mokSa prApta kiyA (47/66) / dheyAMsanAtha-ma.pU./17/zloka-pUrvake dUsare bhavameM nalinaprabha rAjA the (2-3) / dIkSA lekara solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kara tIrtha kara prakRtikA bandha kiyaa| antameM samAdhi maraNakara pUrva bhavameM acyutendra hue (12-14) / vartamAna bhavameM 11veM tIrthakara hue| vizeSa-de. tIrtha kara/5 / zrItA-vItarAga vANIko sunanekI yogyatA AtmakalyANakI jijJAsAke binA nahIM hotii| ataH ve hI zAstrake vAstavika zrotA . haiM tathA upadezake pAtra haiM anya laukika vyakti upadeza ke ayogya haiN| 1. avyutpanna AdikI apekSA zrotAoMke bheda va lakSaNa dha.1/1.1.1/30/7 trividhA, zrotAraH, avyutpannaH avagatAvazeSavivakSita padArtha ekadezato'jagatavivakSitapadArtha iti / tatra prathamo'vyutpanna- svAnnAdhyavasyatIti / vivakSitapadasyArtha dvitIyaH saMzete ko'rtho'sya padasyAdhikRta iti, prakRtArthAdanyamarthamAdAya viparyasyati vaa| dvitIyavattatIyo'pi saMzete viparyasyati vA / - zrotA tIna prakArake hote haiM-pahalA avyutpanna arthAta vastu svarUpase anabhijJa, dUsarA zrota sampUrNa vivakSita padArthako jAnanevAlA aura tIsarA ekadeza vivakSita padArtha ko jaannevaalaa| inamese pahalA zrotA avyutpanna hone ke kAraNa vivakSita padArtha ke arthako kucha bhI nahIM samajhatA hai| dUsarA 'yahA~para isa padakA kaunasA artha adhikRta hai' isa prakAra vivakSita padArtha ke artha meM sandeha karatA hai, athavA prakaraNa prApta arthako choDakara dUsare artha ko grahaNa karake viparIta samajhatA hai| dUsarI jAtike samAna tIsarI jAtike zrotA bhI prakRta pada ke artha meM yA to sandeha karatA hai athavA viparIta nizcaya kara letA hai (go. ka./jI. pr./50/51/3)| 2. miTTI Adi zrotAke bheda va lakSaNa ma. pu./1/136 mRccAlinyajamArizakakaTTazilAhibhiH / gohaM samAhiSa-. cchidraghaTadaMzajalaukakaiH |16|-mittttii.clnaa, bakarA, bilAva,totA, bagulA, pASANa, sarpa, gAya, haMsa, bhaiMsA, phUTA ghaDA, DAMsa aura joMka isa taraha caudaha prakArake zrotAoke dRSTAnta samajhane caahie| bhAvArtha-1. jaise miTTI pAnIkA saMsarga rahate hue kamala rahatI hai bAda meM kaThora ho jAtI hai, usI prakAra jo zrotA zAstra sunate samaya komala pariNAmI rahate haiM bAdame kaThora pariNAmI ho jAveM ve zrotA miTToke samAna haiN| 2. jisa prakAra calanI sArabhUta ATeko nIce girA detI hai aura chokako bacA letI hai, usI prakAra jo zrotA vaktAke upadezamaise sArabhUta tattvako chor3akara nissAra tattva ko grahaNa karate haiM ve calanIke samAna zrotA haiN| 3. jo atyanta kAmI haiM arthAta zAstrake upadezameM zRgArakA varNana sunakara jinake pariNAma zRgAra rUpa ho jAveM ve ajake samAna zrotA hai| 4. jaise aneka upadeza milanepara bhI bilAva apanI hiMsaka pravRtti nahIM chor3atA, sAmane Ate ho cUhepara AkramaNa kara detA hai usI prakAra jo zrotA bahuta prakArase samajhAnepara bhI karatAko nahIM chor3eM, avasara Anepara krUra pravRtti karane lageM, ve mArike samAna haiN| jaise totA svayaM jJAnase rahita haiM, dUsaroM ke samajhAnepara kucha zabda mAtra grahaNa vara pAte haiM ve zukake samAna zrotA hai| 6. jo bagule ke samAna bAharase bhadra pariNAmI mAlUma hote haiM, parantu jinakA antaraMga duSTa ho ve bagulAke samAna zrotA haiN| 7. jinake pariNAma hamezA kaThora rahate haiM, tathA jinake hRdaya meM samajhAye jAnepara bhI jinavANI rUpa jalakA praveza nahIM ho pAtA ve pASANake samAna zrotA haiN| 8. jaise sA~pako pilAyA huA dUdha bhI viSa rUpa ho jAtA hai, vaise hI jinake sAmane uttamase uttama upadeza bhI kharAba asara karatA hai ve sarpake samAna zrotA haiN| 1. jese gAya tRNa khAkara dUdha detI hai, vaise hI jo thor3A sA upadeza sunakara bahuta lAbha liyA karate haiM ve gAyake samAna zrotA haiN| 10. jo kevala sAra vastuko grahaNa karate haiM ve sake samAna zrotA haiN| 11. jaise bhaMsA pAnI to thor3A pItA hai para samasta pAnIko gaMdalA kara detA hai isI prakAra jo zrotA upadeza to alpa grahaNa karate haiM, parantu apane kutarkose samasta sabhAmeM dhobha paidA kara dete haiM ve bhaiMsAke samAna zrotA haiN| 12. jinake hRdaya meM kucha bhI upadeza nahIM Thahare ve sachidraghaTake samAna hai|13. jo upadeza to bilakula hI grahaNa na kareM parantu sArI sabha ko bilakula vyAkula kara deM ve DA~sake samAna zrotA hai| 14. jo guNa chor3akara sirpha avaguNoM ko hI grahaNa kareM ve joMkake samAna zrotA hai'|136|| 3. miTTI Adi uttama, madhyama, jaghanya vibhAga ma. pu./1/140-141 zrotAraH samabhAvAH syuruttamAdhamamadhyamAH / anyAdRzo'pi santyeva tarika teSAmiyattayA / 140 / gohaMsasadazAnprAhuruttamAnmRcchu kopamAna / mAdhyamAnviduransaizca samakakSyo'dhamo mataH / 1141Upara kahe hue zrotAoMke uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase tIna-tIna bheda hote haiN| inake atirikta anya bhI bheda haiM, unakI jainendra siddhAnta koza
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zleSa saMbandha zrotA gaNanA karanese kyA lAbha / 140 / inameM jo zrotA gAya aura isake mithyAtakI mandatAme jainadharmase dveSa na karanevAlA vyakti bhadra hai vaha samAna haiM, ve uttama kahalAte haiM, jo miTTI aura totAke samAna haiM ve upadezakA pAtra hai, usase viparIta abhadra hai tathA upadeza pAnekA madhyama kahalAte haiN| bAkIke saba zrotA adhama mAne gaye haiM 1141 // adhikArI nahIM hai / 4. sacce zrotAkA svarUpa 6. aniSNAtako siddhAnta zAstra sunanA yogya nahIM ka.pA. 1/1/7/3 Na ca missepnu sammattasthittamasiddha, ahedu diSTrivAda- bha, A./vi /261/675 para uddhRta-savveNa vi jiNavayaNaM sodavva saTThisaNaNaNNahANuvarattIdo tesi tadasthitta siddhIdo / ziSyoM meM samyaka deNa puriseNa / cheda sudassa hu attho Na hodi samveNa NAdavo / 461 // zraddhAkA astitva asiddha hai so bAta nahIM hai, kyoMki ahetuvAda aise - zraddhAvAn sarva puruSa jinavacana suna sakate haiM, parantu prAyazcitta dRSTivAda aMgakA sunanA samyaktvake binA bana nahIM sakatA hai| isa- zAstrakA artha sarva logoMko jAnanekA adhikAra nahIM hai| lie unameM samyaktvakA astitva siddha hai| de. zrAvaka/4/ gaNadhara. pratyeka buddha Adi dvArA racita prAyazcitta zAstradha. 12/4.2.13.66/414/10 dhAraNa gahaNasamatthANaM ceva saMjadANaM viNa- kA dezavato ko paDhanekA adhikAra nahI hai| yAlaMkArANa vavarakhANa kAdamba midi bhaNi hodi| -dhAraNa va dha.1/1,1,2/106/3 vikkhevaNI NAma kahA jiNavayaNamayANatassa arthagrahaNa meM samartha tathA vinayase alaMkRta hI saMyamIjanoMke lie Na kheyvaa| jisakA jina vacaname praveza nahIM hai, aise puruSako vyAkhyAna karanA cAhie, yaha abhiprAya hai| vikSepaNI kathAkA upadeza nahIM karanA cAhie / ma. pu./1/145.146 zrotA zuzrUSatA : svairguNairyuktaH prshsyte|:: sA.dha./7/50 syAnnAdhikArI siddhAnta-rahasyAdhyayane'pi ca 101 - 1945 zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tthaa| smRtyUhApohanirNItIH siddhAnta zAstra aura prAyazcitta zAstroM ke adhyayana karaneke viSayameM zroturaSTau guNAn viduH // 146 / jo zrotA zuzrUSA Adi guNose zrAvaka ko adhikAra nahIM hai| yukta hotA hai vahI prazaMsanIya mAnA jAtA hai / 145 zuzrUSA, zravaNa, 7. niSNAtako sarvazAstra paDhane yogya hai grahaNa, dhAraNa, smRti, jaha, apoha aura nirNIta (tattvAbhiniveza sA. dha.) ye zrotAoM ke ATha guNa jAnane cAhie / 146 / (sA.dha./1/7) / dha, 1/1.1,2/106/5 gahida-samaNassa taba-sIla-Niyama-juttassa pacchA pu. si u./74 aSTAvaniSTadustaraduritAyatanAnyamUni parivajyaM / vibakheraNI kahA kahe ynaa| -jisane sva samayako jAna liyA hai .. jinadharmadezanAyA bhavanti zudvA dhiya. 74 - dukhadAyaka, dustara jo tapa, zIla aura niyamase yukta hai, aise puruSako hI pazcAta aura pApoM ke sthAna ina ATha padArthoko parityAga karake nirmala vikSepaNI kathAkA (bhI) upadeza denA caahie| buddhivAle puruSa jinadharma ke upadezake pAtra hote haiN| sA. dha./2/21 tattvArtha pratipadya tIrthakathanAdAdAya dezavata', tahIkSAgraA. anu 7 bhavyaH kiM kuzalaM mameti vimRzan duHkhAd bhRzaM bhItivAn, dhRtAparAjitamahAmantro'stadurdaivata' / AGga paurvamathArtha saMgrahamadhIsaukhyaiSI zravaNAdibuddhivibhavaH zrutvA vicArya sphuTam / dharma zarmakara vyAdhItazAstrAntaraH, parvAnte pratimAsamAdhimupayan, dhanyo nihantya dayAguNamayaM yuktyAgamAbhyAM sthitaM gRhan dharmakathAzrutAvadhikRtaH hasI / 21 / -dharmAcArya yA gRhasthAcArya ke upadezase sAtau tattvoMko zAsyo nirastAgrahaH // 71 = jo bhavya hai, mere lie hitakAraka mArga grahaNakara, ekadezavatakI dIkSAke pahale dhAraNa kiyA hai mahAmantra kauna sA hai isakA vicAra karanevAlA hai, duHkha se atyanta DarA huA jisane aisA chor3a diyA hai mithyAdevoMkA ArAdhana jisane, aisA hai, yathArtha sukhakA abhilASI hai, zravaNa Adi rUpa buddhise sampanna hai, dvAdazAMga sambandhI aura caturdazapUrva sambandhI zAstroM ko par3hakara, par3he tathA upadeza ko sunakara aura usake viSayame spaSTatAse vicAra karake haiM nyAya Adika zAstra jisane aisA parva ke dina pratimAyogako dhAraNa jo yukti va Agamase siddha aise sukhakAraka dayAmaya dharmako grahaNa karanevAlA puNyAtmA dravya va bhAva pApoko naSTa karatA hai / 21 // karanevAlA hai, aise durAgrahase rahita ziSya dharmakathAke sunanekA adhi 8. zAstra zravaNameM phalecchAkA niSedha kAro mAnA gayA hai / ma pu./1/143 zrotA na caihikaM kiMcitphalaM vAuchetkathAzrutau / necchedraktA sA, dha./2/16 yAvajjIvamiti tyaktvA, mahApApAni zuddhadhI / jina ca satkAradhanabheSajasa kriyaaH|143, = zrotAoMko zAstra sunane ke badale dharmazruteryogyaH syAtkRtopanayo dvijaH // 16 // = ananta saMsArake kAraNa kisI sAMsArika phala kI cAha nahIM karanI cAhie, isI prakAra vaktAbhUta madyapAnAdika pApoko jIvanaparyanta ke lie chor3akara, samyavatva ke ko bhI zrotAoMse satkAra, dhana, auSadhi aura Azraya (ghara) Adi dvArA vizuddha buddhivAlA aura kiyA gayA hai yajJopavIta saMskAra kI icchA nahIM karanI caahie| jisakA aisA brAhmaNa, vaizya va kSatriya jainadharmako sunane kA adhikArI hotA hai / 16 // zrotra indriya- de. indriy/1| nyA. dI./3.180/124/4 sadupadezAtprAktanamajJAnasvabhAva hantumupari- ilakSNakUlA-zikharI parvatastha eka kUTa va tannivAsI eka deva / tananayamartha jJAnasvabhAva svIkartuM ca yaH samartha : AtmA sa eva zAstrA- -de. loka/91 dhikArI ti| -samIcIna upadezase pahaleke ajJAna svabhAvako nAza karane aura Age ke tattvajJAna svabhAvako prApta karane meM jo samartha AtmA zleSa audArika zarIrame zleSa ( kapha) kA nirdesh| hai vahI zAstrakA adhikArI hai| -de. audaarik/1| zlaSa sabandha-Sa. khaM/12/5,6/sU. 43/41---jo so saMsilesabaMdho 5. upadezake ayogya pAtra NAma tassa imo Niso-jahA kaTTha-jadUNaM aNNoNNasaMsile sidANaM dha. 12/4,2,13,66/gA. 4/414 budvivihIne zrotari vaktRtvamanarthaka baMdho saMbhayadi so sayo saMsilesabaMdho NAma / 43: jo saMzleSa bhavati saam| netravihIne bhartari vilAsalAvaNyavatstrINAm / / bandha hai usakA yaha nirdeza hai-jame paraspara saMzleSako prApta hue kASTha - jisa prakAra patike andhA honepara striyoMkA vilAsa va sundaratA aura lAkhakA bandha hotA hai vaha saba saMzleSabandha hai / 43 / vyartha hai, isI prakAra zrotAke mUrkha honepara puruSoM kA vaktApanA vyartha rA. vA./2/24/6/188/3 jatukASThAdisaMzleSaNAta sNshlessvndhH| -lAkha kATha AdikA saMzleSa bandha hai| sA.dha./9/6 kuchamestho'pi sahadharma laghukamatayA dviSan / bhadraH sa dezyodha. 12/5.6.6/7/rajju-vastra-kaTThAdI hi viNA allIvaNavisese hi dravyatvAnnAbhadrasta dviparyayAt / / -mithyAmatameM sthita jIva viNA jo cikkaga-acikka gadavANa cikkaNadavANaM vA paroppareNa maMdho jainendra siddhAnta koza
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka vArtika 76 zvetAmba so saMsilesabaMdho NAma |-rssii, vastra aura kASTha Adikake binA tathA allISaNavizeSake binA jo cikaNa aura acivANa dravyoMkA 9 / zvetAmbarake anusAra digambara matakI utpatti / athavA cimaNa dravyoM kA paraspara baMdha hotA hai vaha saMzleSabaMdha kaha 1. dvividha kalpa nirdesh| lAtA hai| 2. jina kalpakA viccheda / sa. sA./tA. vR./57/66/15 kSIranIrasaMzleSastathA / dUdha aura jalakA 3. upakaraNa va unakI saarthktaa| paraspara sambandha saMzleSa hai| 4. digambara mata pravartaka zivabhUti munikA pricy|| zloka vAtika-A. umAsvAmI kRta tattvArthasUtrakI A. vidyA 5. zivabhUti dvArA digambara matakI utpatti / nanda ( I. 775-840 ) kRta vistRta TIkA hai / (to,/2/361) / DhUMDhiyA pantha / zlohita-eka graha-de. graha / 1. digambarake anusAra utptti| 2. zvetAmbarake anusAra utpatti / zvastA --bharata kSetrastha Arya khaNDakI eka nadI-de. mnussy/4| 3. svruup| zvasrA dhAraNA-de. vAyu / zvAsocchavAsa-1-de. ucchavAsa: 2. kAlakA eka pramANa vizeSa / aparanAma ucchvAsa. vA niHzvAsa / -de, gnnit/1/1| 1. zvetAmbara matakA svarUpa zvetakUmAra-bairATa rAjAkA putra thaa| bhISma dvArA yuddha meM mArA sa.si./8/1/5 sagranthaH nigrnthH| kevalI kavalAhArI / khI sidhyati / / evamityAdi viparyayaH / = sagranthako nirgantha mAnanA, kevalIko gayA thA / ( pA. pu./16/161-161)| kavalAhArI mAnanA aura strI siddha hotI hai ityAdi mAnanA vipazvetaketu-vijayArdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara |de. vidyaadhr|| rIta mithyAdarzana hai| (rA. vA./8/1/28/564/20), (ta. sA./zvetapaMcamIvrata-ASAr3ha, kArtika va phAlguna,tInoM meM se kisI bhI mAsameM prArambha karake 65 mahInoM taka barAvara pratyeka mAsa zu. 5 ko da.sA./mU./13-14teNa kiyaM mayameyaM itthINa atthi tambhave mokkho| upavAsa kre| tathA namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| ( vasunandi kevalaNANINa puNa aNNavaravANa tahA rogo|13 / aMbharasahikho vijii| zrAvakAcAra/353-362), (dharmaparIkSA/2014), (bata-vidhAna sijjhaI vIrassa gabhacArattaM / paraliMge biya mutte kAsuyabhojaca sNgrh/pR.88)| saba tthA 14 / usane (AcArya jinacandrane)' yaha mata calAyA ki striyoM ko tadbhavameM mokSa prApta ho sakatA hai| zvatavAhana-campA nagarIkA rAjA thaa| dIkSA dhAraNa kara eka kevalajJAnI bhojana karate haiM tathA unheM roga bhI hotA hai|13|| mAsakA upavAsa kiyaa| caryA meM 'mere putrane gRhasthoMko mere lie vastradhArI tathA anya liMga vAle bhI mukti prApta kara sakate haiN| bhagaAhAradAna karane ko manA kiyA hai' aisA sunakara vApasa lauTa aaye| vAna vIrake garbhakA saMcAra huA thaa| arthAta pahale eka brAhmaNIke zreNika mahArAja dvArA zaMkA nivAraNa kara diye jAne para inakA roSa garbha meM Aye aura pIche kSatriyANIke garbha meM cale gye| munijana dUra huaa| anantara kevalajJAna prApta kiyaa| (de0 ma. pu./76/- kisIke ghara bhI prAmukta bhojana kara sakate haiN| 5-26) / da. pA./TI./11/11/11 zvetavAsasaH sarvatra bhojanaM gRhanti, prAmuka zvetAmbara-digambara mAnyatAke anusAra bhagavAn vIrake pazcAda mAMsabhakSiNAM gRhe doSo nAstIti varNa lopaH kRtH| -zvetAmbara mUla saMgha digambara hI thaa| pIche kucha zithilAcArI sAdhuoMne sAdhu sarvatra bhojana karanA ucita mAnate haiN| unakI samajhameM mAMsa zvetAmbara saMghako sthApanA kii| zvetAmbara mAnyatAke anusAra bhakSakoM ke yahA~ bhI prAsuka bhojana karaneme doSa nahIM hai| jina kalpa va sthavira kalpa donoM hI prakArake saMgha vidyamAna the| go,jI./jI.pra./16 indraH zvetAmbara guruH tadAdayaH saMzayitamithyA- / jambU svAmIke pazcAt kAla prabhAvase jinakalpakA viccheda ho ___ dRssttyH| - indra zvetAmbaroMkA guru thaa| unako Adi lekara saMzayita gayA aura sthavira kalpa hI zeSa raha gyaa| pIche zivabhUti nAmaka mithyAdRSTi haiN| eka sAdhu jinakalpake punarAvartanake uddezyase nagna ho gyaa| usake da.sA./pra./50 premIjI-darzanasAra granthameM tathA gommaTasArako TIkAmeM dvArA hI digambara matakA pracAra huaa| zvetAmbarameM-se DhUMDhiyA mata jo zvetAmbaroM kI gaNanA sozayika mithyAdRSTiyoM meM kI so ThIka kI utpatti ke viSaya meM donoM hI sampradAya sahamata haiN|| nahIM hai| vAstava meM unakI gaNanA viparIta matameM ho sakatI hai aisA uparokta sarvArthasiddhike uddharaNase spaSTa hai| zvetAmbara matakA svarUpa / digambarake anusAra zvetAmbara matakI utpatti / 2. digambarake anusAra zvetAmbara matakI utpatti | ardha phAlaka saMghakI utpatti / digambara matake anusAra zvetAmbara matako utpatti kaise huI, usake zvetAmbaroMke vividha gaccha / artha phAlaka va zvetAmbara viSayaka samanvaya / da.sA./mU./11-12 ekkasae chattIse vikkamarAyassa maraNapattassa / pravarnako viSayaka samanvaya / soraTe balahIe uppaNNo sebaDo sNghii| 11 / siri bhavamA gaNino 'sIso gAmeNa saMti aairikho| tassa ya sIso duDho jiNacaMdo utpattikAla viSayaka samanvaya / / maMdacAritto / 12 / teNa kiyaM mymyN...| 13 / -isI bAta ko digambara matakI praaciintaa| aura bhI vistRta rUpase inhIM devasenAcAryane apane bhAvasaMgraha nAmaka granthameM eka kathAke rUpameM diyA hai| usakA saMkSipta sAra nimna hai ra. sA./sa./11-4Ace do kathAe~ do jIko utpatti kaise huI, jainendra siddhAnta koza
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara 77 zvetAmbara bhAvasaMgraha/52-75 vikrama saMvat 136 meM saurASTra dezake vallabhIpura ke samaya apano vasatikA meM baiTha kara khA leN| magarameM zvetAmbara saMgha utpanna huaa| isa saMghake pravartaka bhadrabAhU 4. zvetAmbaroMke vividha gaccha gaNI jI eka nimittajJAnI the (paMcama zrutakevalIse bhinna the) unake ziSya zAntyAcArya, tathA unake bhI ziSya jinacandra the| ujjainI zvetAmbaroMme vividha gaccha prasiddha haiM, yathA-caityavAsI nagarImeM 12 varSIya durbhikSake sambandhameM AcArya bhadrabAhuko bhaviSya gaccha, upake zagaccha, kharatara gaccha, tapA gaccha, pArzva candra gaccha. bANI sunakara sarva AcArya apane-apane saMghako lekara vahA~se vihAra sArdhapaurNamIyaka gaccha, AMcalika gaccha, Agamika gaccha Adi / kara gye|53-57 bhadrabAhuke ziSya zAnti nAmake AcArya saurASTra inameM se Aja kharatara, tathA va AMcalika gaccha hI upalabdha hote haiN| dezake vallabhIpura nagarameM Aye 56 parantu vahA~ bhI bhAro duSkAla pratyeka gacchako samAcArI judI hai tathA unake zrAva koMkI sAmAyika paDA / 17 / paristhitivaza siha vRtti chor3akara sAdhuoMne vastra, pAtra pratikramaNa Adi viSayaka vidhiyA~ bhI judI haiN| koI kalyANakake Adi dhAraNa kara liye aura vasatikAmeM-se bhojana mA~ga kara lAne lage dina chaha mAnatA hai to koI pA~ca / koI paryuSaNakA antima dina 58-56 / dubhikSa samApta ho jAne para jana zAntyAcAryane punaH unheM bhAdrapada zu. 4 mAnatA hai aura koI bhAdrapada shu.5| zuddha cAritra pAlanekA Adeza diyA to unake ziSya jinacandrane 'dharmasAgara' kRta paTTAvalIke anusAra vI. ni. 882 meM caityaunheM jAnase mAra diyA aura svayaM saMgha nAyaka bana gayA / 60-6 vAsa prArambha huaa| 'jina ballabha sUri' kRta saMghapaTTakI bhUmikAmeM zAntyAcArya marakara vyantara huA aura saMgha para upadrava karane bhI caityabAsakA kucha itihAsa ullikhita hai| anekAnta varSa 3 lagA, jise zAnta karaneke lie jinacandrane usakI eka kuladevatAke aMka 8-8 ke 'yati samAja' zIrSakameM zrI agaracanda nAhaTAne zvetArUpameM pUjA pracalita kara dii| jo Aja taka zvetAmbara sampradAyameM mbara caityavAsiyoM para vistRta prakAza DAlA hai| calI A rahI hai / 70-75 // aNahilapura paTTaNa rAjA durlabhadevako sabhAmeM varddha mAna sUrike ziSya jinezvara sUridvArA parAsta ho jAne para yaha caityavAsI gaccha 3. ardhaphAlaka saMghakI utpatti hI kharatara nAmase pukArA jAne lgaa| vi. saM. 1285 meM zrI jagaccandra sUrike ugra tapase prabhAvita bhadrabAhu caritra/ tR. pariccheda--bilakula uparokta prakAra kI kathA kucha ucita parivartanoMke sAtha bhaTTAraka zrI ratnanandine bhadabAhu caritra meM hokara mevAr3ake rAjAne usake gacchako 'tapA gaccha' nAma pradAna kiyaa| dI hai| isakA sArAMza yaha hai ki- "paMcama bhUtakevalI zrI bhadrabAhU mukha paTTI ke badale aMcala kA arthAta vastrake chorakA upayoga kiyA svAmIke mukhase ujjainI meM par3ane vAle 12 varSIya durbhikSake sambandhame sunakara bhI tathA anya saMghoMke dakSiNakI ora vihAra kara jAne para jAne ke kAraNa AMcalika gaccha' prasiddha huA hai| bhI rAmalya, sthUlabhadra va sthUlAcArya nAmake AcAryoMne jAnA 5. ardhaphAlaka va zvetAmbara viSayaka samanvaya svIkAra na kiyaa| durbhikSa par3A aura paristhiti vaza unhoMne kucha zithilAcAra apanA liye| ve loga pAtra grahaNa karake bhojana mA~gane- da.sA.//60 premI jI-aba isa bAtapara vicAra karanA hai ki bhAvake lie vasatikAmeM jAne lage aura apanI nagnatAko utane samaya saMgrahako kathAmeM (bhadrabAhu caritrake kartAne ) itanA parivartana kyoM chipAneke lie, eka vastrakA Tukar3A bhI apane pAsa rakhane lage, kiyaa| hamArI samajhameM isakA kAraNa bhadrabAhukA aura zvetAmbara jise vasatikAmeM jAte samaya ve apane Age DhaMka lete the aura lauTanepara sampradAyakI utpattikA samaya hai| bhAva saMgraha ke vartAne to bhadrabAhuko pRthakkara dete the| isa kAraNa isa saMghakA nAma.ardhaphAlaka paDa gayA kevala nimittajJAnI likhA hai, para ratnanandi unheM (zrutAvatArake tatpazcAt subhikSa ho jAne para jaba dakSiNase vaha mUla saMgha lauTa anusAra ) paMcama zrutakevalI likhate haiN| digambara granthoM ke anusAra AyA taba sthUlAcArya ne apane saMghase punaH pahalA mArgaapanAne ko khaa| zrutakebalIkA zarIrAnta bI. ni, 162 meM huA hai| (de. itihAsa / saMghane unheM jAnase mAra diyaa| ve vyantara ho gaye aura saMgha para 1 aura zvetAmbaroM kI utpatti kI. ni. 606 (vi. 136 ) upadrava karane lage, jise zAnta karane ke lie saMghane unakI apane me batAyI gayI hai| donoM ke bIca meM isa 450 varSa ke antarako pUrA kuladevatAke rUpameM pUjA karano prArambha kara dii| 450 varSa taka yaha karaneke lie hI ratnanandine zvetAmbarase pahale ardhaphAlaka utpanna saMgha isI ardha phAlakake rUpameM ghUmatA rhaa| tatpazcAt vi. saM. honekI kalpanA kI hai| dUsare zvetAmbara mata jinacandra ke dvArA ballabhI136 meM saurASTra dezakI vallabhIpurI nagarIko prApta huaa| usa samaya purameM pragaTa huA thA, ataeva yaha Avazyaka huA ki durbhikSake samaya isa saMghake AcArya jinacandra the| vallabhIpura narezakI rAno ujjainI jo mata pragaTa huA thA usakA sthAna va pravartaka isase bhinna matAyA narezakI putrI thii| ujjainI meM rahate usane inhIM sAdhuoM ke pAsa jAye / isalie ardha phAlakako utpatti ujjainI meM batAyI gayI aura vidyAdhyayana kiyA thaa| ataH vinayapUrvaka apane yahA~ bulAnekI isake pravartaka AcAryakA nAma bhI sthUlabhadra rakhA, jo ki zvetAmbara icchA karane lgii| parantu rAjAko unakA vaha veSa pasanda na thA, AmnAyameM ati prasiddha hai| ujjainI nagarI meM bI. ni. 162 meM ataH usane una sAdhuoMke pAsa kucha vasra bheja diye, jise utpanna hone ke pazcAt vaha saMgha ardhaphAlakake rUpameM 450 varSa taka jinacandrane rAjA va rAnIko prasannatAke artha grahaNa karanekI AjJA. vihAra karatA rhaa| ardha phAlaka saMghavAle sAdhu jana vastikAmeM de do| basa tabhI isa saMghakA nAma zvetAmbara par3a gyaa| bhojana lene jAte the, to eka vastrake Tukar3eko ve apanI bAyauM bhujApara haripega kRta kathA koSa/58-56/3.318 "yAvanna zobhanaH kAla. jAyate laTakA kara rakhate the, jisase unakI nagnatA chipa jaaye| caryAse sAdhavaH sphuTam / tAvacca vAmahastena puraH kRtvA'rdhakAlakam // 18 // lauTanepara usa vastrako punaH pRthak karake ve digambara ho jAte the| bhikSApAtra' samAdAya dakSiNena kareNa ca / gRhItvA naktamAhAra', kuru- yahI saMgha kAla yogase vI.ni. 606 meM vallabhIpurImeM prApta huaa| dhvaM bhojanaM dine / 56)"-12 varSIya durbhikSa ke samaya 12000 sAdhuoM usa samaya usa saMghakA AcArya jinacandra thA, jisane uparokta ke sAtha zrutakebalI bhadrabAhu aura vizAkhAcArya (candra gupta) dakSiNa- kathanAnusAra ise zvetAmbarake rUpameM pravartita kara diyaa| isa prakAra patha ko cale gae aura apane saMgha ko yaha Adeza diyA ki jaba taka isakI saMgati bhadrabAhu zrutakevalo tathA 12 varSIya durbhikSake sAtha bhI subhikSa na ho jAye taba taka sAdhuoM ko cAhie ki ve apanA bAyA~ baiTha jAtI hai| zvetAmbaroMke Adi guru sthUlabhadra ke sAtha ballabhIpurake hAtha Age karake usa para eka ardhaphAlaka ( kapar3e kA Tukar3A) laTakA sAtha,bhAvasaMgraha ve darzanasArake anusAra jina candra ke sAtha va bI. ni, leM / tathA dAyeM hAthase bhikSA dvArA AhAra grahaNa karake, use dina 606 ke sAtha bhI baiTha jAtI hai| yadyapi premIjI ratnanandi jainendra siddhAnta koza
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara zvetAmbara kyoMki vi. za. 2 meM kiyA gayA thA isalie usakI utpattikA kAla vi.136 bhI mAnA jA sakatA hai| saMgha kI sthApanA ke taranta pazcAt apanI mAnyatAoM ko vaidha siddha karane ke liye sUtra saMgraha kA vicAra bahuta saMgata hai| [digambarAcArya zvetAmbaroM kI utpatti vi. saM. 136 (vI. ni, 606 ) meM batA rahe haiM aura zvetAmbarAcArya digambaroMkI utpatti vi. saM. 136 (vI. ni. 606 ) meM batA rahe haiM / 12 varSIya durbhikSa jo ki saMgha vibhedameM pradhAna nimitta hai vI.ni.606 (vi. se, 136) meM par3A thaa| ina saba bAtoMko dekhate hue bhadrabAhu caritrakI mAnyatA kucha yukta a~catI hai, ki vi.pU. 310 meM artha phAlaka saMgha utpanna huA, aura dhIre-dhIre vi. saM. 136 meM zvetAmbara ke rUpa meM parivartita ho gyaa| zvetAmbara granthoM meM digambara matakI utpatti bhI usI samaya (vi. 136 ) meM batAyA jAnA bhI isI bAtakI siddhi karatA hai ki bi.saM.136 meM hI vaha utpanna huA thaa| apane utpanna hote hI unheM apaneko mUlasaMdhI siddha karaneke lie digambarakI utpattike sambandhameM yaha kathA gadanI paDI hogii| isake atirikta bhI digambara mata kI prAcInatA nimnameM diye gaye pramANoMse siddha hotI hai| bhaTTAraka kI isa kalpabhAko nirmUla batAte hai, aura kahate haiM ki ardhaphAlaka nAmakA koI bhI sampradAya nahIM huA (da. sA./pra./69) parantu unakA aisA kahanA yogya nahIM, kyoMki mathurAke kaMgAlI TIlese upalabdha kuzana kAlIna (I. 240-320 bI.ni. 567-847) kucha prAcIna AyAga paTTa mile haiN| jinako purAtatva vibhAgane ardhaphAlaka matakA siddha kiyA hai| kyoMki unameM kucha nagna sAdhu apane bAyeM hAthapara eka kapar3ADAla karAusa kar3e ke dvArA apanI nagnatA chipAte dikhAye gaye haiN| ve sAdhu kapaDA to apane bAyeM hAthapara laTakAye haiM aura kamaNDala yA bhikSApAtra apane dAhine hAthameM liye hae.haiM (bhadrabAha caritra/pra. udayalAla ) Dr. Buhler in Indian antiquity. Vol 2, Page 135 At his ( Nemisha's) left knee stands a small packed male characterised by the cloth in his left hand as an ascetic with uplifted right hand, arthAt usake bAyIM ora eka choTI-sI nagna puruSAkRti hai jisake bAyeM hAthapara eka vaSar3A hai aura eka sAdhuke rUpameM usakA dAyA~ hAtha Uparako uThA huA hai| jaina siddhAnta bhAskara bhAga 10 khaNDa 2 pR.80 ke phuTanoTa meM DaoN vAsudevazaraNa agravAla ke anusAra paTTameM nIce eka strI aura usake sAmane eka nagna zramaNa aMkita hai| baha eka hAtha meM sammArjinI aura bAyeM hAtha meM eka kapar3A liye hue hai| zeSa zarIra nagna hai| bhadrabAhu caritra /pra. udayalAla-Age calavara vi. 136 (vI.ni.606) meM vaha pragaTa rUpase zvetAmbara sampradAyameM pravartita ho gyaa| prArambhame usakA ullekha 'nirgrantha zvetapaTTa mahAzramaNa saMgha' ke nAmase hotA thaa| uparAnta vahI zvetAmbara khlaayaa| isI prakAra digambara sampradAya bhI pahale 'nirganya zramaNa saMgha' ke nAmase pukArA jAtA thaa| uparAnta vaha digvAsa aura phira digambara kahalAne lagA ! 6. pravartakoM viSayaka samanvaya digambara grantha darzanasArake anusAra zvetAmbara sampradAyake pravartaka zAntyAcArya ke ziSya tathA bhadrabAha prathama (paMcama zruta kevalI) ke praziSya jinacandra the| nandI saMgha ko gurvAvalI ke anusAra jinacandra bhadrabAhu dvi. ke praziSya the prathama ke nhiiN| ye kundakunda ke guru the| (de. itihAsa 7/2) parantu zvetAmbara granthoM meM isa nAmake AcAryoM kA kahIM bhI ullekha nahIM miltaa| dUsarI tarapha zvetAmbara AmnAyake anusAra digambara sampradAya ke pravartaka zivabhUti yA sahasramalako batAyA hai, parantu digambara granthoM meM isa nAmake AcAryokA kahIM patA nahIM cltaa| bhadrabAhu caritrake kartA ratnanandi 'rAmasya' va sthUlabhadra ko isakA pravartaka batAte haiN| indra. zvetAmbaraguruH tadAdayaH saMzayamithyAdRSTayaH (go, jI./jI, pra./16) meM TIkAkArane zvetAmbara sampradAyakA pravartaka 'indra' nAmake AcAryako tAyA hai premI jo ko gommaTasArake TIkAkArakA mata iSTa hai( da.sA./pra.60premI jii)| 7. utpatti kAla viSayaka samanvaya da, sA./pra.60 premIjI-digambara zvetAmbara sampradAya kama hae yaha viSaya bahuta hI gaharI andherIme chipA huA hai / zrutAvatAra meM batAyI gayI gurvAvalImeM gautamase lekara jambU svAmI takakI paramparA dono hI sampradAyako kI tU mAnya hai| isase Ageke 5 zrutakevaliyoMke nAma digambara sampradAyameM kucha aura zvetAmbara sampradAyamaiM kucha aura hai| parantu bhadrabAhuko avazya donoM svIkAra karate hai| isase patA calatA hai ki bhadrabAhu ke pazcAta hI donoM judA judA ho gaye hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki zvetAmbara mAnya sUtra granthokI racanAkA kAla vI. ni. vi. saM. 110 ke lagabhaga hai| usa samaya ve vallabhIpura meM devadhigaNI kSamAzramaNakI adhyakSatAmeM paristhiti baza saMgRhIta kiye gaye the zvetAmbaroM ke anusAra saMkalana kA yaha kArya 8 digambara matakI prAcInatA 1. zvetAmbara mAnya kathAko svIkAra kara leM to zivabhUtine jinakarUpa (digambara mata) ko svIkAra kiyA thA, usakA kAraNa isake atirikta aura kyA ho sakatA hai ki jinakapI mArga se bhraSTa sAdhuoM meM phirase jinakalpa (digambaratA) kA pracAra kiyA jaaye| kathAke anusAra zivabhUti guruke mukhase jinakalpakA upadeza sunakara use dhAraNa karane meM nizcalapratijJa hue the| isase patA calatA hai ki zivabhUtise pahale bhI jinakalpa avazya thA jo isa samaya zithila ho cukA thaa| 2. zvetAmbara granthoMme aisA ullekha pAyA jAtA hai"saMyamo jinakalpasya du sAdhyo'yaM tato'dhunA / vata sthavirakalpasya tasmAdasmAbhirAzritam / tathA- durdharo mUlamArgo'yaM na zakyate ttH|" isa uddharaNase spaSTa kahA gayA hai ki jinakalpa hI mUlamArga hai, parantu kAlakI karAlatAke kAraNa Aja usakA dhAraNa kiyA jAnA zakya nahIM hai| isIlie hamane sthirakalpanAkA Azraya liyA hai| idhara to zvetAmbarAcArya aisA likhate haiM dUsarI tarapha digambarAcArya kyA kahate haiMra. ka. pA./10 viSayAzAvazAtIto nirArambho'parigrahaH / jJAnadhyAnataporaktastapasvI sa prazasyate / 10 jo viSayo kI AzAke vaza na ho aura parigrahase rahita tathA jJAna-dhyAna-tapameM lavalIna ho vaha tapasvI guru prazaMsanIya hai| 3 isake atirikta vikramAdityakI sabhAke navaratnoM meM se varAhamihira bhI nagna sAdhuoM kA ullekha karate dekhe jAte haiMviSNorbhAgavatAmayazca saviturviprA vidurbrAhmaNaH mAtRNAmiti mAtRmaNDalavidaH zaMbhoH sbhsmaaddvinH|| zAkyAH sarvahitAya zAntamanaso nagnA jinAmA viduyeM yaM devamupAzritAH svavidhinA te tamya kuryaH kriyaam|" = bhAva yaha hai ki vaiSNava loga viSNuko pratiSThA kareM, sUryopajIvI loga sUrya kI upAsanA vara; vipra loga brahmAkI kareM; brahmANI va indrANI prabhRti sapta mAtRmaNDalako unake mAnanevAle arcA kareM, bauddha loga buddhakI pratiSThA kareM, nagna (digambara sAdhu) loga jina bhagavAna kI paryupAsanA kreN| thor3e zabdome yo kahie ki jisa-jisa deva ke jo upAsaka haiM ve usa usakI apanI-apanI vidhise upAsanA kreN| 4. mahAbhArata jo ki vedavyAsa jI dvArA IsabI pUrva bahuta prAcIna kAla meM racA gayA thA, vaha bhI digambara matakA ullekha karatA hai / yathA janendra siddhAnta koza
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara zvetAmbara mAdhayAmastAvadizyuktvA prAtiSThatottaste ku.Dale gRhIkhA so'pazyadadha pathi nagnaM kSapaNa kamAgacchantaM bhumahazyamAnamahazyamAna ca / (mahAbhArata pariccheda 3) = isake atirikta bhI mahApurANaazvamedhAdhikArame 44ApR. 6201 para digambarava va asnAnavakA spaSTa ullekha milatA hai| tathA 4618pR.6166 para digambara sAdhu sarIkhI hI AhAra bihAra caryA Adi sambandhI ullekha pAyA jAtA hai| isake atirikta bhI digambarAmnAyameM kundakunda prabhRti AcAryoMkata IsavI pahilo zatAbdoke grantha upalabdha hote haiM, jaba ki zvetAmbaroMke itane prAcIna grantha prApta nahIM haiN| 9. zvetAmbarake anusAra digambara matakI utpatti yaha sArA viSaya uttarAdhyayana sUtra/adhyAya 3/cUrNa sUtra 178 kI zrI zAMti sUrikRta saMskRta vRtti ke tathA usameM uddhRta vividha Agamakta gAthAoke AdhArapara saMkalita kiyA gayA hai| 1. vividha kalpa nirdeza digambara mata kI utpatti se pUrva digambara va zvetAmbara aise do sampradAyoMkA nAma nahIM thA, parantu sAdhuoMke do kalpa avazya the-sthavira kalpa va jina kalpa, jinake lakSaNa va bheda nimna prakAra haiN| uttarAdhyayana TIkA/pR. "sthavirAzca sthiriikrnnkaarinn'| (pR. 152) / yaH syAjjina va prbhuH| (pR. 176 para udhRta shlok)| saca prathamasahanana eva ( TokA pR. 176) |"-taatpry yaha ki vikalpa ___ sthavira kalpa jina kalpa hIna saMhananadhArI uttama saMhananadhArI apavAdAnusArI mRdu AcAra- jinendra prabhuvata utsarga mArgAvAn nusArI kaThora AcAravAn / mandira maTha AdimeM sasaMgha / ekAkI vana vihArI AvAsa zrAvakoMke bhojana kAla meM zrAvakajana khA pIkara nivRtta bhikSAvRtti ho cuke aise tIsare pahara meM bhikSA vRtti / nacA khucA milA to le liyA anyathA upavAsa kiyaa| roga Adi honepara usakA upacAra na karate haiM na karaupacAra karate haiM vAte haiM oNkhameM rajANu par3a jAnepara / na nikAlate haiM na nikalavAte athavA paoNvameM zUla laga jAnepara use nikAlate yA nikalabAte haiM siMha Adike samakSa A jAne- | vahA~ hI dhyAnastha hokara khar3e para bhAgakara apanI rakSA karate raha jAte haiN| pANipAtrAhArI, avasva pANipAtrAhArI, sabasna pAtradhArI aura avasa parantu paatrdhaarii| jo AcAra viSayaka nimna doSoMko binA upakaraNoM ke hI TAlaneko samartha hai, unake lie to inakA na grahaNa karanA hI yogya hai, parantu jo aisA karaneko samartha nahIM ve upakaraNa grahaNa karate haiN| 2. jinakalpakA viccheda uttarAdhyayana/TokaH/pR. eSa vyucchinn| (176) / na cedAnIM tadastIti... ( 180)|-viir nirvANake 62 varSa pazcAt jambU svAmIke nirvANa paryanta hI jinakalpako upalabdhi hotI thii| usake pazcAva isa kAla meM uttama saMhanana Adike abhAvake kAraNa usakI vyucchitti ho gayI hai| 3. upakaraNa va unakI sArthakatA uttarAdhyayana/pR. 176 para udhRta .."jantabo bahabassanti durdarzA mAMsacakSuSAm / tebhya. smRtaM dayArthaM tu rajoharaNadhAraNam / 11 santi saMpAtiyAH sattvAH sUkSmAzca vyaapino'gre| teSAM rakSAnimittaM ca vijJeyA mukhavakhikA / / kiMca-bhavanti jantavo yasyAnnapAneSu keSucit / tasmAtteSAM parIkSArtha paatrgrhnnmissyte|4| aparaM ca-samyaktvajJAnazolAni tapazcetIha siddhye| teSAmanugrahArthAya smRtaM cIvaradhAraNam / zItavAtAtapaidazamazakaizcApi kheditH| mA samyaktvAdiSu dhyAnaM na samyak saMvidhAsyati / 6 / tasya tvagrahoM yuva syAt kSudraprANivinAzanam / jJAnAdhyAnopaghAto vA mahAn doSastadaiva tu 7" - bahutase jantu aise hote hai jo ina carmacakSuose dikhAI nahIM dete| vihAra zayyA Asana Adi rUpa pravRttiyoM meM unakI rakSAke artha rajoharaNa hai| vAyumaNDala meM sarvatra aise sUkSma jIva vyApta hai jo mukhameM athavA bhojana pAna AdimeM svataH par3ate rahate haiN| unakI rakSAke lie mukhavakhikA hai| bahuta sambhava hai ki bhikSAme prApta anna pAna Adika meM kadAcit koI jantu par3e hoN| ata. ThIka prakArase dekha zodhakara khAneke lie pAtroM kA grahaNa iSTa hai / inake atirikta samyavatva, jJAna, zIla va tapakI siddhike artha vastra grahaNa kI AjJA hai, tAki aisA na ho ki kahI zota vAta Atapa DAMsa va bakho Adiko bAdhAoMse khedita honepara koI iname ThIka prakArase dhyAna va upayoga na rakha ske| ye sabhI padArtha bAhyAbhyantara saMyamake upakArI honese upakaraNa saMjJAko prApta hote haiM, jinakA grahaNa na karanepara.zudra prANiyoM kA vinAza tathA jJAna dhyAna AdikA upaghAta rUpa mahAn doSa prApta hote hai| uttarAdhyayanATIkA/pR. 176 "dharmopakaraNamevaitata na tu prigrhstthaa|" daza vaikAlika sUtra/a.6 gA. 16"jaM pivatthaM ya pAyaM vA. kevala pAya paMchaNaM / te'pi saMjamalaja ThA, dhArenti pariharanti y|" arthAtamUrihita sAdhuke lie ye saba dharmopakaraNa hai na ki parigraha, kyoMki mUchako parigraha saMjJA prApta hotI hai vastuko nhiiN| bastra va pAtrAdi ina upakaraNoM ko sAdhujana saMyama kI rakSArtha tathA lajjA nivAraNake lie dhAraNa karate haiM, aura unake prati itane anAsakta rahate haiM ki samaya Anepara jIrNa tRNakI bhA~ti ve inakA tyAga bhI kara dete haiN| 4. digambara mata pravartaka zivabhUtikA paricaya uttarAdhyayana/cUrNa sUtra 164 kA upodghAta/pR. 151 "jamAliprabhRtInAM niGgaganAM ziSyAstadbhaktiyuktitayA svayamAgamAnusArimatayo'pi gurupratyayAdviparItamarthaM prtipnnH|' uttarAdhyayana/cUrNasUtra 178/pR. 176 para uddhRta "chavAsasaehi Navotta rehiM siddhigayassa borassa / to boDiyANa diTThI rahavIpure smuppnnaa|" -zvetAmbara AgamameM yatra tatra jamAli Adi sAta tathA zivabhUti nAmaka aSTama nihnavoMkA kathana atyanta prasiddha hai| nihnava saMjJAko prApta ye sthavirakalpI sAdhu tathA inake ziSya yadyapi Agamake prati bhakti yukta hone ke kAraNa svayaM AgamAnusArI buddhivAle hote haiM, sA~jha par3anepara bhI ucita | jahA~ dina chipA vahIM khar3e ho sthAna kI khoja karate haiM jAte haiN| isa prakArake zaktikRta bhedake atirikta inameM bAhya veSakRta koI bheda nahIM hotaa| bAhya veSakI apekSA donoM hI cAra-cAra prakArake hote haiM / yathAuttarAdhyayana/pR. 176 para uddhRta gAthA--jiNakappiyA va duvihA pANipAyA paDiggahadharA ya / pAurajamayA uraNA ekkevA te bhave vihaa| ya etAn varjayedoSAn dharmopakaraNAhate / tasya tvagrahaNa yuktaM, yaH syAjina iva prabhuH / - jinakalpI sAdhu cAra prakArake hote haiM-sabastra jainendra siddhAnta koza
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ huaa| zvetAmbara zvetAmbara parantu guru AjJAse viparIta artha kA pratipAdana karaneke kAraNa saMghase 10. daMDhiyA paMtha bahiSkRta kara diye jAnepara svayaM svacchanda rUpase apane-apane matoMkA prasAra karate haiM, jinase vibhinna sampradAyoM va matamatAntaroMkI utpatti 1. digambarake anusAra utpatti : hotI hai / bhagavAn vIrake nirvANa honeke 606 varSa pazcAta arthAta' kucha kAla pazcAt isI zvetAmbara saMghamaise DhiyA paMtha aparanAma vi. saM. 136 meM rathavIpura nAmaka nagarameM voTika(digambara)matavAlA sthAnakavAsI matakI utpatti huI / yathAaSTama nihava zivabhUti utpanna huaa| bhadrabAhu caritra /4/157/961 mRte vikramabhUpAle sptviNshtisNyute| uttarAdhyayana/cUrNasUtra 178/pR. 176-180 kA bhAvArtha-yaha zivabhUti dazapaJcazate'bdAnAmatIte zRNutAparam 1157 apanI gRhasthAvasthAmeM atyanta svacchanda vRttivAlA eka rAjasevaka lukAmatamabhUdeka lopakaM dharmakarmaNaH / deze'tra gaurjare khyAte vidvattAjitanirjare / 158 / thA, jisane kisI samaya rAjAke eka zatruko jItakara rAjAko prasanna aNahillapattane ramye prAgvATakulajo'bhavat / luGkA'bhidho mahAmAnI kiyA aura upalakSya meM usase nagarameM svacchanda ghUmanekI AjJA prApta shvetaaNshukmhaashryii|15|| duSTAtmA duSTabhAvena kupati' paapmnndditH| kara lI / baha rAtriko bhI idhara-udhara ghUmatA rahatA thA, jisake kAraNa tIvramidhyAtva pAkena luTAmatamakampamata / 160 // tanmate'pi ca bhUyAso usakI khI va mAtA usase taMga A gayI, aura eka rAtriko jaba vaha matabhedAH samAzritAH |16vikrmkii mRtyuke 1927 varSa bAda dharma ghara AyA to unhoMne dvAra nahIM khole| zivabhUti kruddha hokara upA karmakA sarvathA nAza karanevAlA eka lukAmata (TU'DhiyA mata) pragaTa zrayameM calA gayA aura guruke manA karanepara bhI 'khelamallaka' nAmaka huaa| isIkI vizeSa vyAkhyA yoM hai ki--gurjara deza (gujarAta) meM kisI sAdhuse dIkSA lekara svayaM kezaloMca kara liyaa| kucha kAla eka aNahila nAmakA nagara hai| usameM prAgvATa (kulambI) kula meM pazcAda sasaMgha vihAra karatA huA jaba vaha punaH isa nagara meM AyA to lukA nAmakA dhAraka eka zvetAmbarI huA hai| usa duSTa AtmAne kupita rAjAne apanA priya jAna use eka ratna kambala meMTa kiyaa| gurukI hokara tIna mithyAtvake udayase khoTe pariNAmoM ke dvArA lukAmata AjJAke minA bhI usane baha ratna kambala grahaNa kara liye aura use claayaa| unameM bhI pIche aneka bheda ho gye| guruse chipAkara apane pAsa rakhatA rhaa| eka dina jaba vaha bhikSAcaryAke lie bAhara gayA thA, taba gurune isa parigrahase usakI rakSA da. pA./TI./12/11/12 tanmadhye zvetAmbarAbhAsA utpannAH / - unameM se karaneke lie usakI poTalImeM-se vaha kambala nikAla liyA aura (zvetAmbariyoMmeMse) hI zvetAmbarAbhAsa (daDhiyA mata) utpanna binA pUche usamese phAr3akara sAdhuoke pA~va poMchaneke Asana banA diye / ataH zivabhUti bhItara hI bhItara guruke prati ruSTa rahane lgaa| 2. zvetAmbarAyAmnAyake anusAra utpatti : 5. zivabhUtise digambara matakI utpatti : vikrama saM. 1472 meM isa matake saMsthApaka lokAzAhakA janma huaa| uttarAdhyayana/cUrNa sUtra 178/pR. 171-"ityAdi so (sivabhUi ) kiM yaha vyakti ahamadAbAdameM grantha likhanekA byavasAya karatA thaa| eka esa evaM Na korai / tehiM bhaNiyaM-epa gucchinnaH / mama na vyucchidyate bAra eka grantha likhaneko ujaratake viSayameM kisI yatise usakI iti sa eva paralokArthinA karttavyaH / kahA sunI ho gayI, jisake kAraNa usane mUrtipUjAko tathA kucha uttarAdhyayana/cUrNa sUtra 178/180 "na cedAnoM tadastIrayAdikayA prAgu- AcAra vicAroMko Agama viruddha batAkara eka svatantramatakA pracAra ktayA ca yuktyocyamAno'sau rmodayena cIvarAdikaM tyaktvA karanA prArambha kara diyA usane 22 ziSyoMko dIkSita kiyA, . gataH / ... tasyottarA bhaginI, udyAne sthita vandikA matA, taM ca jinakI paramparAme 'lokAgaccha kI utpatti huii| pIche isameM bhI dRSTvA tayApi cIbarAdikaM tavaM tyakta, tadA bhikSAya praviSTA anekoM bheda prabheda utpanna ho gye| gaNikayA dRSTA / mAsmAsu loko virakSIta iti urasi tasyAH sUratake eka sAdhune isa loMkAmatameM bhI kucha sudhAra karake 'DhiyA' potikA bddhaa| sA necchati, tena bhaNitaM-tiSThatu eSA taba devatA nAmaka eka naye sampradAyako janma diyA, jisase ki pUrvavartI bhI dttaa| tena ca dvau ziSyo, pravajitau-kauNDinyaH koTibIrazca, sabhI loMkAnuyAyI daDhiyA nAmase prasiddha ho gaye / sthAnakoM meM rahaneke tataH ziSyANAM paramparA sparzo jaatH|" kAraNa isake sAdhu sthAnakavAsI kahalAte haiN| isI sampradAyameM uttarAdhyayana / cUrNa sUtra 178/pR. 180 para udadhRta-"uhAe paNNattaM AcArya bhikSune terahapanthakI sthApanA kii| boDiyasivabhUi uttarA hi imaM / micchAdasaNamiNamo rahavIpure samuppaNNArA boDiyasivabhUio noDiyaliMgassa hoI umpttii| koDiNNA- 3. svarUpa koTTavIrA prNpraaphaasmuppnn| |2|"-ek dina guru jaba pUrvokta prakAra bhadrabAhu caritra/4/161 surendrArcA jinendrArcA tatpUjA dAnamuttamam / jinakalpake svarUpakA kathana kara rahe the, taba zivabhUtine unase pUchA samutthApya sa pApAtmA pratApo jinasUtravataH / 1611- jina sUryase ki kisa kAraNase aba Apa sAdhuoMko jinakalpameM dIkSita nahIM pratikUla hokara, devatAoMse bhI pUjanIya jina pratimAkI pUjA dAnAdi karate haiN| vaha mArga aba byucchinna ho gayA hai', guruke aisA kahanepara saba karmoMkA utthApana karake vaha pApAramA jina bhagavAnake vratoMse vaha bolA ki bhale hI dUsaroMke lie vyucchinna ho gayA ho, parantu pratikUla ho gyaa| mere lie vaha vyucchinna nahIM huA hai| sarvathA niSparigrahI honese da. pA./TI./11/11/12 tanmadhye zvetAmbarAbhAsA utpannAste tvatIva paralokA ke lie vahI grahaNa karanA kartavya hai|-"hiin saMhananake pApiSThAH devapUjAdikaM kila pApakarmedamiti kathayanti, maNDalavatsarvatra kAraNa isa kAla meM vaha sambhava nahIM hai", guruke pUrvokta prakAra aisA bhANDaprakSAlanodakaM pibanti ityAdi, bahudoSavantaH -una (zvetAsamajhAnepara bhI mithyAtva karmodayavaza usane gurukI bAta svIkAra mbaroM) meMse zvetAmbarAbhAsI ('DhiyA matI) utpanna hue| ve nahIM kI, aura bastra tyAgakara akelA vanameM calA gyaa| usake pIche tIna pApiSTha hokara deva pUjAdikako bhI pApakarma batAne lge| maNDala usakI bahana bhI usakI bandanArtha udyAnameM gayI aura use dekhakara matakI bhA~ti barta noMke dhobanakA pAnI pIne lge| isa prakAra bahuta vastra tyAga nagna ho gyii| eka dina jaba vaha bhikSArtha nagara meM praveza doSavanta ho gye| kara rahI thI, to eka gaNikAne use eka sAr3I pahanA dI, jise devatA pradatta kahakara zivabhUtine grahaNa karanekI AjJA de dii| zivabhUtine noTa-yaha sampradAya zvetAmbara mAnya Agama sUtroMmeMse 32 ko mAnya kauDinya va koTivIra nAmaka do ziSyoM ko dIkSA do jinakI karatA hai| parantu zvetAmbarAcAryoM kRta unakI TIkAe~ ise mAnya paramparAmeM hI yaha voTika yA digambara sampradAya utpanna huA hai| nahIM haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDa khaMDa-de, napuMsaka SaDAvazyaka - de. Avazyaka / SaTkarma - de. sAma aip SaT kAya kAya | SaT kAla-kAla / 4 / SaTkhaMDa - - bharatAdi 100 karmabhUmiyoM rUpa kSetroM meM se pratyeka meM do-do nadiyA~ va eka-eka vijayArdha parvata haiN| jinake kAraNa vaha chaha khaNDoM meM vibhAjita ho jAtA hai| inheM hI SaT khaNDa kahate haiN| inameMse eka Arya va zeSa pA~ca mleccha khaNDa haiN| inhIM SaT khaNDoMko cakravartI jItatA hai| vijayArdha tathA Arya khaNDa sahita tIna khaNDoMko ardha cakravartI jItatA hai / de, mleccha, khaNDa / SaT ghaTa khaMDAgama yaha karma siddhAnta paya grantha hai| isakI viSayaka utpatti mUla dvAdazAMga zrutaskandhase huI hai (de. zrutajJAna) / isake chaha khaNDa haiM-1 jIvadvANa, 2 khuddAbandha, 3 bandhasvAmitva vicaya, 4 vedanA, 5 vargaNA, 6 mahAbandha / mUla grantha ke pA~ca khaNDa prAkRta bhASA sUtra nivaddha hai| inameM pahale khaNDake sUtra (106* 136) AcArya banAye hue haiN| pIche unakA zarIrAnta ho jAne ke kAraNa zeSa cAra khaNDoM ke pUre sUtra A. bhUtabali (I.136-956) ne banAye the / chaThA khaNDa savistara rUpase A. bhUtabali dvArA banAyA gayA hai / ataH isake prathama pA~ca khaNDoMpara to anekoM TIkAe~ upalabdha haiM, parantu chaThe khaNDapara vIrasena svAmIne saMkSipta vyAkhyA ke atirikta aura koI TIkA nahIM kI hai / 1. sarva prathama TIkA A. kundakunda (I. 127-176) dvArA isake prathama tIna khaNDoMpara racI gayI thii| usa TIkAkA nAma 'parikarma' thaa| 2. dUsarI TIkA A. samantabhadra (I. za. 2) dvArA isake prathama pA~ca khaNDoMpara racI gayI / 3. tIsarI TIkA A. zAmakuNDa (I. za. 3) dvArA isake pUrva pA~ca khaNDoMpara racI gayI hai / 4. cauthI TIkA A, vIrasena svAmI (I. 177-827) kRta hai| (vizeSa daM0 prishisstt)| SadguNahAni vRddhi - 1. avibhAga praticchedoMmeM hAni vRddhikA nAma hI SaTguNa hAni vRddhi hai 81 paM. kA./ta.pra./84 dharmaH (dravya ) agurulaghu bhirguNai ragurulaghutvAbhidhAnasya svAtiSThavanimannasya svabhAvasyAvibhAgaparicchedaiH pratisamayasaMsthAnapatitavRddhihAnibhiranante sadA pariNatatvAdutpAdavyayatve'pi / dharma ( dharmAstikAya) agurulaghuguNoM rUpase arthAta agurulaghu nAmakA jo svarUpapratiSThatva ke kAraNabhUta svabhAva usake avibhAgapratirUpa jo ki pratisamaya honevAlI padasthAnapatita vRddhi hAnivAse ananta haiM unake rUpa pariNa mita honeke utpAda vyaya svabhAvavAlA hai / mojo./jI./261/2012/2 dharmAdharmAdInAM gurutAvibhAga praticchedaH svadravyatvasya nimittabhUta zaktivizeSAH SaDvRddhibhirvardhamAnaSaDhAnibhizca hIyamAnAH pariNamanti / - dharma aura adharma dravyoMke apane correst kAraNabhUta zakti vizeSa rUpa jo agurulaghu nAmaka guNake avibhAga praticcheda se ananta bhAga vRddhi Adi, tathA SaTsthAna hAni ke dvArA vardhamAna aura hIyamAna hotA hai| P 2. eka samaya meM eka hI vRddhi yA hAni hotI hai Sa. vaM. 10/4,2,4 / sU. va TI / 202-205/466 tiNNivadvitiNihANIo kevaciraM kAlAdo hoMti / jahaNeNa egasamayaM |2011 -- bhA0 4-11 padaja saMbhAga samayamA jidie samaya sesatiNaM maDDI menabaDi hAmINameta mahANi vA gadassa ajjabhAgakAlo jahana samaya hodi evaM dobaDDhINaM tiSNihANINa ca egasamayaparUvaNA kAdavyA / 'ukkasse AvaliyAe asaMkhejjadibhAgo / 203 / 1 - ekA jIvo jamhi kahi bijoga hiMdo asaMgaDiyo gado tattha ekasamayamapi vidiyasamae tato asenadibhAguttarayoga gado evaM doNNama saMkhejjabhAgabaDU DhisamayANa mubaladdhI jAdA / baDhihANI kevaciraM kAlAdo hoMti / jahaNjeNa egasamao 12041avaguNahANi vA egama davaDhi hANINaM - gadassa egasamao hodi / 'ukkasseNa aMtImuttaM 2051' = 'tIna vRddhiyA~ aura tIna hAniyA~ kitane kAla taka hotI haiM 1 jaghanyase eka samaya hotI haiM / 2021 -- asaMkhyAta bhAga vRddhi honepara jaghanyase eka samaya rahakara dvitIya samaya meM zeSa tIna vRddhi meM kisI vRddhi athavA cAra hAniyoMmeM kisI eka hAniko prApta honepara asaMkhyAta bhAgavRddhikA kAla jaghanyase eka samaya hotA hai| isI prakAra zeSa do vRddhiyoM aura tona hAniyoMke eka samayakI prarUpaNA karanI caahie| 'utkarSa se ukta hAni-vRddhiyoMkA kAla AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / 203 - eka jIva jisa kisI bhI yogasthAna meM sthita hokara asaMkhyAta bhAgavRddhiko prApta huaa| vahA~ eka samaya rahakara dUsare samaya meM usase asaMkhyAtaveM bhAgase adhika yogako prApta huaa| isa prakAra asaMkhyAta bhAga vRddhike do samaya kI upalabdhi huI / ( isI prakAra tIna Adi samayoM meM AvalI paryanta lAgU kara lenA ) / 'asaMkhyAta guNavRddhi aura hAni milne kAla taka hotI hai / jaghanyase eka samaya hotI hai / 204 guNavRdhi athavA asaMkhyAta guNa hAniko eka samaya karake avivakSita vRdhi yA hAniko prApta honepara eka samaya hotA hai| u hAni antarmuhUrta kAla taka rahatI hai|20| asalbhAta 3. sthiti Adi bandhoMmeM vRddhi hAni sambandhI niyama gha. 6/1.3-4.3/183/1 etyahAnIo satya patidonamassa asaM dibhAgameta hidIe viNA guNahAnIe asNbhvaado| yahA~ arthAta isa jaghanya sthiti guNahAniyA~ nahIM hotI hai, kyoMki, pakyopamake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra sthitike binA guNa-hAnikA honA sambhava nahIM hai / gha. 12/4.2.11.261/062/13 sadikamasie pari rahanI GoraDDhI hodi to egasamamapatraddhadhamettA ceva hoditti guruba esAdo / = kSapita karmAzika ke yadi bahuta adhika dravyavaH (pradezoMkI) vRddhi hotI hai to vaha eka samaya prabaMdha pramANa hI hotI hai, aisA gurukA upadeza hai / * anya sambandhita viSaya = 1. chaha vRddhi hAniyA~kA krama, artha, saMhanAnI va yantra / -dena 11/2/ 2. anubhAga kANDako guNa hAniyA~ 2. adhyavasAya sthAnoMmeM vRddhi haaniyoN| 4. vyaMjana paryAya antalIna artha paryAya 5. azuddha paryAyoMmeM bhI eka do Adi samayoMke pazcAt hAnivRddhi hotI hai| bar3aka saMkhyAta guNa kI saMjJA SaDja - eka svara - de, 'svara' / jainendra siddhAnta koza - de. dha. 12/157-202 / - de. vaha vaha nAma / -vofa/1/1 - de. avadhijJAna / 2 / 2 / khAna 15/2/3 1
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaD darzana saMkramaNa SaD darzana-de. drshn| SaD darzana samuccaya-zvetAmbarAcArya haribhadrasUri (I.480- 528) dvArA racita saMskRta sUtra baddha grantha hai| isameM jaina, bauddha. cArvAka, nyAya-vaizeSika, sAMkhya-yoga aura momAMsaka ina chaha darzanoMkA saMkSipta varNana hai| . . saMkalana vAra-de. gnnit/I1/1| saMkalita dhana-Sum of series (ja. pa./pra. 108) / saMkalpa-paM. kA.tA. vR.//9/7 bahirdravye cetanAcetanamizre mameda mityAdi pariNAmaH saMkalpaH / = cetana-acetana-mizra, ina bAhya padArthoM meM 'ye mere haiM' aisI kalpanA karanA saMkalpa hai| pa.pra./TI./1/16 bahirdravyaviSaye putra kalatrAdicetanAcetanarUpe mamedamiti svarUpaH sNklpH| -strI-putra Adi cetana, acetana, nAhya padArthoM meM 'ye mere haiM' aisA vicAranA so saMkalpa hai| (dra. saM./TI./ 41/174/1) / saMkuTa-jIvako saMkuTa kahanekI vivakSA-de. jIva/2/3 / sakata-Symbol Notation (dh./pr.28)| 2. gaNita sambandhI vizeSa zabdoMkI sahanAniyA~ -de. gaNita/I/2 . saMketa krama-Scale of Notation (dha.5/pra. 28) / SaDarasI-vrata-utkRSTa 24varSa,madhyama 12 varSa vajaghanya 1 varSa meM jyeSTha kR. 1 se jyeSTha pUrNimA taka-kR.1 ko upavAsa, 2-15 taka ekAzana: zu.1 ko upavAsa, 2-15 taka ekAzana kre| 'oM hrIM zrI vRSabhajinAya namaH' isa mantrakA trikAla jApa kre| (vrata vidhAna saM./43) / SaNNavati prakaraNa-A. somadeva (I.643-668) kRta nyAya viSayaka eka grantha hai| SaSThabhakta-do upavAsa--de. proSadhopavAsa/1 / SaSTha belA-belA arthAta do upavAsako SaSTha bhakta kahate haiN| -de. belaavt| SaSThI vrata-varSa taka prativarSa zrAvaNa zu. 6 ke dina upavAsa kre| tathA 'oM hrIM zrI neminAthAya namaH' isa mantrakA trikAla japa kre| (vrata vidhAna sN./122)| SASThika paddhati-Sexagesimal Measure (j.p./pr.108)| SoDazakAraNa dharma cakroddhAra yantra-de, yantra / SoDazakAraNa bhAvanA-de, bhaavnaa| SoDaza kAraNa bhAvanA vrata-16 varSa taka, vA 5 varSa taka, athavA jaghanya eka varSa taka prativarSa bhAdrapada, mAgha va caitra, ina tInoM mahInoM meM kR.1 se lekara agale mahIne kI kR.1taka 32 dina taka kramazaH 32 upavAsa, vA 16 upavAsa. 16 pAraNA, athavA jaghanya vidhise 32 ekAzanA kre| jApya-'oM hrIM darzavizuddhayAdiSoDazakAraNebhyo namaH / ' isa mantrakA trikAla jApa kare / (vrata vidhAna saM./pR. 38) / saMkoca-jIvakI saMkoca vistAra zakti-de. jIva/3 / saMkramaNa-jIvake pariNAmoMke vazase karma prakRtikA badalakara anya prakRti rUpa ho jAnA saMkramaNa hai| isake udvelanA Adi anekoM bheda haiN| inakA nAma vAstava meM saMkramaNa bhAgAhAra hai| upacArase inako saMkramaNa kahane meM AtA hai| ataH inameM kevala pariNAmoMkI utkRSTatA Adi hIke prati saMketa kiyA gayA hai| UMce pariNAmoMse adhika dravya pratisamaya saMkramita honeke kAraNa usakA bhAgAhAra aspa honA cAhie / aura nIce pariNAmoMse kama dravya saMkramita hone ke kAraNa usakA bhAgAhAra adhika honA caahie| yahI bAta ina sama bhedoMke lakSaNoMpara se jAnanI caahie| udvelanA vidhyAta va adhaHpravRtta ina tIna bhedoM meM bhAgahAni kramase dravya saMkramAyA jAtA hai, guNazreNI saMkramaNa meM guNa zreNI rUpase aura sarva saMkramaNameM antakA macA huA sarva dravya yugapata saMkramA diyA jAtA hai| yh lh [sa] llh saMkaTa haraNa vrata-tIna varSa taka prativarSa bhAdrapada, mAgha va caitramAsameM zu. 13 se zu. 15 taka upavAsa / tathA oM hA~, hrIM hra hoM haH asi A usA sarva zAnti kuru kuru svAhA' isa maMtrakA trikAla japa kre| (vata vidhAna sN./42)| saMkara doSa-syA. maM/24/212/10 yenAtmanA sAmAnyasyAdhi karaNaM tena sAmAnyasya vizeSasya ca, yena ca vizeSasyAdhikaraNaM tena vizeSasya sAmAnyasya ceti sngkrdossH| -syAdvAdiyoM ke mata astitva aura nAstitva eka jagaha rahate haiN| isalie astitvake adhikaraNameM astitva aura nAstitvake rahanese, aura nAstitva ke adhikaraNameM nAstitva aura astitvake rahanese syAdvAdameM saMkara doSa AtA hai / ( aisI zaMkAmeM saMkara doSakA svarUpa prakaTa hotA hai|) sa. bha.ta/82/6 sarveSAM yugapatprAptiH sNkrH| -( uparoktavat ) sampUrNa svabhAvoMkI yugapat prApti ho jAnA saMkara hai| (zlo. vA.nyA. 456/551/18 para bhASAmeM uddhRt)| saMkalana-Addition jamA karanA / de. gaNita/I1/1/3 ! saMkalana dhana-de, gaNita/1/1/3 / 1 saMkramaNa sAmAnyakA lakSaNa saMkramaNa sAmAnyakA lakSaNa / saMkramaNake med| pA~coM saMkramaNoMkA krm| 4 | samyaktva va mizra prakRtiko udvelanAmeM cAra saMkramaNoM kA krm| visNyojnaa| - de. visNyojnaa| saMkramaNa yogya prakRtiyA~ kevala udvelanA yogya prkRtiyoN| kevala vidhyAta ,.." kevala adhaHpravRtta , , | kevala guNasaMkramaNa yogya prakRtiyoM / kevala sarva saMkramaNa ,, , | vidhyAta va adhaHpravRtta ina doke yogya / adhaHpravRtta va guNa ina doke yogya / adhaHpravRtta aura sarva ina do ke yogya / vidhyAta adhaHpravRtta va guNa ina tInake yogya / jainendra siddhAnta koza
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkramaNa sUcIpatra adha:pravRtta guNa va sarva ina tInake yogya / vidhyAtaguNa va sarva ina tInake yogya / udvelanake binA cArake yogya / vidhyAtake binA cArake yogya / pA~coMke yogya / prakRtiyoMmeM saMkramaNa sambandhI kucha niyama va zaMkA | badhyamAna va avadhyamAna prakRtiyoM smbndhii| darzana mohameM abadhyamAnakA bhI saMkramaNa hotA hai| -de. sNkrmnn/3/1|| 2 | mUla prakRtiyoMmeM paraspara saMkramaNa nahIM hotaa| svajAti uttara prakRtiyoM meM saMkramaNa hotA hai| -de. sNkrmnn/3/2|| uttara prakRtiyoMmeM saMkramaNa sambandhI kucha apavAda / cAroM AyuoMmeM paraspara saMkramaNa sambhava nhiiN| -de, saMkramaNa/3/3 / * darzana cAritra mohameM paraspara saMkramaNa sambhava nhiiN| -de, sNkrmnn/3/3| * kaSAya nokaSAyameM paraspara saMkramaNa sambhava hai| -de, sNkrmnn/3/3| 4 | darzana moha trikakA va udayakAlameM hI saMkramaNa nahIM hotaa| prakRti va pradeza saMkramaNameM guNasthAna nirdeza / saMkramaNa dvArA anudaya prakRtiyoMkA bhI udaya / | acalAvali paryanta saMkramaNa sambhava nhiiN| saMkramaNa pazcAt AvalI paryanta prakRttiyoMkI acltaa| saMkramaNa viSayaka sat saMkhyAdi ATha prruupnnaaaiN| -de. vaha vaha naam| * prakRtiyoMke saMkramaNa va saMkrAmako sambandhI kAla antara Adi prruupnnaaeN| -de. vaha baha nAma / udvelanA saMkramaNa nirdeza udvelanA saMkramaNakA lakSaNa! udelanA saMkramaNa dvicarama kANDaka paryanta hotA hai| -de. saMkramaNa/1/41 2 mArgaNA sthAnomeM udvelanA yogya prkRtiyoN| 3 mithyAtva va mizra prakRtikI udvelanA yogya kAla / yaha mithyAtva avasthAmeM hotA hai| * samyak va mizra prakRtiko udvelanAmeM cAra saMkramaNoMkA krm| - de. sNkrmnn/9/4| yaha kANTaka ghAta rUpase hotA hai|-de. saMkramaNa 1 samyak va mizra prakRtiko udvelanA kA krama / vidhyAta saMkramaNa nirdeza vidhyAta saMkramaNakA lakSaNa / * | bandha vyucchitti honeke pazcAt una prakRtiyoMkA 4-7 guNasthAnoM meM vidhyAta saMkramaNa hotA hai| -de. sNkrmnn/1| adhaHpravRtta saMkramaNa nirdeza adhaHpravRtta saMkramaNakA lakSaNa / kANDakapAta va apavartanAghAtameM antara / -de. akarSaNa/4/6 yaha niyamase vAtirUpa hotA hai| mithyAtva prakRtikA nahIM hotaa| zeSa prakRtiyoMkA vyucchitti paryanta hotA hai| -de. saMkramaNa/1/3 / | samyak va mizra prakRtike adha:pravRtta saMkramaNa yogya kaal| guNa saMkamaNa nirdeza guNa saMkramaNakA lkssnn| guNa saMkramaNakA svaamitv| -de. saMkramaNa/1/3 / bandhavAlo prakRtiyoMkA nahIM hotaa| mithyAtvake vidhAkaraNameM guNa saMkramaNa / -de, upazama/21 | guNa saMkramaNa yogya sthAna / guNa saMkramaNa kAlakA lakSaNa / guNazreNI nirdeza guNazreNI vidhAnameM tIna parvokA nirdeza / guNazreNi nirjarAke Avazyaka adhikAra / guNazreNikA lakSaNa / guNazreNi nirjarAkA lkssnn| guNazreNi zIrSa kA lakSaNa / guNaveNi AyAmakA lakSaNa / galitAvazeSa guNazreNi AyAmakA lakSaNa / avasthiti guNazreNi AyAmakA lakSaNa / guNazreNi AyAmoMkA yntr| antara sthiti va dvitIya sthitikA lkssnn| guNazreNi nikSepaNa vidhaan| * guNa zreNi nirjarAkA 11 sthAnIya alpabahutva / -de. alpbhutv/3/10|| | guNazreNi nirjarA vidhaan| guNazreNi vidhAna viSayaka yantra / 14 nokarmakI guNazreNi nirjarA nahIM hotii| sarva saMkramaNa nirdeza sarva saMkramaNakA lakSaNa / carama phAlikA sarvasaMkramaNa hI hotA hai| -de. saMkramaNa/1/3/4 / 10 AnupUrvI va stivuka saMkramaNa nirdeza AnupUrvI saMkramaNakA lakSaNa / stivuka saMkramaNakA lakSaNa / anudaya prakRtiyoM stivuka saMkramaNa dvArA udayameM AtI haiN| -de, sNkrmnn/3/6|| - ----- jainendra siddhAnta koza
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkramaNa sakramaNa yogya prakRtiyA~ 1. saMkramaNa sAmAnya nirdeza 1. saMkramaNa sAmAnyakA lakSaNa ka. pA. 1/1, 18/631/3 aMtarakaraNe kae jaM NavaMsayaveyakavaNaM tassa 'saMkamaNaM ti saNNA / - antarakaraNa kara lenepara jo napuMsakavedakA (kSapakake jo ) paNa hotA hai yahA~ usako ( usa kAlakI ) saMkramaNa saMjJA hai| go, ka./jI. pra./438/561/14 paraprakRtirUpapariNamana saMkramaNam / jo prakRti pUrva meM ba~dhI thI usakA anya prakRti rUpa pariNamana ho jAnA saMkramaNa hai| (go, ka /jI, pra./406/573/5) / samyaktva prakRtike pUraNa kAla meM aura mithyAtvake kSaya karanemeM apUrvakaraNa pariNAmoke dvArA mithyAtvake antima kANDakakI upAdhya phAliparyanta guNasaMkramaNa aura antima phAsimeM sarva saMkramaNa hotA hai| 4. samyaktva va mizra prakRtikI udvelanAmeM cAra saMkramaNoM kA krama go, ka./mU./412-413 micchesamissANaM adhApavatto muhutta aNtotti| ujvelaNa tu tatto ducarimakaMDotti ziyameNa / 4121 udhvelaNapayaDoNaM guNaM tu carimamhi kaMDaye nniymaa| carime phAlimmi puNo sabvaM ca ra hodi saMkamaNaM / 4131- mithyAtva guNasthAnako prApta honepara samyaktva mohanIya aura mizramohanIyakA antarmuhurta paryanta taka adhaHpravRtta saMkramaNa hotA hai| aura udvelana nAmA saMkramaNa dvicarama kANDaka paryanta niyamase prabalatA hai|412| udvelana prakRtiyoMkA antake kANDakameM niyamase guNa saMkramaNa hotA hai| aura antako phAlimeM sarva saMkramaNa hotA hai / 413 // 2. saMkramaNake bheda 1. sAmAnya saMkramaNake bheda gha. 15/282-284 saMkramaNa yA vipariNamana apavartana udvartanaanya prakRtiapakarSaNa - utkarSaNa... saMkrama anyaprakRti.. sakrama nirjarA anyaprakRti saMkramaNa prakRti sthiti anubhAga 2. saMkramaNa yogya prakRtiyA~ 1. kevala udvelanA yogya prakRtiyA~ mUla uttara paM. saM./prA./2/8 AhAraya-veuviya-Nira-Nara-devANa hoMti jugalANi | sammattuccaM missaM eyA ubvelnnaa-pyddii|aahaark yugala (AhAraka zarIra-AhAraka aMgopAMga), vaikrimika yugala (vai kriyika zarIra, vaikriyika-aMgopAMga), naraka yugala (narakagati, naraka gatyAnupUrvI), go. jo/mU./504/103 saMkamaNaM saTThANa baraThANaM hodi / - saMkramaNa do narayugala ( manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI), devayugala, ( devagati, prakArakA hai-svasthAna saMkramaNa aura parasthAna sakramaNa [isake devagatyAnupUrvI), samyaktva prakRti, mizraprakRti aura uccagotra ye atirikta AnupUrvI saMkramaNa (la. sA./ma./246 ), phAli saMkramaNa aura teraha udvelana prakRtiyA~ haiM / (go. ka./mu/414577 ) kANDaka saMkramaNa (go.ka./jI.pra/412/575 ) kA nirdeza bhI AgamameM pAyA jAtA hai| 2. kevala vidhyAta yogya prakRtiyA~ 2. bhAgAhAra saMkramaNake bheda go. ka./mu./426 sammattaNuvvelaNathINatitIsaM ca duvasvavIsaM ca / vajjo rAla dutitthaM micchaM vijjhAdasattarAThI 1426 samyaktva mohanIyake dha. 16/gA, 1/406 ujvelaNavijjhAdo adhApavatto guNo ya samyo ya / (saMkamaNaM)...140/- usake ( bhAgAhAra yA saMkramaNake) udvelana, binA udvelana prakRtiyA~ 12 ( de. saMkramaNa/2/1), styAnagRdvidha tIna vidhyAta, adhaHpravRtta, guNasaMkrama, aura sarvasaMkramaNake bhedase paoNca Adika 30 prakRtiyA~ (de. saMkramaNa/2/12), asAtA vedanIya Adika 20 prakRtiyA~ (de, saMkramaNa/2/8), vajrarpabhanArAcasaMhanana, audArika prakAra haiN|401) ( go. k./muu./406)| yugala, tIrtha kara prakRti aura mithyAtva prakRti ye (12+30+20+ 3. pA~coM saMkramaNoMkA krama 5 = ) 67 prakRtiyA~ vidhyAta saMkramaNavAlI haiN| go.ka./mU.va. jI.pra/416 baMdhe adhApavatto vijjhAda sattamotti ha 3. kevala adhaHpravRtta yogya prakRtiyA~ abNdhe| etto guNo abaMdhe payaDINaM appsNsthaann|416 prakRtInAM bandhe- go, ka./mU/116-420/580 muhamarama baMdhadhAdI sAdaM sNjlnnlohpNciNdii| sati svasva bandhavyucchittiparyantamadhaHpravRttasakramaNa: syAta na mithyA- tejadusamavaSNacaGa agurulahuparaghAda ussAsaM 1416 / satyagadI tasadasayaM svasya / ...bandhabyucchittau satyAmasaMyatAdyapramattaparyanta vidhyAta- NimiNugudAle adhApavatto du / ..."420- sUkSma sAmparAya guNasthAnameM saMkramaNa syAt / ita. apramattaguNasthAnAduparyupazAntakaSAyaparyantaM aMdhavyucchinna honevAlI dhAtiyA koko 14 prakRtiyA~ ( de. prakRtibandharahitAprazastaprakRtIno guNa saMkramaNaM syAt / tato'nyatrApi prathamo- baMdha./9/2 ) sAtA vedanIya, saMjvalana lobha, paMcendriya jAti, tejasa, pazamasamyaktvagrahaNaprathamasamayAdantarmuhUrta paryantaM punaH mizrasamyaktva- kArmaNa, samacaturastra, varNAdi 4, agurulaghu, paraghAta, ucchvAsa, prakRtyoH pUraNakAle mithyAtvakSapaNAyAmapUrvakaraNapariNAmAnmithyAtva. prazastabihAyogati. trasa Adi 10 (de, udaya/4/9) aura nirmANa caramakANDakadvika caramaphAliparyantaM ca guNasaMkramaNaM syAt / caramaphAlau ina 36 prakRtiyoM meM adhaHpravRtta saMkramaNa hai| sarva saMkramaNaM syAt / prakRtiyoM ke baMdha honepara apanI-apanI baMdha ___go. ka./mu./427/584 micchUNi givIsasayaM adhApavattassa hoti payavyucchitti paryanta adha pravRtta saMkramaNa hotA hai parantu mityAtva ddoo|...14271-mithyaatv prakRtike binA 121 prakRtiyA~ adhaHpravRtta prakRtikA nahIM hotaa| aura bandhako vyucchitti hone para asaMyatase saMkramaNakI hotI haiN| lekara apramattaparyanta vikhyAtanAmA saMkramaNa hotA hai| tathA apramattase 4. kevala guNa saMkramaNa yogya prakRtiyA~ Age upazAnta kaSAya paryanta bandha rahita aprazasta prakRtiyoMkA guNasaMkramaNa hotA hai| isI taraha prathamopazama samyaktva Adi anya go, ka./mU./427-428/584-585.. muhamassa baMdhaghAdippahudI ugudAtujagaha bhI guNasaMkramaNa hotA hai aisA jaannaa| tathA mizra aura rAladugatithaM / 4271 vajja saMjalaNati UNA guNasaM kamarasa pyddiio| jainendra siddhAnta koza
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakramaNa sakhAo = jivanaM vijAnAhi 421kSma sAmpa rAyameM ba~dhanevAlI ghAtiyA karmokI 14 prakRtiyoMko Adi lekara ( de, saMkramaNa / 2 / 3 meM kevala adhaHpravRtta sakramaNa meM yogya ) 36 prakRtiyoM, auhArika zarora, jahArika aMgopAMga, tIrthaMkara varSa bhanArAya puruSaveda, saMjavana koyAdi tIna (3) 40 prakRtiyoM ko kama karake (122 - 47 ) zeSa 75 prakRtiyA~ guNa saMkramaNa kI haiM / 427-428 / 5. kevala sarvasaMkramaNa yogya prakRtiyA~ go.ka./mU / 417/576 tiriyeyAruvavellaNapayaDI saMjalaNalohasamma misUnA | mohA thotirga ca ya cAvaNNe savtrasaMkamaNaM / 4171 - tiryagekAdaza (de. 2/1) usanako 13 (de. saMkramaNa/2/1 ). saMjvalana lobha, samyaktva mohanoya, mizra, ina tIna ke binA mohanIyakI 25 aura sthAnagRddhi Adika (styAnagRdhi pracA nAnA prakRtiyA~ (11+13+15+3) 22 prakRtiyoMmeM sarvasaMkramaNa hotA hai / 417 3 6. vidhyAta va adhaHpravRtta ina doke yogya go.ka./mU./425/583 orAladuge vajje titthe vijjhAdadhApavattoya / 425| -dArika zarIra aMgopAMga vajrarSabhanArAca saMhanana tIrthaMkara prakRti- ina cAroMmeM vidhyAtasaMkramaNa aura adhaHpravRta ye do saMkramaNa haiM / 7. adhaHpravRtta va guNa ina do ke yogya go./mU./ 421-422/11 vA payalA acAnaka uba ghAde | 21| sattaNhaM guNasaMkamamadhApavatto ya / ... 1422 - nidrA, pracalA, azubha varNAdi cAra, aura upaghAta, ina sAta prakRtiyoM ke guNasaMkramaNa aura saMkramaNa pAye jAte haiN| 8. adhaHpravRtta aura sarva ina doke yogya go. . / . / 424/482 saMgatime purise adhApavatoya soya 424 'saMjvalana krodha, mAna, mAyA tathA puruSaveda ina cAroMmeM adhaHpravRtta aura sarva saMkramaNa ye do hI saMkramaNa pAye jAte haiM / 9. vidhyAja adhaHpravRtta va guNa ina tInake yogya go/ yU. 422-42...mahAdI saMhadi ThANa 1 thirachakkaM ca // 422| vosahaM vijjhADhaM adhApavatto guNo ya / ... / 423 / - asAtAvedanIya, aprazasta vihAyogati, pahale ke binA pA~ca hamana va paci saMsthAna ye 10 nIco aparyApta aura asthirAdi 6, isa prakAra 20 prakRtiyoMke vidhyAtasaMkramaNa, adhaHpravRtta saMkramaNa, sarva saMkramaNa ye tIna haiM / 10. adhaHpravRtta guNa va sarva ina tInake yogya zrI.ka./mU./42003 issaradi bhayache adhApayato guTa sambo |425 / hAsya, rati, bhaya aura jugupsA-ina cAra prakRtiyoM meM adhaHpravRtta, guNa aura sarva saMkramaNa ye tIna saMkramaNa pAye jAte haiM / 42 // 11. vidhyAta guNa 'aura sarva ina tInake yogya go...42/2 vikAsa samme-413 midhyAva prakRtimeM vidhyAta guNa aura sarva saMkramaNa ye sIna hai 12. udvelanAke binA cArake yogya go.ka./mU./420-421/581 thINatibArakasAyA saMDhityo arai sogo ya 4201 tirimeyAraM tIse ujvelaNahINacAri saMkamaNA / / 4218 85 3. prakRtiyoMke saMkramaNa sambandhI kucha niyama - styAnagRdhi nizAniyA, pratApracalA. ( saMjvalanake binA) 12 kavAya, napuMsaka veda, strIva, ati, zoka, aura tiryaka ekAdazakI 11 (de. udaya 6/1) ina tIsa (30) prakRtiyoM meM udvelana saMkramaNake binA cAra saMkramaNa hote haiN| 13. vidhyAtake binA cArake yogya go.ka./mU. 423 / 582 samme vijjhAdaparihINA | 423 | samyaktva mohanIya viSyAta ke binA sarva saMkramaNa pAye jAte haiN| 14. pA~cake yogya go.ka./mU./ 424/583 saMjalaNatiye purise adhApavatoya sabbo ya // 424 // = samyaktva mohanIyake binA 12 udvelana prakRtiyoM meM (de, saMkramaNa / 21) pAMcoM hI saMkramaNa hote haiN| 3. prakRtiyoMke saMkramaNa sambandhI kucha niyama va zaMkA 1. badhyamAna va abadhyamAna prakRti sambandhI 16/402/4 asoja jAya DoNaM baMdhI saMbhavadi tattha tAsi payaDINaM baMdhe saMte asaMto vi adhApamattasaMkamo hodi / eso niyamo baMdhapayaDIrNa, abaMdhapayaDINa' masthi kuro samma sammAmicchate vita bhAdo / ma. 16/420/5 1 saMja-purisavedANamadhAntako samyakamo cedi daupiMga saMkamA hoMti se tahAdiNaM saMjaNApUrasahassa micchAgioogDi jAva aNiyaTTi tti adhApavattasaMkamo / 1. bandhake honepara adhaHpravRtta saMkramaNa hotA hai / (yo ka./mU./ 416) 2. baMdhe adhApavatto'kA spaSTIkaraNa karate hue batalAte haiM ki jahA~ jina prakRtiyoMkA bandha saMbhava hai vahA~ una prakRtiyoM ke bandhake honepara aura usake na honepara bhI adhaHpravRtta saMkramaNa hotA hai / yaha niyama bandha prakRtiyoMke lie hai, ananya prakRtiyoMke lie nahIM hai, kyoMki samyaktva, aura samyagmithyAtva ina do andha prakRtiyoM meM bhI adhaHpravRtta saMkramaNa pAyA jAtA hai / 3. tIna saMjvalana aura puruSavedake atha pravRttasaMkrama aura sarva-saMkrama me do saMkrama hote haiN| yathAdona pAyoM aura puruSa vedA midhyAdRSTise lekara anivRttikaraNa taka adhaHpravRtta sakrama hotA hai (go, k./muu./424)| go.ka./mU. ba jI. pra. / 410 baMdhe saMkAmijjadi gobadhe / 4101 baMdhe madhyamAnamAtre saMkrAmati ityayamutsargavidhiH kacidadhyamAne'pi saMkamA noma jamanye na saMkrAmati ityanartha kamacanAdarzanamohanIyaM binA zeSaM karma madhyamAnamAtre eva saMkrAmatIti niyamo jJAtavyaH / -- jisa prakRtikA bandha hotA hai, usI prakRtikA saMkramaNa bhI hotA hai yaha sAmAnya vidhAna hai kyoMki kahIMpara jisakA bandha nahIM usameM bhI saMkramaNa dekhA jAtA hai| jisakA bandha nahIM hotA usakA saMkramaNa bhI nahIM hotaa| isa vacanakA jJApana siddha prayojana yaha hai ki darzanamohake binA zeSa satra prakRtiyA~ bandha honepara saMkramaNa karatI haiM aisA niyama jAnanA / 1 2. mUla prakRtiyoMmeM paraspara saMkrama nahIM hotA I dha. 16/408/10 jaM padesaggaM aNNapayaDi saMkAmijjadi eso padesasaMkamo deNa anupade paDiko para uttarapaTi saMkame payadaM / - jo pradezAgra anya prakRtimeM saMkrAnta kiyA jAtA hai isakA nAma pradeza saMkrama hai| isa artha padake anusAra prakRti saMkrama nahIM hai| uttaraprakRti saMkrama prakaraNa prApta hai / go.ka./pra.490/204 mUtrakRtInAM parasparasaMkramaNa nAsti jainendra siddhAnta koNa paDI / saMkramaNaM // 10 // uttaraprakRtI nAmastItyarthaH /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkramaNa 4. udvelanA saMkramaNa nirde - mUla prakRtiyoMkA paraspara saMkramaNa nahIM hotaa| arthAt jJAnAvaraNI kabhI darzanAvaraNI rUpa nahIM hotii| sArAMza maha huA ki uttara prakRtiyoM meM hI saMkramaNa hotA hai| 3. uttara prakRtiyoMmeM saMkramaNa sambandhI kucha apavAda dha. 16/341/1 IsaNamohaNIyaM cArittamohaNIe Na saMkamadi, cArittamohaNIyaM pi daMsaNanohaNIe Na saMkamadi / kudo| saabhaaviyaado|... caduNNamAuANaM saMkamo nnsthi| kudo / saabhaaviyaado| darzana mohanIya cAritra mohanIyame saMkrAnta nahIM hotI, aura cAritra mohanIya bhI darzanamohanIyameM saMkrAnta nahIM hotI, kyoMki aisA svabhAva hai|...caaroN AyukarmakA saMkramaNa nahIM hotA kyoM ki aisA svabhAva hai / ( go. ka./mU./410/574) / ka.pA. 3/3,22/411-412/234/4 daMsaNamohaNIyassa cArittamohaNIya sNkmaabhaavaado| kasAyANaM NokasAesa NokasAyANaM ca kasAesu kudo sNkmo| Na esa doso, cArittamohaNIyabhAveNa tesiM pccaasttisNbhvaado| mohaNIyabhAveNa daMsaNacArittamohaNIyANa paccAsatti asthi tti aNNoNNesu saMkamo kiNNa icchdi| Na, paDisejjhamANadaMsaNacArittANaM bhiSNajAdittaNeNa tesi paccAsattIe abhaavaado| - darzanamohanIyakA cAritra mohanIyameM saMkramaNa nahIM hotA hai| prazna-kaSAyoM kA nokaSAyoM meM aura nokaSAyoM kA kaSAyoM meM saMkramaNa kisa kAraNase hotA hai| uttara-yaha koI doSa nahIM hai kyoMki donoM cAritramohanIya haiM, ataH unameM paraspara meM pratyAsatti pAyI jAtI hai, isalie unakA parasparameM saMkramaNa ho jAtA hai| praznadarzanamohanIya aura cAritramohanIya ye donoM mohanIya haiM, isa rUmase inakI bhI pratyAsatti pAyI jAtI hai, ataH inakA paraspara meM saMkramaNa kyoM nahIM svIkAra kiyA jAtA hai ! uttara-nahIM, kyoMki parasparameM pratiSedhyamAna darzanamohanIya aura cArikha mohanIyake bhinna jAti honese unakI parasparameM pratyAsatti nahIM pAyI jAtI, ataH inakA parasparameM saMkramaNa nahIM hotA hai| Adike sAta hI karaNa hote haiN| usase Age sayoga kevalI taka saMkramaNake binA chaha hI karaNa hote haiM / 442 // 6. saMkramaNa dvArA anudaya prakRtiyoMkA bhI udaya ka. pA. 3/3,22/6430/244/4 udayAbhAveNa udayaniseyaTThidI parasarUveNaM gdaae...| jisa prakRtikA udaya nahIM hotA usakI udaya niSeka sthitike upAntya samayameM pararUpase saMkrAmita ho jAtI hai| 7. acalAvalI paryanta saMkramaNa sambhava nahIM ka. pA. 3/3,22/6411/233/4 acalAvaliyametta kAlaM baddhasolasakasAyANamukkassaTThidIe NokasAesu sNkmaabhaavaado| kudo eso| nniymo| saahaaviyaado| baMdhI huI solaha kaSAyoMkI utkRSTa sthitikA acalAvalI kAla taka naukaSAyoM meM saMkramaNa nahIM hotaa| prazna -vivakSita samayameM baMdhe hue karmapuMjakA acalAvalau kAlake anantara hI para prakRtirUpase saMkramaNa hotA hai aisA niyama kyoM uttara-svabhAvame hI yaha niyama hai| 8. saMkramaNa pazcAt AvalI paryanta prakRtiyoM kI acalatA dha.6/1.1-8,16/gA. 21/346 saMkAmedukka udi je ase te avaThThidA hoti| AvaliyaM te kAle teNa paraM hoti bhajidayA / 211- jina karma pradezoMkA saMkramaNa athavA utkarSaNa karatA hai ve AvalImAtra kAla taka abasthita arthAt kriyAntara pariNAmake binA jisa prakAra jahA~ nikSipta haiM usI prakAra hI vahA~ nizcala bhAvase rahate haiN| isake pazcAta ukta karma pradeza vRddhi, hAni evaM avasthAnAdi kriyAoMse bhajanIya haiN|21|| 4. darzanamoha trikakA sva udaya kAlameM hI saMkramaNa nahIM hotA go. ka./m /411/575 samma miccha missaM saguNaTThANammi Neba saMkamadi / 1411 // - samyaktva mohanIya, mithyAtvamohanIya, mizramohanIya apane-apane asaMyatAdi guNasthAnoM meM tathA mithyAtva guNasthAnameM aura mizrameM nahIM saMkramaNa krtii| 5. prakRti va pradeza saMkramaNameM gaNasthAna nirdeza ka. pA. 3/3,22/6348/388/10 Na, tasya daMsaNamohaNIyassa saMkamAbhAveNa sammattasanmAmicchattANa... samyagamithyAdRSTi guNasthAnameM darzanamohanIyakA saMkramaNa nahIM hotaa| go, ka /mU. va jI. pra./411/574 sAsaNamisse NiyamA dasaNatiyasaMkamo Nasthi |411||...saasaadn mizrayoniyamena darzanamohatrayasya saMkramaNa nAsti / asNytaadicturdhvstiityrthH| - sAsAdana guNasthAna meM niyamase darzanamoha trikakA saMkramaNa nahIM hotaa| asaM yatAdi (4-7) meM hotA hai| go, ka./mU./426 baMdhapadesANaM puNa saMkamaNaM suhamarAgotti 426 // go. ka./mU. va TI./442,564 Adimasatteva tado suhama kasAyotti saMkameNa vinnaa| chacca sjogitti...1442|.. titrApi sakramakaraNaM vinA SaDera sayogaparyantaM bhavanti / andharUpa pradezoMkA saMkramaNa bhI sUkSmasAmparAya guNasthAna paryanta hai| kyoMki 'baMdhe adhApabatto' isa gAthAsUtrake abhiprAyase sthitibaMdha paryanta hI saMkramaNa saMbhava hai|421| usa apUrvakaraNa guNasthAnake Upara sUkSmasAmparAya guNasthAna paryanta 4. udvelanA saMkramaNa nirdeza 1. udvelanA saMkramaNakA lakSaNa noTa-[karaNa pariNAmoM arthAt pariNAmoM kI vizuddhi va saMklezase nirapekSa karma paramANuoMkA anya prakRtirUpa pariNamana ho jAnA, arthAta rassIkA baTa kholanevat usI prakRtirUpa ho jAnA jisameM ki saMkrama kara pahale kabhI isa prakRtirUpa pariNamana kiyA thA, so udvelanA saMkramaNa hai| isakA bhAgAhAra aMgula/asaM. hai, arthAta sabase adhika hai| aryAta pratyeka samaya bahuta kama dravya isake dvArA pariNamAyA jAnA sambhava hai| yaha bAta ThIka bhI hai, kyoMki binA pariNAmoM rUpa prayatna vizeSake dhIre-dhIre ho kAryakA honA sambhava hai| jo prakRti usa samaya nahIM baMdhatI hai aura na hI usako bA~dhanekI usa jIvameM yogyatA hai unhoM prakRtiyoMko udvelanA hotI hai| mithyAtva guNasthAnameM hI hotI hai| yaha kANDakarUpa hotI hai arthAta prathama antarmuhUrta kAla dvArA vizeSa cayahIna kramase tathA dvitIya antarmuhUrta meM usase dugune cayahIna kramase hotI hai / adhaHpravRtta pUrvaka hI hotI hai| upAntya kANDaka paryanta hI hotI hai| yaha prakRtike sarvahIna niSekoMko pariNamAne para hotA hai, thor3e mAapara nhiiN| pratyeka kANDaka patya/asaM. sthiti vAlA hotA hai| go, ka./jI. pra./346/503/2 balbajarajjubhAvavinAzayat prakRterudveSalana bhAgAhAreNApakRSya paraprakRtitA nItvA vinAzanamuDhallanaM / 346 - jaise jevar3I (rassI)ke baTane meM jo bala diyA thA pIche ulaTA ghumAnese vaha bala nikAla diyaa| isI prakAra jisa prakRtikA baMdha kiyA thA, pIche pariNAma vizeSase bhAgAhArake dvArA apakRSTa karake, usako anya prakRtirUpa pariNamAke usakA nAza kara diyA (phala-udayameM nahIM Ane diyA, pahale hI nAza kara diyA / ) use udvelana saMkramaNa kahate haiN| .. jainendra siddhAnta koza
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. adhaHpravRtta saMkramaNa nirdeza jAtA hai ki ina do prakRtiyoMkI udvelanA mithyAtvameM hI hotI hai, vedaka samyaktvAvasthAmeM nahIM, aura upazama samyaktva hue binA mithyAtvAvasthAmeM hI inakA punaH sattva nahIM hotaa| na hI inakA sattva prApta ho jAnepara upazama samyaktva hue binA mArgameMse hI puna: mithyAtvako prApta hotA hai / aura bhI de, agalA zIrSaka ] | 5. samyak va mizra prakRtikI udvelanAkA krama ka. pA. 2/2,22/1248/111/6 aThThAvIsasaMtakammio ujvelidasammatto micchAiTThI sattAvIsavihattio hodi / achAIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA mithyAdRSTi joka (pahale) samyaktva prakRtikI udvelanA karake sattAIsa prakRtiyoM ko sattAvAlA hotA hai / tatpazcAt samyagmithyAtvakI bhI udvelanA karake 26 prakRti sthAnakA svAmI ho jAtA hai / ] ( ka. pA. 3/6373/205/6 ) / saMkramaNa go.ka./jo. pra./413/576/8 karaNapariNAmena binA karma paramANUna paraprakRtirUpeNa nikSepaNamudvellanaM saMkramaNaM nAma |-adhaHpravRtta Adi tIna karaNarUpa pariNAmoM ke binA hI karmaprakRtiyoM ke paramANuoMkA anya prakRtirUpa pariNamana honA vaha udvelana saMkramaNa hai| 2. mArgaNA sthAnoM meM udvelanA yogya prakRtiyA~ go. ka./mU./351, 613, 616 cadugatimicche cauro igivigale chappi tiNi teuduge / ...|351 / vedagajogge kAle AhAraM ubasamassa sammataM / sammAmiccha cege vigaleveguvvachakkaM tu 614 / taiuduge maNavadgaM ucca uThavellade jaSNidaraM / pallAsaMkhejjadimaM undhelaNakAlaparimANaM / 616- cAroM gatibAle mithyAdRSTi jIvoM ke cAra ( AhAraka dvika, samyaktva, mizra) prakRtiyA~, pR., apa.. vana., tathA vikalendriyoM meM devadvi., vai. dvi., narakati ye chaha prakRtiyA~, tejakAya va vAyukAya ina donoMke ( uccagotra, manuSya dvika) ye tIna prakRtiyA~ udvelanake yogya haiM / 3.1 / vedaka samyaktva yogya kAlameM AhAraka dvikako udvelanA, upazama kAlame samyaktva prakRti vA samyagamithyAtvaprakRtikI udvelanA karatA hai| aura ekendriya tathA vikalendriya paryAya meM vaikriyika SaTkakI udvelanA karatA hai|614|| tejakAya aura vAyukAyake manuSyagati yugala aura uccagotra -- ina tInakI udvelanA hotI hai, usa udvelanAke kAlakA pramANa jaghanya athavA utkRSTa palyake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / 616 // 3. mithyAtva va mizra prakRtikI udvelanA yogya kAla ka.pA.2/2.2211123/105/1 eiMdieca sammatta-sammAmicchattavihattI0 jaha0 egasama o, ukka0 palidovamassa asaMkhe0 bhAgo / ekendriyoM meM samyakaprakRti va samyagmidhyAtvako vibhaktikA jaghanyakAla eka samaya aura utkRSTakAla palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai| [ kyoMki yahA~ upazama samyaktva prAptikI yogyatA nahIM hai, isalie isa kAla meM vRddhi sambhava nhiiN| yadi samyaktva prApta karake punaH navIna prakRtiyoMkI sattA kara le to krama na TUTane ke kAraNa isa kAla meM vRddhi honI sambhava hai / yadi aisA na ho to avazya itane kAla meM una prakRtiyoM kI udvelanA ho jAtI hai| jina mArgaNAoMmeM inakA sattva adhika kahA hai vahA~ navIna sattAko apekSA jAnanA / de. antara/2] dha.5/1,6,7/10/8 sammatsa-sammAmicchattadvidIra palidovamassa asaMkhejjadibhAgamettakAleNa viNA sAgarovamassa vA sAgarovamaputtassa vA heThA pdnnaannukvttodo| samyaktva aura samyaktvamithyAtva prakRtiko sthitikA, palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kAlake binA sAgaropamake, athavA sAgaropamapRthaktvake nIce patana nahIM ho sakatA 5. vidhyAta saMkramaNa nirdeza 1. vidhyAta saMkramaNakA lakSaNa noTa-[apakarSaNa vidhAna meM batAye gaye sthiti va anubhAga kANDaka va guNazreNIrUpa pariNAmoM meM pravRtta honA vidhyAta saMkramaNa hai| isakA bhAgAhAra bhI yadyapi aMgula/asaMkhyAta bhAga hai, parantu yaha udvelanAke bhAgAhArase asaMkhyAta guNahIna hai, ataH isake dvArA prati samaya uThAyA gayA dravya bahuta adhika hai| mithyAtva va mina moha ina do prakRtiyoM ko jaba samyakaprakRtirUpase pariNamAtA hai taba yaha saMkramaNa hotA hai / vedaka samyaktvavAleko to sarva hI apanI sthiti kAlameM vahA~ taka hotA rahatA hai jaba taka ki kSapaNA prArambha karatA huA adhaHpravRtta pariNAmakA antima samaya prApta hotA nhiiN| upazama samyaktvake bhI apane sarva kAlame usI prakAra hotA rahatA hai, parantu yahA~ prathama antarmuhUrta meM guNasaMkramaNa karatA hai pazcAta usakA kAla samApta honeke pazcAt vidhyAta prArambha hotA hai|] go. ka./jI. pra./413/576/8 vidhyAtaSizuddhikasya jIvasya sthityanubhAgakANDakaguNazreNyAdipariNAmeSvatIteSu pravartanAdvidhyAtasaMkramaNa NAma / maMda vizuddhatAvAle jIvakI, sthiti anubhAgake ghaTAne rUpa bhUtakAlIna sthiti kANDaka aura anubhAga kANDaka tathA guNazreNI Adi pariNAmoM meM pravRtti honA vidhyAta saMkramaNa hai| go. ke./mU 617/821 pallAsaMkheja dima Thidimuvelladi muhattaateNa / saMkhejjasAyaraThidi palAsaMkhejjakAleNa / patyake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa sthitiko antarmuhUrta kAlameM udvelanA karatA hai / ataeva eka saMkhyAta sAgarapramANa manuSyadvikAdikI sattArUpa sthitikI udvelanA trairAzika vidhise palya ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kAla meM hI kara sakatA hai, aisA siddha hai| 4. yaha mithyAtva avasthAmeM hotA hai ka.pA.2/2.22/6237/126/2 paMciMdiyatiri0 apajja. sabapayaDINaM Natthi aNtrN| evaM sammAdi0 khajhya0 vedaga0 uvasama0 sAsaNa. sammAmi micchAdi0..aNAhAraetti vattavyaM / -paMcendriya tiryaca labdhi aparyAptakoMke sabhI prakRtiyoMkA antarakAla nahIM hai| isI prakAra.. samyagdRSTi, kSAyika samyagdRSTi, vedaka samyagdRSTi, upazama samyagdRSTi, sAsAdana samyagdRSTi, samyagmidhyAdRSTi, mithyAdRSTi, "" aura anAhAraka jIvoMke kahanA caahie| / isa prakaraNase yaha jAnA 6. adhaHpravRtta saMkramaNa nirdeza 1. adhaHpravRtta saMkramaNakA lakSaNa noTa-[sattAbhUta prakRtiyoMkA apane-apane baMdhake sAtha saMbhavatI yathA yogya prakRtiyoM meM unake baMdha hote samaya hI praveza pA jAnA adhaHpravRtta hai| isakA bhAgAhAra patya/asaMkhyAta, jo spaSTataH hI vidhyAtase asaMkhyAtaguNA hIna hai| ataH isake dvArA pratikSaNa grahaNa kiyA gayA dravya vidhyAta kI apekSA bahuta adhika hai| baMdhakAla meM yA usa prakRtiko baMdhakI yogyatA rakhanepara usa hI guNasthAnameM hotA hai jisameM ki vaha prakRti bandhase vyucchinna nahIM huI hai, thor3e dravyakA hotA hai sarva dravyakA nahIM, kyoMki isake pIche udvelanA yA guNa saMkramaNa yA vidhyAta saMkramaNa prArambha ho jAte haiN| krodhako pratyAraNyAnAdi sva jAti bhedoMmeM athabA mAna Adi vijAti bhedoM meM pariNamAtA hai| yaha niyamase phAlI rUpa hotA hai| antarmuhUrta paryanta hI hotA hai| kANDakarUpa saMkramaNa aura phAlirUpa saMkramaNameM itanA bheda hai ki phAlirUpameM to antarmuhUrta paryanta barAbara bhAgAhAra hAni kramase uThA-uThAkara sAtha-sAtha saMkramAtA hai aura kANDaka rUpameM vartamAna samayase lekara eka-eka antarmuhUrta kAla bItanepara bhAgAhAra kramase ikaTThA dravya uThAtA hai arthAta saMkramaNa karaneke jainendra siddhAnta koza
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkramaNa 8. guNazreNI lie nizcita karatA hai| eka antarmuhUrta taka saMkramAneke lie jo dravya nizcita kiyA use kANDaka kahate haiN| usa dravyako antarmuhUrtakAla' paryanta vizeSa caya hAni kramase khapAtA hai| usake samApta ho jAnepara agale antarmuhUrta ke lie agalA kANDaka uThAtA hai| go. ka./jI. pra./413/576/9 bandhaprakRtInAM svabandhasaMbhava viSaye yaH pradezasaMkramaH tadadhaHpravRttasaMkramaNa naam| -baMdha huI prakRtiyoMkA apane baMdhameM saMbhavatI prakRtiyoMmeM paramANuoMkA jo pradeza saMkrama honA vaha adhaHpravRtta saMkramaNa hai| 2. yaha niyamase phAlIrUpa hotA hai go. ka./jI, pra./112/175/7 tatrAdhaHpravRttasaMkramaH phAlirUpeNa udvelanasaMkramaH kANDakarUpeNa vrtte| -( mithyAtva guNasthAnako prApta honepara samyak va mizrakA antarmuhUrta ke pazcAta upAnta kANDaka paryanta) adhaHpravRttasaMkramaNa phAlirUpase pravartatA hai aura udvelanA saMkramaNa kANDaka rUpase pravartatA hai| 3. mithyAtva prakRtikA nahIM hotA go. ka./jI.pra./416/578/7 adhaHpravRttasaMkramaNaH syAta na mithyAtvasya, 'samma miccha missaM saguNaTThANammi Neva saMkamadIti' niSedhAta (go. ka./411) -(prakRtiyoMke bandha hone para apanI-apanI vyutityatti paryanta ) adha pravRtta saMkramaNa hotA hai, parantu mithyAtva prakRtikA nahIM hotaa| kayoMki 'samma miccha missaM' ityAdi gAthAke dvArA isakA niSedha pahale batA cuke haiM (de, sNkrmnn/3/4)| 4.samyak va mizra prakRtike adhaHpravRtta saMkrama yogya kAla go. ka./mU./412/575 micche sammissANaM adhaHpatto muhuttaaMtotti / -mithyAtva guNasthAnako prApta honepara samyaktva mohanIya aura mizramohanIyakA antarmuhUrta paryanta taka adhaHpravRtta saMkramaNa hotA hai| hai aisI svajAti prakRtiyoM meM saMkramaNa karatA hai, apane svarU chor3akara tadrUpa pariNamana karatA hai| la, sA./jI, pra./224/280/8 mandhavaraprakRtIna guNasaMkramo mAri - jinakA bandha pAyA jAtA hai aiso prakRtiyoMkA saMkramaNa hotaa| 3. guNa saMkramaNa yogya sthAna la. sA./jI. pra./75-76/106/110/16 guNasaMkramaH apUrvakaraNaprathamasara nAsti tathApi svayogyAvasare bhaviSyata: (75) evaM vidhaM pratisA yamasaMkhyeyaguNaM saMkramaNaM prathamakaSAyANAmanantAnubandhinA visaMyoga vrtte| mithyAtvamizraprakRtyoH kSapaNAyAM vartate / itarAsA prakRtI nAmubhayazreNyAmupazamakazreNyA kSapaka zreNyAM ca vartate 176-guNa saMkra maNa apUrvakaraNake pahale samayameM nahIM hotA hai| apane yogyakAlA hotA hai / 75 / asaMkhyAtaguNA krama liye jo ho usako guNa saMkramaNa kahate haiN| so anantAnuvandhI kaSAyoMko guNasaMkramaNa unakI visaM. yojanAmeM hotA hai| mithyAtva aura mizraprakRtikA guNa saMkramaNa unakI kSapaNAmeM hotA hai, aura anya prakRtiyoMkA guNasaMkramaNa upazama bakSapaka zreNI meM hotA hai| 4. guNa saMkramaNa kAlakA lakSaNa la. sA./bhASA-/128/166/6 mizra mohanIya (yA vivakSita prakRtikA) guNa saMkramaNa kara yAvat samyaktva mohanIyarUpa ( yA yathA yogya kisI anya vivakSita prakRtirUpa) pariNamai tAvata guNa saMkramaNa kAla khiye| 7. guNa saMkramaNa nirdeza 1. guNa saMkramaNakA lakSaNa noTa-[prati samaya asaMkhyAta guNazreNI kramase paramANu pradeza anya prakRtirUpa pariNamAve so guNa saMkramaNa hai| isakA bhAgahAra bhI yadyapi palya/asaMkhyAta hai parantu adha.pravRttase asaMkhyAta guNahIna hIna hai| isalie isake dvArA pratisamaya grahaNa kiyA gayA dravya bahuta hI adhika hotA hai| upAntya kANDaka paryanta vizeSa hAni kramase uThAtA huA calatA hai| (yahA~ taka to udvelanA saMkramaNa hai), parantu antima kANDakakI antima phAli paryanta guNazreNI rUpase uThAtA hai| jina prakRtiyoMkA bandha ho rahA ho unakA guNa saMkramaNa nahIM ho sakatA, abandharUpa prakRtiyoMkA hotA hai aura sva jAtimeM hI hotA hai| apUrvakaraNake prathama samayameM guNa saMkrama nahIM hotaa| anantAbhubandhIkA guNa saMkramaNa visaMyojanA kahalAtA hai| go. ka./jI. pra./413/576/9 pratisamayamasaMkhyeyaguNazreNikrameNa yatpradezasaMkramaNaM tada guNasaMkramaNa nAma / =jahA~para pratisamaya asaMkhyAta guNazreNIkramase paramANu-pradeza anya prakRtirUpa pariName so guNasaMkramaNa hai| 2. bandhavAlI prakRtiyoMkA nahIM hotA la. sA./jI. pra./75/106/17 aprazastAnAM bandhojjhitaprakRtInAM dravya pratisamamamasaMkhyeyaguNaM badhyamAnasajAtIyaprakRtiSu saMkrAmati / pUrvasvarUpaM gRhNAtItyarthaH / bandha ayogya aprazasta prakRtiyoMkA dravya, samaya-samaya prati asaMraNyAtaguNA krama liye jinakA bandha pAyA jAtA 8. guNazreNI nirdeza 1. guNazreNI vidhAnameM tIna parvokA nirdeza la. sA./mU./583/665 guNasaiDhi aMtaradidi vidiyaTThidi idihavaM ti pabatiyA / ...1583 - guNazreNI meM tIna parva hote haiM-guNazreNI, antara sthiti aura dvitIya sthiti / apakRSTa kiyA huA dravya ina tInoMmeM vibhakta kiyA jAtA hai| 2. guNazreNI nirjarAke Avazyaka adhikAra noTa-[guNazreNI zIrSa, guNazreNI AyAma, galitAvazeSaguNazreNI AyAma __ aura avasthita guNazreNI AyAma itane adhikAra haiN| 3. guNazreNIkA lakSaNa dha. 12/4,2,7,175/80/6 guNo guNagAro, tassa seDI olI paMtI guNa seDI nnaam| daMsaNamohuvasAmayassa paDhamasamae NijjiNNadabbU thovaM / vidiyasamae NijjiNNadavyamasaMkhejaguNaM / tadiyasamae NijjiNNadavyamasakhejaguNaM / evaM NeyavvaM jAva daMsaNamohauvasAmagacarimasamao tti / esA guNAgArapattI guNaseDi tti bhaNidaM / guNaseDIe guNo guNaseDiguNo, guNaseDiguNagAro tti bhaNidaM hodi / -guNa zabdakA artha guNakAra hai| tathA usakI zreNI, Avali yA paMktikA nAma guNazreNI hai| darzanamohakA upazama karanevAle jIvakA prathama samayameM nirjarAko prApta honevAlA dravya stoka hai| usake dvitIya samayameM nirjarAko prApta huA dravya asaMkhyAta guNA hai| usase tIsare samayameM nirjarAko prApta huA dravya asaMkhyAta guNA hai| isa prakAra darzanamoha upazAmakake antima samaya taka le jAnA caahie| yaha guNakAra paMkti guNazreNi hai| yaha ukta kathanakA tAtparya hai| tathA guNazreNikA guNa guNazreNiguNa arthAta guNazreNi guNakAra kahalAtA hai| kSa,sA./mU./583/665 muhumaguNAdo ahiyA avaThidudayAdi guNasedI 583 / yAvat apakRSTa kiyA dravya sUkSmase lekara asaMkhyAtaguNA jainendra siddhAnta koza
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaNa 8. guNa zreNI nirdeza vyatIta hote' uparitana sthitikA eka samaya milAya guNazreNi AyAmakA pramANa samaya vyatIta hote bhI jetAkA taitA rhai| tAta avasthita kahiye tAteM yAkA nAma udayAdi avasthiti guNazreNi AyAma hai| la.sA./vacanikA/22/7 avasthita guNazreNi AyAmakA prArambha karanekA prathama samaya dvitoyAdi samayanivirSe guNazreNi AyAma jaitAkA tetA rhai| jyU jyU eka eka samaya vyatIta hoi nyU lyU guNazreNi AyAmake anantarivartI aisA uparitana sthitikA eka eka niSeka guNazreNi AyAma viSai milatA jAi tahAM avasthita guNazreNi AyAma kahiye hai| 9. guNazreNI AyAmoMkA yantra kama liye apasthitAdi AyAmameM diyA jAtA hai usakA nAma guNazreNI hai| 4. guNazreNI nirjarAkA lakSaNa go. jI./bhASA/67/174/11 udayAvali kAla ke pIche antarmuhUrta mAtra jo guNazreNikA AyAma kahie kAla pramANa tAviSaM diyA huA dravya so tisa kAlakA prathamAdi samayavirSe je pUrva niSeka the, tinakI sAthi krama" asaMkhyAtaguNA asaMkhyAtaguNA hoi nirjarai hai so guNazreNI nirjarA ( hai|) 5. guNazreNI zIrSakA lakSaNa dha.6/1,6-8,12/269/11 sammattassa carimadikhaMDage paDhamasamaya AgAide ovaTTiyamANasu Tidisu jaM padesaggasamudae dijjadi taM thovaM, se kAle asaMkhejjaguNaM / tAva asakhejjaguNaM jAba TThidikhaMDayassa jahaNiyAe vi didIe carimasamayaM apatta' tti / sA ceva hidI guNa se DI sIsayaM jaadaa| -samyaktva prakRtike antima sthiti kANDakake prathama samayameM grahaNa karanepara avartana kI gayI sthitiyoMmeM-se jo pradezAgra udayameM diyA jAtA hai, vaha alpa hai, anantara samayameM asaMkhyAta guNita pradezAgrauMko detA hai| isa kramase taba taka asaMkhyAta guNita pradezAnoMko detA hai jaba taka ki sthitikANDakakI jaghanya bhI sthitikA antima samaya nahIM prApta hotA hai| yaha sthiti hI guNazreNizIrSa kahalAtI hai| la. sA./bhASA/135/186/5 guNazreNi AyAmakA antakA niSeka tAko ihA~ guNazreNi zIrSa kahate haiN| uparitana sthiti pahalA guNazreNi AyAma abakA guNazreNi AyAma udayAvali samyaktva mohanIyakI sthiti aNTa varSamAtrakarane kAsamaya 6. guNazreNI AyAmakA lakSaNa kSa. sA./368/bhASA udayAvalise bAhya galitAvazeSa rUpa jo yaha guNazreNi AyAma hai tA viSai apakarSa kiyA dravyakA nikSepaNa ho hai| 7. galitAvazeSa guNazreNI AyAmakA lakSaNa la, sA./bhASA/143/168/2--udayAdi vartamAna samaya se lagAya yahA~ guNazreNI AyAma pAiye tAtai udayAdi kahiye, ara eka eka samaya vyatIta hote eka eka samaya guNazreNi AyAma virSe ghaTatA jAya (uparitana sthitikA samaya guNazreNI AyAmameM na mile) tAtai galitAvazeSa kahA hai| aise galitAvazeSa guNazreNI AyAma jaannaa| la. sA./baca nikA/22/4 galitAvazeSa guNazreNIkA prArambha karanekauM prathama samaya virSe jo guNa zreNi AyAmakA pramANa thA, tAmaiM ekaeka samaya vyatIta hote tAkai dvitIyAdi samayanivirSe guNa zreNi AyAma kramateM eka-eka nika ghaTatA hoi avazeSa rahai tAkA nAma galitAvazeSa hai / (dha. 6/1,6-8,6/230 para vizeSArtha ) / 8. avasthita guNazreNi AyAmakA lakSaNa la. sA./jI. pra./130/171/9 samyaktvaprakRteraSTavarSa sthitikaraNasamayAdUdharvamapi na kevalamaSTavarSamAtrasthitikaraNasamaya evodyaadyvsthitigunnshrennirityrthH| -samyaktva mohanIyakI aSTa varSa sthiti karaneke samayateM lagAya upari sarva samayanivirSe udayAdi avasthiti guNa zreNi AyAma hai| la, sA./bhASA/128/166/18...ihA~ nai pahile (samyaktva mohakI, kSapaNA vidhAnake dvArA, aSTavarSa sthiti avazeSa rakhaneke samaya te pahilai ) to udayAvali ta bAhya guNazreNi AyAma thaa| aba ihA~ tai lagAi udayarUpa vartamAna samaya se lagAi hI guNazreNi AyAma bhayA tAta yAko udayAdi kahiye / ara ( udayAdi guNa zreNI AyAma tai) pUrve to samaya vyatIta hota guNazreNi AyAma ghaTatA hotA jAtA thA, aba ( udayAva limeM-se) eka samaya ( udaya viSai ) 10. antarasthiti va dvitIya sthitikA lakSaNa kSa. sA./bhASA/583/665/16 tAke uparivartI (guNazreNike Upara) jini niSekanikA pUrve abhAva kiyA thA tinakA pramANa rUpa antarasthiti hai| tAkai uparivartI avazeSa sarva sthiti tAkA nAma dvitIya sthiti hai| 11. guNazreNi nikSepaNa vidhAna kSa. sA./586/668-700 kA bhAvArtha-prathama samaya apakarSaNa kiyA dravya te dvitIyAdi samayani viSai asaMkhyAta guNa dravya liye samaya pratisamaya dravyako apakarSaNa kara hai aura udayAvalI viSa, guNazreNi AyAma viSai aura uparitana (dvitIya) sthiti viSai nikSepaNa kariye hai| antarAyAmake prathama sthitike prathama niSeka paryanta guNazreNi zIrSa paryanta to asaMkhyAta guNakrama liye dravya dIjiye hai, tAkai upari ( antara sthiti va dvitIya sthiti meM ) saMkhyAtaguNA ghaTatA dravya dIjiye hai| 12. guNazreNI nirjarA vidhAna dha. 6/1,6-8,5/224-227/5 udayapayaDINamudayAvaliyabAhira TiThadadvidIrNa padesaragamokaDaNabhAgahAreNa khaMDideyalaMDaM asaMkhejjalogeNa bhAjidegabhAgaM ghettUNa udae bahugaM dedi / vidiyasamae visesahINaM dedi / evaM vimesahINaM visesahINaM dedi jAva udayAvaliyacarimasamao tti / "esa kamo udayapayaDINaM caiva, Na sesANaM, taisimudayAvaliyambhatare paDamANapadesaggAbhAvA / upallANamaNudalANaM 'ca payaDINaM padesaggamudayAvaliyamAhiradvidIsu dvidamokaNabhArAhAreNa khaMDidegaravaMDaM ghettUNa udayAvaliyabAhirahidimhi asaMkhejasamayaprabaddhe dedi| tado uvarimaTThidIe tatto asaMkhejjaguNe dedi / jainendra siddhAnta koza bhA0 4-12
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkramaNa 10. AnupUrvI va stivuka saMkramaNa 13. guNazreNI vidhAna viSayaka yaMtra apakRSTa dravya prathama khaNDa w | w w w' w w w ' w w w ' w dvitIya khaNDa 0 tRtIya khaNDa tadiyaTThidIe tatto asaMkheja guNe dedi / evamasaMkhejaguNAe seDIe NedavaM jAba guNaseDIcarimasamao tti / tado uvarimANaM tarAe chidIe asaMkhejjaguNahINaM davvaM dedi| taduvarimaTTidIe visesahINa dedi / evaM bisesahoNaM visesahINa ceva padesagaM NiraMtaraM dedi jAba appappaNo ukkorida TThidimAvaliyakAleNa apattotti / Navari udayAvaliyabAhirahidimasaMkhejjAlogeNa khaMDidegakhaMDa samaUNAvaliyAe ve ttibhAge aicchAviya samayAyitibhAge Nikvivadi puvaM va visesahINa kameNa / tado urimaTTidIe eso ceva Nivakhebo / Navari aicchAvaNA samauttarA hodi / evaM NeyadhvaM jAva aicchAvaNA AvaliyamettA jAdA tti / tado ubarimaNivakhevo ceva vaD Dhadi jAva ukassaNivakhe patto tti / jAsi dvidIrNa padesaggassa udayAvaliyabhaMtare ceka Nikkheko tAsi 'pade massa okaNabhAgAhAro asaMkhejA logA / evamuva rimasavvasamaema kIramANaguNaseTINameso cetra attho bttbo| - udayameM AyI huI prakRtiyoMkI udayAvalIse bAhara sthita sthitiyoMke pradezAgrako niSakoM ko) apakarSaNa bhAgAhAra ( patya/asaM.) ke dvArA khaNDita karake, eka khaNDako asaMkhyAta lokase bhAjita karake eka bhAgako grahaNa kara udayameM bahuta pradezAgra ko detA hai| dUsare samaya meM vizeSa hIna pradezAgra ko detA hai| isa prakAra udayAvalIke antima samaya taka vizeSa hIna detA huA calA jAtA hai / ...yaha krama udayame AyI huI prakRtiyoMkA hI hai, zeSa ( sattAvAlI) prakRtiyoMkA nahIM, kyoMki uname udayAvalIke bhItara Ane vAle pradezAgoM kA abhAva hai| utkIrita sthiti apakRSTa vidhAna ke anusAra vizeSa hIna kramase nikSepa zIrSa 000000000 000 0000000000 guNazreNI zIrSa asaM. guNahIna kramase nikSepa udayAvalI vizeSa hIna kramase nikSepa AbAdhA . 14. nokarmakI guNazreNI nirjarA nahIM hotI dha.6/4,1,71/352/1 gokammassa guNa seDIe nnijjraabhaavaado| -nokarmakI guNazreNI rUpase nirjarA nahIM hotii| udayameM AyI huI aura udaya meM nahIM AyI haI prakatiyoM ke prade- zAproko tathA udayAvaloke bAhara kI sthiti meM sthita pradezAgroko (pUrvokta prakAra ) apakarSaNa bhAgAhArake dvArA khaNDita karake eka khaNDako grahaNa kara asaMkhyAta samaya prabaddhoMko udayAvatI ke bAharakI sthitimeM detA hai| isase Uparako sthitimeM usase bhI asakhyAta guNita samaya prabadroMko detA hai| tRtIya sthitimeM usase bhI asaMkhyAta guNita samaya prabaddhoMko detA hai / isa prakAra yaha krama asaMkhyAta guNita zreNIke dvArA guNa zreNIke antima samaya taka le jAnA caahie| 9. sarva saMkramaNa nirdeza 1. sarva saMkramaNakA lakSaNa . noTa-[ antakI phAlI meM zeSa bace sarva pradezoMkA anya prakRtirUpa honA sarva saMkramaNa hai| kyoMki isakA bhAgAhAra eka hai|] go, ka./jI.pra./413/576/10 caramakAMDakacaramaphAle. sarva pradezAgrasya yatsaMkramaNaM tata sarvasaMkramaNaM nnaam| -antake kANDakakI antakI phAlike sarva pradezoM meM se jo anya prakRtirUpa nahIM hue haiM una paramAzuoM kA anya prakRti rUpa honA vaha sarva saMkramaNa hai| paMkramaNa usase Upara kI anantara sthitimeM asaMkhyAta guNita hIna dravyako detA hai| usase UparakI sthiti meM vizeSahIna dravyako detA hai| isa prakAra vizeSa hIna vizeSa hIna hI pradezAgrako nirantara taba taka detA hai, jaba taka ki apanI apanI utkIrita sthiti ko Avali mAtra kAla ke dvArA prApta na ho jaaye| vizeSa bAta yaha hai ki udayAvalise bAharakI sthitike...eka samaya kama 2/3 kA atisthApana karake (prArambha kA) eka samaya adhika Avalike tribhAgameM pUrvake samAna vizeSahIna kramase nikSipta karatA hai| usame UparakI sthitimeM (bhI) yahI ( vizeSa hIna krama vAlA) nikSepa hai| kevala vizeSatA yaha hai ki atisthApanA eka samaya adhika hotI hai| isa prakAra yaha krama taba taka le jAnA cAhie jaba taka ki atisthApanA pUrNAvalI mAtra ho jAtI hai| usase Upara uparima vizeSa ho utkRSTa nikSepa prApta hone taka bar3hatA jAtA hai| 1. AnupUrvI saMkramaNakA lakSaNa la. sA./jI. pra./246/305/1 strInapaMsakavedaprakRtyordravyaM niyamena veda eva saMkrAmati / vedahAsyAdiSaNokaSAyApratyAkhyAnapratyAkhyAnakrodhadvayadravyaM niyamena saMjvalanakrodha eva saMkAmati / saMjvalanakrodhApratyAkhyAna pratyAradhAna mAndyadravya niyamena saMjvalanamAne eca saMkrAmati saMjvalanamAyApratyAkhyAna pratyAkhyAmalobhadvayadravyaM saMjvalana lobheeva niyamata. saMkrAmatiraDatyAnapUA saMkramo / jo strI.napaMsaka veda prakRtike dravyako to puruSavedameM hI saMkramaNa karatA hai| aura puruSa, hAsyAdi chaha, tathA apratyAkhyAna va pratyAkhyAna kodhakA saMjvalana krodha, saMjvalana krodha, apratyAkhyAna va pratyAkhyAna mAnakA saMjvalana mAna hI saMkramaNa * karatA hai| aura saMjvalana mAna va apratyArakhyA pratyAkhyAna mAyAkA saMjvalana mAyAmeM hI saMkramaNa karatA hai| saMbala mAyA apratyAkhyAna pratyAramyAna lobhakA saMjvalana lobha hImeM niyamage saMkramaNa hotA hai. anyathA nahIM hotA hai, yaha AnupUrvI saMkramaNa hai| jina sthitiyoM ke pradezAgroM kA udayAvaloke bhItara hI nikSepa karatA hai, una sthitiyoM ke pradezAnoMkA apakarSaNa bhAgAhAra asaMkhyAta loka pramANa hai| isa prakArase sarva samayome ko jAne vAlI guNazreNiyoM kA yahI artha kahanA caahie| (la. sA./jI.pra/68-74) vizeSatA yaha hai ki prathama samagrameM apakarSaNa * de0 apakarSaNa / jainendra siddhAnta koza
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkrAnti 2. stibuka saMkramaNakA lakSaNa sA/jo pra./203/220/6 saMjvalanakrodhasya samayo noSTAli mAtraniSekadravyamapi saMjvalanamAnasyodayAvatyAM samasthitiniSekeSu pratisamaya me kaniSaimAgamiSyati saMkalanakrodhoniSekAH mAnodayAvali niSeveSu saMkramya anantara samaye hRdayamicchantIti tAtparyam / ayameva thiukkasaMkrama iti bhvyte| - saMjvalana krodhakA eka samaya kama ucchiSTAvalimAtra niSeka dravya bhI, apanI samAna sthiti liye je saMjvalana mAnakI udayAvalI ke niSeka unameM samaya-samaya eka-eka niSekake anukramase saMkramaNa hokara anantara samaya meM udaya hotA hai| tAtparya yaha hai ki ucchiSTAvali pramANa saMjvalana krodhakA dravya mAnako udayAvali niSeqoM meM saMkramaNa karake anantara samaya meM udayameM Ate haiN| yaha hI thiukka (stibuka) saMkramaNa hai| 3/2018 / 219/8 vizeSArtha gati jAti Adi piMDa kRtiyoM se jisa kisI vivakSita eka prakRtike udaya Anepara anudaya prApta zeSa prakRtiyoMkA jo usI prakRtimeM saMkramaNa hokara udaya AtA hai, use ki kahate hai jaise-ekendra jIvoMke udaya prApta ekendriya jAti nAmakarma meM anupamA dIndriya jAti AdikA saMkramaNa hokara udayameM AnA / - saMkrAMti- 1. sa. si./6/44/455/10 saMkrAntiH parivartanam / dravyaM nihAya paryAyamupaiti paryAyA dravyamityarthaM saMkrAntiH eka zrutavacanamupAdAya vacanAntaramAlambate tadapi vihAyAmyaditi vyaJjanasaMkrAntiH / kAyayogaM tyaktvA yogAntaraM gRhNAti yogAntaraM ca kAyayogamiti yogasaMkrAnti / saMkrAntikA artha parivartana hai dravyako chor3akara paryAyako prApta hotA hai aura paryAya chor3akara count prApta hotA hai / yaha artha saMkrAnti hai| eka ta vacanakA Alambana lekara dUsare vacanakA Alambana letA hai aura use bhI tyAgakara anya bacanakA Alambana letA hai yaha vyaMjana saMkrAnti hai / kAyayogako chor3akara dUsare yogako svIkAra karatA hai aura dUsare yogako chor3akara kAyayogako svIkAra karatA hai / yaha yoga saMkrAnti hai / (rA. bA./1/44/2/634/10), (bhA, pA/TI./78/227), 2. dhyAnameM yoga saMkrAMti sambandhI zaMkA samAdhAna de. zukladhyAna / 4 / saMvila hastakarmakarma saMkleza - de, vizuddhi | samyagdarzana / 11 / saMkSepa samyagdarzana --- de, saMkhyA-loka jIvasa-kisa guNasthAna mArgamA sthAna Adi kitane kitane haiM isa bAtakA nirUpaNa isa adhikAra meM kiyA gayA hai| tahA~ alpa saMkhyAoMkA pratipAdana to sarala hai para asaMkhyAta va anantakA pratipAdana kSetrake pradezoM va kAlake samayoMke Azrayapara kiyA jAtA hai| 1 saMkhyA sAmAnya nirdeza 1 saMkhyA va saMkhyA pramANa sAmAnyakA lakSaNa | ajJasaMcArake nimitta zabdoMkA paricaya gaNita/11/ saMkhyA pramANake bheda / - 2 * saMkhyAta asaMkhyAta va anantameM antara / - de. ananta / 2 3 saMkhyA va vidhAnameM antara / 4 kor3Akor3I rUpa saMkhyAoMkA samanvaya / * saMkhyAta, asaMkhyAta va ananta - de. vaha vaha nAma / 91 2 | 1 2 3 4 upazama va kSapaka zreNIkA saMkhyA sambandhI niyama / 5 siddhoMkA saMkhyA sambandhI niyama / 6saMyatAsaMyata jIva asaMkhyAta kaise ho sakate haiM / 7 samyagdRSTi do tIna hI hai aise kahane kA taatpyeN| lobha kaSAya kSapakoMse sUkSma sAmparAyakI saMkhyA adhika kyoM vargaNAoMkA saMkhyA sambandhI dRSTi bheda / jIvoke pramANa sambandhI dRSTimeda sabhI mArgaNA va guNasthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya honekA niyama 9. 10 * saMkhyA prarUpaNA viSayaka kucha niyama kAlakI apekSA gaNanA karanekA tAtparya / kSetrakI apekSA gaNanA karanekA tAtparyaM / saMyama mArgaNAmeM saMkhyA sambandhI niyama / 3 1 2 saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ sAraNI meM prayukta saMketa sUcI / jIvoMkI saMkhyAviSayaka o rupA 1. jIva sAmAnyakI apekSA / 2. tIrthaMkaroM Adi puruSa vizeSoMkI apekSA / jIvoMkI saMkhyA viSayaka sAmAnya vizeSa prarUpaNA / jIvoMkI svasthAna bhAgAbhAga rUpa Adeza prarUpaNA / 5 / cAroM gatiyoMkI apekSA sva para sthAna bhAgAbhAga / 6 / eka samaya meM vivakSita sthAnameM praveza va nirgamana 1 karanevAle jIvoMkA pramANaM / indroMkI saMkhyA dvIpa samudroMkI saMkhyA jyotiSa maNDalakI saMkhyA tIrthakaroM ke - de. mArgaNA / saMkhyA Adiko saMkhyA dravyoMkI saMkhyA dravyoMke pradezoMkI saMkhyA jItroM AdikI saMkhyA paraspara - de. indra | -=/9/1 - de. jyotiSa / 2 | desI -2 - de, vaha vaha dravya | alpava - de anya viSayoM sambandhI saMkhyA va bhAgAbhAga sUcI / karma bandhaka kI apekSA saMkhyA va bhAgAbhAga sUcI / 8 9 mohanIya karma, sattrakI apekSA saMkhyA va bhAgAbhAga 1 sUcI / 1. saMkhyA sAmAnya nirdeza 1. saMkhyA va saMkhyA pramANa sAmAnyakA lakSaNa sa.si./1// 26 / 6 sakhyA bhevagaNanA saMkhyA se bhedoMkI gaNanA lI rAtI hai| (rA. vA./1/8/3/4126) / 1 ba. 1/80/102/15 vihe parimArtha / 102 (TobA) saMta niyogaha jamataM tasmAdi davANiyoyo / = sat prarUpaNAne jo padArthoMkA astitva kahA gayA jainendra siddhAnta koza
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 2. sakhyA prarUpaNA viSayaka kucha niyama hai unake pramANakA varNana karanevAlI saMkhyA (dravyAnuyoga) prarUpaNA karatI hai| 2.saMkhyA pramANaka bheda ti, pa./4/306/176/1 ettha ukssa saMkhejjayajANa Nimitta vadIvavitthAra sahassajoyaNa uThavedhapamANacattArisarAdhayA kaadbbaa| salAgA paDisalAgA mahAsalAgA aide tiNi vi avaTThidA ca uttho annvttiho| ede samve paNNAe tthvidaa| ettha cautthasarAvayaabhaMtare duve sarisavetyude taM jahaNNaM saMkhe jayaM jAdaM / edaM paDhamaviyappaM tiNi sarisavecchadadhe ajahaNNa maNukassasaM khejjayaM / evaM sarAbae puNNe edamuvImajjhimaviyapa / ...tado egarUvamavaNIde jAdamukkassasaMbajja a / jamhi jamhi saMkhejjayaM maggijjadi tamhi-tamhi ya jahaNNa maNukkassasakhejjayaM gaMtUNa ghettavyaM / taM kassa viso| coisavissa hA~ utkRSTa saMkhyAtake jAnaneke nimitta jambUdvIpake samAna vistAravAle (eka lAkha yojana) aura hajAra yojana pramANa gahare cAra gaDDhe karanA caahie| inameM zalAkA, pratizalAkA aura mahAzalAkA ye tIna gaDDhe avasthita aura cauthA anasthita hai| ye saba gaDDhe buddhise sthApita kiye gaye haiN| inamese cauthe kuNDake bhItara do sarasoMke DAlanepara baha jaghanya saMrakhyAta hotA hai| yaha saMkhyAtakA prathama vikalpa hai| lIna sarasoMke DAlanepara ajaghanyAnutkRSTa (madhyama) saMkhyAta hotA hai| isI prakAra eka-eka sarasoMke DAlanepara usa kuNDake pUrNa hone taka yaha tInase Upara saba madhyama saMkhyAtake vikalpa hote haiN| (rA vA./3/ 38/5/206/18) / de. gaNita/1/16 / 3. saMkhyA va vidhAnameM antara rA. vA./9/8/11/43/4 vidhAnagrahaNAdeva saMkhyA siddhiritiH tanna; kiM kAraNam / bhedagaNanArthatvAt / prakAragaNana hi tata, bheda gaNana rtha sidamucyate-upazamasamyagdRSTaya iyantaH, kSAyikasamyAdRSTaya patAvantaH iti |-prshn-vidhaanke grahaNa se ho saMkhyAko siddhi ho jAtI hai| uttara aisA nahIM hai kyoki vidhAnake dvArA samyagdarzanAdikake prakAroM kI ginatI kI jAtI hai-itane upazama samyagdRSTi hai, itane kSAyika samyagdRSTi haiM Adi / 4. koDAkoDI rUpa saMkhyAoMkA samanvaya dha. 7/2.5,29/258/3 eso ubadesI koDAkoDAkoDAko Die hehudA tti muttega kadhaM Na virujjhde| Na, egakoDAkoDAkoDAkoDimAdi kAdUNa jAva rUgadasakoDAkoDAkoDAko Di tti esaba pi koDAkoDAkoDAkoDi tti ghnnaado| = prazna yaha upadeza koDAkor3Akor3Akor3I nIce isa mUtrase kaise virodhakA prApta na hogaa| uttara-nahIM, kyoMki, eka koDAkor3A kor3Akor3Iko Adi karake eka kama daza kor3Akor3Akor3AkoDI taka isa sabako bhI kor3Akor3Akor3AkAr3I rUpase grahaNa kiyA gayA hai| 2. saMkhyA prarUpaNA viSayaka kucha niyama 1. kAlakI apekSA gaNanA karanakA tAtparya Sa. khaM. 3/1.2/sa. 3/27 aNaM tANatAhi osa ppiNi-umsapiNNIhi Na avahirati kAleja 11 gha./1,2,3/28/4 kapaMkAleNa miNijjate micchAiTTI jIvA / aNatA NaM tANaM osappiNi-ussa cipaNINa samae svedraNa micchAiTThirAsi ca ThaveUNa kAlamhi ego samayo micchAiTirAsimhi ego jIvo avhirijdi| ebamabAhirijjamANe abahirijjamANe sabve samayA avahi rijaMti, micchAiTThirAsINa avahirijjadi / -1. kAlakI apekSA mithyAvRSTi jIva anantAnanta avasapiNiyoM aura utsapiNiyoM ke dvArA apahRta nahIM hote hai / 3 / 2. prazna-kAla pramANakI apekSA mithyAdRSTi jIvoMkA pramANa kaise nikAlA jAtA hai| uttara eka aura anantAnanta abasapiNiyoM aura utsapiNiyoM ke samayoM ko sthApita karake aura dUsarI ora mithyAvRSTi jIvoMkI rAziko sthApita karake kAla ke samayoM meM se eka-eka samaya aura usI ke sAtha mithyAdRSTi jIva rAzike pramANa mese eka-eka jIva kama karate jAne caahie| isa prakAra uttarottara kAla ke samaya aura jIva rAzike pramANako kama karate hue cale jAnepara amantAnanta abasapiNiyoM aura utpapiNiyoMke saba samaya samApta ho jAte haiM, parantu mithyAdRSTi jIva rAzikA pramANa samApta nahIM hotaa| 2. kSetrakI apekSA gaNanA karanekA tAtparya pa. vaM. 7/1,2/sU.4/32 khetteNa aNaM tANatA logaa|4| gha. 3/1,2,4/32-33/6 kheteNa kathaM micchAiTirAsI minnijjde| buccare--jadhA pattheNa jaba-gadhUmAdirAsI miNijjadi tathA loeNa micchAidvirAsI miNijjadi (32/6) ekche kammi logAgAsapadese ekkevaka micchAiTijI NivakheviUNa ekko logo idi maNeNa saMkappeyaco / evaM puNo puNo miNijjamANe micchAidvirAsI aNaMtalogametto hodi / 1.kSetra pramANa kI apekSA anantAnanta lokapramANa mithyASTi jIva rAzikA pramANa hai / 4 / 2. prazna-kSetra pramANake dvArA mithyAdRSTi jIvarAzi kaisI mApI ati jAnI jAtI hai| uttarajisa prakAra prastha me gehU~, jau Adiko rAzikA mApa kiyA jAtA hai, usI prakAra lokapramANake dvArA mithyAdRSTi jIvarAzi mApI arthAt jAnI jAtI hai (32/6) lokAkAzake eka-eka pradezapara eka-eka mithyASTi jIvako nikSipta karake eka loka ho gayA isa prakAra manase saMkalpa karanA cAhie isa prakAra punaH-punaH mApa karanepara mithyASTi jovarAzi anantAnanta lokapramANa hotI hai| 3. saMyama mArgaNAmeM saMkhyA sambandhI niyama dha.7/2,11,174/568/1 jassa maMjamamsa tadvidvAmANi bahuANi tattha jIvA vi bahuA ceca, jattha yovANitantha thovA ceva hoti ti| - jisa saMyamake labdhisthAna bahuta haiM usameM jIva bhI bahuta hI haiM, tathA jisa saMyamameM labdhisthAna thor3e hai usameM jIva bhI thAr3a hI hai| 4. upazama va kSapaka zreNIkA saMkhyA sambandhI niyama dha. 111,8.244/323/1 NANa vedAdisamvaniyappesu ubasamaseDiM caratajIvehito khabagaDi caDhatajItrA duguNA tti aaigiovdesaado| jJAna vedAdi sarpa vikalpomeM upazama zreNIpara car3hanevAle jIvoMse kSapaka zreNIpara car3hanevAle jIva duguNe hote haiM, isa prakAra AcAryoMkA upadeza pAyA jAtA hai| 5 siddhoMkI saMkhyA sambandhI niyama dha. 14/5.6,116/143/10 savvakAlamadodakAlassa siddhA asakheja di bhAgo cevaH chammAsamaMtariya zivuigamanaNi yamAdI / - siddha jIva sarvadA atItakAlake asaMkhyAta bhAgapramANa hI hote hai, kyoMki chaha mahoneke antarase mokSa jAnekA niyama hai|| 6. saMyatAsaMyata jIva asaMkhyAta kaise ho sakate haiM dha.5/1,8,10/248/4 mANusakhetambhatare ceya saMjadAsajadA hoMti, yo bAhidvA; bhogabhUmi mhi sNjmaasNjmbhaavvirohaa| Na ca mANusakhettabhaMtare asaMkhejjANaM saMjadAsaMjadANamathi saMbhatro, tettiyamettANamelyAvahANavirohA / tado saMkheja guNe hi saMjadAsaMjadehi hotthvmidi| Na, saryapahapabadaparabhAge asaMkhenja joyaNavitthaDe kammabhUmipaDibhAe tiriyaravANamasaMkhejjANaM saMjamAsaMjamaguNasa hidANamubalaM bhaa| yA prazna-saMyatAsaMyata manuSyakSetrake bhItara hI hote haiM, bAhara nahIM, kyoMki, bhogabhUmi meM saMyamAsaM yamake utpanna honekA virodha hai| tathA manuSya kSetrake bhItara asaMkhyAta saMyatAsaM yatoMkA pAyA jAnA sambhava jainendra siddhAnta koza
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA nahIM hai, kyoMki usane gAyA yahA~ madhya kSetrake mITara avasthAna mAnanemeM virodha AtA hai| isalie pramatta saMyatoM se yA saMkhyAta guNita honA caahie| uttara-nahIM, kyoMki, boristRta evaM karma ke pratibhAgarUpa svayaMbha parvata parabhAgamAyaNa guNasahita asaMkhyAta tica pAye jAte haiN| 7. samyagdRSTi 2, 3 hI haiM aisA kahanekA prayojana | kA, A./mU va TIkA / 276 viralA NisunahiM tacca viralA jANaMti taccado daccaM / viralA bhAvahi tacca viralANaM dhAraNA hodi 12011-- vidyante kati nAmazeSa saMya katicida AtmA paramodhamukhanAmIko dvitrAH syurbahavo yadi tricaturAste paJcadhA durlabhAH / jagat meM virale hI manuSya ko sunate haiM birale hI jAnate haiM, unameM virale hI kI bhAvanA karate haiM, aura unamese tatrakI dhAraNA virale hI manuSyoM ko hotI hai bhI hai rAmase vimukha aura sadeha par3e hue prANI bahuta hai, jinakI AtmA viSaya jijJAsA hai aise prANI kvacita kadAcita hI milate hai, kintu jo AtmapradezoMse lI haiM tathA jinako antaraSTi khulI hai aise AtmajJAnI puruSa do tIna athavA bahuta hue to tIna cAra hI hote haiM, kintu pA~cakA honA durlabha hai / ( arthAt atyalpa hote haiM ) / 8. lobha kapAya kSapakoMse sUkSmasAmparAyakI saMkhyA adhika kyoM pa.saM. va vATI./10/sU. 166/112 meri visesA sodhakA mAusamA visesAhiyA 116 pa adhika hiMdI sekzaguNeoguNa dvArA vasAmayA visesAhilA / Na esa doso, lobhakasAeNa khabaesa pasaMtIne peraNa simarAunasAmasu pani saMta parimANaM vizeAhitAvirohara kuro sobha kasAI ti visesnnaado| kevala vizeSatA yaha hai ki lobhakAjI sAmparAyika upazAmaka haiM | 16 | prazna - apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa, ina do upazAmaka guNasthAnoM meM praveza karanevAle jIvoMse saMkhyAtaguNita pramANavAle inhIM do guNasthAnoM meM praveza karanevAle kSapakoM ko dekhakara arthAt unakI bajhAse sUkSmasAmparAyika upazAmaka vizeSa se ho saka haiN| uttara - yaha koI doSa nahIM, kyoMki lobhakaSAyake udayase poMmeM praveza karanevAle jIvoMko dekhate hue soya sUkSma sAmparAyika upazAmaka aura cIna saMkhyA rUpa parimANavAle una lobhakaSAyI jIvoMke vizeSa adhika hone meM "koI virodha nahIM hai, kAraNa ki 'lobhakaSAyI jIvoMmeM aisA vizeSaNa pada diyA gayA hai / 9. vargaNAoMkA saMkhyA sambandhI dRSTibheda dha. 14/5,6,113/16/5 bAdaraNimodaggaNAe sabbegase DivaggaNAo agADI anabhi... ke vidvAiriyA aparAsiyA guNagArI bhiti samma liyA saha romAdanigoda vargaNAkI sama eki saMsthAtI hai|shrennke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa guNakAra haiM / ... kitane hI AcArya asaMkhyAta pratarAvali pramANa guNakAra haiM aisA kahate haiM, parantu vaha pati nahIM hotA, kalikA mUtra ke sAtha virodha AtA hai| 10. jIvoM ke pramANa sambandhI dRSTibheda 2] [ eka dRSTi svargavAsI indrapratIndra 14 aura dUsarI hai| 93 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ dha. 3/1,2,12 / gA. 45-46/64ti diti keI cauruttaramatthaSaM camaM keI / jaba sAmane evaM kha 45 tara siNi sayaM mAgamuksAma gANa keI tu / taM caiva ya paMcUrNa bhaNati keI tu parimANaM |46 // = kitane hI AcArya upazAmaka jInoMkA pramANa 300 kahate haiM ki hI AcArya 204 bahate haiM, aura kitane hI AcArya 266 kahate haiN| isa prakAra yaha upazAmaka jIvoMkA pramANa hai, koMkA isase dUnA jAno 145 / kitane hI AcArya upazAmaka jIvoMkA pramANa 304 kahate haiM aura kitane 266 kahate haiM 46 gha. 2/9.300/130/2 ke pi dariyA sAgaiyarAsI uppajjaditti bhaNati ke vitaM cchati / kudo / adarA sasamudayarasa vAparAne AcArya pothI bAra sthApita kalAkArAzike Aye pramANa ke pakSI honepara tejaskAyika jIvarAzi utpanna hotI hai, aisA kahate haiN| parantu kitane hI AcArya isa kathanako nahIM mAnate haiM kyoMki sAr3he tIna kAra rAzikA samudAya vargadvArA utpanna nahIM hai| go. jI./mU./163 tiguNA sataguNA vA sambaTThA mANusIyamANado / - manuSya striyoMkA jitanA pramANa hai usase tigunA athavA sataguNA devoMkA pramANa hai| 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ 1. sAraNI meM prayukta saMketa sUcI aMtarbhU anaM. anaM. lo. anapahRta apa. apahRta pratisamaya eka eka jIva nikAlate jAnepara vivakSita kAla ke samaya samApta ho jAte haiM aura usake sAtha jIba bhI samApta ho jAte haiM / patya+ madhyama asaMkhyAtA saMkhyAta (dha. 3 / 1,2,15 / 126 / 6 ) AvalI / asaM rUpa asaMkhyAta AvalI (dha.7/ 2,5,55/ a. rUpa asaM. AvalI 269/9) asaM. (dha. 7/2,555/267/1) utsarpiNI va avasarpiNI uttarottara asaM apane se pUrva vAlI rAzike avazeSa utanevA~ bhAga yA saM. bahubhAga asaM. bA./arsa, pa/antarga mArsa uta, "aba, upa. e. + kucha gu. sa. ja. pra jala ja. ST timaM teja antarmuhUrta [asaM] (.0/1555/2012 madhyama anantAnanta (dha. 7/2,5,117/28515 ) anantAnanta loka ( vizeSa de. saMkhyA / 2 / 2 ) (de. saMkhyA/2/1) aparyApta zrI. dvI. ni. pa. paMce. upazAmaka ekendriya rAzise pRSi kucha adhika bana, guNasthAna caturindriya jagatpratara jalakAyika jagaNo tiyaMca tejakAyika trIndriya hIndriya nigoda zarIra paryA paMcedriya jainendra siddhAnta koza bahubhAga tshaa wH ll yaa manu, la. pR. saM. sA. sAdhA. 15. pRthaktva arthAt 3 se 6 taka athavA naraka pRthivI pRthivIkAyika manaspatikAyika bahubhAga rAzi bAdara manuSya yonimati tica rAzi bhAgAhAra lakSa pRthaktva vAyukAyika saMkhyAta sAmAnya sAdhAraNa zarIra sUkSma
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ / 2. jIvoMkI saMkhyA viSayaka ogha prarUpaNA 1. jIva sAmAnyakI apekSA pramANa-1 pa. vaM. 3/1,2/sUtra/pRSTha; 2, 3. 3/1,2.6/gA.38-40/87 3. dha. 3/1,2/pRSTha; 4, 5.3/1, 2, 12/gA. 45-48/64-66; 5. go. jI./ma. va TI./624-642/1077-1064 / aMkA saMdRSTi-palya-65536; antarmuhUrta - sAsAdanake yogya 32: mizrayogya 16; asaMyata yogya 4; saMyatAsaMyata yogya 128 // mUla prarUpaNA vizeSa prarUpaNA saM. guNasthAna pramANa Sa,khaM.. 3/sU./pR. saMkhyA apekSA vizeSa vivaraNa 1 | mithyAvRSTi / dravya madhyama anaMtAnaMta ( de. saMketa sUco) kAla kSetra 2/10 anaM. 3/26 3127 anaM, uta avase anapahata 3/28 4/32 anaM.lo tInoMkA jJAna palya sUtra 2 sAsAdana asaM. dravya, kSetra va kAla prarUpaNAkA jJAna patya - (bizeSa de, saMketa sUcI) stra yogya antarmu. 65536+32-2048 (de. uparokta saMketa) kAla aMkasaMdRSTi aMkasaMdRSTi mizra patya 65536+16-4066 asaM " " avirata saMyatAsaMyata koTi pR. gaNanA 3/4 3/10 pramatta apramatta (78 cAroM upa'vezApekSA (vizeSa de. agalA upazIrSaka) 65536+4-16384 65536+128512 [svayaMbhUramaNa dvIpa sAgarakI apekSA-de. saMkhyA/2/63] 56368206 26666103 (pramattase Adhe) upazama zreNIyogya lagAtAra hI samaya utkRSTa hote haiN| tahA~ prathamAdi samayoMmeM jaghanyase utkRSTa paryanta kramase-1-16:1-24:1-30:1-36:1-42:1-48 ba1-54 jIva praveza karate haiN| 266 yA 300 yA 304 (vizeSa de. saMkhyA /2/10) 1-14 3/5o 4 " 3/12/ gaNanA upazAmakoMse dUne (de. saMkhyA/2/4+ uparokta upazAmoM kI prarUpaNA) upazAmakoMse dugune arthAta 568 yA 600 yA 608 ( uparoktavata) 0 saMcayApekSayA 10/61 cAroM kSapakapravezApekSA (vizeSa |11/12 de, agalA upazIrSaka) saMcayApekSA 12/63 sayogIpravezApekSA saMcayApekSA 14/65 ayogIpravezApekSA | 11/12) saMcayApekSA | 12/63 2. tIrthakara Adi puruSa vizeSoMkI apekSA (dha.1/1,8,246/323/1) 1-108 3/65 uparokta kSapakavat 868502 la.pR. . --- uparokta kSapakAvara --- --- uparokta kSapakoMbatU --- nAma yugapat upazama. yugapata kSapakazreNI meM praveza | zreNI meM praveza nAma yugapat upazama | yugapat kSapakazreNI meM praveza zreNI meM praveza 0 AM & 0 rco-14. tIrthakara pratyekabuddha modhita buddha utkRSTa avagAhanA madhyama avagAhanA jaghanya avagAhanA puruSa vedodaya sahita strI vedodaya sahita napuMsaka vedodaya sahita 4 jainendra siddhAnta koza
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. jIvoMkI saMkhyA viSayaka sAmAnya vizeSa Adeza prarUpaNA saMkhyA Sa. khaM. 3.1,2/ pustaka saM. Sa. vaM. 7/2, 5 pustaka saM. kSetra kI apekSA kAlakI apekSA mArgaNA guNa dravyakI apekSA .. - ..sthAna / pakhaM. pramANa pramANa asaM.kA pramANa Sa, khaM. pramANa (ti. ga./2/165-201); ( go jI./mU. va jI. pra./153-1547376) asaM asaM. uta. ava. se apahRta asaM. 1 gati mArgaNA 11. naraka gati. sAmAnya prathama pRthivI 2-7 meM pratyeka pR. dvitIya pRthivI tRtIya pRthivI caturtha pRthivI paMcama pRthivI SaSTha pRthivI saptama pRthivI sAmAnya asaM. jagazreNI asaM - sAmAnya vat - - ja.zre. asaM asa.karor3ayojanaH 711 ja. zrejane kA 12vA varga mUla asaM. uta. aba, se apahRta / 7-313 7243 ( kI TIkA :: : jainendra siddhAnta koza . + : . asaM, ja. zre.+ja. zre.,, 2 asaM. ja. zre. - oghavat asaM. uta. aba, se apahRta - - asaM - - - prathama pRthivI 2-7 pRthivI (pratyeka) asaM. ja.zre-asaM - oghavata asa.karor3ayojana 321 asaM. uta. aba. se apahRta 2. tiyaM ca gatiH-- sAmAnya (vizeSa de. bhAgAbhAga) / go. jI./ma. va. jI. pra./155-156/ 376-380) 72 anaM. 732 asaM. 731 7365 anaM, uta. aba, se anapahRta ece. tirya. sAmAnya anaM lo. / ja. pra + deva avahAra kAla asaM | ja.pra... deva avahAra kAla asaM. utta. aba. se apahRta , paryApta 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM : " : yonimati , aparyApta ja, pra.(deva avahAra kAla x saM.) ja.pra.*(deva avahAra kolaxasaM) :
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ drabyakI apekSA kSetrakI apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mAgaNA guNasthAna Sa.kha. pramANa pramANa arma kA pramANa pramANa sAmAnya - odhavat - paMceM, tirya. sAmAnya ja.pra. * deva avahAra kAla asaM. asaM. asaM. uta. ava. se apahRta palya/asaM = patya A. asaM. palya/asaM. " paryApta asaM. asaM. uta. aba. se apahRta , yonimati asaM. 2.37 - ja.pra. daba avahAra zala saM. - Azvat - ja pra. - (deva avahAra kAlaxsaM.) - oghavat -- ja. pra. - (deva avahArakAla asaM.)/ 2330 asa. uta. ava. se apahRta 3392 asaM. uta. aba se apahRta jainendra siddhAnta koza paceM, tirya, paryApta 3. manuSya gatisAmAnya manu, aparyApta manu. paryApta ___ asaM. (go. jI./mU. va jIva pra./157-156) asaM. 725-26 ja. zre.+asaM, asaM karoDa yojana 724 asaM. uta. ava. se apahRta TI./257 To./256 kor3Akor3Akor3I va kor3Akor3Akor3Akor3I ke bIca meM arthAta - uparokta 44% uparokta = asaM. manuSyaNI puruSa va napuMsaka manuSya sAmAnya 76228162514264337563543650336[ 421121885668253165157662752 (ti, pa./4/2626)] [16807040628566084318385687584 (ti. pa./4/2627 ) ] 3338 / ja zre. asaM. asaMkaror3a yojana| 341 M - asaM. uta. aba. se apahRta 5 52 karor3a 104 ,, 7.0.. [ matAntarakI apekSA 50 karor3a) [ matAntarakI apekSA 100 karor3a ] (dha. 3/1,2,43/ gA.68-66/252) 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA dravya kI apekSA kSetrako apekSA kAlakI apekSA bhA04-13 mArpaNA guNasthAna gha.khaM. pramANa pramANa | asaM.kA pramANa Sa. khaM. pramANa manuSya sAmAnya manubhya paryApta | - odhavat - - kor3Akor3Akor3I kor3Akor3Akor3Akor3I ke bIca meM ati- (uparokta manuSya sAmAnya rAzi-apane 2-14 guNasthAnoMkA jor3a) TI./254 To./260 manu. sA. ut - oghavata - - m Stu jainendra siddhAnta koza AKAM of manuSyaNI kor3Akor3Akor3I 3 kodd'aakodd'aakddaakodd'ii| ke bIcameM . arthAta- uparokta manuSyaNI sAmAnya rAzi- apane 2-14 guNasthAnoMkA jor3a TI.'60 2-14 TI./261 manuSya aparyApta 25 asaM. uta. aba. se apahRta . 14. devagati guNasthAna pratipanna uparokta manuSpa + saMsthAna / kitI ninata rAzikA upadeza prAza nahIM hai / asaM. asaM.karoDa yojana (ti. pa./8/661-674); ( go. jo./mU. va jo. pra/160-163 ) asaM, 733 ja.pra. - ( 256 sUcca gula) | asaM. 7338 (ja. - asaM) pramANa asaM jo asaM. - ja.pra.-(saM. sau yAjana)2 asaM. uta. aya. se apahRta sAmAnya bhavanavAsI vAnavyantara 15 Aur KaM Mur owinnr 7333 G. 7133 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM jyotiSI - deva sAmAnyavat - saudharma IzAna 7364 744.46 japra./a.pramANa asaM. ja.. asaM.uta. ava, se apahRta A
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakI apekSA kSetrakI apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mAgaNA guNasthAna pramANa pramANa asaM kA pramANa pakhaM pramANa - saptama narakanda sanatkumAra-sahasrAra Anata-aparAjita para a. (palya/aMturmu ) se apahRta aMtarmu - A.(To.pR.267) JAGGC MSAKASHe sarvArtha siddhi deva sAmAnya 756 wker curror / ama uta. avase apahRta asaM. 338 asaM.. ja, pra. + (256 sUcyaM gula)2 / | - oghavat / | bhAgAhAra - asaMcana samyagdRSTi sAmAnyakA bhAgahAra + yahI bhAgAhAra A. TI./266 asaM asa asaM.uta. avase apahRta , -asaMyata samyagdRSTikA uparokta bhAgAhAraxA. , -tIsare guNasthAnakA uparokta bhAgahAraxsaM. amaM. ja.pra./asaM.pramANa asaM.ja.zre. - uparokta sAmAnyavat - ja. pra. (saM. sau yojana)2 bhavanavAsI jainendra siddhAnta koza asaM. dies vyantara palya/asaM uta ase apahRta elya/asaM vaya+A asaM patya/asaM. mmmmmmmm. NIGAMmalamamRAS 9 9 9 9 to lrvo0 9 w orlu ol jyotiSa saudharma-IzAna 3 Iris 12 Mon asaM. uta. ase apahata mr / - deva sAmAnyavata - ja.pra./asaM pramANa asaM ja, zre. - deva sAmAnyakta - - saptama pRthivIvat - ja. zre. asaM | ( ja. zre.)33 / (ja. zre.)iMTa TI./280 sanatkumAra-sahastrAra sanatkumAra-mAhendra brahmabrahmottara lAntavakA piSTha zukra-mahAzukra zatAra-sahasrAra sanatkumArame sahasrAra Anata-uparima praiverSaka . (ja. zre.) 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM | TI./281 - saptama narakavata 2-4 1-4 - palya/asaM patya/aMtarmuse apahRta palya/aMtarmu. palya
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza anudiza-aparAjita sarvArtha siddhi 2. indriya mArgaNA : ekendriya sAmAnya ekendriya paryA " bA. eke. sAmAnya paryApta paryA sAmAnya paryApta aparyApta dvIndriya sAmAnya " sUkSma, 11 " 37 11 mAgeNA " 19 13 aparyApta trIndriya sAmAnya paryApta apayaSThi 19 11 paryApta jayati caturindriya sAmAnya paryApta aparyApta guNasthAna 4 4 X Sa khaM. TI./206 726 " 72 " dravyakI apekSA go.jI./TI./105-100), (ti 1/3/200 ::::: pramANa pAya asaM anaM. saM. manuSyaNIse tigune - [ 178265657064756585473887556 ] 99 17 asaM. gha. naM. 11 11 iMTa " ::: anaM. kSetrakI apekSA 91 19 19 19 71 99 pramANa 99 ja. pra. + ( sUcyaM gula / asaM ) 2 + ja. pra. + ( sUcyaM gula / asaM ) 2 dvIndriya sAmAnyavat paryApta ata sAmAnya paryApta apa 11 11 "1 +9 asaM kA pramANa A./asaM. A./asaM, Sa. ravaM, bubunmunja 93 11 19 14 ::::: kAlakI apekSA pramANa aMta patya + - palya / aMtarmu - anaM uta abase anapahRta 13 31 A. asaM asaM uta. aba se apahRta " saMkhyA 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jainendra siddhAnta koza paMcendriya sAmAnya paryApta aparyApta ekendriyake uparokta sarva vika 99 vileyake uparokta sarva vikalpa paMcendriya sAmAnya paryApta mArgaNA 33 " 3. kAya mArgaNA : sUkSma "1 pRthivI kAyika sAmAnya bAdara pRthivI apu aparyApta : 11 11 "" 39 11. paryApta aparyApta sAmAnya paryApta apamati >> kAyika sAmAnya guNasthAna 1 1 1 Sa, khaM. 3 14 OM10 2314 2-142360 10 7 7 19 dravyakI apekSA 19 pramANa asa. anaM. barsa. asaM. / asaM. "" yasa asaM loka. 39 pa.saM. teughi cuH 7 34 36 Ta 7 gha. 3 / pR. 334 "" 11 kSetrakI apekSA dvIndriya sAmAnyavata payo aparyApta " pramANa (vizeSa ca 3/12/00/224-248) (.A./ 1205-1206) (ti. 1/5/200); (mo.jo../204-294/462-466) asaM loka. dha. 3/pR. 334 prarUpaNAkA koI upAya nahIM 7iur' uparokta sAmAnya vikalpovat ja. pra. (sUcayaguna / asaM ) 2 ja. pra + ( sUcyaM gula / saM ) 2 oSata prasUta/asaM) asaM kA pramANa pra + ( sUryagula / asa ) 2 prarUpaNAkA koI upAya nahIM 3356 3314 11 3617' dha. 3 / pR. 334 7h dha. 3/pR. 334 :::: kAlakI apekSA pramANa asaM uta. aba se apahRta 39 19 anaM uta. aba se anapahRta asa uta. aba se apahRta asaM uta. atra se apahRta : asaM, uta. aba se apahRta prarUpaNAkA koI upAya nhiiN| asaM uta atra se apahRta prarUpaNAkA koI upAya nahIM 37 39 saMkhyA 100 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakI apekSA kSetrako apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mArgaNA guNasthAna khaM. pramANa Sa.khaM. pramANa asaM.kA pramANa pa, vaM. pramANa 76 gha.3/pR.334 asaM. lokadha,3/1334 prarUpaNAkA koI upAya nahIM asaM. 7572 - ja. pra. (sUcyaMgula/asaM.)2 asaM loka dha.3/1334 prarUpaNAkA koI upAya nahIM matam GGIndia prarUpaNAkA koI upAya nahIM| asaM. uta. avase apahRta / prarUpaNAkA koI upAya nahIM bAdara apa kAyika sAmAnya " , paryApta " aparyApta sAmAnya " paryApta " aparyApta " sAmAnya dha.3/pR.334 teja. " " GGIN 772-73 (asaM, AvalI)2 (A.2 se nIce) asaM. loka jainendra siddhAnta koza 101 99 .59019 M - asaM. asaM. loka 77.1.18 / loka/asaM pramANa asaM ja.pra. prarUpaNAkA koI upAya nahIM asaM. uta. avase apahRta prarUpaNAkA koI upAya nahIM dha./.334 dha.3/pR.334 paryApta .. aparyApta 1. sAmAnya , paryApta " , aparyApta + sAmAnya bAdara bAyu ", " ! " " paryApta . . aparyApta . " sAmAnya " " " paryApta " " " aparyApta banaspati sAmAnya bAdara banaspati " " " . " paryApta . . , aparyApta sUkSma " " sAmAnya , paryApta " , aparyApta nigoda , sAmAnya :::: AmNGa GIN anaM.loka anaM. uta avase anapahRta 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyako apekSA kSetrako apekSA kAlako apekSA saMkhyA mArgaNA guNasthAna Sa,khaM. pramANa Sa.khaM. pramANa aMsa. kA pramANa pramANa anaM. loka anaM,loka anaM. uta. avase ana pahRta - : : bAdara nigoda sAmAnya , paryApta " aparyApta sAmAnya , paryApta , aparyApta : : gha.3/pR.334 gha.3/pR.334 bAdara bana. pratyeka sAmAnya " " " paryApta / . . aparyApta MAnamom GG asaM. loka arsa, asaM. loka prarUpaNAkA koI upAya nahIM asaM. uta avase apahRta prarUpaNAkA koI upAya nhiiN| dha.3/pR.334 gha.3/pR.334 trasakAyika sAmAnya prarUpaNAkA koI upAya nahIM ja, pra.+ (sUryagula/asaM.) prarUpaNAkA koI upAya nahIM / paMcendriya sAmAnyavat . paryApta , , aparyApta sarvatra uparoktavata jainendra siddhAnta koza 102 3 UN 1 m paryApta " . aparyApta sthAvara kAyikoMke uparokta sarva vikalpa trasa kAyika sAmAnya . paryApta trasa sA. va paryApta ja.pra. (sUcyaMgula/asaM.)2 ja.pra. (sUcyaMgula saM.2 / 3 ally . asaM. uta. abase apar3hata oghavata 3102 23 paMcendriya apa. ( yA vikalendriya apa.+pacendriya apa.) bat trasa kAyika apa. 4. yogamArgaNApA~coM manoyogI (go. jI./256-270/271 -586) deva sA/asaM asaM. 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ bacana yogI sA, 7 Ta ja.pra. - (sUcyaM gula/saM.)2 767 asaM. uta. avase apahRta
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakI apekSA kSetrako apekSA - saMkhyA kAlakI apekSA mArgaNA guNasthAna pa. vaM. pramANa pramANa asaM.kA pramANa pa., pramANa satya vacanayogI deva. sA/asaM. asatya ubhaya asaM ja. pra. (sUcyaMgula/saM.)2 anaM. loka asaM. uta. ava.se apahRta anaM. uta, ava.se anapahRta WN 7672 anubhaya . kAya yogI sAmAnya audArika kAya yogI audArika mizra , vaikriyaka - .. vaikriyaka mizra : AM deva/saM.se kama jainendra siddhAnta koza deva/saM. W or o00 OL AhAraka 76. 54 saM. (27) AhAraka mizra kArmaNa pA~coM manoyogI anaM. anaM. loka anaM. uta. ava.se anapahRta deva/saM. 2-14 304105 vacanayogI sAmAnya asaM. odhavata - ja. pra.(sUcyaMgula/saM.)2 manoyogI vata asaM. uta. ava se apahRta satya asatya ba ubhaya vacanayogI deva/saM. 2-14 3204805 oghavata 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyako apekSA kSetrakI apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mArgaNA guNasthAna pramANa gha. khaM, pramANa asaM.kA pramANa pramANa asaM. uta. ava. se apahRta anubhaya bacanayogI kAya yogI sAmAnya ja. pra. (sUcyaMgula/saM )2 | - manoyogIvat - oghavat - manoyogIvat - oghavat -manoyogIvat | -oghavat -audArika mizra sAmAnyavat audArika kAya yogI audArika mizra TI/38 [kapATa samuddhAtameM ArohaNa karanevAle-20 tathA avarohaNa karanevAle-20] 40 deva/saM. vaikriyaka jainendra siddhAnta koza 204 odhabata baiMkriyaka mizra 3114 deva/saM. oghavata AhAraka mitra - " saM. (27) kArmaNa - oghavat oghavat - - saM. 5. veda mArgaNA strI vedI puruSa vedI xxx x TI/404 60- [pratara samuddhAtameM 20, lokapUraNa meM 20, tathA utarate hue 20 / ] (go, jI./ma. va TI./277-281/566-603) devI+kucha deva+kucha anaM. anaM.loka, anaM. 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ napuMsaka vedo 733 / ana-uta-avase anapahRta apagata vedI
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyako apekSA kSetrakI apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mArgaNA bhA04-14 guNasthAna pramANa Sa.khe. | pramANa pramANa asaM, kA pramANa | pa. khaM, pramANa strI vedI devI+ kucha oghavat puruSa vedI 3436 deva+kucha - oghavada - - napuMsaka vedI upakSapa-10 TI/416 3131 apagata vedI upa. (vizeSa de. ogha) kSapaka oghavat mainendra siddhAnta koza 105 6. kaSAya mArgaNA: cAroM kaSAyavAle 17 pRthak pRthaka (go. jI./mUdha TI./266.268/640-644) anaM anaM, loka anaM.uta. ava. se anapahRta anaM. akaSAyI cAroM kaSAyI oghavata lobha kaSAyI akaSAyI slh b 9100000 yn 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ - 7. jJAna mArgaNA mati ajJAnI (go. jI./ma. va TI./461-463/872 ) 7386 / napuMsaka vedIva
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakI apekSA kSetrako apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mArgaNA guNasthAna pramANa pramANa asaM kA pramANa pa.khaM. pramANa napuMsaka vedIvat deva+ kucha palya/asa. 73Te (palya/aMtarma.) se apahRta aMtarmu.- A/asaM. zruta ajJAnI vibhaMgajJAnI mati, zruta jJAnI avadhijJAnI manAparyayajJAnI kevalajJAnI mati, zruta ajJAnI vibhaMgajJAnI anaM. oghavata Gu09 tola deva+kucha jainendra siddhAnta koza 106 oghavat mati Adi tIna jJAnI 3143 1145 3441 3143 avadhijJAnI mana paryaya jJAnI kevalajJAnI 6. saMyama mArgaNA | - oghavata - - - (go. jI./ma. va TI./180-481/886) 7136 koTi. pR. saMyata sAmAnya sAmAyikachedo. parihAra zuddhi 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ sahasra.. sUkSma sAmparAya zata. pR.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ - devyakI apekSA kSetrakI apekSA kAlakI apekSA mArgaNA -saMkhyA guNasthAna pa.kha. pramANa pramANa Sa,khaM. pa. vaM. pramANa asaM. kA pramANa pa.vaM. pramANa zatasahasa pR. palya/asaM. 7116 (panya/antarmU. ) se apahRta -antarmu.-yA/asaM. yathArakhyAta saMyatAsaMyata asaMyata saMyata sAmAnya sAmAyika-chedopasthApaka upa0 va kSapaka parihAra vizuddhi mati ajJAnI bat - oghavata 6-14 31 TI./446 6667 TI./446 667 [dha. 3/1,2,150/gA.74/450) / - oghavat - [dha, 3/1,2,111/76/450] oghavat - jainendra siddhAnta koza 107 . sUkSma sAmparAya. upa.nakSapa yathArakhyAta saMyatAsaMyata asaMyata 9. darzana mArgaNA cakSudarzanI acakSudarzanI avadhidarzanI kevala darzanI cakSudarzanI (go, jI-/mU-vaTI./487-488/861) asaM. asaM.uta. aba. se apahRta 7321 1 / | ja. pra.*(sUcyaMgula )2 | - asaMyatavat - avadhijJAnIvada - kevalajJAnauvat ja.pra. (sUcyaMgula )2 ___oghavat - ___ oghavat - - avadhijJAnIvat + - kevalajJAnIbata - 3151 asaM,uta, aba, me apahRta | 2-12 315 acakSu darzanI avadhi darzanI kevala darzanI 10.lezyA mArgaNA kRSNa nIla kApota 13-14 3166 (go, jI./m.baTI./ 537-542/632) 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ asaMyatavat
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakI apekSA kSetrako apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mAgaNA guNasthAna pramANa Sa.kha. pramANa asaM. kA pramANa pa.khaM. pramANa tejo lezyA padma khezyA deva+kucha (saMjJI-paMce-tirya. yoni)/saM. patya/asaM. | TI-263 ja.pra. saM. pratarAMgula zukla lezyA / 7151 ( pakya/antarmu.) se apahRta -antarmu-a./asaM. kR. nIla. kApota. 38 - odhavata - tejo lezyA deva+kucha 3.114 2462 - odhavata - patra lezyA saM. (saMjJI. paMceM. tiyaM. yoni.)+saM. jainendra siddhAnta koza - oghavat - - - mmm zukla lezyA 10 Sonuft 6 pakya/asaM. saM. 34I patya/antarmu. se apahRta -antarmu.A./asaM, - oghavat - 11. bhavyatva mArgaNAH bhavya (go. jI./ma. va TI./560/686) anaM. anaM.Doka anaM. uta. ava. se apahRta abhavya - odhavat | - abhavya 12. samyaktva mArgaNA:samyagdRSTi sA. tInoM samya (pratyeka) sAsAdana samya, sammamithyAdRSTi (go. jI./m. ba.TI./657-656/110the palya/asaM. 733 palya/antarmu. se apahRta -antarmu.A./asaM. 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakI apekSA kSetrakI apekSA kAlakI apekSA saMkhyA mArgaNA guNasthAna pramANa Sa.khaM. pramANa asaM, kA pramANa pa. khaM. pramANa - 4 - - asaMyatavata - mithyAdRSTi samyagdRSTi sA. kSAyika samyagdRSTi 9mm - oghavat - 4 / n - upazAmaka kSapaka " 8 oghavat 'vedaka. samyagdRSi upazama samyagdRSTi GEWWWWWWWWW 000-00000000000000000000000 GIGG66666666666666com jainendra siddhAnta koza - oghavat 109 sAsAdana samyagdaSTi samyagmithyASTi mithyAvRSTi 13. saMzI mArgaNA:saMjhI asaMhI saMjJI (go. jo./bhU. va TI./ 663/1108 ) | deva+kucha - asaM yatavat - TTE deva + kucha hy Hmm mlh mlm 2-12 344 . oghavat anaM loka anaM.uta. ava. se anapahRta me asaMjJI 14. AhAra mAgaNA AhAraka { go. jo./ma. va TI./ 671/1991 anaM. uta. ava. se anapahRta anaM. loka 74 anAhAraka AhAraka 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ - anAhAraka 1,24,13, - odhavat + -kArmaNa kAyayogIvat - - oghavata
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 110 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM 4. jIvoMkI svasthAna bhAgAbhAgarUpa Adeza prarUpaNA (pa. ravaM. 7/2.10/sU. saM./pRSTha saM.); (dha. 3/1,2, sUtra ( de. nIce noTa )/pRSTha saM.) noTa-saMkhyA viSayaka Adeza prarUpaNAmeM usa usa mArgaNA sambandhI sUtroM meM se antima sUtroM kI TIkAmeM usa usa mArgaNA sambandhI bhAgAbhAga prarUpaNA kI gayI hai| mArgaNA dha./pR. bhAgAbhAga I mArgaNA Sa.kheM./ sU./pR. dha, bhAgAbhAga 1. gati mArgaNA saudharma yugala zeSakA saM. bahu. 1. naraka gati nArakI sA. 1-7 pratyeka pR. prathama pR. 2-7 pR. prathama pR. ool svarga kramase uttarottara pratyeka svargameM saudharma yugalabat uttarottara asaM bahu. 2-7 pR. 4.32 sarva jIva anaM. sanata-sahasrAra uparoktavata naraka sA.kA asaM.bahu.. jyotiSI 4,3,2 uttarottara asaM.bahu. vyaMtara 4,3,2 zeSakA asa. bahu. bhavanavAsI 4.3,2 (Anata-uparima veyaka uttarottara kramase Anata se. prathama pRthivIvat uparimaz. anudiza sarva jIvakA anaM.bahu, vijaya Adi sarva jIva+anaM. cAroM anuttara Anata se. uparoktavat uparima gai. tiyaM.sA.kA anaM,bahu zeSakA saM. bahu. sarvArtha si. | " asaM... 2. indriya mArgaNA zeSakA uttarottara , , 2. viyaMca gati tiyaM. sA. paMceM.sA. pa., yo, apa. eke+vika. paMceM. apa. paMceM. tiyaM. pa. " , yonipaMceMpa, sA. 240 . .. zeSa eka bhAga ekeM. sA. sarva jIvake anaM, bahu. sarva jIva' asaM. - " asaM.. zeSa eka bhAga bA. eke. sA. ,, pa, apa sU. sA. to. 3. manuSya gati manu, sA. sarva jIva+anaM. uparoktavat sarva jIvake saM. bahu. sarva jIva+saM. sarvajIvake ana, gahu, manuSyanI manu. apa. manu. apa. manuSyanI manu. pa. ., ,, apa. vikaleM. sA: pa, apa. paMceM. sA. pa. apa. 13501505 | ve ve xe : : : manu. sA.kA asaM.bahu. zeSakA saM. bahu. / uttarottara ,, " , apa, sarva jIvake saM.bahu. zeSake asaM bahu. (asaM asaM.loka) zeSake asaM. bahu. "anaM. bA. , apa. anindriya vasa rAzi zeSa (patya/asaM.) 4. deva gati deva sA, bhavana sarvArtha. jyotiSa vyantara, bhavana saudharma yugala sanada-sahasrAra saudharma yugala sarva jIva anaM. uparoktavat deva sA.kA asaM. mahu. uttarottara , zeSakA uttarottara , zeSakA noTa-prasa rAzike asaM bahubhAgake cAra samAna khaNDa karake dvIndriyAdi pratyekako eka eka khaNDa deN| tahA~ samAna bhAgoMkI sahanAnI='ka'; zeSa bhAgakI sahanAnI-'kha/kha' rAzikA uttarottara asaM, bahubhAga dvIndriya Adike pUrvokta 'ka' meM jodd'naa| asaM A/asaM] jainendra siddhAnta koza
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM mArgaNA gha/pR. bhAgAbhAga | mArgaNA gu. sa. 1. ravaM. dha./5. bhAgAbhAga / dvI. sA. trI. sA. caturri. sA. paMceM. sA. dvI. apa. pa. trI. pa. asaM ,, aparyApta ka+kha kA asaM.bahu. noTa-[indriya mArgaNAvat yahA~ bhI isa sUkSma rAzike asaM. mahuka+zeSakA , bhAgake cAra samAna khaNDa karake su.pR. Adi cAroMko eka eka ka+ , , khaNDa denA / ina samAna bhAgoMkI sahanAnI-'ka'; yoSa bhAgakI ka+zeSa eka bhAga . shnaanii-kh| punaH isa 'kha' rAzikA uttarottara asaM. bahubhAga dvI. sA. ke asaM. bahu. unhIM cAroMkI pRthaka-pRthak 'ka' rAzimeM milAnA / asaM - asaM zeSa, eka bhAga loka] trI. sA. ke asaM.bahu. sU. vAyu sA. 363 | ka+kha kA asaM. bahu zeSa eka bhAga * apa.. ka+zeSa . . catu. sA. ke asaM.bahu. ka+ .. . . zeSa eka bhAga teja , ka+zeSa eka bhAga paMceM sA,ke asaM, bahu. sU. vAyu. paryApta sU.vAyu sA.kA asaM.bahu zeSa eka bhAga , aparyApta zeSa eka bhAga panya ke asaM. mahu sU. apa, paryApta saapa-sA. kA asaM. mahu zeSa eka bhAga uttarottara , , sU. pR. paryApta sU.pU. sA.kA asaM.bahu , aparyApta zeSa eka bhAga sU, teja paryApta sU. teja sA.kA asaM. bahu ", aparyApta zeSa eka bhAga sarva jIva anaM. bA. nigoda se asaM. loka (pRthaka / atirikta bA. rAzi sthApita) | bA, vAyu aparyApta asaM loka pramANa bAdara rAzikA asaM. bahu / asaM.- asaM.loka bA. ap. aparyApta zeSakA asaM. bahu sarvajIvoMke anaM. bahu , nigoda pratiSThita pratyeka bana aparyApta bA.nana pratyeka apa / , teja aparyApta / , vAyu paryApta 3. kAya mArgaNA pRthivI. sA. , pa. apa. mA. pR. sA, pa. apa. 6prakAra apa.. ::.:. MSMS mana. sA. bA. bana. sA. , pa. apa. bA. nigoda. sA. pa.apa. bA. bana. pratyeka sA. sarva jIva+anaM. sarvajIvoMke asaM.bahu (bA. pratiSThita / pratyeka bana paryApta mA. mana pratyeka paryApta 1 sa. aparyApta , paryApta mlsmitml5.05 mismis::.-.00000000000 . amaM , 3.2,5 " pa. apa. sU. bana, sA. ..., paryApta ,,,, aparyApta , nigoda sA. ,, paryApta ,,, aparyApta trasa. sA. , pa. aparyApta sU. nigoda paryApta ,, aparyApta nA. " , ,, paryApta akAyika sU. pR. Adi | uttarottara "" zeSake . bA. teja paryApta trasa paryApta sarva jIva- anaM / uttarottara , sarva jIvoMke saM. bahu zeSake asaM., sarva jIva + ana , 1 / 4. yoga mArgaNA pA~coM manoyogI pA~coM vacanayogI kAyayogI sA. audArika kAya anaM... sarvajIvake ana.bahu zeSa-asaM.loka jainendra siddhAnta koza
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA jauvArika mizra vaii mArgaNA AhAraka va kArmaNa kAya audArika kAya mizra kArmaNa kAya siddha jIva abhaya vacana 1. vaikriyaka kAya ubhaya baccana asatya satya anubhaya mana ubhaya varIya asatya satya pla :: 39 satya " baiki. mizra vaikri. kAya anubhaya vacana ubhaya Mama 39 11 " 11 19 uparokta kramase cAra manoyogI baiMka kArya uparokta kramase cAra vacanayogI uparokta kramase cAra manoyo, vaikri. kAya uparokta kamase cAra bacana uparokta kramase cAra mana audA. kAya uparokta kramase cAra vacana uparokta krama cAra mana ki. mizra kArmaNa kAya audA, mizra jaiki mizra kArmaNa kAya guNasthA 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 4 4 4 4 4 4 3 3 3 2 2 2 4 3 2 5 4 4 2 2 2 42 otae 3 507 " 44 505 gha. / pR. 404 " 37 404 ** 99 405 95 99 11 5+ 13 "1 406 :: ::::: 49 407 :::: " sarva + saM 35 " 19 sarva jIva+asaM 11 sarva jIvoM se hU ghoSa asaM.." 11 19 17 91 " 11 zeSa ke saM. " 11 14 11 bhAgAbhAga 11 10 + anaM 11 uttarottara.. 19 99 zeSake usarovara.. 17 anaM 15 39 11 zeSake uttarottara.. ::: asaM asaM. sa. asaM, 11 91 uttarottara.. asaM. saM. 19 : 14 hco mahu 19 39 19 10 "" 39 " 39 19 19 asaM ma saM. :: 17 19 37 " 14 zeSake asaM. mahu. 112 99 11 " mArgaNA (uparokta kramase 6-7 sarva yoga 5. veda mArgagA strI. puruSa va apagata vedI napuMsaka vedI apagata zrI puruSa tInoM bedI 33 99 11 6. kAya mArgaNA krodhI mAnImAyI lobha kaSAyI akaSAyI cAroM kaSAyo ( akaSAyI + lobha kaSAyI mAyA krodha mAna akaSAyI 17 11 19 kramaseobha mAyA, mAna va krodha kaSAyI lobha kaSAyI mAyA krodha 79 11 mAna, uparokta kramase cAroM guNasthA. " jainendra siddhAnta koza 1 4 5-6 1 2-10) 1 1 1 1 4 5 5 5 . h rava noTa -cAroM kaSAyIkI mithyAdRSTi sAmAnya rAzike asaM bahubhAga ke cAra samAna khaNDa karake eka eka khaNDa pratyekako diijiye| isa eka khaNDakI sahanAnIka / zeSa asaM veM bhAgakI sahanAnI- rakha / isa kSetra rAzike uparokta asaM bahu bhAgako cAroMkI karAzimeM milAnA / asaM A/ asaM. / 5 6-10 Xir 48 paM.10 510 10 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ gha./pR. 421 17 431 432 17 11 433 433 oghake AdhAra para jAna lenA zeSake asaM. cAroM kaSAya noTa-uparo noTakI bhA~ti yahA~ saMyatAsa matako apekSA 'ka'ma 'kha' rAzi jAnanA / :::: bhAgAbhAga sarva jIva + anaM. sarva jIvoM ke anaM bahu. * zeSake 21 " 17 11 saM. asaM. 19 "1 oghavata sarvajaM se kucha kama 4 sarva jIva: -se kucha adhika " 4 sarva jIva+anaM sarva jIva ke anaM, bahu zeSa eka bhAga ka +khakA asaM. na. ka + zeSakA ka+ ka +zeSa eka bhAga uparokta avAmI + "1 41 1-10 guNasthAnakI sarvazike vanaM mahu. uttarottara saMbha bahu. " mahu. ka+kA asaM bahu ka + zeSakA 11 ka + W 11 11. ka + zeSa eka bhAga sayatAsaMyata ke krama se yathA yogya
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 113 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ ___ mArgaNA . guNasthA pa.kha. dha./pR. bhAgAbhAga mArgaNA pa.khaM *3/4 bhAgAbhAga | zeSake saM. bahu. 7. jJAna mArgaNA 515515 -Tula. sAmAyika va 6-6 chedopasthApanA yathAkhyAta sarva jIvoM ke anaM.bahu.] parihAra vi. 6-6 sarva jIva anaM. sUkSmasAmparAya | 10. 9, darzana mArgaNA ::: zeSa eka bhAga mati zruta ajJAnI vibhaMga jJAnI (pA~coM jJAnoM meM se pratyeka mati zrata ajJAnI kevalajJAnI vibhaMga mati zruta jJAnI avadhi jJAnI sarva jIva + anaM. sarva jIvoM ke anaM. bahu | cakSudarzanI zeSake asaM bahU. avadhi darzanI , ccc - kevala acakSu sarva jIvoMke ana'. bahu. asaM. c. mati zruta mizra (mati zruta avadhi mizra 3 Wor matizruta jJAnIke asaM, bahu(asaM)- A. kevala - zeke saM. bahu.. cakSu , cakSu acakSu darzanI matizruta mizrake avadhi asaM. bahu(asa)- A. cakSu acakSu / zeSake asaM. bahu. mati zruta ajJAnIke avadhi uparokta tIna, zeSake asaM bahu. | 10. lezyA mArgaNA www cakSu acakSukA asaM. bahu. zeSake saM. bahu. asA mati zruta ajJAnI vibhaMga jJAnI maMti zruta jJAnI sxc asaM, bahu(asa) asaM. uparokta saMyatAsaMyatabata yathAyogya / sarvajIvase kucha a dhaka avadhijJAnI dUsare prakArasemati zruta ajJAnI kevalajJAnI vibhaMgajJAnI tIna jJAna vAle 1 3 sarvajobase kucha kama do jJAna vAle / kRSNa lezyA sarva jIvoMke anaM. bahu. zeSake nIla, kApota asaM... teja, padma, zukla sarva jIva+anaM. kR.+nIla+kApota sarva jIvoM ke anaM. bahu asaM... alezya doSake .. tejo lezyA padma , | asaM.., , | zeSa eka bhAga noTa-uparokta kRSNAdi tIna lezyAke pramANa meM indriya mArgaNAvata ___'ka' va 'kha' rAzi utpanna krnaa| asaM-A/asaM, vizeSatA yaha saMyatAsaM yatake krama | ki yahA~ cArakI bajAya tIna samAna khaMDa krnaa| se yathAyogya kR. lezyA / 466 / ka+khakA asaM.bahu. nIla , ka+zeSakA // kApota . ka+zeSa eka bhAga sarva jIva- anaM. kApota , kApota rAzikA a.nahu zeSakA asaM. bahu. asaM.. zukla , tIna jJAna vAle manaHparyaya sahita 6-12 12,3,4 jJAnavAle 8. saMyama mArgaNAsaMyata sA. pA~coM saMyata saMyatAsaMyata asaMyata asaMyata siddha comcm. nIla sarvajovoMke anaM.bahu. sarvajIvoM ke anaM.bahu. zeSake anaM. bahu. / " asaM , | kRSNa lezyA zeSakA eka bhAga nIla rAzise / kApotake kramabata (kRSTA rAzimeMse kApotavata taja rAzikA asaM,bahu. , asaM . ] teja , saMyatAsaMyata bhA04-15 jainendra siddhAnta koza
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 114 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ - - mArgaNA pa.kha dha./pR. bhAgAbhAga mArgaNA guNasthA. Sa.kha'. bhAgAbhAga teja lezyA aaru guNasthA. sarva jIke anaM. bahu. zeSakA " , asaM. , :: :: asaMjJI saMjJI asaMjJI rahita saMjJI . asaM., ova bhAgAbhAgavata 14. AhAraka mArgaNA zeSa eka bhAga padma lezyA rAzi meM se sarva krama tejo lezyAvat zukla rAzikA saM.bahu. zeSakA asaM. , saM. . . asaM, zukla " AhAraka hh lbh s :: :: :: sarva jIvoMke asaM. mahu. sarva jIva+asaM. sarva jIvoMke asaM.bahu. zeSakA anaMta , * anAhAraka AhAraka bandha mukta anA hAraka amandhaka anA hAraka AhAraka zeSakA eka bhAga . 11. bhavyatva mArgaNA " h asaM bhavya h ` sarva jIvoMke anaM.bahu. sarva jIva anaM. sarva jIva+anaM zeSakA anaM. bahu. m anAhAraka abhaya bhavya bhavya abhavyase atIta abhavya bhavya h ` m AhAraka anAAhAraka 7-13 zeSa eka bhAga asaM. .. ogha bhAgAbhAgavat 12. samyaktva mArgaNA sarva jItra anaM, samyagdRSTi sA. kSAyika vedaka upazama sAsAdana samyagmithyAtva mithyASTi sarva jIvoM ke ana.bahu. siddha zeSakA " vedaka kSAdhika upazama samyagmithyAtva sAsAdana vedaka upazama kSAyika tonoM samya. Gmxxxmar or or .. zeSake saM. bahu. yathA yogya upazama kSAyika / 8-14 / 13. saMzI mArgaNA saMjJI asaMjJI sarva jIva + anaM. sarva jIvoMke anaM.nahu. jainendra siddhAnta koza
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAeM mArgaNAsthAna bhAgAbhAga mAgaNA guNa | sthAna bhAgAbhAga manuSya paryApta zeSakA saM. yugalavat 5. cAroM gatiyoMkI apekSA svapara sthAna bhAgAbhAga (dha. 3/1.2,73/265-267) sarva jIvoM ke anaM, bahu ekendriya + vikaleMdriya siddha jIva paMcendriya aparyApta asaM.. sayogakevalI cAroM kSapaka cAroM upazAmaka ayogakevalI ___ saM. . 8-11 zeSa eka bhAga -rrr-w jyotiSI deva (vyantara deva) bhavanavAsI prathama pRthivI saudharma aizAna dvitIya pRthivI sanatkumAra mAhendra tRtIya pRthivI brahma brahmottara caturtha pRthivI lAMtaba kApiSTha paMcama pRthivI zukra mahAzukra zatAra sahasrAra SaSThama pRthivI saptama pRthivI saudharma aizAna 6. eka samayameM vivakSita sthAnameM praveza va nirgamana karanevAle jIvoMkA pramANa (dha.6/4,1,66/277-78 or~~~r. mArgaNA | dha./pra. saMkhyA | 1,2 yA adhika 1. sacayako apekSA manuSya aparyApta baiMkriyaka mizra AhAraka dvika sUkSmasAmparAyika upazama samyagdRSTi sAsAdana samyagdRSTi samyagmidhyAdRSTi 30M 2009 " " asaM. uttarottara saudharma yugalavara :: :: : : sattarakumAra yugalase zatAra yugala taka pratyeka yugala meM : 4,3,2 : : : pramatta saMyata apramatta saMyata cAroM upazAmaka cAroM kSapaka sayoga kevalI ayoga kevalI : 56368206 pramattase Ave 266 yA 300 yA 304 upazAmakoM se dugune 88502 kSapako bata. zeSake saM.bahu bhAga uttarottara , zeSake jyotiSI vyantara bhavanavAsI tiryaca sAmAnya sAtoM pRthiviyoMmese pratyeka pR. Anata-prANata AraNa-acyuta 1-1 greveyaka nava anudiza vijaya Adi cAra anuttara Anata-prANata AraNa acyuta 1-1 veyaka Anata-prANata AraNa-acyuta 1-8 veyaka narvA graiveyaka sarvArtha siddhi manuSya paryApta " " asaM. 1,2 yA adhika " .:: :: :: :: hai 1 de. saMramyA/52 " 2. pravezakI apekSA sarva nArakI sarva tiryaca sarva deva manuSya sA. manuSya paryApta manuSyaNI ekendriya sama vikalendriya saba paMcendriya bA. pRthivI kAyika bA, jalakAyika zeSara .bahu uttarAtara . koSakA 1.2 yA adhika uttarottara zeSakA asaM. jainendra siddhAnta koza
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA mArgaNA bA. tejakAyika mA. kAyika bA, bana, pratyeka pa trasa sAmAnya sa paryApta trasa aparyApta pAMcoM manoyogI pA~coM vacanayogI kAya yogI sA. vaikrika kAya yo. strI vedI puruSavedI napuMsaka mehI apagata vedI kapAyI AThoM jJAna sUkSma samparAya binA 4 saMyama saMyamAsaMyama saMyama sA darzanI abhi darzanI kevala darzanI teja padma zukla lezyA samyagdRSTi sA kSAyika, vedaka samyagdRSTi' mithyAdRSTi saMjJI, asaMjJI zeSa sarva sthAna cAroM upazAmaka cAroM kSapaka sayogI, ayogI dha. / pR. 278 ::: " "" " 11 99 24 99 " 19 94 91 11 11 41 35 31 17 276 de. saMkhyA/3/2 (de. sakhyA /3/2) saMkhyA 1.2 yA adhika tR. catu. paMcama 71 19 ::: 11 SaSTha saptama " 17 99 1.2 ke pravezakA abhAva hai adhikakA hI hotA hai / prathama samaya meM 1-16 dvi. " 1-24 " " " ,, 1-30 1-36 1-42 1-48 1-54 17 17 :: :: 116 upazAmakoM ne kSapaka vat mArgaNA dha./1. 2. carama samayamai anasthAnakI apekSA bhavya siddhika darzanI 1 ina do sthAnoM ke atirisa upa naM. 2 meM kathita sarva sthAna ha 10 7 anya viSayoM sambandhI saMkhyA va bhAgAbhAga sUcI saMketa -bhAgA bhAgAbhAga (dha. / pR./ paMkti) 11 12 13 14| 15 viSaya ja. u. yogasthAna meM avasthita jIva 14 jIva samAsoM meM pRthak pRthak yoga sthAna utkRSTAdi kSetroM ke svAmI { adhaH karma Adi kamoMke svAmI utkRSTAdi avagAhanA vargaNA paramANu 'paMca zarIra yogya jaghanya va utkRSTa pudgala skandha kA saMghAtana parizAtana paMca zarIroM sambandhI 2,3,4 zarIroMkA svAmitva paMca zarIroM ke pradeza paMca zarIroMke eka samaya prabaddha pradeza sthitibandha adhyavasAya sthAna aSTakarma baddhaNdeza anubhAga vandha adhyavasAtha sthAnakI yavamadhya uparokta sthAnoMke svAmI karma bandhakI samaya prabadvArthatA va kSetra prayAsa 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ jainendra siddhAnta koza 280 saMkhyA yA bhAgA saMkhyAta bhAgA 10/12/13 4. 10/15/9 saMkhyAta Sa. vaM. 10 / sU. 187/480 19 bhAgA0 saMkhyAta bhAgA0 sakhyAta saMkhyA 1.2 yA adhika 1.2 nahIM hote / 2 se adhika nahIM gha. 11/32/4 5. 19/32/16 bhAgA0 saMkhyAta dha. 3/13/13-18 99 bhAgA. pramANa (238) dha. 11/27/16 gha. 14/154-160 tha. 14/160-163 pa. 1/230-364 14241-223/ .naM. 15/- 242-244/ 330 pa.saM. 14/241-153/ 336-314 gha. 11/346-352 dha.12/104-110 pa. 12/202-201 naM. 12/ 261271/ 242 Sa. khaM 12 / a. 6 / sU. 121/ 501-508
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 117 3. saMkhyA viSayaka prarUpaNAe~ 8 karma bandhakoMkI apekSA saMkhyA va bhAgAbhAga sUcI (ma. baM./pustaka saM./pR. sN.)| saMketa-bhAgA-bhAgAbhAga mUla yA uttara saMkhyA yA "prakRti bhAgAbhAga sAmAnya jaghanya utkRSTa sthAna bhujagArAdi pada saMkhyAta bhAgAdi vRddhi 1 aSTa karma prakRti bandhaka jIva mA 2/302-308/154 2/302-308/156 3/768-766/363 3/770-771/364 2/386/166 2/387/166-117 3/416-61/446 3/618-128/448 bhAgA. 4/362/164 uttara 1/204-246/141 saMkhyA 1/247-280/176 2 aSTakarma anubhAga bandhaka jIvamUla bhAgA. 1 2/141-147/88.61 saMkhyA 2/148-160/61-65 uttara 3/446-451/204 saMkhyA 3/452-470/206 3 aSTakarma anubhAga bandhaka jIva-- bhAgA. 4/186-186/81 saMkhyA 4/110-202/83 uttara | bhAgA. 5/314/126 saMkhyA 5/316-337/131 4 aSTakarma pradezabandhaka jIva bhAgA. saMkhyA uttara bhAgA. 6/165-167/87 6/570-571/354 saMkhyA 6/572-562/356 9 mohanIya karma sattvakI apekSA saMkhyA va bhAgAbhAga sUcI (ka. pA./pustaka saM./ saM./pR. sN.)| saMketa-bhAgA-bhAgAbhAga / 4/286/132 4/287/133 5/466/278 1/466-506/276 za618/363 /616/364 6/127/66 6/128-130/67 - mUla yA uttara saMkhyA yA prakRti bhAgAbhAga sattvAsattva | jaghanya utkRSTa sthAna bhujagArAdi bandha asaMkhyAta bhAga Adi vRddhi 2/350-353/316 2/354-356/316 2/440-452/406 2/446-446/404 2/508-511/456 2/512/514/466 1 prakRti sattvakI apekSA bhAgA. 267-66/47 saMkhyA 2/70-76/46.53 uttara bhAgA. 2/160/167/151 saMkhyA 2/168-174/157 kaSAya bhAgA. 1/378-371/312 saMkhyA | 1/380-382/366 2 sthiti satvakI apekSAmUla bhAgA. saMkhyA uttara saMkhyA 3 anubhAga satvako apekSA bhAgA. ! hatahata samutpAttaka sthAna saMkhyA 1/187/127 uttara bhAgA. saMkhyA bhAgA. 3/18-103/58 3/104-11161 3/566/603/354 3/604-615/358 3/118-166/113 3/200-202/114 4/104-108/15 4/109-113/57 3/221-268/164 3/266-305/166. 4/365-367/227 4/368-373/228 1/08-12/16 563-67/56 5/345-350/220 5/351-356/224 15/152/101 1/153-117/102 5/460-462/288 5/463-46/284 5/176,120 15/180/121 1947-546/318 54550-452/320 jainendra sidAnta koza
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyAta saMgati saMkhyAta-de, sNkhyaa| saMkhyAtulya ghAta-Raising of number to its own Power. (dha. 5/pra. 28) saMkhyA vybhicaar-de.ny./III/6/8| sagAMta-manapara saMgatikA prabhAva par3anA svAbhAvika honeke kAraNa mokSamArga meM bhI sAdhuoMke lie durjanoM, striyoM va AryikAoM Adike saMsargakA kar3A niSedha kiyA gayA hai aura guNAdhikakI saMgatimeM rahanekI anumati dI hai| 1. saMgatikA prabhAva bha, A./mU./343 jo jArisIya mettI kerai so hoi tAriso ceva / bAsijjai cchariyA sA riyA vi kaNayAdisaMgaNa / 343 - jaise rI suvarNAdikakI jilhaI denese suvarNAdi svarUpakI dIkhatI hai vaise manuSya bhI jisakI mitratA karegA vaisA hI arthAt duSTa ke sahabAsase duSTa aura sajjanake sahavAsase sajjana hogaa|343| 2. durjanakI saMgatikA niSedha bha. A./mU./344-348 dujaNasaMsaggoe jahadi NiyagaM guNaM khu sajaNo vi| sIyalabhAva udayaM jaha pajahadi aggijoeNa 344aa sujaNo vi hoi lahuo dujjaNasaMmelaNAe doseNa / mAlA vi mollagaruyA hodi lahU maDayasaM siTThA / 345 // dujjaNasaMsaggIe saMkijjadi sjado vi doseNa / pANAgAre duddha piyaMtao baMbhaNo ceva / 346 / adisaMjado vi dujjaNakaraNa doseNa pAuNai dosaM / jaha dhUgakae dose haMso ya ho apAvo vi / 348 / - sajjana manuSya bhI durjanake saMgase apanA ujjvala guNa chor3a detA hai| agnike sahavAsase ThaNDA bhI jala apanA ThaNDApanA chor3akara kyA garama nahIM ho jAtA / arthAta ho jAtA hai 344 / durjanake doSokA saMsarga karanese sajjana bhI nIca hotA hai, bahuta kImata kI puSpamAlA bhI pretake (zabake) saMsargase kaur3okI kImatakI hotI hai / 346 / durjanake saMsarga se doSa rahita bhI muni lokoM ke dvArA doSayukta ginA jAtA hai| madirAgRhameM jAkara koI brAhmaNa dUdha pIve to bhI madyapI hai aisA loka mAnate haiM / 346 / mahAna tapasvI bhI durjanoM ke doSase anartha meM par3ate haiM arthAta doSa to durjana karatA hai parantu phala sajjanako bhoganA par3atA hai| jaise usalUke doSase niSpApa haMsa pakSI mArA gayA / 348, 3. laukikajanoMkI saMgatikA niSedha pra. sA./m /268 Nicchida suttattha pado samidakasAo tabodhigo cAvi / logigajaNasaMsaggaMNa cayadi jadi saMjado Na hadi / - jisane sUtroM ke padoko aura arthoMko nizcita kiyA hai, jisane kaSAyoMkA zamana kiyA hai aura jo adhika tapavAna hai aisA jIva bhI yadi laukikajanoM ke saMsargako nahIM chor3atA, to vaha saMyata nahIM hai / 2680 ra. sA./mU./42 loiyajaNasaMgAdo hoi mimuhrkuddildunbhaavo| loiyasaga tahamA jai vi ttiviheNa muMcAo / 42 / -laukika manuSyoM ko saMgatise manUSya adhika molanevAle vakkaDa kuTila pariNAma aura duSTa bhAvose atyanta krUra ho jAte haiM isalie laukikajanoMkI sagatiko mana-vacana-kAyase chor3a denA caahie| sa. za. mU./72 janebhyo bAka tataH spando manasazcittavibhramAH / bhavanti tasmAtsaMsarga janogI tatastyajet / 72 / =logoMke saMsargase vacanakI pravRtti hotI hai| usase manakI vyagratA hotI hai, tathA cittakI caMcalatAse cittameM nAnA vikalpa hote haiN| isalie yogI laukikajanoMke saMsargakA tyAga kre| bha. vi./vi./606/807/15 upavezana athavA gocarapraviSTasya gRheSu niSadyA kastatra doSa iti ceda brahmacaryasya vinAzaH khobhiH saha saMvA. sAt |...bhojnaarthinaaN ca vighnaH / kathamiva yatisamIpe bhujikriyA saMpAdayAmaH |...kimrthmymtr dArANa madhye niSaNNo yatikte na yAtIti / -AhAra ke lie zrAvakake dharapara jAkara vahA~ baiThanA yaha bhI ayogya hai| striyoM ke sAtha sahavAsa honese brahmacaryakA vinAza hotA hai| jo bhojana karanA cAhate hai unako vighna upasthita hotA hai, munike sanidhi meM AhAra lene meM unako saMkoca hotA hai..."ye yati striyoM ke bIca meM kyoM baiThate haiM, yahA~se kyoM apane sthAnapara jAte nahIM ?" gharake loga aisA kahate haiN| paM.dha./u./655 sahAsaMyamibhirlokaH saMsarga bhASaNaM ratim / kuryAdAcArya ityeke nAsau sUrina cAIta. 16531 = AcArya asaMyamI puruSoM ke sAtha sambandha, bhASaNa, prema-vyavahAra, kare koI aisA kahate haiM, parantu baha AcArya na to AcArya hai aura na arhavakA anuyAyI hii|655|| 4. taruNajanoMkI saMgatikA niSedha bha, A./mU./1072-1084 khobhedi pattharo jaha he paDato pasaNNamavi pNk| khobhei tahA mohaM pasaNNamavi taruNasaMsaggI / 1072 / saMDaya saMsaggIe jaha pAdu' saMDao'bhilasa di surN| virue taha payaDIe saMmoho taruNagoTThIe / 1078 / jAdo khu cArudatto goTThodosaiNa taha viNIdo vi| gaNiyAsatto majjAsatto kuladUsao ya tahA / 1021 pariharai taruNa goTThI visaM va buDhAsale ya aaydnne| jo vasai kuNai guruNisaM so Niccharai baMbhaM / 1884 / -jaise bar3A patthara sarobarameM DAlanese usakA nirmala pAnI uchalakara malina banatA hai vaisA taruNa saMsarga manake acche vicAroMko malina banAtA hai / 1072 / jaise madyapIke sahavAsase madyakA prAzana na karanevAle manuSyako bhI usake pAnakI abhilASA utpanna hotI hai vaise taruNoke saMgase vRddha manuSya bhI viSayoMkI abhilASA karatA hai / 1078 / jJAnI bhI cArudatta kusaMsargase gaNi kAmeM Asakta huA, tadanantara usane madya meM Asakti kara apane kulako dUSita kiyA |1082jo manuSya taruNoMkA saMga viSa tulya samajhakara chor3atA hai, jahA~ bRddha rahate haiM, aise sthAnameM rahatA hai, gurukI AjJAkA anusaraNa karatA hai vahI manuSya brahmacaryakA pAlana karatA hai| * sallekhanAmeM saMgatikA mahattva-de sallekhanA/5 5. satsaMgatikA mAhAtmya bha. A./mU /350-353 jahadi ya Ni yayaM dosa pi dujaNo suyaNavaiyaraguNeNa / jaha merumalliyaMto kAo Niyayacchavi jahadi / 350 / kusamamagaMdhamavi jahA devayasesatti karide siise| taha suyaNamajhatrAsI vi dujjaNo pUio hoi / 351 // saMviggANaM majjhe appiyadhammo vi kAyaro vi nnroN| ujjamadi karaNacaraNe bhAvaNabhayamANalajjAhi // 352 / sa viggovi ya saMviggadaro sNvegmjjhaarmmi| hoi jaha gaMdhaduttI payaDisura bhidavya saMjoe / 353 / - durjana manuSya sajjanoM ke sahavAsase pUrva doSoMko choDakara guNoMse yukta hotA hai, jaise-kauvA merukA Azraya lenese apanI svAbhAvika mAlina kAntiko chor3akara suvarNa kAntikA Azraya letA hai / 350 nirgandha bhI puSpa yaha devatAkI zeSA hai-prasAda hai aisA samajhakara loka apane mastakapara dhAraNa karate haiM vaise sajjanoM meM rahanevAlA durjana bhI pUjA jAtA hai / 351 / jo muni saMsArabhIru manuSyoM ke pAsa rahakara bhI dharma priya nahIM hote haiN| to bhI bhAvanA, bhaya, mAna aura lajjAke vaza pApa kriyAoMko ve tyAgate haiM 1352 / jo prathama hI saMsArabhIru haiM ve saMsArabhoruke sahavAsase adhika saMsAra bhIru hote haiN| svabhAvataH gandhayukta kastUrI, candana vagairaha padArthoMke sahavAsase kRtrima gandha pUrva se bhI adhika sugandhayukta hotA bha, A./mU /1073-1083 kalusIkadaMpi udayaM accha' jaha hoi kdyjoenn| kaluso vi tahA moho uksamadi hu buDhasevAe / 1073 / jainendra siddhAnta koza
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgati saMgati taruNo vi buDhsIlI hodi Naro buDhusaMsio acirA / lajjA saMkAmANAvamAga bhayadhamma buTTIhi / 1876 / taruNassa vi veragga pahAvijjadi parassa buDha DhehiM / pahA vijai pADacchI vi hu vacchassa pharuseNa / 1083 / -jaise malina jala bhI kataka phalake saMyogase svaccha hotA hai vaisA kaluSa moha bhI zIla vRdroMke saMsarga se zAnta hotA hai / 1073 / vRddhoke saMsargase taruNa manuSya bhI zIghra hI zIla guNokI vRddhi honese zIlavRddha banatA hai| lajjAse, bhItise, abhimAnase, apamAnake Darase aura dharma buddhise taruNa manuSya bhI vRddha banatA hai 11076 / jaise bachar3e ke sparzase gauke stanoM meM dugdha utpanna hotA hai vaise jJAnavRddha, vayovRddha aura tapovRdvoM ke sahavAsase taruNake manameM bhI vairAgya utpanna hotA hai / 1083 / karala/46/5 manasaH karmaNazcApi zuddhermula susaMgatiH / tadvizuddhau yataH satyAM saMzuddhirjAyate tayo, / / - manakI pavitratA aura karmoMkI pavitratA AdamIkI sagatikI pavitratApara nirbhara hai|5| jJA./15/16-36 vRddhAnujovinAmeva syushcaaritraadisNpd| bhavatyapi ca nirlepaM manaH krodhAdikazmalam / 16 / mithyAtvAdi bhagottuGgazRGgabhaGgAya kalpitaH / vivekaH sAdhusaGgottho vajrAdaghyajayo nRNAm // 24 // ekaiva mahato sevA syAjjetrI bhuvntrye| yayaiva yaminAmuccarantajyotibiz2ambhate / 27 dRSTvA zrutvA yamI yogipuNyAnuSThAnamUji. tam / AkrAmati nirAtaGkaH padavoM tairupAsitAm / 28 / vRddhoMkI sevA karane vAle puruSoM ke ho cAritra Adi sampadA hotI haiM aura krodhAdi kaSAyose mailA mana nirlepa ho jAtA hai / 16 / satpuruSoM kI saMgatise utpanna huA manuSyoMkA viveka mithyAtvAdi parvatoM ke U~ce zikharoM ko khaNDa-khaNDa karaneke lie vajrase adhika ajeya hai / 24 / isa tribhuvanameM satpuruSoM kI sevA hI ekamAtra jayanazIla hai| isase muniyoM ke antarame jJAnarUpa jyotikA prakAza vistRta hotA hai / 27 / saMyamI muni mahApuruSoMke mahApavitra AcaraNa ke anuSThAna ko dekhakara yA sunakara una yogIzvaroMkI seyI huI padavIko nirupadrava prApta karatA hai| ana. gha./4/100 kuzIlo'pi suzola' syAta sadgoSThyA mAridattavat / - kuzIla bhI sadgoSThIse suzIla ho jAtA hai, mAridattakI bhaaNti| ekAsanapara baiThanA, ina kAryoMse alpa dhairya vAle aura svacchandase bolanA-ha~sanA vagairaha karane vAle puruSakA mana agnike samIpa lAkhakI bhaoNti pighala jAtA hai / 1012 / strI sahavAsase manuSya kA mana mohita hotA hai, maithunakI tIvra icchA hotI hai, kAraNa-kAryakA 'vicAra na kara zIla taTa ullaMghana karaneko utArU ho jAtA hai / 1063 / mAtA, apanI lar3akI aura bahana inakA bhI ekAntameM Azraya pAkara manuSya kA mana kSubdha hotA hai. anyakA to kahanA hI kyA / 1065 / jo puruSa svIkA saMsarga viSake samAna samajhakara usakA nitya tyAga karatA hai vahI mahAtmA yAvajjIvana brahmacarya meM dRr3ha rahatA hai / 1102 / mU. A./176 taruNo taruNIe saha kahA va sallAvaNaM ca 'jadi kujjaa| ANAkobAdIyA paMcavi dosA kadA teNa / 17 / -yuvAvasthA vAlA muni javAna svIke sAtha kathA va hAsyAdi mizrita vArtAlApa kare to usane AjJAkopa Adi pA~co hI doSa kiye jaannaa| bo. pA/mu./57 pasumahilAsaDhasaga kusolasaMga Na kuNai vikahAo... patrajjA e rasA bhaNiyA / 57 =jina pravajyAmeM pazu, mahilA, napaMsaka aura kuzIla puruSakA saMga nahIM hai tathA vikathA na kare aisI pravrajyA kahI hai|57 li. pA./mU./17 rAgo karedi Nicca mahilAvaggaM paraM ca dUsei / IsaNa jANavihINo tirivaravajoNI Na so samaNo / 17 / - jo liga dhAraNa. kara striyoMke samUhake prati rAga karatA hai, nirdoSIko dUSaNa lagAtA hai, so muni darzana va jJAna kara rahita tithaMca yonisA pazusama hai / 6. guNAdhikakA hI saMga zreSTha hai pra. sA./mU./270 tamhA samaM guNAdo samaNo samaNaM guNe hi vA ahiyaM / adhiSasadu tamhi NiccaM icchadi jadi daravaparimokvaM / 270 / -- ( laukika jana ke saMgase saMyata bhI asaM yata hotA hai / ) isalie yadi zramaNa duHkhase parimukta honA cAhatA ho to vaha samAna guNoM vAle zramaNake athavA adhika guNoM vAle zramaNa ke saMgameM nivAsa karo 1270 / 7. striyoM AdikI saMgatikA niSedha bha.A./mU./334/554 savvattha ithivaggammi appamatto sayA abiisttho| Nittharadi baMbhaceraM tavivarIdo Na Nittharadi // 334 // sampUrNa khomAtrameM muniko vizvAsa rahita honA cAhie, pramAda rahita honA cAhie, tabhI Ajanma brahmacarya pAlana kara sakegA, anyathA brahmacarya ko nahIM nibhA skegaa| bha. A./mU./1012-1102 saMsaggoe purisassa appasArassa lachapama rss| aggisamIve lakkheva maNo lahameva viyalAi / 1062 / saMsaggIsammUDho mehU gasahido maNo hu dummero| puvAvaramagaNatA laMghejja susIlapAyAraM / 1063 / mAda suTaM ca bhagiNImegate alliyaMtagasta mnno| khubhai parassa sahasA ki puNa sesAsu mahila su / 1065 / jo mahilAsaMsaragI visaMva daLUNa pariharai nnicN| Nittharaha baMbhacera jAvajIvaM akaMpo so // 1102 / strIke sAtha sahagamana karanA. 8. AryikAkI saMgatikA niSedha bha.A/mU./331-336 therassa vi tava sissa vi bahussudassa vi pamANa bhU dassa / ajjAsaM saggIe jaNapaNayaM havejjAdi / 331 // jadi vi saya thirabuddhI tahA bi sNsggilddhpsraae| aggisamIve va ghadaM vilejja cittaM khu ajjAe / 33 / khelapaDidamapANa Na taradi jaha macchiyA vimocedaM / ajjANucaro Na taradi taha appANa vimoce, 1336 / = muni, vRddha, tapasthI, bahuzruta aura janamAnya hone para bhI yadi AryikAkA sahavAsa karegA to vaha logoM kI nindAkA sthAna banegA hii|331|| muni yadyapi sthira buddhikA dhAraka hogA to bhI munike sahabAsase jisakA citta caMcala huA hai aisI AyikAkA mana agnike samIpa dhI jaisA pighala jAtA hai / 3333 jaise manuSyake kaphame par3I mavaravI usase nikalaneme asamartha hotI hai vaise AryikAke sAtha paricaya kiyA muni chuTa kAga nahIM pA sakatA / 336 / mU. /177-185 ajjAgamaNe kAle Na atthidavvaM taheba ekkeNa / tAhiM puNa sallAbo Na ya kAyayo akajjeNa 1177 / tAsi puNa pucchAo ekasse Naya kaheja ekko du| gaNiNoM purao kiccA jadi pucchai to kahedavaM / 178 / No kappadi viradANaM viradImubAsayamiha ciThedu / tattha NisejjauvaTuNasajjhAhAra bhivaravabosaraNe / 180 kaNNaM vidhavaM aMteuriyaM taha sairiNI saliMga vaa| acireNalliyamANo atra vAdaM tattha pappodi 1821 =AryikA Adi striyoMke Aneke samaya muniko baname akelA nahIM rahanA cAhie aura unake sAtha parma kAryAdi prayojanake binA bole nhiiN|177| una AryikAoM meM se yadi eka AryikA kucha pUche to nindAke bhayase akelA na rhe| yadi pradhAna AryikA agAr3I karake kucha pUche to kaha denA cAhie !178 / saMyamI muniko ArthikAoMkI vastikAmeM ThaharanA, baThanA, sonA, svAdhyAya karanA, AhAra va bhikSA grahaNa karanA tathA pratikramaNa va malakA tyAga karanA Adi kriyA nahIM karanI cAhie 1180kanyA, vidhavA, rAnI vA vilAsinI, svecchAcAriNI tathA dokSA dhAraNa karane vAlI, aisI striyoM ke sAtha kSaNamAtra bho vArtAlApa karatA muni loka nindAko pAtA hai / 18 // jainendra siddhAnta koza
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgati 120 saMjJA 9. AryikAko sAdhuse sAta hAtha dUra rahanekA niyama mU. A./165 paMca cha satta hatthe sUrI ajjhAvago ya sAdhU y| parihari aNajjAo gavAsaNeNeva baMdati / 165 / =AryikAe~ sAdhuse pA~ca hAtha dUrase, upAdhyAyako chaha hAtha dUrase aura sAdhuoM ko sAta hAtha dUrase gau Asanase baiThakara namaskAra karatI haiM / 19 / / 1. kathaMcit ekAntameM AryikAkI saMgati pa. pu./106/225-228 grAmo maNDaliko nAma tamAyAta. sudarzanaH / munimudyAnamAyAta banditvA taM gatA janAH / 225 // sudarzanAM sthitA tatra svasAraM saco va van / IkSito vedavatyA'sau satyA zramaNayA tayA / 226 / tato grAmINalokAya samyagdarzanatatparA | jagAda pazyatevRkSa zramaNaM bratha sundaram / 227 / mayA muyopitA sArka sthito rahasi biikssit| tata. kaizcita pratItaM tanna tu kaizcidvicakSaNa / 228 / - usa grAmameM eka sudarzana nAmaka muni aaye| vandanA kara jaba saba loga cale gaye taba unake pAsa eka sudarzanA nAmakI AryikA jo ki munikI bahana thI baiThI rahI aura muni use sadvacana kahate rahe / apane Apako samyagdRSTi batAne vAlI vedavatI ( sItAke. pUrva bhavakI paryAya ) ne gA~vake logoMse kahA ki maiMne una sAdhuoMko ekAntameM sundara strIke sAtha baiThe dekhA hai| * pAzrvasthAdi muni saMga niSedha-de0 sAdhu/5 / kara bhAga jAtA hai| aise logoMse maitrI raba nese to akelA rahanA hI hajAragubhA acchA hai / 4 / sajJA-kSudra prANIse lekara manuSya va deva taka sabhI saMsArI jIvoM meM AhAra, bhaya, maithuna va parigraha ina cArake prati mo tRSNA pAyI jAtI hai use saMjJA kahate haiN| nicalo bhUmioM meM ye vyakta hotI haiM aura UparakI bhUmikAoM meM avyakta / 1. saMjJA sAmAnyakA lakSaNa 1. nAmake arthameM sa. si./2/24/181/10 saMjJA nAmetyucyate / - saMjJAkA artha nAma hai| (rA. vA./2/24/5/136/13) / 2. jJAnake arthameM de. matijJAna/1 mati, smRti, saMjJA, cintA ye sarva samyagjJAnakI saMjJAe~ haiN| sa. si./1/13/106/5 saMjJAnaM sNjnyaa| = 'saMjJAnaM saMjJA' yaha inakI vyutpatti hai| go. jo./mU./660 No iMdiyaAvaraNaratra ovasamaM tajjabohaNaM saNNA / = noindriyAvaraNa karmake kSayopazamako yA tajjanya jJAnako saMjJA 11. mitratA sambandhI vicAra 1. mitratAmeM parIkSAkA sthAna kurala/80/1.3,10 aparIkSyaiva maitrI ceta kaH pramAdo hyataH prH| bhadrAH prIti vidhAyAdau na tAM muJcanti karhicit / / kathaM zIlaM kulaM kiM kaH saMbandhaH kA ca yogytaa| iti sarva vicAryeva kartavyo mitrasaMgrahaH / vizuddhahRdayarAyaH saha maitrI vidhehi vai / upayAcitadAnena muJcasvAnArya mitratAm / 10 / isase bar3hakara apriya bAta aura koI nahIM hai ki binA parIkSA kiye kisI ke sAtha mitratA kara lI jAya, kyoMki eka bAra mitratA ho jAne para sahRdaya puruSa 'phira chor3a nahIM sktaa|1jis manuSyako tuma apanA mitra banAnA cAhate ho usake kulakA, usake guNa-doSoMkA, kina-kinake sAtha usakA sambandha hai, ina saba bAtoMkA vicAra kara, pazcAt yadi vaha yogya ho to mitra banA lo|3. pavitra logoM ke sAtha bar3e cAvase mitratA karo, lekina jo ayogya haiM unakA sAtha chor3a do, isake lie cAhe tumheM kucha bhI denA par3e / / 2. mitratAmeM vicAra svatantratAkA sthAna kurala/81/2,4 satyarUpAta tayomaitrI vartate vijJasamatA / svAzrito yatra pakSau dvau bhavato nApi bAdhakaH // 2 // pragADhamitrayorekaH kimapyanumati vinA / kurute ced dvitIyo'pi sakhyamAdhyAya hRSyati / 4 / -saccI mitratA vahI hai jisameM mitra Apasa meM svatantra raheM aura eka-dUsarepara dabAva na DAleM / vijJajana aisI mitratAkA kabhI birodha nahIM karate / / jaba ki jina do vyaktiyoM meM pragAr3ha maitrI hai unameMse eka dUsare kI anumatike binA hI koI kAma kara letA hai to dUsarA mitra Apasake premakA dhyAna karake usase prasanna hI hogaa|4| 3. ayogya mitrakI apekSA akelA rahanA hI acchA hai kurala/82/4 palAyate yathA yuddhAta pAtayitvAzvavArakam / kutsyasaptistathA mAyI kA siddhistasya sakhyataH 14 / -kucha AdamI usa akkhar3a ghor3ekI taraha hote haiM ki jo yuddhakSetra meM apane sabArako girA 3. icchAke arthameM sa. si./2/24/12/1 AhArAdiviSayAbhilASaH saMjJati / AhArAdi viSayoMkI abhilASAko saMjJA kahA jAtA hai| (rA.vA./2/24/7/ 136/17) / paM.sa prA./1/51 iha jAhi nAhiyA vi ya jIvA pAvaM ti dAruNaM dukkheN| sevaMtA vi ya ubhe||51|| = jinase bAdhita hokara jIva isa lokameM dAruNa duHkhako pAte haiM, aura jinako sevana karanese jIva donoM hI bhavoMmeM dAruNa duHkhako prApta karate haiM unheM saMjJA kahate haiN| (paM. sN.| saM./1/344); (go. jI./mU /134) / go.jI./jI. pra./2/21/10 AgamaprasiddhA vAJchA saMjJA abhilASa iti / - AgamameM prasiddha vAJchA saMjJA abhilASA ye ekArthavAcI haiM / (go. jI./jI. pra./134/347/16) / 2. saMjJAke bheda gha. 2/1.1/413/2 saNNA caubihA AhAra-bhaya-mehaNapariggahasaNNA cedi|-khiinnsnnnnaa vi atthi (pR. 416/1) / -saMjJA cAra prakArakI hai| AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA aura prigrhsNjnyaa| kSINa saMjJAvAle bhI hote haiM / (dha.2/1,1/416/1); (ni. sA./ tA. vR./ 66); (go. jI/jI.pra | 134/347) / 3. AhArAdi saMjJAoMke lakSaNa go. jI./jI. pra./135-138/348. 351 AhAra-viziSTAnnAdau saMjJAbAbchA AhArasaMjJA (135-348) bhayena utpannA palAyanecchA bhayasaMjJA (136/346) maithune-mithunakamaNi suratavyApArarUpe saMjJA-vAJchA maithunasaMjJA (137/350) parigrahasaMjJA-tadarjanAdi bAJchA jAyate / (138/351) - viziSTa annAdimeM saMjJA arthAt vAgchAkA honA so AhArasaMjJA hai| (135/348) atyanta bhayase utpanna jo bhAgakara chipa jAne AdikI icchA so bhayasaMjJA hai| maithunarUpa kriyAmeM jo bAbchA usako maithunasaMjJA kahate haiN| dhana-dhAnyAdike arjana karane rUpa jo vAJchA so parigrahasaMjJA jaannii| dha.2/1,1/416/3 edAsiM cauNDaM saNANaM abhAvo khINasaNNA NAma / -ina cAroM saMjJAoM ke abhAvako kSINasaMjJA kahate haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJA 121 4. AhArAdi saMjJAoMke kAraNa 8. saM. / prA./1/52-55 AhAradaMsaNeNa ya tassuvaogeNa UNakuTheNa / sAdirudIraNAe hodi hu AhArasaNNA du / 52| aha bhImadaMsaNeNa ya tasvaogeNa kaNasase bhayakammudIraNAra bhayasANA jAyade pahi 153 paridarasabhoyaNe yatastunoge kuzIlavaNAra vedassudIraNAe mehuNasaNNA havadi evaM // 54 // ubagaraNadaMsaNeNa yatastaogeNa mukhiyA va lohassudIraNAe parijAyate sA // 55 // - bahiraMgameM AhArake dekhanese usake upayoga aura udararUpa koDake khAlI honepara tathA antaraMga meM asAtA bedanIyakI udIraNA honepara AhAramA utpanna hotI hai 51 hiraMga ati bhImadarzanase. usake upayogase, zaktikI hInatA honepara, antaraMga bhayakarma kI udIraNA honepara bhayasaMjJA utpanna hotI hai // 53 bahiraMga gariSTha svAdiSTha aura rasayukta bhojana karanese, pUrva-bhukta viSayoMkA dhyAna karanese, kuzIlakA sevana karanese tathA antaraMga bedakarmakI udIraNA honepara maithunasaMjJA utpanna hotI hai // 54 mahira garne bhogopabhoga ke sAdhanabhUta upakaraNoMke dekhanese unakA upayoga karanese, unameM mUrchAfbhAva rakhanese tathA antaraMga meM lobhakarmakI udIraNA honepara parigrahasaMjJA utpanna hotI hai 55 gojI./125-138) (paM.saM./saM./9/348-331) / 5. saMjJA va saMjJImeM antara sa.si./2/24/1818 nanu ca saMjJina ityanenaiva gatArthatvamanaskA iti vizeSaNamanarthakam yato manovyApArahitAhitaprAptiparihAra parIkSA saMjJApi saMmeti taya kam saMjJAzabdArthavyabhicArAta saMjJAnAmetyucyate tavantaH saMjJina iti sarveSAmatiprasaGgaH saMjJA jJAnamiti caiva sarveSAM prANinAM hAnAtmakatvAdatiprasaGgaH AhArAdiviSayAbhilASa' saMjJeti cet / tulyaM tasmAtsamanaskA ityucyate / - prazna - sUtra meM 'saMjJinaH' itanA pada denese hI kAma cala jAtA hai, ataH 'samanaskAH ' yaha vizeSaNa denA niSphala hai, kyoMki hita kI prApti aura ahitake zyAgakI parIkSA karanemeM manakA vyApAra hotA hai| yahI saMjJA hai uttara yaha kahanA ucita nahIM hai, kyoMki saMjJA zabda ke artha meM upabhicAra pAyA jAtA hai| saMjJAkA artha nAma hai| yadi nAma vAle jIva hI mAne jAyeM to sabhI jIvoMko saMjhIpanekA prasaMga prApta ho jAyegA / saMjJAkA artha yadi jJAna mAna liyA jAtA hai to bhI sabhI prANI jJAna svabhAvI honese sabako saMjJopanekA prasaMga prApta hotA hai| yadi AhArAdi viSayoMkI abhi Parent saMjJI kahA jAtA hai to bhI pahale ke samAna doSa prApta hotA hai| cU~ki yaha doSa prApta na ho ataH sUtra meM 'samanaskA:' graha pada rakhA hai| (rA.vA./2/14/7/11/90) 6. veda va maithuna saMjJAmeM antara , gha. 2 / 11 / 413 / 2 methunasaMjJA vedasyAntarbhavatIti cenna vedatrayodayasAmAnyanibandhanamai nahAyA vedodayavizeSaNasyAnupapatteH / prazna- maithuna saMjJAkA vedane antarbhAva ho jaayegaa| uttara- nahIM, kyoMki tInoM vedoMke udaya sAmAnyake nimittase utpanna huI maithuna saMjJA aura veda ke udaya vizeSa svarUpa veda, ina donoM meM ekatva nahIM bana sakatA hai / 7. lobha va parigraha saMjJA meM antara ma 2/1.1/413/4 parigrahasaMjJApi na sone karamAskandati lobhIdavasAmAnyasyAlIvAhmArthasobhataH parigrahasaMjJAmAdadhAnato bhedAda / = parigraha saMjJA bhI lobha kaSAyake sAtha ekatvako prApta nahIM hotI hai; kyoMki bAhya padArthoMko viSaya karanevAlA honeke kAraNa parigraha sajJAko dhAraNa karanevAle lobhase lobhakaSAyake udayarUpa sAmAnya bhA0 4-16 saMjJI lobhakA bheda hai| (arthAt bAhya padArthoMke nimitta se jo lobha vizeSa hotA hai use parigraha saMjJA kahate haiM) aura sobha upAyake udayase utpanna pariNAmoMko lobha kahate haiM / 8. saMjJAoMkA svAmitva - go. jI. jI. pra. 702 / 1136/6 mithyAhAdipamatAnta AhArAdi cata saMjJA bhavanti paThaguNasthAne AhArasaMjJA myukhinnA / zeSAstisaH ammacAdiSukaraNAtra bhayasaMjJA vyucchinnaa| anivRttikaraNaprathamasavedabhAgAntamaithunaparigrahasaMjJe staH / tatra maithunasaMjJA yunA sUkSmasAmparAye parigrahasaMjJA vyucchinnA / upari upazAntAdiSu kAryarahitA api saMjJA na santi kAraNAbhAve kAryasyApyabhAvAdamithyA guNasthAna se lekara pramata paryanta cAroM saMjJAe~ hotI haiM paTTa guNasthAna meM AhAra saMzAkA cheda ho jAtA hai| apUrvakaraNa paryata zeSa tIna saMjJA hai tahA~ bhaya saMjJa kA vida ho jAtA hai / anivRttikaraNa ke saveda bhAga paryanta maithuna aura parigraha do saMjJAe~ haiN| hA~ maithunakA viccheda ho gyaa| taba sUkSma sAmparAyameM eka parigrahasaMjJA raha jAtI hai, usakA bhI vahA~ viccheda ho gyaa| taba Uparake upazAnta Adi guNasthAnameM kAraNake abhAva meM kAryakA abhAva hotA hai, ataH vaha kArya rahita bhI saMjJA nahIM hai| 1 9. apramattAdi guNasthAnoM meM saMjJA upacArase hai - dhaM. 2/9.1/413433/63 yadi catasro'pi saMjJA AlIDhabAhyArthAH, apramattAnAM saMjJAbhAvaH syAditi cenna tatropacAratastatsatyAbhyupa gamAt / 493/6 (kAraNa kammodaya saMbhavAdo bhayame pariggahasaNNA atthi ( 433 / 3) / prazna- yadi ye cAroM hI mAhyA saMsargase utpanna hotI hai to apramata guNasthAnavartI jIvo ke saMjJAoMkA abhAva ho jAnA caahie| uttera-nahIM kyoMki apramattoM meM upacArase una saMjJAoMkA sadbhAva svIkAra kiyA gayA hai / bhaya Adi saMjJAoMke kAraNabhUta karmoMkA udaya saMbhava hai isalie upacAra bhaya aura maithuna saMjJAe~ haiN| go. jI./mU./702 chaTThotti paDhamasaNNA sakajja sesA ya kAraNAvakhA / - midhyAtva se lekara ammata paryanta cAroM hI saMjJAe~ kAryarUpa hotI haiM / kintu Upara ke guNasthAnoMmeM tIna Adika saMjJAe~ kAraNarUpa hotI haiN| (go.ka./mU./ 136 ) / 10. saMjJA karmake udayase nahIM udIraNAse hotI hai .. 2/1.1/433/2 AsAdAvedaNIyassa udIraNAbhAvAdI AhAra saNNA appamatta saMjadassa Natthi = - amAtA vedanIya karma kI udIraNAkA abhAva honese apramatta saMyata ke AhAra saMjJA nahIM hai / de, saMjJA / 4 cAroM saMjJAoMke svasva karmakI udIraNA honepara vaha vaha saMjJA utpanna hotI hai / * saMjJAke svAmitva sambandhI guNasthAna Adi 20 prarUpaNAe~ / 3. sada * saMjJA prarUpaNAkA kapAya mArgaNAmeM amtamova / 2. mArgA saMjJAsaMjJa - kSetrakA eka pramANa vizeSa / aparanAma sannAsanna - de. gaNita / T / 1 / saMjJI - manake sadbhAva ke kAraNa jina jIvoMmeM zikSA grahaNa karane va vizeSa prakArase vicAra, tarka Adi karanekI zakti hai ve saMjJI kahalAte haiN| yadyapi cIMTI Adi vRda jantuoM meM bhI padArtha kI prApti ke prati gamana aura aniSTa padArthoMse haTane kI buddhi dekhI jAtI hai para uparoka lakSaNa ke abhAva meM ve saMjJI nahIM kahe jA sakate jainendra siddhAnta koNa
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJI 1. saMjJI - asaMjJI sAmAnyakA lakSaNa 1. zikSA Adi ghATIke artha paM. saM. / prA./1/1973 sikkhAkiriovaesA AlAvagAhI manovala beNa / jo jovo so saNNI tavtrivarIo asaNNI ya / 173 / jo jIva manake avalambanase zikSA, kriyA, upadeza aura AlApako grahaNa karatA hai use hI kahate haiM, jo isase viparIta hai usako asaM bar3hate haiN| ( . 141.104/10/152) (rA.sA./2/12); (go. jI./mU./ 661) (paM.saM./saM. 1/396) / rA. vA./1/0/11/602/27 zikSA kAhI saMko, tadviparIto'saMjJo / jo jIba zikSA, kriyA, upadeza aura AlApako grahaNa karatA hai so saMjJI aura usase viparIta asaMjJI hai / ( dha. 1 / 1.1.4/ 152/4 ); (dha. 7/2,1,3 / 7 / 7); ( paM. kA./tA. vR./117/180/13 ) | 2. mana sahita arthameM ta. sU. / 2 / 24 saMjJinaH samanaskAH | 24| manavAle jIvasaMjJI hote haiN| 4. 1/1.1.25/256/6 122 paM. saM. / /1/104-176 mImaMsa jo macamidara ca / sikkha NAmeNediya samaNo amaNo ya vivarIo | 174 | evaM kae mae puNa evaM hoditti kajja nnisspttii| jo du vicAra jIvo so saNi asaNi iyaro ya / 1751 - jo jIva kisI kAryako karane se pUrva kartavya aura akartavyakI mImAMsA kare, tattva aura atatvakA vicAra kare, yAgyako sAMdhe aura usake nAmako pukAranepara Ave so samanaska hai usase viparIta amanaska hai| ( go. jI./mU / 662 ) jo jIva aisA vicAra karatA hai ki mere isa prakAra kAryake karanepara kAryakI niSpatti hogI, vaha saMjJI hai aura isase viparIta asajJI hai / " rA. bA. 2/6/2/10/13 hitAhitAparIkSA pratyasAmadhye azila| hitAhita parIkSA ke prati asAmarthya honA so ahila hai| manaH sadasyAstIti 1/11/12/3 samyak jAnAtIti saMjJI | jo bhalI prakAra jAnatA hai usako saMjJa arthAt mana kahate haiM. vaha mana jisake pAyA jAtA hai usako saMjJI kahate haiM / go, jo./mU./660 NoI diya AvaraNakhaovasamaM tajjabohaNaM saNNA / sA jasmA so dusaro karmake kSayopazamase tajjanya jJAnako saMjJA kahate haiM vaha jisako ho usako saMjJI kahate haiM aura jinake yaha saMjJA na ho kintu kevala yathAsambhava indriya jJAna ho usako asaMhI kahate haiN| paM. kA./tA.vR./117/100/15 nodriyAvaraNasyApi kSayopazamalAbhAtyo bhannodriyAvaraNa karmake kSayopazama se jIva saMkSI hote haiN| pATI i. saM/TI./12/2011 samasta zubhAzubha nAnAvikalpajAlarUpaM mano bhaNyate, tena saha ye vartante te samanaskAH sajJinaH tadviparItA amanaskA asaMjJinaH jJAtavyA / samasta zubhAzubha vikalpoMse rahita paramAtmarUpa dravya usase vilakSaNa aneka taraha ke vikalpajAla rUpa mana hai, usa manase sahita jIvako saMjJI kahate hai| tathA manase zUnya amanaska arthAt asaMjJI hai / 2. saMjJI mArgaNAke bheda 9/9.1902/408 pAnAdeNa asthi saggI asaNNI | 172 ) [Netra saNNi kSetra asaNNaNAM vi asthidha / 2 ] / -saMjJI mArgaNA anuvAda se saMjJI aura asaMjJI jIva hote haiM / 172 // saMjJI tathA asaMjJI vikalpa rahita sthAna bhI hotA hai| ( rA. vA./6/7/ 19/604/18); ( dha. 2 / 11 / 416 / 11 ); (dra.saM./TI./13/40/3) / 3. saMjJI mArgaNAkA svAmitva 2. gati AdikI apekSA diyA peyA paM.kA./sU./199 mapariNAmavirahiyA jIvA = mana pariNAmase rahita ekendriya jIva jAnane / rA.pA/2/11/2/12/20 ekadvitricaturindriyANAM padriyeSu keSazcita manoviSaya vizeSavyavahArAbhAvAta amanaska eka, do, sIma, cAra aura pA~ca indriyoM koI jIva manake viSayabhUta vizeSa vyApAra ke abhAva se amanaska haiN| i.TI./12/2014. saMparsa piyAstiryaca evaM nAravamanuSya devAH pacendriyA evaM sAhAta pare sarve dvitripturindriyaaH| bAharasUkSmA ekendriyAste'pi ani e = paJcendriya jIva saMjJI tathA asaMjJI donoM hote haiM, aise saMjJI tathA asaMhI donoM pacendriya tica hI hote haiN| nArakI manuSya aura deva saMjJI paMcendriya hI hote haiN| paMcendriya se bhinna anya saba indriya, trIya aura caturindriyajIva mana rahita asaMhI hote haiN| bAdara aura sUkSma ekendriya haiM ve bhI...asaMjJI hai / go.ja./jI.pra./610/1111/- jIvasamAsau saMhiparyAya | saMjJI ho / tuna asaMjJiNInaH sthAvarakAyAyasaMpanta midhyAdRkSiguNasthAne eva syAnniyamena tatra jIvasamAsA dvAdazasaMjJino dvayAbhAvAt / -saMjJImArgaNAmeM paryApta aura apane do jIvasamAsa hote haiM asaMhI jI sthAyaskAyase lekara ajJI paMcendriya paryanta hote haiN| inameM eka mithyAtva guNasthAna tathA jovasamAsa saMjJI sambandhI paryApta aura ina doko chor3akara zeSa bAraha hote haiM / 2. guNasthAna va samyaktvakI apekSA pa. 9/11/100/408 rugNI miSyATThi-paDa jAya lokakasAya - vIyarAya-chadumatthA tti | 173 - saMjJI jIva mithyAdRSTi guNasthAna se lekara kSINakaSAya, vItarAga, chadmastha guNasthAna taka hate haiN| Ti. pa./5/266 tetIsa saMjUda sirijamANa sabvakAlammi / micchattaguNadvANaM vocchaM saNNINa taM mAnaM / 2hAsaMjJI jIvoMko chor3akara zeSa tetIsa prakArake bhedoMse yukta tiyaMcoMke (de. jIvasamAsa ) sarva kAla meM eka mithyAtva guNasthAna rahatA hai / go.jI./mU./660sI viyahudI loga sAoti hodiniyameNa / - hI jI sahI midhyAdRSTise lekara kSINakaSAya paryanta hote haiN| de. saMjJI/3/1 meM go. jo. asaMjJI jIvoMmeM niyamase eka mithyAtva guNasthAna hotA hai| go.ka./jI. pra./551/053/4 sAsAdanarucau... asaM jJisaMjJitithaMDamanuSyeSu sAsAdanasamyak saMjJI asaMjJI vica manuSyoM 4. ekendriyAdikamai manake abhAva saMbaMdhI zaMkA samAdhAna rAvA./2/16/30-32/402/26 yadi mano'ntare yA bedanAgamo na spAya ekendriyavizlendriyANAmasa picendriyArNA ca vedanAtagamo na syAt / 30/ pRthagupakArAnupalambhAt tadabhAva iti cet; ma guNadoSavicArAdi31 svantaHkaraNaM manaHyadi manake binA indriyoMmeM svayaM sukha-duHkhAnubhava na ho to ekendriya vikalendriya aura asaMhI paMcedriyajamoko duHkhakA anubhava nahIM honA caahie| prazna - manakA ( indriyoM se ) pRthaka upakArakA abhAva honese manakA bhI abhAva hai ? uttara- nahIM, guNa-doSa vicAra Adi manake svatantra kArya haiM isalie manakA svatantra astitva hai / dha. 1/1.173 / 314/4 vikalendriyeSu manaso'bhAvaH kuto'vasIyata iti cedAta kathamArthasya prAmANyamiti cetsvAbhAvyAprayasyeva / jainendra siddhAnta koza
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJI = prazna - vikalendriyoMmeM manakA abhAva hai yaha kisa pramANa se jAnA jAtA hai| uttara-Agama pramANase jAnA jAtA hai| aura Agama pratyakSa kI bhA~ti svabhAva se pramANa hai| paM.kA./tA.vR./10/180/96 yopazama vikalparUpaM hi mano bhavyate tatteSAmapyastIti kathamasaMjJinaH / parihAramAha / yathA pipIlikAyA gandhaviSaye jAtisvabhAvenaivAhArAdisaMjJArUpa paTutvamasti na cAnyatra kAryakAraNavyA zijJAnaviSaye anyeSAmapyajJinAM tthaiv| praznayo mana hotA hai| vaha ekendriyAdike bhI hotA haiM, phira se asaMjJI kaise haiM usakA parihAra karate haiN| jisa prakAra cIMTI Adi gandhake viSaya meM jAti svabhAvase hI AhArAdi rUpa saMjJAmeM catura hotI hai, parantu anyatra kAraNakArya vyAptirUpa jJAnake viSaya me catura nahIM hotI, isI prakAra anya bhI asaMjJI jIvoM ke jAnanA / = 5. manake abhAva meM zrutajJAnakI utpatti kaise dha. 1 / 1.1,35 / 261/1 atha syAdarthAlokamanaskAracakSubhyaH saMpravartamAnaM jJAnaM samanaskeSUpalabhyate tasya kathamamanaskeSvAvirbhAva iti naiSa doSaH bhinnajAtisvAt prazna-padArtha, prakAza, mana aura akSu inase utpanna honevAlA rUpa jJAna samanaska jIvoM meM pAyA jAtA hai, yaha to ThIka hai, parantu amanaska jIvoM meM usa rUpajJAnakI utpatti kaise ho sakatI hai| uttara-yaha koI doSa nahIM haiM, kyoMki samanaska jIvoM ke rUpa jJAnase amanaska jIvoMkA rUpa jJAna bhinna jAtIya hai / 2.11.1.73 / 394 / 9 manasaH kAryayena pratipakSavijJAnena saha satana vijJAnasya jJAnasvaM pratyavizeSAnmano nimannamanumIyataiti za bhinnajAtistivijJAnena sahAvizeSAH prazna manuSyoM manake kAryarUpase svIkAra kiye gaye vijJAnake sAtha vikalendriyoM meM honevAle vijJAnakI jJAna sAmAnyakI apekSA koI vizeSatA nahIM hai. isalie yaha anumAna kiyA jAtA hai ki vikalendriyoMkA vijJAna bhI manase utpanna hotA hogA utara nahIM, kyoMki bhinna jAti meM sthita vijJAnake sAtha bhinna jAtimeM sthita vijJAnakI samAnatA nahIM banatI / 1 - * 1/1.1.116 / 361/- amanasA tadapi kathamiti cenna mano'ntareNa vanaspatiSu hitAhitapravRttinivRtyupalambhato'nekAntAya praznamana rahita jIvoMneM aMtajJAna se sambhava hai| uttara- nahIM, kyoMki, manake binA patikAyika jIvoM ke hita meM pravRtti aura ahita se nivRtti dekhI jAtI hai, isalie mana sahita jIvoMke hI zrutajJAna mAnanemeM unase anekAnta doSa AtA hai| (aura bhI de. agalA zorSa / ) 6. zrotrake abhAva meM zrutajJAna kaise 5 - 1/9.1.116/369/6 kathamekendriyANAM tahAnamiti cana bhavAta zrotrAbhAvAnna zabdAgatistadabhAvAna dAna iti naiSa doSaH yato nAyamekAnto'sti zabdArthAvabodha eva zrutamiti / apitu azadarUpAvapi jJAnamapi zrutamiti praznaekendriyoMke zrutajJAna kaise ho sakatA hai| uttara- kaise nahIM ho sakatA hai| prazna ekendriyoMke zrotra indriyakA abhAva honese zabda kA jJAna nahIM ho sakatA hai, zAna ke abhAva meM zabda ke viSayabhUta arthakA bhI jJAna nahIM ho sakatA, isalie unake zrutajJAna nahIM hotA yaha bAta siddha hai| uttara - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki yaha ekAnta niyama nahIM hai ki zamyake nimitta honevAle pArtha jJAnako hI ghula kahate hai kintu zabda se bhinna rUpAdika liMga bhI jo ligakA jJAna hotA hai use bhI mahAna kahate haiN| * 13/5,5,21/210/6 editsu soda - NoI diyavajjisu kathaM sudaNAguppatI saratha mana binA jAriviseseNa sigivisayANApuSpattIe virohAbhAvAdI prazna ekendriya jIva zrotra aura / - - 123 saMgha manyase rahita hote haiM. unake sahAnakI utpati kaise ho sakatI hai| uttara- nahIM, kyoMki vahA~ manake binA bhI jAtivizeSa ke kAraNa liMgI viSayaka jJAnakI utpatti mAnaneme koI virodha nahIM AtA / 7. saMjJImeM kSayopazama bhAva kaise hai| dha. 7/2.1,83/111/10 NoiMdiyAvaraNassa savyaghAdiphaddayANaM jAdivaseNa anaMtaguNahANIe hAidUNa desaghAdittaM pAviya uvasaMtANamudaNa savisanAdo nodravaraNa karma sarvaghAtI spardhaka ke apanI jAti vizeSa ke prabhAva se anantaguNI hAnirUpa pAsake dvArA dezaghAtiko prApta hokara upazAnta hue punaH unhoMke udayase saMjJitva utpanna hotA dekhA jAtA hai / 8. abhya sambandhita viSaya 1. saMjJA va saMjJImeM antara / 2. saMdhI jIpa sammUrcchana bhI hote haiN| 3. asaMjJI jIvoMmeM vacana pravRtti kaise sambhava hai / 4. aziyoM devAdi gatiyoMkA udaya va tAsambandhI zaMkA - de0 saMjJA / - de0 sam samAdhAna / - de0 udaya / 5 / 5. saMzitvameM kauna sA bhAva hai| -- de0 bhAva / 2 | 6. - de0 vaha vaha nAma / zIke guNasthAna, jIvasamAsa, Adike svAmitva saMjJIke sambandhI 20 ruuynnaayeN| 7. saMdhI sat, saMkhyA, kSetra Adi sambandhI 8 prruupnnaaaiN| - de0 vaha vaha nAma / 8. sabhI mArgaNAmeM Ayake anusAra vyaya honekA niyama / - de0 mArgaNA / - -de0 yoga/4 / saMgraha - ma. pu. / 16/176 dazagrAmyAstu madhye yo mahAn grAmaH sa saMgrahaH / daza gA~voMke bIca jo eka bar3A bhArI gA~va hotA hai, use saMgraha ( jahA~ hara vastuoMkA saMgraha rakhA jAtA ho ) kahate haiM / saMgraha kRSTikRS / saMgraha naya / IM saMgha - 1. saMghakA lakSaNa sa.si./6/13/339 / 92 rope navagaNAH saMghaH / sa.si./1/24/442/1 cAturvarNazramaNana saMcArayukta zramaNakA samudAya saMdha kahalAtA hai / ( rA. vA./6/13/3/523) cAra va zramaNoM samudAyako saMgha kahate haiN| ( rA. vA./1/24/442/1) cAhA./151/4) (ma sAtA vR./246/343/90) 2] AcArya lekara gaMga paryanta sarva sAdhuoMkI vyAdhi dUra "karanA saMgha vaizya kahalAtA hai| * saMghake bheda - de. itihAsa / 5 / 1. eka muniko asaMdha panA ho jAyegA mA. pA./TI./08/223/1 RSimuniyasyamagAranimahaH saMtha athavA pAkAkAnimahaH saMgha RSi muni, yati aura anagAra ke samudAyakA nAma saMdha hai| athamA RSi Arthika aura bhASikA samudAyakA nAma saMpa hai ( aura bhI ve agalA zIrSaka) jainendra siddhAnta koza rA. bA./6/13/4/224/1 svAveva sahayo gayo bRndamityanarthAntara tasya kathamekasmin vRttiriti / tannaH kiM kAraNa aneka guNa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghAta 124 saMjvalana saMhananAde kasyApi saGghatvasiddha / uktaM ca-saMgho guNasaMghAdo kammANa vimoyado hava di sNgho| dasaNaNANacaritte saMghAdito havadi sgho|-prshn-sNgh, gaNa aura samudAya ye ekArthavAcI hai. to isa kAraNa eka sAdhuko saMgha kaise kaha sakate haiN| uttara - aisA nahIM hai, kyoM ki eka vyakti bhI aneka guNavatAdikA dhAraka honese saMgha kahA jAtA hai| kahA bhI hai-guNa saMghAtako saMgha kahate haiN| karmoM kA nAza karane aura darzana, jJAna aura cAritrakA saMghaTana karane se eka sAdhu ko bhI saMgha kahA jAtA hai| saMghAta-1. saMghAta sAmAnyakA lakSaNa sa. si./5/26/268/4 pRthagbhUtAnAmekatvApatti. sNghaatH| = pRthagbhUta hue padArthoM ke ekarUpa ho jAneko saMghAta kahate haiM / (rA. bA./5/26/2/463/25) gha. 14/5,6,68/121/ paramANupoggalasamudAyasamAgamo saMghAdo nnaam| - paramANu pudgaloMkA samudAya samAgama honA saMghAta hai| 2. bheda saMghAtakA lakSaNa dha, 14/5.6,68/121/4 bhedaM gaMtUNa puNo samAgamo bhedasaMdhAdo NAma / -bheda ko prApta hokara punaH saMghAta arthAta samAgama honA bheda saMghAta 2. saMghAtana-parizAtana ( ubhaya rUpa ) kRtikA lakSaNa dha.6/4,1,69/320/2 appidasarIrassa poggalakrabaMdhANamAgama-Nijja rAo saMghAdaNa-parisAdaNakadI nnaam| =(pA~coM zarIroM me-se ) vivakSita zarIrake pudgala skandhoMkA Agamana aura nirjarAkA eka sAtha honA saMghAtana-parizAtana kRti kahI jAtI hai / * pA~coM zarIroMkI saMghAtana-parizAtana kRti| de0 (gha. 1/355-451) / . saMghAta samAsa jJAna-de0 zrutajJAna/III saMghAtima-de0 nikSepa/5/6 / saMghAyaNI-bRhatsaMgrahaNI sutrakA aparanAma hai| -de0 bRhatsaMgrahaNI suutr| 3. saMghAta nAmakarmakA lakSaNa sa. si./8/11/310/1 yadudayAdaudArikAdizarIrANAM vivararahitAnyo 'nyapradezAnupravezena ekatvApAdana bhavati tatsaMghAtanAma / - jisake udayase audArikA di zarIroMkI chidra rahita hokara paraspara pradezoM ke anupravezana dvArA ekarUpatA AtI hai vaha saMghAta nAmakarma hai| (rA. kA./8/11/7/576/27); (go. ka./jo. pra /33/26/2) dha, 6/1,6-1,28/13/3 jehi kammarabaMdhehiM udayaM pattehi baMdhaNaNAmakammodaeNa dhamAgayANaM sarIrapoggalavavaMdhANaM mahattaM kIrade tesi sarIrasaMghAdasaNNA / jadi sarIrasaMghAdaNAma kammajIvassa Na houja, to tilamoao va abudusarIrI jIvo hojj| = udayako prApta jina karma svandhoM kA mRSTatva arthAta chidra rahita saMzleSa kiyA jAtA hai una pudgala skandhoM kI 'zarIrasaMghAta' yaha saMjJA hai| yadi zarIra saMghAta nAmakarma sajJA na ho, to tilake modakake samAna apuSTa zarIravAlA jIva ho jaave| (dha. 13/5,5.101/164/2) 4. zarIra saMghAtake bheda / Sa. khaM, 6/16-1,/su. 33/70 jaMtaM sarIrasaMghAdaNAmakammaM taM paMcavihaM, orAliyasarIrasaMghAda NAmaM veubviyasarIrasaMghAda NAma AhArasarIrasaMghAdaNAma tejasasarIrasaMghAdaNAmaM kammaiyasarIrasaMghAdaNAma cedi / --jo zarIra saMghAta nAmakarma hai, vaha pA~ca prakAra hai-audArika zarIra saMghAta nAmakarma, vai kriyakazarIra saMghAta nAmakarma, AhArakazarIrasaMghAtanAmakarma, taijasazarIra saMghAtanAmakarma, aura kArmaNazarIrasaMghAta nAmakarma / (pa. baM. 13/5.6/sU. 106/367) saMghAta-dUsare narakakA dasavA~ paTala -de0 nrk/5/11|| saMghAta jJAna-de0 zrutajJAna/III saMghAtana-1. saMghAtana kRtikA lakSaNa dha. 1/4.1.69/326/6 tatthaappidasarIraparamANUNa NijjarAe viNA jo saMcayo sA saMghAdaNakadI NAma ! -(pA~coM zarIroM meM se ) bibakSita zarIrake paramANuoM kA nirjarAke binA jo saMcaya hotA hai use saMghAtana kRti kahate haiN| saMcayA-pUrva videhastha maMgalAvatI kSatrakI mukhya ngrii| -de. lok/7| sacAra-1. eka akSa yA bhaMgako aneka bhaMgani viSai kramase palaTanA / -de0 gnnit/II/3| 2. nyA. bi./vR./1/20/217/26 asaMcAraH asaMpratipattiH / -asaM cAra arthAt pratipati yAnI nizcayakA na honaa| sacetana-sa.sA./A./ka. 224 paM. jayacandra-kisI ke prati ekAgra hokara usakA hI anubhava rUpa svAda liyA karanA usakA saMcetana kahalAtA hai| saMjayata-ma.pra./18/zloka saM. pUrva bhava saM.7 meM siMhapura nagarakA rAjA siMhasena ( 146) chaThe meM sAla kI banameM azanighoSa nAmaka hAthI huA (117) / meM raviprabha vimAnameM deva (218-218) cautheme rAjaputra razmideva tIsaremeM kApiSTha sva. meM deva (237-238) dUsare meM rAjA aparAjitakA putra ( 236) pUrva bhavame sarvArtha siddhime deva thA (273) / vartamAna bhavame gandhamAlinI dezameM vItazoka nagara ke rAjA vaijayantakA putra thA (106-110) virakta hokara dIkSA grahaNa kI (112) / dhyAnastha avasthA meM eka vidya. bhraSTa nAmaka vidyAdharane inako uThAkara ilA parvata para nadIme Dubo diyaa| tathA pattharoM kI varSA kii| isa ghora upasargako jItaneke phalasvarUpa mokSa prApta kiyA ( 116-126) / (ma. pu./56/306-307), (pa. pu./1/27-44)| saMjayaMta nagaro-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara --de0 vidyaadhr| saMjaya-eka parivrAjaka thaa| jisane maudgalAyana va sAriputsako buddhakA ziSya honese rokA thaa| saMjvalana-1. saMjvalanakA lakSaNa sa. si./8/9/386/10 samekobhAve vartate / saMyamena sahAyasthAnAdekIbhUya jvala nti saMyamo vA jvalatyeSu satsvapIti saMjvalanAH krodha maanmaayaalobhaaH| ='saM' ekIbhAva artha meM rahatA hai| saMyamake sAtha avasthAna honese eka hokara jo jvalita hote haiM arthAta camakate haiM yA jinake sadbhAva meM saMyama camaktA rahatA hai ve saMjvalana, krodha, mAna, mAyA aura lobha haiM / (rA. vA./8/6/5/575/4), (go. ka./ jI. pra./33/28/5). (go. ka./jI. pr./45/46/13)| dha. 13/505,65/360/12 samyak zobhana jvalatIti sNjvln| -jo samyak arthAta zobhana rUpase 'jvala ti' arthAta prakAzita hotA hai vaha saMjjalana kaSAya hai| go. jI./jI. pa./283/608/15 saMjvalanAste yathArakhyAtacAritrapariNAma kaSanti, saM samIcInaM vizuddhaM saMyama yathArakhyAtacAritranAmadhe jainendra siddhAnta koza
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjvalana 125 saMbaMdha jvala nti dahanti iti saMjvalanAH iti niruktibalena tadudaye satyapi sAmAyikAdItarasaMyamAvirodhaH siddhaH / - saMjvalana krodhAdika sakala kaSAyake abhAva rUpa yathAkhyAta cAritrakA ghAta karate haiN| 'saM' kahie samIcIna nirmala yathArakhyAta cAritrako 'jvalati' kahie dahana karatA hai, tinako saMjvalana kahate haiM, isa niruktise saMjvalanakA udaya hone para bhI sAmAyika Adi cAritrake sadbhAvakA avirodha siddha hotA hai| 2. saMjvalana kaSAyameM samyakapanA kyA dha.6/1,4-1,23/44/6 kimatra samyaktvam / cAritraMNa saha jvlnm| cArittamaviNAseMtA udayaM kuNaM ti tti jaM uttaM hodi| -prazna-isa saMjvalana kaSAyameM samyakpanA kyA ? uttara-cAritrake sAtha jalanA hI isakA samyakpanA hai arthAt cAritrako vinAza nahIM karate hue bhI ye udayako prApta hote haiM, yaha artha kahA hai| dha. 13/5.1.65/361/9 kutastasya samyaktvam / ratnatrayAvirodhAt |prshn- hase ( saMcalanako) samyakapanA kaise hai ! uttara-ratnatrayakA avirodhI honese| 7. anya sambandhita viSaya 1. saMjvalana prakRtike bandha udaya satva sambandhI niyama va zaMkA samAdhAnAdi / -de0vaha vaha nAma / 2. kaSAyoMkI mandatA saMjvalanake kAraNase nahIM balki lezyAke kAraNase hai| -de0 kssaay/3| 3. saMjvalanameM dazoM karaNa sambhava haiN| -de0 krnn/2| 4. saMjvalana prakRtikA deshvaatiipnaa| -de0 anubhaag/4| saMjvalita-tIsare narakakA AThavA~ paTala / -denrk/1/11|| satalAla-siddhacakrapATha va dazalakSika aMkake kartA eka jaina kvi| (vi. za.18 kA madhyaH I. za.17-18) hi.je. sA. i./166 kaamtaa| 3. yaha kaSAya yathAkhyAta cAritrako ghAtatI hai paM.saM./prA./2/115 ca utyo jhrvaayghaaiiyaa| saMjvalana kaSAya yathA- khyAta cAritrakI ghAtaka hai| (aura bhI de. zIrSaka saM.1); (paM. saM./prA./1/110): (go. jI./283); (go. ka./mU./45); (paMsaM./ sN./1/204)| 4 isake cAra bheda kaise dha. 13/555,65/361/1 loha-mANa-mAyA-lohesu pAdevaka saMjalaNaNiso kimaTha kdo| edesi baMdhodayA pudha pudha virAhA, pullitiya ghaukkassaiva akkameNa Na viNaTThA tti jANAvaNa ttheN| - prazna-krodha, mAna, mAyA aura lobhameM-se pratyeka padake sAtha saMjvalana zabda kA nirdeza kisa lie kiyA gayA hai ! uttara-inake bandha aura udayakA vinAza pRthak-pRthak hotA hai, pahalI tIna kaSAyoMke catuSkake samAna inakA yugapat vinAza nahIM hotA, isa bAtakA hAna karAne ke lie krodhAdi pratyeka padake sAtha saMjvalana pada nirdeza kiyA gayA hai| (dha, 6/1,6-1.23/44/1) / saMtatatA-Continuum (ja. pa./pra.106) / saMtAna-eka graha / -grh| saMtoSa bhAvanA-de0 bhaavnaa| saMthArA-de0 sNstr| saMdigdhAnekAntika hetvAbhAsa-de0 vyabhicAra / saMdigdhAsiddha hetvAbhAsa-de0 asiddha / saMdRSTi-symbol {ja. pa./pra. 106) / sAdha-1. eka graha-de0 graha / 2. audArika zarIrameM sandhiyoMkA pramANa-de0 audaarik/1/7| saparAya-sa. si./8/12/11813 saMparAyaH kvaayH|-1. saMparAya kaSAyako kahate haiN| (dha. 1/1,1,17/184/4) de, Asraba/1/52. saMparAya saMsArako kahate haiN| saMpacchinIdoSa-de. bhaassaa| saMprajvalita-tIsare narakakA navama paTala-de. nrk/| saMprati-magadharAja azoka kA pautra, apara nAma candra gupta dvi.| samaya-I.pU. 220-211 / (dvi. itihaas/3/3/4)| saMpradAna kAraka-1.pra. sA./paM. jayacandra/16 karma jisako dene meM Ave arthAta jisake lie karane meM Ave so sampradAna / 2.abhinna kArakI vyavasthAmeM sampradAna kA prayoga- de. kaark/1| saMpradAna zakti-sa.sA./A./pari./zakti 44 svayaM dIyamAnabhAvopeyatvamayI saMpradAna shktiH|-apne dvArA diyA jAtA jI bhAva usake upayatvamaya (use prApta karaneke yogyapanAmaya, use leneke pAtrapanAmaya ) sampradAna zakti / saMbaMdha-1. saMbaMdha sAmAnyakA lakSaNa na. ca. kR./225 saMbaMdho saMsilesoNANINa NANaNeya mAdIhi-jJAnIkA jJAna aura zeyakA saMsileza so sambandha hai| rA.vA./hiM.1/7/64 pratyAsatti hai so hI sambandha hai| rA. vA. hiM/4/42/20/1187 jahA~para abheda pradhAna aura bheda gauNa hotA hai vahA~para sambandha samajhanA cAhie / 2. sambandhaka bhada AgamameM anekoM sambandhoM kA nirdeza pAyA jAtA hai| yathA-1zeya. jJAyaka sambandha, grAhya-grAhaka sambandha ( sa. sA./A./31); bhAvyabhAvaka sambandha (sa.sA./A./32,83); tAdAtmya sambandha (sa. 5. isako cAritra mohanIya kahanekA kAraNa dha: 6/1,6-1.23/44/6 cArittamaviNAsetA udayaM kuNaM ti tijaM uttaM hodi / cArittamaviNAseMtANaM saMjulaNANaM kadha' cArittAbaraNata jujjade / Na, saMjamamhi malamubAiya jahAvakhAdacArittu pattipahibaMdhayANaM caarittaavrgttaavirohaa| -cAritrako vinAza nahIM karate hue.ye ( saMjvalana) kaSAya pragaTa hote haiN| prazna-cAritrako nahIM mAza karane vAle saMjvalana kaSAyoMke cAritrAvaraNatA kaise bana sakatI hai ! uttara-nahIM, kyoMki ye saMjvalana kaSAya saMyamameM malako utpanna karake yathArakhyAta cAritrakI utpattike pratibandhaka hote haiM, isalie inake cAritrAvaraNatA mAnanemeM virodha nahIM hai| 6. saMjvalana kaSAyakA vAsanA kAla go.ka./ma. va TI./46/47 aMtomuhatta...saMjalaNamavAsaNAkAlo duNiya-. meNa 46 / udayAbhAve'pi tatsaMskArakAlo bAsanAkAlaH sa ca sNjvlnaanaamntrmuhurtH| - udayakA abhAva honepara bhI kaSAyakA saMskAra jitane kAla taka rahe usakA nAma vAsanA kAla hai| so saMjvalana kaSAyoMkA vAsanA kAla antarmuhurta hai| jainendra siddhAnta koza
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbaMdha 126 sA./A./57,61 ); saMzleSa sambandha ( sa. sA./tA.vR./57); vyApyavyApaka sambandha (sa. sA./A./75); AdhAra-Adheya sambandha (sa. sA./A./181-183 ); ( paM. dha. / pU. / 350 ); Azraya-AzrayI (paM. dha. / pR./76); saMyoga sambandha / so do prakArakA hai-deza pratyAsattika saMyoga sambandha aura guNa pratyAsattika saMyoga sambandha ( dha. 14 / 2,6,23/27/2); ( paM. dha./pU / 76 ); dharma-dharmimeM avinAbhAva sambandha (paM. dha. / pU. / 7,545. 561,66.246 ); lakSya lakSaNa sambandha (paM.dha. / pU/ 12,88, 616 ): sAdhya sAdhaka sambandha ( 5. dha. / pU. /545 ); daNDa-daNDI sambandha (paM.pa./pU /41) samavAya sambandha (paM.pU./76); bhaviSyAbhAva sambandha ( sa. ma. /96/297/24)] [ inake atirikta bAdhya bAdhaka sambandha, badhya ghAtaka sambandha, kAryakAraNa sambandha, vAcya vAcaka sambandha, upakArya - upakAraka sambandha, pratibadhya pratibandhakaM sambandha, pUrvApara sambandha, dyozya dyotaka sambandha, vyaMgya-vyaMjaka sambandha, prakAzya prakAzaka sambandha, upAdAnaupAdeya sambandha, nimitta naimittika sambandha ityAdi anekoM sambandhoM kA kathana AgamameM anekoM sthaloMpara kiyA gayA hai / ] 3. sambandhake bhedoMke lakSaNa 1. bhAvya-bhAvaka mano sa. sA.A./12 bhAvakatvena bhavantamapi dUrataeva bhAvyasya vyAvartanena - 1 ( mohakarma ) bhAvakapanese pragaTa hotA hai| tathApi tadanusAra jisakI pravRtti hai aisA jo apanA AtmAbhAvya... 2. vyApya vyApaka sa. sA./A./75 ghaTamRttikayoriva vyApyavyApaka bhaav...| - bar3e aura miTTI ke vyApyavyApakabhAvakA sadbhAva... nyA. pI./3/10/106/2 sAhacarya niyamarUpa vyAtikriyAM prati varga bAdhyam... etAmeva kyAmikiyAM prati yastu vyApaka...evaM sati dhUmamati vastu na tthaa'gnivyaapnoti| - sAhacarya niyamarUpa vyAtikriyAkA jo karma hai use vyApya kahate haiM.... vyAptikA jo karma hai- viSaya hai vaha vyApya kahalAtA hai ..... [agni] dhUmako vyAna karatI hai, kintu niko vyAma nahIM karatA / 3. jJeya zAyaka va grAhya grAhaka sA./19 lakSaNabatyAsa mana...bhAndriyAguhyamAnarUpAdInI yAjJAyaka saMkarado paravagrAhyagrAhaka lakSaNa vAle sambandhako nikaTatA ke kAraNa... bhAvendriyoM ke dvArA (grAhaka) grahaNa kiye hue, indriyoMke viSayabhUta sparzAdi padArthoMko ( grAhya padArthoMko )... jJeya ( bAhya padArtha ) jJAyaka ( jAnanevAlA) AtmA saMkara nAmaka doSa... 4. AdhAra-Aceva sambandha sa. sA. khA./101-181 na khamyekasya dvitIyamasiiyomapradeza sAta te sahAdhArAdheyamatho'pi nAsyeva tataH pakSiNa evAdhArAdheyasaMbandho'vatiSThate / - vAstavameM eka vastuko dUsarI vastu nahIM hai, kyoMki donoMke pradeza bhinna haiM, isalie unameM eka sattAko anupapatti hai. isa prakAra jabaki eka vastukI dUsarI vastu nahIM hai taba unameM paraspara AdhAra ( jisameM rahA jAye) Adheya ( jo Azraya leve ) sambandha bhI nahIM hai / sva rUpa meM pratiSThita vastu meM AdhAra-Adheya sambandha hai / 4. anya sambandhita viSaya 1. saMyoga Adi anya sambandhoMke lakSaNa / 2. saMzleSa sambandha | 2. sambandhakI apekSA vastu bhedAbheda / 4 mina inyoMge AdhyAtmika bhedAbheda / 5 dravya guNa paryAyoMmeM yuta siddha va samavAya saMmUrcchana -- de. vaha vaha nAma / - de. zleSa / - de. saptabhaMgI / 5 / - de. kAraka / 2 // sambandhakA niSedha / - de. dravya / 4 / saMbaMdha kAraka de. kAraka /2 saMbaMdha zakti - sa. sA. / A. / pari. / zakti / 47, svabhAva mAtra svasvAfeat saMbandhazaktiH / svabhAvamAtra svasvAmitvamayI sambandha zakti / ( apanA bhAva sva hai aura svayaM usakA svAmI hai aisI sambandhamayI sambandha zakti hai / ) saMbhava - - 1. eka graha- de, graha; 2. asat vastuoM ko bhI kathaMcit sambhAvanA - de. asata / saMbhavanAtha- ma. pU. / 46 / zloka saM. pUrvabhava saM 2 meM kaccha dezake kSemaMkarapurakA rAjA vimalavAhana yA (2) pUrvabhave sudarzana vimAna ahamindra. (1) vartamAna meM tIsare tIrthaMkara the (16) vizeSa paricaya de saMbhavayoga2/9 saMbhAvanA satya - de. satya / 1 / saMbhASaNa anitA - saMbhinnamati - ma. pu. / sarga / zloka mahAbala ( RSabhadevakA pUrvakA navamA bhava) rAjAkA eka mithyAdRSTi mantrI thA ( 4 / 161) / isane rAjasabhAme nAstiva matakI siddhi kI thI (5/30-38) / antame marakara nigoda gayA ( 10/7 ) / bhinnatva Rddhi zuddhi /2 saMbhrAnta - prathama narakakA chaThA paTala- de. naraka / 5 /11 tathA ratnaprabhA / saMmata satyade / 1 saMmUmi-1. saMmRmi kA lakSaNa sa.si./2/11/180 / 3 praSu loke pUrdhva mAstirya ca dehasya samantato mUrcchanaM saMprakalpa tInoM lokoM meM Upara, nIce, aura tirache dehakA cAroM orase mUrcchan arthAt grahaNa honA sammUrchana hai / ( arthAta cAroM orase pudgaloMkA grahaNa kara avayavoMkI racanA honA ) ( rA. vA./2/11/140/21) go.jI./jI.pra./83/204 / 17 se samantAt mUrcchanaM jAyamAmajIvA grAhakANI zarIrAkAraparigamanayogya ndhAna samudrayaNaM sampUrdhanam arthAta samastapane, mUrcchana arthAta janma grahaNa karatA jo jIva, usako upakArI aise jo zarorAkAra mariNamane yogya isa skandhoMDA svameva pragaTa honA so saMmUrdhana janma hai| 2. saMmUmi jammakA svAmitva jainendra siddhAnta koza 1. hitamita athavA miSTa va kaTu saMbhASaNakI iSTatAsatya / 32. vyartha saMbhASaNakA niSedha sU./2/53 vaSArcchanam | 11- garbhaja aura upapAda jamma bAsoke atirikta zeSa mokA na janma hotA hai| ti pa / 4 / 2648 upatI majuvANaM gambhaja sammucchina khu dubhedA / - manuSyoM kA janma garbha va sammUrcchanake bhedase do prakArakA hai 1
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMmUrchana 127 saMmUrchana ti.pa./5/263 uppattI tiriyANaM gabhajasamucchimo tti |-tirycoN kI utpatti garbha aura saMmUcha na janmase hotI hai / ( go, jI./jI.pra./61) 213/4), rA. vA./2/33/11/144/23 ekadvitricaturindriyANAM paJcendriyANA tirazcA manuSyANAM ca keSAM citsaMmUrcha namiti...eka, do, tIna, cAra indriyavAle jIvoMkA, kinhIM paJcendriya tiyaMcoM tathA manuSyoMkA saMmUrcchana janma hotA hai| go. jI./jI. pra./4/207/6 ekadvitricaturindriyANAM keSAcitpaJcendriyANAM labdhyaparyAsamanuSyANAM ca saMmUrchanameva janmeti pravacane nirdiSTam / = ekendrIya, doindriya, trIndriya, caturindriya, koI paMcendriya tiyaMca aura labdhyaparyApta manuSya inake sammUcrchana hI janma hotA hai. aisA pravacana meM kahA hai| (go. jI./jI. pra./10/212/11) 3. saMmUrcchana manuSya nirdeza bha A./vi./781/637 para udhRta gAthA-karmabhUmiSu cakrAvahalabhRdari bhUbhujAm / skandhAbArasamaheSu prasavoccArabhUmiSu / zukrasighANakazleSmakarNa dantamaleSu c| atyantAzucidezeSu sadyaH sammUchanena ye|| bhuutvaanggulsyaaskhyeybhaagmaatrshriirkaaH| Azu nazyamtyapaptiAste syuH sammUchanA narAH // - karmabhUmimeM cakravartI, malabhadra vagairaha bar3e rAjAoMke sainyoMmeM malamUtroM kA jahA~ kSepaNa karate haiM aise sthAnoM para, vIrya, nAkakA mala, kapha, kAna aura dA~toMkA mala aura atyanta apavitra pradeza inameM to tatkAla utpanna hote haiN| jinakA zarIra aMgulake asaMkhyAta bhAga mAtra rahatA hai| aura jo janma leneke bAda zIghra naSTa hote haiM aura jo labdhyaparyAptaka hote haiM unako sammUrchana manuSya kahate haiN| 4. saMmUJchima tithaMca saMjJIbhI hote haiM tathA samyaktvAdi prApta kara sakate haiM dha.4/1,5.18/350/2' saNNi paMciMdiya tirikvasaMmucchimapajjattaesu maccha-kacchava-maMDUkAdisu uvvssnno| sabalahUeNa aMtomuttakAleNa savvAhipajjattIhi pajjattayado jaado| visNto| visuddho hodUNa saMjamAsaMjamaM paDivaNNo / puvakoDikAlaM saMjamAsaMjamamaNupAlidUNamado sodhammAdi-AraNaccudaMtesu devesu ubvnnnno| - saMjJI paMcendriya aura paryAptaka, aise saMbhUrchana tiryaMca, maccha, kacchapa, meMDhakA dikoM meM utpanna huA. sarva laghu antarmuhUrta kAla dvArA sarva paryAptiyoM se paryApta paneko prApta huaa| punaH vizrAma letA huA, vizuddha ho karake saMyamAsaMyamako prApta huaa| vahA~para pUrvakoTi kAla taka saMyamAsaMyamako pAlana karake marA aura saudharma kalapako Adi lekara AraNa, acyutAntakarUpoM meM devoMmeM utpanna huaa| (dha.5/1,6,234/115/6) 5 parantu prathamopazamako nahIM prApta kara sakate dha. 549.6 121/73/3 saNNisammucchima-paMcidiesuSpAiya...paDhama smmttggnnaabhaavaa| -saMjJI paMcendriya sammUrchana jIvoM meM prathama samyaktvake grahaNa kA abhAva hai| (dh.6/1.6,237/118/11)| 6. saMmUchimoMmeM saMyamAsaMyama va avadhijJAnakI prApti sambandhI do mata tti culiyaasuttaado|-1, mohakarmakI aTThAIsa prakRtiyoMkIsattAvAlA saMjJI sammUcchima paryAptakoM meM utpanna huaa|... vizuddhi ho vedaka samyakvako prApta huaa| pazcAda avadhijJAnI ho gyaa| (dha.111, 6,234/119,117) / 2. saMjJI sammUcchima paryAptakoM meM saMyamAsaMyamake samAna avadhijJAna aura upazama samyaktvakI sambhavatAkA abhAva hai| -prazna-yaha kaise jAnA hai ! uttara-paMcendriyoM meM darzanamohakA upazamana karatA huA garbhotpanna jIvoMme hI utpanna karatA hai| sammucchimoM meM nahIM, isa prakAra cUlikA sUtrase jAnA jAtA hai / 7. mahAmatsyakI vizAlakAyakA nirdeza dha. 11/4,2,5,6/16/6 ke vi AiriyA mahAmaccho muhapucchemu suTa sahao tti bhaNaM ti / etthataNamacche daTataNa edaM Na ghaDade, kapilamacchagesu viyahicAradasaNAdo / adhavA ede vizvaM bhussehA samavaraNasiddhA ti ke vi AiriyA bhaNaM ti| Na ca sudchu saNNamuho mahAmaccho aNNegajoyaNasadogAhaNatimi gilAdigilaNakhamo, virohaado| mahAmatsya mukha aura pUcha meM atizaya sUkSma haiM, aisA kitane hI aAcArya kahate haiN| kintu yahA~ke matsyoMko dekhakara yaha ghaTita nahIM hotA, tathA kahIM-kahIM matsyoMke aMgoM meM vyabhicAra bhI dekhA jAtA hai| athavA ye viSkambha aura utsedha samakaraNasiddha haiM. aisA kitane hI AcArya kahate haiN| dUsarI bAta yaha hai ki atizaya sUkSma mukha se saMyukta mahAmatsya eka sau yojana kI avagAhanA vAle anya timigila Adi marasyoM ke nigalanemeM samartha nahIM ho sakatA. kyoMki virodha AtA hai| dha.14/5.6,580/467-468/10 Na ca mahAmacchaukassavissAsuvacao aNaM taguNo hodi, jahmaNabAdaraNigodavaggaNAdo ukkassasuhamaNigodavaggaNAra annNtgunnttppsNgaado|... mahAmacchAhAro poggalakalAvI patteyasarIrabAdara-suhumaNigodavaggaNasahamameto Na hodi kiMtu tassa puTThIe saMbhUdauThThiyakalAvo tatto sammucchidapattharasajjajjuNa-Niba-karyabaMba jaMvu-jaMbIra-hari-hariNAdayo ca vissasovaca yaMtabhUdA dtttthnaa| Na ca tattha maTTiyAdINamuppattI asiddhA, sailodae padidapaNNANa pi silAbhAveNa pariNAmadaMsaNAdo muttivuDapadidoda biMdUrNa muttAlAgAreNa pariNAmuvala bhaado| Na ca tattha sammuchimapaMcidiyajIvANamuppattI asiddhA, pAusayAra bhavAsajaladharaNisabaMdheNa bhegaMdara-maccha-kacchAdINamuppatti dNsnnaado|... Na ca edesi mahAmacchattamasiddha'. mANusajaDasappaNNagaMDuvAlANaM pi mANusakvaema. blbhaado| sabve simedesi gahaNAdo siddha usassavissAsubacayassa aNaMtaguNataM / adhavA orAliya-tejA-kammaiyaparamANupoggalANaM baMdhaNaguNeNa je eyabaMdhaNabaddhA poggalA vissAsuvacayasaNiyA tesi sacittavaggaNANaM aMtambhAvo hodi| ...je puNa.. baMdhaNaguNeNa tastha samavedA poggalA * jIveNa aNaNagaya bhAvAdo aladdhasacittavaggaNavavaesA te ettha vissAsuvacayA ghettvyaa| Na ca NijjIvavissAsuvacayANaM atthittamasiddha, ruhira-vasa-sukka-rasa-seMbha-pitta-muttaravarittamathuliMgAdINaM jIvava jjiyANaM vissAsuvacayANa muvlbhaado| Na ca daMtahar3a vAlA hava savve vissAsuvacayA NijjIvA paJcavarakhA cetra, aNubhAveNa agatANaM vissAsuvacayANaM Agamacakratu goyarANamuvalaM bhaado| ede vissaasuvcy| mahAmacchadehabhUdachajjIvaNikAyavisayA aNaM taguNA tti ghettvaa| prazna-mahAmatsyakA utkRSTa vikhasopacaya anantaguNA nahIM hai. kyoMki jaghanya bAdara nigoda vargaNAse utkRSTa sUkSma nigoda vargaNAke anantaguNe prApta honekA prasaMga prApta hotA hai 1 uttara-mahAmatsyakA AhAra rUpa jo pudgala kalApa hai. vaha pratyeka zarIra, bAdara-nigoda-vargaNA aura sUkSmanigodavargaNAkA samudAyamAtra nahIM hotA hai kintu usakI pIThapara Akara jamI huI jo miTTIkA pracaya hai vaha aura usake kAraNa utpanna hue patthara, sarja nAmake vRkSa vizeSa, arjuna, nIma, kadamba, Ama, jAmuna, jambIra, siMha aura gha.116.234/11/11 aThAvIsasaMtakammio saNNi-samucchimapajjattaesa"visuddho vedagasammattaM paDivaNNo tado aMtomuhatteNa oghiNANI jaado| gha.5/1,6.237/118/11 saNNisamucchimapajjattaema saMjamAsaMjamasseva ohiNANuvasamasammattANaM sNbhvaabhaavaado| taM kadhaM nnvbde| paMcidiesu uvasAto gambhovakkaMtiesu uvasAmedi, No sammucchiyemu' jainendra siddhAnta koza
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMmUrchana 128 saMyata 4. mAraNAntika samudghAta gata mahAmatsyakA vistAra -de mrnn/1/16| 5. bIjavAlA hI jIva yA anya koI bhI jIva isa yoni sthAnameM janma dhAraNa kara sakatA hai-de. janma/2 / saMmoha-pizAca jAtike vyantara devoMkA eka bheda-de. pizAca / saMmohI bhAvanA-bha.A./m./184/402 ummaggadesago maggadUsaNo maggavippaDivaNI y| moheNa ya mohito saMmohaM bhAvaNaM kuNai // 184 // - jo mithyAtvAdikA upadeza karanevAlA ho, jo sacce mArgako arthAt darzana, jJAna, cAritrarUpa mokSamArgako dUSaNa lagAtA ho, jo mAgase viruddha mithyAmArga ko calAtA ho. aisA sAdhu midhyAtva tathA mAyAcArIse jagatako mohatA huA sammohI devoM meM utpanna hotA hai| (mU. A./67) saMyata-bahiraMga aura antaraMga AsrabauMse virata honevAlA mahAvratI zramaNa saMyata kahalAtA hai| zubhopayogayukta honepara vaha pramatta aura AtmasaMvitti me rata honepara apramatta kahalAtA hai |prmtt saMyata yadyapi saMjvalanake tovodayavaza dharmopadeza Adi kucha zubhakriyA karane meM apanA samaya ga~vAtA hai, para isase usakA saMyatapanA ghAtA nahIM jAtA, kyoMki vaha apanI bhUmikAnusAra ho ve kriyAe~ karatA hai, usako ullaMghana karake nhiiN| hariNa Adika ye saba vikhasopacayameM antarbhUta jAnane cAhie / vahA~ miTTI AdikI utpatti asiddha hai yaha kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki zailake pAnI meM gire hue pattoM kA zilArUpase pariNamana dekhA jAtA hai tathA zuktipuTa meM gire hue jalabinduoMkA muktAphala rUpase pariNamana upalabdha hotA hai| vahA~ paMcendriya sammUchana jIvoMkI utpatti asiddha hai paha bAta bhI nahIM hai. kyoMki varSAkAlake prArambhameM varSAkAla ke jala aura pRthivIke sambandhase meMDhaka, cUhA, machalI aura kachuA AdikI utpatti dekhI jAtI hai...inakA mahAmatsya honA asiddha hai yaha kahanA bhI asiddha nahIM hai, kyoMki manuSyake jaTharameM utpanna huI kRmi vizeSako bhI manuSya saMjJA upalabdha hotI hai| ina sabake grahaNa karanese utkRSTa vinasopacaya anantaguNA hai yaha bAta siddha hotI hai / athavA audArika taijasa aura kArmaNa paramANu pudgaloMke bandhana guNake kAraNa jo eka bandhanabaddha vinasopacaya saMjJAvAle pudgala haiM unakA sacitta bargaNAoM meM antarbhAva dekhA hotA hai|... bandhanaguNake kAraNa jo pudgala vahA~ samaveta hote haiM...aura jo sacitta vargaNAoMko nahIM prApta hote. isalie yahA~ visasopacaya rUpase grahaNa karanA cAhie / nirjIva visrasopacayoM kA astitva asiddha hai yaha kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki jIva rahita rudhira, vasA, zukra, rasa, kapha, pitta, mUtra, kharisa, aura mastakameMse nikalanevAle cikane dravyarUpa visrasocaya upalabdha hote haiN| dA~toMkI haDDiyoM ke samAna sabhI visasopacaya pratyakSase nirjIva hote haiM graha kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki anubhAva ke kAraNa Agama cakSuke viSayabhUta ananta visasopacaya upalabdha hote haiM / mahAmatsyake dehameM utpanna hue chaha jIva nikAyauMko viSaya karanevAle ye visasopacaya anantaguNe hote haiM aisA yahA~ grahaNa karanA cAhie / bha. A./vi./1646/1486/7 utthAnikA - AhAralolupatayA svayaMbhUramaNasamudre timitimigilAdayo matsyA mahAkAyA yojanasahasrAyAmAH SaNmAsaM vivRtavadanAH svapanti / nidrAvimokSAnantaraM pihitAnanAH sva jaTharapraviSTa matsyAdInAhArIkRtya avadhiSThAnanAmadheyaM narakaM prvishnti| tatkaNa vilagnamalAhArAH zAli sikthasaMjJakA: yadIdRzamasmAkaM zarIraM bhavet / kiM niHsarta eko'pi janturlabhate / sanbhikSayAmIti kRtamanaHpraNidhAnAste tamevAvadhisthAnaM pravizanti / -svayaMbhUramaNa samudameM timi timigilAdika mahAmarasya rahate haiM, unakA zarIra bahuta bar3A hotA hai| unake zarIrakI lambAI hajAra yojana kI kahI hai| ve matsya chaha mAsa taka apanA mu~ha ughAr3akara nIMda lete haiM, nauMda khulane ke bAda AhArameM lubdha hokara apanA mu~ha banda karate haiM, taba unake mu~hameM jo matsya Adi prANI Ate haiM, unako ve nigala jAte haiN| ve matsya AyuSya samAptike anantara avadhisthAna nAmaka narakameM praveza karate haiN| ina matsyoM ke kAnameM zAli siktha nAmaka matsya rahate haiM, ve unake kAnakA mala khAkara jIvana nirvAha karate haiN| unakA zarIra taNDulake sikthake pramANa hotA hai isalie unakA nAma sArthaka hai| ve apane manameM aisA vicAra karate haiM ki yadi hamArA zarIra ina mahAmatsyoM ke samAna hotA to hamAre muMhase eka bhI prANI na nikala sakatA, hama sampUrNako khA jaate| isa prakArake vicArase utpanna hue pApase ve bhI avadhisthAna narakameM praveza karate haiN| 8. anya sambandhita viSaya 1 saMyata sAmAnya nirdeza | saMyata sAmAnyakA lakSaNa / pramatta saMyatakA lakSaNa / apramattasaMyata sAmAnyakA lakSaNa / apramattasaMyata guNasthAnake cAra Avazyaka / -de. krnn/4| ekAntAnuvRddhi Adi saMyata / -de. lbdhi/5|| pramatta va apramatta do guNasthAnoMke pariNAma adha: pravRttikaraNarUpa hote haiN| -de, krnn/4| * saMyatoMmeM yathA sambhava bhAvoMkA astitv| -de, bhaav/2| saMyatoMmeM AtmAnubhava smbndhii| -de, anubhv/| svasthAna va sAtiza apramatta nirdeza / sarva guNasthAnoM meM pramatta apramatta vibhAga / -de. gunnsthaan/1/4| donoM ( 6-7) guNasthAnoMkA ArohaNa va avarohaNa krm| cAritramohakA upazama, kSaya, vakSayopazama vidhAna / -de. vaha vaha nAma / * | sarva laghukAlameM saMyama dhAranekI yogyatA smbndhii| -de. sNym/2| punaH punaH saMyatapanekI prAptikI siimaa| -de. sNym/2|| saMyata guNasthAnakA svAmitva / marakara deva hI hote haiN| -de. janma/5,6 / 1. saMmUrcchana jIva napuMsakavedI hote haiM-de. veda/5/3 / 2. cIMTI Adi saMmUcchita kaise haiM-de. veda/5/6 / 3. mahAmatsya marakara kahA~ janma dhAre isa sambandhameM do mata -de. mrnn/5/6| jainendra siddhAnta koza
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 1. saMyata sAmAnya nirdeza bhogabhUmimeM saMyama na honekA kaarnn| -de. bhuumi/h| pratyeka mArgaNAmeM guNasthAnoMke svAmitva sambandhI zaMkA smaadhaan| -de. vaha vaha naam|| donoM guNasthAnoMmeM sambhava jIvasamAsa mArgaNAsthAna Adi 20 prruupnnaaeN| --de. st| donoM guNasthAnoM sambandhI sat saMkhyA kSetra spazena kAla antarabhAva va alpabahutvarUpa ATha prruupnnaaeN| -de. vaha vaha naam| sabhI guNasthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya honekA niym| -de. maargnnaa| donoM guNasthAnoMmeM karma prakRtiyoMkA bandha, udaya, stv| -de. vaha vaha naam| saMyata nirdeza sambandhI zaMkAe~ pramatta hote hue bhI saMyata kaise| sAmAyika sthita bhI gRhastha saMyata nhiiN| -de.saamaayik/3| * vratI bhI mithyAdRSTi saMyata nahIM hai| -de. cAritra/3/8 / 2 apramattase pRthak apUrvakaraNa Adi guNasthAna kyA haiN| saMyatoMmeM kSAyopazamika bhAva kaise| saMjvalanake udayake kAraNa audayika kyoM nhiiN| inheM udayopazamika kyoM nahIM khte| -de.kSayopazama/2/3 / samyaktvakI apekSA tInoM bhAva haiN| phira samyaktvakI apekSA inheM aupazamikAdi kyoM nahIM khte| sAmAyika va chedopasthApanA saMyatameM tInoM bhAva kaise| de, saMyama/1 | vrata samiti Adi 13 prakArake cAritrakA samyaktvayukta pAlana karanA saMyama hai| usa saMyamako dhAraNa karanevAlA saMyata hai| de. anagAra zramaNa, saMyata, RSi, muni, sAdhu, vItarAga, anagAra, bhadanta, dAnta, yati ye saba ekArthavAcI haiN| de. batI [gharake prati jo nirutsuka hai, vaha saMyata hai|) de. sAdhu/3/4 [ kaSAya hInatAkA nAma cAritra hai aura kaSAyase asaMyata hotA hai| isalie jisa va jitane kAla meM sAdhu kaSAyoMkA upazamana karatA hai, usa va utane kAlameM vaha saMyata hotA hai| 2. pramatta saMyatakA lakSaNa paM.saM./prA./1/14 vattAvattapamAe jo vasai pamattasaMjao hoi / sayalaguNasIlakalio mahabaI cittalAyaraNo / 14 / jo puruSa sakala mUlaguNoMse aura zIla arthAta uttaraguNoMse sahita hai, ataeva mahAvatI, tathA vyakta aura avyakta pramAdase rahatA hai ataeva citrala AcaraNI hai, vaha pramatta rayata kahalAtA hai / 14 / (dha. 111.1.15/gA. 113/178 ); (go. jI./mU./13/62); ( isakA vivecana de. Age) rA. vA./8/9/17/560/3 tanmulasAdhanopapAditopajananaM bAhyasAdhanasaMnidhAnAvirbhAvamApadyamAnaM prANendriya viSayabhedAt dvitayI vRttimAskantaM saMyamopayogamAtmasAtkurvan paJcadaza vidhapramAdayazAt kicipraskhalitacAritrapariNAmaH pramattasaMyata ityaarkhyaayte| - usa saMyamalabdhi (de. labdhi/11) rUpa abhyantara saMyama pariNAmoMke anusAra bAhya sAdhanoM ke sannidhAnako svIkAra karatA huA prANisaMyama aura indriyarsayamako pAlatA huA bhI pandraha prakAra ke pramAdoMke vadA kahI kabhI cAritra pariNAmoMse skhalita hotA rahatA hai, ataH pramatta saMyata kahalAtA hai| dha. 1/1.1 14/174/10 prakarSaNa mattAH pramattA, saM samyaga yatA viratAH saMyatAH / pramattAzca te saMyatAzca pramattasaMyatAH / prakarSa me matta jIvako pramatta kahate haiM. aura acchI tarahame virata yA saMyamako prApta jIvoMko saMyata kahate haiN| jo pramatta hote hue bhI saMyata hote haiM, unheM pramatta saMyata kahate haiN| go. jI./ma./32/61 saMjalaNaNokasAyANudayAdo saMjamo have jmhaa| malajaNaNapamAdo vi ya tamhA hu pamatta virado so 321 krodhAdi saMjvalana kaSAya aura hAsyAdi nokaSAya, inake udayase utpanna / honeke kAraNa jisa saMyamameM malako utpanna karanevAlA pramAda pAyA jAtA hai, vaha pramattavirata kahalAtA hai| dra. saM./TI./13/34/6 sa eva sadRSTiH...paJcamahAvateSu vartate yadA tadA du'svapnAdivyaktAvyaktapramAdasahito'pi SaSThaguNasthAnavI pramattasaMyato bhvti| - saMyamAsaMyamako prApta vahIM samyagdRSTi jana paca mahAvatoM meM vartatA hai: taba vaha duHsvapnAdi vyakta yA avyakta pramAda sahita hotA huA chaThe guNasthAnavartI pramattasaMyata hotA hai| go. jI./jI.pra./33/63/4 pramattasaMyataH citralAcaraNa ityuktam / citraM pramAda mizritaM lAtIti civalaM AcaraNAM yasyAsau citralAcaraNa / athavA citranaH mAraMga', tadvat zavalitaM AcaraNa yasyAsau citralAcaraNaH / athavA cittaM lAtIti cittalaM. cittala AcaraNa yasyAsau cittalAcaraNaH, iti vizeSa vyutpattirapi jJAtavyA / 1-pramatta saMyatako citralAcaraNa kahA gayA hai / 'citra' arthAta pramAdase mizrita, 'lAti' arthAta grahaNa karatA hai use citrala kahate haiN| aisA citrala AcaraNa bAlA citralAcaraNa hai| athavA citrala nAma cItekA hai, usake samAna citakabare AcaraNa vAlA civalAcaraNa hai| athavA 'cittaM lAti' arthAt manako pramAdasvarUpa kare so cittala, aise cittala AcaraNavAlA cittalAcaraNa hai| aisI vizepa nirukti bhI pAThAntarako apekSA jAnanI caahie| pramAdajanaka doSa paricaya | ArtadhyAna va skhalanA hotI hai para nirargala nhiiN| | sAdhu yogya zubha kAryoMkI sImA / zubhopayogI sAdhu bhavyajanoMko tAra dete haiN| -de. dhrm/||2|| 3 / parantu phira bhI saMyatapanA pAtA nahIM jaataa| 1. saMyata sAmAnya nirdeza 1. saMyata sAmAnyakA lakSaNa dha. 1/1,1,323/366/1 sam samyak samyagdarzanajJAnAnusAreNa yatAH bahiraGgAntaraGgAsravebhyo biratAH saMyatAH / = 'sam' upasarga samyaka artha kA vAcI hai, isasie samyagdarzana aura samyagjJAna pUrvaka 'yatAH' arthAta jo bahiraMga aura antaraga AsraboMse virata haiM unheM saMyata kahate haiN| bhA04-17 jainendra siddhAnta koza
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyata 130 1. saMyata sAmAnya nirdeza 3. apramatta saMyata sAmAnyakA lakSaNa paM.saM./prA./1/16 Na DAsesapamAo vayaguNasIlolimaDio nnaannii| aNuvasamao akhavao jhANaNilINo hu appamatto so 13 -jo vyakta aura avyaktarUpa samasta prakArake pramAdase rahita hai, mahAvata, mUlaguNa aura uttaraguNoMkI mAlAse maNDita hai, sva aura parake jJAnase yukta hai aura kaSAyoM kA anupazAmaka yA akSapaka hote hue bhI dhyAname nirantara lIna rahatA hai, vaha apramattasayA kahalAtA hai| (dha. 1/1.1.1/gA. 116/176), (go. jo./muu-/46/18)| rA.vA./8/1/18/560/6 pUrvavava sayamamAskandana pUrvoktapramAdavirahAt avicalitasaMyamavRttiH apramattasaMyataH smaakhyaayte| -pUrvavata (de0 pramattasaMyatakA lakSaNa ) saMyamako prApta karake, pramAdakA abhAva honese avicalita saMyamI apramatta saMyata kahalAtA hai| dha, 1/1,1,15/170/7 pramattasaMyatAH pUrvoktalakSaNAH, na pramattasaM yatA apramattasaMyatAH paJcadazapramAdarahitasaMyatA iti yAvat / -pramattasaMyatoMkA svarUpa pahale kaha Aye haiM (de0 zIrSaka s./2)| jinakA saMyama pramAda sahita nahIM hotA hai unheM apramattasaMyata kahate haiN| arthAta saMyata hote hue jina jIvoMke pandraha prakArakA pramAda nahIM pAyA jAtA hai, unheM apramantasayata samajhanA cAhie / go, jI./mU./45/17 saMjalaNaNokasAyANudayo mado jadA tadA hodi / apamattaguNo taNa ya apamatto sNjdohodi| -jaba krodhAdi saMtralana kaSAya aura hAsya Adi nokapAya inakA manda udaya hotA hai, taba apramattaguNa prApta ho jAnese vaha apramatta saMyata kahalAtA hai|4|| (dra. sN./ttii./13/14/10)| 4. svasthAna va sAtizaya apramatta nirdeza go. jI./jo. pra./45/89/ svasthAnApramattaH sAtizayapramattazceti dvI bhedii| tatra svasthAnApramattasaMyatasvarUpa nirUpayati / -apramatta saMyatake svasthAna apramatta aura sAtizaya apramatta aise do bheda haiN| tahA~ svasthAna apramattasaMyatakA svarUpa kahate haiN| [ mUla va uttara guNoMse maNDita, vyakta va avyakta pramAdase rahita, kaSAyoMkA anupazAmaka va akSapaka hote hue bhI dhyAna meM lIna apramattasaM yata svasthAna apramatta kahalAtA hai-go, jI./mU./46 (de0 zIrSaka naM. 3)] / la.sA./mU./205/256 uvasamacariyAhimuho vedagasambho aNaM vija yittA / aMto huttakAlaM adhApavatto pamatto ya / 206 // la. sA./jo...220/273/7 cAritramohopazamane kartavye adhaHpravRtta karaNamapUrvakaraNamanivRttikaraNa...cetyaSTAdhikArA bhavanti / teSvadhaHpravRttaka / sAtizayApramattasayataH...yathA prthmopshmsmyktvaabhimukhsaatshymithyaadRssttebhnnitaani...| - upazamacAritrake sammukha vedaka samyagdRSTi jIva (apramatta guNasthAnameM) anantAnubandhokA visaMyojana karake antarmuharta kAla paryanta adha pravRtta apramatta kahalAtA hai / 20 / bArita mohake upazamanameM adha pravRttakaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa Adi ATha adhikAra hote haiN| unameM se jo adha.pravRttakaraNa, apramattamaM yata hai vaha,sAtizaya apramatta kahalAtA hai, jisa prakAra ki prathamopazama samyakthyake sammukha jIva sAtizaya mithyAdRSTi hotA hai| 5. donoM guNasthAnoMkA ArohaNa va avarohaNa krama 1. apramattapUrvaka hI pramatta guNasthAna hotA hai dha. 1/1.6,121/74/8 uSasamasammattamappamattaguNaM ca jagavaM paDivaNNo pamatto jAdo hevA paDidUrNa tarido sagaDhidi paribhamiya apacchime bhave maNuso jAdo / .. aMtomuhattAbasaise saMsAre appamatto hodUNa pamatto jaado| lddhmtrN| dha./16,121/75/2 ubasammattamappamattaguNaM ca jugavaM paDivaNNo... aMtarido...maNussesu avavaNNo.. aMtomuhuttAvasese saMsAre vimuddho appamatto jaado| tado pamattI appamatto ... / dha.5/1,6,356/165/3 eko seDodo odariya asaMjado jaado| tattha aMtomuttamacchiya saMjamAsaMjamaM pddivnnnno| tado appamatto pamatto hodUNa asaMjado jaado| lddhmukkssNtrN| dha, 1/1.6,363/167/3 eko seDodo odariya saMjadAsajado jaado| aMtomuttamacchiya appamatto pamatto asaMjado ca hoNa saMjadAsajado jaado| laddhamukkassaMtaraM / -1. ( koI jIva ) upazamasamyaktva aura apramattasaMyatako eka sAtha prApta huA. pazcAta pramattasaMyata huaa| pIche nIce girakara antarako prApta ho apanI sthiti pramANa paribhramaNa kara antima bhavameM manuSya huaa| antarmuhUrta kAla saMsArameM avaziSTa rahane para apramatta saMyata hokara punaH pramattasaMyata huaa| isa prakAra pramattasayatakA utkRSTa antara prApta huaa| 2. ( koI jova) upazama samyaktva va apramatta guNasthAnako yugapat prApta huaa| pazcAta antarako prApta ho manuSyoM meM utpanna huaa| saMsArake antarmuhUrta abazeSa rahane para vizuddha ho apramatta saMyata huaa| pazcAt pramattasaMyata ho puna: apramatta saMyata huaa| isa prakAra apramatta saMyatakA utkRSTa antara prApta huaa| 3. eka saMyata upazama zreNIse utarakara asaMyata samyagdRSTi huaa| vahA~ antarmuharta rahakara saMyamAsaMyamako prApta huaa| pazcAta apramatta aura pramatta saMyata hokara asaMyatasamyagdRSTi ho gyaa| isa prakAra prakAra upazama sabhyagdRSTi asaMyatoMkA utkRSTa antara prApta huaa|4. eka saMyata upazama zreNIse utarakara saMyatAsaMyata huaa| antamuhUrta rahakara apramattasaMyata, pramattasaMyata aura asaMyata samyagdRSTi hokara punaH sayatAsaMyata ho gyaa| isa prakAra saMyatAsaMyata upazama samyagdRSTikA utkRSTa antara prApta huaa| 5. {isI prakAra kAla va antara prarUpaNAoM meM sarva pahale apramatta guNasthAna prApta karAke pIche pramatta guNasthAna prApta karAyA gayA hai| (aura bhI de0 gunnsthaan/2/1)| 2. ArohaNa va avarohaNa sambandhI kucha niyama dha,4/1.1.6/143/6 tassa saMkilesa-visohI hi saha pamattApumbaraNe mottUNa guNaM trgmnnaabhaavaa| madassa vi asaM jadasammAdiTTi dirittaguNaM trgmnnaabhaavaa| -apramattasayata jIvake saMklezakI vRddhi ho to pramatta guNasthAnako aura yadi vizuddhikI vRddhi ho to apUrvakaraNa guNasthAnako chor3akara dUsare guNasthAnoM meM gamanakA abhAva hai| yadi apramatta saMyata jIvakA maraNa bhI ho to asaMyatasamyagdRSTi guNasthAnako chor3akara dUsare guNasthAnoM meM gamana nahIM hotA hai| [la. sA./ mU. va jI. pr/346/435)| de0 upazIrSaka saM. 1/1,2 [ mithyAdRSTi sIdhA samyaktva va apramatta gunn| sthAnako yugapat prApta kara sakatA hai| tathA saMyatAsaMyatase bhI sIdhA apramatta ho sakatA hai| de. guNasthAna/2/1 [ ArohaNakI apekSAse anAdi va sAdi donoM prakAra ke mithyAdRSTi, tInoM samyavatvose yukta samyagdRSTi, saMyattAsaMyata va pramatta saMyata ye saba sIdhe apramatta guNasthAnako prApta kara sakate haiN| avarohaNakI apekSAse apUrvakaraNa guNasthAnavI hI apramattasaMyatako prApta hotA hai anya nahI aura apramattasaM yata hI pramattasaMyatako prApta hai anya nhiiN|] de. kAla/6/2 [ apane utkRSTa kAla paryaMta pramatta saMyata rahe to niyamase mithyAtvako prApta hotA hai| 6. saMyata guNasthAnoMkA svAmitva go.jI./mU./010 duvihaM pi apajjattaM oghe miccheba hodi NiyameNa / sAsaNa ayada pamate NivattiappuNNago hodi 1760 // jainendra siddhAnta koza
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyata 2. saMyata nirdeza sambandhI zaMkAe~ go.jI./jI. pra./703/6 pramatte manuSyAH paryAptA; sAhArakaLa yastu ubhye| apramattAdikSINakaSAyAntAH paryAptAH / -1. nivRtti va labdhi ye dAnoM prakArake aparyApta niyamase mithyAdRSTi hI hote haiN| sAsAdana asayata va pramattasaMyatameM nityaparyApta AlApa to hotA hai ( para labdhyaparyApta nahIM ) / 2. pramattasaMyata manuSya paryApta hote haiM parantu AhAraka Rddhi sahita paryApta va aparyApta (nityaparyApta) donoM hote haiM aura apramattAdi kSINakaSAya paryaMta kevala paryApta hI hote haiM / ( aura bhI de./kAya/2/4 ) / de. manuSya/2/2 [ manuSyagatimeM hI sambhava hai|] de, manuSya/3/2 [ manuSya va manuSyaniyA~ (bhAvase strIvedI aura dravyase puruSavedI) donoM meM sambhava hai| vahA~ bhI karmabhUmijoMmeM hI sambhava hai bhogabhUmijoM meM nahIM, AryakhaNDameM hI sambhava hai mleccha khaNDoM meM nahIM, AryakhaNDa meM Akara mleccha bhI tathA unako kanyAoMse utpanna huI santAna bhI kadAcit saMyata ho sakate haiM, vidyAoMkA tyAga kara denepara vidyAdharoM meM bhI sambhava hai anyathA nhiiN|] de. vaha baha gati-[naraka tithaMca va deva gatimeM sambhava nhiiN| de, Ayu/6/7 [ deva Ayuke atirikta anya tIna Ayu jisane pahile bA~dha lI hai, usako saMyamakI prApti nahIM ho sktii|] de. cAritra/3/7-8 [mithyAdRSTi vratIko bhI saMyata nahIM kahA jA sakatA 2. apramattase pRthaka apUrvakaraNAdi guNasthAna kyA haiM dha. 1/1,9,15/17/8 zeSAzeSasaM yatAnAmatraivAntarbhAvAccheSasaMyataguNasthAnAnAmabhAva: syAditi cenna. saMyatAnAmupariSTAtpratipadyamAnavizeSaNAviziSTAnAmastapramAdAnAmiha grahaNAt / prazna-bAkI ke sampUrNa saMyatoMkA isI apramattasaMyata guNasthAname antarbhAva ho jAtA hai, isalie zeSa guNasthAnoM kA abhAva ho jaaygaa| uttara-aisA nahIM hai, kyoMki, jo Age calakara prApta honevAle apUrvakaraNa Adi vizeSaNoMse aviziSTa hai arthAta bhedako prApta nahIM hote haiM aura jinakA pramAda naSTa ho gayA hai, aise saMyatoMkA hI yahA~para grahaNa kiyA gayA hai, isalie Ageke samasta guNarathAnoMkA isameM antarbhAva nahIM hotA hai| 3. saMyatoMmeM kSAyopazamika bhAva kaise de. veda/7 -[ dravya strI saMyata nahIM ho sktii|] 2. saMyata nirdeza sambandhI zaMkAe~ 1. pramatta hote hue bhI saMyata kaise dha.1/1,1.14/176/1 yadi pramattAH na saMyatAH svarUpAsaMvedanAda / atha saMyatAH na pramattAH saMyamasya pramAdaparihArarUpatvAditi naiSa doSaH, saMyamo nAma hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratiH guptisamityanurakSitaH nAsau pramAdena vinAzyate tatra tasmAnmalotpatteH / / saMyamasya malatpAdaka evAtra pramAdo vivakSito na tadvinAzaka iti / kuto'vasIyata iti cet saMyamAvinAzAnyathAnupapatta / na hi mandatamaH pramAdaH kSaNakSayI saMyama vinAzako'sati vibndhrynuplbdhH| -prazna-yadi chaThe guNasthAnavartI jova pramatta haiM to saMyata nahIM ho sakate haiM, kyoMki, unako apane svarUpakA saMvedana nahIM ho sakatA hai| yadi ve saMyata haiM to pramatta nahIM ho sakate haiM, kyoMki saMyama bhAva pramAdake abhAvasvarUpa hotA hai ? uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, hisA, asatya, steya, abrahma aura parigraha ina pA~ca pApoMse biratibhAvako saMyama kahate haiM, jo ki tIna gupti aura paMca samitiyoM se anurakSita haiM (de, saMyama/1) / vaha saMyama vAstava meM pramAdase naSTa nahIM kiyA jA sakatA hai, kyoMki, saMyamameM pramAdase kevala malakI hI utpatti hai / prazna - aisA hI sUkSma pramAda yahA~ vivakSita hai, yaha kaise jAnA ? uttara-chaThe guNasthAnameM saMyamakA binAza na honA anyathA bana nahIM sktaa| vahA~ honevAlA svarUpa kAlavI mandatama pramAda saMyamakA nAza bhI nahIM kara sakatA hai, kyoMki, sakala saMyamakA utkaTa rUpase pratibandha karanevAle pratyAraNyAnAvaraNa ke abhAva meM sayamakA nAza nahIM pAyA jaataa| go. jI. jI. pra./33/63/4 atra sAkalyaM mahattvaM ca deza saMyattApekSayA jJAtavyaM, tataH kAraNAdeva pramattasaM yataH citralAcaraNa ityuktam / yahA~ sakala cAritrapanA yA mahAvatapanA apanese nocevAle dezasaMyama kI apekSA jAnanA cAhie apanese Uparake guNasthAnoM kI apekSA nhiiN| isa lie hI pramattasaMyatako citralAcaraNa kahA gayA hai| dha. 1/1.1,14/176/7 paJcasu guNeSu ke guNamAzrityAyaM pramattasaMyataguNa utpannazcetsaMyamApekSayA kSAyopaza mikaH / katham / pratyAkhyAnAvaraNasarvaghAtispardhakodayakSayAtteSAmeva satAmudayAbhAvalakSaNopazamAta saMjvalanodayAcca prtyaakhyaansmutpttH| -prazna-pA~coM bhAvoM se kisa bhAva kA Azraya lekara yaha pramatta saMyata guNasthAna utpanna hotA hai| usara-saMyamakI apekSA yaha kSAyopazamika hai| prazna-kSAyopazamika kisa prakAra hai / uttara-1. kyoki vartamAnameM pratyAraNyAnAvaraNake sarvaghAtI spardhakoke udaya kSaya honese aura AgAmI kAlameM udayameM AnevAle sattAmeM sthita unhoMke udayameM na AnerUpa upazamase tathA saMjvalana kaSAyake udayase pratyAkhyAna arthAta saMyama utpanna hotA hai isalie kSAyopazamika hai| [bilakula isI prakAra apramattaguNasthAna bhI kSAyopazamika hai-(dha. 1/1,1,15/176/2)] (dha. 5/1,7,7/203/1) / gha.7/2.1.46/12/4 kaI va ovasamiyA lddhii| cadusaMjvalaNa-NavaNokasAyANaM desaghAdiphayANamudayeNa sNjmutpttiido| kadhamedesiM udayassa khovsmvveso| sabadhAdiphayANi ( de. kSayopazama/1/1) / ... evaM sAmAiyacchedovaTThANasuddhisaMjadANaM pibattabba-prazna-1.saM yatake kSAyopazAmika labdhi kaise hotI hai ? uttara-2. cAroM saMjvalana kaSAyoM aura nau nokaSAyoM ke dezaghAtI spardhakoMke udayase saMyamakI utpatti hotI hai, isa prakAra saMyatake kSAyopazamika labdhi pAyI jAtI hai| prazna-nokaSAyoM ke dezaghAtI spardhakoM ke udayako kSayopazama nAma kyoM diyA gayA / uttara-[ sarvaghAlI spardhakoMkI zaktikA ananta guNA honA hI kSaya hai aura dezaghAtI spardhakoM ke rUpameM unakA avasthAna upazama hai| donoM ke yogase kSayopazama nAma sArthaka hai (de. kSayopazama/1/1)] isI prakAra sAmAyika aura chedopasthApanA zuddhisaM yatoMke viSaya meM bhI kahanA caahie| gha. 1/1.7.7/202/3 paccakravANAvaraNa-cadusaMjalaNaNavaNokasAyANamuda. yassa savvApaNA cArittaviNAsaNasattIe abhAvAdI tassa khymnnnnaa| tesiM ceva uppaNNacArittaM seDibAbAra tassa ubsmsnnnnaa| tehi dohito umpaNNA ede tiNi vi bhAvA khobasamiyA jAdA / 3. pratyAravyAnAvaraNa, saMjvalana catuSka aura navanokaSAyoke udayake sarvaprakArase cArica vinAza karaneko zaktikA abhAva hai, isalie unake utyakI kSaya saMhA hai. unhIM prakRtiyoMko utpanna hue cAritrako athavA zreNIko AvaraNa nahIM karaneke kAraNa upazama saMjJA hai| kSaya aura upazama ina donoMke dvArA utpanna hue ye ukta tInoM bhAva (saMyatAsaM yata, pramattasa yata aura apramattasaMgrata ) bhI kSAyopazamika ho jAte haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyata 3. pramAdajanaka doSa paricaya 4. saMjvalanake udayake kAraNa audayika kyoM nahIM dha. 1/1.1.14/177/1 saMjvalanodayAtsaMyamo bhavatItyaudayika vyapadezo'sya ki na syAditi cenna, tataH saMyamasyotpatterabhAvAt / ka tad pApriyata iti cetpratyAkhyAnAvaraNasarvadhAtispardhakodayakSayasamutpanna saMyamamalotpAdane tasya vyApAra' | prazna-saMjvalana kaSAyake udayase saMyama hotA hai, isalie use audayika nAmase kyoM nahIM kahA jAtA hai| uttara-nahIM, kyoMki, saMcalana kaSAyake udayase saMyamakI utpatti nahIM hotI hai| prazna-to saMjvalanakA vyApAra kahA~ para hotA hai| uttara-pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake sarvaghAtI spardhakoMke udayAbhAvI kSayase utpanna hae saMyamameM malake utpanna karane meM saMjvalanakA vyApAra hotA hai|| 5. samyaktvakI apekSA tInoM bhAva haiM dha. 1/1,1,14/177/4 saMyama nibandhanasamyaktvApekSayA kSAyikakSAyopazamikApazamika guNa nibandhanaH / -saMyamake kAraNabhUta samyagdarzanakI apekSA to yaha guNasthAna kSAyika, kSAyopazamika aura aupazamika bhAvanimitta ka hai| (aura bhI de. bhaav/2/10)| 11) / vaha pramAda vaza kadAcita cAritrake pariNAmoMse skhalita bhI ho jAtA hai-(de. sNyt/1/2)| usakA AcaraNa citrala hotA hai(de. sNyt/1/0)| parantu yaha Ate dhyAna sarvasAdhAraNa nahIM hotaa| -(de. agale saMdarbha )] / ra, sA./110-111 basahopaDimovayaraNe gaNagacche smysNgjaaikle| sissapaDisissachatte suyajAte kappar3e pucche / 110 / 'picche saMtharaNe icchAma loheNa kuNai mmyaaii| yAvacca aTTarudda tAva Na muMcediNa ha sokkhaM / 11 / -vasatikA, pratimopakaraNa, gaNa, gaccha, samaya, jAti, kula, ziSya, pratiziSya, vidyArthI, putra, pautra, kapar3e, pustaka. pIchI, saMstara, AdimeM lobhase jo sAdhu mamatva karatA hai, tathA mamarava karaneke kAraNa jana taka AtaM aura raudadhyAna karatA hai, taba taka kyA vaha mokSasukha se vaMcita nahIM rahatA / 110-111 // jJA./26/41-42 ityAta raudre gRhiNAmajastra dhyAne sunincha' bhavataH svto'pi| parigrahArambhakaSAyadoSai : kalaGkite'nta karaNe vishngkm| / 411 kvacikacidamI bhAvAH pravartante munerapi / prAkarma gauravAccitraM prAyaH saMsArakAraNam / 42 - isa prakAra ye Apta aura raudradhyAna gahasthiyoMke parigraha Arambha aura kaSAyAdike doSase malina anta:karaNameM svayameva nirantara hote haiM, isameM kucha bhI sandeha nahIM hai|4| aura kabhI-kabhI ye bhAva pUrvamakI vicitratAse munike bhI hotA hai| bAhulyase ye saMsArake kAraNa haiM / 421 / / de, guru/2/2 [ kadAcita ziSyako lAta taka mAra dete hai|) de. apabAda/3 [ paropakArArtha kadAcit mantra tantra va zastrAvi bhI pradAna karate haiN| de. apavAda/4/3 / parantu yogya hI upadhikA grahaNa karatA hai ayogya kA nhiiN| de. sAdhu/2/- [ binA sodhe AhArAdikA grahaNa nahIM karatA, maitrIbhAva se rahita ho paizunya Adi bhAva nahIM krtaa| dUsaroMko pIr3A nahIM detA. Arambha va sAvadha kArya nahIM krtaa| mantra tantra AdikA prayoga nahIM karatA ityaadi| de. tIsarA zIrSaka-[ yadyapi saMjvalanake tIvra udayase anekoM prakArake zubha kAryo meM rata rahatA hai, zuddhAtma bhAvanAse cyuta ho jAtA hai, parantu phira bhI vaha saMyatapaneko ullaMghana nahIM krtaa| 6. phira samyaktvakI apekSA inheM aupazamikAdi kyoM nahIM kahate dha. 1.7.7/203/10 dasaNamohaNIyakammassa ubasamakhaya-rakhaoyasamai assidUNa saMjadAsajadAdINamovasa miyAdibhAvA kiNNa pruuvidaa| Na, tado saMjamAsaMjamAdibhAvANa muppattIe abhaavaado| Na ca ettha sammatta visayA pucchA asthi, jeNa dasaNamohaNibaMdha: onasamiyAdibhAve hi saMjadAsaMjadAdI bavaeso hojja / Na ca evaM tdhaannuvlNbhaa| prazna-darzanamohanIyakarma ke upazama, kSaya aura kSayopazamakA Azraya karake saMyatAsayatAdiyoM ke aupazamikAdi bhAva kyoM nahIM batAye gaye : uttara-nahIM. kyoMki. darzanamohanIyakamake upazamAdise saMyamAsaMyama Adi bhAvoM kI utpatti nahIM hotii| dUsare, yahA~para samyaktva viSayaka pRccha ( prazna) bhI nahIM hai, jisase ki darzanamohanIya nimittaka aupazamikA di bhAvoMkI apekSA saMyatAsaMyatAdikake aupaza bhikAdi bhAvoMkA vyapadeza ho ske| aisA hai nahIM. kyoMki usa prakAra kI vyAkhyA nahIM pAyI jAtI hai| de. sAnnipAtika-[ athavA sAnnipAtika bhAvoMkI apekSA karane para yahA~ aupazamika, kSAyika, kSAyopazAmika va pAriNAmika ina cAroM bhAvoMke dvitri Adi saMyogI aneka bhaMga bana jAte haiN| 7. sAmAyika va chedopasthApanAmeM tInoM bhAva kaise dha.7/1,1,46/63/8 kadhamekassa carittassa tiNi bhaavaa| Na ekassa vicittapayaMgassa bcnnnndNsnnaado| -[saMyata sAmAnya, sAmAyika vachedopasthApanA saMyama inameM auSazAmika, kSAyika va kSAyopazAmika tInoM bhAva saMbhava haiM-de. bhAba/2/10] / prazna-eka hI cAritrameM aupazamikAdi tInoM bhAva kaise hote haiM ! uttara-jisa prakAra eka . hI bahuvarNa pakSIke bahuta se varNa dekhe jAte haiM, usI prakAra eka hI cAritra nAnA bhAvoM se yukta ho sakatA hai| 3. pramAdajanaka doSa paricaya 1. ArtadhyAna va skhalanA hote hai para nirargala nahIM noTa- sAdhuko pramAda baza ArtadhyAna honA sambhava hai--( de. Ata dhyaan/3)| parantu use raudradhyAna kadApi nahIM hotA ( de. raudrdhyaan/8)| bakuza va pratisevanA kuzIla sAdhuko bhI upakaraNoM meM Asakti honeke kAraNa kadAcita ArtadhyAna sambhava hai (de. sAdhu/ 2. sAdhu yogya zubha kAryokI sImA pra. sA./mU./gA, bAlo vA buDDho samabhihado vA puNo gilANo vA / cariyaM caradu sajoggaM mUlacchedo jadhANa hava di 230 arahaMtAdima bhattI vacchaladA pavayaNAbhijuttesu / vijjadi jadi sAmaNNe sA suhajattA bhabe cariyA / 246 / baMdaNaNasaNe hi aTa tthaannaannugmnnpddivsii| samaNesu samAvaNaoNa' kiMdidA rAyaca riyAmhi |247dsnnnnaannuubveso sissaragahaNa ca posaNaM tesi / cariyA hi sarAgANaM jiNidaplajobadeso ya / 248. ubakuNa di jo ci Nicca cAduvyaNNassa smnnsNghss| kAyabirAdhaNahidaM so bi sarAgappadhANo se / 24 / joNhANaM hiravektraM saagaarnngaarcriyjuttaannN| aNukaMpayovayAra kuvvadu levo jadi vi appo / 25 / rogeNa vA chudhAe taNhAe vA sameNa vA ruuddhN| diThA samaNaM sAha paDibajjad AdasattIe / 212 / -bAla, vRddha, zrAnta, yA glAna zramaNa mUlakA cheda jaise na ho usa prakArase apane yogya AcaraNa karo / 230 [arthAta yuvAkI apekSA vRddha aura svasthakI apekSA rogI meM yadyapi avazya hI kucha zithilatA hotI hai, aura isalie unakI kriyAoM meM bhI taratamatA hotI para vaha mUlaguNoMko unalaMghana nahIM kara pAtI] | zrAmaNyameM yadi arahatAdikoMke prati bhakti tathA pravacanarata jIvoM ke prati vAtsalya pAyA jAtA hai, vaha zubhayukta caryA hai / 246 / zramaNoM ke prati vandana, namaskAra sahita abhyutthAna aura anugamanarUpa vinIta pravRtti karanA tathA unakA jainendra siddhAnta koza
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyata saMyatAsaMyata zrama dUra karanA rAgacaryAya nindita nahIM hai / 257) darzanajJAnakA upadeza, ziSyoMkA grahaNa tathA unakA poSaNa aura jinendrakI pUjAkA upadeza vAstava meM sarAgiyoMkI caryA hai / 2480 jo koI sadA chaha kAyakI virAdhanAse rahita cAra prakArake zramaNasaMghakA upakAra karatA hai, vaha bhI rAgakI pradhAnatAvAlA hai / 24 / yadyapi alpa lepa hotA hai tathApi sAkAra anAkAra caryA yukta ( arthAt zuddhAtmAke jJAnadarzanameM pravartamAna vRttivAle ) jainoMkA anukampAse nirapekSatayA ( zubhopayogase ) upakAra karo / 251 // rogase, zrudhAse, tRSAse athavA zramase AkrAnta zramaNako dekhakara sAdhu apanI zakti ke anusAra vaiyAvRtti Adi karo / 252 / / mU. A./615 posaha utrao parakhe taha sAhU jo karedi NiyadaM tu / NAvAe kAlANaM cAdummAseNa NiyameNa 11 // = jo sAdhu cAtumAsika pratikramaNake niyamase donoM caturdazI tithiyoM meM proSadhI pavAsa avazya karatA hai vaha sukhakI prApti avazya karatA hai / 15 // ra. sA./EE taccaviyAraNasIlo mokkhphaaraahnnshaavjudo| aNavarayaM dhammakahApasaMgado hoi munniraao| - jo munirAja sadA Atmatattvake vicAra karanameM lIna rahate haiM, mokSamArgako ArAdhana karanekA 'jinakA svabhAva ho jAtA hai, aura jinakA samaya nirantara dharmakathAmeM ho lIna rahatA hai. ve hI yathArtha munirAja kahAte haiN| de0 saMyama/1/6 [vata, samiti, gupti, Adi pAlana sAdhukA dharma hai aura dAmapUjA Adi gRhsthoNkaa| de,sAdhu/2/2 [pA~ca mahAvata, pA~ca samiti, pA~ca indriyoM kA rodha, kezaloMca, SaD Avazyaka, acelakatva, asnAna, bhUmizayana, adaMtadhovana, sthiti bhojana, ekabhukti ye to sAdhuke 28 mUlaguNa haiM aura 18000 zIla va 84000,00 uttara guNa ina sabakA yathA yogya pAlana karatA hai| de. kRtikarma/1/1 [ deva bandanA. AcArya vandanA, svAdhyAya, pratikramaNa, pratyAkhyAna Adi sAdhuke nityakarma hai|] de. vaiyAvRttyA8 [vaiyAvRttyake artha laukika janoMke sAtha mAtacIta karanA nindya nahIM hai| de. apavAda/3 sallekhanA gata kSapakake lie AhAra vartana Adi mA~gakara lAte haiM, unako telamardana karate haiM, garmiyoM meM zItopacAra aura sardiyoM meM uSNopacAra karate haiM, kadAcita usako anImA lagAte haiM, kSapakake mRta zarIrake aMga AdikA chedana karate haiM, ityAdi anekoM apavAda grasta kriyAe~ bhI kAraNa va paristhiti vaza karatA hai|] nAtmanyatatparaH / 682 // tatrAvazyaM vizuddhaya zasteSAM mandodayAditi / saMklezAMzo'thavA tIvrodayAnAya vidhiH smRtaH / 683. kintu devAdvizuddhabaMzaH saMklezAMzo'thavA kvacita / tadvizuddhervizuddhabaMzaH saMklezAzodayaH punaH 64teSAM tIvodayastAvadetAbAnatra bAdhakaH / sarvatazcetprakopAya nAparAdho'paro'styataH / 68 // tenAtraitAvatA nUna shuddhsyaanubhvcyutiH| kattu na zakyate yasmAdatrAstyanyaH prayojaka: 686 / = jo mohase athavA pramAdase jitane kAla taka vaha laukikI kriyAko karatA hai utane kAla taka antaraMga vratose cyuta honeke kAraNa vaha AcArya nahIM hai / 657 / vAstavameM saMjvalana kaSAyakA tIva yA manda udaya hI cAritrako kSati va akSatimeM hetu hai|680 saMklezase kSati hotI hai aura asaMklezase akSati / vaha saMkleza bhI taratamatAkI apekSA aneka prakArakA hai aura vaha taratamatA bhI apane kAraNoMkI apekSA aneka prakAra kI hai|681|| usa saMkleza yA vizuddhike yogase AcAryake zithilatA hove yA na hove parantu itane mAtrase unakI AtmAmeM atatparatA siddha nahIM hotii|62 tathA usa saMjvalanake mandodayase honevAlA vizuddhi aMza aura usake tIvodayase honevAlA saMkleza aMza ye donoM hI usa AcArya padake sAdhaka yA bAdhaka nahIM haiM, karmodayavaza kabhI vizuddhi aMza aura kabhI saMkleza aMza unake pAye hI jAte haiM / 683-684 / usakA tIva udaya bAstabameM usa vizuddhikA hI bAdhaka hai, para AcArya padakA nhiiN| yadi vaha saMkleza AcArya padakA hI bAdhaka ho jAya to phira usase bar3A koI aparAdha hI nahIM hai| arthAt phira use mala doSa na kahakara aparAdha kahanA cAhie / 685 usa tIvodayake dvArA unakI AtmA zuddhAtmAnubhavase cyuta nahIM ko jA sakatI, kyoMki aisA karane meM saMjvalanakA tIvra udaya nahIM balki mithyAtva kA udaya kAraNa hai / 686 // de. saMyata/2/1 [bata samiti gupti rUpa cAritra pramAdase naSTa nahIM kiyA jA sakatA, kyoMki usakA pratibandhaka pratyAkhyAnAvaraNa hai, na ki saMyatoMmeM pAyA jAnevAlA saMjvalanakA svalpakAlika mandatama udy| de. saMyata/2/4 [ saMjvalanake udayase saMyamameM kevala mala utpanna hotA hai, usakA vinAza nhiiN| de. dharma/6/6 [ vyavahArarUpa zubhadharma prAyaH gRhasthoM ko hotA hai, sAdhuoMke kevala gauNarUpase pAyA jAtA hai|] saMyatAsaMyata-saMyama dhAraneke abhyAsakI dazAmeM sthita kucha saMyama aura kucha asaMyama pariNAma yukta zrAvaka saMyatAsaM yata kahalAtA hai| vizeSa de. zrAvaka / 3. parantu phira bhI saMyatapanA dhAtA nahIM jAtA pra. sA./mU./221-222 kidha tamhi Natthi mucchA AraMbho vA asaMjamo tss| tadha paradavammi rado kadhamappANaM pasAdhayadi 221 / chedo jeNa Na vijadi gahaNa bisaggesu sevamANassa / samaNo teNiha baDhdu kAlaM khettaM biyaNittA 12222 = prazna-upadhike sadbhAvameM usa bhikSuke mUrchA Arambha yA asaMyama na ho yaha kaise ho sakatA hai, tathA jo paradravyameM rata ho vaha AtmAko kaise sAdha sakatA hai / 221 / uttarajisa upadhike grahaNa visarjanameM, sevana karane meM, jisase sevana karanevAleke cheda nahIM hotA, usa upadhiyukta [ arthAt kamaNDalu pIchI va zAstrarUpa laukika janoMke dvArA aprArthanIya upadhiyukta-de. apabAda/4/3] kAla, kSetrako jAnakara isa lokameM zramaNa bhale varte / 222 // paM.dha/u./657, 680-686 yA mohAtpramAdAdvA kuryAdyA laukiko kriyAm / tAvatkAla sa nAcAryo'pyasti cAntavatAcyuta. 1657 sati saMjvalanasyoccaiH spardhakAH dezaghAtinaH / tadvipAkA'styamando + vA mando hetuH kramAdvayAH 680 / saMklezastakSatinaM vizuddhistu tvksstiH| so'pi taratamasvAMzaiH so'pyanekairanekadhA 681 / astu yadvA na zaithilyaM tatra hetuzAdiha / tathApyetAvatAcAryaH siddho 1 saMyatAsaMyatakA lakSaNa / saMyatAsaMyatakA vizeSa svarUpa / -de, zrAvakA saMyama va asaMyama yugapat kaise / saMyatAsaMyatake 11 athavA aneka bheda / -de. shraavk/1/2| saMyamAsaMyama ArohaNa vidhi| -de. kSayopazama/3 / guNasthAnoMmeM paraspara avarohaNa ArohaNa krm| -de. guNasthAna/2/11 isake pariNAma adha:pravRttikarArUpa hote haiM / -de. krnn/4| | isake pariNAmoMmeM catuHsthAnapatitahAni vRddhi / | isameM AtmAnubhavake sadbhAva smbndhii| -de. anubhava/1 jainendra siddhAnta koza
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyatAsaMyata 134 saMyatAsaMyata 113 // (dha. 1/1,1,123/gA. 192/373); (go. jI./476/883) rA. bA./2/5/8/108/7 viratAvirata pariNAmaH kSAyopazamikaH saMyamA saMyamaH / rA. vA./4/12/7/522/27 saMyamAsaMyamaH anAtyantikI virattiH / -kSAyopazamika viratAvirata pariNAmako saMyamAsaMyama kahate haiN| athavA anAtyantikI viraktatAko saMyamAsaMyama kahate haiN| gha. 1/1,1,13/173/10 saMyatAzca te asaMyatAca sNytaasNytaaH|-jo saMyata hote hue bhI asaMyata hote haiM, unheM saMyatAsaMyata kahate haiN| pu. si. u./41 yA tvekadeza viratiniratastasyAmupAsako bhavati |-jo ekadeza viratimeM lagA huA hai vaha zrAvaka hotA hai| de, to-[gharake prati jisakI ruci samApta ho cukI hai vaha saMyata hai aura gRhasthI saMyatAsaMyata haiN|] de, viratAvirata [bAraha batoMse sampanna gRhastha biratAvirata haiN| saMyamAsaMyamakA svAmitva / mithyAdRSTiko sambhava nhiiN| -de. cAritra/3/8 / isameM sambhava jIvasamAsa mArgaNAsthAna Adi 20 prruupnnaaeN| -de. sat / mArgaNAoMmeM isake svAmitva sambandhI zaMkA-samAdhAna / -de, vaha baha nAma / isa sambandhI sat saMkhyA kSetra sparzana kAla antara bhAva va alpabahutvarUpa 8 prruupnnaaeN| -de. baha vaha nAma / sabhI guNasthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya / -de. maargnnaa| bhogabhUmimeM saMyamAsaMyamake niSedhakA kaarnn| -de. bhuumi| zadrako kSallaka dIkSA sambandhI / -de, vrnnvyvsthaa/4| isake pazcAt bhava dhAraNakI siimaa| sarvalaghu kAlameM saMyamAsaMyama dhAraNakI yogytaa| -de. saMyama/2 punaH punaH saMyamAsaMyama prAptikI sImA / - de. sNym/2| saMyatAsaMyatoMmeM sambhava bhaav|| isameM kSAyopazamika bhAva kaise| ise audayikaupazamika nahIM kaha skte| -de.kSAyopazamika/2/3 / | samyagdarzanake Azrayase aupazamikAdi kyoM nhiiN| -de, saMyata/2/6 / isameM karma prakRtiyoMkA bandha udaya stt| -de. vaha vaha nAma / ekAntAnuvRddhi Adi saMyatAsaMyata / -de, labdhi//8 / svargameM hI janmanekA niym| -de. jnm/4| isameM AtmAnubhava smbndhii| -de. anubhv/5|| * 2. saMyama va asaMyama yugapat kaise dha.1/1,1,13/173/10 yadi saMyataH, nAsAvasaMyataH / athAsaMyataH, nAsau saMyata iti virodhAnnAyaM guNo ghaTata iti cedastu guNAnAM parasparaparihAralakSaNo virodhaH iSTatvAta. anyathA teSAM svarUpahAniprasaMgAt / na guNAnAM sahAnavasthAnala dhaNo virodhaH saMbhavati. saMbhavedvA na vastvasti tasyAnekAnta nibandhanatvAt / yadartha kriyAkAri tadvastu / sA ca nai kAnte ekAnekAbhyAM prAptanirUpitAvasthAbhyAmartha kriyaavirodhaat| na caitanyAcaitanyAbhyAmanekAntastayorguNatvAbhAvAta / sahabhuvo hi guNAH, cAnayoH sahabhUtirasti asati vibandharyanupalambhAta / bhavati ca viroSaH samAnanibandhanatve sti| na cAtra virodhaH saMyamAsaMyamayorekadravyavatinostrasasthAvara nivandhanavAda / - prazna-jo saMyata hotA hai, vaha asaMyata nahIM ho sakatA hai, aura jo asaMyata hotA hai vaha saMyata nahIM ho sakatA hai, kyoMki, saMyamabhAva aura asaM samabhAvakA paraspara virodha hai, isalie yaha guNasthAna nahIM banatA hai ? uttara-1. virodha do prakArakA hai-parasparaparihAralakSaNa virodha aura sahAnavasthAlakSaNa virodha / inameM se eka dravya ke anantaguNoM meM honevAlA paraspara parihAralakSaNa birodha yahA~ iSTa hI hai, kyoMki yadi eka dUsarekA parihAra karake guNoM kA astitva na mAnA jAve to unake svarUpakI hAnikA prasaMsA AtA hai / parantu itane mAtrase guNoM meM sahAnavasthAlakSaNa virodha sambhava nahIM hai| yadi nAnA guNoMkA eka sAtha rahanA ho birodhasvarUpa mAna liyA jAye to vastu kA astitva hI nahIM bana sakatA hai, kyoMki, bastukA sadbhAva anekAnta nimittaka hI hotA hai| jo artha kriyA karanemeM samartha hai hai vaha vastu hai aura baha ekAnta pakSameM bana nahIM sakatI, kyoMki yadi arthakriyAko eka rUpa mAnA jAve to punaH punaH usI artha kriyAkI prApti honese, aura yadi anekarUpa mAnA jAve to anavasthA doSa Anese ekAntapakSameM artha kriyAke honemeM virodha AtA hai / 2. Uparake kathanase caitanya aura acaitanyake sAtha bhI vyabhicAra nahIM AtA hai, kyoM ki, caitanya aura acaitanya ye donoM guNa nahIM haiN| jo sahabhAvI hote haiM unheM guNa kahate haiM, parantu ye donoM sahabhAvI nahIM haiM, kyoMki bandharUpa avasthA nahIM rahanepara caitanya aura acaitanya ye donoM eka sAtha nahIM pAye jAte haiN| 3. dUsare viruddha do dharmoMkI utpattikA kAraNa yadi eka mAna liyA jAye to virodha AtA hai, parantu saMyamabhAva aura asaMyamabhAva ina donoMko eka AtmAmeM svIkAra kara lenepara bhI koI virodha nahIM AtA hai, kyoMki, una donoMkI utpattike kAraNa bhinna-bhinna hai| saMyamabhAvakI utpattikA kAraNa trasahiMsAse virati bhAva hai aura asaMyama bhAvakI utpattikA kAraNa sthAvara hiMsAse avirati bhAva hai| isalie saMyatAsaMyata nAmakA pA~cavA~ guNasthAna bana jAtA hai| 1. saMyatAsaMyatakA lakSaNa paM.saM./prA./2/gA, jo tasavahAu virado No virao akrvthaavrvhaao| paDisamaya so jIbo viramAbira o jiNekamaI / 13 / jo Na virado dU bhAvo thaavrvhiNdiytthdosaao| tasavaha birao socciya saMjamAsaMjamo diTTho 1134 / paMca tiya caubihehi aNuguNa-sikravAvae hiM sNjuttaa| buccati desavirayA sammAiTThI jhaDiyakammA // 13 // -1. jo jIva eka mAtra jina bhagavAnmeM hI matiko rakhatA hai, tathA trasa jIboMke ghAtase virata hai, aura indriya viSayoMse evaM sthAvara jIvoMke ghAtase virakta nahIM hai, vaha jIma prati samaya kritAvirata hai| arthAta apane guNasthAnake kAlake bhItara donoM saMjJAoM ko yugapata dhAraNa karatA hai / 13 / 2. bhAvoMse sthAvaravadha aura pA~coM indriyoM ke viSaya sambandhI doSoMse virata nahIM hone kintu usa badhase virata honeko saMyamAsaMyama kahate haiM, aura unakA dhAraka jIva niyamase saMyamAsaMyamI kahA gayA hai / 134 // 3. pA~ca aNuvata, tIna guNavata aura cAra zikSAbatoMse saMyukta honA viziSTa saMyamAsa yama hai| usake dhAraka aura asaMkhyAta guNazreNIrUpa nirjarAke dvArA karmoM ke jhAr3anevAle aise samyagdRSTi jIva dezavirata yA saMyatAsaMyata kahalAte haiM jainendra siddhAnta koza
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyatAsaMyata saMyama 3. isake pariNAmoMmeM catu:sthAna patita hAni vRddhi la. sA./mU./176/228 deso samaye samaye sujjhato saMkilissamANo y| cauDDhihANidayAdava dvidaM kuNa di guNase di / = athApravRtta dezasaMyata jIva samaya-samaya vizuddha aura saMkliSTa hotA rahatA hai| vizuddha honepara asaMkhyAtabhAga, saMkhyAtabhAga, saMkhyAtaguNa va asaMkhyAtaguNa ina cAra prakArakI vRddhi sahita, aura saMkliSTa honera inhIM cAra prakArakI hAni sahita dravyakA apakarSaNa karake guNazreNI meM nikSepaNa karatA hai| isa prakAra usake kAla meM yathAsambhava catuHsthAnapatita vRddhi hAni sahita guNazreNI vidhAna pAyA jAtA hai / 4. saMyamAsaMyamakA svAmitva de. naraka// [naraka gatimeM bhava nhiiN|] de tiryaca/2/2-4 (kevala saMjJo paMcendriya tiryaMcako sambhava hai, anya ekendriyase asaMjJo paryatako nahIM, karmabhUmijoMko hI hotA hai bhogabhUmijoMko nahIM. karma bhUmijoM ko bhI AryakhaNDameM hI hotA hai, mleccha-khaNDamai nhiiN| vahA~ bhI kSAyika samyagdRSTi tiryacako nahIM hotA / sarvatra paryAptakoM meM hI hotA hai aparyAptakome nhiiN|] de. manuSya/3/2 [ manuSyoM meM kevala karmabhUmijoMko hI sabhava hai bhogabhUmijoM ko nahIM, vahA~ bhI Arya khaNDoM meM ho sambhava hai mleccharakhaNDoMmeM nhiiN| vidyAdharome bhI sambhava hai| sarvatra paryAptakoM meM hI hotA hai aparyAptakoM meM nhiiN| de, deva/II/3/2 [ deva gatimeM sambhava nhiiN| de. Ayu/6/7 [ jisane pahile devAyuke atirikta tIna Ayuko bA~dha liyA hai aisA koI jova saMyamAsaMyamako prApta nahIM ho sktaa|) de. samyagdarzana/iV// [ kSAyika samyagdRSTi saMyatAsaMyata manuSya hI hote haiM tithaMca nhiiN| 5. saMthamAsaMyamake pazcAt bhavadhAraNakI sImA vasu. zrA./536 sijjhai taiyammi bhave paMcamae kovi sttmtttthme| bhuMjivi suramaNuyasaha pAvei kameNa siddhapayaM |534uprokt rItime zrAvakoM kA AcAra pAlana karanevAlA (de. zrAvaka)] tIsare bhava meM siddha hotA hai| koI kamase deva aura manuSyo ke sukha ko bhogakara pA~caveM sAtave yA AThaveM bhavameM siddha padako prApta karate haiN| [yaha niyama yA to kSAyika samyagdRSTikI apekSA jAnanA cAhie ( de. samyagdarzana/115/4), aura yA pratyeka tIsare bhavameM saMyamAsaMyamako prApta honevAlekI apekSA jAnanA cAhie, athavA upacArarUpa jAnanA cAhie, kyoMki eka joba patyake asakhyAtaveM bAra taka sayamAsaMyamakI prApti kara sakatA hai aisA nirdeza prApta hai ( de. saMyama/2)] / 6. saMyatAsaMyatameM sambhava bhAva dha. 1/1,9,13/174/7 audayikAdipaJcamu guNeSu ke guNamAzritya saMyamAsaMyamaguNaH samutpanna iti cet kSAyopazamiko'yaM guNaH / .. saMyamAsaMyamadhArAdhikRtasamyaktvAni kiyantIti cekSAyikakSAyopazamikopazamikAni trINyapi bhavanti paryAyeNa |-prshn- audayikAdi pA~ca bhAvoMmese kisa bhAvake Azrayase saMyamAsaMyama bhAva paidA hotA hai ? uttara-saMyamAsaMyama bhAva kSAyopazamika hai| (aura bhI de bhAva/ 2/8) / prazna-saMyamAsaMyamarUpa dezacAritrakI dhArAse sambandha rakhanevAle kitane samyagdarzana hote haiM : uttara-kSAyika, kSAyopazAmika va aupazamika ina tInoM meM se koI eka samyagdarzana vikalpa rUpase hotA hai / (aura bhI de. bhAva/2/12) / 7. isameM kSAyopazamika bhAva kaise rA. vA./2/5/8/108/6 anantAnubandhyapratyArakhyAnakaSAyASTakodayakSayAta sadupazamAcca pratyAkhyAnakaSAyodaye saMjvalanakaSAyasya dezavAtispadhaMkodaye nokaSAyanavakasya yathAsaMbhavodaye ca viratAviratapariNAma: kSAyopazamikaH / - anantAnubandhI aura apratyAkhyAnAvaraNa rUpa ATha kaSAyoMkA udayakSaya aura sadavasthArUpa upazama, pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya, saMjvalanake dezaghAti spardhaka aura yathAsaMbhava nokaSAyoMkA udaya honepara virata-avirata pariNAma utpanna karanevAlA bhAva kSAyopazAmika hai| gha. 1/1,1,1:/174/8 apratyAkhyAnAvaraNIyasya sarvadhAtisparddhakAnAmudayazyAta sataH copazamAta prtyaakhyaanaavrnniiyodyaadprtyaakhyaanosptte'|aprtyaarnyaanaavrnniiy kaSAyake vartamAna kAlika sarvaghAtI sparddhakoM ke udayabhAvI kSaya honese, aura AgAmI kAlameM udayameM Ane yogya unhIMke sadavasthArUpa upazama honese tathA pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyake udayase saMyamAsaM yamarUpa apratyAkhyAna-cAritra utpanna hotA hai| ( go. jI./mU./466/876) / dha.7/2.1,51/14/6 cadusaM jalaNa-NavaNokasAyANaM khaovasamasaNNidesa dhAdiphayANamudaeNa saMjamAsaMjamuppattIdo svaoksamaladdhIe sayamAsa yamo / terasaNhaM payaDINaM desaghAdiphaddayANamudao saMjamalaMbhaNimitto kadhaM saMjamAsaMjamaNi mittaM paDivajjade / Na, paJcakkhANAgharaNasavyadhAdiphahayANamudaeNa paDiya cadusaMjalaNAdidesaghAdiphaddayANamudayassa saMjamAsaMjamaM mottaNa saMjamuppAyaNe asmtthaado| -cAra saMjvalana aura navanokaSAyoMke kSayopazama saMjJAvAle dezaghAtIspardhakoMke udayase saMyamAsaMyamakI utpatti hotI hai, isalie kSayopazama labdhise saMyamAsaMyama hotA hai| (dha. 5/1,7,7/202/3) / prazna-cAra saMjvalana aura nava nokaSAya, ina teraha prakRtiyoM ke dezaghAtI spardha koMkA udaya to saMyama kI prAptimeM nimitta hotA hai (de0 saMyata/2/3) / vaha saMyayAsa yamakA nimitta kaise svIkAra kiyA gayA hai ! uttaranahIM, kyoMki, pratyAkhyAnAvaraNa ke sarvaghAtI spardhakoM ke udayase jina cAra saMjvalanAdikake dezaghAtI spardhakoM kA udaya pratihata ho gayA hai, usa udayake saMyamAsaM yamako chor3a saMyama utpanna karanekA sAmarthya nahIM hotA hai| de0 anubhAga/4/6/6 [ isase pratyAraNyAnAvaraNakA sarvaghAtIpanA bhI naSTa nahIM hotA hai| sayama-samyaka prakAra yamana karanA arthAta bata-samiti-gupti Adi rUpase pravartanA athavA vizuddhAtmadhyAnameM pravartanA saMyama hai| tahA~ samiti Adi rUpa pravartanA apahRta yA vyavahAra saMyama aura dUsarA lakSaNa upekSA yA nizcaya saMyama hai| inhIM donoM ko vItarAga va sarAga cAritra bhI kahate hai| anya prANiyoM kI rA karanA prANisayama hai aura indriyoMke viSayoMse virakta honA indriya saMyama hai| sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSmasAmparAya aura yadhArakhyAta aise isake pA~ca bheda haiN| sarAga cAra indriyoMke parihAravizukhi 1 bheda va lakSaNa saMyamakA lkssnn| vyavahAra saMyamakA lakSaNa / nizcaya saMyamakA lakSaNa / nizcaya vyavahAra cAritrakI kathaMcit mukhyatA gaunntaa| -de. caaritr/4/7| saMyama labdhisthAna va ekAntAnuvRddhi Adi / sNym| -de0 labdhi /5 / saMyamamArgaNAkI apekSA bheda va lakSaNa / sAmAyikAdi saMyama / -de0 zIrSaka sN.4| * zAyopazamikAdi sayama nirdesh| -de0 bhAva/2 / jainendra siddhAnta koza
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama 1. bheda va lakSaNa nikSepoMkI apekSA bheda va lakSaNa / sakala va dezasaMyamakI apekssaa| sakala cAritra dezacAritrakI apekSA hai yathAkhyAtakI apekSA nhiiN| -de0 saMyata/2/1 meM go. jI. / | apahRta va upekSA saMyama nirdeza 1. lakSaNa va unakI vItarAgatA sambadhI vishesstaaeN| prANI va indriya saMyamake lakSaNa / prANi va indriyasaMyamake 17 bheda / guNasthAnoMmeM paraspara saMyamoMkA ArohaNa avarohaNa krm| -de0 sa yata/15 / 4 / baddhAyuSkoMmeM kevala devAyu vAlA hI saMyama dhAraNa kara sakatA hai| -de0 aayu/6| 5 strIko yA sacelako sambhava nhiiN| -de0 veda/7/4 / 6 saMyama mArgaNAmeM sambhava jIvasamAsa mArgaNAsthAna Adi rUpa 20 prruupnnaaeN| -de0 sat / 7 ! saMyama mArgaNA sambandhI sat, saMkhyA, kSetra, sparzana kAla, antara, bhAva va alpa bahutva rUpa ATha prruupnnaaeN| -de, vaha vaha naam| 8 saMyamiyoMmeM karmokA bandha-udaya-satva / -de.yaha vaha nAma / 9 | sabhI mArgaNA sthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya honekA niyama / -de. maargnnaa| / niyama va zaMkA samAdhAna * cAritramohakA upazama kSaya va kSayopazama vidhaan| -de0 vaha vaha naam| * | samyakSa sahita hI hotA hai| -de0 caaritr/3|| vratI bhI mithyAdRSTi saMyamI nhiiN| -de0 cAritra/3/8 / | savastrasaMyama niSedha / -de0 ved/7/4| saMyama va viratimeM antr| saMyama gupti va samiti AdimeM antara / cAritra va saMyamameM antara / | utsarga va apavAdasaMyama nirdesh| -de0 aptraad/4| sayogakevalIke saMyamameM bhI kathaMcit malakA sdbhaav| -de0 kevlii/2/2| | saMyamameM parISahajayakA antrbhaav| -de0 kAyakleza / indriyasaMyamameM jihvA va upasthakI pradhAnatA / indriya va manojayakA upAya / kaSAya nigrahakA upAya / saMyama pAlanArtha bhAvanA vizeSa / paMcama kAlameM sambhava hai| * nigodase nikalakara sIdhe saMyama mApti karane smbndhii| -de0 jnm/5| | janma pazcAt saMyama prApti yogya sarva laghukAla sambandhI niym| | punaH punaH saMyamAdi prAptikI siimaa| saMyamI marakara devagatimeM hI janmatA hai| de. janma/5/6 / saMyamamArgaNAmeM kSAyopazamika bhAva smbndhii| -de0 sNyt/2|| 1. bheda va lakSaNa 1. saMyamakA lakSaNa dha.7/2,1,3/7/3 samyak yamo vA saMyamaH / =samyak rUpase yama / arthAta niyantraNa so saMyama hai| de0 cAritra/3/7 [ saM yamana karaneko saMyama kahate haiM / arthAta bhAvasaMyama." se rahita dravyasaMyama saMyama nahIM hai|] 2. vyavahAra saMyamakA lakSaNa 1. vrata samiti gupti AdikI apekSA pra. sA./mU./240 paMcasamido tigutto paMceMdiya saMbuDo jidksaayaa| daMsaNaNANasamaggo samaNo so saMjado bhaNido / 240 / -paMcasamitiyukta, pA~ca indriyoM ke saMvaravAlA, tIna gupti sahita, kaSAyoMko jItane vAlA, darzana jJAnase paripUrNa jo zramaNa hai vaha saMyata kahA gayA hai| pra.sA./prakSepaka gA.mU./240-1 cAgo aNAraMbho bisayavirAgokhao kasAyANa / so saMjamotti bhaNi do pajjAe viseseNa / bAhyAbhyantara parigrahakA tyAga, mana vacana kAryarUpa vyApArase nivRtti so. anArambha, indriya viSayoMse viraktatA. kaSAyoMkA kSaya yaha sAmAnyarUpase saMyamakA lakSaNa kahA gayA hai| vizeSa rUpase pravajyAkI avasthAe~ hotI haiN| cA. pA./mU./28 paMciMdiyasaMvaraNaM paMcavayA paMcavisakiriyAsu / paMca-' samidi tayaguttI sajamacaraNaM girAyAraM // 281 = pA~ca indriyoMkA ' savara ( de. saMyama/2) pA~ca vrata aura pacIsa kriyA, pA~ca samiti, tIna gupti inakA sadbhAva nirAgAra saMyamAcaraNa cAritra hai| bA. a./76 badasamidipAlaNAe daMDaccoeNa iNdiyjenn| pariNama mANassa puNo saMjamadhammo have NiyamA 76 / =bata va samitiyoMkA. pAlana, mana vacana kAyakI pravRttikA tyAga, indriyajaya yaha saba jisako hote haiM usako niyamase saMyama dharma hotA hai| paM. sa./prA. 127 vadasa midikasAyANaM daMDANaM iMdiyANaM pNcnnddN| dhAraNapAlaNaNiggaha-cAya-jao saMjamo bhaNio / 1271 - pA~ca mahAvatoMkA dhAraNa karanA, pA~ca samitiyoM kA pAlana karanA, cArakaSAyoM kA nigraha karanA, mana-vacana-kAya rUpa tIna daNDoMkA tyAga karanA aura pA~ca indriyoMkA jItanA (de. saMyama/2) so saMyama kahA gayA hai / 127 / (dha. 1/1, 1,4/ gA.12/145); (dha.7/2,1, 3/7/2); (go.jii./muu./465/876)| de0 tapa/2/1 [ teraha prakArake cAritrameM prayatna karanA saMyama hai|) saMyamakA svAmitva / sAmAyika Adi saMyamoMkA svAmitva / -de0 vaha vaha naam| kSAyopazamikAdi saMyamoMkA svAmitva (5-7 taka kSAyopazamika aura Age aupazamika va kSAyika) -de. vaha vaha guNasthAna / jainendra siddhAnta koza
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama 1. bheda va lakSaNa 3. nizcaya saMyamakA lakSaNa pra. sA./ta pra./14.242 sakalaSaD jIvanikAyanizumbhanavikasapAragacandriyAbhilASavikalpAca vyAvasyAtmana: zuddhasvarUpe saMyamanAta...14AjheyasAtatattvatathApratI tilakSaNena samyagdarzanaparyAyaNa jJeyajJAtRtattvatathAnabhatilakSaNena jJAnaparyAyeNa zeyajJAtRkriyAntaranivRttilakSaNena cAritraparyAyeNa ca tribhirapi yogapadyena-.-pariNatasyAtmani yadAtmaniSThatve sati saMyatatvaM / 2420 -1. samasta chaha jIva nikAyake hananake vikalpase aura paMcendriya sambandhI abhilASAke vikalpase AmAko vyAvRtya karake AtmA zuddhasvarUpameM saMyamana karanese (saMyamayukta hai ) 12 zeyatattva aura jJAtRtattvakI tathA prakAra pratIti, tathA prakAra anubhUti aura kriyAntarase nivRttike dvArA racita usI tattvameM pariNati, aise lakSaNavAle samyagdarzana jJAna ba cAritra ina tInoM paryAyoMkI yugapatatAke dvArA pariNata AtmAmeM AtmaniSThatA honepara jo saMyatapanA hotA hai ... / paM. gha./3/1997 zuddhasvAsmopalandhiH syAva saMyamo niSkriyasya c| -niSkriya AtmAke svazuddhAtmAkI upalabdhi hI saMyama kahalAtA hai| 1. saMyama mArgaNAkI apekSA bheda va lakSaNa gha. vaM.1/9.9/sUtra 123/368 saMjamANuvAdeNa asthi saMjadA sAmAiya chedokchAvaNasuddhisaMjadA parihArasuddhisaMjadA suhamasAparAyamuddhisaMjadA jahAkvAda bihArasuddhisaMjadA saMjadAsaMjadA asaMjadA cedi| / 123 / - saMyama mArgaNAke anuvAdase sAmAyika zuddhisaMyata, chedopasthApanAMzuddhisaMyata, parihArazuddhisaMyata, sUkSmasAmparAya zuddhisaMyata aura yathArUpAtavihArazuddhisaMyata ye pA~ca prakArake saMyata tathA saMyattAsaMyata aura asaMyata jIva hote haiM / 123 / (dra. saM./To./13/38/2) / de, cAritra/1/3 [sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSma sAmparAya aura yathAkhyAta aise cAritra pA~ca prakAra ke haiN| noTa-[ inake lakSaNoMke lie-ve. vaha vaha nAma / ] 5. nikSepoMkI apekSA bheda va lakSaNa gha.7/1,1.48/11/5 NAyasaMjamo ThavaNasaMjamo davya saMjamo bhAvasaMjamo cedi caubiho saMjamo......tavvadirittadavvasaMjamo saMjamasAhaNapicchAhArakavalIpotthayAdINi / bhAvasa jamo duviho aagmnnoaagmbheenn| Agamo gdo| NoAgamo tiviho khaio khaovasamio uvasamio cedi / -nAmasaMyama, sthApanAsaMyama, dravyasaMyama aura bhAvasaMyama / isa prakAra saMyama cAra prakArakA hai / ( nAma sthApanA Adi bheda-prabheda nikSepavata jaanne)| tadvayatirikta noAgamadravyasaMyama saMyamake sAdhanabhUta picchikA, AhAra, kamaNDalu, pustaka Adiko kahate haiN| bhAvasaMyama Agama aura noAgamake bhedase do prakArakA hai-AgamabhAvasaMyama to gayA, arthAta nikSepavata jAnanA / noAgama bhAvasaMyama tIna prakArakA hai-kSAyika, kSAyopazamika aura aupmik| [tahA~ kSAyopazamika saMyamake lie|-de. saMyata/2 aura aupazamika va kSAyikake lie--de. zreNI ] / 6. sakala va deza saMyamakI apekSA cA. pA./mU./21 duvihaM saMjamacaraNaM sAyA taha have NirAyAra / sAyAraM sargathe pariggahA rahiya khalu NirAyAraM 1211-saMyama caraNa cAritra do prakArakA hai-sAgAra tathA nirAgAra / sAgAra to parigrahasahita zrAvaka ke hotA hai, bahuri nirAgAra parigrahase rahita munika hotA hai |2sh ra.ke. pA./50 sakalaM vikalaM caraNaM tatsakalaM sarvasaMgabiratAnAm / anagArANAM vikalaM sAgArANAM sasaMgAnAm / / -vaha cAritra sakala aura vikalake bhedase do prakArakA hai| samasta prakArake parigrahase rahita muniyoM ke sakala cAritra aura gRhasthoM ke vikala cAritra hotA hai| pra.si.u.40 hiMsAto'nRtavacanAtsteyAdabrahmataH prigrhtH| kAtsnyai kadezavira tezcAritra jAyate dvividham / 10 / - hisA, asatya, corI, kuzIla aura parigraha ina pA~coMke sarvadeza va ekadeza tyAgase cAritra do prakArakA hotA hai| (de. vrt/3/1)| la, sA/bhU./167/221 duvihA carittalakhI dese sayale.... cAritrakI landhi sakala va dezake bhedase do prakAra hai| paM. kA./tA. vR./160/231/13 cAritraM tapodhanAnAmAcArAdicaraNagranthavihitamArgeNa pramattApramattaguNasthAnayogyaM paJcamahAvatapaJcasamititriguptiSaDAvazyakAdirUpam gRhasthAnAM punarupAsakAdhyayana granthavihitamArgeNa paJcamaguNasthAnayogyaM dAnazIla pUjopavAsAdirUpa dArzanika pratikAdya kAdazanilayarUpaM vA iti| -muniyoMkA cAritra AcArAMga Adi cAritra viSayaka granthoM meM kathita mArgase. pramarA va apramatta ina do guNasthAnoke yogya (de. saMyata ) paMca mahAvrata, paMca samiti, trigupti, chaha Avazyaka Adi rUpa hotA hai (de. saMyama/1/2) aura gRhasthoMkA cAritra upAsakAdhyayana Adi granthoM meM kathita mArgase, paMcamaguNasthAnake yogya (de. saMyatAsaMyata ) dAna zIla, pUjA, upabAsa Adi rUpa hotA hai| athavA dArzanika pratimA, batapratimA Adi 11 sthAnoMrUpa hotA hai-(de. shraavk)| siddhAnta pravezikA/224-225 zrAvakake batoMko dezacAritra kahate haiM / 2246 muniyoMke vratoMko sakala cAritra kahate haiM "225 7. apahRta va upekSA saMyama nirdeza 1. lakSaNa rA. vA./4/6/154566/26 saMyamo hi dvividhaH--upekSAsaMyamo'pahutasaMyamazceti / dezakAla vidhAnajJasya parAnuparodhena utsRSTa kAyasya tridhA guptasya rAgadveSAnabhiSvaGgalakSaNa upekSAsaMyamaH / apahatasaMyamastrividhaH utkRSTo madhmamo jghnyshceti| tatra prAmuka mastyAhAramAtrabAhAsAdhanasya svAdhInetarajJAna caraNakaraNasya bAhyajantUpanipAte AtmAnaM tato'patya jIvAn pratipAlayata utkRSTaH, mRdunA pramRjya jantUn pariharato madhyamaH, upakaraNAntarecchayA jghnyH| -saMyama do prakArakA hotA hai-eka upekSA saMyama aura dUsarA apahRta sayama / deza aura kAlake vidhAnako samajhanevAle svAbhAvika rUpame zarIrase virakta aura tIna guptiyoM ke dhAraka vyaktike rAga aura vaSarUpa cittavRttikA na honA upekSAsaMyama hai| apahatasaMyama utkRSTa madhyama aura jaghanyake bhedase tIna prakAra hai| prAmuka, vasati aura AhAramAtra haiN| bAhyasAdhana jinake, tathA svAdhIna haiM jJAna aura cAritrarUpa karaNa jinake aise sAdhukA bAhya jantuoMke Anepara unase apaneko bacAkara saMyama pAlanA utkRSTa apahRta saMyama hai| mRdu upakaraNase jantuoMko buhAra denevAle madhyama aura anya upakaraNoMkI icchA rakhanevAle ke jaghanya apahRta saMyama hotA hai| (cA. sA./69/7-75/2)( aura bhI de. saMyama/1/1 ) / ni. sA./tA, bR./64 apahRtasaMyaminA saMyamajJAnAca_pakaraNagrahaNa bisrgsmysmudbhvsmitiprkaaroktiriym| upekSAsaMyaminAM na pustakakamaNDaluprabhRtayaH, ataste paramajinamunayaH ekAntato nispRhAH, ataeva baahyopkrnnnimuktaa| yaha apahatasaMyamiyoMko saMyamajJAnAdika ke upakaraNa lete, rakhate samaya utpanna honevAlI samitikA prakAra kahA hai| upekSA saMyamiyoMko pustaka, kamaNDalu Adi nahIM hote, ve parama jinamani ekAntameM nispRha hote haiM, isalie ve bAhya - upakaraNa rahita hote haiN| 2. donoMkI vItarAga va sarAga cAritrake sAtha ekArthatA pa.pra./TI/2/67/188/15 athavopekSAsaMyamApahatasayamau vItarAgasarAgAparanAmAnau tAvapi teSAmeva sNbhvtH| -upekSAsaMyama aura apahatasaMyama jinako ki vItarAga va sarAga saMyama bhI kahate haiM, ye dono bhI una zuddhopayogiyoMko hI hote haiN| bhA04-18 jainendra siddhAnta koza
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama 2. niyama va zaMkA-samAdhAna A va sthAvara jIvoM meM se kisIke bhI vadhake lie mana, vacana va kAya udyata na honA so prANisaMyama hai / 1122 // 9. prANi va indriya saMyamake 17 bheda mU. A./416-417 puDhavidagateuvAUvaNapphadIsaMjamo ya bodhavvo vigaticadupaMceMdiya ajIvakAyesa saMjamaNa / 4163 appaDileha dura DilehamuverakhAvaharaNa du saMjamo ceva / maNavayaNakAyasaMjama sattarasa vidha duNAdayo / 4174 -pRthivI, apa, teja, vAyu va vanaspati ye pA~ sthAvarakAya aura do, tIna, cAra va pA~ca indriyavAle cAra trasa jI. inakI rakSAmeM prakAra to prANi saMyama hai, sUkhe tRNa AdikA chedaH na karanA aisA 1 bheda ajIvakAyakI rakSArUpa hai / 416 / apratilekhana duSpratilekhana, upekSAsaMyama, apahRtasaMyama, mana, vacana va kAya saMyama isa prakAra kula milakara 17 saMyama hote haiM / / 17 / (yahA~ pIchI dravyakA zodhana so pratilekha saMyama hai aura apramAda rahita yatnapUrvaka zodhana duSpratilekha saMyama hai|) 2. niyama va zaMkA-samAdhAna Adi 1. saMyama va viratimeM antara dha. 14/5,6,16/12/1 saMjama-viraINa ko bhedo| sasamidimahavvayANuvvayAI sNjmii| samaIhi viNA mahavyayANuvvamA virii| prazna-- saMyama aura viratimeM kyA bheda hai ! uttara-samitiyoM ke sAtha mahAvata aura aNuvrata saMyama kahalAte haiN| aura samitiyoM ke binA mahAvrata aura aNuvrata virati kahalAte haiM / (cA. sA./40/1) de. saMvara/2/2 virati pravRttirUpa hotI hai aura saMyama nivRtti rUpa] 2.saMyama gupti va samitimeM antara de. cAritra/9/14,15 [apavAda, vyAhAranaya, ekadeza parityAga, apahRtasaMyama, sarAgacAritra, zubhopayoga ye saba zabda, tathA utsarga, nizcayanaya sarva parityAga, paramopekSAsaMyama, vItarAgacAritra, zuddhopayoga ye saba zabda ekArthavAcI haiN| 3. apahRtasaMyamako vizeSatAe~ de. saMyama/2/2 ( apahRta saMyama do prakArakA hai-indriya sa yama aura prANi saMyama / ] de. zuddhi/2 [ isa apahRta saMyamameM bhAva, kAya, vinaya Adike bhedase ATha zuddhiyoMkA upadeza hai| ] 8. prANi va indriya saMyamake lakSaNa de, asaM yama [ asaMyama do prakArakA hai- prANi asaMyama aura indriya asaM yama / tahA~ SaT kAya jIvoMkI virAdhanA prANi asaMyama hai aura indriya viSayoM meM pravRtti indriya asaMyama hai| (isase viparIta prANi va indriya saMyama haiM-yathA)] mU. A./418 paMcarasa paMcavaNNa dogadhe aThThaphAsa sttsraa| maNasA codasajIvA idiyapANA ya saMjamo nneo| - pA~ca rasa, pA~ca varNa, do gandha, ATha sparza, SaDja Adi sAta svara ye saba manake 28 viSaya haiM / inakA nirodha so indriya saMyama hai aura caudaha prakArakI jIvoM kI (de, jIva samAsa) rakSA karanA so prANisaMyama hai| paM.saM./prA./2/128 sagavaNNa jIva hiMsA aTThAvIsiMdiyastha dosA ya / tehiMto jo virao bhAvo so saMjamo bhnnio|128| = pahale jIvasamAsa prakaraName jo sattAvana prakArake jIva batA Aye hai (de. jIvasamAsa). unakI hiMsAse tathA aThAIsa prakArake indriya viSayoM ke (de. sandarbha saM.1)doSoMse virati bhAvakA honA saMyama hai / 128 // sa. si./6/12/331/11 prANIndriyeSvazubhapravRtteviratiH saMyamaH / sa si.//6/412/1 samitiSu pravartamAnasya prANIndriyaparihArassaMyamaH / 1. prANiyoM va indriyoM ke viSayoM meM azubha pravRttike tyAgako saMyama kahate haiN| (rA. vaa./6/12/6/522/21)| 2. samitiyoM meM pravRtti karanevAle munike unakA paripAlana karaneke lie jo prANiyoMkA aura indriyoM kA parihAra hotA hai, vaha saMyama hai| (rA. vA./6/6/14/666/26); (cA. sA./71/1); (ta. sA./6/18); (paM.vi./1/66) rA.vA./6/6/14/666/27 ekendriyAdiprANipIDAparihAraH prANisaM ymH| zabdAdiSvindriyArtheSu rAgAnabhiSvaGga indriysNymH|-ekendriyaadi prANiyoMko pIr3AkA parihAra prANisaMyama hai aura zabdAdi jo indriyoM ke viSaya unameM rAgakA abhAva so indriya saMyama hai| (cA, sa./75/1); (ana. dha./6/37-38/561) kA.a./mU./366 jo jIvarakravaNaparo gamaNAgamaNAdisabvakajjesa / taNachedaM piNa icchadi saMjamadhammo have tassa / -jIva rakSAmeM tatpara jA muni gamanAgamana Adi saba kAryoM meM tRNakA bhI cheda nahIM karanA cAhatA usa munike (prANi) saMyama dharma hotA hai / 366 / ni. sA./tA.va./123 saMyamaH sakale ndriyavyApAraparityAgaH1 - samasta indriyoMke vyApArakA parityAga so saMyama hai| paM.dha./u./1118-1122 paJcAnAmindriyANAM ca manasazca nirodhanAt / syAdindriyanirodhArakhyaH saMyamaH prathamo mataH / 1118 / sthAvarANAM ca paJcAnAM trasasyApi ca rakSaNAt / anusaMrakSaNArakhyaH syAdadvitIyaH prANasaMyamaH 11116 / satyamakSArtha saMbandhAjjJAnaM nAsaMyamAya yata / tatra rAgAdibuddhiryA saMyamastanirodhana 1121 / trasasthAvarajIvAnAM na vadhAyodyataM manaH / na baco na vapuH kvApi prANisaMrakSaNaM smRtam / 1122 - pA~coM indriyoM va manake rokanese indriya saMyama aura trasa sthAvaroM kI rakSA prANasaMyama hai / 1118-1116. indriyoM dvArA jo arthaviSayaka jJAna hAtA hai vaha asaMyama nahIM hai, balki una viSayoM meM rAga vRddhikA na honA indriya saMyama hai |1121aur isI prakAra trasa rA. vA./8/6/11-15566/15 atha ka. sNymH| kshcidaah-bhaassaadinivRttiriti| na bhASAdinivRttiH saMyamaH guptyantarbhAvAta // 11 // guptihi nivRttipravaNA, ato'trAntarbhAvAta saMyamAbhAvaH syAt / aparamAha-kAyAdipravRtti viziSTA saMyama iti / nApi kAyAdipravRttiviziSTAH samitiprasaGgAt / 12 / samitayo hi kAyAdidoSanivRttayaH, atastatrAntarbhAva: prasajyate / trasasthAvarabadhapratiSedha AtyantikaH saMyama iti cet, na; parihAravizuddhicAritrAntarbhAvAta 12 // ...kastAhi sNymH| samitiSu pravartamAnasya prANIndriyaparihAraH saMyama. 149 ato'hatasaM yamabhedasiddhiH // 15 -1. koI bhASAdikI nivRttiko saMyama kahatA hai, para vaha ThIka nahIM hai, kyoMki usakA guptimeM antarbhAva ho jAtA hai| gupti nivRttipradhAna hotI hai isalie uparokta lakSaNa meM saMyamakA abhAva hai| 2. kAya AdikI pravRttiko bhI saMyama kahanA ThIka nahIM hai; kyoMki kAya Adi doSoMkI nivRtti karanA samiti hai| isalie isa lakSaNakA samitimeM antarbhAva ho jAnese vaha saMyama nahIM ho sktaa| 3. sasthAvara jIvoM ke vadhakA Atyantika pratiSeya bhI saMyama nahIM hai, kyoMki parihAra vizuddhi cAritrame antarbhAva ho jAtA hai| 4. prazna -tatra phira saMyama kyA hai ! uttara-samitiyoM meM pravartamAna jIvake prANivadha va indriya viSayoMkA parihAra saMyama kahalAtA hai| isase apahata saMyamake bhedoMkI siddhi hotI hai| (arthAta apahRta saMyama do prakArakA hai-prANisaMyama va indriya saMyama / ) (cA. sA./75/1); (ana. dha./6/17/561) 3. cAritra va saMyamameM antara rA.vA./8/18/5/617/7 syAdetat dazavidho dharmo vyAkhyAtaH, tatra saMyame'ntarbhAvo'sya prApnotIti: tannaH kiM kAraNam / ate vacanasya kRtsnkrmkssyhetutvaat| dharme antarbhUtamapi cAritramante gRhyate mokSa jainendra siddhAnta koza
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama prApte. sAkSAtkAraNamiti jJApanAya / prazna- daza prakArakA dharma kahA gayA hai| tahA~ saMyama nAmake dharma meM cAritrakA antarbhAva prApta hotA hai ? uttara--nahIM, kyoMki, sakalakarmoM ke kSayakA kAraNa honese cAritra mokSakA sAkSAtkAraNa hai / aura isIlie sUtra meM usakA anta meM grahaNa kiyA gayA hai| de. pArija/1/6 [ cAritra jIvakA svabhAva hai para saMyama nahIM / ] 4. indriya saMyamameM jilA va upasthakI pradhAnata mU. A./188- 686 jigbhovatyaNimittaM jIvo dukkhaM aNAdisaMsAre / pattI anaMtaso to jinbhotatthe jaha dANi / 188 / caduraM gulA ca jinbhA ahA caduraM gulo ubaratho vi / aThThThaguladoseNa du jIvo dubakhaM hu pappAdi isa anAdisaMsArameM isa jIvane jihA va upastha indriyake kAraNa ananta bAra duHkha pAyA / isalie aba ina donoMko jIta cAra aMgula pramANa to azubha yaha jihvA indriya aura cAra hI aMgula pramANa azubha yaha upastha indriya, ina ATha aMguloM ke doSase hI yaha jIva duHkha pAtA hai | 8 | kurala kAvya / 13 / 7 anyeSAM vijayo mAstu saMyatAM rasanAM kuru / asaMyato yato jihvA bahupAyairadhiSThitA / 7 =aura kiso indriyako cAhe mata roko, para apanI jihnAko avazya lagAma lagAo, kyoMki belagAmakI jihvA bahuta duHkha detI hai // 7 // 3. rasaparityAga / 2 ( jihAke yA honepara rUma indriyoM vaza ho jAtI hai|] 5. indriya va manojayakA upAya 1 bha. A./mU./1837-1838 iMdiyadudaM tassA Nigghippati damaNANakhatipahiMgAmI pibhiti khasi misAIdivasappANi jinediM tara ti bijjAmaMta sahagava AsI visA sappA | 1038 / unmArgagAmI duSTa por3oMkA jaise lagAma ke dvArA nigraha karate haiM vaise hI tattvajJAna kI bhAvanA se indriyarUpI azvoMkA nigraha ho sakatA hai / 18371 vidyA, auSadha aura mantra se rahita manuSya jaise AzIviSa sarpoMko vaza karaneko samartha nahIM hote vaise hI indriyaM sarpa bhI manakI ekAgratA naSTa honese jJAnake dvArA naSTa nahIM kiye jA sakate / 18381 cA. pA./mU./21 amaNNuSNeya maNuNNe sajIvadavve ajIvadavve ya / Na kare rAyado diyasaMvaro agiopauSa idriyoMke viSayabhUta amanojJa padArthoM meM tathA strI-putrAdi jovarUpa aura dhana Adi ajIvarUpa aise mana padArthoM rAma-pAna karanA hI pA~ca indriyoM saMvara] hai. aa./17-21)| kurala kAvya /30 / 2 nigrahaM kuru pacAnAmindriyANAM vikAriNAm / vidheSu saMmoha tyAgasvArtha zubhazramaH | 3|apanI pA~coM indriyoMkA damana karo aura jina padArthoMse tumheM sukha milatA hai unheM bilakula hI tyAga do |3| = anu./76 saMcintayannamekSAH svAdhyAye nityamurAH jayazye manaH sAdhurindriyArtha parAmukhaH [6] - jo sAdhu bhane prakAra anu kA sadA cintavana karatA hai, svAdhyAyame udyamI aura indriya viSayoMse prAyaH mukha mor3e rahatA hai vaha avazya hI manako jItatA 76 6. kaSAya nigrahakA upAya bha. A./mU./1836 uvasamadayAdamAuhaka reNa rakkhA kasAyacorehiM / sakkA kAuM AuhakareNa rakkhA va corANaM / 1836 / jaise sazastrapuruSa coroMse apanA rakSaNa karatA hai, usI prakAra upazama dayA aura nigraha rUpa tIna zastroMko dhAraNa karanevAlA kaSAyarUpI coroMse avazya apanI rakSA karatA hai| 139 2. niyama va zaMkA-samAdhAna Adi bha.A./mU./260-268 kodhaM khayAe mANaM ca maddaveNAjjavaM ca mAyaM ca / saMgiyo bArisa se mo pani kAyagyityumakti josama kasAyA | 262 // tamhA hu kasAyaggI pAvaM uppajjamAnayaM ceva / icchAmicchAdukkaDavaM daNasalileNa vijjhAhi / 267 - he kSapaka ! tU kSamArUpa pariNAmoM se krodhako, mArdavase mAnako, Arjavase mAyAko aura santoSa se lobha kaSAyako jIto // 260 | jisa vastu ke nimittase kaSAyarUpI agni hotI hai vaha tyAga denI cAhie aura kaSAyakA zamana karanevAlI vastukA Azraya karanA cAhie | 262 // [ dhIre-dhIre baDhate hue kaSAya anantAnubandhI aura mithyAtva takakA kAraNa bana jAtI hai ] isalie yaha kaSAyAgni aba pApako utpanna karegI aisA samajhakara usake utpanna hote hI, he bhagavan ApakA upadeza grahaNa karatA / mere pApa mithyA hoveM maiM ApakA bandana karatA aise vacanarUpa jalase zAnta karanA cAhie | 267 pa.pa./mU./2/104 miThu-jaha maNi sahaNa va jAha to lahu bhAvahi baMbhu para jiM maNu jhatti vilAi | 1841 = he jIva | jo koI avivekI kisIko kaThora vacana kahe, usako sunakara jo na saha sake to kaSAya dUra karaneke lie parabrahmakA manameM zIghra dhyAna karo / A. anu. / 213 hRdayasarasi yAvannirmale'pyatyagAdhe, vasati khalu kaSAyagrAhacakraM samantAt / zrayati guNagaNo'yaM tanna tAvadvizaGka', sayamazamavizeSaistAn vijetuM yatasva / nirmala aura athAha hRdayarUpa sarovarameM jabataka pAyarUpa hiMsa jalajantuoM kA samUha nivAsa karatA hai. taba taka nizcayase yaha uttama kSamAdi guNoMkA samudAya niHzaMka hokara usa hRdayarUpa sarovarakA Azraya nahIM letA hai| isalie he bhavya ! tU vratoM ke sAtha tIvra madhyamAdi upazama bhedoMse una kaSAyoM ke jItanekA prayatna kara / 213| sasA / A./206/ka. 106 iti vastusvabhAvaM svaM jJAna jAnAti tena saH / rAgAdonnAtmanaH kuryAnnAto bhavati kArakaH / 176 | - jJAnI aise apane svabhAvako jAnatA hai. isalie vaha rAgAdiko nirUpa nahIM karatA, ataH vaha rAmAdikakA kahIM nahIM hai | 106 (de. cetanA / 3 / 2.3) / mo.sA./a./5/7 vizuddhadarzanajJAnacAritramayamujjyattasyo dhyAyacyAramAnAtmAnaM kArya kSapayarasI apanI AtmA se hI vizuddha darzanajJAna cAritramayI ujjvalasvarUpa apanI AtmAkA jo dhyAna karatA hai vaha avazya hI samasta kaSAyoM kA nAza kara detA hai| de. rAga /5/3 [ rAga aura dveSakA mUla kAraNa parigraha hai| ataH usakA tyAga karake rAgadveSako jIta setA hai| 7. saMyamapAlanArtha bhAvanA vizeSa rA.vA./6/627/566/16 saMyamo hyAtmahitaH tamutiSThanniva pUjyate paratra kimasti vaya asaMyataH prANivadhaviSayaraNeSu nityapravRttaH karmAzubhaM saMcinute / saMyamI puruSako yahIM pUjA hotI hai, paraloka kI to bAta hI kyA 1 asaMyamI nirantara hiMsA Adi vyApAroM meM lipta honese azubha karmo kA saMcaya karatA hai| vi./1/10 mAnuSyaM hi durlabha bhavabhUtastatrApi kAraNAdayasteSve vAcA sutiH sthitiratastasyAzca gbodhane prApte atinirma api paraM syAtAM na yenojjhite, svarmokSaikaphalaprade sa ca kathaM na zlAghyate saMyamaH / = isa saMsArI prANIko manuSyatva, uttama jAti Adi, jinavANI zravaNa, lambI Ayu, samyagdarzana va samyagjJAna ye saba milane uttarottara adhika adhika durlabha haiN| ye saba bhI saMyamake binA svarga evaM mokSarUpa advitIya phalako nahIM de sakate, isalie saMyama kaise prazaMsanIya nahIM hai| aura bhI de. anu/1/19) jainendra siddhAnta koza =
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama 4. paMcana kAlameM bhI sambhava hai 2.sA./18 sammohI sapaguNacArita saNAdAnaridhAnaM bharahe dussamakAle maNuyANaM jAyade Niyada |38| isa dussaha duHkhama (paMcama) kAlameM manuSyoMke samyagdarzana sahita tapa vrata aThAIsa mUlaguNa, cAritra, samyagjJAna aura samyagdAna Adi saba hote haiM / 381 de. dharmadhyAna / 5 [ yadyapi paMcama kAla meM zukladhyAna sambhava nahIM parantu apanI apanI bhUmikA nusAra taratamatA liye dharmadhyAna avazya sambhava hai ] / 9. janma pazcAt saMyama prApti yogya sarvaM laghukAla 1. vica gha. 5 / 2, 6, 37/32 / 4 ettha ve uvadesA / taM jahA - tirikkhesu vemAsamuhataputtasvari samma jamAja jI ... esA pattI... tirikhe tiSNava- tidivasa aMtomuhuttasvari sammattaM saMjamAsaMjamaM ca paDivajjadi / ... esA uttarapaDivattI / isa viSaya meM do upadeza haiM / ve isa prakAra haiM - 1. tiryaMcoM meM utpanna huA jIva, do mAsa aura muhUrta pRthaktva se Upara samyaktva aura saMyamAsaMyamako prApta karatA hai| yaha dakSiNa pratipatti hai 2. vaha tona pakSa, tIna divasa aura antarmuhUrta ke Upara samyama aura saMyama saMyamako prApta hotA hai| yaha uttara pratipatti hai| samyagdarzana //V2/2] [ tiryo meM utpanna huA jIva va lagAkara uparimakAlameM prathama samyaktva utpanna karatA hai noceke kAlameM nhiiN|] 2. manuSyoM meM gha. 5/1. 4.20/22/4 me sugandhAdi sajamAsaMjama ca amassAvari jahA amasse aMtarAmbhahie samma saMjarma viditi / aisA damiDiyatI ...mase sammattaM saMjama saMjamAsaMjamaM ca paDivajjaditi / esA uttarapaDibattI / isa viSaya meM do upadeza haiM - 1. manuSyoM meM garbha kAlase prAramakara antarmuhUrta se adhika ATha varSoMke vyatIta ho jAnepara sampa sayama aura saMyamAsaMyamako prApta hotA hai| yaha dakSiNa pratipatti hai / (dha. 5 / 1.6.66/52 ) 2. vaha ATha varSoMke Upara samyaktva, saMyama aura saMyama saMyamako prApta hotA hai / yaha uttara pratipatti hai / gha. 1/4.1.66/2002 madhumAsa vimA mAsatAMtare sammata saMjama saMjanA jamA mahagAbhAvAdI manuSyoM meM varSa pRthavatvake binA mAsa pAvake bhItara samaya saMyama aura saMvAsaMyama grahaNakA abhAva hai| 140 dha. 10/4,2,4,56/278/12 gambhAdo kviMta paDhamasamaya pahuDi avas gaNapAoggo hodi heTThA Na hodi si eso bhAvattho / gamammi padidapaDhamasamaya pahuDi aTThabassesu gadesu saMjamaggahaNa pAoggo hoditti ke vi bhavati / taNNa vaDade, joNiNikkhabhaNajammaNeNetti vaNaNa hANuvattado / jadi garbhammi padidapar3hamasamayAdI avasthANi tato jammaNa assIo jAdo tti suptakArI bhaNejja / Na ca evaM tamhA sattamAsAhiya aTThahi mAroha saMjama paDivajanti esocema asthamasamma Nidda e saNNahANuvavatsIdo / garbha se nikalane ke prathama samaya se lekara ATha varSa bIta jAnepara saMyama grahaNa ke yogya hotA hai, isake pahale saMyama ke yogya nahIM hotA, yaha isakA bhAvArtha hai| garbha meM Aneke prathama samaya se lekara ATha varSoMke bItanepara saMyama grahaNa ke yogya hotA hai aisA kitane hI AcArya kahate haiM, kintu vaha ghaTita nahIM hotA, kyoMki, aisA mAnanepara 'yoniniSkramaNa rUpa janmase' yaha sUtra - bacana ( isI pustaka ke sUtra naM. 72,56 ) nahIM bana sktaa| yadi garbha saMyoga dravya meM Aneke prathama samaya se lekara ATha varSa grahaNa kiye jAte haiM to 'garbhapatanarUpa janma se ATha varSa kA huA aisA sUtrakAra kahate haiM / kintu unhoMne aisA nahIM kahA hai| isalie sAta mAsa adhika ATha varSakA honepara saMyamako prApta karatA hai, yahI artha grahaNa karanA cAhie, kyoMki anyathA sUtrameM 'sarvalaghu' padakA nirdeza ghaTita nahIM hotA / de. samyagdarzana / IV/2/5 | janma leneke pazcAt ATha varSoMke Upara prathamasamyaktva prApta karatA hai, usake nIce nahIM 2. sUkSma Adi jIvo 5. 10/5.1,426/206/6 tehito giggayassa saeNa kAga saMjamA jaggAbhAvAda AukAiyapana se hitomarappaNNassa sabbalahueNa kAlena saMjamAdigrahaNAbhAvAdo / aparyAptakoMmeMse nikale hue jIvake sarva laghukAla dvArA saMyamAsaMyamake grahaNakA abhAva hai |... akAyika paryAptakoM me se manuSyoMme utpanna hue jIvake sarvakAla ke dvArA saMyama AdikA grahaNa sambhava nahIM hai| de. janma /6/2 [sUkSma nigodiyAse nikale hue jIvake sarva dvArA saMyamAsaMyama yA saMyamakA grahaNa / sUkSma nigodiyA se nikalakara sIdhe manuSya honevAle jIva yugapat samyakzya va saMyamAsaMyama grahaNa nahIM kara sakate, bIca meM eka bhaya trasakA dhAraNa karake manuSyoM meM utpanna honevAle jIvake hI vaha sambhava hai / ] kA 10. punaH punaH saMyamAdi prApta karanekI sImA . . 10/4.24/09/214 evaM mANAbhavarahagehi aTTa jama yANi aNupAlaittA caduvakhutto kasAe uvasAmaittA palidovamassa asaM khejja vibhAgamettANi saMjamA jamayANi sammata umANi ca aNupAdatA evaM saMsAriNa apanichame bhamaragapuravi pRthva koDAue maNuse ubavaNNo / 711 = isa sUtra ke dvArA saMyama, saMyamAsaMyama aura samyaktvake kANDakoMkI tathA kaSAyopazamanAkI saMkhyA kahI gayI hai / yathA-cAra bAra saMyamako prApta karanepara eka saMyama kANDaka hotA hai| aise ATha hI saMyama kANDaka hote hai (arthAta adhikase adhika 32 bAra hI sayamakA grahaNa hotA hai| kyoMki isase Age saMsAra nahIM rahatA ) ina ATha saMyamakANDakoMke bhItara kaSAyopazAmanAke bAra bAra hI hote haiN| jIvasthAna cUlikAmeM jo cAritra mohake upazAmana vidhAnakI aura darzanamohake upazAmana vidhAnakI prarUpaNA kI gayI hai, usakI yahA~ prarUpaNA karanI caahie| parantu saMyamAsaMyama kANDaka parayopamake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hote haiM ( arthAt adhika se adhika patya / asake caugune bAra saMyamAsaMyamakA grahaNa honA saMbhava hai| saMyamAsaMyamakANDakoMse samyaktvakANDaka vizeSa adhika hai, jo palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hai| go../mU./10-626/822 sammataM vesajamaM agasaMjogaNavihi ekkara palAeM khejjadi bAra paDima jIvo 61 cAri bAramu samaseDhiM samaruhRdi khavidakammaMso / battIsaM vArAI saMjamamuvalahiya Nivvadi / 61 / prathamopazama samyaktva, vedakasamyaktva, dezasaMyama aura anantAnubandho ke visaMyojanavA vidhAna meM eka jIva meM utkRSTataH paNyopamake asaMkhyAta bAra hI hote haiM / 618 / upazamazreNI cAra bAra car3hane ke pIche avazya karmoMkA kSaya hotA hai| saMyama 32 bAra hotA hai, pIche avazya nirvANa prApta karatA hai| paM. saM./prA./TI./5/ 488 / ..... saMyamabhUtakAlIna 12 veM tIrthaMkara - de. tIrthaMkara / 5 / saMyamI - de. saMyata / saMyoga - de, sambandha | -- saMyoga dravya -- de, dravya / 1 / jainendra siddhAnta koza
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyogavAda 141 saMvara saMyogavAdago. ka./mU./862/1072 saMjogameveti vadaMti taNNA NevekacakkeNa raho payAdi / aMdho ya paMgU ya varNa paviTThA te saMpajuttA NayaI paviTThA 1862/- yathArtha jJAnI saMyoga hI ko sArthaka mAnate haiN| unakA kahanA hai ki jaise eka pahiyese ratha nahIM calatA aura banameM praviSTa andhA aura pAMgalA eka dUsareke saMprayogase dAvAgnise apanI rakSA karake nagarameM praveza kara jAte haiM, usI prakAra bastuoMke saMyogase hI sarvArthasiddhi hotI hai / 862 / noTa-[ uparokta bAta mithyA ekAntarUpa saMyogavAdake sambandhameM kahI gayI hai, para bilakula yahI bAta isI udAharaNa sahita samyagdarzana jJAna va cAritrakI maitrI darzAneke lie AgamameM kahI gayI- de. mokSamArga/1/2/rA. vA.] saMyoga sambandha-1. lakSaNa sAmAnya sa. si./6/6/32657 saMyujAte iti saMyogo mizrIkRtam / -saMyogakA artha mizrita karanA arthAta milAnA hai / (raa.vaa./6/6/2/116/1)| rA, vA./5/16/27/12 aprAptipUrvikA hi prApti. sNyog'| - Apake (baizeSikoM ke masameM ) aprApti pUrvaka prAptiko saMyoga kahA hai| (sa. ma./27/302/26 ) / dha. 15/24/2 ko saMjogo / pudhappasiddhANa melaNaM saMjogo) -pRthaka siddha padArthoMke melako saMyoga kahate haiN| ma. A./18 kI vasunandi kRta TIkA-amAtmIyasthAtmabhAvaH saMyogaH / anAtmIya padArtho meM AtmabhAva honA saMyoga hai| de. dravya/1/10 ( pRthak sattAdhArI padArthoMke saMyogase saMyoga dravya banate haiM, jaise chatrI, maulI Adi / 2. saMyogake bheda va unake lakSaNa gha. 14/5.6.23/27/3 tatva saMjogo duviho desapaccAsattikao guNa paccAsattiko cedi / tattha desapaccAsattiko NAma doNaM davANamavayavaphAsaM kAUNa jamacchaNaM so desapaccAsattikao saMjogo / guNehi jamaNNoNNANuharaNaM so guNapaccAsattikao sNjogo| saMyoga do prakArakA hai-dezapratyAsattikRta saMyogasambandha aura guNapratyAsattikRta saMyogasambandha / dezapratyAsatti kRtaka kAartha hai do dravyoMke avayavoMkA sambaddha hokara rahanA, yaha dezapratyAsattikRta saMyoga hai| guNoM dvArA jo paraspara eka dUsareko grahaNa karanA baha guNapratyAsattikRta saMyogasambandha hai| * saMyoga va bandha, antara-de, yuti| * dravya guNa paryAyameM saMyoga sambandhakA nirAsa -de. drvy/4|| saMyogAdhikaraNa-de. adhikaraNa / saMyojana-AhArakA eka doSa-de, AhAra/11/4/4 / saMyojanA satyade. sty/1| saMrabha-sa. si./6/8/326/3 prANavyaparopaNAdiSu pramAdavataH prayatnAvezaH saMrambhaH / -pramAdI jIvoMkA prANoMkI hiMsA Adi kAryameM prayatnazIla honA saMrambha hai| (rA. vA/6/8/2/513/32); (cA. saa./87/4)| saMvatsara-1. vIrasaMbata, vikramasaMvat. zakasaMbataIsvI saMbada, gupta saMbatoMkA nirdeza-de. itihaas/2| 2. kAlakA eka pramANa vizeSa / asara nAma varSa-de. gaNita/1/1/4 / saMvara-mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura mana, vacana, kAya kI pravRtti ye saba karmoke Aneke dvAra honese Asava haiN| inase viparIta samyaktva deza va mahAvata, apramAda, moha va kaSAyahIna zuddhAtma pariNati tathA mana, vacana, kAyake vyApArakI nivRtti ye saba nabIna karmoke nirodhake hetu honese saMbara haiN| tahA~ samiti gupti Adi rUpa jIvake zuddhabhAva to bhAva saMvara hai aura nabIna karmoMkA na AnA dravya saMbara hai| 1. saMvara sAmAnya nirdeza . 1. saMvara sAmAnyakA lakSaNa ta. sU./6/1 AsravanirodhaH saMvaraH // 11 - AsravakA nirodha saMbara hai| rA, vA./9/4/11,18/pRSTha/paMkti saMviyate'nena saMvaraNamAtra vA saMvaraH (19/26/1)saMbara hava saMvaraH / ka upamArthaH / yathA muguptamusa vRtadvArakavATa puraM surakSitaM durAsAdamArAtibhirbhavati, tathA muguptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritrAtmanaH susaMvRtendriyakaSAyayogasya abhinavakarmAgamadvArasaMbaraNAva sNvrH| (10/27/4) / rA. vA. 1/1/1,2,6/587 karmAgamani mittA prAdurbhUtirAsavanirodhaH // 1 // tannirodhe sati tatpUrvakarmAdAnAbhAvaH saMvaraH / / mithyAdarzanAdipratyayakarmasaMvaraNaM saMvaraH / 6 / -1. jinase karma rukeM baha karmokA rukanA saMvara hai / 11 / saMvarakI bhA~ti saMvara hotA hai| jaise jisa nagarake dvAra acchI taraha banda hoM, vaha nagara zatruoMko 'agamya hai, usI taraha gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parIpahUjaya aura cAritrase kara lI hai saMvRta indriya kaSAya va yoga jisane aisI AtmAye navIna karmoMkA dvAra ruka jAnA saMbara hai / 18 / 2. athavA mithyAdarzanAdi jo karmoM ke Agamanake nimitta hai ( de0 Astraba ) unakA aprAdurbhAva AsavakA nirodha hai / 1 / usake nirodha ho jAnepara, usa pUrvaka jo karmoM kA grahaNa pahale hotA thA, usakA abhAva ho jAnA saMbara hai / 2 / arthAta mithyAdarzana Adike nimitta se hone vAle karmokA ruka jAnA saMvara hai / / bha. A./vi./38/134/16 saMviyate saMrudhyate mithyAdarzanAdiH pariNAmo yena pariNAmAntareNa samyagdarzanAdinA, guptyAdinA vA sa sNvrH| = jisa samyagdarzanAdi pariNAmoMse athavA gupti, samiti Adi pariNAmoMse mithyAdarzanAdi pariNAma roke jAte haiM ve rokanevAle pariNAma saMvara zabdase kahe jAte haiN| na. ca. vR./156 rudhiya chiddasahasse janajANe jaha jalaM tu NAsavadi / micchatAiabhAva taha jIve saMvaro hoI / 1563 - jisa prakAra nAvake chidra ruka jAnepara usameM jala praveza nahIM karatA, isI prakAra mithyAsvAdikA abhAva ho jAnepara jIvameM karmoMkA saMbara hotA hai, arthAta navIna karmoMkA Alaba nahIM hotA hai| * saMvarAnuprekSAkA lakSaNa de0 anuprekSA 2. dravya va bhAva saMvara sAmAnya nirdeza sa. si./6/1/406/6 sa dvividho bhAvasaMvaro drvysNvrshceti| tatra saMsAranimittakipAnivRttirbhAvasaMvaraH / tannirodhe tatpUrvakarma pudagalAdAna vicchedo drvysNvrH| -vaha do prakArakA hai- bhAvasaMvara aura drvysNbr| saMsArakI nimittabhUta kriyAkI nivRtti honA bhAvasaMvara hai, aura isakA (uparokta kriyAkA ) nirodha honepara tatpUrvaka hone vAle karma pudagaloMke grahaNakA viccheda honA dravyasavara hai| (rA.vA./9/1/7-1/588/1). (jJA /2/8/1-3) / da.saM./mU./34-35 cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe heduu| so bhAvasaMbaro khalu davAsavarohaNe aNNo / 4 / badasamidIguttIo dhammANupehA parIsahajao ya / cArittaM bahubheyA NAyavvA bhAvasaMbara jainendra siddhAnta koza
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara 142 2. nizcaya vyavahAra savarakA samanvaya visesA // 35 // AtmAkA jo pariNAma karmake Asavako rokanemeM ke viSayoMse apaneko sadA dUra rakhatA hai, unameM pravRtti nahIM karatA, kAraNa hai, usako bhAva saMvara kahate haiM aura jo dravyAnavako rokane- usI munike nizcayase saMvara hotA hai / 101 // meM kAraNa hai dravya savara hai / 34 // pA~cavata, pA~casamiti, tInagupti, de. saMvara/1/2/dra. saM. [uparokta samiti gupti Adi bhAva saMvarake : dazadharma, bAraha anuprekSA, bAIsa parISahajaya tathA aneka prakArakA vizeSa hai| cAritra isa taraha ye saba bhAva saMvarake vizeSa jAnane cAhie / 3 // dra. saM./TI./35/146/6 nirAkhavazuddhAtmatattvapariNatirUpasya saMvarasya hai. saM./TI./34/66/1 nirAkhavasahajasvabhAvaravAtsarvakarmasaMvaraheturityukta- kAraNabhUtA dvaadshaanuprekssaaH| =nirAsrava zuddhAtmatattvakI pariNatilakSaNaH paramAtmA tatsvabhAvanotpanno yo'sau zuddhacetanapariNAmaH sa rUpa jo sabara hai usakI kAraNarUpa bAraha anuprekSA hai| [ arthAta bhAvasaMvaro bhvti| yastu bhAvasaMvarAtkAraNabhUtAdutpannaH kAryabhUto zuddhAtmAnubhUti to saMvarameM kAraNa hai, aura anuprekSA tathA anya samiti navataradravyavAminAbhAvaH sa dravyasaMvara ityarthaH / = Asravavira- gupti Adi saMvarake usa kAraNake bhI kAraNa haiN|] hita sahajasvabhAva honese saba karmoke rokane meM kAraNa, jo zuddha de. tapa/4/5[ tapa saMbara va nirjarA donoM kA kAraNa hai / ) paramAtmatattva hai usake svabhAvase utpanna jo zuddhacetana pariNAma hai * karmoMke saMvarakI ogha Adeza prarUpaNA so bhAvasaMvara hai| aura kAraNabhUta bhAvasaMvarase utpanna huA jo -de. prakRtibandha/7 / kAryarUpa navIna dravyakarmoke AgamanakA abhAva so dravyasaMvara hai| * nirjarAmeM saMvarakI pradhAnatA-de, nirjraa/2| yaha gAthArtha hai| * saMvara va nirjarAke kAraNoMkI samAnatA-de, nirjraa/2/4| 3. saMvarake nizcaya hetu sa. sA./bhU./187-186 appANamapaNA rudhiUNa dopunnnnpaavjoesu| 2. nizcaya vyavahAra saMvarakA samanvaya dasaNaNANa mhi Thido icchAvirado ya aNNa mhi 1187 / jo savvasaMgamukko jhAyadi apANamappaNo appA / Navi kammaM NokammaM cedA citedi 1. nizcaya saMvarakI pradhAnatAmeM hetu eyattaM / 188 / appANaM jhAyaMto dasaNaNANamao annnnnnmo| lahai sa, sA./mU./186 [ kathaM zuddhAtmopalambhAdeva saMvara iti cet-( utthAacireNa appANameva so kammavippamukko / 18 / [eSa saMvaraprakAra:- nikA)]-suddha tu viyANaM to suddha' ceva appayaM lahai jiivo| sa.sA./A./186] = AtmAko AtmAke dvArA jo puNyapAparUpI jANaM to du asuddha' asuddhamevappayaM lahai / 186 / -prazna-zuddhAtmAkI zubhAzubha yogoMse rokakara darzanajJAnameM sthita hotA huA aura upalabdhi hI saMbara kaise hai ! uttara-zuddhAtmAko jAnatA huA, anu. anya vastukI icchAse virata hotA huaa|187| jo AtmA sarva saMgase bhava karatA huA jIva zuddhAtmAko hI prApta karatA hai, aura azuddhAtmArahita hotA huA apane AtmAko AtmAke dvArA dhyAtA hai aura karma ko jAnatA haA jIva azuddhAtmAko hI prApta karatA hai / 186 ( vizeSa tathA nokarmako nahIM dhyAtA evaM cetayitA (honese ) ekatvako de.saMbara/1/3) hI cintavana karatA hai, anubhava karatA hai |188vh (AtmA) paM. kA./mU./142-143 jassa Na vijjadi rAgo doso moho va savvaAtmAko dhyAtA huA darzanajJAnamaya aura ananyamaya hotA huA davvese / NAsabati suhaM asahaM samasuduravassa bhiranussa 142 / jassa alpakAla meM hI karmoMse rahita AtmAko prApta karatA hai / 186 / yaha jadA khalu puNNaM joge pAvaM ca Natthi virdss| saMvaraNaM tassa tadA saMvarakI vidhi hai| sahArahakadassa kammarasa / 143 / --jise sadravyoM ke prati rAga, dveSa sa. sA./A./183/ka. 126 ke pIche-bheda vijJAnAcchraddhAtmopalambhaH yA moha nahIM hai, usa samasukha-duHkha bhikSuko zubha aura azubha karma prabhavati / zuddhAtmopalambhAta rAgadveSamohAbhAvalakSaNaH saMvaraH prabha- Atravita nahIM hote / 142 / jise viratarUpa vartate hue yogameM arthAta vti| -bheda vijJAnase zuddhAtmAkI upalabdhi hotI hai aura mana, vacana, kAya ina tInoM meM hI jaba puNya va pApameM se koI bhI nahIM zuddhAtmAkI upalabdhise rAga-dveSa mohakA agava jisakA lakSaNa hai hotA hai, taba use zubha va azubha donoM bhAvoMkRta karma kA arthAta puNya aisA saMvara hotA hai| va pApa donoMkA saMbara hotA hai / 143 // dra. saM./TI./28/85/12 karmAstravanirodhasamartha svasaM vittipariNatajIvasya / bA. a./63 suhajogesu pavittI saMvaraNaM kuNadi asuhajogassa / suhazubhAzubhakarmAgamanasaMvaraNaM sNvrH| = karmoM ke Astrabako rokane meM jogassa siroho suddhavajogeNa saMbhava di| - mana, vacana, kAyakI samartha svAnubhavameM pariNata jIvake jo zubha tathA azubha karmoM ke Ane- zubha pravRttiyoMse azubhayogakA saMvara hotA hai aura zuddhopayogase kA nirodha hai vaha saMbara hai| (4. kA/tA. bR./144/206/10)| zubhayogakA bhI saMvara ho jAtA hai / 63 ( aura bhI de. saMvara/2/4) de. dharma/7/1 [jaba taka sAdhu AtmasvarUpameM lIna rahatA hai taba taka hI 4. saMvarake vyavahAra hetu sakala vikalpoMse vihIna usa sAdhuko saMvara va nirjarA jAnanI ta. sU./8/2 sa guptisamitidharmAnuprekSApariSahajayacAritraiH / 2 / vaha cAhie / saMvara gupti, samiti. dazadharma, bAraha anuprekSA, bAIsa pariSahajaya 2. vyavahAra saMvara nirdeza meM hetu aura sAmAyikAdi pA~ca prakAra cAritra inase hotA hai| (rA. vA/9/ 7/14/40/12); ( kA.a.mU./66); (de. sNvr/1/1)| nA, A /62 paMcamahavvayamaNasA aviramaNaNirohaNaM have NiyamA / kA. A./mU.'15,101 sammattaM desavayaM mahabbayaM taha jao kasAyANa / kohAdi AsavANaM dArANi kasAyarahiyapallage hiM ( 1 ) 62 // - pA~ca ede saMbaraNAmA jogAbhAvo tahA ceva / 15 / jo puNa visayaviratto mahAvatoMse niyamapUrvaka pA~ca avirati rUpa pariNAmoMkA nirodha appANaM savvado vi saMvarai / maNaharavisaehito tassa phuDaM saMvaro hotA hai aura kaSAya rahita pariNAmoM se krodhAdi rUpa AtravoM ke dvArA hodi / 101 / -1. samyaktva, dezavata, mahAvata, kaSAyoMkA jItanA ruka jAte haiM / 6 / aura yogoMkA abhAva ye saba saMvarake nAma haiM / 15 [(de. saMvara/2/2)- dha.7/2.1,7/gA. 2/8 micchattAviradI viya kasAya jogA ya AsavA mithyAtva avirati Adi jo pA~ca bandhake hetu kahe gaye haiM, unase hoti / 21 -mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga ye karmoM ke Atrava viparIta ye samyaktva Adi saMvarake hetu siddha haiN| (de. sNvr/1/1)| haiN| tathA ( inase viparIta) samyagdarzana, viSayavirakti, kaSAyanigraha, 2. jo muni viSayoM se virakta hokara, manako haranevAle pA~coM indriyoM- aura mana, vacana, kAyakA nirodha ye sabara haiM / jainendra siddhAnta koza
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara 143 2. nizcaya vyavahAra saMvarakA samanvaya masi.//sUtrasaM/pRSTha saM./pakti saM. kAyAdiyoganirodhe sati tannimitte karma nAsavatIti saMvara prsiddhirvgntvyaa| (4/411/5) / tathA pravartamAnasyAsaMyamapariNAmanimittakassivAtsaMvaro bhvti| (1) 416/11)1 tAnyetAni dharmavyapadezabhAjhi svaguNapratipakSadoSasadbhAbanApraNihitAni saMvarakAraNAni bhavanti / (6/413/12) / evamanityasvAdyanuprekSAsaMnidhAne uttamakSamAdidhAraNAnmahAn saMvaro bhavati / (74167) / evaM pariSahAn asaMkalpopasthitAn sahamAnasyAsaMkliSTacetaso rAgAdipariNAmAsavanirodhAnmahAnsaMvaro bhavati / (6/428/1) / rA.pA./1/18/14/618/1 tadetaccAritra pUrvAnavanirodhakAraNatvAtparama sNbrheturvseyH| -1. kAya Adi yogoMkA nirodha honepara yoga nimittaka karmakA Asrava nahIM hotA hai, isalie guptise saMvarakI siddhi jAna lenA cAhie / 4 / (rA. vA./6/1/4/563/20); (ta. sA./6/5) / isa prakAra samitiyoM rUpa pravRtti karanevAle ke asaMyamarUpa pariNAmoMke nimittase honevAle karmoke AsavakA saMvara hotA hai / (rA. vA./6/5/6/564/32 ); (tA. saa./6/12)| isa prakAra jIvana meM utAre gaye svaguNa tathA pratipakSabhUta doSoMke sadbhAvameM * yaha lAbha aura yaha hAni hai, isa tarahakI bhAvanAse prApta hue ye dharmasaMjJAvAle uttama kSamAdika saMvarake kAraNa haiM / 6 / (rA.vA.// 6/27/166/32); (ta. saa./6/22)| isa prakAra anityAdi anuprakSAoMkA sAnnidhya milanepara uttamakSamAdike dhAraNa karanese mahAn saMbara hotA hai / (rA. vA./6/7/11/607/5); (ta. sA./6/26) / isa prakAra jo saMkalpake binA upasthita hue pariSahoMko sahana karatA hai, aura jisakA citta saMkleza rahita hai, usake rAgAdi pariNAmoM ke AtrabakA nirodha honese mahAna saMbara hotA hai / / (rA. vA./8/8/28/612/21); (ta. saa./6/43)| 2. yaha sAmAyikAdi bhedarUpa cAritra pUrva AtraboM ke nirodhakA hetu honese paramasaMvarakA hetu hai| ( ta. sA./6/50) 3. vrata vAstavameM zumAsrava haiM saMvara nahIM sa. si./7/1 ko utthAnikA/342/2 AsravapadArtho vyaakhyaatH| tatprA rambhakAle evoktaM 'zubhaH puNyasya' iti tatsAmAnyenoktam / tadvizeSapratipattyartha kaH punaH zubha ityukte idamucyate-hiMsAnRtastaiyAbrahmaparigrahebhyo virativratam / 13 -Asrava padArthakA vyAkhyAna karate samaya usake ArambhameM 'zubha yoga puNyakA kAraNa hai' yaha kahA hai (ta. sU./ 6/3) / para vaha sAmAnya rUpase hI kahA hai ataH vizeSarUpase usakA jJAna karAneke lie zubha kyA hai aisA pUchanepara AgekA sUtra kahate haiM ki hiMsA Adise nivRtta honA vrata hai| rA.vA./7/1 kI utthAnikA/531/4 kaiste kriyAvizeSAH prArabhyamANAstasyAsravA bhavantIti / atrocyte-btibhiH| - prazna --ve kriyA vizeSa kauna sI haiM, jinake dvArA ki usake prArambha karanevAloMko puNyakA Asava hotA hai / uttara-batarUpa kriyAoM ke dvArA puNyakA Asrava hotA hai| de. puNya/1/5 [jIva dayA, zubha yoga va upayoga, saralatA, bhakti, cAritra meM prIti, yama, prazama, vrata, maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyasthya, AgamAbhyAsa, muguptakAya yoga, va kAyotsarga Adise puNya karmakA Asrava hotA hai| de. tattva/2/6 [ puNya aura pApa donoM tattva AsravameM antarbhata haiN|] de, vedanIya/4 [sarAga saMyama Adi sAtAvedanIyake Alavake kAraNa de. manoyoga/ [ vrata, samiti, zola, saMyama Adiko zubha manoyoga jAnanA caahie| 4. vratAdise kevala NapakA saMvara hotA hai paM. kA./ma./141 iMdiyakasAyasaNNA NigahidA jehiM su? maggammi / jAvattAvattehi pihiyaM pAtrAsacchidaM / =jo bhalIbhA~ti mArga meM rahakara indriya, kaSAya aura saMjJAo kA jitanA nigraha karate haiM utanA pApa AkhavakA chidra unakA banda hotA hai| dra. saM./TI./36/146/6 evaM batasamitiguptidharmadvAdazAnuprekSAparISahajaya cAritrANAM bhAvasaM varakAraNabhUtAnAM yadavyAkhyAnaM kRtaM, tatra nizcayaratnatrayasAdhakavyavahAraratnatrayarUpasya zubhopayogasya pratipAdakAni yAni vAkyAni tAni pApAtravasaMvaraNAni jJAtavyAni / yAni tu vyavahAraratnatrayasAdhyasya zuddhopayogalakSaNa nizcayaratnatrayasya pratipAdakAni tAni puNyapApadvayasabarakAraNAni bhavantIti jJAtavyam / = isa prakAra bhAvasaMvara kAkAraNabhUta vrata,samiti, gupti,dharma,anuprekSA, paroSahajaya aura cAritra ina sabakA jo pahale vyAkhyAna kiyA hai (de. saMvara/1/4) usa vyAkhyAnameM nizcaya ratnatrayako sAdhanevAlA jo vyavahAra ratnatrayarUpa zubhopayoga hai, usakA nirUpaNa karanevAle jo vAkya haiM ve pApAlavake saMvarameM kAraNa jAnane caahie| aura jo vyavahAra ratnatrayase sAdhya zuddhopayoga rUpa nizcaya ratnatrayake pratipAdaka vAkya hai ve puNya tatha, pApa ina donoM AsraboMke saMvarake kAraNa hote haiM, aisA samajhanA caahie| de, saMvara/2/2 [zubhayogarUpa pravRttise azubhayogakA saMvara hotA hai aura zuddhopayogase zubhayogakA bhii| de. nirjarA/3/1 [sarAgI jIvoM ko nirjarAse yadyapi azubhakarmakA vinAza hotA hai, para sAtha hI zubhakarmoMkA bandha ho jAtA hai| ] * samyagdRSTiko hI saMvara hotA hai mithyAdRSTiko nahIM -de. mithyaadRsstti/4/2| * pravRttike sAtha bhI nivRttikA aMza-de. cAritra/9/7 / 5. nivRttyaMzake kAraNa hI vratAdi saMvara haiM sa. si./7/1/343/7 nanu cAsya vratasyAsrava hetutvamanupapannaM saMvarahetuSyantarbhAvAt / saMvarahetavo baDyante guptismityaadyH| tatra dazavidhe dharma saMyame vA batAnAmantarbhAva iti / naiSa doSaH; tatra saMvaro nivRttilakSaNo vkssyte| pravRttizcAtra dRzyate; hiMsAnRtAdattAdAnAdiparityAge ahiMsAsatyavacanadattAdAnAdikriyApratIteH guptyAdisaMbaraparikarmatvAcca / vrateSu hi kRtaparikarmA sAdhu sukhena saMvaraM karotIti tataH pRthaktvenopadezaH kriyate / prazna-yaha vrata AsravakA kAraNa hai yaha bAta nahIM banatI kyoMki saMvarake kAraNoM meM isakA antarbhAva hotA hai| Age gupti, samiti Adi saMvarake kAraNa kahanevAle haiN| vahA~ dasa prakArake dharmoM meM eka saMyama nAmakA dharma batAyA hai| usameM vratoMkA antarbhAva hotA hai / uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki vahA~ nivRttirUpa saMvarakA kathana kareMge, aura yahA~ pravRtti dekhI jAtI hai| kyoM ki, hiMsA, asatya aura adattAdAna AdikA tyAga karanepara bhI ahisA, asatya, vacana aura dattavastukA grahaNa AdirUpa kriyA dekhI jAtI hai| dUsare ye bata, gupti Adi rUpa saMvarake aMga haiN| jisa sAdhune vratoMkI maryAdA kara lI hai, vaha sukha pUrvaka saMvara karatA hai, isalie vratoMkA alagase upadeza diyA hai / (rA.vA/7/1/10-14/534/14) / ta. sA./6/43, 51 evaM bhAvayataH saadhobhveddhrmmhodymH| tato hi niSpramAdasya mahAt bhavati saMvaraH / 43 tapastu vakSyate laddhi samyagbhAvayato yataiH / snehakSayAttathA yogarodhAi bhavati saMvaraH // 11 // -isa prakAra 12 anuprekSAoMkA cintavana karanese sAdhuke dharmakA mahAn udyota hotA hai, aisA karanese usake pramAda dUra ho jAte haiM de. Ayu/3/11 [ sarAga saMyama va saMyamAsaMyama Adi devAyuke Asravake kAraNa haiN|] de. cAritra/1/4 [bata, samiti, gupti Adi zubha pravRtti rUpa cAritra jainendra siddhAnta koza
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgita 144 saMzaya aura pramAda rahita honese karmoMkA mahAn saMvara hotA hai / 43 / tapa Age pa.dha./u./431 saMvegaH paramotsAho dharme dharmaphale cittH| sadharmeSvanurAgo kheNge| usako yathArtha bhAvanA karanevAle yogIkA rAga-dveSa naSTa ho vA prIti parameSThiSu / 4311- dharma meM va dharma ke phalameM AtmAke parama jAtA hai, aura yoga bhI ruka jAte haiN| isalie usake saMvara siddha utsAhako saMvega kahate haiM, athavA dhArmika puruSome anurAga athavA hotA hai / 51 paMcaparameSThI meM prIti rakhaneko savega kahate haiM / 4310 de. upayoga/II/3/3 [ jitanA rAgAMza hai utanA bandha hai aura jitanA * saMvegotpAdaka kucha bhAvanAe~-de. vairaagy/2| vItarAgAza hai utanA saMvara hai| de. nirjarA/2/4 [ jaba taka AtmasvarUpameM sthiti rahatI hai taba taka * akele saMvegase tIrthaMkaratvake bandhakI sambhAvanA saMbara va nirjarA hote haiN|] __-de. bhaavnaa/2| saMgita-dhargita saMvargitakaraNa vidhi-de, gaNita/II/1/3 / 2. saMvegameM zeSa 15 bhAvanAoM kA samAveza saMvAda-de. vaad| dha. 8/3.41/06/5 kadhaM laddhisaMvegasaMpayAeM sesakAraNANaM sNbhyo| Na saMvAsa anumati-de. anumati / sesakAraNe hi viNA laddhisaMvegassa saMpayA jujjade, pirohaado| laddhisaMvAha saMvego NAma tirayaNadohala o, Na so daMsaNa visujjhadAdIhi viNA saMpuSNo hodi, vipaDimahAdo hiraNNasuvaNNAdIhi viNA aDDho vv| dha.13/55,63/336/2 yatra zirasA dhAnyamAropyate sa saMvAhaH / tado appaNo aMtokhittasesakAraNA laddhisaMvegasaMpayA chaTTa' kAraNa / __jahA~para zirase lekara dhAnya rakhA jAtA hai usakA nAma saMbAha hai| - prazna-labdhisaMvega sampannatAmeM zeSa kAraNoM kI sambhAvanA kaise ma. pu./16/173 saMvAhastu zirovyUDhadhAnyasaMjaya iSyate 1173 - jahA~ hai ? uttara- kyoMki zeSa kAraNoM ke binA viruddha honese labdhisaMvegakI mastaka paryanta UMce-UMce dhAnyake Dhera lage hoM vaha saMvAhana kaha sampadAkA saMyoga hI nahIM ho sktaa| isakA kAraNa yaha hai ki lAtA hai| tri. sA./674-676 saMbAha |674|...sindhuvelaavlyitH|676 samudrakI ratnatraya janita harSa kA nAma labdhisaMvega hai / aura vaha darzanavizuddhatAvelAse veSTita sthAna saMvAha kahalAtA hai| dikoM ke vinA sampUrNa hotA nahIM hai, kyoMki, isameM hiraNya suvarNA dikoM ke vinA dhanADhaya hone ke samAna virodha hai| ataeva zeSa kAraNoMsaMvAhana ko apane antargata karanevAtI labdhisaMvega sampadA tIrthakara karmati.pa./4/1400 saMvAhaNaM ti bahuvihara mahAsela sihararatha 1400 / bandhakA chaThA kAraNa hai| bahuta prakArake araNyoMse yukta mahAparvatake zikharapara sthita saMvAhana saMvejanIkathA-de. kthaa| jAnanA caahie| saMvyavaharaNa-AhAra kA eka doSa-de. aahaar/II/4/4| sAvat syA. ma/16/221/28 samyagvai parItyena vidyate'vagamyate vastusvarUpamanayeti saMvita / jisase yathArtha rItise vastukA jJAna saMzaya yaha sIpa hai yA cA~dI isa prakAra ke do korimeM jhUlanevAle ho usa jJAna ko saMvit kahate haiN| jJAnako saMzaya kahate haiN| deva va dharma Adike svarUpameM yaha ThIka saMviti-de. anubhv/1| hai yA nahIM aisI dolAyamAna zraddhA saMzaya mithyAtva hai| samyagdarzana meM kSayopazamakI hInatAke kAraNa saMzaya va saMzayAticAra ho sakate haiM savRta-sa. si./2/32/187/11 samyagvRtaH sNvRtH| saMvRta iti para tattvoMpara dRr3ha pratIti nirantara bane rahaneke kAraNa use saMzaya durupalakSyapradeza ityucyte|bhle prakArase jo DhakA ho use saMvRta mithyAtva nahIM hotaa| kahate haiN| yahA~ saMvRta aise sthAnako kahate haiM jo dekhane meM na Ave / 1. saMzaya sAmAnyakA lakSaNa (vizeSa de, yoni); (rA.vA./2/32/3/141/26) saMvRti satya--de satya/1 / rA. vA./1/6/4/36/11 sAmAnya pratyakSAi vizeSApratyakSAivizeSasmRtezca sNshyH| saMvega-1. saMsArase bhayake artha meM rA. vA./9/12/13/69/27 ki zuklamut kRSNam ityAdi vizeSApratipatteH sa. si./6/24/336/11 saMsAraduHkhAnnityabhIratA saMvegaH- saMsArake / saMzayaH / =1. sAmAnya dharmakA pratyakSa honepara aura vizeSa duHkhoMse nitya Darate rahanA saMvega hai ( rA. vA./6/24/1/526/25); dharma kA pratyakSa na honepara kintu ubhaya vizeSoMkA sparza honepara (cA. sA/53/5); (bhA.pA./TI./77/221/7) saMzaya hotA hai| (aura bhI de. atragraha/2/1) / 2. 'yaha zukla hai ki bha.A./vi./35/127/13 saMviggo saMsArAd dravyabhAvarUpAta parivartanAta kRSNa' ityA dimeM vizeSatAkA nizcaya na honA saMzaya hai / bhayamupagataH / - saMvega arthAt dravya va bhAvarUpa paMcaparivartana saMsArase nyA. dI./1/88/8/5 viruddhAnekakoTisparzijJAna saMzayaH, yathA sthANurvA jisako bhaya utpanna huA hai| puruSo veti / sthANupuruSasAdhAraNodvatAdidharmadarzanAttadvizeSasya 2. dharmotsAhake artha meM bakrakoTaraziraHpANyAdeH sAdhakapramANAbhAvAdanekakoTyavalambitvaM jnyaansy| = viruddha aneka pakSoMkA avagAhana karane vAle jJAnako dha.8/3,41/06/3 sammadasaNaNANacaraNesu jIvassa samAgamo laddhI saMzaya kahate haiN| jaise-'yaha sthANu hai yA puruSa hai.' sthANu aura NAma / hariso saMto saMvego nnaam| laddhIe saMvego laddhisaMvego, tassa puruSameM sAmAnya rUpase rahane vAle U~cAI Adi sAdhAraNa dharmoke saMpaNNadA saMpattI |-smygdrshn, samyagjJAna aura samyakcAritrameM dekhane aura sthANugata Ter3hApana, koTaratva Adi tathA puruSagata zira, jo jovakA samAgama hotA hai use labdhi kahate haiM, aura harSa va paira Adi vizeSa dharmoM ke sAdhaka pramANoMkA abhAva honese nAnA sAtvika bhAvakA nAma saMvega hai| labdhise yA labdhimeM saMvegakA nAma koTiyoM ko avagAhana karane vAlA yaha saMzaya jJAna utpanna hotA hai| labdhi savega aura usakI sampannatAkA artha samprApti hai| (sa. bha.ta/80/4), (nyA. suu./ttii/1/1/23/28/21)| dra. saMTI./35/112/7 para udhRta-dhamme ya dhammaphalamhi daMsaNe ya sa bha.taM./8/4 ekavastuvizeSyakaviruddha nAnAdharma prakArakajJAnaM hi hariso ya huti saMvego / dharma meM, dharmake phala meM aura darzaname jo harSa saMzayaH / -eka hI bastu viSayaka, viruddha nAnAdharma vizeSaNaka yukta hotA hai, vaha saMvega hai| jJAnako saMzaya kahate haiN| jainendra siddhAnta koza
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzaya saMzaya zlo. vA./2/1/33/nyA. 456/bhASAkAra/159/14 bhedAbhedAtmakatve ____4. saMzaya, viparyaya va anadhyavasAyameM antara sadasadAtmakatve vA bastuno'sAdhAraNAkAreNa nizcetumazakyatvaM nyA. do./1/6/11 idaM hi nAnAkoTyavalambanAbhAvAnna saMzayaH vipsNshyH| -sampUrNa padArthoMko asti-nAstirUpa yA bheda abhedAtmaka rIta kakoTinizcayAbhAvAnna viparyaya iti pRthageva / -yaha (anasvIkAra karanepara, vastukA asAdhAraNa svarUpa karake nizcaya nahIM dhyavasAya ) jJAna nAnA pakSoMkA avagAhana na karanese na saMzaya hai kiyA jA sakatA hai, ataH saMzaya doSa AtA hai| aura viparIta eka pakSakA nizcaya na karanese na viparyaya hai| 2. saMzayake bheda va unake lakSaNa 5. zaMkA aticAra va saMzaya mithyAtvameM antara nyA.sU. va bhASyakA bhAvArtha /1/9/23/28-30 samAnAnekadharmopapattevipratipatterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAtazca vizeSApekSo vimarzaH sNshyH| bha. A./vi./44/143/6 nanu sati samyaktve tadaticAro yujyate / -1. samAna dharma ke jJAnase vizeSakI apekSAsahita abamarzako saMzayazca mithyAtvamAvahati / tathAhi mithyAtvabhedeSu saMzayo'pi saMzaya kahate haiM jaise-dUra sthAnase sUkhA vRkSa dekhakara yaha kyA vastu gaNitaH / .."satyapi saMzaye samyagdarzanamastyeveti aticAratA yuktA / hai sthANu hai yA puruSa aise anizcita rUpa jJAnako saMzaya kahate haiN| kathaM / zrutajJAnAvaraNakSayopazamavizeSAbhAvAt...yadi nAmanirNa yo 2. aneka dharmoMkA jJAna honepara yaha dharma kisakA hai aisA nizcaya nopjaayte| tathApi tu idaM yathA sarva vidA upalabdha sathai veti zraddana honA saMzaya hai| jaise-yaha saba nAmakA dharma dravyakA hai, guNa- dhehamiti bhAvayataH kathaM samyaktvahAniH / evaM bhUtazraddhAnarahitasya kA hai athavA dravya guNa donoMkA hai| 3. vipratipatti arthAta para- ko veti kimatra tattvamiti "taM micchattaM jamasahahaNaM taccANa hodi spara virodhI padArthoMko sAtha dekhanese bhI sandeha hotA hai| jaise- atthANa' miti / " kiM ca chadmasthAna rajjUragasthANupuruSAdiSu eka zAstra kahatA hai ki AtmA hai, dUsarA kahatA hai ki nahIM, domeM kimiyaM rajjUragaH, sthANuH puruSo bA kimityanekaH saMzayapratyayo se ekakA nizcaya karAne vAlA koI hetu milatA nahIM, usameM jAyate iti te samyagdRSTayaH syuH| -prazna-yadi samyagdarzana ho to tattvakA nizcaya na honA saMzaya hai| 4. upalabdhiko avyavasthA- usakA zaMkA aticAra mAnanA yogya hai parantu saMzaya mithyApaneko se bhI sandeha hotA hai, jaise satya, jala, tAlAba AdimeM aura asatya dhAraNa karatA hai|...mithyaalke bhedoMmeM AcAryane isakI gaNanA kirnnoNmeN| phira kahIM prApti honese yathArtha ke nizcaya karAne vAle bho kI hai| uttara-ApakA kahanA ThIka hai, saMzayake sadbhAvameM pramANake abhAvase kyA satkA jJAna hotA hai yA asalukA 1 yaha . bhI samyaktva rahatA hI hai| ataH saMzayako aticArapanA mAnanA sandeha vA saMzaya honaa| 5. isI prakAra anupalabdhikI avyavasthA- yuktiyukta hai isakA spaSTIkaraNa aisA karate haiM / ...viziSTi kSayopazama se bhI saMzaya hotA hai| pahale lakSaNameM tulya aneka dharma jAnane yogya ta honA.. ityAdi kAraNoMse vastusvarUpakA nirNaya nahIM hotA, vastumeM hai aura upalabdhi yaha jJAtA hai| itanI vizeSatA hai| to bhI jaisA sarvajJa jinezvarane vastu svarUpa jAnA hai vaha vaisI hI hai aisI maiM zraddhA rakhatA hU~, aisI bhAvanA karane vAle bhavyake 3. saMzaya mithyAtvakA lakSaNa samyaktvakI hAni kaise hogI. usakA samyagdarzana samala hAgA sa. si./8/1/375/7 samyagdarzanajJAnacAritrANi kiM mokSamArgaH syAdvA parantu naSTa na hogA [.. uparyukta zraddhAse jo rahita hai vaha hamezA na vetyanyatarapakSAparigrahaH saMzayaH / samyagdarzana, jJAna aura saMzayAkulita hI rahatA hai, vAstavika tattvasvarUpa kyA hai / usako cAritra, ye tInoM milakara mokSamArga hai yA nahIM, isa prakAra kisI kauna jAnatA hai kucha nirNaya kara nahIM sakate aisI usakI mati eka pakSako svIkAra nahIM karanA saMzaya mithyAdarzana hai| (rA. vA./ rahatI hai...saMzaya mithyAtvase sacce tattvake prati aruci bhAva 8/1/28/564/21), (ta. saa.//5)| rahatA hai |...chaasthoNko bhI DorI, sarpa, khUTa, manuSya ityAdi padArthoM bha, A/bi./56/180/20 saMsayidaM saMzayitaM kicittattvamiti / meM yaha rajjU hai ! yA sarpa hai| yaha khUTa hai yA manuSya hai ityAdi tattvAnavadhAraNAtmakaM saMzayajJAnasahacAri azraddhAnaM saMzayitam / aneka prakArakA.saMzaya utpanna hotA hai to bhI ve samyagdRSTi haiN| na hi saMdihAnasya tattvaviSayaM zraddhAnamasti idamitthameveti / ____ ana. dha./2/71 vizvaM vizvavidAjJayAbhyupagataH zaGkAstamohodayAjanizcayapratyayasahabhAvitvAt zraddhAnasya / -jisameM tatvoMkA jJAnAvRttyudayAnmatiH pravacane dolAyitA saMzayaH / dRSTi nizcayanizcaya nahIM hai aise saMzayajJAnase sambandha rakhanevAle zraddhAnako mAzritAM malinayetsA sAhirajjvAdigA-yA mohodayasaMzayAtdaruciH sazaya mithyAtva kahate haiN| jisako padArthoMke svarUpakA nizcaya syAtsA tu saMzItika 713 -mohodayake udayakA asta honese nahIM hai usako jobAdikoMkA svarUpa aisA hI hai anya nahIM hai yathAvat vizvAsa karanevAle jIvako jJAnAvaraNa karma ke udayase tattvoke aisI tattva viSayaka saccI zraddhA nahIM rahatI hai| jaba saccI zraddhA viSayameM dolAyamAna buddhiko saMzaya kahate haiN| isa saMzayako hI zaMkA hotI hai taba nizcaya jJAna hotA hai| nAmaka aticAra kahate haiM vahI nizcaya samyagdarzanako malina karatI gha.8/3.6/20/8 sambattha saMdeho ceva Nicchao riyatti ahiNiveso hai| sarpa rajju Adike viSayameM utpanna zaMkA usako malina nahIM saMsayamicchattaM / -sarvatra sandeha hI hai, nizcaya nahIM hai, aise abhi- krtii| arthAta jisa zaMkAse samyagdarzana malina ho use zaMkA nivezako saMzaya mithyAtva kahate haiN| aticAra kahate haiM / jo zaMkA mohanoya karmake udayase utpanna ho aura ni. sA./tA. vR./51 saMzayaH tAvat jino vA zivo vA deva iti / jisase sarvajJokta tattvoMmeM azraddhA ho usako saMzaya mithyAtva -jinadeva hoMge yA zivadeva hoMge, yaha saMzaya hai| kahate haiN| go, jI./jI pra./16/41/4.indro nAma zvetAmbaraguruH tadAdayaH sNshymithyaadRssttyH| - indra nAmaka zvetAmbaroMke guruko Adi dekara * saMzaya mithyAtva va mizra guNasthAnameM antara saMzaya mithyAdRSTi hai| -ve. mishr/2| dra. saM./TI./42/180/6 zuddhAtmatattvAdipratipAdakamAgamajJAnaM kiM vIta- * samyagdRSTiko bhI kadAcit padArthake svarUpameM saMzaya rAgasarvajJapraNItaM bhaviSyati parasamayapraNItaM veti, saMzayaH / = zuddha -de. niHzaMkita / AtmatattvAdikA pratipAdaka tattvajJAna, kyA vItarAga sarvajJa dvArA kahA huA satya hai yA anya matiyoM dvArA kahA huA satya hai, yaha * samyagdRSTiko saMzayake samaya kathaMcit andhanaddhAna saMzaya hai| yA azraddhAna-de, shrddhaan/3| bhA04-19 jainendra siddhAnta koza
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzayavacanI bhASA saMzayavacanI bhASA de. bhASA / saMzayasamA jAti - nyA. sU. / mU. va bhASya / 5 /1/14/213/13 sAmAnyadRSTAntayorindriya karave samAne nityAnityasAdhamrmyAtsaMzayasamaH / 14 / anityaH zabdaH prayatnAntarIyakatvA paTavadityukte detI saMzayena pratyavatiSThate sati prayatnAnantarIyakara astyevAsya nityena sAmAnyena sAdharmyame ndrayakaravamasti ca ghaTenAnityenAto nityAnityasAdharmyAda nivRttaH saMzayaiti asyottaram | 14 | = sAmAnya ( zabdatva ) aura dRSTAnta (ghaTa) donoMke aindriyakatva samAna honepara nitya, anityoke sAdharmyase saMzayasama pratiSedha uThA diyA jAtA hai / 14 / jaise - zabda anitya hai prayatna se utpanna honevAle parakI bhA~ti aisA kahanepara hetumeM sandeha khar3A rahatA hai / prayatnakI samAnatA rahanepara bhI isakA nitya sAmAnyake sAtha aindriyaka rUpa sAmya hai aura anitya ghaTake sAtha bhI samAnadharmatA hai, isalie nAyike sAdharmya se saMdeha nivRtta na huaa| ( zlo. vA. 2/1/3/nyA. 380/506/13 meM isapara carcA ) / saMzayAne kAntika hetvAbhAsa de, vyabhicAra saMzayAsiddha hetvAbhAsa de. asiddha saMzleza bandha - de, zleSa / divasA saMsakta sAdhu 1. bha. bA. / . / 1212-1214 adhavA samaNa jogaparito / jo ubvAyadi so hodi niyatto sAdhu1313 disAvayA keI mAmi tApi savvANi / dosehi rohi sammehi saMsacA 1394 indra aura kaSAyoM ke doSa se athavA sAmAnya dhyAnAdikase virakta hokara jo sAdhu cAritrase bhraSTa hotA hai vaha sAdhu sArtha se alaga hotA hai | 1313 / indriya viSaya aura mAyake vazIbhUta kaneka bhraSTa muni sarva doSoMse yukta 1. ho kara sarva azubha sthAnako prApti karAnevAle pariNAmoMko prApta hota haiM / 1314 / bha. A / vi. / 19650/1722/24 saMsakto nirUpyate-- priyacAritre priyacAritraH apriyacAritre dRSTe cAritraH naTavadanekarUpagrAhI saMsaktaH, pacedriyeSu prasaktaH vividhagauravapraviddhaH strIviSaye klesahita gRhasthajanapriyazca saMrutaH saMsakta munikA varNana-aise muni cAritrapriya munike sahavAsase cAritrapriya aura cAritra"apriya munake sahavAsase cAritra apriya banate haiN| naTake samAna inakA AcaraNa rahatA hai| ye saMsakta muni indriyoMke viSayameM Asakta rahate haiM, tathA tona prakAra gAravoM meM Asakta hote haiM / strIke viSaya meM inake pariNAma saMpaleza yukta hote haiN| gRhasthoMpara inakA vizeSa prema hotA hai| cA.sA./144/11.mayekajyotiSkopajIvI rAjAdisevakaH saMsaktaH / - jo mantra, vaidyaka vA jyotiSa zAstrase apanI jIvikA karate haiN| aura rAjA AdikoM kI sevA karate haiM ve saMsakta sAMdhu haiN| ( bhA. pA./ TI. / 14 / 137 /20 ) / 2. saMsakta sAdhu sambandhI viSaya- de. sAdhu /5 / saMsarga - 1. syA. ma. / 23/284/28 saMsarge tu bhedaH pradhAnam - abhedogoNa iti vizeSa saMsarga meM bheikI pradhAnatA aura abhedakI gauNatA hotI hai| ( sa. bhaM. sa. / 33/21 ) / 2. saMsargakI apekSA bastu bhedAbheda degI/4/8 / - saMsAra - saMsaraNa karane arthAt janma maraNa karane kA nAma saMsAra hai| anAdikAla se janma maraNa karate hue isa jIvane eka-eka karake lokake sarva paramANuoMko, sarva pradezoMko, kAlake sarva samako, sarva prakAra ke kaSAya bhAvoMko aura narakAdi sarvabhavako ananta ananta 146 saMsAra bAra grahaNa karake chor3A hai| isa prakAra dravya, kSetra, kAla, bhAva va bhava ke bheda se yaha saMsAra paMca parivartana rUpa kahA jAtA hai| 1. saMsAra sAmAnya nirdeza 1. saMsAra sAmAnyakA lakSaNa 1. parivartana sa.si./2/10/164/0 saMsaraNaM saMsAraH parivartanamityarthaH / sa.si./1/0/416/9 karma vipAzAdAtmano bhavAntarAjAtiH saMsAraH / - 1. saMsaraNa karaneko saMsAra kahate haiM jisakA artha parivartana hai| 2. karma ke vipAkake vaMzase AtmAko bhavAntarakI prApti honA saMsAra hai / ( . rA. bA0 / - 2 / 10 /1/124/15; 6/9/8/588/2 6/7/3/200/28) / kA.a./mU./22-13 ekA payadi sarIra avaM givhedi janaNavaM jImo puNu puNu agaM agaM hidi muMcedi bahu mAra |32| evaM jaM saMsaraNaM NANA dehesu hodi jIvassa / so saMsAro bhaNNadi miccha kasAehiM juttassa |33| - jIva eka zarIrako chor3atA hai aura dUsare naye zarIrako grahaNa karatA hai / pazcAt use bhI chor3akara dUsarA nayA zarIra dhAraNa karatA hai| isa prakAra aneka bAra zarIrako grahaNa karatA hai aura aneka bAra use chor3atA hai| mithyAtva kaSAya vagairahase yukta jIvakA isa prakAra aneka zarIroMmeM jo saMsaraNa (paribhramaNa ) hotA hai, use saMsAra kahate haiM / 2. karma 13/54,10/04/10 saMsarati anena pAtikarmasApena catama gati vitighAtikarmakalApaH saMsAraH / - jisa ghAtikarma samUhake kAraNa jIva cAroM gatiyoM meM saMsaraNa karate haiM, vaha ghAtikarma samUha saMsAra hai / 2. saMsAra asaMsAra Adi saMsAra nirdeza rA. bA./1/7/3/600/28 caturvidhAtmAvasthA:- saMsAraH asaMsAraH nosaMsAraH tatritayavyAyazceti / tatra saMsArazcatasRSu gatiSu nAnAyonivikalpAsu paribhramaNam anAgatirasaMsAraH zivapadaparamAmRta 'nosaMsArasayogakevalina supratiSThA caturgatibhramaNAbhAvAda asaMsArAbhAvAca IpatsaMsAro nosaMsAra iti ayogakeyasinaH tatritayavyapAyaH bhavabhramaNAbhAvAta sayoga kevalivat pradezaparispandaH vigamAt asaMsArAvApsyabhAvAcca / - AtmAkI cAra avasthAe~ hotI haiM saMsAra, asaMsAra, nosaMsAra aura ina tInoM se vilakSaNa aneka yonivAlI cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karanA saMsAra hai| phira janma na lenA - zivaprada prApti yA paramasukha pratiSThA asaMsAra hai| caturgatimeM paribhramaNa na honese tathA abhI mokSakI prApti na honese sayogakevalI kI jIvanmukta avasthA ISatsaMsAra yA nosaMsAra hai / ayogakevalI ina tInoM se vilakSaNa hai| inake caturgati bhramaNa aura asaMsArakI prApti to nahIM hai para kesIkI taraha zarIra parispanda bhI nahIM hai| jaba taka zarIra parispanda na honepara bhI Atma pradezakA calana hotA rahatA hai taba taka saMsAra hai / ( cA. sA./180/3) / 3. dravya kSetrAdi saMsAra nirdeza rA. bA./1/7/3/601/4 dravyanimitta saMsArazcaturvidhaH karmano karmavastu'viSayAzrayabhedAt / tatra kSetrahetuko dvividhaH - svakSetra para kSetra vikalpAt / lokAkAza tulyapradezasyAtmanaH karmodayavazAt saMharaNavisarpaNadharmaNaH honAdhipravezapariNAmAvagAhitvaM svakSetrasAraH sam papAdajanmanayayonivilambaH prkssetrsNsaarH|| kAlo dvividhaH paramArtharUpo vyavahArarUpAceti tayokSaNAyAkhyA jainendra siddhAnta koza 1
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra 147 2. paMca parivartanarUpa saMsAra nirdeza tam / tatra paramAryakAlavatitaparispandetarapariNAmavikalpaH tatpUrvaka- do bheda haiM..nokarma dravyaparivartana aura karmadavya parivartana / (dha. kAlavyapadezaupacArikakAlAvRttiH kAlasaMsAram / bhavanimittaH 4/1,5.4/325/7 ); (go, jI./jI. pra./560/8/14) / 2. yaha saMsAraH dvAtriMza dvidhaH-pRthivyaptejovAyukAyikAH pratyekaM catuvidhAH pudgala (nokarma) parivartanakAla tIna prakArakA hotA hai- agRhIta. sUkSmavAdara paryAptakApAtakabhedAt / banaspatikAyikA dvedhA-pratyeka- grahaNa kAla, gRhItagrahaNa kAla aura mizra kAla / zarIrAH sAdhAraNa zarArozceti / pratyeka zarIrA dvedhA-paryAptakA 3. dravyaparivartana nirdeza paryAptakabhedAt / sAdhAraNazarIrAzcaturdhA sUkSmavAdara pryaaptkaapryaaptkviklpaat| vikale ndriyA pratyeka dvidhA paryAptakAparyApta kavi sa. si./2/10/165/2 tatra nokarmadravyaparivartanaM nAma trayANAM shriiklpaat| paJcendriyAzcaturdhA sakSyasajJiparyAptakAparyAptakApekSayeti / rANAM SaNNAM paryAptInAM ca yogyA ye pudgalA ekena jIvena eka smibhAvanimitto saMsAro dvadhA svbhaavprbhaavaashryaat| svabhAvo samaye gRhItAH snigdharUpavarNa gandhAdibhistIvamandamadhyamabhAvena ca mithyAdarzanAdi para bhAvo jJAnAvaraNAdikama rsaadiH| - 1. karma yathAvasthitA dvitIyAdiSu samayeSu nijI agRhItAnanantavArAnamokarma vastu aura viSayAzrayake bhedase dravyasaMsAra cAra prakArakA tItya mizrakAzcAnantavArAnatItya madhye gRhItAzcAnantavArAnatAtya hai| 2. svakSetra , aura parakSetrake bhedase kSetrasaMsAra do prakArakA ta eva tenaiva prakAreNa tasyaiva jIvasya nokarma bhAvamApadyante yAvattA." hai| lokAkAzake samAna asaMkhya pradezI AtmAko karmodayavaza vatsamuditaM nokrmdrvyprivrtnm| karmadravyaparivartanamucyatesaMharaNavisarpaNa svabhAva ke kAraNa jo choTe-bar3e zarIrame rahanA hai ekasminsamaye ekena jIvenASTavidhakarmabhAvena ye gRhItAH pudgalAH vaha svakSetra saMsAra hai| sammUrchana garbha upapAda Adi nau prakArakI samayAdhikAmAvalikAmatItya dvitIyAdiSu samayeSu nirjI, pUrvokteyoniyoMke AdhIna parakSetra saMsAra hai| 3. kAla vyavahAra aura para- naiva krameNa ta eva tenaiva prakAreNa tasya jIvasya karmabhAvamApadyante mArtha ke bhedase do prakArakA hai / ... paramArtha kAlake nimittase honevAle yAvattAvatkarmadravyaparivartanaM uktaM ca-"savve ghi pugalA khalu parispanda aura aparispandarUpa pariNamana jinameM vyavahArakAlakA kamaso bhuttujhiyA ya jIveNa / asaI aNaM tarabutto puggala pariyaTTavibhAga bhI hotA hai kAlasaMsAra hai| 4. bhavanimitta saMsAra battIsa sNsaare|" == nokarmadravyaparivartanakA svarUpa kahate haiM-kisI eka prakAra kA hai -sUkSma, bAdara aura paryApta va aparyAptake bhedase cAra-cAra jIvane tIna zarIra aura chaha paryAptiyoMke yogya pudgaloMko eka prakArake-pRthivI, jala, teja aura vAyukAyika; paryAptaka aura aparyA samayameM grahaNa kiyaa| anantara ve pudgala snigdha yA rUkSa sparza tathA taka pratyeka vanaspati-sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyAptaka ye cAra varNa aura gandha Adike dvArA jisa tIvra, manda aura madhyama bhAvase sAdhAraNa janaspati; paryAptaka aura aparyAptakake bhedase do do prakAra- grahaNa kiye the usa rUpase avasthita rahakara dvitIyAdi samayoM meM ke-bondripa, trIndriya aura caturindriya; saMjJI, asaMjJI, paryAptaka nirjIrNa ho gye| tatpazcAt agRhIta paramANuoMko anantabAra grahaNa aura aparyAptaka ye cAra paMcendriya isa prakAra battIsa prakAra bhavasaMsAra karake chor3A, mizra paramANuoMko ananta bAra grahaNa karake chor3A haiN| 5.bhAvanimittika saMsArake do bheda haiM svabhAva aura parabhAva / aura bIca meM gRhIta paramANuoMko ananta bAra grahaNa karake mithyAdarzanAdi svabhAva saMsAra haiM tathA jJAnAcaraNAdi karmokA rasa chodd'aa| tatpazcAta jaba uso jIvake sarvaprathama grahaNa kiye gaye parabhAva saMsAra haiN| ve hI paramANu usI prakArase nokarma bhAva ko prApta hote haiM, taba yaha saba pra. sA./tA. pra./ yastu pariNamamAnasya dravyasya pUrvottaradazApari- milakara eka nokarma dravyaparivartana hai| aba karmadravyaparivartanakA pyAgopAdAnAtmaka kriyAkhyapariNAma tarasaMsArasya svarUpam / kathana karate haiM-eka jIbane ATha prakArake amarUpase jina pudgaloko -pariNamana darate hue dravyakA pUrvottara dazAkA tyAga-grahaNAtmaka grahaNa kiyA ve samayAdhika eka AvalIkAlake bAda dvitIyAdika kriyA nAmaka pariNAma hai so vaha ( bhAva ) saMsArakA svarUpa hai| samayoM meM bhara gye| pazcAt jo krama nokarma dravyaparivartana meM batalAyA pra.sA./tA. vR./988 mithyAtvarAgAdisaMsaraNarUpeNa bhAvasaMsAre hai usI kramase ve hI pudgala usI prakArase usa jIvake jaba karmabhAvapatanta...... -mithyAtva rAgAdike saMsaraNarUpa bhAva saMsAre... ko prApta hote haiM taba yaha saba milakara eka karma dravyaparivartana hotA * jitane jIva mokSa jAte haiM utane hI nigodase nika- hai| "isa jIvane sabhI pudgaloMko kramase bhogakara chor3A hai| aura late haiM-de. mokss/2| isa prakAra yaha jIva anantabAra pudgala parivartanarUpa saMsArameM ghUmatA rahatA hai| (bhA. pA./mU-/22); (bA. anu./25); (dha. 4/1,2,4/ * nirantara mukta hote bhI jovoMse saMsAra rikta nahIM 325-33); (kA.a./67); (dra. saM/TI./3/103/3); (go. jI./ hotA-de. mokss/6| jI. pra./560/684/15) 4. kSetraparivartana ni 2. paMca parivartanarUpa saMsAra nirdeza 1. strakSetra 1. parivartanake pA~ca bheda go. jI./jI./560/661/20 svakSetrArivartanamucyate-kazci jjIva sa, si /2/10,16541 tada parivartana paJcavidhaM ityaparivartanaM kSetrapari- sUkSma nigodajaghanyAvagAhanenotpannaH svasthiti jIvitvA mRtaH punaH vartanaM kAlaparivartanaM bhavaparivartanaM bhAvaparivartanaM ceti / -pari- pradezottarAvagAhanena utpannaH / evaM dvayAdipradezottarakrameNa mahAmatsyAvatana ke pA~ca bheSa haiM-dravyaparivartana, kSetraparivartana, kAlaparivartana, vagAhanaparyantAH saMkhyAtaghanAGgunapramitAvagAhanavikarUpAH tenaiva bhavaparivartana aura bhAvaparivartana / (ma. A./704 ); (dh.4/1,5.4|| jIvena yAvatsvIkRtAH tat sarva samuditaM svakSetraparivartana bhavati / 325/5); (go. jI/jI. pra./560/686/14) - svakSetra parivartana kahate haiM-koI jova sUkSma nigodiyAkI jaghanya 2. dravyaparivartana Adike uttara bheda avagAhanAse utpanna huA, aura apanI Ayu pramANa jIvita rahakara mara gyaa| phira vahI jIva eka pradeza adhika avagAhanA lekara utpanna sa. si./2/10/165/2 dravyaparivartanaM dvividham-nokarmadravyaparivartana huA / eka-eka pradeza adhikakI avagAhanAoMko kramame dhAraNa karate___ karmadravyaparivartana ceti / karate mahAmatsyakI utkRSTa avagAhanA paryanta saMkhyAta ghanAgula pramANa dha.4/1.5.4/327/10 poggala pariyahakAlo tiviha ho di, agahitagaha- avagAhanAke vikalpoM ko vahI jIva jitane samaya meM dhAraNa karatA hai NadA gahidagahaNaddhA missayagaNaddhA cedi / 1. dravyaparivartanake utane kAla ke samudAyako svakSetra parivartana kahate haiN| 3 jainendra siddhAnta koza
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasAra 148 2. paMca parivartanarUpa saMsAra nirdeza 2. parakSetra bA. aNu./26 saya miha loyakhette. kamaso taNasthi jaNNa uppaNNaM / uggAhaNeNa bahuso paribhamido khettasaMsAraM / 26 / kSetra parivartanarUpa saMsArameM anekavAra bhramaNa karatA huA yaha jIva tInoM lokoM meM sampUrNa kSetra meM aisA koI bhI sthAna nahIM hai, jahA~para apanI avagAhanA vA pariNAmako lekara utpanna na huA ho| (bhA. pA./mU./21); (sa.si./ 2/10 para uddhRta'; (pa.pra././65/prakSepaka); (dha. 4/9.5,4/gA. 23/333 ): ( kA, a./mU./28): (dr.sN./tto./35/103/7)| sa. si /2/10/165/13 kSetraparivartanamucyate-sUkSmanigodajIbouparyAptakaH sarvajaghanyapradezazaroro lokasyASTamadhyapradezAn svazarIramadhye kRtvotpannaH kSudragrahaNaM jIvitvA mRtaH / sa eva punastenaivAbagAhena dvirutpannastathAtristathA caturityevaM yAvad ghanAGgulatyAsaMkhyeyabhAgapramitAkAza pradezAstAvatkRtvastatraiva janitvA punarekaikapradezAdhikabhAvena sarbo loka Atmano janmakSetrabhAvamupanIto bhavati yAvattAvarakSetraparivartanam / - jisakA zarIra AkAzake sabase kama pradezopara sthita hai, aisA eka sUkSma nigoda labdhyaparyAptakajIva lokaMke ATha madhya pradezoMko apane zarIrake madhyameM karake utpanna huA aura kSudrabhava grahaNa kAlataka jIvita rahakara, mara gyaa| pazcAda vahI jIva punaH usI avagAhanAse vahA~ dUsarI bAra utpanna huA, tIsarI bAra utpanna huA, cauthI bAra utpanna huaa| isa prakAra aMgulake asaMkhyAtaveM bhAgameM AkAzake jitane pradeza prApta hoM utanI bAra vahIM utpanna huaa| punaH usane AkAzakA eka-eka pradeza bar3hAkara saba lokako apanA janma kSetra bnaayaa| isa prakAra vaha saba milakara eka kSetraparivartana hotA hai / (go. jI./jI. pra./560/612/2), 5. kAla parivartana nirdeza bA. aNu./27 avasappiNi ussappiNi samayAvaliyAsu NirabasesAsu / jAdo mudo ya bahuso paribhamido kaalsNsaare| - kAla parivartanarUpa saMsArameM bhramaNa karatA huA utsarpiNI avasarpiNI kAlake sampUrNa samayo aura AvaliyoM meM aneka bAra janma dhAraNa karatA hai aura maratA hai| (bhA. pA./mu./36); (sa. si /2/10/166 para udhRta); (dha,4/1,5,4/gA. 24/333); (kA. a./m /48); (dra. saM./TI./ 35/103/4) / sa.si./2/10/166/6 kAlaparivartanamucyate-utsapiNyAH prathamasamaye jAtaH kazcijjIvaH svAyuSaH parisamAptau mRtH| sa eva punarvitIyAyA utsapiNyA dvitIyasamaye jAtaH svAyuSakSayAnmRtaH / sa eva punastRtIyAyA utsapiNamAratRtIyasamaye jaatH| evamanena krameNotsarpiNI parisamAmA / tathAvasarpiNI ca / evaM janmanai rantaryamuktam / maraNasyApi nairantayaM tathaiva grAhyaH / etAvatkAla privrtnm| -koI jIva utsarpiNIke prathama samayameM utpanna huA aura AMyuke samApta ho jAnepara mara gayA / punaH vahI jIva dUsarI utsarpiNI ke dUsare samayameM utpanna huA aura apanI Ayuke samApta honepara mara gyaa| punaH vahI jIva tIsarI utsapiNI ke tIsare samaya meM utpanna huA isa prakAra isane kramase utsarpiNI samApta kI aura isI prakAra abasapiNI bhii| yaha janma nairantarya khaa| tathA isI prakAra maraNakA bhI nairantarya lenA caahie| yaha saba milakara eka kAlaparivartana hai| (go. jI./jI, pr./560/662/12)| 6. bhava parivartana nirdeza bA. aNu./28 NirayAujahaNNAdisu jAva du uparilla vA (gA) dugevejjA micchattasaMsideMNa du bahuso vi bhavahidIbhamidA / 28 / isa mithyAtva saMyukta jIvane narakakI choTI se choTI Ayu lekara Uparake prai beyaka vimAna takakI Ayu kramase aneka bAra pAkara bhramaNa kiyA hai / (bhA. pA./ma./24); (sa.si./2/10/167 para udadhRta ) (4.4/ 1,5,4/gA, 25/333); ( kA. a./m./70); (dr.sN./ttii./13/104/1)| sa. si./2/10/167/1 narakagatau sarvajadhanyamAyurdazavarSasahasrANi / tenAyuSA tanotpannaH punaH paribhramya tenaivAyuSA jAtaH / evaM dazavarSa sahasANA yAvantaH samayAstAvatkRtvastatraiva jAto mRtH| punarekai kasamayAdhikabhAvena trayastriMzatsAgaropamANi parisamApitAni / tataH pracyutya tiryaggatAbantarmuhUrtAyuH smutpnnH| pUrvoktenaiva krameNa trINi patyopamAni tena parisamAptAni / evaM. manuSyagatau ca / devagatau ca nArakavadaM / ayaM tu vizeSa:-ekatrizatsAgaropamANi parisamAptAni yAvattAbada bhavaparivartanam / narakagatimeM sabase jaghanya Ayu dasa hajAra varSa kI hai| eka jIva usa Ayuse vahA~ utpanna huA punaH ghUmaphirakara punaH usI Ayuse vahA~ utpanna huaa| isa prakAra dasa hajAra varSa ke jitane samaya hai utanI bAra vahIM utpanna huA aura mara gyaa| punaH AyumaiM eka-eka samaya baDhAkara narakakI tetIsa sAgara Ayu samApta kii| tadanantara narakase nikalakara antarmuhUrta Ayuke sAtha tithaMca gati meM utpanna huaa| aura pUrvokta kramase usane tica gatikI tIna patya Ayu samApta kii| isI prakAra manuSya gatimeM antarmuhUrta meM lekara tIna pasya Ayu samApta kii| tathA devagatiyoMmeM naraka gatike samAna Ayu samApta kii| kintu devagatimeM itanI vizeSatA hai ki yahA~ 31 sAgara Ayu samApta hone taka kathana karanA caahie| [ kyoMki Upara nava anudiza Adike deva saMsArameM bhramaNa nahIM karate ] isa prakAra yaha saba milakara eka bhavaparivartana hai| (go. jI./jI.pra./ 560/662/20) / 7. bhAva parivartana nirdeza bA, anu./26 savve paya Dividio aNubhAgappadesabaMdhaTTANANi / jIvoM micchattavasA bhamido puNa bhAvasaMsAre / 26 / - isa jIvane mithyAtvake vazameM par3akara prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezabandha ke kAraNabhUta jitane prakArake pariNAma bA bhAva haiM, una sabakA anubhava karate hue bhAva parivartanarUpa saMsAra meM aneka bAra bhramaNa kiyA hai| (sa.si./ 2/10/966 para uddhRta); (dha 4/135,4/gA. 26/333 ); (kA. a./ muu./71)| sa. si./2/10/167/10 bhAvaparivartanamucyate-paThacendriyaH sajJI paryApta ko mithyASTiH kazcijjIvaH sarva jaghanyAM svayogyAM jJAnAvaraNaprakRteH sthitimantaH koTI koTIsaMjJikAmApadyate / tasya kaSAyAdhyavasAyasthAnAnyasaMkhyeyalokapramitAni ghaTU sthAnapatitAni tasthitiyogyAni bhavanti / tatra sarvajaghanya kaSAyAdhyavasAyasthAnanimittAnyanubhAgAdhyavasAyasthAnAnyasaMkhyeyalokapramitAni bhavanti / evaM sarvajaghanya sthiti sarvajaghanyaM ca kaSAyAdhyabasthAna sarvajaghanyamevAnabhAgabandhasthAnamAskandatastadyogyaM sarvajaghanyaM yogasthAna bhavati / teSAmeva sthiMtikaSAyAnubhAgasthAnAnAM dvitIyamasaravyeyabhAgavRddhiyukta yogasthAnaM bhavati / evaM ca tRtIyAdiSu catusthAnapatitAni zreNyasaMkhyeyaMbhAgapramitAni yogasthAnAni bhavanti / tathA tAmeva sthiti taveva kaSAyAdhyavasAyasthAnaM ca pratipadyamAnasya dvitIyamanubhavAdhyavasAyasthAnaM bhavati / tasya ca yogasthAnAni pUrvavadveditavyAni / evaM tRtIyAviSvapi anubhavAdhyavasAyasthAneSu AasaMkhyeyalokaparisamApteH / evaM tAmeva sthitimApadyamAnasya dvitIyaM kaSAyAdhyavasAyasthAnaM bhavati / tasyApyanubhavAdhyavasAyasthAnAni ca pUrvavadveditavyAni / evaM tRtIyAdiSvapi kaSAyAdhyavasAyasthAneSu A asaMkhyeyalokaparisamAptevRddhikramo veditavyaH / uktAyA jaghanyAyAH sthiteH samayAdhikAyAH kaSAyAdisthAnAni pUrvavat / evaM samayAdhivakrameNa A uskRSTasthite striMzatsAgaropamakoTI koTIparimitAyAH kaSAyAdisthAnAni beditvyaani| anantabhAgavRddhiH...imAni SavRddhisthAnAni / hAnirapi tthaiv| anantabhAgavRddhayanantaguNa vRddhirahitAni jainendra siddhAnta koza
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra cAra sthAnAni evaM sarve karmaNAM parivartanako veditavyaH prakRtInAmutaraprakRtInAM ca tasya samudita bhaavprivrtnm| - bhAva parivartanakA kathana karate haiM- paMceMdriya saMjJI paryAptaka midhyAdRSTi koI eka jIva jJAnAvaraNa prakRtikI sabase jaghanya apane yogya antAphor3A-phor3I pramANa sthitiko prApta hotA hai usake usa sthitike yogya SaTsthAna patita asaMkhyAta loka pramANa kaSAya adhyavasAya sthAna hote haiN| aura sabase jaghanya ina kaSAya adhyavasAya sthAnoM ke nimittase asaMkhyAta loka pramANa anubhAga adhyavasAya sthAna hote haiM / isa prakAra sabase jaghanya sthiti, sabase jaghanya kaSAya adhyavasAya sthAna aura sabase jadhanya anubhAga adhyavasAya sthAnako dhAraNa karanevAle isa jIvake tadyogya sabase jaghanya yoga sthAna hotA hai| tatpazcAt sthiti kaSAya adhyavasAya sthAna aura anubhAga adhyavasAya sthAna vahIM rahate haiM kintu yogasthAna dUsarA ho jAtA hai jo asaMkhyAta bhAga vRddhi saMyukta hotA hai| isI prakAra tIsare, cauthe Adi yoga sthAnoM meM samajhanA caahie| ye saba yoga-sthAna cAra sthAna patita hote haiM, aura inakA pramANa zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga hai / tadanantara usI sthiti aura usI kaSAya adhyavasAya sthAnako dhAraNa karanevAle jovake dUsarA anubhAga adhyavasAyasthAna hotA hai isake yogasthAna pahale ke samAna jAnanA caahie| tAtparya yaha hai ki yahA~ bhI pUrvokta tonoM bAteM dhruva rahatI haiM kintu yogasthAna zreNike asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hote haiM / isa prakAra asaMkhyAta loka pramANa anubhAga adhyavasAya sthAno ke hone taka tIsare Adi anubhAga adhyavasAya sthAnoM meM jAnanA caahie| tAtparya yaha hai ki yahA~ sthiti aura kaSAya adhyavasAyasthAna to jaghanya hI rahate haiM / kintu anubhAga adhyavasAya sthAna kramase asaMkhyAta loka pramANa ho jAte haiM aura eka-eka anubhAga adhyavasAya sthAnake prati jagazreNike asaMkhyAtaveM bhAgapramANa yogasthAna hote haiN| tatpazcAt usI sthitiko prApta honevAle jIvake dUsarA kaSAya adhyavasAya sthAna hotA hai, isake anu bhAga adhyavasAya sthAna aura yogasthAna pahaleke samAna jAnanA caahie| isa prakAra asaMkhyAta loka pramANa kaSAya adhyavasAya sthAnoM ke hone taka tIsare kaSAya adhyavasAya sthAnoMmeM vRddhikA krama jAnanA caahie| jisa prakAra sabase jaghanya sthitike kaSAyAdi sthAna kahe haiM usI prakAra eka samaya adhika jaghanya sthitike bhI kaSAyAdi sthAna jAnanA caahie| aura isI prakAra eka-eka samaya adhika ke kramase tIsa kor3Akor3I sAgara pramANa utkRSTa sthiti taka pratyeka sthiti vikalpake bhI kaSAyAdi sthAna jAnane caahie| anantabhAgavRddhi... ye vRddhike chaha sthAna haiM tathA isI prakAra hAni bhI yaha prakArako hai| inameM senA aura anantaguvRddhi ina do sthAnoM kama kara denepara cAra sthAna hote haiN| isa prakAra sarva sUta uttara prakRtiyoM ke parivartanakA krama jAnanA caahie| yaha saba milakara eka bhAva parivartana hotA hai / (dra.saM./TI./35/ 104/8 ); (go. jI./jI. pra./560/612/22 ) / 8. pA~ca parivartanoM meM alpabahusva dha.4/15,4/334/7 adIdakAle egahasa jIvassa sambatyo vA bhAvapariyaTTa bArA bhavaparivArA anaMtagugA kAlapariyahamArA anaMtaguNA / khettapariyahavArA anaMtaguNA / proggala pariyaTTavArA aNaM saguNA / santra thomoporikA parikArayA guNo bhanapariyakA aguto bhAga riyAlo anaMtaguNo / 1. atItakAla meM eka jIvake sabase kama bhAva parivartanake bAra haiN| bhava parivartana ke vAra bhAvaparivartana ke vAroMse anantaguNe haiN| kAla parivartanake vAra bhava parivartanake bAroMse anantaguNe haiM / kSetra parivartanake bAra kAlaparivartana ke bAroMse anantaguNe hai parivartana bAra kSetra parivartana ke vAse anantaguNe haiN| 2. pudagala saMskAra parivartanakA kA sabase kama hai| kSetra parivartanakA kAla puga parivartana ke kAla se anantaguNA hai| kAlaparivartanakA kAla kSetra parivartana ke kAla se anantaguNA hai / bhava parivartanakA kAla, kAla parivartana ke kAla se anantaguNA hai| bhAvaparivartanakA kAla bhavaparivartana ke kAla se anantaguNA hai| (go. jI./jI.pra./560/614/3) / saMsArAnuprekSA anuprekSA / saMsArI 1. jIvoMkA eka bheda- de. jIva/1 2. na ca vR./106 kammakaleM kAlINA aladdhasasahAvabhAvasanbhAvA / guNamaggaNa jIvaThiyA jIvA saMsAriNoM bhaNiyA | 106 | - karma kalaMkase jo lipta haiM, svasvabhAvako jinhoMne prApta nahIM kiyaa| guNasthAna, mArgaNAsthAna tathA jIvasthAnameM jo sthita hai ve saMsArI jI kahe gaye haiN| paM.kA./tA../101/102/13 karmacetanAka phasavetanAtmakA: saMsAkarma va karma phalacetanAri:... azuddhopayogayuktAH saMsAriNaH / tmaka saMsArI jIva haiN| ...saMsArI jIva azuddhopayoga se yukta haiM / .../14 maddho yathA sa sasArI syAdadhasvarUpavAn pito = jo anAdikAla se ATha nAdito'STAbhidhAvRtikarmabhiH / kamase mohita hokara apane svarUpako nahIM pAne vAlA aura medhA huA vaha saMsArI jIva hai| saMskAra vyakti jIvanakI sampUrNa zubha aura azubha vRtti usake saMskAroMke ayoga hai, jinameM se kucha maha pUrva se apane sAtha lAtA hai, aura kucha isI bhava meM saMgati va zikSA Adike prabhAva se utpanna karatA hai isIlie garma meM Aneke pUrva se hI bAlaka meM vizuddha saMskAra utpanna karaneke lie vidhAna batAyA gayA haiN| garbhAvataraNa se lekara nirvANa paryanta yathAvasara jinendra pUjana va mantra vidhAna sahita 53 kriyAoMkA vidhAna hai, jinase bAlaka ke saMskAra uttarottara vizuddha hote hue eka dina vaha nirvANakA bhAjana bana jAtA hai| 1. saMskAra sAmAnya nirdeza 1. saMskAra sAmAnyakA lakSaNa si.vi././1/5/34/14 vastusvabhAvo'yaM yat saMskAra smRtibIjamAdadhIta / vastukA svabhAva hI saMskAra hai| jisako smRtikA bIja mAnA gayA hai| 149 sa. za./TI./20/236/8 zarIrAdI sthirAtmIyA vijJAnAmyavidyAstA sAmamya saH punaH punaH pravRttistena janitAH saMskArA vAsanAste kRtvA / - zarIrAdiko zuci sthira aura AtmIya mAnane rUpa jo avidyA ajJAna hai usake punaH punaH pravRtti rUpa abhyAsa se utpanna saMskAra arthAt vAsanA dvArA karake...| paM.kA./2016maskAra karoti sa AtmasaMskAraH / = nija parama AtmAme zuddha saMskAra karatA hai vaha Atma saMskAra hai / 2. pati jJAna ke saMskAra sAtha jAte haiM . A / 286 vipaNa sudamadhIdaM jadivi pamAdeza hodi vissariva samudvAdi parabha kelAca mahAdi vinayase par3A huA * zAstra kisI samaya pramAdase vismRta ho jAye to bhI vaha anya janmameM smaraNa ho jAtA hai, saMskAra rahatA hai aura kramase kevalajJAnako prApta karAtA hai / ( dha 1 / 4.1.18 / gA 22 / -2 ) / gha. 3/4.1.10/02/21 tattha jamsarehammisamadamale nipAhA vivAhasaMgassa debesurapati madhu vikAreppaNNassa ettha bhavammi paDhaga suNaNa-puMcchaNavAvAravirahiyamsa au - pattiyA~ NAma / unameM (cAra prakAra prajJAoM meM ) janmAntara meM jainendra siddhAnta koza - E
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskAra 2. saMskAra karma nirdeza cAra prakArako nirmala buddhike malase vinayapUrvaka bAraha aMgakA abadhAraNa karake devoM meM utpanna hokara pazcAt avinaSTa saskArake sAtha manuSyoMmeM utpanna honepara isa bhavameM par3hane-sunane va pUchane Adike vyApArase rahita jIvakI prajJA autpattikI kahalAtI hai| la. sA./jI. pra./6/45/4 nArakAdibhaveSu pUrvabhavazrutadhAritatattvArthasya saMskArabalAt samyagdarzanaprAptirbhavati / -narakAdi bhavoMme jahA~ upadezakA abhAva hai, vahA~ pUrva bhavameM dhAraNa kiye hue tattvArthajJAnake saMskArake malase sabhyagdarzanakI prApti hotI hai| (aura bhI de0 samyagdarzana/III) mo. mA. pra./7/283/10 isa bhavameM abhyAsa kari paraloka viSai tiyaMcAdi gativirSe bhI jAya-tau tahA~ saMskArake balase deva guru zAstra binA bhI samyaktva hoya jaay| ...tAratamyateM pUrva abhyAsa saMskArateM vartamAna inakA nimitta na hoya (deva-zAstra Adi nimitta na hoya) tau bho samyaktva hoya ske| 3. saMskArake udAharaNa sa, za /mU./37 avidyAbhyAsasaMskAra ravazaM kSipyate manaH / tadeva jJAna saMskAra: svatastattve'vatiSThate / 371 -avidyAke abhyAsa rUpa saMskAroMke dvArA mana svAdhIna na rahakara vikSipta ho jAtA hai| vahIM mana vijJAna rUpa saMskAroMke dvArA svayaM hI AtmasvarUpameM sthira ho jAtA hai| dha. 6/1,6-1,23/41/10 edehi jIvamhi jaNidasaMsakArassa aNatemu bhavesu avtthtthaannbhuvgmaado| -ina (anantAnubandhI) kaSAyoMke dvArA jIvameM utpanna hue saMskArakA ananta bhavoM meM abasthAna mAnA gayA hai| dha. 8/3,36/73/1 tisthayarAiriya-bahumuda-pavayaNa-visayarAgaja Nida - sNskaaraabhaavaado| vahA~ ( apUrvakaraNake uparima saptama bhAgameM ) tIrthakara. AcArya, bahuzruta aura pravacana viSayaka rAgase utpanna hue saMskAroMkA abhAva hai| dha.6/4.1,45/154/3 AhitasaMskArasya kasyacicchabdagrahaNakAla eva tdsaadipryyotpttyuplmbhaacc| - zabda grahaNake kAla meM hI saMskAra yukta kisI puruSake usake (zabdake vAcyabhUta padArtha ke ) rasAdi viSayaka pratyayakI utpatti pAyI jAtI hai| 4. pUrva saMskArakA mahattva sa. za./ma./45 jAnannadhyAtmanastattvaM viviktaM bhAvayannapi / pUrva vibhramasaMskArAta bhrAnti bhUyo'pi gacchati / - zuddha caitanya svarUpako jAnatA huA bhI. aura anya padArthoMse bhinna anubhava karatA huA bhI pUrva bhrAntike saMskAravaza punarapi bhrAntiko prApta 2. saMskAra karma nirdeza 1. garbhAnvayAdi kriyAoMkA nAma nirdeza ma. pu./38/51-68 garbhAvayakriyAzcaiva tathA diikssaandhykriyaaH| karbanvayakriyAzceti tAstridhaiva budhairmatAH // 51 // AdhAnAdhAstripazcAzata jJeyA grbhaanvykriyaaH| catvAriMzadathASTau ca smRtA dIkSAnvayakriyA / 12 / kanvayakriyAzcaiva sapta tajjJaiH smushcitaaH| tAsA yathAkrama nAmanirdezo'yamanUdyate / / 3 / aGgAnAM saptamAdaGgAda dustarAdarNavAdapi / zlokairaSTabhirunneSye prApta jJAnala mayA / / 4 / (noTaAge kevala bhaassaarth)| -garbhAnvaya kriyA, dIkSAnvaya kriyA aura kanvaya kriyA isa prakAra vidvAn logoMne tIna prakArakI kriyAe~ mAnI haiM / 51 / garbhAvaya kriyA AdhAnAdi tirapana (53) jAnanI caahie| aura dIkSAnvya kriyAe~ ar3atAlIsa (48) samajhanA caahie|2| isake atirikta isa viSayake jAnakAra logoM ne katranvaya kriyAe~ sAta (7) saMgraha kI hai| aba Age yathA kamase unakA nAma nirdeza kiyA jAtA hai / 13 / jo samudrase bhI dustara hai, aise 12 aMgoMmeM sAtaveM aMga ( upAsakAdhyayanAMga ) se jo kucha mujhe jJAnakA aMza prApta huA hai use maiM nIce likhe hue zlokoMse kahatA hU~ // 55 // kevala bhASArtha-garbhAnvayakI 53 kriyAe~-1 garbhAdhAna, 2 prIti, 3 suprIti, 4 dhRti, 5 moda, 6 priyodabhava, 7 nAmakarma, 8 bahiryAna, niSadyA, 10 prAzana, 19 vyuSTi, 12 kezavApa, 13 lipi saMkhyAna saMgraha. 14 upanIti, 15vatacaryA, 16vatAvaraNa, 17vivAha, 18 varNalAbha, 16 kulacaryA, 20gRhIzitA, 21 prazAnti, 22 gRhatyAga, 23 dIkSAdya, 24 jina-rUpatA, 25 maumAdhyayana batatva, 26 tIrtha kRtabhAvanA, 27 gurusthAnAbhyupagamana, 28 gaNopagrahaNa, 26 svagurusthAna saMkrAnti, 30. niHsaMgaravAramabhAvanA, 31 yoganirvANase prApti. 2 yoganirvANasAdhana, 33 indropapAda, 34 abhiSeka, 35 vidhidAna, 36 sukhodaya, 37 indratyAga, 38 avatAra, 36 hiraNya skRSTajanmatA, 40 mandarendrAbhiSeka, 41 gurupUjopalambhana, 42 yauvarAjya,43 svarAja, 44cakralAbha.45 digvijaya, 46 cakrAbhiSeka, 47 sAmrAjya, 48 niSkrAnti, 46 yogasanmaha, 10 Ahanya, 51 tadvihAra, 52 yogatyAga, 53 agranivRtti / paramAgamameM ye garbhase lekara nirvANa paryanta 13 kriyAe~ mAnI gayI hai| 152-53 / 2. dIkSAnvayakI 48 kriyAe~-1 avatAra, 2 vRttalAbha, 3 sthAnalAbha, 4 gaNagraha, 5 pUjArAdhya, puNyayajJa, hanacaryA, upyogitaa| ina ATha kriyAoMke sAtha (garbhAgyaya kriyAoMmeM-se) upanIti nAmakI caudahavI kriyAse agranivRtti nAmakI tirapanavI kriyA takakI cAlIsa kriyAe~ milAkara kula ar3atAlIsa dIkSAnvaya kriyAe~ kahalAtI haiN|64-65| 3. karmanvayako 7 kriyAe~-kanvaya kriyAeM de haiM jo ki puNya karanevAle logoMko prApta ho sakatI haiM, aura jo samIcIna mArgakI ArAdhanA karaneke phalasvarUpa pravRtta hotI haiM 66 // 1.sajjAti, 2 sadagRhitya, 3 pArivajya, 4 surendratA sAmrAjya, 6 paramArhantya, 7 paramanirvANa / ye sAta sthAna tInoM lokoM meM utkRSTa mAne gaye haiM aura ye sAtoM hI anta bhagavAdake bacanarUpI amRtake AsvAdanase jIvoMko prApta ho sakate haiN|67-6|| maharSiyoMne ina kriyAoM kA samUha aneka prakAra mAnA hai arthAta aneka prakArase kriyAoM kA varNana kiyA hai, parantu maiM yahA~ vistAra chor3akara saMkSepase unake lakSaNa kahatA huuN| dra. saM./TI/3/156-160/6 samyagdRSTi...tatra (zuddhAramatattve) asamarthaH sana...paramaM bhakti karoti / tena...paJcavideheSu gatvA pazyati... samavazaraNaM ... pUrvabhavabhAvitaviziSTabhedajJAnavAsanA( saMskAra )balena moha na karoti, tato jinadIkSAM gRhItvA...mohaM gacchati / -samyagdRSTi zuddhAtmabhAvanA bhAne meM asamartha hotA hai, taba vaha parama bhakti karatA hai|...pshcaat paMca videhoM meM jAkara samavazaraNako dekhatA hai| pUrva janmameM bhAvita viziSTa bhedajJAnakI bAsanA (saMskAra) ke balase moha nahIM karatA ataH dIkSA dhAraNa karake mokSa pAtA hai| * zarIra saMskArakA niSedha-de0 sAdhu/2/7 / * dhAraNA jJAna sambandhI saMskAra-de0 dhaarnnaa| * rajasvalA strI va sUtaka pAtaka Adi-de0 suutk| 2. garbhAnvayakI 53 kriyAoMke lakSaNa ma. pu./30/70-310 AdhAma nAma garbhAdI saMskAro mantrapUrvakaH / patnImRtumatI snAtA puraskRtyAha dijyayA 70 / .....atrApi pUrvabahAnaM jainI pUjA ca pUrvavata / iSTamandhasamAhAnaM samAzAdizca lakSyatAm 189 ...kriyApranivRti ma parAnirvANamAyuSaH / svabhAva jainendra siddhAnta koza
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskAra | 3 janatA mayAmAskandato mayAti paryantaH kiyA garbhAdikAH sadA bhayAtmabhiranuSTheyAH pripaJcAzatsamucayAt // 110 // 1. garbhAdhAna kriyA tumatI strIke caturtha snAna ke pazcAda. garbhA dhAnake pahale, arhantadevakI pUjAke dvArA mantra pUrvaka jo saMskAra kiyA jAtA hai, use AdhAna kriyA kahate haiM 1901 bhagavAn ke sAmane tIna agniyoMkI arhantakuNDa, gaNadharakuNDa, va kevalo kuNDameM sthApanA karake bhagavAdakI pUjA kreN| tatpazcAda AhUti meM phira putrotpatikI isase bhogAbhilASa nirapekSa strIsaMsarga kreN| esa prakAra yaha AdharefeyA vidhi hai 101-06 2 pratikriyAgarbhAdhAna ke pazcAta tIsare mahIne pUrvavat bhagavAnko pUjA karanI caahie| usa dina se lekara pratidina bAje, nagAr3e Adi bajavAne cAhie 372. moti kriyA garbhAdhAnake pA~caveM mahIne punaH pUrvokta prakAra bhagakI pUjA kare 2001 4. dhRti kriyAgarbhAdhAna ke sAtaveM mahIne meM garbha kI vRddhike lie punaH pUrvoktavidhAna karanA cAhie / 2 / 5. modakriyA - garbhAdhAnake navameM mahIne garbha kI puSTi ke lie punaH pUrvokta vidhAna karake, strIko gAtrikAanya mantrapUrvaka bIjAkSara lekhana va maMgalAbhUSaNa pahanAnA me kArya karane cAhie . priyodbhava kriyA-prasUti honepara jArA karmarUpa, mantra va pUjana AdikA bar3A bhArI pUjana vidhAna kiyA jAtA hai| jisakA svarUpa upAsakAdhyayanase jAnane yogya hai / 85-86 | 7. nAmakarma kriyA -- janmase 12veM dina, pUjA va dvija Adike satkAra pUrvaka, apanI icchA yA bhagavAn ke 1008 nAmomeMse ghaTapatra vidhidvArA ( Baliat Paper System) bAlakakA koI yogya nAma chA~Takara rakhanA (8) 8 bahina kriyA janmase 304 mahIne pazcAda hI mAlakako prasUtigRha bAhara jAnA caahie| bAlakako yathAzakti kucha bheMTa Adi dI jAtI hai / 60-12 6. niSadyA kriyA-bahina ke pazcAt siddha bhagavAnkI pUjA vidhipUrvaka arrest kisI bichAye hue zuddha Asanapara biThAnA cAhie |134 10. annaprAzana kriyA-janma ke 7/8 mAha pazcAta pUjana vidhipUrvaka bAlakako janma khilAye / 154 11 puSTi kriyA janmake eka varSa pazcAta jinendra pUjana vidhi, dAnava madhuparga nimantraNAdi kArya karanA caahie| ise vardhana yA varSagA~Tha bhI kahate haiM / 6610 12. kezavA kriyA- tadanantara kisI zubha dina, pUjA vidhipUrvaka bAlakake sirapara ustarA phiravAnA arthAt muNDana karanA, va use AzIrvAda denA Adi kArya kiyA jAtA hai| bAlaka dvArA guruko namaskAra karAyA jAtA hai / 68 - 101 / 13. lipi saMkhyAtapA~ca varSa adhyayana ke lie pUjA vidhipUrvaka kisI yogya gRhasthI guruke pAsa chor3anA / 102-103 14. upanIta yA AThaveM varSa yajJopavIta dhAraNa karAte samaya, kezoMkA muNDana tathA pUjA vidhipUrva yogya vrata grahaNa karAke bAkI kamara jakI rassI bA~dhanI caahie| yajJopavIta dhAraNa karake, sapheda dhotI pahanakara sirapara coTI rakhanevAlA vaha bAlaka mAtA Adike dvArapara jAkara bhikSA mA~ge ne Agata se pahale bhagavAdako pUjA kare phira zeSa bace annako svayaM khAye / atra yaha bAlaka brahmacArI kahalAne lagatA hai / 904-108 1 15. vratacaryA kriyA - brahmacarya Azramako dhAraNa karanevAlA vaha brahmacArI bAlaka atyanta pavitra va svaccha jIvana bitAtA hai| kamara meM ratnatrayake cihna svarUpa tIna larakI mUMkI rassI, TA~goM meM pavitra arhanta kulakI sUcaka ujjvala va sAdI dhotI, vakSasthala para sAta larakA yajJopavIta, mana vacana va kAyakI zuddhikA pratIka sirakA muNDana ~ itane cihna dhAraNa karake ahiMsANuvrata kA pAlana karatA huA guruke pAsa vidyAdhyayana karatA hai| vaha -kabhI harI dA~tauna nahIM karatA, pAna khAnA, aMjana lagAnA, ubaTana se snAna karanA va palaMgapara sonA Adi bAtoMkA tyAga karatA hai| svaccha jala se snAna karatA hai tathA akelA pRthivIpara sotA hai / 151 2. saMskAra karma nirdeza adhyayana krama meM guruke mukhase pahale zrAvakAcAra aura phira adhyAtma zAstrakA jJAna kara leneke anantara vyAkaraNa, nyAya, chanda, alaMkAra, gaNita, jyotiSa Adi vidyAoM ko bhI yathA zakti par3hatA hai / 106120 16. vratAvataraNa kriyA- vidyAdhyayana pUrA kara lenepara bArahaveM yA solahaveM varSa meM guru sAkSI meM, devapUjAdi vidhipUrvaka gRhastha Azrama meM praveza pAneke lie uparokta sarva vratoMko tyAgakara, zrAvakake yogya ATha mUlaguNoM (de, zrAvaka) ko grahaNa karatA hai / aura kadAcit kSatriya dharma ke pAlanArtha athavA zobhArtha koI zastra dhAraNa karatA hai / / 121-126 / 17 vivAha kriyA - vivAhakI icchA honepara guru sAkSI meM siddha bhagavAna va pUrvokta ( prathama kriyAvat ) tIna agniyoMkI pUjA vidhipUrvaka agnipradakSiNA dete hue kusInA pANigrahaNa kreN| sAta dina paryanta donoM se raheM, phira tIrthayAtrAdi kreN| tadanantara kevala santAnotpatti ke lie, strIke RtukAsa meM sevana kreN| zArIrika zaktihIna ho to pUrNa brahmacarya se raheM / 120-140 18 varNalAbha kriyA yathokta pUjana vidhipUrvaka pitA usako kucha sampati va ghara Adi dekara dharma va nyAya pUrvaka jIvanamA pRthaka rahane ke lie kahatA hai / 126-1410 16. caryA kriyA apanI paramparA anusAra deva pUjAdi gRhasthake SaTkamako yathAvidhi niSya pAlatA hai yahI kurA / 1421430 20. gRhIzA kriyA-dhArmika kSetrameM tathA jJAnake kSetra vRddhi karatA huA, anya gRhasthoMke dvArA satkAra kiye jAne yogya gRhoza mA gRhasthAcA hotA hai|944946 21. zAnti kiyAapane putrako gRhasthakA bhAra sauMpakara rikta misa ho vizeSa rUpase dharmakA pAlana karate hue zAnta vRttise rahane lagatA hai / 147-146 / 22. gRha tyAga kriyA gRhasthAname kuMsArthatAko prApta ho. yoga vidhi pUrvaka apane jyeSTha putrako gharakI sampUrNa sampatti va kuTum poSaNakA kAryabhAra sauMpakara tathA dhArmika jIvana bitAnekA upadeza karake svayaM ghara svatA detA hai / 150 166 23. dIkSAca kriyAkSullaka vrata rUpa utkRSTa zrAvakakI dIkSA letA hai / 157-138 / 24. jinarUpatA kriyA - kramase yathA avasara digambara rUpavAle munitratakI dIkSA 15-160124. maunAdhyayana vRtti kriyA -- guruke pAsa yathokta kAmonapUrvaka zAstramA 169-16326. tIrthaM kRAmA kiyA tIrthakara padako kAraNa solaha bhAvanAoMko bhAtA hai| / 164-163 // 20. gugamana kriyA-prasannatA pUrvaka use yogya samajhakara guru ( AcArya ) apane saMghake AdhipatyakA gurupada pradAna kare to use vinaya pUrvaka svIkAra karanA 1966 260 28, gaNopagrahaNa kiyA- gurupadaniSTha hokara catuHsabakI rakSA va pAlana kare tathA navIna jijJAsuoMko unakI zaktike anusAra vata va dIkSAe~ de 168 - 171 / 26. svaguru sthAnAvApti kriyA-gurukI bhA~ti svayaM bhI avasthA vizeSako prApta ho jAnepara, saMghameM se yogya ziSyako chA~Takara use gurupadakA bhAra pradAna kre| 172 174 / 30 niHsaMgatvabhAvanA kriyA-ekala bihArI hokara atyanta nirmamatA pUrvaka adhikAdhika cAritra meM vizuddhi karanA | 105-100 31. yoganiyA pAni kriyA Ayu kA antima bhAga prApta ho jAnera vairAgyakI urakatA pUrvaka ekarama va anyatva bhAvanAko bhAtA huA sallekhanA dhAraNa karake zarIra tyAga karane ke lie sAmyabhAva sahita ise dhIre-dhIre kRza karane lagatA hai / 178 - 185 / 32. yoga nirvANa sAdhana kriyA- antima avasthA prApta ho jAnepara sAkSAt samAdhi yA sallekhanAko dhAraNakara tiSThe (186 - 1866 33. indropapAda kriyA- uparokta tapake prabhAvase vaimAnika devoMke indra rUpase utpAda honA / 160-164 / 34. indrAbhiSeka kriyA - indrapadapara ArUDha karaneke lie deva loga usakA indrAbhiSeka karate haiM / 964-2101 32. vidhidAna kriyA- devoMko una-unake padoM para niyukta karanA / 1660 26 sukhodaya kriyA jainendra siddhAnta koza
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskAra 152 2. saMskAra karma nirdeza indra ke yogya sukha bhogate hue devaloka meM cirakAla taka rahanA / 2002011 37. indra tyAga kriyA-Ayuke anta meM zAnti pUrvaka samasta vaibhavakA tyAga kara tathA devoMko upadeza dekara devalokase cyuta honA / 202-213 / 38. indrAvatAra kriyA-siddha bhagavAnko namaskAra karake, 16 svapnoM dvArA mAtAko apane avatArakI sUcanA denA / 214-216 / 36. hiraNyotkRSTa janmatA-chaha mahIne pUrva se hI kubera dvArA hiraNya, suvarNa va ratnoMkI varSA ho rahI hai jahA~, tathA zrI hrI Adi deviyA~ kara rahI haiM sevA jisakI, aisA tathA zuddha garmavAlI mAtAke garbha meM tIna jJAnoko lekara avatAra dhAraNa karanA / 217-224 // 40, mandarAbhiSeka kriyA-janma dhAraNa karate hI navajAta isa bAlakakA indra dvArA sumeru parvatapara abhiSeka kiyA jAnA / 225-228 / 41. guru pUjana kriyA-binA zikSA grahaNa kiye tInoM jagatke guru svIkAre jAnA / 221-2301 42. yauvarAjya kriyA-pUjana abhiSeka pUrvaka yuvarAja paTakA bA~dhA jaanaa|231|| 43. svarAjya kriyA -- rAjyAdhipatike sthAnapara niSTha honA / 232 // 44. cakralAbha kriyApuNyake pratApase nava nidhi va cakraratnakI prApti / 233 / 45. dizAMjaya kriyA-SaT khaNDa sahita samudrAnta pRthivI ko jItakara vahA~ apanI sattA sthApita karanA / 234 / 46. cakrAbhiSeka kriyA-digvijaya pUrNa kara nagara meM praveza karate samaya cakrakA abhiSeka krnaa| nagara ke loga cakravartI pada para AsIna unake caraNoM kA abhiSeka kara caraNodakako mastakapara car3hAte haiM / 235-252 // 47. sAmrAjya kriyA -ziSToMkA pAlana va duSToM kA nigraha karanekA tathA prema va nyAya pUrvaka rAjya karanekA upadeza apane AdhIna rAjAoMko dekara sukhapUrvaka rAjya karanA / 253-265348. niSkrAnti kriyA-vairAgya pUrvaka rAjyako tyAganA, laukAntika devoM dvArA sambodhanako prApta honaa| kramase manuSyoM, vidyAdharoM va devoM dvArA uThAyI huI zivikApara ArUDha hokara vanameM jAnA / vastrAlaMkArako tyAga kara siddhoMkI sAkSImeM digambara batako dhAraNa kara paMcamuSTi keza lauMca karanA Adi kriyAe~ / 26.6.264 / 46.yoga sammaha kriyA-jJAnAdhyayanake yogase utkRSTa teja svarUpa kevalajJAnakI prApti 265-3001 50. Arhantya kriyA-samavazaraNakI divya racanAkI prApti / 301-303 / 51. vihArakriyA-dharmacakrako Age karake bhabya jIvoM ke puNyase prerita, unako upadeza deneke artha una arhanta bhagavAnkA vihAra honaa|304| 52. yoga tyAga kriyA-kevalisamuddhAta karake mana, bacana, kAya rUpa yogoMko atyanta nirodha kara, atyanta nizcala dazAko prApta honA / 305-307 / 53. agranivRtti kriyA- samasta aghAtiyA karmoM kA bhI nAza kara, vinazvara zarIrase sadAke lie nAtA tur3Akara utkRSTa va avinazvara siddha pada ko prApta ho, loka zikharapara aSTama bhUmime jA nivAsa karanA 1308-306 // prANI avatAra dhAraNa karatA hai|6-35|| 2. vRttilAbha kriyA-guruke dvArA pradatta batoko dhAraNa karanA // 36 // 3. sthAnalAbha kriyAgRhasthAcArya usake hAthase mandira jI meM jinendra bhagavAna ke samavazaraNa kI pUjA kraave| tadanantara usakA mastaka sparza karake use zrAvakakI dIkSA de / paMca muSTi lauMcake pratIka svarUpa usake mastakakA sparza kre| tat pazcAta vidhi pUrvaka use paMca namaskAra mantra pradAna kre|37-44| 4. gaNa grahaNakriyA-mithyA devatAoMko zAnti pUrvaka visarjana karatA huA apane gharase haTAkara kisI anya yogya sthAnameM pahu~cAnA / 45-480 1. pUjArAdhya kriyA-jinendra devakI pUjA karate hue dvAdazAMgakA artha jJAnI janoMke mukha se sunanA / 4 . puNya yajJakriyA-sAdharmI puruSoMke sAtha puNya vRddhike kAraNabhUta caudaha pUrva vidyAoMkA sunanA / 10 / 7. dRDhacaryA kriyA-zAstra ke arthakA avadhAraNa karake svamatameM dRDhatA dhAranA / 8 upayogitA kriyA-parva ke dina upavAsameM arthAt rAtrike samaya pratimA yoga dhAraNa karake dhyAna karanA / / 2 / 6. upanIti kriyAbrahmacArIkA svacchaveza va yajJopavIta Adi dhAraNa karake zAstrAnusAra nAma parivartana pUrvaka jinamata meM zrAvakakI dIkSA lenA / 5316 / 20, vratacaryA kriyA - tadanantara upAsakAdhyayana karake yogya yatAdi dhAraNa karanA / 57 / 11. vratAvaraNa kriyA-vidyAdhyayana samApta ho jAnepara guruko sAkSI meM punaH AbhUSaNa AdikA grahaNa karake gRhasthameM praveza krnaa|8|12. vivAha kriyA-sva strIko bhI apane matameM dIkSita karake punaH usake sAtha pUrvarUpeNa sarva vivAha saMskAra kare / 56-60 / 13. varNalAbhakriyA-samAjake cAra pratiSThita vyaktiyoM se apaneko samAjameM sammilita honekI prArthanA kare aura ve vidhi pUrvaka ise apane varNa meM milA leM / 61-71 / 14. kulacaryA kriyA- jainakula kI paramparAnusAra deva pUjAdi SaT Avazyaka kriyA oM meM niyamase pravRtti karanA / 72 / 15. gRhIzitA biyA-zAstrameM pUrNa abhyasta ho jAnepara tathA prAyazcittAdi vidhikA jJAna ho jAnepara gRhasthAcArya ke padako prApta honA / 73-74 / 16. prazAntatA kriyA-nAnA prakArake upavAsAdiko bhAvanAoMko prApta honA 75 // 17. gRhatyAga kriyA-yogya putrako nIti sahita dharmAcArakI zikSA dekara, virakta buddhi vaha dvijottama gRha tyAga kara detA hai 76 18.dIkSAdha kriyA-eka vastrako dhAraNa karake banameM jA kSulanakakI dIkSA lenA 77 / 16. jinarUpatA kriyA-guruke samIpa digambarI dIkSA dhAraNa karanA 784 20-48. maunAdhyayana vRtti-se lekara agranivRtti kriyA taka ye AgekI sarva kriyAe~ garbhAnvaya kriyAoM meM naM 25 se naM. 53 takako kriyAoM va jAnanA 79-80 3. dIkSAnvayakI 48 kriyAoMkA lakSaNa ma. pu/36/1-80 athAbravId dvijanmabhyo mndiikssaanvykriyaaH|14... tadunmukhasya yA vRttiH puMso dIkSetyasau matA / tAmanvitA kriyA yA tu sA syAda dIkSAnvayA kriyA ||...ystvetaastttvto jJAtvA bhavyaH samanutiSThati / so'dhigacchati nirvANam acirAtsukhasAdbhavan / 80 / iti dIkSAnvaya kriyA / dIkSAnvaya sAmAnya-batako dhAraNa karaneke sammukha vyakti vizeSako pravRttise sambandha rakhanevAlI kriyAoMko dIkSAnvaya kriyAe~ kahate haiM / 1-5 // 1. avatAra kriyA-mithyAtvase dUSita koI bhavya samIcIna mArgako grahaNa karaneke sammukha ho kinhIM munirAja athavA gRhasthAcArya ke pAsa jAkara, yathArtha deva zAstra guru va dharmake sambandhameM yogya upadeza prApta karake, mithyA mArgase prema haTAtA hai aura samIcIna mArga meM buddhi lagAtA hai| guru hI usa samaya pitA hai, aura tattvajJAna rUpa saMskAra hI garbha hai| yahA~ yaha bhavya 4. kanvayAdi kriyAoMke lakSaNa ma. pu./38/66 tAstu kanvayA jJayA yAH prApyAH puNyakartRbhiH / phalarUpatayA vRttAH sanmArgArAdhanasya vai / 66- karttanvaya kriyAe~ ce haiM jo ki puNya karanevAle logoMko prApta ho sakatI haiM; aura jo samIcIna mArga kI ArAdhanA karaneke phalasvarUpa pravRtta hotI haiN|66| ma.pu./36/80-207 athAtaH saMpravakSyAmi dvijAH kanvayakriyAH / / tatra sajjAtirityAdyA kriyA shreyo'nubndhinii| yA sA vAsannabhavyasya nRjanmopagame bhavet / 822.. kRtsnakarmamalApAyAta saMzuddhiryA'ntarAsmanaH / siddhiH svAtmopalabdhiH sA nAbhAvo na guNocchidA / 206 / ityAgamAnusAreNa proktAH kanvayakriyA saptAH paramasthAnasaMgatiryatra yoginAm / 2071 -- 1. sajjAti kriyA- ratnatrayakI sahaja prAptikA kAraNabhUta manuSya janma, usameM bhI pitAkA uttama kula aura mAtAkI uttama jAtimeM utpanna huA koI bhavya, jisa samaya yajJopavIta Adi saMskAroM ko pAkara parabrahmako prApta hotA hai, taba ayonija divya jJAnarUpI garbha se utpanna huA honeke kAraNa sajjAtiko dhAraNa jainenda siddhAnta koza
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMstanaka karanevAlA samajhA jAtA hai / 81-66 2. sadgRhitva kriyA-gRhastha yogya misi Adi SaTkarmokA pAlana karatA huA, pRthivItalapara brahmatejake veda yA zAstrajJAnako svayaM par3hatA huA aura dUsaroMko par3hAtA huA vaha prahasanIya deva-brAhmaNako prApta hotA hai / arhanta usake pitA haiM, ratnatraya rUpa saMskAra unakI utpattikI agarbhaja yoni hai / jinendra devarUpa brahmAkI santAna hai, isalie vaha deva brAhmaNa hai / uttama cAritrako dhAraNa karaneke kAraNa varNottama hai| aisA saccA jaina zrAvaka hI saccA dvija va brAhmaNottama hai| maitrI, pramoda, kAruNya va mAdhyasthyAdi pakSa tathA caryA va prAyazcittAdi sAdhanake kAraNa unase udyoga sambandhI hiMsAkA bhI sparza nahIM hotaa| isa prakAra guNoMke dvArA apane AtmAkI vRddhi karanA sadgRhitva kriyA hai / - 154 3 pArivrAjya kriyA - gRhastha dharmakA pAlana kara ghara ke nivAsame virakta hote hue puruSakA jo dIkSA grahaNa karanA hai use parivajyA kahate haiN| mamatva bhAvako chor3akara digambararUpa dhAraNa karanA yaha pArivrAjya kriyA hai / 155-2001 4, surendratA kriyAparivrajyAke phalasvarUpa surendra padakI prApti / 2015- sAmrAjya kriyA cakravartIkA vaibhava va rAjya prApti / 202 | 6. Arhantya kiyArhanta parameSThIko jo paMcakalyANaka rUpa sampadAoM kI prApti hotI hai, use AIndhya kriyA jAnanA cAhie / 203 204 7. parinirvRti kriyA- antameM sarvakarma vimukta siddha pI 2006 ina saba kriyAoMke lie mantra vidhAna - maMtra/1/7 5. gRhasthako ve kriyAe~ avazya karanI cAhie ma. / 28/4650 deSAM jAtisaMskAraM dadayanniti so'dhirAT / sa provAca dvijanmebhyaH kriyAbhedAnazeSataH |46 / tAzca kriyAstridhA - snAtAH pAvakApAsaMgrahe sahadRSTibhiranuSTheyA mahodakAH zubhA vahAH 1500 * isake lie ina dvijoM ( uttama kulInoM ) kI jAtike saMskArako dRDha karate hue samrAT bharatezvarane dvijoMke lie nIce likhe anusAra kriyAoMke samasta bheda kahe |46 | unhoMne kahA ki zrAvakAdhyayana saMgrahameM kriyAe~ tIna prakArakI kahI haiN| samyagdRSTi puruSoMko una kriyAoMkA pAlana avazya karanA caahie| kyoMki ve sabhI uttama phala denevAlI aura zubha karanevAlI haiM / 50| yajJopavIta saMskAra vizeSa de 1 saMskAra dvArA arjanako jaina banAyA jA sakatA hai - de, yajJopavIta / 2 / saMstanaka-dUsare narakakA dUsarA paTala - de. naraka / 5 /11 saMstara - bha.A./mU./640 - 645/840-845 puDhavisilAmao vA phalanao taNamao meM saMcAro hodi samAdhinimittaM uttara sira ahava siro 640 / apase same amusare ahiyaavileya appapAne ya sipi gajamA 64 vidvatyo ya aDido NikkaMpo savvado asaMsatto / samapaTTo ujjove silAmao hodi saMthAro | 642 | bhUmi samaru dalao akuDila egaMga appamANo ya / acchido ya aphuDido ta0ho vi ya phalaya saMthAro | 643 | nissaMdhI ya apolo mihado samadhi nAssavitu paDiteo maNasaMdhAro have parimo 44 juto pamANarayo pahiNA vidhivido saMdhArI bArohayo tigute // 645 // pRthivI zilAmaya, phalakamaya, aura tRNamaya aise cAra prakArake saMstara haiM / samAdhike nimitta inakI AvazyakatA par3atI hai| ina saMstaroMke mastakakA bhAga pUrva va uttara dizAkI tarapha honA cAhie / 640] bhUmisaMstara - jo jamIna mRdu nahIM hai, jo chidra rahita, rAma, sUkhI, prANi bhA0 4-20 saMsthAna rahita, prakAzayukta, kSapakake dehapramANake anusAra aura gupta, aura surakSita hai aisI jamIna saMstararUpa hogI anyathA nahIM / 641 zilAmaya saMstara - zilAmaya saMstara agnijvAlase dagdha, TA~kIke dvArA uke gayA, vA ghisA huA honA caahie| yaha saMstara TUTA-phUTA na ho nizcala ho, sarvataH jIvoMse rahita ho, khaTamala Adi doSoMse rahita, samatala aura prakAzayukta honA cAhie | 642 | phalakamaya saMstaracAroM taraphase jo bhUmise saMlagna hai, runda aura halakA, uThAne rakhane meM anAyAsa kAraka, sarala, akhaNDa, snigdha, mRdu, aphUTa aisA phalaka saMstara ke lie yogya hai / 643 | tRNasaMstara- tRNasaMstara gA~Tha rahita tRNase banA huA, chidra rahita, na TUTe hue tRNase banA huA, jisapara sone meM baiThane khujalI na hogI aise se banA huA sparzAlA, janturahita, jo sukha sodhA jAtA hai. aisA honA cAhie / 644 saMstarake sAmAnya lakSaNa cAroM prakArake saMstaroMmeM ye guNa hone cAhie yogya pramANayukta ho tathA sUryodaya va sUryAstakAlameM zodhana karanese zuddha hotA hai| zAstrota vidhise jisakI racanA huI hai. aise saMstarapara mana vacana kAyako zuddha kara ArohaNa karanA cAhie 153 saMstava - de. bhakti / 3. saMsthAna - 1. saMsthAna sAmAnya va saMsthAna nAmakarmakA lakSaNa sa.si./3/24 / 2069 saMsthAnamAkRtiH / sa.si./ 8 / 12 / 360 / 3 yadudayAdaudArikAdizarIrAkRtinivRttirbhavati tatsaMsthAnanAmA - 1. saMsthAnakA artha AkRti hai / (rA. vA./3/8/3/100/142, jisake udayase audArikAdi zarIroMkI AkRti banatI hai vaha saMsthAnanAmakarma hai (rA. nA./8/19/8/408/26 (dha. 6/1.2-1.28/23/4 ) ( 11/5.2101 / 264 / 3) (go. ka./jI. pra. / 33 / 26 / 3 ) *rA. vA./5/24/1/485 / 13 saMtiSThate, saMsthIyate'neneti saMsthitirvA saMsthAnam / - jo saMsthita hotA hai yA jisake dvArA saMsthita hotA hai yA sthitiko saMsthAna kahate haiN| ka. pA. 2 / 2-22/15/6/2 taMsa-usa-bAdI ji saMThANANi / - trikoNa, catuSkoNa, aura gosa Adi (AkAra) ko saMsthAna kahate haiM / 2. saMsthAnake bheda - gha. khaM. 6 / 1,6-1 / sU. 34/70 jaM taM sarIrasaMThANaNAmakammaM taM chaviha samaca urasasarI rAmanAma gohaparimaMDala sarIrasaM ThANaNAmaM sAdiyasarIrasaMThANaNAmaM khujjasarIrasaMThANaNAmaM vAmaNasarIrasaMThANaNAmaM DasarIra ThANaNAmaM cedi jo zarIra saMsthAna nAmakarma hai vaha chaha prakArakA hai samacaturala zarIrasthAnanAmarksa, zodhaparimaNDala zarIra saMsthAnanAmakarma, svAtizarIrasaM sthAnanAmakarma, kubjazarIrasaMsthAna nAmakarma, vAmanazarIra saMsthAnanAmakarma, aura huDakazarIrasaMsthAnanAmakarma ( . 12/12/ 100 / 360) (sa. si. /8/11/260 / 3) (paM.saM./prA./1/4 kI TIkA ): (pra.saM./18/01/6) ( pA./TI./64/2-1/13) sa.si./5/24/266/1 taha (saMsthAnaM) dvividhamitya sakSama nirayaM lakSaNa yeti / - isa saMsthAna) ke do bheda haiM- lakSaNa aura anityaMlakSaNa / . dra. saM./TI./16/53/8 vRttatrikoNacatuSkoNAdivyaktAvyaktarUpaM bahudhA saMsthAna gola trikoNa, catuSkoNa Adi aneka prakArake saMsthAna haiM jainendra siddhAnta koza
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsthAna 154 saMsthAna 3. saMsthAnake bhedoMke lakSaNa hai, vaha svAti saMsthAna hai| arthAt yaha zarIra nAbhise nIce vizAla aura Upara sUkSma yA hIna hotA hai / 1. samacaturastra 4. kubja rA. vA./8/11/8/176/32 tatrodhiomadhyeSu samapravibhAgena zarIrAvayavasa nivezavyavasthApanaM kuzala zilpinirva titasamasthiticakravata ava rA. vA./8/11/8/577/2 pRSThapradezabhAvibahupudgalapracayavizeSalakSaNasya sthAnakara samacaturastra saMsthAnanAma / = Upara nIce madhyameM kuzala nirvatakaM kubjasaMsthAnanAma / =pIThapara bahuta pudgaloMkA piNDa ho zilpIke dvArA banAye gaye samacakrako taraha samAna rUpase zarorake jAnA arthAta kubar3Apana kubjaka saMsthAna hai| avayavoM kI racanA honA samacaturastra saMsthAna hai| dha.6/1,6-1,34/71/6 kubjasya zarIraM kubjazarIram / tasya kubjadha, 6/1,6-1.34/71/1 sama caturasra samacaturasra samavibhaktamityarthaH / zarIrasya saMsthAnamiva saMsthAnaM yasya tatkubjazarIrasaMsthAnam / 'jassa jassa kammassa udaeNa jovANa samacaurassasaMThANaM hodi tassa kammassa kammassa udaeNa sAhANaM dIhattaM majjhassa rahassattaM ca hodi tassa samacaurasasaThANamidi saNNA / samAna caturasra arthAta samavibhaktako khujjazarIrasaMThANamidi saNNA / - kubar3e zarIrako kunja zarIra kahate samacaturasra kahate haiN| jisa karma ke udayase jovoMke samacaturasrasaMsthAna hai| usa kubja zarIrake saMsthAnake samAna saMsthAna jisa zarIrakA hotA hai usa karmakI samacaturasra saMjJA hai| hotA hai, vaha kubja zarIra saMsthAna hai| jisa karmake udayase zAkhA oMkI dIrghatA aura madhya bhAgake hrasvatA hotI hai, usakI 'kubja dha. 13/5.5,107/3655 caturaM zobhanam, samantAccaturaM samacaturama, smaanmaanonmaanmityrthH| samacaturaM ca tat zarIrasaMsthAnaM ca sama zarIra saMsthAna' yaha saMjJA hai / (dha. 13/5,5,107/368/12) / caturazarIrasaMsthAnam / tasya saMsthAnasya nivartakaM yat karma tasyApye 5. vAmana va saMjJA, kAraNe kaaryopcaaraat| = caturakA artha zobhana hai, saba orase catura samacatura kahalAtA hai| samAna mAna aura unmAnavAlA, rA. vA./2/11/8/577/3 sarvAGgopAGgahrasvavyavasthAvizeSakAraNaM vAmanayaha ukta kathanakA tAtparya hai| samacatura aisA jo zarIrasaMsthAna vaha saMsthAnanAma / =sabhI aMga upAMgoMko choTA banAne meM kAraNa vAmana samacaturasra zarIrasaMsthAna hai| usa sasthAnake nivartaka karmakI bhI saMsthAna hai| kAraNameM kArya ke upacArase yahI saMjJA hai| dha. 6/1,6-1, 34/71/8 vAmanasya zarIraM vAmanazarIram / vAmana zarIrasya saMsthAnamiva saMsthAnaM yasya tadvAmanazarIrasaMsthAmam / jassa 2. nyagrodha parimaNDala kammassa udaeNa sAhANaM jaM rahassattaM kAyassa dIhattaM ca hodi taM rA. rA./8/11/8/576/33 nAbherupariSTAd bhUyaso dehasaMnivezavyAdhastA- vAmaNasarIrasaMThANaM hodi| =bauneke zarIrako vAmana zarIra kahate cAlpoyaso janakaM nyagrAdhaparimaNDala saMsthAnam / =bar3ake per3akI taraha haiN| vAmana zarIrake saMsthAnake samAna sasthAna jisase hotA hai, vaha nAbhike Upara bhArI aura noce laghupradezoMkI racanA nyagrodhaparimaNDala vAmana zarIra saMsthAna hai| jisa karmake udayase zAkhAoMke hrasvatA saMsthAna hai| aura zarIrake dIrghatA hotI hai, vaha vAmanazarIra saMsthAna nAmakarma dha. 6/1,6-1,34/71/2 Naggoho vaDaruvakho, tassa parima DalaM va parimaDalaM hai| (dha. 13/5,5,107/368/93) / jassa sarIrassa taNNagohaparimaMDalaM / NaggohaparimaMDalameva sarIra 6. huDaka saMThANaM NagmohaparimaMDalasarIrasaM ThANaM aaytvRttmityrthH| -nyagrodha vaTa vRkSako kahate haiM, usake parimaNDalake samAna parimaNDala jisa rA.vA./8/11/8/577/4 sarvAGgopAGgAnAM huNDasaMsthitatvAt huNDasaMsthAzarIrakA hotA hai use nyagrodha parimaNDala kahate haiN| nyagrodha pari nanAma | sabhI aMga aura upAMgoMkA betaratIba hu'DakI taraha racanA maNDalarUpa hI jo zarIra saMsthAna hai, vaha nyagrodha parimaNDala arthAta huMDaka saMsthAna hai| AyatavRtta zarIranAmakarma hai| dha. 6/1,6,1,34/72/2 visamapAsANabhariyadaiyo Thava vissado visama dha. 13/5,5,107/368/7 nyagrodho vaTavRkSaH samantAnamaNDalaM parimaNDalam, huMDaM / huDassa zarIra huMDazarIraM, tassa saThANamiva saM ThANaM jassa taM nyagrodhasya parimaNDala miva parimaNDalaM yasya zarIrasaMsthAnasya tannya heDasarIrasaMThANaNAma / jassa kammassa udaeNa punbuttapaMcasaM ThANehito grodhaparimaNDalazarIrasaMsthAna nAma / adhastAta zlakSNaM upari vizAlaM badirittamaNNasaMThANamuppajjai ekkattIsabhedabhiNNaM taM huMDasaMThANayaccharoraM tannyagrodhaparimaNDalazarIrasaMsthAnaM nAma / etasya yat saNNidaM hodi tti NAdavyaM |-vissm arthAta samAnatA rahita aneka kAraNaM karma tasyApyeSaiva saMjJA, kAraNe kAryopacArAda-nyagrodhakA AkAravAle pASANoMse bharI huI mazakake samAna sarva orase viSama artha vaTakA vRkSa hai, aura parimaNDala kA artha saba orakA maNDala / AkArako huMDa kahate haiM / huMDake zarIrako huMDa zarIra kahate haiN| usake nyagrodhake parimaNDala ke samAna jisa zarIra saMsthAnakA parimaNDala saMsthAnake samAna saMsthAna jisake hotA hai usakA nAma huMDa zarIra saMsthAna hai| jisa karma ke udayase pUrvokta pA~ca saMsthAnoMse vyatirikta, hotA hai vaha nyagrodha parimaNDala zarIra saMsthAna hai| jo zarIra nIce ikatIsa bheda bhinna anya saMsthAna utpanna hotA hai, vaha zarIra huMDasUkSma aura Upara vizAla hotA hai vaha nyagrodha parimaNDala zarIra saMsthAna saMjJA vAlA hai, aisA jAnanA caahie| (dha. 13/5,5,106/ saMsthAna hai| kAraNameM kAryake upacAra isake kAraNa karma kI yaho saMjJA hai| 366/1) / 3. svAti 4. itthaM anitthaM saMsthAnake lakSaNa rA. vA./8/11/8/577/2 tadviparItasaMnivezakaraM svAtisaMsthAnanAma sa. si./2/24/266/1 vRttavyasacaturasrAyataparimaNDalAdonAmitthalakSavAmIkatulyAkAram / -nyagrodhase ulaTA Upara laghu aura nIce bhAro, Nam / ato'nyanmeSAdona saMsthAnamanekavidhamitthamidamiti nirUpa bAmbIkI racanA svAti saMsthAna hai / (dha. 13/05.107/168/10) / NAbhAvAdanitthaM lakSaNam |-jiske viSayameM 'yaha saMsthAna isa prakAradha. 6/1.6-1,34/71/4 svAtirvalmIka: zAlmalirvA, tasya saMsthAnamiva kA hai' yaha nirdeza kiyA jA sake vaha itthaM lakSaNa saMsthAna hai| vRtta, sasthAnaM yasya zarIrasya tatsvAtizarIrasaMsthAnam / aho visAlaM trikoNa, catuSkoNa, Ayata aura parimaNDala, Adi ye saba itthaMnakSaNa ubari saNa midi jaM uttaM hodi 1-svAti nAma banmIka yA saMsthAna haiN| tathA isake atirikta megha Adike AkAra jo ki aneka zAlmalI vRkSakA hai / usake AkArake samAna AkAra jisa zarIrakA prakArake haiM aura jinake viSaya meM 'yaha isa prakArakA hai| yaha nahIM kahA jainendra siddhAnta koza
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsthAna nirmANa karma 155 saMhanana jA sakatA vaha anitthaMlakSaNa saMsthAna hai| (rA. vA./5/24/13/ 486/1) / 5. gati mArgaNAmeM saMsthAnoMkA svAmitva mU.pA./1060 samacaurasaNiggohAsAdi ya khujjA ya vAmaNA huMDA / paMciM. diyatiriyaNarA devA caurassa NArayA huMDA |-smcturs, nyagrodha, sAtika, kubjaka, bAmana aura huMDa ye chaha saMsthAna paMcendriya tiryaca aura manuSyoM ke hote haiM, deva caturasra saMsthAna vAle haiM, nArakI saba huMDaka sasthAna vAle hote haiM / 1060 6. anya sambandhita viSaya 1. ekendriyoMmeM saMsthAnakA abhAva tathA tatsambandhI zaMkA smaadhaan| -de, udy/5| 2. vikalendriyoM meM huMDaka saMsthAnakA niyama tathA tatsambandhI zaMkA samAdhAna / --de. udy/5|| 3. vigrahagatimeM jIvoMkA saMsthAna / -de. avgaahnaa/1| 4. saMsthAna nAmakarmakI bandha udaya sattva prarUpaNA tathA tatsambandhI niyama va zaMkA samAdhAna aadi| -de. vaha baha nAma / saMsthAna nirmANa karma-de, nirmANakarma / saMsthAna vicaya dharma dhyAna-de. dhrmdhyaan/1| saMsthAnAkSara-de. akssr| saMhanana-1. saMhanana sAmAnyakA lakSaNa sa.si./8/11/360/5 yasyodayAdasthibandhanavizeSo bhavati tatsaMhanananAma / jisake udayase asthiyoMkA bandhana vizeSa hotA hai vaha saMhanana nAmakarma hai| (rA. bA./8/11/6/577/5), (dha.6/1, 6-1, 28/54/-) (dha. 13/5,6,107/364/5), (go. ka./jI, pra./33/ 26/6) / 2. saMhananake bheda pa. khaM. 6/1,6-1/su. 36/73 jaM taM sarIrasaMghaDaNaNAmakammaM taM chavyihaM, vajjarisahavairaNArAyaNasarorasaMghaDaNaNAmaM bajjaNArAyaNasarIrasaMghaDaNaNAmaM NArAyaNasarIrasaMghaDaNaNAma addhaNArAyaNasarIrasaMghaDaNaNAma kholiyasarIrasaghaDaNaNAmaM asapattasevaTTasarIrasaMghaDaNaNAmaM cedi / 36 / = jozarIra saMhanana nAmakarma hai vaha chaha prakArakA hai-bajraRSabhanArAcazarIrasaMhanana nAmakarma, vajranArAcazarIrasaMhanana nAmakarma, nArAbazarIrasaMhanana nAmakarma, ardhanArAca zarIrasahanana nAmakarma, kI lakazarIrasaMhanana nAmakarma, aura asaMprApta sRpATikAzarIrasaMhanana naamkrm| (pa.khaM.13/5/sU. 106/366), ( sa. si /-/11/ 3606).(paM.saM./prA./1/4 kI TI.) ( rA. vA./8/11/6/577/6), (go, k./jii.pr./33/26/6)| 3. saMhananake bhedoMke lakSaNa rA. vA./8/11/6/577/7 tatra. vajrAkArobhayAsthisandhi pratyekaM madhye balayabandhanaM sanArAcaM susaMhataM vajraRSabhanArAcasaMhananam / tadeva valayabandhanavirahitaM vajranArAcasaMhananam / tadevobhayaM vajrAkArabandhanavyapetamavalayabandhanaM sanArAcaM nArAcasaMhananam / tadevaikapAveM sanArAcam itaratrAnArAcam ardhanArAcasaMhananam / tadubhayamante sakolaM kI likAsaMhananam / antarasaMprAptaparasparAsthisandhi pahiH sirAsnAyumAMsaTitam asaMprAptasRpATikAsaMhananam / donoM haDDiyoM kI sandhiyA~ bajrAkAra hoN| pratyekameM bala yavandhana aura nArAca hoM aisA susahata bandhana bajrarSabhanArAcasaMhanana hai| balaya bandhanase rahita bahI vajranArAca saMhanana hai| vahIM vajrAkAra andhana aura valaya bandhanase rahita para nArAca yukta honepara sanArAca saMhanana hai| vahI eka tarapha nArAca yukta tathA dUsarI tarapha nArAca rahita avasthAmeM ardha nArAca hai / jaba donoM haDDiyoMke choroM meM kIla lagI hoM taba vaha kolaka saMhanana hai| jisameM bhItara haDDiyoMkA paraspara bandha na ho mAtra bAhirase ve sirA snAyu mAMsa Adi lapeTa kara saMghaTita kI gayI hoM baha asaMprAptasRpATikA saMhanana hai| (dha. 13/5,5,106/ 366/11) / dha. 6/1,6-1,36/73/8 saMhananamasthisaMcayaH, RSabho veSTanama, vajravadabhedyatvAdvaja RssbhH| vajravannArAcaH bajranArAca', tau dvAvapi yasmin vajrazarIrasaMhanane tadvaja RSabhavajranArAcazarIrasaMhananam / jassa kammassa udaeNa vajahaDDAI bajjave?Na veTThiyAI vajjaNArAeNa kholiyAI ca hoMti taM bajjarisahavaraNArAyaNasarIra saMghaDaNa midi uttaM hodi / eso ceva habaMdho vajjarisahavajjio jassa kammassa udaeNa hodi taM kammaM bajjaNArAyaNasarIrasaMghaDaNa midi bhnnnnde| jassa kammassa udaeNa vajja visesaNarahidaNArAyaNaravIliyAo haDasaM dhio havaM ti taM NArAyaNasarIrasaMghaDaNaM nnaam| jassa kammassa udaeNa haDasaMdhIo NArAeNa adbhaviddhAo vaMti taM adbhaNArAyaNasarIrasaMghaDaNaM NAma / jassa kammassa udaeNa avajjahaDDAI khIliyAI havaMti taM kholiyasarIrasaghaDaNaM NAma / jassa kammassa udaeNa aNNopaNamasaMpattAI sarisivahaDDAI va chirAvaddhAI haDDAI havaM ti taM asaMpattasevaTTasarIrasaMghaDaNaM NAma / = haDDiyoM ke saMcayako saMhanana kahate haiN| veSTana ko RSabha kahate haiM / bajrake samAna abheda honese vaRSabha' kahalAtA hai| bajrake samAna jo nArAca hai vaha bajranArAca kahalAtA hai| ye donoM arthAta bajra RSabha aura vajranArAca, jisa vajra saMhananameM hote haiM, vaha vajraRSabha bajranArAca zarIra saMhanana hai| jisa karma ke udayase vajramaya haDDiyA~ bajramaya veSTanase veSTita aura vajramaya nArAcase kIlita hotI haiM, vaha vajraRSabhanArAca zarIra saMhanana hai| aisA artha kahA gayA hai| yaha uparyukta asthibandha hI jisa karma ke udayase vajra RSabhase rahita hotA hai, vaha karma vajranArAcazarIra saMhanana isa nAmase kahA jAtA hai| jisa karmake udayase vajra vizeSaNase rahita nArAca koleM aura haDDiyoMko saMdhiyA~ hotI hai vaha nArAca zarIra saMhanana nAmakarma hai| jisa karmake udayase hAr3oMkI sandhiyA~ nArAca se AdhI biMdhI huI hotI haiM, vaha ardhanArAca zarIra saMhanana nAmakama hai| jisa karmake udayase vajra-rahita haDriyA~ aura kIleM hotI haiM vaha kolaka zarIra saMhanana nAmakarma hai| jisa karmake udasase sarIsRpa arthAt sarpakI haDDiyoM ke samAna parasparame asaMprApta aura zirAbaddha haDDiyA~ hotI haiM, vaha asaMprAptAsRpATikA zarIra saMhanana nAmakarma hai / 4. uttama saMhananakA tAtparya prathama tIna saMhanana rA. vA./6/27/1/625/16 Adya' saMhananatrayamuttamam / / bajravRSabhanArAcasaMhanana vajranArAcasaMhananaM nArAcasaMhananamityetastritayaM saMhananamuttamam / kutH| dhyaanaadivRttivishesshetutvaad| -Adike tIna uttama saMhanana haiM arthAta baRSabhanArAcasaMhanana, bajranArAcasaMhanana, nArAcasaMhanana ye tInoM dhyAnakI vRtti vizeSakA kAraNa honese uttama saMhanana kahe gaye haiN| (bha. A./vi./1616/1521/14) / 5. dhyAnake lie uttama saMhananakI AvazyakatA rA. bA./8/27/1,11/625-626/20 tatra mokSasya kAraNamAdyamekameva / dhyAnasya tritayamapi (1/625) uttamasaMhananAbhidhAnam anyasyeyakAlAdhyavasAyadhAraNAsAmarthyAt / 11/626 / = uparokta tInoM jainendra siddhAnta koza
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakakApira 156 sakalAdeza uttama saMhananameMse mokSakA kAraNa prathama saMhanana hotA hai aura dhyAnake sakalacadra-nadisaMgha dezIyagaNa, abhayanandi ke ziSya, meSacanda kAraNa to tInoM haiM / / kyoMki uttama saMhananavAlA ho itane samaya vivA ke guru / samaya-(I. 140-1020) / (de. itihAsa/0/101 taka dhyAna dhAraNa kara sakatA hai anya saMhananavAlA nhiiN| (bha. A./ sakaladatti-de daan/1| vi./1666/1521/14)| sakala paramAtmA-de. paramAtmA/1 / gha. 13/5.4.26/73/12 sukalessio...vaja rishvrnnaaraaynnsriirsNdhddnno..khbidaasesksaayvggo...| = jisake zukla lezyA hai... sakala vidhi vidhAna-de. pUjApATha / (jo) vajraRSabha nArAca saMhananakA svAmI hai...aisA kSINakaSAya jIva sakalAdeza-1. sakalAdeza nirdeza hI ekatva vitarka avicAra dhyAnakA svAmI hai| jJA./4146-7 na svAmitvamataH zukle vidyate'tyalpacetasAm / Adya rA. vA./4/42/13/252/23 yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena saMhananasyaiva tatpraNItaM purAtanaiH / 6 / chinne bhinne hate dagdhe dehe vRttamAramA pamucyate tadai kenApi zabdena ekadharmapratyAyanamukhena svamiva dUragam / prapazyan varSavAtAdiduHstrairapi na kampate / 74 - pahale tadAramakatvamApannasya anekAzeSarUpasya pratipAdanasaMbhavAta yogapadyam / saMhananavAleke hI zukladhyAna kahA hai kyoMki isa saMhananavAlekAhI tatra yadA yaugapadya tadA sakalAdezaH, sa eva pramANa mityucyate / citta aisA hotA hai ki zarIrako chedane, bhedane, mArane aura jalAnepara 'sakalAdezaH pramANAdhInaH' iti vcnaat| -jaba unhIM astitvAdi bhI apane Atmako atyanta bhinna dekhatA hu| calApamAna nahIM dhamaukI kAlAdikakI dRSTise abheda vivakSA hotI hai taba eka bhI hotA, na varSAkAla Adike duHkhoM se kampAyamAna hotA hai / 6-7 / zabdake dvArA eka dharmamukhena tAdAtmya rUpase ekatvako prApta sabhI ta. anu. 84 yatpunarvakAyasya dhyAnamityAgame vcH| zreNyoni dhokA akhaMDa bhAvase yugapatta kathana ho jAtA hai| yaha sakalAdeza pratItyoktaM tannAthastanniSedhakam / 8 / / - 'vajra kAyasya dhyAnaM kahalAtA hai / sakalAdeza pramANa rUpa hai| kahA bhI hai-sakalAdeza aisA jo vacana nirdeza hai vaha donoM zreNiyoM ko lakSya karake kahA gayA pramANAdhIna hai| (zlo. vA. 2/2/6/14/451/15), (syA. ma./23/ hai isalie vaha noceke guNasthAnavartiyoM ke lie dhyAna kA niSedhaka *283/10) / nahIM hai (paM. kA./tA, vR./126/212/14), (dra. saM./TI./57/232/4) / zlo.bA.2/1/6/56/pRSTha saM./paMkti saM. dharmimAtrabacanaM sakalAdezaH dharmadra. saM /TI./57/232/6 upazamakSapaka zreNyoH zukladhyAnaM bhavati, mAtrakathana tu bikalAdeza ityapyasAram, sattvAdyanyatamenApi dharmeNAtaccottamasaMhananenaiva, apUrvaguNasthAnAdadhastaneSu guNasthAneSu dharma vizeSitasya dharmiNo vacanAsaMbhavAt / dharmamAtrasya kvaciddharmiNya. dhyAna, taccAdimatrikottamasaMhananAbhAve'pyantimatrikasaMhananenApi vartamAnasya vaktumazakteH / syAjjIva eva syAdastyeveti dharmimAtrasya bhavati / - upazama zreNI tathA kSapaka zreNI meM jo dhyAna hotA hai vaha ca dharmamAtrasya vacanaM saMbhavatyeveti ceda, na, jIvazabdena jIvatvauttama saMhanana se hI hotA hai, kintu apUrvakaraNa guNasthAnase nIce dharmAtmakasya jIvavastunaH kathanAdastizabdena cAstitvasya kacidvike guNasthAna meM jo dharmadhyAna hotA hai vaha pahale tIna uttara saMhananake zeSye vizeSaNatayA pratIyamAnasyAbhidhAnAta / (456/11) sakalApratiabhAva hone para bhI antimake tIna saMhananase bhI hotA hai| pAdakatvAt pratyeka sadAdivAkyaM vikalAdeza iti na samIcInA yuktistatsamudAyasyApi vikalAdezatvaprasaMgAta 460/23. yadi 6. strIko uttama saMhanana nahIM hotI punarastitvAdidharmasaptakamukhenAzeSAnamtasaptabhaGgIviSayAnantadharmasaptaka - mo. ka //32 aMtima tiyasaMhaNaNassudao puNa kammabhUmimahilANaM / svabhAvasya bastunaH kAlAdibhirabheda vRttyA bhedopacAreNa prakAzanArasaAdimatigasaMhaDaNaM Nasthiti jiNe hiM nniddissttN| karma bhUmikI dAdisaptavikalpAtmakavAkyasya sakalAdezatva siddhistadA syAdastyeva striyoM ke antake tIna arddhanArAca Adi saMhananakA hI udaya hotA jobAdivastvityasya saklAdezatvamastu / vivakSitAstitvamukhena hai, Adike tIna vajraRSabhanArAcAdi saMhananakA udaya nahIM hotaa| zeSAnantadharmAtmano vastunastathAvRttyA kathanAt (462/1) =1. kevala (paM.kA./tA. i./prakSepaka/225-8/304 para uddhRt)| dharmIko kathana karanevAlA vAkya sakalAdeza hai aura kevala dharmako 7. anya sambandhita viSaya kathana karanA ho to vikalAdeza hai| isa prakAra lakSaNa sArarahita hai 1. kisa saMhananavAlA jIva marakara kahA~ utpanna ho kyoMki astitva nAstitvAdi dharmoM meMse kisI eka bhI dharmase tathA kauna sA guNa utpanna karaneko samartha ho| -de. janma/6 / viziSTa nahIM kiye gaye dharmIkA kathana asambhava hai| arthAta sampUrNa 2. saMhanana nAma karmakI bandha udaya sattra prarUpaNAe~ dharmoMse rahita zuddha vastukA nirUpaNa nahIM ho sakatA hai| kisI na kisI dharmase yukta ho dharmIkA kathana kiyA jA sakatA hai / (sa. bha.ta.. tathA tatsambandhI zaMkA samAdhAna / -de. vaha vaha naam| 17/1) 2. kathaMcita jIva hI hai, isa prakAra kevala jIvadravya rUpa 3. sallekhanAmeM saMhanana nirdesh| -de. shlekhnaa/3| dharmIko kahanevAlA vacana vidyamAna hai, aura 'kathaM cit hai hI' aise sakakApira-bharatakSetra dakSiNa Arya khaNDakA eka deza-de, kevala astitva dharmako kahanevAlA vAkya bhI sambhavatA hai| aisA manuSya/41 koI kaTAkSa karate haiN| so aisA to nahIM kahanA kyoMki dharmI vAcaka sakalakIta-mandIsaMgha balAtkAra gaNakI IDara gaddI para yaha jIva zabda karake prANadhAraNarUpa jIvakha dharmase tadAtmaka ho rahI jIva vastu kathana ko gayI hai kevala dharmIkA hI kathana nhiiN| aura dharmapadmanandinaM.1 ke ziSya tathA bhuvanakI tike guru, saMskRta evaM prAkRta vAcaka asti zabda karake kisI vizeSya meM vizeSaNa hokara pratIta kiye bAGmaya ke saMrakSaka, anekAneka granthoM ke rcyitaa| kRtiyeM mUlAdhAra jA rahe ho astitvakA nirUpaNa kiyA gayA hai kore astitvadharmakA pradIpa, praznottara zrAvakAcAra, siddhAntasAra dIpaka, tattvArthasAra nahIM / 456/11 // 3.astitva nAstitva Adi dharmoko kahanevAle, dIpaka, AgamasAra, dvAdazAnuprekSA, samAdhimaraNotsAha dIpaka, sAra sAtoM bhI bAkya yadi pratyeka akele bole jA~ya to sakalAdeza hai isa caturvizatikA, sadbhASitAvalI, paramAtmara ja stotra, paMcaparameSThI prakAra dUsare anyavAdI kaha rahe haiN| ve bhI yukti aura zAstra pramANameM pUjA. aSTAnhikA pUjA. solahakAraNa pUjA, gaNadharabalaya pUjA, Adi pravINa nahIM haiM kyoMki yukti aura Agama donoMkA abhAva hai| yoM to purANa, uttara purANa, purANasAra saMgraha. sukumAla. dhanyakumAra Adi una sAto vAkyoMke samudAyako bhI vikalAdezapanekA prasaMga hogaa| anekoM cAritra grantha / samaya-janma vi.1443, paTTAbhiSeka bi.1471, astitvAdi sAto vAkya bhI samudita hokara bhI sampUrNa vastubhUta samAdhi bi. 14661 (I. 1422-1442) / (tI./3/326): (de, artha ke pratipAdaka nahIM hai / 460/23. 4. astitva Adi sAtoM dharma kI itihAsa 7/4) / jainendra siddhAnta koza
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakalAdeza pramukhatA se zeSa bace hue ananta saptabhaMgiyoMke viSayabhUta ananta saMkhyAvAle sAtoM dharmasvarUpa vastukA kAla, Atma rUpa Adi abheda vRtti yA bhedaupacAra karake prarUpaNa hotA hai| isa kAraNa astitva nAstitva Adi sapta bheda svarUpa vAkyako sakalAdezapanA siddha ho jAtA hai aisA vicAra honepara hama kaheMge ki taba to 'syAt asti evaM jIvAdi vastu" kisI apekSAjavAdi vastu hai hI isa prakAra isa eka bhagako salAdezapana ho jaao| kyoMki vivakSA kiye gaye eka astitva dharmakI pradhAnatA karake zeSa bace hue ananta dharma svarUpa vastukA tisa prakAra abheda vRtti yA abheda upacArase kathana kara diyA gayA hai (462/1) / pA, 1/1.13-14/1970 / 202 / 2 kayameteSAM samAnayAna kA dezanaH ekadharmapradhAnabhAvena sAkalyena vastunaH prtipaadktvaad| sakalamAdizati kathayatIti saphalAdezaH na ca trikAlamocarAnantadharmopacitaM vastu syAdastItyanena Adizyate tathAnupalambhAt tato naite sakalAdezA iti; na; ubhayanayaviSayIkRtavidhipratiSedhadharmavyatiriktatrikAlo carAnantadharmAnupalambhAt upasA vya paryAyArthikanayAbhyAM vyatiriktasya tRtIyasya nayasyAstitvamAsa - jet, na caivam / - prazna- ina sAtoM (syAdasti Adi ) sunayarUpa vAkyoMko sakalA dezapanA kaise prApta hai ? uttara- aisI AzaMkA karanA ThIka nahIM hai, kyoMki ye sunaya vAkya kisI eka dharmako pradhAna karake sAkalya rUpa se vastukA pratipAdana karate haiM, isalie ye sakalAdeza rUpa haiM; kyoMki sAkalya rUpase jo vastukA pratipAdana karatA hai vaha sakalAdeza kahA jAtA hai| prazna- trikAla ke viSayabhUta ananta dharmose upacita vastu 'kathaMcit hai' isa eka vAkyake dvArA to kahI nahIM jA sakatI hai, kyoMki eka dharma ke dvArA ananta dharmAtmaka vastukA grahaNa nahIM dekhA jAtA hai| isalie uparyukta sAtoM pAkA sakatAdeza nahIM ho sakate haiN| uttara-nahIM, kyoMki hasyAdhika aura paryAyArthika ina donoM nayoMke dvArA viSaya kiye gaye vidhi aura pratiSedha rUpa dharmoMko chor3akara isase atirikta dUsare trikAlavartI ananta dharma nahIM pAye jAte haiN| arthAt vastumeM jisane dharma haiM ve yA to vidhi haiM yA pratiSedharUpa, vidhi aura pratiSedhase hi dharma nahIM hai| savA vidhirUpa dharmoko dravyArthika naya viSaya karatA hai / yadi vidhi aura pratiSedha ke sivAya dUsare dharmokA sadbhAva mAnA jAya to dravyArthika aura paryAyArthika nayoMke atirikta eka tIsare nayako mAnanA par3egA parantu aisA hai nhiiN| 3 157 sabhaMta / pRSTha / atra kecit anekadharmAviSaya janakavAkyatvaM sakalAdezatvaM / teSAM pramANavAkyAnAM nayavAkyAnAM ca saptavidhatvavyAghAtaH / (16 / 3) 1 siddhAntavidastu ekadharmabodhanamukhena tadAtmakAne kAzeSadharmAtmaka vastuviSayaka bodhajanakavAkyatvam / taduktam : 'ekaguNamukhena zeSavasturUpasaGghAtmak lAdeza', iti / ( 16 / 6) / - yahA~para koI aisA kahate haiM: satya asatya Adi aneka dharma rUpa jo vastu hai usa vastu viSaya bhojana arthAta vastu ke aneka dharmokA jJAna karAnevAlA sakalAdeza hai / ... unake mata meM pramANa vAkyoMke tathA naya vAkyoMke bhI sAta prakArakA bheda nahIM siddha hogA / (16/3) siddhAntavezA aisA kahate haiM ki eka dharma ke bodhana ke mukha se usako Adi ke sampUrNa jo dharma hai una saba dharma svarUpa jo vastu tAdRza vastu viSayaka bodhajanaka jo vAkya haiM unako sakalAdeza kahate haiM / isI bAta ko anya AcAryane bhI kahA hai / 'vastuke eka dharma ke dvArA zeSa sarva vastuoMke svarUpoMkA' saMgraha karanese sakalA deza kahalAtA hai| ' * 'naya kathaMcit sakalAdeza hai - de. saptabhaMgI / 2 / pramANa sakalAdeza haina // 21 * " sakalendriya jIva - de. indriya / 4 | saktanibha - eka graha - de. graha / saktA jIvako saktA kahaneko vivakSA- de. jIva / 1 / 3 / sagara - 1. ma. pu. / sarga / zloka pUrva bhava naM. 2 meM videha meM barasakAvatI dezakA rAjA jayasena thA (48/5) tathA pUrva bhanameM acyuta svarNa mahAkAla nAmaka deva thA ( 48 /68 ) / isa bhavameM kauzala dezake vAvazI rAjA samudravijayakA putra thA (48/01-02) tathA pa. pu. '5/74 kI apekSA isake pitAkA nAma vijayasAgara thA / yaha dvitIya cakravartI thA ( de. zalAkApuruSa ) | digvijaya karake bhogoMmeM Asakta ho gayA / yaha dekhakara pUrva bhavake mitra maNiketu nAmaka devane aneka dRSTAnta dikhAkara isako sbodhaa| jisake prabhAva se yaha virakta hokara mukta ho gayA (48/136-137 ) / yaha ajitanAtha bhagavAkA mukhya zrotA thA 30 tIrthaMkara 2. ma. pU. / 60 / zloka munisuvratanAtha bhagavAn ke samaya meM bharata cakravartIke bAda ikSvAkuvaMzameM asaMkhyAta rAjAoMke pazcAt tathA dasaveM cakravartI ke 1000 varSa pazcAt ayodhyA meM rAjA huA thaa| usa samaya rAmacandrakA 55vA~ kumAra kAla thA / eka bAra sulasA kanyAke svayaMvara meM madhupiMgalako chala se varake duSTa lakSaNoM se yukta batA kara svayaM sulasA se vivAha kiyaa| rAma madhugine asura banakara parvata nAmaka brAhmaNa kI sahAyatAse ( 154-160) vaira zodhanake artha yajJa rcaa| jisameM usako bali car3hA diyA gayA (67/364 ) | * 1 sacitta - jIva sahita padArthoMko sacitta kahate haiN| sUkhanese, agnipara pakane se kaTane chaTane se athavA namaka Adi padArthoMse saMsakta honepara vanaspati, jala Adi padArtha acitta ho jAte haiN| vratI loga sacinta padArthoMkA sevana nahIM karate / sacitta 1. sacitta sAmAnyakA lakSaNa sa.si./2/12/100/10 AramanazcetazyavizeSapariNAmazcita saha cittena vartata iti sacittaH / sa.si./7/36/371/6 saha cittena vartate iti sacittaM cetanAvad dravyam | = 1. AtmA ke caitanya vizeSarUpa pariNAmako citta kahate haiM / jo usake sAtha rahatA hai vaha sacita kahalAtA hai (rA. vA./2/12/1/141/22) 2, jo cita sahita hai vaha sacitta kahalAtA hai (rA. vaa./7/23/1/559)| , 2. sacita tyAga pratimAkA lakSaNa cA sA./2011) rA./141 zAkhAkara prasUnAni nAmAni yo'ti so'yaM pitavirato dayAvRtiH jo karace mUla, phala, zAka, zAkhA, karIra, jamIkanda, puSpa aura bIja nahIM khAtA hai vaha dayAkI mUrti sacita tyA pratimA hai / 941 ( kA a./mU./371-380) (lA. saM./0/96) suzrA/265 bajirahariyaM supAdIyaM appAsuga ca salilaM sacittaNitritti taM ThANaM / jahA~para harita, kU (chAla), patra, pravAla, kanda, phala, bIja aura aprAmuka jala tyAga kiyA jAtA hai vaha sacitta vinivRttivAlA pA~cavA~ pratimA sthAna + 1 hai (guNa. A. 178 : (va. saM./TI./ 45/117/8 ) / sA. gha. 0-10 haritAlI bajAyA jAkRSyatuniSThaH saritaH smRtaH pAvenApi smRnartha-bazAyI'ti RtIyate / haritAnyAzritAnanta- nigotAni sa bhokSyate || aho jinokti nirNotiraho asajiti satAe nAmajapa dariya pyAsantyete sukSaye'pi yat | 10|- prathama cAra pratimAoM kA pAlaka tathA jainendra siddhAnta koza
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitta prAka nahIM kiye gaye hare aMkura, hare boja, jala, namakAdi padArthoMko nahIM khAnevAlA dayAmUrti zrAvaka sacitta virata mAnA gayA hai| jo prayojanatra paira se bhI chUtA huA apanI nindA karatA hai vaha zrAvaka mile hue haiM anantAnanta nigodiyA jIva jisameM aisI vanaspatiyoMko kaise khAyegA / noMkA jinAgama sambandhI nirNaya. indriya viSaya Azcaryajanaka hai, kyoMki vaise sajana dikhAI nahIM dete jo, prANoM kA kSaya honepara bhI harI vanaspatiko nahIM khAte |10| 3. sacittAvidhAna Adike lakSaNa 1 sa. si. / 0/35-36 / 371 / 6 sacittaM cetanAbad dravyam / tadupazliSTaH saMbandhaH / vyatikIrNaH saMmizraH // 23 // pitrAnikSepaH sacitanikSepaH / abhidhAnamAvaraNa saciteneva samabhyate sacitApidhAnamiti | 36 | sacitta se cetanA dravya liyA jAtA hai| isase sambandhako prApta huA dravya sambandhAhAra hai / aura isase mizrita yasa hai | 3|rA bA./0/36/2-3/06/2) sacita kamala patra Adi meM rakhanA sacitta nikSepa hai / apidhAnakA artha DhA~kanA hai isa zabdako bhI sacitta zabdase jor3a lenA cAhie jisase sacittA. pidhAnakA sacitta kamalapatra Adise DhA~kanA yaha artha phalita hotA hai| (rA. mA./0/36/1-2/568/20 ) / 1 4. bhogopabhoga parimANa vrata va sacitta tyAga pratimAmeM antara bha cA. sA. / 38/1 bAyopabhogaparibhoparimANazIlatAticArI tIti / - upabhoga paribhoga parimANa zIlake jo aticAra haiM unakA tyAga ho isa pratimAmeM kiyA jAtA hai| sA. gha. / 7 /11 sacittabhojanaM yatprAG malatvena jihaasitm| vratayatyaGgipaJcatva cakitastaJca paJcamaH | 11 | vratI zrAvakane sacitta bhojana pahale bhogopabhoga parimANa vratake aticAra rUpase chor3A thA usa sacitta bhojanako prANiyoMke maraNase bhayabhIta paMcama pratimAdhArI mata rUpase chor3atA hai | 11 | - - lA. saM./7/16 itaH pUrvaM kadAcidvai sacittaM vastu bhakSayeta / itaH paraM sa nAnuyAsacidyapi / 9 / paMcama pratimAse pUrva kabhI-kabhI sacitta padArtho kA bhakSaNa kara letA thaa| parantu aba sacitta padArthoMkA bhakSaNa nahIM krtaa| yahA~ taka ki sacitta jalakA bhI prayoga nahIM karatA / 16 / 5. vanaspatike sarva bheda acitta avasthA meM grAhya haiM de. majhyAbhakSya /4/4 [ jimibaMda Adiko sacita rUpameM khAnA saMsArakA kAraNa hai / ] de0 sacitta / 2 [ sacitta virata zrAvaka sacitta vanaspati nahIM khAtA ] de. sAgara pake va vidAre kaMda Adi prAzuka hai| sU. A./825-26 phalakaMdamUlakI apitu jAmayaM kici NaJcA aNesaNIyaM gavi ya paDicchati te dhIrA | 25 | jaM havadi agivvIyaM NivaTTimaM phrAyaM kayaM cetra / NAUNa esaNIyaM taM bhikkha agnivara nahIM ke aise kaMda mUla bIja, tathA anya bhI jo kaccA padArtha usako abhakSya jAnakara ve dhIra vIra muni bhakSaNako icchA nahIM karate | 25 | jo nirbIja ho aura prAsuka kiyA gayA hai aise AhArako khAne yogya samajha munirAja usake lenekI icchA karate haiM ||26| 1 " lA. saM./2/104 vivekasyAvakAzo'sti dezato viratAvapi / AdeyaM = 158 sat prAyogyaM nAdeyaM tadviparyayam / 104 dezasthAna me vivekakI bar3I AvazyakatA hai / nirjIva tathA yogya padArthoMkA grahaNa karanA caahie| sacitta tathA ayogya aise padArthoMko grahaNa nahIM karanA cAhie | 104 | 6. padArthoMko prAsuka karanekI vidhi yU. bA./854 = sukkaM pakkaM tattaM aMbila lavaNeNa missayaM davvaM / jaM jaMteNa ya chinnaM sAhu bhaviyaM 1824 // sUrakhI huI pakI huI, tapAyI huI, khaTAI yA namaka Adise mizrita vastu tathA kisI yaMtra arthAt cAkU Adi chinna-bhinna kI gayI sahI vastuko prAzuka kahA jAtA hai| go.jI./jI.pra./224/483/14 sumkapanamastAmhaNa mizragdhAdi vyaM prAzukaM sUkhe hue pake hue masta khaTAI yA namaka Adise mizrita athavA jale hue dravya prAsuka haiN| 7. anya sambandhita viSaya 1. sacitta tyAga pratimA va Arambha tyAga pratimAmeM antara / 2. sUkhe hue bhI udambara phala niSiddha haiM / 3. sAdhuke bihAra ke lie ani maarg| 4. mAMsako mAsuka kiyA jAnA sambhava nahIM / -- de. mAMsa / 2 | 5. ananta kAyikako prAtaka karanemeM phaha kama hai aura hisA adhika / - de. bhakSyAbhakSya / 4 /3 6. vahI jIva vA anya koI bhI jIva usI bhIjake yoni sthAnameM janma dhAraNa kara sakatA hai / - de. janma / 2 / sacita guNayoga ga sacitta nikSepa - de. nikSepa / sacitta yoni yoni / sacitta saMbaMdha - de. sacitta / 3 | 3 / sacita saMmizra - de. sacina/ sacittApidhAnadei - de. Arambha / - de. bhakSyAbhakSya / 3. bihAra /1/0 sajjanacitta vallabha-A. maliSeNa ( 1040) dvArA vira cita adhyAtma upadeza rUpa saMskRta chanda maddha grantha hai| isameM 25 roka haiN| sat- sadakA sAmAnya lakSaNa padArthoMkA svataH siddha astitva hai| jisakA niranvaya nAza asambhava hai| isake atirikta kisa gati jAti va kAyakA paryApta yA aparyApta jIva kisa-kisa yoga mArgaNA meM athavA kaSAya samyaktva va guNasthAnAdi meM pAne sambhava haiM, isa prakAra - kI vistRta prarUpaNA hI isa adhikArakA viSaya hai / jainendra siddhAnta koza
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 1. sat nirdeza sat nirdeza . sat sAmAnyakA lakSaNa / dravyakA lakSaNa st| -de. drvy/1|| sat zabdakA anekoM arthoM meM pryog| sat svataH siddha va ahetuka hai| dravyakI svatantratA Adi viSayaka / sat sadA apane pratipakSIkI apekSA rakhatA hai| -de. anekaant/4|| satke utpAda vyaya dhrauvyatA vissyk| -de. utpAda / satkA vinAza va asatkA utpAda asambhava hai / dravya guNa paryAya tInoM sat haiN| -de. utpAda/3/6 / asat vastuoMkA bhI kazcit stt| -de, asat / sat hI jagatkA kartA hartA hai| sattAke do bheda-mahAsattA va avAntara sattA / -de, astitva / 2. sat zabdakA anekoM arthoM meM prayoga sa. si./1/8/26/6 sa ( sat ) prazaMsAdiSu vartamAno neha gRhyate / -baha (sada ) prazaMsA Adi anekoM arthoM meM rahatA hai...| rA, vA./1/8/1/41/16 sacchabdaH prazaMsAdiSu vartate / tadyathA prazaMsAyA~ tAvat 'satpuruSaH, sadazvaH' iti / kvacidastitve 'san ghaTaH, san paTaH' itiA kvacit pratijJAyamAne-vajitaH san kathamanRtaM na yaat| 'pratrajitaH' iti prajJAyamAna ityrthH| kvacidAdare 'satkRtyAtithIna bhojayatIti' 'AdRtya ityrthH| -- sat zabdakA prayoga aneka artho meM hotA hai jaise 'satpuruSa, sadazva' yaha prazaMsArthaka sat zabda hai / 'sana ghaTaH, sat paTaH' yahA~ sat zabda astittva vAcaka hai| 'pratra jitaH san' pratijJAbAcaka hai| satkRtya meM sat zabda AdarArthaka hai (rA.bA./5/ 30/8/465/25) / dha. 13/5,5,88/357/1 sata sukham / - satkA artha sukha hai| on or on or sat viSayaka prarUpaNAe~ sat prarUpaNAke bhed| sat va sattvameM antr| sat prarUpaNAkA kAraNa va prayojana / sAraNImeM prayukta saMketa suucii| sat viSayaka ogha prruupnnaa| adhaHkarma Adi viSayaka Adeza prarUpaNA / pA~coM zarIroMkI saMghAtana parizAtana kRti smbndhii| x 5 w 3. sat svataH siddha va ahetuka hai pra. sA./ta. pra./gA, naM, yadidaM sadakAraNatayA svataH siddhamantarbahirmukhaprakAzazAlitayA svaparaparicchedakaM madIyaM mama nAma caitanyam.. hA astitvaM hi kila dravyasya svabhAvaH tatpunaranyasAdhananirapekSavAdanAdyanantatayAhetukayaika rUpayA vRttyA 66: na khalu dravyairdravyAntarANAmArambhaH, sarva dravyANAM svabhAvasiddhatvAt / svabhAvasiddhatvaM tu teSAmanAdinidhanatvAt / anAdinidhanaM hi na sAdhanAntaramapekSate / 68 =sata aura akAraNa siddha honese svataH siddha antarmukha-bahirmukha prakAzavAlA honese svaparakA jJAyaka aisA jo merA caitanya...180 astitva vAstavameM dravyakA svabhAva hai aura vaha ( astitva ) anya sAdhanase nirapekSa hone ke kAraNa anAdi-ananta honese ahetuka, eka vRtti ruup...66| vAstava meM ThapoMse dravyAntarakI utpatti nahIM hotI, kyoMki sarva dravya svabhAvasiddha haiM (unakI) svabhAva siddhatA to unako anAdi nidhanatAse hai| kyoMki anAdi nidhana sAdhanAntarakI apekSA nahIM rakhatA / / paM. dha/pU./- tattvaM sabalAkSaNika sanmAtraM vA yataH svataH siddham / tasmAdanAdinidhanaM svasahAyaM nirvikalpaM ca 8 / itthaM no cedasataH prAdurbhUtiniraMkuzA bhvti| parataH prAdurbhAvo yutisiddhatvaM satovinAzo vA |||-ttv kA lakSaNa sat hai / sat hI tattva hai| jisa kAraNase ki vaha svabhAvase hI siddha hai isalie vaha anAdi ananta hai| svasahAya hai, nirvikalpa hai| yadi aisA na mAneM to asatkI utpatti hone lagegI / tathA parase utpatti hone lgegii| padArtha, dUsare padArthake saMyogase padArtha khlaavegaa| satake binAzakA prasaMga aavegaa| de. kAraNa/II/1 [ vastu svataH apane pariNamana meM kAraNa hai|] a 4. satkA vinAza va asatkA utpAda asambhava hai 1. sat nirdeza 1. sat sAmAnyakA lakSaNa sa. si./1/8/26/6 sadityastitvanirdezaH / sata astitvakA sUcaka / hai| (sa. si./1/32/138/7); (rA. vA./1/8/1/41/16); (rA. vA./5/30/8/46/28 ): (go. ka./jI. pra./436-512) / gha, 111.1,8/156/6 satsattvamityarthaH |...scchndo'sti zobhanavAcakaH, yathA sadabhidhAnaM satyamityAdi / asti astitvavAcakaH, sati satye vratItyAdi / atrAstitvavAcako grAhyaH / - satkA artha sattva hai|..... sat zabda zobhana arthAta sundara arthakA vAcaka hai / jaise, sadabhidAna, arthAta zobhanarUpa kathanako satya kahate haiN| sat zabda astitvakA vAcaka hai| de. dravya/9/7 [ sattA, sattva, sAmAnya, dravya, anvaya, vastu, artha, vidhi / ye sarva ekArthavAcI zabda haiN| de. utpAda/2/1 [ utpAda, vyaya, dhruva ina tInoMkI yugapat pravRtti sava hai|) paM. kA./bhU./15 bhAvassa Nasthi NAso Natthi abhAvassa ceva uppaado| guNapajjayesu bhAvA uppAdavae pakuvvaM ti| =bhAva ( sata) kA nAza nahIM hai| tathA abhAva ( asata) kA utpAda nahIM hai| bhAva (sava dravyoM) guNa paryAyoMmeM utpAda vyaya karate haiM / 13 // saM. sto./24 naivA'sato janma sato na nAzo, dIpastamaH pudagalabhAvato'sti / -jo sarvathA asata hai usakA kabhI janma nahIM hotA aura savakA kabhI nAza nahIM hotaa| dIpaka bujhane para sarvathA nAzako prApta nahIM hotA, kintu usa samaya andhakAra rUpa pudagala paryAyako dhAraNa kiye hue apanA astitva rakhatA hai / 24 / jainendra siddhAnta koza
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sat paM. dha . / pU. / 153 naivaM yataH svabhAvAdasato janma na sato vinAzo vA / utpAdAditrayamapi bhavati ca bhAvena bhAvatayA / 183| isa prakAra zaMkA ThIka nahIM hai / kyoMki svabhAvase asat kI utpatti aura satkA vinAza nahIM hotA hai kintu utpAdAdi tInoM meM bhavanazIla rUpase rahatA hai / 5. sat hI jagatkA kartA hartA hai| paM. kA./mU./22 jIvA puggalakAyA AyAsa asthikAiya sesA / amayA asthittamayA kAraNabhUdA hi logassa | 22 | jIva pudgalakAya AkAza aura zeSa do astikAya akRta haiM, astitvamaya haiM aura vAstava meM loka ke kAraNabhUta haiM |22| 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ 1. sat prarUpaNAke bheda " dhamalA/1/1.9/ su. 8/151 saMtapadA duniyeso yo AdeseNa na ca prarUpaNAyAstRtIyaH prakAro'sti sAmAnya vizeSavyatirikasyAnupalambhAda = satprarUpaNArme ogha arthAt sAmAnyakI apekSA aura Adeza arthAt vizeSakI apekSAse isa taraha do prakArakA kathana hai / ina do prakArakI prarUpaNAko chor3akara vastuke vivecanakA tIsarA upAya nahIM pAyA jAtA, kyoMki vastu sAmAnya vizeSa dharma ko chor3akara tIsarA dharma nahIM pAyA jAtA / 2. sat va satva meM antara rA.vA./1/8/12/42/25 mAnena samyagdarzanAce sAmAnyena satvamucyate kintu gatIndriyakAyAdiSu caturdazasu mArgaNAsthAneSu 'kAsti samyagdarzanAdi ka nAsti vizeSaNArtha samracanam isa ( sat ) ke dvArA sAmAnya rUpase samyagdarzana AdikA mAtra nahIM kahA jAtA hai kintu gatiindriya nyAya Adi cauraha mArgaNA sthAnoMmeM 'kahA~ hai, kahIM nahIM hai Adi rUpase samyagdarzanAdikA astitva sUcita kiyA jAtA hai / 3. sat prarUpaNAkA kAraNa va prayojana rA. bA./1/8/13/42/28 ye vanadhikRtA jIvaparyAyAH / krodhAdayo ye cAjIvaparyAyA varNAdayo ghaTAdayazca teSAmastitvAdhigamArthaM punabecana anadhikRta krodhAdi yA ajIva paryAyavarNAdike astitva sUcana 'karaneke lie 'sat' kA grahaNa Avazyaka hai / PR de sat / 2 / 2 gati indriyAdi caudaha mArgaNAoM meM samyagdarzanAdi kahA~ hai kahA~ nahIM hai yaha sUcita karaneko sat zabdakA prayoga hai / 160 paM. kA./tA.vR./8/23/6 zuddha jIvadravyasya yA sattA saivopAdeyA bhavatIti bhAvArtha: / zuddha jIva dravyakI jo sattA hai vahI upAdeya hai aisA bhAvArtha hai / - 4. sAraNImeM prayukta saMketa sUcI ajJA ajJAna anA. anAkAra, anAhAraka anubhaya aparyApta, aparyApta, apakAyika anu. apa. abha. aba. avi. azu. asaM. A. u. eke. o. kA. kevala. kSayo. kSA. jJA. ca. che, ti. te. tra. de deza saM. na. ni. paM. pari, pa. pR. pra. ke ma. bha, manaH manu. mA. fa. me. yathA, lo. va. ne. 5. sA. sA. sU. jenendra siddhAnta koza abhavya avadhijJAna avirata guNasthAna azubha lezyA Adi asaMjJI, asaMyama AhAraka, AhArasaMjJA " 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ utkRSTa, ubhaya ekendriya audArika kAyayona, aupazamika samya, kApota lezyA, kArmaNa kevalajJAna, kevaladarzana kSayopazamika samya. sAyika samyagdarzana jJAna caturga tinigoda chedopasthApanA cAritra tiyaMcagati tejolezyA (pIta. ) prasakAya devagati dezasaMyama narakagati niyaninoda paMcendriya parigraha, parihAra vi paryA paryA pRthivIkAya pratiSThita, pratyeka vanaspatikAya bhavya mana:paryaya manoyoga manuSyagati mAnakaSAya mithyAtva maithunasaMjJA yathAkhyAta lobhakaSAya macabhayoga bekiyakayoga zuklalezyA jhuNjJAna saMjJo sAdhAraNa banaspati sAmAyika, sAsAdana sUkSma, sUkSmasAmparAya
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. sat viSayaka oSa prarUpaNA dha. 2/1,1/421-448 mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ bhA04-21 lezyA paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa | paryApti prANa saMjJA kAya | yoga veda kaSAya jJAna zana bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga dra. bhA. 1jIva sAmAnya-(dha.2/1,1/421-423) 1 / paryApta / 14 / 7pa 65,4 paryApti |10/88010/4 64 4 5 apagata akaSAya akaSAyama apagata meM - aparyApta 4 7/6/ 54 4/3 5 5 / 7 6,5,4 (1,2, apa. aparyApti 4 6 | tInoM mizra 3 va 4va va kAmaNa binA 6 4 / 6 / 4 tInoM mizra mana, vibhaMga sAmA. va kArmaNa|| | binA cha.,yathA, : asaMyama asaMjJA 2 | 2 bhavya, | AhA.sAkAra abhavya asaM. anA, anAkAra 26 2 bhavya, samyagmithyA saM.asaM. AhA., sAkAra | abhavya | rahita anubhaya anA. anAkAra yugapata, ubhaya kA.. 4 5 6 jainendra siddhAnta koza 2 mithyAdRSTi-dha.21,1/424-425) 1 | 1 sAmAnya| 1 | 14 6,5.4 pa. 10/7;8/7/4 | mithyA . pa. 6,5,4 apa.8/30/15 apa. 64,4/3 21 paryApta / 1. 76 ,5.4 10,6,8,744 mithyA pa. paryApti / 6.4 / 6 13 3 4 3 AhA. dvi., | | ajJAna asaMyama cakSu., acakSu. bha.,abha. mithyA, . saM., AhA. sAkAra | binA asaM. anA. anAkAra 10 3.4 3 / mana4, baca.4 ajJAna asayama cakSu.,acakSu / bhavya, mithyA. AhA. sAkAra anAkA 3 3 4 2 1 / 226 2 / 1 / 2 2 2 au,mi.vai. kumati va asaMyama cakSu.,acakSu. kA. bhavya, mithyA. | saM.. AhA., sAkAra mizra, kArma. kuzruta abha. asaM. anA. anAkArI au.1, vai.1 abhavya 7,7,6.5 4.3 4 4 31 aparyApta 1 76 ,54 mithyA. apa. aparyApti 6 3 sAsAdana samyagdRSTi-(dha.2/1,1/426-427) / 1/2 sAmAnya 1 / 2 / 6paryApti / 10744 sAsA. saM. pa. 6aparyApti saM.apa 22 paryApta / 1 / 1 saM.pa. paryApti 1 133 paMceM trasa au.dvi.binA / ajJAna asaMyama cakSu., acaca. bhavya, sAsA. 2 / 2 / saMjJI AhA. sAkAra anA. anAkAra sAsA. ajJAna trasa mana 4, vaca4 au. 1, 8.1 asaMyama cakSu., acakSuH / bhavya, / AhA. sAkAra anAkAra 22 / sAsA. - saMjJI AhA., sAkAra | | anA. anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ 32 aparyApta 1 / 1 / sAsA. sa.a. aparyApti | paMce.apa.ke 7.a de janma naraka paMceM trasa au.mi.vai. mizra, kAma. bhavya, | kumati, asaMyama cakSu., acakSu. kA. kuzruta
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM sat lezyA | paryApta guNa / jIva sthAna samAsa paryApi prANa saMjJA | gati indriya kAya | yoga / kAya jJAna apa saMyama | darzana bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga 4. samyagmithyAdRSTi-(dha. 2/1,1/428) saM.pa., paryApti / paM. | (apa, mizra nahIM hai| ma bhavya | mizra mana.4,vaca.4/ au.1ba vai. tInoM jJAna va asaMyama cakSu, acakSu / ajJAna mizra saMjJo AhA., sAkAra anA. |5. asaMyata samyagdRSTi-(dha.2/1,1/426-431) / basa A.dvi, ke binA mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu avadhi va avadhi bhavya 14 sAmAnya 1 / 2 / 6 paryApti, avi saM.pa.6 aparyApti saM. apa|24 paryApta 116 / 10.44 1 avi | saM.pa. paryApti paryAptike aupa., kSA., kSayo saMjJI AhA., sAkAra, anA. anA. jainendra siddhAnta koza samana4,baca4. mati, zruta.. asaMyama cakSu, acakSu. abadhi bhavya saMjJI | hA.sAkAra avadhi au..kSA, kSayo, . anA. 34 aparyApta 11 avi saM.apa. apryaapti| ap.ke| __ sa au.mi. . dhai mitrana va kArmaNa mati, zruta. asaMyama cakSu, acakSu kA avadhi avadhi bhavya au.. kSA, saMjhI AhA. sAkAra kSayo, anA. anA. 6. saMyatAsyata 15 sA,paryA, 1 / 1 / | vA saM.pa. paryApti 10 paM. sa. mana4, vaca au.1 / mati, zruta, saMyamA-cakSu, acakSu, avadhi saMyama avadhi zubha bhavya | au., kSA., saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA. 7. pramatta saMyata-(dha.2/1,1/432 ) 16 sA.paryA. 1 2 / 6/6 chaThA saM.pa. paryApti saM.apa. aparyApti 10/ 74 1 10pa, ke | manu 7 apa, ke | 1 paM. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ trasa mana, vaca au.1, AhA. 2 mati, zruta, sAmA., cakSu, acakSu, ava., manaH be.. avadhi pari. zubha bhavya | au..kSA | saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNAvizeSa 44. guNa sthAna * aparyApta sthAna samAsa 8. apramatta saMyata (dha. 2 / 11 / 434 ) 2 dvi bhAga 20 9. apUrvakaraNa - ( gha. 2/11/435 } *|||*** | bha w g w 10. anivRttikaraNa- (gha. 2/1,1/435-438) || paryApta 1 pra. bhAga havA~ 1 | payoti . pa w tR. bhAga 1: 1 havA~ 1 havA~ saM. pa na 1 saM.pa. 1 saM. 1. paryApta 1 havA~ saM.pa. paryApti paryApti -5-5-5-5 prANa 10 10 10 10 34 saMhA A. rahita 3 A. rahita 3 DV caM gati indriya kA hU~ ~ ED ~ ITD A.. - D A.. """" ~~ D v A. A. # trasa 1 He yoga m mana. 4, baca. 4) o. 1 e mana. 4, baca.4 au. 1 lH 20 prarUpaNAe~ 4, vaca 4 au. 1 o. 1 M my kaSAya C 30 oc apagata apagata * apagata apagata 0 " krorahita vo jJAna 4. aba, manaH 4 sAmA, mati, zruta. aba manaH cha. 20 saMyama 2 mati, zruta. AmA aba, manaH cha. 4 mati, zruta, aba manaH 4 3 3 sA., che, cakSu, acakSu, pari. avadhi nAmA, cha. cha. ~~ja darzana ava., manaH cha. 2 3 cakSu, acakSu. avadhi mati, zruta, sAmA, cakSu, acakSu, M ---50-50 tazyA pra. bhA mati, zruta, sAmA, cakSu, acakSu.] aba., manaH " h abo zu. Du 1 bhavya bhavya au., samya. saMjJitva AhA. upayoga bhavya au., ov kSayo. bhavya au., kSA. zu. bhavya au., kSa 1 1 bhavya au.. 2 saMjJI AhA sAkAra anA. saMjJA saMjJI -I 1 1 AhA sAkAra anA, - bhavya au. kSA. saMjJI AhA. sAkAra saMjJI AhA sAkAra ! saMjJI AhA, sAkAra sat 163 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ lezyA te saMjJA | paryApta guNa | jIva 15 aparyApta sthAna samAsa paryApti | gati indriya kAya prANa kaSAya yoga jJAna saMyama darzana dra, bhA. bhavya / samya, saMjJitva | AhA. upayoga 11. sUkSma sAmparAya-(dha.2/1,1/436) 1(10 paryApta / 11 6 |10 vA~ saM.pa. paryApti .. | sU. manu. paM. sa. mana4, vaca.4 au,1 | mati, zruta, sUkSma cakSu. acakSu, ava. manaH / sAMpa.avadhi zu. bhavya sUkSma lobha . au. kSA, | saMjhI AhA. | sAkAra anA. pari. 12. upazAnta kaSAya-(dha. 2/1,1/440) 1 / 11paryApta 1 / 1 / 6 11vA saM.pa. paryApti - paM. zu. bhavya upazAnta saMjJA 0 vasa mana 4, vacaTa | au.1 akaSAya_ avadhi mati, zruta, yathA, cakSu, acakSu ava, manaH au. kSA. - saMjJI | AhA. sAkAra, anA. jainendra siddhAnta koza 13. kSINa kaSAya-(dha. 2/1,1/440) 1 / 12 paryApta / 1 / 1 / 6 12vA~ saM.pa. paryApti zu. bhavya / kSA, . kSINa saMjJA - paM. samana 4, vacana au.1 . apr akaSAya mati, zruta yathA. cakSu, acakSu ava., manaH avadhi saMhI AhA. | sAkAra anA 14. sayoga kevalo-(dha.2/1,1/445) | 1 | 13 paryApta | 1 | 2 13vA~ | saM.pa. 66 4/2 saM. apa. 6 paryApti (4/3.2.1 6 aparyApti de. kevalI/ paM. trasa apagata 0 e kevalajJAna | yathA. | kevaladarzana zu. bhavya | mana 2, bacara au.2, kA. kSA. akaSAya anubhaya AhA.. | sAkAra anA. anA. yugapat | 15. ayoga kevalI-(dha. 2/1,1/447) / | 14vA~ | saM. pa. paryApti | Ayu paM. sa. ayoga apagata . akaSApa. kevala jJAna yathA. kevala darzana bhavya | kSINa saMjJA kSA. alezyA anubhaya anA, sAkAra, anA. yugapata 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private & Personal I e Only jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa paryA guNa aparyApta sthAna samAsa 16. siddha . . 7/2.1/1 ) ( 12/12/44) 1 saM. sthAna mArgaNA vizeSa guNa sthAna paryApta aparyApta 6. sat viSayaka Adeza prarUpaNA gha. 2/1.1 / 441-855) jIva paryApti apagata apagata paryApta 0 guNa jova sthAna samAsa 2 sAmAnya 4 (14) saM pa saM.a. 4 (1-4) aparyApta 2 1. gati mArgaNA - (. 2/9.1/44150) 1. naraka gati 1. narakagati sAmAnya- ( gha. 2/11/44-456 0 1 saM. pa. apagata 1. paryApta 6/6 6 paryApta aparyApta paryApti 6 aparyAti prANa 0 apagata prANa 10/7 10 paryAptake! aparyApta 10 60 ____ # kSINa saMjJA saMjJA 4 gati indriya kAya 0 siddha ani apagata or gati indriya kAya na. 4 1 I 0 na. 1 na. 1 paM. 1 paM. 20 prarUpaNAe 1 paM. 1 trasa 1 14 no sa 1 trasa w yoga 0 ayoga veda_ kaSAya yoga apagata 0 20 prarUpaNAe~ veda akaSAya 11 mana4, vaca4 napuM. vai. 2. kA. 1 bib 1 4 ha 1 4 mana, vacana, vai., napuM. 4 4 1 jJAna jJAna 6 3 jJAna 3 ajJAna saMyama 3 jJAna, 2 3 ajJAna 1 / 4 5 vai.mi., kA. napuM. 1 1 kevala jJAna anu. kevala darzana alezyA anubhaya (20/21) (34/22) darzana saMyama darzana 3 asaMca ac avadhi 1 1 jJA, kumati avamaM kuta lezyA dra. bhA. 3 0 0 zyA dra. bhA. 3 kR., kA., zu. azubha asaMca avadhi 3 2 aca kA. avadhi zu. bhavya azu... bhavya 2 bhavya abhavya samya. 1. kSA. sabhya. 1 3 2 kra. bhavya abhavya 2 bhavya mi. abhavya kSA, kSayo 6 saMjJitva AhA upayoga * 1 2 anu. anA sAkAra anA. yugapat 38-36 23 saMjJitva AhA upayoga 2 2 saMjJI AhA, sAkAra, anA. anA. 111 ~ 1 2 saMjJA AhA, sAkAra, anA 1 saMjJI 2 2 AhA sAkAra: anA, anA sat 165 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa Like b paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 4 1 sAmAnya 1 5 1 paryApta 6 1 aparyApta 7 2 sAmAnya 2 6/6 10/7 miyA saM.pa. 6 paryApti 10 paryApta saM apa. 6 aparyApti 7 aparyAptake 1 1. mithyA saM. pa. 1 1 ( paryApta sAsA, saM. pa. hI) 3 sAmAnya 1 1 vidhyA saM. apa 1 , ( paryApta mizra saM. pa. ho) paryApta 6 paryApti 6 aparyApta 6 paryApti 6 prANa paryA 10 10 10 saMjJA 4 4 4 gati indriya kAya 4 1 bha na. 4 1 1 na. na. 1 na. 1 1 paM. 1 1 4.1 paM. 1 paM. 1 paM. 1 trasa 1 trasa 1 trasa 20 prarUpaNAe~ yoga 11 mana 4, vaca. 4, vai.2, kA. 1 Stu w 1 trasa mana4, vaca. 4, napaM. vai. 1 1 4 64. 1 4 klace 1 .mi., kA. napuM. 6 1 mana4, vaca. 4, napuM. bai.1 4 ha 1 4 mana4, vaca. 4, napaM 6.1 4 jJAna saMyama 3 1 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu darzana o 3 ajJAna N 2 B5 3 1 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu kR. 2 lezyA " 3 3 2 azu. kR.kA. zu. 1 kuma, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA. zu. or fi 1 2 asaMyama cakSu, acakSu kR. azu 3 1 2 jJAna, ajJA. asaMyama cakSu, acakSu kR. mizra azu bhavya azu. 2 3 2 bhavya, abhavya azu. 2 bhavya, abhavya 1 bhavya 1 3 1 samya. bhavya 1 midhyA. 1 1 2 2 bhavya, mithyA, saMjJI AhA sAkAra abhavya anA. anA. saMjJitvA AhA. upayoga 1 1 1 2 mithyA. saMjJI AhA sAkAra, anA. 1 sAsA 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA, anA. 1 mizra 1 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. 1 1 saMjJI AhA. 2 sAkAra anA. 4 ka 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa / 20 prarUpaNAeM sat lezyA guNa sthAna paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti | prANa gati indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana da. bhA. bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga 64 sAmA sAmAnya 1 2 na. - paM. 4 thA. sa. pa.6paryApti | 10 paryAptake saM. apa.6 aparyApti 7 aparyAptake | trasa bhavya mana4.vaca.4, napuM. vai. 2, kA.1 mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu avadhi avadhi azu.. kR.,kA. zu. au.,kSA., saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. | anAM. 104 | paryApta | 1 1 4 thA. saM.pa. 6 paryApti mana 4, na vacana4,vai.1 mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu 'kR. avadhi avadhi azu. . bhavya | au., kSA.. | saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. 11 4 aparyApta | 1 1 4 thA. saM. apa. aparyApti na, paM. sa vai mi.,kA. napuM. mati,zruta asayama cakSu, acaca kA. avadhi avadhi zu. azu.. jainendra siddhAnta koza 2 bhavya |kSA., kSayo. 1 | 2 | 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. anA. 03 2. prathama pRthivI-(dha. 2/1,1/457-464) sAmAnya 4 1-4 na. | paM. saM.pa.6 paryApti 10 paryA0ke / saM.apa.6 aparyApti 7 aparyA ke trasa | mana 4, napuM. vacana4,vai.2, kA.1 3 jJAna, 3 ajJAna asaMyama cakSu, acaca avadhi kR.kA. kA. bhavya abhavya saMjJI | AhA.sAkAra) anA. anA. 2 paryApta 4 1 / 1-4 / saM.pa. paryApti na, | paM. trasa mana4,baca.4, napuM. asaMyama cakSu, acakSu kR. kA. bhavya 3 jJAna, 3 ajJAna / avadhi abhavya | saMjJI AhA. sAkAra anA. 3 aparyApta 2 1 6 144 saM. apa. aparyApti | na. | paM. | trasa vai. mi.,kA. na. | 3 jJAna, asaMyama cakSu, acakSu kA.kA.| bhavya |kSA. kSayo.! saMjJI | AhA.| saakaar| kumati, avadhi zu. abhavya | mithyA. anA. |anA, 2. sat viSayaka prarUpaNAeM kuzruta
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa | | paryApti prANa saMjJA indriya kAya | yoga veda kaSAya jJAna saMyama | darzana bhavya samya. saMjJirava AhA. upayoga | 1 sAmAnya 1 | 2 | 66 | 10/ 74 mithyA. saM.pa 6 paryApti | 10 paryA. ke / na. saM. apa. 6 aparyApti 7 apa. ke / paM. / trasa mana, vaca.4, na. vi.2, kA.1 ajJAna asaMyama cakSu, acakSukA . bhavya, | mithyA, | saMjJo AhA. sAkAra abhavya anA, anA. mithyA. saM.pa. paryApti 61 aparyApta | 1 1 6 mithyA.saM. apa. aparyApti hhh trasa mana4, vaca.na. / ajJAna asaMyama cakSu, acakSu| kR. kA. bhavya, mithyA. | saMjJI | AhA. | sAkAra abhavya anA. 14 2 2 21 trasa | vai.mi., napu kumati, asaMyama cakSu, acazca kA. bhavya, mithyA. | saMjJI kuzruta abhavya anA. sAkAra / 10 |7| 2 sAmAnya 1 1 6 (paryA. sAsA.saM. pa. paryApti paM. sa mana4, vaca.4 napuM. ajJAna asaMyama cakSu, acakSu kR. kA. bhavya sAsA. saMjJo AhA. | sAkAra anA. jainendra siddhAnta koza 83 sAmAnya 1 1 6 (paryApta | mizra. | saM.pa. paryApti | paM. trasa mana4, baca 4 napuM. mizra jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acazca kR. kA. bhavya / mizra saMjJo AhA. sAkAra hI) anA. / 14 sAmAnya 1 2 6 /6 / 10/7 |4|1 avi. saM. pa. 6 paryApti | 10 paryA, ke na, saM. apa. 6 aparyApti 7 aparyA, ke / paM. | trasa jJAna mana4, vaca.4 napuM. vai.2, kA. asaMyama cakSu, acakSu. avadhi kA. bhavya kSA., kSayo., saMjhI | AhA- | sAkAra anA. anA, |104 paryApta 116 avi. saM.pa. paryApti / na. | paM. samanaTa, baca.4.na. mati, zruta, asaMyama cakSu, acaca- kR. kA. bhavya kSA..kSayo.. saMjJI | AhA. sAkAra avadhi avadhi au. / 114 aparyApta 1 1 6 abi. saM. apa. aparyApti 2. sat viSayaka prarUpaNAeM na. | paM. - trasa vai.mi.,kA. napuM. mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu. avdhi| avadhi kA, zu... kA. bhavya kSA.,kSayo., saMjJI AhA. | sAkAra anA. anA.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA0 4-22 jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa H. guNa sthAna paryA guNa jIva aparyApta sthAna samAsa r 2. dvitIya pRthivI. 21/11/463-400) saamaany| paryApta 1 sAmAnya aparyApta 1 51 paryApta 4 1-4 4 2 4 6/2 10/7 1-4 saM. pa. 6 paryApti 10 paryA. ke saM. apa. 6 aparyApta | 7 aparyA ke 1 saM. pa. paryApti 1 mithyA saM apa aparyApta 6 1 aparyApta 1 1 6/6 nimyA 6 paryAta paryApta 2 1 1. mithyA. saM, pa. prANa 10/7 10 paryA ke saM. apa. 6 aparyApta 7 aparyA. ke 6 parmAdhi 1 mithyA saM. apa. aparyApta 10 7 10 7 4 4 4 4 4 gati indriya kAya 1 or 15 na. 1 1 na. or h 1 na. 1 na. 1 na. 1 1 paM. 4. 4. vo paM. 1 or b paM. 1 a yoga 1 11 trasa mana 4, vaca, 4 napuM. vai.2, kA. 1 1 trasa wat ba 20 prarUpaNAe~ 1 trasa mana 4, vaca. 4 napuM. be. 1 veda kaSAya___ w to 1 4 1 4 2 1 4 vai.mi., kA. napuM. 1 11 trasa mana4, baca4 napuM. bai. 2, kA. vai. 1 1 4 1 trasa mana4, baca, 4, napuM. 1 4 1 4 1 trasa vaimi kA napuM. jJAna saMyama 6 1 3 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu. aAna avadhi 6 3 jJAna 3 ajJAna darzana 3 ajJAna lezyA va. bhA. 3 1 kR., kA., zu. 3 1 1 asayama cakSu, acakSu kR. kA. avadhi 2 kA, bhavya, abhavya 2 2 2 2 1 1 kumati, asaMyama cakSu, acakSu laM kA. bhavya, abhavya 3 1 bhavya kR.kA., zu. 2 bhavya, abhavya 2 asaMyama cakSu, acakSu kA bhavya abhavya 2 3 1 2 1 1 2 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu kR kA bhavya, abhavya 2 1 2 1 2 kumati. asaMyama cakSu, acakSu kA, bhavya, yeongeo abhavya samya 5 kSA. ke binA 5 kSA. ke binA 1 midhyA, 1 miSyA 1 mithyA. saMjJitva AhA. upayoga 2 2 saMjJI AhA, sAkAra, anA, anA, 1 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA. 1 2 2 saMjJI AhA, sAkAra, anA. anA. 1 saMjJI 1 saMjJI 2 2 AhA, sAkAra, anA. anA, 1 AhA. 2 sAkAra, anA. 1 2 2 mithyA saMjJI AhA sAkAra anA. anA. sat 169 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza . mAgaNA vizeSa 6. guNasthAna | jIva paryApta guNa aparyApta sthAna samAsa 2 sAmAnya 1 1 (paryA. sAsA.saM.pa. (1) 3 sAmAnya 1 ( paryA. mizra saM, pa. hI ) 64 sAmAnya 4 SaSTha 5 1. 1 (paryA. aki. saM. 1. ho / 2 caturtha paMcama saptama 4. tRtIya se hama pRthivI 2/1.1/400 ) 1 tRtIya pRthivI " 15 paryA 6 paryApti sAmAnya 5 1-5 6 paryA 6 paryApti I 2. tiryaca gati 1. tica sAmAnya (pa. 2/11/002-482) 1 prANa 10 10 10 11 / / saMjJA 4 4 20 4 14 6 pa / 6 apa 10/7; 6/7 4 5 . /5 apa. 167/5 24 1/4 pa 6/4/3 gati 1 na. or 1 na. 1 na. or 1. ti. indriya kAya 1 1 1 paM. 1 trasa 1 trasa 1 trasa yoga 1 6 mana4, baca4, napuM. paM.1 to 20 prarUpaNAe~ veda mana 4, baca 4 na 21 11 mana4, vaca4 au. 2. kA. ha mana 4, vaca, 4 napuM. vai. 1 sarvatra dvitIya pRthivI bada Klke 1 4 4 30 14 3 4 jJAna 3 ajJAna 1 saMyama / / TI dakSana i 3 1 1 1 jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu kR. kA. bhavya mizra 4 3Ana 3 ajJAna deza saM 1 2 1 1 1. asaMyama cakSu, acakSu kR. kA. bhavya | lezyA 3 1 3 1 1 1. 2 jJAna asaMyama cakSu, acakSu kR. kA. bhavya o., kSayo, avadhi / / dra. bhA. / / 2 3 asaMyama cakSu, acakSu avadhi 1 2 ku. kA. h :: bhavya nI. nI. kR. kR. " kR. hi samya 2 bhavya, abhavya 1 sAsA. 1 mizra / / [ ] saMjJitva AhA, upayoga saMjJI 1 2 AhA sAkAra, anA, 1 2 saMjJI AhA, sAkAra, anA. 1 1 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA. dvitIya pR. bata 1.1 11 2 2 sajJI AhA. sAkAra, asaMjJI anA, anA, sat 170 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza / mArgaNA vizeSa 3 x guNa sthAna 6 paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa x paryApta x aparyApta 3 1,2,4 4. 1 sAmAnya 1 5 7 1 - 5 | paryA 1 paryA mithyA. 2 paryApta 1 aparyApta 1 7 2 sAmAnya 1 sAsA, 7 1 mithyA paryA apa. 1 sAsA. 7 mithyA. apa. paryApti 6.2.4 paryApta 1 saM. pa 14 6 1, 6 apa. 10/7: 6/7 4 5 pa., 5 apa 4 pa 4 apa 8/6: 7/5; 6/4; 4/3; 6.2.4 paryApti 6. 5,4 7/7; 6/5 4 aparyA4/2 6,5.4 aparyA 2 6/6 saM. pa. 6 paryApti saM, apa 6 aparyApta prANa paryA 10,6,8,4 7, 6.4 saMjJA 10,6,8,4 7, 6, 4 7/7: 6/5 : 4 10/7 10 paryA. ke 7 apa ke 10 30 4 gati indriya kAya 1 l- - ti. ti atti ti. a ~ 1 ti. 1 ti. 1 ti. 5 1 1 paM. 1 trasa 1 trasa yoga ha mana. 4, vaca 4 au. 1 2 au. mi., kA. 11 | mana. 4, vaca. 4 au. 2, kA. 1 6 mana. 4, vaca.4 bau. 1 20 prarUpaNAeM 2 art. fa.. kA. 11 mana. 4, baca. 4 au. 2, kA. 1 ha mana. 4, vaca. 4) bau. 1 veda 3 4 __ 3 | 4 3 4 20 4 3 3 4 3 | 4 3 4 6 3 jJAna 3 ajJAna saMyama jJAna 5 1 3 kumatirabhuta asaMyama cakSu aca mati, zruta adhi avadhi 3. ajJAna 3 ajJAna darzana 3. ajJAna 2 | 3 asaMyama, cakSu, acakSu, deza saM. avadhi 3 ajJAna 1 2 asaMyama cakSu, acakSu manikRta asaMyama cakSu, ac 1 asaMyama cakSu, acakSu 1 2 asaMyama, cakSu, acakSu 1 2 asaMyama cakSu, acakSu lezyA dra. bhA. 23 azu. 2 3 kA., zu. azu bhavya 2 bhavya, abhavya 2 bhavya, abhavya 2 4 bhavya, mi., sA. abhavya kSA, kSayo. 2 bhavya, abhavya 2 bhavya, abhavya bhavya, samya 1 bhavya, 6 1 midhyA 1 mithyA 1 sAsA, saMjJitva AhA. upayoga sAsA. 2 1 2 saMjJI AhA. sAkAra, asaMjJI anA. 2 2 2 sajJI AhA, sAkAra, asaMjJI anA. anA. 2 2 2 saMjJI AhA sAkAra, asajJI. anA. anA. 1 2 2 2 mithyA saMjJI AhA., sAkAra. asaMjJI anA. anA. 2 1 2 saMjJI AhA. sAkAra, asajJI anA. 2 2 saMjJI AhA.. sAkAra, anA. anA. ~ saMjJI 1 2 AhA sAkAra, anA. sat 171 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa paryApta | euax lak guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 6 2 aparyApta 1 1 10 3 sAmAnya ! 1 ( paryApta mizra hI) 194 sAmAnya 1 avi sAsA, saM. apa aparyApta (17 apa) (de. janma) 1 saM. pa. paryApti 12 4 paryApta 1 avi 13 4 aparyApta 1 14 5 sAmAnya 1 2 6 paryApti saM. pa. (saM apa. 6. aparyApta rlob -sgrog - blog sbyo1ngkrgos sbyob saM. pa. paryApta 1 1 ani saM apa aparyA 1 (paryAta 5 vA~ saM pa | paryApta (1) 2. paMcendriya tirvaca (pa. 2/9.9/483-462) (sAmAnya 5 4 1-5 saM. pa., saM. apa. asaM pa asaM apa. prANa 6 10 to/o 10 paryA, ke 7 apa ke 6 10 * 10 4 6/5 6 pa., apa. | 10/7 51. apa. 6/7 x 4 20 20 4 10/06/74 gati 1 si. at no ti. aixo ti at ro ti. al' no ti. 1 ti. indriya kAya 1 paM. A. or b pa. 1 pa. ..A. 9. no or o A. paM. 1 trasa 1 2 sao mi. ka 1 trasa trasa yoga 1 trasa 20 prarUpaNAeM 1 trasa 1 6. trasa mana4, vaca, 4 o. 1 6 mana4, vaca4 au. 1. 2 au. mi. kA. 1 ha mana. 4, baca.4 zrI. 1 da kaSAya 11 3 4 mana4, vaca, 4. bI.12.1 11 mana4, baca4 au. 2.kA. 3 4 3 | 4 2 3 4 1 4 pu. 3 4 jJAna 3 / 4 saMyama 1 2 2 3 kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA azu zu. 3 jJAnAjJAna asaMyama mizra darzana cakSu. acakSu 3 1 mati, buta, asaMyamaH ca anadhi 3 avadhi 3 1 3 mati, zruta.. asaMyama, cakSu, acakSu avadhi avabhi lezyA dra, bhA. 6 2 3 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu. 3 ajJAna deza. saM. avadhi ww 6 6 bhavya 1 bhavya 1 bhavya 1 bhavya 3 1 1 3 2 1 mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu kA kA bhavya avadhi avadhi zu. 3 3 1 mati, zruta, saMyamAcakSu, acakSu anadhi saMyama avadhi 1 bhavya 1 zubha bhavya 62 bhavya, abhavya samya, saMjJitva AhA. upayoga 1 sAsA, 1 mizra 1 saMjJI 1. saMjI 3 2 2 o. kSA. saMjJI AhA. sAMkAra, kSayo. anA. anA. 3 1 1 2 au. kSA. saMjJI AhA. sAkAra, kSayo. anA, 2 kSA, kSayo. saMjJI V 2 2 AhA sAkAra. anA. anA. 1 2 AhA. sAkAra, anA, 2 o. kSayo, saMjJI 2 2 AhA. | sAkAra, anA. 2. anA, 1 AhA. sAkAra, anA. 2 2 saMjJI, AhA, sAkAra. asaMjJI anA anA. sat 172 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ -
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ lezyA paryApta | guNa | jIva / guNa sthAna gati indriya kAya paryApti yoga prANa darzana kaSAya veda jJAna saMyama saMjJitva AhA. upayoga bhavya | samya, samAsa 10/6 paryApta | 5 | 2 65 | | 1-5 saM. pa. 6 paryApti asaM. pa.5 paryApti vasa mana 4, vaca au.1 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu 3 ajJAna deza. saM. avadhi bhavya, abhavya saMjJI AhA. sAkAra, asaMjJI anA.. |paM. trasa | au, mi., kA. kumati kuzruta asaMyama caznu, acazca kA. 3 jJAna avadhi zu. 1 ti. vya, mi., sA., saMjJI AhA.. sAkAra, abhavya kSA. kSayo. asNjnyii| banA. anA.) | 1 - 2 2 2 bhavya, mithyA. saMjJI AhA.. sAkAra abhavya asaMjJI | anA, | anA. 1 paM. ajJAna asaMyama cakSu, acakSu 3 aparyApta 3 | 2 6 /5 / 1,2,4 saM.apa.6 paryApti 7 asaM.a. 5 aparyApti |4|1 sAmAnya 1 4 6/5 .10/7,6/014 mithyA. saM.pa.6 paryApti | saM. apa. 6aparyApti | asaM.pa. 5 paryApti asaM.a. 5aparyApti 51 paryApta 1 / 2 / 6/5 / 10/8 mithyA..saM. pa. 6 asaM. pa. 5 vasa mana4, vaca.4 au.2, kA.1 jainendra siddhAnta koza 173 ti. / / ajJAna aMsaMyama cakSu, acazca / paM. | vasa mana,vaca.4 au.1 bhavya, mithyA, saMjJI AhA.. sAkAra, abhavya asaMjJI anA. paM. | trasa au, mi, azu. 1 / 2 23 2 1 2 / 22 kumati kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA. bhavya, mithyA. saMjJI, AhA..sAkAra. asajJI anA. anA. zu. abhavya 61 apryaapt| 1 / 2 / 6/ saM. apa. asaM.a.] |72 sAmAnya| 1 | 2 / 6/6 / 107 sAsA.saM.pa.6 paryApti 10 saM. apa.6aparyApti 7 m / ti - paM paM. asa ajJAna asaMyama cakSu, acakSu bhavya / sAsA. saMhI AhA. sAkAra, vasa mana4, vaca.4 au.2, kA. / / 82 paryApta 1 6 | sAsA.saM.pa. paryApti 10 |4|11 - 1 | ti. . | trasa mana4,vaca 4 au.1 | ajJAna basaMyama cakSu, acakSu / bhavya / sAsA. | saMjJI | AhA. sAkAra anA, 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza . mArgaNA vizeSa saM. guNasthAna paryApta guNa aparyApta sthAna 6 2 aparyApta 103 sAmAnya 11 4 sAmAnya 1 1 (paryA, mizra saM, pa. (1) 12 4 paryApta 13 4 aparyApta jIva samAsa 1 1 sAsA. saM. apa aparyApti 1 avi 1 avi paryApta 6 paryAThi 2 6/6 saM. pa. 6 paryApti saM. apa apaThi 1 saM. pa. paryApta * 1 1 6 avi saM. apa aparyApta prANa 7 10 10/7 10 10 saMjJA 4 4 x 4 4 gati indriya kAya ard 1 ti. 1 vi. 1 ti. 1 ti. 1 paM. 1 1 or b paM. 1 paM. ~ 1 1. 1 trasa 20 prarUpaNAe~ yoga 2 art., fr., kA. 1 6 trasa mana4, vaca. 4. ka. 1 1 trasa 1 11 trasa mana4, baca. 4, au. 2, kA. 1 1 trasa mana4, baca 4, pro. 1 m veda kaSAya 3 4 3 4 3 4 3 | 4 1 4 2 au., mi, pu. kA. jJAna 3. llh saMyama 1 2 jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu mitra, darzana 2 1 kumati, kuzruta asaMyam cakSu, acakSu kA. zu. 3 3 1 mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu avadhi avadhi or 3 1. 3 nati zruta, asaMyama a avadhi avabhi lezyA dra. bhA. 2 3 azu. bhavya 1 bhavya yaa bhavya 1 bhavya 1 bhavya 3 2 1 1 3 mati, zruta.. asaMyama cakSu, acakSu kA kA bhavya avadhi zu. avadhi sabhya, saMjJizva AhA. upayoga sAsA. 1 mizra 3 au, kSA, kSayo 1 2 2 saMjJI AhA sAkAra, anA. anA. $~ 1 1 2 saMjJI AhA sAkAra, anA, 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra. anA. anA. 3 au, kSA, saMjJI kSayI. 1 2 AhA sAkAra anA. 2 2 kSA., kSayo. saMjJI AhA. | sAkAra anA, anA. sat 174 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM mArgaNA divasa paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa lezyA guNa sthAna paryApti prANa gati indriya kAya yoga / jJAna kaSAya saMyama darzana bhavya | samya, saMjJitva AhA. upayoga dra.bhA. / 145 sAmAnya 116 (paryA. 5 vA~ saM. pa. paryApti / ti. zubha bhavya au., kSayo.| saMjJI | trasa mana,vaca.4, au.1 mati., zruta, deza saM. cakSu, acakSu| avadhi avadhi AhA. sAkAra, anA 3. paMcendriya tiryaMca yonimati -(dha. 2/1,1/463-500) 1 / 1 / 11 / 14 | paM. | vasa mana4,ca.4trI au.2, kA.1 6 2. jJAna asaMyama cakSu, acaznu 3 ajJAna dezasaM. abadhi 5 2 / 2 2 bhavya, kSA. binA saMjJI, AhA. sAkAra, abhavya | asajJo anA. anA. jainendra siddhAnta koza sAmAnya 5 / 4 / 6/5/10/958/74 1 1-5 saM. pa. 6 paryApti 10 saM. apa. aparyApti asaM.pa. maryApti asaM. aparyApti | apa. paryApta 5 2 65 10/8 1- sa. pa. 6 paryApta amaM, pa. 5paryApti hai 175 ti. paM. / sa mana.4,vaca, strI au. 1 3 jJAna asaMyama caznu, acazca 3 ajJAna deza saM. avadhi bhavya, kSA. binA saMjJI AhA. sAkAra, |abhavya asaMhI anA. 3 2 aparyApta : 2 2 65 mithyA saM. apa6aparyApti sAsAagaM. aparyApti 77 7 41 1 ti. paM. azu. 1 2 14 2 1 / 2 23] sa | au., mi. strI kumati,kuzruta asaMyama caznu, acaznu | | bhavya, mithyA..saMjhI, AhA. sAkAra, kA. abhavya sAsA. asaMjhI anA. anA. | - apa. 41 sAmAnya 14 6/ 510/7,6/ 74 1 1 1 / 11 143 | mithyA saM.pa.6 paryApi | | ti. paM. sa mana4.vaca4. strA ajJAna asaMyama caznu, acakSu saM. apa aparyApti au.2, kA.1 asa.pa. paryApti | asaM. aparyApti apa. bhavya, mithyA saMjJI, AhA.sAkAra, abhavya asaMhI anA, anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat guNa sthAna paryApta guNa jIva | paryApti / prANa 5 aparyApta sthAna | samAsa | gati | indriya kAya | yoga kaSAya (lezyA / dra.bhA. bhavya jJAna saMyama | darzana samya. saMjJitva AhA. upayoga 106 11 paryApta 1 2 / 6/5 mithyA saM. pa. | 6 paryApti asaM.pa. 5 paryApti 10 | pa. trasa mana4, vaca.4 strI au.1 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu bhavya | mithyA abhavya saMjI, AhA. sAkAra, asaMjJI anA. 7/7 61 aparyApta 1 2 6/5 mithyA | saM. apa.6 aparyApti asaM. 5 aparyApti paM. trasa au mi.,kA. strI kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA. bhavya, mithyA abhavya saMjJI AhA., sAkAra, asaMhI anA. | anA. |7|2 sAmAnya 1 2 66 / 10/7 sAsA. | saM. pa. 6 paryApti | |saM apa. 6 aparyApti / paM. ajJAna asaMyama cakSu, acaca bhavya | sAsA, vasa mana4, baca.4 strI au.2, kA.1 saMjJI AhA. sAkAra, anA, anA. jainendra siddhAnta koza 176 182 paryApta / 1 / sAsA. saM.pa. paryApti | paM. ajJAna asaMyama cakSu, acakSu / | bhavma sAsA, vasa mana4, vaca,4 strI au.1 / saMjJI | AhA. sAkAra, anA. 7 41 12 aparyApta 1 / 1 6 sAsA.. saM. apa. aparyApti paM. | trasa au.mi., kA.strI kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA. bhavya ra sAsA, | saMjJI AhA. sAkAra, anA. anA. 103 sAmAnya 1 1 6 paryApta | mizra | saM. pa. paryApti paM. vasa mana4, vaca.4strI jJAnAjJAna. asaMyama cakSu, acakSu mizra / bhavya | mizra 'saMjJI AhA. sAkAra, anA. 1041 114 sAmAnya 1 / 1 6 / (paryApta avi. saM. pa. paryApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ " | paM. | jJAna vasa mana4, vaca.4strI au.1 asaMyama cakSu, acakSu avadhi bhavya / au.kSayo.| saMjJI | AhA. sAkAra, anA.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ mArgaNA vizeSa bhA04-23 sat / ma. paryApta | guNa jova lezyA da. bhA. bhavya. samya. saMjJirava AhA. upayoga | prANa gati indriya kAya / yoga kaSAya paryApti aparyApta sthAna mamAsa jJAna saMyama dazana - - 1125 sAmAnya 1 / 1 / (paryApta | 5 vaoN saM. pa. paryApti paM. / jJAna zubha bhavya au., kSayo. saMjJI sa mana4, baca.4 strI | au.1 deza. saM. caznu, acakSu, abadhi. AhA. sAkAra, anA. 2 14 2 trasa | au. mi., napuM / kumati. fru 7 | 4. nandhyaparyAptaka tiyaMca-(dha. 2/2,1501 ) sAmAnya 1 - 26/ 57741 - 1 (aparyA mithyA saM. apa. 6 aparyApti ti. asaM.5 aparyApti apa. |3. manuSya gati-- | 1. manuSya sAmAnya-(dha.2/1.1/502-512) 1 / 2 23 2 1 2 2 - 2 asaMyama cakSu, acakSu bhavya mithyA. sajJI AhA. sAkAra, abhavya asaMjJo anA. anA, 177 jainendra siddhAnta koza sAmAnya 14 / 2 / 4/6 - 10/ saM. pa.6 paryApti / 10 saM apa. 6 aparyApti manu. | paM. trasa mana4, vaca. au.2,A.2, kA.1 / akaSAya alezya - bhavya abhavya | saMjJI AhA. sAkAra, asaMjJI anA. anA, yugapada saM.pa., paryApti manu. | paM. vasa mana4, baca.4 au.1, A.1la akaSAya alezya bhavya abhavya saMjJI | AhA. sAkAra | anubhaya anA. yugapat / aparyApta 1,2.4 1 . 6. ! 6,13 saM. apa. aparyApti 7 4 1 | 1 . 1 | paM. trasa au. mi., AhA. apagata akaSAya 8 vibhaMga va asaMyama mana: binA sA., che..yathA kA. zu. bhavya mi., sA. saMjJI AhA. sAkAra abhavya kSA..yo. anubhaya anA. anA, yugapata 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM saMta lezyA paryApti saMjJA gati indriya kAya yoga guNasthAna jJAna kaSAya saMyama darzana / paryApta | guNa jova aparyApta sthAna | samAsa bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga beda dra, bhA. |4|1 sAmAnya 1 2 / 6/6 mithyA. saM. pa.6 paryApti saM. apa.6 aparyApti manu. ka. sa / ajJAna asaMyama cakSu, acakSu mana, vaca.4 au 2, kA.1 / bhavya, mithyA | saMjJI AhA. sAkAra abhavya anA. anA. 51 paryApta 11 / mithyA. saM. pa. paryApti manu. | paM. ajJAna asaMyama caca, acakSu | bhavya, | mithyA. | saMhI AhA. | sAkAra vasa mana, vaca 4, au.1 abhavya anA, 61 aparyApta 11 / 6 [mithyA saM. apa. aparyApti mana. | paM. / trasa au.mi., kA. kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu Talth vya, mithyA | saMjJI AhA.sAkAra. anA. anA. abhavya jainendra siddhAnta koza 178 178 72 sAmAnya 1 2 sAsA.saM.pa. paryApti saM. apa. 6 aparyApti 10/7 10 7 manu., paM. sa ajJAna asaMyama cakSu, acakSu / bhavya, sAsA. mana, vaca.4/ au.2. kA. saMjJI AhA. sAkAra.' anA. | anA, 82 paryApta 1 1 ] |sAsA., saM. pa. paryApti / paM. sa ajJAna asaMyama cakSu, acakSu bhavya, mana, vaca.4 au.1 sAsAM. saMhI AhA. . |anA. 3 4 12 aparyApta 1 1 6 sAsA, saM. apa. aparyApti 1 paM. 1 trasa 2 o.mi., kA.. 2 / 1 / 3 kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu m kAzu. 23 1 bhivya / sAsA, | saMjJI AhA. sAkAra anA, anA | 103 sAmAnya 1 1 6 (paryApta mitra saM.pa. paryApti 10 41 manu. | paM. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM - / bhavya mizra vasa mana4, vaca4 au.1 | jJAnAjJAna- asaMyama cakSu, acaca | mizra saMjJI AhA.sAkAra anA.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM mArgaNA vizeSa sat sajJA kSAya lezyA dra. bhA. bhavya FparyApta guNa / jIva 5. aparyApta sthAna samAsa jJAna | saMyama darzana gati indriya kAya | yoga paryApti / prANa saMjJikha AhA. upayoga samya. / 11/4 sAmAnya 1 2 6/6 / avi. saM. pa. 6 paryApti / saM.apa. | 6 aparyApti 10/7 10 bhavya / trasa mana4, vaca.4. au.2, kA.1 mati. zruta, asaMyama cakSu. acakSu avadhi avadhi au.,kSA, saMjhI AhA. sAkAra kSayo. anA, anA. 124 paryApta : 1 1 / avi. saM. pa. paryApti paM. manu sa / bhavya mana, vaca.4 au.1 mati. zruta, asaMyama cakSu, acakSu avadhi avadhi 2 / au., kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra, kSayo. anA. 13 | 4 | aparyApta 7 1 / 1 6 avi. saM. apa. aparyApti manu. | paM. sa au.mi., pu. mati. zruta, asaMyama cakSu, acakSu avadhi avadhi bhavya kSA., kSayo. saMjJI AhA. sAkAra, anA. anA. kA. jainendra siddhAnta koza 179 manu. zubha.. paM. trasa (paryA. 5vA~. saM. pa. paryApti ho) mana4, baca4, au.1 mati. zruta, deza. saM. cakSu. acakSu avadhi avadhi kSayo. bhavya | au., kSA. | saMjJI AhA. sAkAra, anA - - - - - - - - odhavat 25 6- sAmAnya 14 (paryApta apa.) 2. manuSya paryApta-(dha. 2/1,1/512) | - - - - - oghavat - - - - - - - - - - / 11- sAmAnya - 14 paryApta va aparyApta 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ manu, napu.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ mArgaNA vizeSa | | paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa lezyA Elk paryApti / prANa gati indriya | kAya yoga veda jJAna bhavya / samya. saMjJitva AhA. upayoga kaSAya saMyama darzana dra bhA. in 3. manuSyaNI-(dha. 2/1,1/13-530) sAmAnya| 14 / 2 6/6 saM.pa.6 paryApti saM. apa. 6 aparyApti 10/ 74 1 1 10 manu | paM. 7 1 11 / 14 sa mana4. vaca.4,strI. manaH binA pari. au.2, kA.1 alezyA - bhavya, saMjJA AhA., sAkAra anubhaya anA. anA. . apagata akaSAya abhabya binA - | saM. pa. ' paryApti / manu. paM. | vasa mana4, vaca, strI au.1 manaH binA pari. binaa| akaSAya apagata bhavya, abhavya alezyA |saMjJI AhA. sAkAra anA. yugapata jainendra siddhAnta koza 180 - |3] aparyApta 3 / 1 / 1,2,13 saM. apa. aparyApti / manu. | paM. | sa | au.mi., strI. kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA. kevala yathA. | kevala zu. bhavya, mi., sA. | saMjJI AhA., sAkAra abhavya kSA, anubhaya anA, anA. akaSAya - apagata 8 41 sAmAnya 1 | 2 | 66 mithyA. saM. pa.6 paryApti / saM.apa.6 aparyApti 107 |4| 1 1 1 paM. 1 / trasa mana, vaca.4strI au.2, kA.1 manu. 11 2.2 bhavya, mithyA | saMjJI AhA., sAkAra abhavya anA. ] anA. | ajJAna asaMyama cakSu, acaca |51 paryApta / 1 / 1 6 mithyA saM.pa.| paryApti manu paM. | ajJAna asaMyama cakSu, acazca sa mana, vaca 4,strI au.1 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ bhavya, mithyA. saMjJI AhA. sAkAra abhavya
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ guNa sthAna mArgaNA vizeSa paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa gati | indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana lezyA | bhavya / samya. saMjJitva AhA. upayoga 61 aparyApta 1 1 6 mithyA sa. apa. aparyApti trasa au. mi., strI kA. kumati,kuzruta asaMyama yakSu, acakSu kA. kAra azu. bha. abha. mithyA, saMhI AhA., anA. anA.. - 72 sAmAnya 1 2 / 6/6 sAsA saM.pa.6 paryApti saM.apa. | 6aparyApti manu. paM. samana 4, strI kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu bhavya | sAsA. * 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA. anA. 7 / * * 82 paryApta 1 / 1 / 6 sAsA | saM. pa. paryApti trasa kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu bhavya mana 4, strI vaca. 4, au.1 1 / 1 1 / 2 sAsA. ! saMjJI AhA.sAkAra, anA. jainendra siddhAnta koza 181 1. 2 aparyApta 1 1 / 6 sAsA saM. apa. aparyApti manu. paM. sa | au. mi., strI 2 2 |3 kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA, vya m azu. sAsA. saMjJI | AhA. sAkAra, anA. anA. / 103 sAmAnya 1 / 1 / 6 (paryA. mizra saM.pa. paryApti | paM. | mizra sa | mana 4, strI vaca, 4 au.1 jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu / mizra saMjJo AhA. sAkAra, anA. 11 4 sAmAnya (paryA. avi. saM.pa. paryApti / manu. paM. bhavya trasa | mana 4, strImati, zRta. asaMyama cakSu, acakSu vaca. 4 avadhi avadhi au.1 au..kSA. saMjJI | AhA- sAkAra anA. | 125 sAmAnya 1 1 6 (paryA. 5 vA~. saM. pa. paryApti manu. pa. sa / mati.. zruta. deza. saM. cakSu, acakSu, avadhi avadhi zubha, bhavya ) au., kSA. | saMjJo AhA. | sAkAra 2. sat' viSayaka prarUpaNAe~ ho) baca. 4 anA. au.1
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa saM. 15 guNa sthAna 1936 sAmAnya 1 17 16 14 7 sAmAnya F/11 paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 111/3 A1/3 6 ( paryApta 6 ThA. saM. pa. paryApti 96 6 / sAmAnya Cho 120 6/0 1 { 6 (paryAta . saM. pa. paryApti ho) 1 sAmAnya 1 (paryApta sva. saM. pa. 3 ar bi 1 1 6 (paryAta ma. saM.pa. paryApta hI ) S "3 6 paryApta 55 33 paryASThi 13 prANa 10 10 10 deg sajJA 4 1 1 manu. paM. T. minA . binA #t. aft. ~ gati indriya kAma pAra. 1 manu. 1 manu. 1 manu. s k 1 paM. 1 paM. 1 trasa 1 trasa yoga 1 { prasa mana4, vaca, 4, khI au. 1 1. trasa 20 prarUpaNAe 1 4 1 4 mana4, baca. 4, khI au. 1 kaSAya ha 14 mana4, baca. 4, sro bo. 1 ha mana4, baca, 4, strI bI. 1 1 4 oPubl aga 30 bh 2 mAna lo. jJAna saMyama darzana 3 2 mati, zruta, sA., che, cakSu, acakSu, avadhi avadhi : 3 2 3 mati, zruta, sA., che, cakSu, acakSu, anadhi avadhi 2 3 1 mati, puta sA . ac avadhi avadhi 3 2 3 mati, zruta, sA., che. cakSu, acakSu, avadhi avadhi >> lezyA dra. bhA. 1 zubha bhavya 1 zubha bhavya 6 1 *. bhavya " 19 1 bhavya 1 bhavya sabhya saMjJitva AhA upayoga 3 o., kSA, kSayo. 1 1 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. 3 1 2 au, kSA. saMjJI | AhA. sAkAra, kSayI. anA. 2 2 3 1 o., kSA., 'saMjJI AhA. sAkAra anA. 2 1 2 au, kSA. saMjJI AhA sAkAra anA. m " 33 4 182 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa / 20 prarUpaNAe~ lezyA guNa sthAna paryApta | guNa | jova / paryApti . aparyApta sthAna | samAsa | prANa gati indriya kAya saMjJA yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya samya, saMjJitva | AhA. upayoga dai.bhA. 21 10 sAmAnya 1 / 1 / (paryApta | 10vA~ saM. pa. | paryApti paM. zu. bhavya trasa mana4,vaca.4 au.1 L *mati, zruta, sU. sA. cakSu, acakSu avadhi ! avadhi au. kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra anA. 22 11 sAmAnya 1 / 1 6 (paryApta | 14vA~ | saM.pa. paryApti / 100 1 meM manu 1 / paM. | ......... asaM. deg ... 1 sa mana4,vaca.4 au.1 apagata akaSAya . |mati, bhuta, | yathA, cakSu,acakSu. | avadhi avadhi 2 / 1 1 / 2 zu. bhavya | au. kSA. | saMjJI | AhA. | sAkAra anA. jainendra siddhAnta koza 183 23 |12 sAmAnya 1 .1 / (paryApta | 12vA~ saM. pa. paryApti apagata 0 akaSAya . zu. bhavya __ asaM. pa. | trasa mana4, vaca.4, au.1 mati, zruta., | yathA avadhi kSA. cakSu, acakSu avadhi saMjJI | AhA. | sAkAra / anA. _ 24 13 sAmAnya 1 / 2 /2 6/ 64 (paryApta | 13vA~ saM. pa. 6paryApti saM. apa. 6aparyApti 2 asaM.. manu paM. sa kevalajJAna | yathA, keraladarzana | zu.| bhavya kSA. manara, baca.2/au.2, kA. apagata akaSAya anubhaya, AhA.sAkAra, anA, anA, yugapat 2014 sAmAnya 1 / 1 / / ( paryApta | ayo. saM. pa. | paryApti | Ayu. asaM. 0 manu paM. trasa | ayoga apagata 0 akaSAya . kevala yathA, | kevaladarzana bhavya / alezya kSA. anubhaya AhA. sAkAra, anA. yugapatra 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM |mArgaNA vizeSa / sat lezyA paryApta guNa | jova aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa saMjJA gati indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga dra. bhA. gaNa 4 labdhaparyApta manuSya-(dha. 2/1,1/531) | aparyApta 1 / 1 / 6 mithyA saM. aparyApti apa. manu. paM. / 2 142 1 / trasa | au. mi, napuMkumati,kuzruta asaMyama kA, kA. azu bhavya abhavya mithyA saMhI AhA sAkAra anA, / anA. Arya mlekSa khaNDake manuSya-(ti. pa./1/2634-2643) - hai 10/ 74 1 / manu. 1 paM. | sAmAnya 14 / 2 6/6 saM. pa. 6paryApti saM.apa.6 aparyApti la.apa., 6 aparyApti trasa / _ vai, dvi. | binA yaveda akaSAya ra alezya bhavya abhavya saMjhI | AhA, sAkAra anA, anA. yugapata. 2 14 bharate- rAvatake 10 | manu. paM. | trasa / 2 6 /6 saM.pa. 6 paryApti | saM.apa.6 aparyApti la,apa. . jainendra siddhAnta koza - aveda akaSAya 8 bhavya abhavya alezya / 2 / 2 / saMjJI AhA, sAkAra anA. anA, yugapat 278 kSetra |3 // , videhake 160 kSetra | manu. paM. / trasa | vai.dvi. 14 / 2 / saM.pa. 6paryApti saM.apa. 6 aparyApti la.apa. alezya - aveda akaSAya bhavya | abhavya 2 - 2 saMjJI AhA, sAkAra, anA. | anA. yugapata. binA __ / manu. paM. sa / 4., vidyAdhara (vidyA | 1- 5saM.pa.6paryApti sahita) saM.apa. 6 aparyApti | la,apa. . mana4,vaca4 au.2, kA, 3 jJAna asaMyama 3 ajJAna deza saM. cakSu, acakSu, avadhi bhavya abhavyA saMjJI | AhA.sAkAra, anA. anA. yugavata 5, vidyAdhara 14 (vidyA manu. | paM. sa. vai. dvi. || saMpa.6 paryApti saM.apa. 6 aparyApti bhavya binA aveda akaSAya alezya 2 | saMjhI AhA, sAkAra asaMhI anA. anA, yugapata. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ denepara) la,apa. " - /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sata bhA04-24 lezyA - paryApta guNa | jIva | aparyApta sthAna | samAsa payApta prANa JO gati | indriya kAya kaSAya -jJAna saMyama darzana bhavya sabhya saMjJitva AhA. upayoga n mleccha / guNa sthAna 6 / 6 | manu paM. bhUmija mithyA. saM.pa. 6paryApti. |saM.apa.6 aparyApti la.apa. . vasa | mana4,vaca4 au.2, kA.1 1 2 kumati, asaMyamaH cakSu, acakSu / bhavya | midhyA. | saMjJI | AhA. sAkAra abhavya anA. anA. 7 - 2 - 2 anta- 4 2 pija 1-4 | saM.pa. 6paryApti saM. apa.6 aparyApti I | manu. paM. prasa | mana4,baca4 au.2. kA 1 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu, 3 ajJAna / avadhi bhavya abhavya saMjJI | AhA.sAkAra anA. anA. mleccha jainendra siddhAnta koza . bhoga | 4 / 2 6/6 | 10/ 7 bhUmija | 1-4 | saM.pa. 6 paryApti saM, apa, 6aparyApti 4 1 manu. 1 paM. sa mana,vaca.4, au.2,kA..| 3 jJAna 3 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu avadhi bhavya, abhavya saMjJI | AhA. sAkAra | anA. anA. 4. devagati1. deva sAmAnya-(dha.2/1,11531543) |1-4 sAmAnya 4 2661 1-4 | saM. pa. 6 paryApti saM. apa.. 6aparyApti paM. sa mana,vaca 4, khI vai.2,kAra| pu. 3 ajJAna asaMyama canu, acakSu, avadhi bhavya, 2 / 2 saMjJI | AhA.. sAkAra anA. anA. 3 jJAna abhavya 1.2 1.4 paryApta 4 / 1 / 1-4 saM.pa. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM paryApti 10 | paM. sa mana4, vaca.4. strI | 3 jJAna 3 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu avadhi zubha bhavya, abhavya saMjJI AhA. | sAkAra anA.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa 4 guNasthAna 3 1,2 aparyApta 4 9 paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 1 sAmAnya 1 paryApta 2 6 1 apa 1 3 1 6 1.2.4 . apa aparyA paryApta 2 { 6/6 mithyA. saM pa 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApta 1 mithyA. saM. 2 sAmAnya 1 2 paryA 6 1 mithyA. saM. apa aparyApta 6/6 sAsA. saM. pa. 6 paryApti q paryApta 1 1 sAsA. saM. pa. saM apa. 6 aparyApta 6 paryApta prANa 10/0 10 7 10 20/7 10 10 saMjJA 4 4 gati indriya kAya or deva or th 1 paM. 1 deva paM. trasa 1 deva a p at 1 trasa 1 pa. 1 trasa 1 trasa 1 trasa 1 trasa yoga vai, mi., kA. 11 mana 4, baca. 4 bai. 2, kA. 1 vai. mi. kA. 20 prarUpaNAe veda kaSAya H d kA. 1 pu. 2 4 strI pu. 6 2 4 mana 4, baca strI 4. ve. 1 pu. 4 strI pu. 11 2 4 strI mana 4, baca. 4, pu. 6 2 4 mana 4, baca strI 4, vai. 1 pu. jJAna ajJAna saMyama 1 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu darzana 5. 1 3 2 mati zruta, asaMyama cakSu, acakSu kA, a. kumati avadhi zu. kuzruta ajJAna 3 ajJAna 2 asaMyama cakSu, acakSu zyA 1 2 kumati kuzruta asaMyama vakSu, acakSu kA. 1 2 asaMyama cakSu, acakSu dra, bhA.! asaMyama cakSu, acakSu bhavya 6 2 2 6 5 bhavya. mizra abhavya binA 2 bhavya, abhavya samya. 2 { zubha bhavya, mithyA, abhavya 1 mithyA 6 3 1 zubha bhavya 1 bhavya sAsA. saMjJitva AhA. upayoga sAsA. 1 2 | 2 saMjJI AhA, sAkAra. anA. anA, 2 ? 2 saMjJI AhA.. sAkAra anA, anA. 2 1 2 2 bhavya. mithyA. saMjJI AhA, sAkAra, abhavya anA. anA. saMkSI 1. 2 AhA, sAkAra anA. 2 saMjJI AhA, sAkAra, anA, anA. 1 2 saMjJI AhA. sAkAra anA, sat 186 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM sat sthAna paryApta mArgaNA vizeSa guNa ! jIva aparyApta | sthAna / samAsa lezyA paryApti prANa - gati | indriya kAya | yoga jJAna kaSAya saMyama darzana bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga | saMjJA 18.2 aparyApta 1 / sAsA. saM. apa. aparyApti deva paM. | savai. mi.,kA. strI asaMyama cakSu., acakSu. kA. bhavya / sAsA kumati., kuzruta saMjJI | AhA.sAkAra, anA. anA. 1 / 104 11 | 103 sAmAnya 1 / 1 / (paryAya mizra. saM.pa. paryApti hI) 1 1 24 3 sa mana4, vaca.4khIjJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu. 'vai.1 . mizra zubha bhavya mizra | sajJI AhA, sAkAra, anA. 10 |19| 4 sAmAnya 1 2 / 66 | avi. saM. pa. 6. paryApti saM. apa.6 aparyApti zubha bhavya - trasa mana4,vaca,4.khI vai. 2 kA.1 pR. mati, zruta asaMyama cakSu.,acakSu. | avadhi avadhi | kSayo. au.,kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra. anA, ! anA. jainendra siddhAnta koza 0.78 124 paryApta 1 | 1 | avi. saM. pa. paryApti 1 / 1 / 24 3 / pa. | trasa mana4,baca.4, strI mati, zruta, asaMyama cakSu.,acaca. avadhi avadhi zubha bhavya, | au.. kSA. | saMjJI AhA. sAkAra, anA. kSayo. |13| 4 aparyApta 1 1 / | avi. saM. apa. aparyApti paM. | trasa vai. mi.,kA. pu./ mati, zruta asaMyama cakSu.,acakSu. kA. zubha bhavya, | au, kSA. saMjJI | AhA. sAkAra, avadhi avadhi zu. kSayo. anA. anA. (2. bhavanatrikadeva-(ti.pa./2/543-550); (dha.2/1,1/183-193) / 1 |11-4sAmAnya 4 / 2 / 6/6 1-4 saM. pa.6 paryApti - saM. apa. 6 aparyApti 10/ 74 1 / 1 / 1 11 246 10 | | deva / paM. vasa mana4, baca.4.strI 3 jJAna 7 vai.2, kA.1 pu. ajJAna kSA. 364 2 2 / 5 asaMyama cakSu.,acakSu. azu/ bhavya avadhi teja abhavya | binA / 2 AhA. sAkAra anA. anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNAvizeSa 20 prarUpaNAe sat lezyA / guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa samAsa paryApti | prANa | gati indriya | kAya yoga | veda jJAna | saMyama darzana bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga bhA 2 paryApta / 4 1-4 / 1 / saM. pa. paryApti |6 24 mana 4, vaca strI deva / paM. | sa 3 jJAna 3 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu, avadhi teja | bhavya, | abhavya binA saMjJI | AhA. sAkAra anA . 3 aparyApta 2 | 1-2 / 1 / / saM.apa. aparyApti deva | paM. | basa vai.mi., kA. strI / kumati, asaMyama cakSu, acakSu | kA.azu bhavya, mithyA. | saMzI | AhA. | sAkAra, kuzruta zu. abhavya -sAsA. anA. | anA. q / 4|1 sAmAnya 1 2 / mithyA. saM. pa. 6 paryApti / 10 saM. apa. 6aparyApti | deva | paM. | sa mana 4, vaca. strI / ajJAna asaMyama cakSu, acakSu H 4 q _ 1 azu bhavya, mithyA. saMjJI teja | abhavya 2 / 2 AhA. sAkAra, anA. anA. kA.1 / jainendra siddhAnta koza 728 188 51 paryApta 1 1 / | mithyA saM.pa. paryApti deva paM. | sa mana 4, vaca.khI H d4 q / 2 61 2 ajJAna asaMyama | cakSu, ackssu| teja | bhavya, mithyA | saMjJI | AhA. sAkAra abhavya anA. 61 aparyApta 1 / 1 mithyA saM. apa. aparyApti / deva | paM. | trasa [4] 2 2 2 3 2 / 1 1 2 / 2 vai. mi., kA, khI kumati, asaMyama cakSu, acakSu kA.azu bhavya, mithyA | saMjJI | AhA. sAkAra. / | kuzruta zu. abhavya anA. anA. 10/7 72 sAmAnya 12 / 66 / sAsA. saM. pa.6 paryApti / saM. apa.6 aparyApti / / deva . ajJAna asaMyama cakSu, acakSu azu bhavya | sAsA. trasa mana 4, vaca. strI |4, vai.2, pu. kA.1 saMjJI AhA.. sAkAra, anA. | anA. 82 paryApta 1 1 6 sAMsA. saM.pa. paryApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ | deva paM. trasa ajJAna asaMyama caznu, acakSu teja bhavya | sAsA. mana 4, vaca. khI] 4, vai.1 | pu. saMjJI | AhA. sAkAra, anA.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM sat lezyA paryApta guNa jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti / prANa gati | indriya | kAya yoga jJAna saMyama darzana veda bhavya samya, saMjJitva AhA. upayoga | kaSAya " 2 aparyApta 1 1 6 sAsA saM. apa | aparyApti | deva | paM. sa vai.mi.. kA. strI kumati, asaMyama cakSu, acakSu kA bhavya | sAsA. saMjhI AhA., sAkAra, anA. anA. kuzruta * 4 | 1 | 103 sAmAnya 1 / 1 / (paryA. mizra saM.pa. paryApti hI). 1 paM. 1 vasa - deva 1 2/4 3 1 2 6 1 1 mana 4, vaca. strI jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acaznuteja bhavya 4, vai.1 pu. ! mizra. mizra saMjJI | AhA. sAkAra, anA. |11| 4 sAmAnya 1 1 / (paryA, avi. saM. pa. paryApti deva | paM. 2 / 1 / 1 / 2 teja bhavya au.,kSayo, | sajJI | AhA. sAkAra, anA. trasa | mana 4, baca. strImati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu, 4. vai. pu.|| avadhi / avadhi jainendra siddhAnta koza |3. saudharma aizAna deva-(dha.2/1,14551-560) sAmAnya 4 | 2 66 10/7 41 |1-4 | saM. pa.6 paryApti / 10 deva | paM. saM. apa. 6 aparyApti prasa | mana 4, baca, stro / 3jJAna 3 ajJAna asaMyama cakSu, acaca kA. teja | bhavya, | avadhi zu. abhavya -saMjJI AhA., sAkAra, | anA, anA. | 2 | paryApta 4 / 1 / 1-4, saM.pa. paryApti | deva | paM. trasa | mana 4, vaca strI 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu. teja teja | bhavya, avadhi abhavya saMjJI AhA. sAkAra, anA, aparyApta 3 / 167 41 1,2,4 saM, apa. aparyApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ 1 deva | pa. | sa vai.mi., kA| strI 1 . 321, 2 / 3jJAna. asaMyama cakSu, acakSu, kA.teja | bhavya, mizra kumati kuzruta avadhi zu. abhavya minA |saMhI AhA., sAkAra, anA, anA,
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAraNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ guNa sthAna paryApta , guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa lezyA dra bhA bhavya paryApti prANa gati indriya kAya yoga veda kaSAya 'jJAna saMyama darzana samya. saMjJitva AhA, upayoga 41 sAmAnya 1 / 2 6/ mithyA saM.pa.6paryApti saM. apa. 6aparyApti 10/7 10 1 / 11 / 2 4 trasa | mana 4, khI. / vaca.4, |pu. vai.2, kA1] kA, zu.ta. 3 / ajJAna asaMyama cana, acakSute | bhavya, | midhyA. | saMjhI | AhA.,sAkAra, abhavya anA, anA. 51. paryApta 1 1 mithyA | saM.pa. paryApti / paM. vasa mana,vaca.4. strI. ajJAna asaMyama cakSu., acakSu te. te. bhavya, abhavya mithyA. saMjhI AhA. sAkAra, anA. 61 aparyApta 11 mithyA saM.apa. aparyApti jainendra siddhAnta koza deva / paM. | sa vai. mi., kA.sI., kumati kuzruta asaMyama |cakSu., acakSukA. te. bhavya, mithyA. | saMjJI | AhA., sAkAra, shu.| abhavya anA. anA, 064 |72 sAmAnya 1 / 2 / 6/6 | 107 sAsA. saM.pa.6 paryApti / sa. apa. aparyApti | deva | paM. ajJAna asaMyama cakSu., acakSukA. te. bhavya | sAsA, trasa mana 4, vaca,4, vai.2, kA.1 khI. pu.] / 2 / saMjhI / AhA., sAkAra | anA. anA. 182 paryApta | 1 1 ! 6 sAsA. saM.pa.] paryApti | | deva | paM. vasa mana4,vaca.4.sI. | ajJAna asaMyama cakSu., acakSu te. te. bhavya | sAsA. saMjJI | AhA., sAkAra anA. | anA. || 2 aparyApta 1 2 / sAsA. saM.apa. aparyApti 1 / 1 / 2 2 4 usa vai. mi., kA.strI. 2 1 2 21 1 kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSu kA. te. bhavya | sAsA, deva saMjJI | AhA.. sAkAra anA. | anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ za.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa ! 20 prarUpaNAe~ sat guNa sthAna paryApta : guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti | prANa gati indriya kAya yoga jJAna saMyama darzana lezyA - bhavya dra.bhA. samya. saMjJitva AhA. | upayoga - 10 3 sAmAnya 1 / 1 6 (paryA. mizra. | saM.pa. paryApti paM. sa mana4, baca strI | mizra jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acaca te. te. bhavya mizra saMjJI AhA.sAkAra, anI. - 11 4 sAmAnya 1 / 2 6/6 / 10/ 741 1 avi. saM. pa.6 paryApti - 10 deva | paM. saM.apa. 6 aparyApti 7 au., kSA., saMjJI | AhA. sAkAra, avadhi 1 / 19 24 3 1 3 31 1 trasa | mana 4, vaca. stro mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu. kA. te. bhavya avadhi zu. kA.1 kSayo, anA. 124 paryApta 1 / 1 avi. saM. pa. 6 paryApti deva paM. sa mana 4, vaca. strI 4, vai. 1 pu. AhA. sAkAra, mati, zruta, asaMyama cakSu, acaca. te. te. bhavya ava. avadhi au.. kSA., saMjJI kSayo, anA, jainendra siddhAnta koza | 13 4 aparyApta 1 / 1 6 | avi. saM.apa. aparyApti paM. sa .mi., pu. mati, zruta. asaMyama cakSu, acakSu, kA.te. bhavya | au.,kSA., saMjJI avadhi zu. kSayo. abadhi AhA., sAkAra, anA. anA. kA, 4. sanatkumAra mAhendra deva-(dha.2/1,14661-463 ) / sAmAnya 4 / 2 / 6/6 | 10/7 1-4 / saM.pa.6 paryApti saM. apa.6 aparyApti 11 14 6 1 / 3 3 2] 2 paM. - trasa | mana 4, baca.pu. | 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu, kA. te.u bhavya, 3 ajJAna | avadhi zu. pa.ja abhavya kA.1 / ta. saMjJI | AhA.. sAkAra, | anA. anA. 2 paryApta 4 / 1 6 1-4 / saM.pa. paryApti | paM. - trasa | mana 4, vaca. pu. __ / 3 jJAna asaMyama caznu, acakSu, te. te.u bhavya, 3 ajJAna avadhi pa. pa.ja abhavya saMjJI | AhA.. sAkAra, | anA. 3 aparyApta 74.1 3 / 1 6 / 1,2,4 saM.apa. aparyApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ / 6. sa vai.mi.,kA. pu. 3 jJAna asaMyama cakSu, acakSu, kA.te. bhavya, kumati, avadhi zu. padma abhavya mizra binA saMjhI AhA..sAkAra, anA. | anA. -
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ lezyA thAna prANa gati indriya kAya | yoga kaSAya jJAna paryApta guNa | jIva | paryApti 5. aparyApta sthAna samAsa saMyama | darzana dra. bhA. " - bhavya / samya, majisva AhA. upayoga 5. brahmase mahAzukra takake deva-(dha.2/1,1/563) sAmAnya - - | - sanatkumAra mAhendravata - 1 - sanatkumAra mAhendravada - 4- kA.zu. ma.padma 0 - - - 3 apayApta aparyApta / - - - - eka jainendra siddhAnta koza 192 6. zatAra sahasrAra-(dha.2/1,1/564) 1. sA., pa. sarvatra sanatkumAravat / kevala lezyAma vizeSa hai (dravya lezyA sAmAnya meM kApIta, zukla tathA madhyama padma ye tIna / paryApta meM madhyama pdm| aparyApta meM kApota tathA zukla ye do| | va. apa. bhAva lezyA sAmAnya paryApta tathA aparyApta tInoM meM kevala 1 madhyama pdm|) 7. Anatase acyuta-(dha.2/11/164) 1. sA. pa. sarvatra sanatkumAravara / lezyAmeM vizeSa hai / (dravya lezyA-sAmAnya meM kApota zukla tathA madhyama zukla ye tIna / paryApta meM madhyama zukla / aparyApta meM kApota tathA zukla ye do| va. apa. bhAva lezyA-sAmAnya paryApta tathA aparyApta tInoM meM nae padma aura jaghanya zukla ye do|) 8.nava anudiza va paMca anuttara1 sAmAnya| 1 / 2 / 6/6 / 74 1 | 3 | 1 1 | 3 | 1 | 2 | 2 avi saM.pa.| 6 paryApti paM. - trasa mana4, vaca.4, pu. | mati, zruta asaMyama cakSu, acakSu | kA.u. bhavya / au., kSA. | 'saMzI | AhA. sAkAra saM.apa. 6 aparyApti vai.2 kA. 1 avadhi avadhi zu. zu. kSayo. anA. papti / 1 / 1 / / avi | saM.pa. paryApti 2. sat viSayaka prarUpaNAeM deva paM. | basa mana4,vaca.4, pu.| mati, zruta asaMyama cakSu, acakSu u.u. | bhavya | au.,kSA. [ saMjhI | AhA. sAkAra avadhi avadhi zu. zu. -kSayo.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA / bhA04-25 guNa sthAna paryApta | guNa | jIva sthAna | samAsa paryApti / prANa gati indriya kAya yoga veda kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya / samya, saMjJitva AhA. upayoga aparyApta | 1 | 1 | avisaM.apa. | aparyApti | deva paM. sa vai. mi., kA. pu. / 3 21 mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu, kA. u. bhavya | avadhi zu. zu. au., kSA., saMhI AhA. sAkAra anA. anA. avadhi kSayo 1. deva puruSa vedI-(dha.2/1,1/560) sarva vikalpa - devoMke sarva AlApoMvata - - devoMke sarva AlApoM vada - ~ 10. deviyAM-(dha. 2/1,11550,560) - saudharma yA bhavanatrikavata saudharma yA bhavanatrika vava ~ jainendra siddhAnta koza sA. | paryApta kSA. binA |2| aparyApta ~ T 'mithyA. sAsA. 2. indriya mArgaNA1. ekendriya 1. ekendriya sAmAnya -(dha. 2/1,11566-571) mithyA bA. pa. | 4 paryApti / sAsA) bA. apa.4 aparyApti 4 3 / ti. eke. trasa au.2, kA.1 napuMkumati,kuzruta asaMyama acakSu |binA It fele bhavya mithyA. asaMjJI AhA. sAkAra abhavya (sAsA.) anA, anA. de. janma/4 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ janma/4) sU. apa.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ |mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti / prANa gati indriya | kAya | yoga kaSAya jJAna saMyama | darzana bhavya sabhya, saMjJitva AhA. upayoga dra. bhA. paryApta / 1 / 2 / mithyA. bA.pa. paryApti ti. eke. trasa napuM. kumati, kuzruta asaMyama acaca azubha thyA saMjJI AhA. bhavya abhavya binA sAkAra, anA. 3 aparyApta | 1 | 2 4 mithyA bA, apa. aparyApti ni.apa. (sAsA.sU. apa. ahm| | ti. | eke. au.mi., kA. na. kumati, asaMyama acakSu sa binA | abhavya (sAsA.) kuzruta bhavya mithyA asaMjJI AhA., sAkAra, anA. anA. de. janma/4 / ti. 2. bAdara ekendriya1, sAmAnya 1 / 2 4/4 mithyA. bA. pa.4 paryApti | (sAsAvA.apa. 4 aparyApti | (de. janma/4 eke. au.2, kA.1 napaM kumati, asaMyama acaca sa binA azubha jainendra siddhAnta koza bhavya - mithyA asaMjJI AhA., sAkAra, abhavya (sAsA. anA, anA. de. janma/4 ___ paryApta 1 1 4 / 4 41 mithyA. bA.pa. paryApti ti. eke. sa au. au. na. asaMyama acakSu kumati, kuzruta azubha bhavya | mithyA asa jJI AhA. sAkAra, abhavya anA. 3 411 5 / 2 ti. | eke. | trasa au.mi.,kA. napuM. rahita 12 kumati, asaMyama | acakSu kA azubha aparyApta 1 1 4 mithyA.vA. apa. aparyApti ni apa. (sAsA.) (de. janma/4) - 2 asaMjJI | AhA., sAkAra, anA. | anA. bhavya | mithyA | abhavya (sAsA) de. janma/4 3. sUkSma ekendriya-dha. 2/1,1/ 573-574) - 14 sAmAnya 1 | 2 | 4/4 | mithyA.sU. pa. 4 paryApti / (sAsA.sU. apa. 4 aparyApti | ( de. janma/4 2. sat viSayaka prarUpaNAeM ti. kAnapaM au 2, kA.1 napuM. asaMyama acakSu kA. eke. | basa rahita kamati, kumati, kuzruta azubha / 2 / 2 asaMjJA AhA.,sAkAra, anA. anA. bhavya | mithyA abhavya | (sAsA) de. janma/4
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa / 20 prarUpaNAeM lezyA guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna, samAsa paryApti prANa gati indriya kAya | yoga veda kaSAya jJAna saMyama | darzana bhavya | samya. sajJitva AhA. upayoga dra.bhA. 2 4 paryApta 1 / 1 | mithyA sU. 5. paryApti ti, 1/4 napuM. - eke. trasa | rahita 2 satizata sasaMyama acazva kA . kumati,kuzruta asaMyama acakSukA bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAkAra abhavya anA. anA. 3 - aparyApta 1 1 mithyA sU. apa.! aparyApti (sAsA) !ti. eke. trasa au mi.,kA. napuMkumatinuzruta asaMyama, acakSu rahita azubha mithyA asaMjJI AhA. abhavya (sAsA.) anA, | anA, de. janma/4 | 2. dvIndriya-(dha.2/1,1/576-77) ti. dvI. basa kumati,kuzruta asaMyama acakSu au.2, kA. napuM. anubhayavaca / jainendra siddhAnta koza mithyA dvI. pa. 5 paryApti (sAsA.)dvI apa.5 aparyApti de. janma/4 azubha 1 1 2 / 2 bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAMkAra, abhavya (sAsA anA, | anA. |2 paryApta 1 1 / mithyA dvI.pa. paryApti | trasa | auzva napaM anubhaya vaca. kumati,kuzruta asaMyama, acakSu 100 bhavya, mithyA asaMjJI) AhA. sAkAra anA. aibhavya 3 apryaapt| 1 / 1 / 5 mithyA dvI-apa. aparyApti (sAsA. ti. dvI, basa au.mi., kA.napu. kumati,kuzruta asaMyama, acaca kA. azubha 2 / 1 / 1 / 2 / bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAkAra, abhavya (sAsA.) anA, anA. de.janma/4 3. bondriya-dhi.2/1,1578-576) 2 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ | ti. / mithyA trI. pa. 5 paryApti / / (sAsAtrI apa. 5 aparyApti de. janma /4 trI. | trasa au.2, kA. napuMkumati,kuzruta asaMyama, acakSu anubhaya vaca. azubha bhavya, mithyA abhavya (sAsA.) de. janma/4 asaMjJI AhA. sAkAra, anA. anA.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgakA vizeSa 3 guNasthAna paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 1 paryApta 1 mithyA zrI. pa. aparyApta 1 (de. janma / 4) 1 Nu mithyA zrI apa aparyApta (sAsA) 4. caturindriya- (12/11/280-381) | sAmAnya) 1 paryApta ( de, janma / 4 ) 2 5/5 5 paryApti mithyA catu pa. (sAsA) catu. a. 1 aparyA paryA 1 1 mithyA catu. pa. 5 paryA aparyApta 1 (da) 5 paryA 1 5 mithyA catu aparyApti [(sAsaH) apa prANa 7 2 saMjJA Oth 4 8/6 4 8 4 4 gati indriya kAya 1 ti. R 3 zrI. ti. zrI. or Iph 1 fa. g. or 1 1 ti. catu. 1 trasa 9 catu. trasa 1 1 trasa yoga 1 trasa 2 4 20 20 prarUpaNAeM veda au. mi., napuM. kA. anubhavaca 1 trasa au. 2. kA. 1 napuM. anubhaya vacaH 1 4 1 q kaSAya 1 4 1 4 nayaM 2 au. mi., napuM. kA. 1 4 jJAna saMyama 2 1 1 kumati, asaMyama acakSu kuta 2 1 1 kumati, asaMyama acakSu kuku 2 1 kumati, asaMyama darzana 2 1 kumati, jasaMyama kuta 2 1 kumati, asaMyama kuzbula 2 cakSu. acakSu cakSu. acakSu lezyA dra. bhA. kA. 9. azu 2 3 2 azu cakSu, kA. acakSu zu. azu. bhavya samya, 2 3 2 bhavya, abhavya 63 2 azu. bhavya, abhavya zubha bhavya, abhavya 2 bhavya, abhavya) (sAsA.) 1 mithyA 2 bhavya, abhavya 1 mithyA. (sAsA) 2. janma/4 de. janma /4 1 1 2 2 mithyA asaMjJI AhA sAkAra anA. anAkAra 1 mithyA saMjJitva AhA. upayoga 1 mithyA (sAsA) 1 1 2 asaMjJI AhA. sAkAra anA. 1 2 2 asaMhI AhA ! sAkAra anA, anAkAra 1 2 1 asaMjJI AhA. sAkAra anA. 2 2 asaMjJI AhA. sAkAra anA. anA. sat 196 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat | mArgaNA vizeSa paryApta | guNa | jIva | paryApti aparyApta sthAna | samAsa | lazyA / prANa gati | indriya kAya | yoga veda jJAna saMyama darzana bhavya samya, saMjJitva AhA. upayoga | hlata / asaMjJA 1. paMcendriya1. paMcendriya sAmAnya-(dha.2/1,1/582-587) sAmAnya 14 / 4 / 6/6:5/10/6/74 | 4 | 1 | 1 | 1-14 | saM.pa.6 paryApti / paM. | trasa | ayoga saM. apa. 6 aparyApti asaM. pa. 5 paryApti asaM, 5 aparyApti apa. apagata akaSAya 4 alezyA bhavya, abhavya | 2 / 2 - 2 / saMjhI AhA. sAkAra asaMjJI| anA. ! anA. anubhaya 2 / / paryApta 1-14 2 6 /t | 10/8 saM. pa.6 paryApti | 10 asaM. pa. aparyApti 6 paM. 0 apagata akaSAya 8 anya jainendra siddhAnta koza asaMjJA alezyA m asaMjhI abhavya trasa | mana 4, vaca.4 au. 1. vai. A.. ayoga saMjJI AhA. sAkAra, anA. anubhaya yugapat |3 aparyApta 1 2 6t 1.2,4, saM. apa.6 aparyApti / 6,13 asaM.1 aparyApti paM. asaMjJA mes trasa | au, mi., vai. mi., A.mi.. kA. 5 bhavya, mizra abhavya binA vibhaMga, mana: sA., cha. binA yathA.. asaMyama 2 2 | 2 saMhI AhA. sAkAra asaMjhI anA. anA. akaSAya alezyA | anubhaya 1 1 13 trasa | A. dvi. binA ajJAna 4 | 65 | 10/71/74 4 mithyA saM. pa. 6paryApti | saM. apa. 6 aparyApti asaM. pa. 5paryApti asaM. 5 aparyApti asaMyama cakSu, acakSu bhavya, mithyA abhavya / 2 / 2 / 2 / | saMjJI | AhA. sAkAra, asaMjhI anA. | anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sata mArgaNA vizeSa | paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa lezyA paryApti prANa | gati | indriya kAya, yoga veda jJAna | saMyama | darzana bhavya samya. sajJitva | AhA. upayoga 51 paryApta 1 | 2 | 65 mithyA | saM.pa.6 paryApti asaM.pa., paryApti 10/1 10 - | paM. | sa | ajJAna asaMyama cakSu. acakSu mana 4, vaca.4, au. 1, bhavya, | mithyA | saMjJI | AhA. sAkAra, abhavya asaMjJI anA, 77 61 aparyApta 1 / 2 / 65 / mithyA saM. apa.6 aparyApti | asaM. | aparyApti 4. sa | vai. mi., | 2 | 2 / 2 bhavya, mithyA | saMjJI | AhA. kAra, abhavya asaMhI anA. | anA, kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSukA. | zu. au.mi. apa. kA. 82 jainendra siddhAnta koza - -mUlaoghavata - - 198 |2. saMjJi paMcendriya--(dha.2/1,1/587) - - mUla oghavat- 3. asaMjJi paMcendriya-(dha. 2/1,1/587-588) mithyA asaM. pa. 5 paryApti asaM.5 aparyApti | ! ti. paM. - trasa anubhayAvaca. au. 2, kumati,kuzruta asaMyama cakSu. acazca bhavya, | mithyA | asaMjJI| AhA. | sAkAra anA. anA, apa. paryApta 1 1 5 | mithyA asaM. pa. paryApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ ti. paM. trasa anubhaya vaca. kumati, kuzruta asayama cakSu, acakSu asaMhI AhA. sAkAra au.1 / bhavya, mithyA abhavya anA,
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ L paryApta aparyA guNa / sthAna | samAsa paNa jIva / va paryApti / prANa lagati | indriya kAya | yoga beda kaSAya jJAna lezyA - bhavya | saMyama darzana samya. saMjJitva AhA. upayoga ti. paM. vasa au.mi., kA. kumati,kuzruta asayama cakSu, acakSu kA 1 / 2 / 2 bhavya | mithyA | asaMjJI| AhA. | sAkAra abhavya | (sAsA) anA. | anA, de. janma/4 3 aparyApta / 1 / mithyA asaM. aparyApti sAsA.) apa. | (de. janma) | 4. paMcendriya labdhya paryApta-(dha.2/1,1/586-560) 1 / sAmAnya 1 2 / 65 7/ 7 mithyA saM.apa. 6 aparyApti asaM. 5 aparyApti 4 2 1 trasa au. mi., napuM. kumati,kuzruta asaMyama acakSu azu. 7 / 2 2 2 bhavya / mithyA | saMjJI AhA. sAkAra, abhavya asaMhI anA. anA, kA. apa, / apa. | mithyA saM. apa. aparyApti sa au. mi., napuM. kA. azu. - kumati,kuzruta asaMyama | acaznu jainendra siddhAnta koza 1 / 1 / 2 / 2 bhavya | mithyA | saMhI AhA., sAkAra, abhavyA anA. anA, | 1 1 2 2 bhavya mithyA asaMjJI AhA..sAkAra. abhavya anA. | anA. asaMjJi 1 1 apa. mithyA asaM. apa, 5 aparyApti paM. trasa | au.mi., napuM. kA. kumati kuzruta asaMyama acakSu azu. 5 6 kAya mArgaNA1. SaT kAya sAmAnya-(dha, 2/1,1/601-603) |1) sAmAnya! 14 / 57 6/6 55 / 10/7; 8/0/4 4 1-14 4/4 /67/5 6,5,4 pa. 6/4:4/3/la 6,5,4 apa. 4/2;1 paryApta 16 | 6,5,4 10,6/8,764 4 paryApti 4/4; 1 / 15 ayoga apagata - akaSAya alezyA saMjJI AhA., sAkAra, armajJI | anA. | anA. anubhaya 2 / 5 1-14 asaMjJA 6 / mana4, vaca.4, au.1, vai. A,1 apagata " akaSAya 4 alezyA m / 2 1 2 saMjJA AhA.. sAkAra, asaMjJI anubhaya 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe sat leshyaa| guNa sthAna | paryApta guNa / jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti | prANa saMjJA gati indriya kAya | yoga veda kaSAya jJAna saMyama | darzana da. bhA. bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga, |34 aparyApta 5 / 38 / 1.2,4, aparyApti 4/32 asaMjJA auM. mi. vai. mi. A. mi. PE vibhaMga, manaH sA.,che.. binA yathA asaMyama - alezyA bhavya mizra | abhavya | binA saMjhI| AhA. sAkAra, asaMjJI anA, anA. anubhaya 2. pRthivI kAya 1. sAmAnya-(dha. 2/1,1/604-607) /3 ti. | rakeM. | pR. au.2, kA.1napuM. kumati,kuzruta asaMyama acakSu jainendra siddhAnta koza 1] sAmAnya 144/4 mithyA bA.1.4 paryApti / | (sAsA) bA. apa. 4 aparyApti (de. janma/4) | sU.pa. 4 paryApti sU. apa.4 aparyApti azu bhavya mithyA | asaMhI AhA. sAkAra, abhavya (sAsA) anA. anA. de, janma/4] 200 4 4 paryApta 1 / 2 / / mithyA bA.pa. paryApti sU. pa. paryApti ti. ekeM. pR. | au. na. kumati,kuzruta asaMyama accakSu azu bhavya ! mithyA asaMhI AhA. sAkAra, - abhavya anA. 3 aparyApta 1 / 2 4 mithyA bA.apa. aparyApti (sAsA) su. apa. (de. janma/4) | ti. ekeM. | pR. au.mi.kA. napuMkumati,kuzruta asaMyama acakSu kA.azu bhavya | mithyA | asaMjhI AhA. | sAkAra. | zu. abhavya | (sAsA) anA.. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM de, janma/4
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat bhA04-26 sthAna ! prANa lezyA dra.bhA bhavya gati indriya | kAya / yoga paryApta / guNa jIva aparyApta sthAna samAsa kaSAya saMyama jJAna darzana samya. veda saMjJitva AhA. upayoga guNa 2. bAdara pRthvI kAya-(dha.2/1,1/607-606) 1 4/3 314 2 pR. au.2, kA.na. kumati,kuzruta asaMyama acakSu sAmAnya 1 | 2 | 4/4 mithyA bA. pa.4 paryApti / sAsA bA. apa., 4 aparyApti (de. janma/4) azu. bhavya mithyA asaMjJI AhA. sAkAra, abhavya (sAsA | anA, anA. 3 mithyA bA. pa. paryApti ti. | ekeM pR. au. napuMkumati,kuzruta asaMyama acakSu azu bhavya abhavya | 2 | 2 mithyA asaMjJI| AhA. sAkAra, anA. anA. eke| pR. au.mi., napuM. kumati,kuzruta asaMyama jainendra siddhAnta koza 3 aparyApta 114 la,apa. mithyA bA. apa., paryApti ni.apa. (sAsA) ( de. jnm/4)| 1 2 3 2 1 1 2 | 2 acaca kA. azu bhavya mithyA / asaMhI AhA. sAkAra, |zu. abhavya (sAsA) anA. anA. | (de. janma/4) 201 3. sUkSma pRthvI kAya-(dha.2/1.1/605-601) 1) sAmAnya 1 / 2 / 4/4 | mithyA sU.pa.4 paryApti sU.apa. 4 aparyApti ti. eke pR. au. 2, napuM. kumati,kuzruta asaMyama acakSu kA. azu bhavya zu. abhavya mithyA asaH AhA. sAkAra, anA. anA. kA,1 paryApta 1 / 1 / mithyA sU. pa. paryApti ___ | 3| aparyApta 1 1 4 (la.apa.) mithyA sU. apa- aparyApti 3 4 1 eka | pR. au.na. kumatikuzruta asaMyama acakSu kA. azu bhavya mithyA asaMhI AhA. sAkAra, abhavya anA. 2 14 2 1 1 23 2 au. mi., napuM. kumati kruzruta asaMyama, acakSu kA. azu bhavya mithyA asaMhI AhA. sAkAra kA zu. abhavya anA. anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA guNasthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti | prANa indriya kAya | yoga kaSAya jJAna | saMyama darzana bhavya - samya, saMjJitva AhA. upayoga drabhA 2 apakAyika 1 apakAyika sAmAnya-(dha.2/1.1/606-610) | ti. eka. apa. | mithyA bA.pa.4 paryApti (sAsA sU. pa. "" (de. janma/4) vA. apa.4 aparyApti . au. 2, napuMkumati,kuzruta asaMyama, acakSukA kA.1 zu. bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAkAra abhavya (sAsA) / anA. anA. (de. janma/8) 4 paryApta 1 2 / 4 mithyA bA. pa.] paryApti sU.pa. 4 1 1 | ti. eke. 1 apa. 1 1/4 2 1 1 au. napuMkumati,kuzruta asaMyama acakSu azubha 13, 2 / 1 1 bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAkAra abhavya anA. jainendra siddhAnta koza 202 3 ti. ekeM / aparyApta 1 2 / 4 mithyA bA. apa., aparyApti ni apa. (sAsA) sU. apa. / (de. janma/8) apa. au. mi.,napuMkumati, kuzruta asaMyama acakSukA .bhavya, mithyA | asaMhI AhA. sAkAra kA. zu. abhavya (sAsA) anA. anA. (de, janma/4) 2. bAdara apkAyika-(dha.2/1,1/606) 1 2 3 2 / ti. eke. | apa. mithyA bA. pa.4 paryApti (sAsA) bA. apa. 4 aparyApti (dai.'janma/4) au.2, napuMkumati kuzruta asa yama acaca kA.. bhavya.. miyA asaMhI AhA sAkAra kA.1 | abhavya (sAMsA) anA, anA, (de. janma/4) 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ mithyA bA.pa. paryApti ti, | eka. ! apa. au. na kumati,kuzruta asaMyama acakSu zu. bhavya, mithyA asaMhI AhA. sAkAra abhavya anA, P ARAMM ARINDIAN lad'. w ikimedies
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ lezyA | sthAna guNa paryApta | guNa jIva apatiyAmAsa paryApti / prANa 18 gati | indriya kAya / yoga veda jJAna / saMyama darzana bhavya / samya. saMjJitva AhA. upayoga ti, | eke| apa. kumati, asaMyama acakSu au.mi., na. kA. kuzruta azu. aparyApta 1 la. apa. mithyA bA, apa. aparyApti / nimapa. (sAsA) | (de. janma/4) 3. sUkSma apakAyika kA. bhavya, | mithyA asaMhI AhA. sAkAra, ke abhavya (sAsA) anA. anA. de. janma/4) * 2 2 1. sAmAnya 1 / 2 / 4/4 mithyA sU. pa. 4 paryApti sU. apa., 4 aparyApti 1 / 1 asaMyamaacakSu | ti. ekeM. 3 14 2 / au.2, napaM. kumati, kA.1 apa. azu. 10 mithyA asaMjJI AhA. sAkAra, anA. anA. _ |2 * / paryApTha 1 / | mithyA sU.pa. paryApti | ti. ekeM. apa.. na. kumati, asaMyama acakSu azu. - mithyA | asaMjJI AhA. sAkAra, jainendra siddhAnta koza anA. 203 | ti. eke. apa. * mithyA au. mi., napuM. kA. |3 aparyApta 1 1 / la. apa. | mithyA su. apa.| aparyApti 3. teja kAyika1. teja kAyika sAmAnya-(dha.2/1,11610) kumati, asaMyama acakSu kuzruta 2 / 2 / 2 asaMjJo AhA, sAkAra, anaa.| anA. ___azu. . _ 1) 4/3 4 | | ti. ekeM. teja. sAmAnya 1 / 4 / 4/4 mithyA | bA. pa. 4 paryApti sU.pa. " " bA. pa.4 aparyApti au.2, napaM kA.1 * 1 / 1 / 2 / 2 bhavya, mithyA asaMjhI AhA., sAkAra, anA. ] anA kumati, asaMyama acakSu / kuzruta azu. abhavya 2 / paryApta 1 / 2 / 4 | mithyA | vA. pa. paryApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ ti, | ekeM. | teja | au. na. kumati, asaMyama acakSu teja kuzruta bhavya, mithyA | asaMjJI/ AhA. sAkAra, abhavya anA.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat guNa sthAna mArgaNA vizeSa | paryApta | guNa jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa gati indriya | kAya yoga jJAna saMyama darzana lezyA | bhavya / samya. saMjJitva AhA. upayoga 3 4 aparyApta 1 2 4 / mithyA bA, apa. aparyApti su. apa. 1 / ti. ekeM. | teja | au.mi., napaM kumati, asaMyama acaca kuzruta | bhavya, mithyA asaMjJI AhA..|sAkAra, abhavya anA. | anA. kA. 2. bAdara tejas kAyika-(dha.2/1.14611) sAmAnya 1 2 4 / mithyA bA.pa.4 paryApti / bA. apa. 4aparyApti ti. | eka. teja | au. 2, napuMkumati, asayama, acakSu kA azu. bhavya, mithyA asaMjJI AhA., sAkAra, anA. anA. abhavya 2 / mithyA bA. pa. paryApti ekeM. teja teja auda, napuMkumati, asaMyama acakSu kuzruta azu. bhavya , mithyA asaMhI AhA. sAkAra, anA. abhavya jainendra siddhAnta koza aparyApta 1 1 4 la.apa.) mithyA. bA. apa. aparyApti 3 4 1 1 1 ti, | eke. | teja | au, mi., napaM kumati, asaMyama acakSu kA. ayu.. vya, | mithyA asaMjJI AhA.. sAkAra. anA, anA. kA, abhavya 2 3. sUkSma tejaskAyika-(dha.2/1,11611) sAmAnya 1 2 4 mithyA | sU. pa. | 4 paryApti / sU. apa. 4 aparyApti 4/3 4 ti. ekeM. | teja au.2,na kA.1 1 kumati, asaM yama. acakSu kuzruta azu.. 2 1 1 2 / 2 bhavya, mithyA. saMjJI AhA., sAkAra, abhavya anA. anA. 2 paryApta mithyA sU.pa.] paryApti ti. | eka. teja au. napuMkumati, asaMyama acakSu azu. - bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAkAra, abhavya anA. aparyApta 1 | 1 4 la. apa. mithyA sU.apa. aparyApti 3 4 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ ti. kumati, basaMyama acakSu eke. | teja | au.mi., napuM kA. azu. 7 bhavya. kuzruta mithyA asaMjJI AhA.. sAkAra, anA. anA. abhavya
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ |mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat paryApta guNa / jIva paryApti aparyApta sthAna samAsa | lezyA da. bhA. bhavya | samya, gati indriya | kAya - prANa yoga veda jJAna | saMyama | darzana saMjJitva AhA. upayoga 4. vAyukAyika1. vAyu kAyika sAmAnya1] sAmAnya 1 4 4/4 / mithyA bA. pa. 4 paryApti / 4 / ti. ekeM. | vAyu. au.2, kA.1 napuM. kumati, asaMyama acakSukA kuzruta bhavyamithyA asaMjJI AhA. sAkAra, | anA, anA. bA. apa. 4 aparyApti || sU. apa... / 2 paryApta 1 2 4 | mithyA bA, pa. paryApti sU. pa. ti. | ekeM. | vAyu. auda. na. kumati, asaMyama acakSu kuzruta | azu. | mithyA | asaMjJI AhA. sAkAra, anA. jainendra siddhAnta koza 205 205 3 aparyApta 1 2 mithyA bA. apa. aparyApti sU. apa. ti. | eka. vAyu. au, mi.,napuMkumati, asaMyama acaca kA. azu. . bhavya, mithyA | asaMhI AhA. sAkAra, anA. | anA, kA. 2 / |2. bAdara vAyu kAyika|1| sAmAnya 1 / 2 / 4/4 mithyA bA. pa.4 paryApti | bA. apa, 4 aparyApti | | ti. | eke. vAyu. au.2, kA.1 napuM. asaMyama acakSu kA. kumati, kuzruta azu. 1 / 1 / 2 / 2 mithyA asaMjJI AhA. sAkAra, anA. | anA. abhavya 4 41 2 paryApta 11 4 mithyA bA, pa. paryApti ekeM | vAyu. auda. la. kumati, asaMyama, acakSu go azu. mithyA asaMjJA AhA. sAkAra, anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ mAnya
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM mArgaNA vizeSa paryApta guNa | jIva / paryApti aparyApta sthAna | samAsa lezyA guNa sthAna prANa ja gati | indriya kAya | yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya | samya, saMjJitva AhA. | upayoga 3 23 aparyApta 1 1 / 4 (la.apa.) mithyA bA. apa. aparyApti ti. eke. vAyu. au. mi., napuMkumati, asaMyama acakSu kA., bhavya, | mithyA abhavya] saMjJI | AhA, sAkAra. anA. anA. kA. 3. sUkSma vAyukAyika-(dha.2/1.1/611) | sAmAnya 1 2 / 4/4 mithyA sU. pa. | 4 paryApti sU. apa.| 4 aparyApti . fu 4 / ti. eke. vAyu. au.2, kA.1 napaM. kumati, asaMyama acakSu 4 3 kA bhavya, mithyA, asaMhI AhA.. sAkAra, abhavya anA. anA.. paryApta 1. 1 / jainendra siddhAnta koza sU. pa. paryApti ti. | eka. A. vaayu.| napaM kumati, . asaMyama acakSukA kuzruta bhavya, mithyA, asaMjJI/ AhA. sAkAra, abhavya anA. 3 | 2 | 2 aparyApta 1 1 (la.apa.) mithyA sU. apa. aparyApti eka. vAyu. au. mi., kA, / bhavya, kumati, asaMyama acakSu kuzrutA azu. mithyA. asaMjJI AhA. sAkAra. anA. anA. / abhavya 5. vanaspati kAya1. vanaspati sAmAnya-(dha. 2/1,1/612-614) saMketa- sAdhA. - sAdhAraNa pratye. - pratyeka : prati. atiSThita ; aprati apratiSThita 1 / ti, | . bana. au.2, kA.na. kumati, asaMyama acakSu saamaany| 1 / 12 / 4/4 / mithyA sAdha.84 paryApti sAsA.) pratye.44 aparyApti (de.janma/4) bhavya | mithyA asaMjhI, AhA., sAkAra. la abhavya (sAsA.) . anA, anA. (de.janma/4) 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgamA vizeSa or |guNasthAna | paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa paryApta 1 mithyA sAdhA. 4 pratye. 2 aparyApta 1 6 4/4 mithyA sAdhA. 4 4 paryApti ni. apa (sA.) pra4 aparyApta (de. janma / 4) 1 4 miSyA 2.pa. (( sAsA) ana pa ((de. janma ( 4 ) paryApta paryApta 1 mithyA pra. pa. apra. pa. 4/4 4 paryApti 4 aparyApta 2. pratyeka vanaspati prati aprati - ( dha 2/1, 1/614 - 616 ) sAmAnya ** 4/3 99 pa. apa. 4 aparyApta ana, apa" " 2 4 paryAjJi sAmAnya 1 bA. sU. mithyA 2 4 aparyApta 1 mithyA pra apa aparyApta ni, apa: (sAsA) apra. apa ( de, janma (4) 8 4 pa. 4 apa. prANa 4 30 pr 3 sAdhAraNa vanaspati sAmAnya - ( gha. 2 / 11 / 617-621 ) 1 4/4 4 paryA 4 apa. 4 4/3 30 m 4 3 saMjJA 4 20 oc 4 4 4 4 gati | indriya kAya 1 ti. eka or d ti. al ~ 1 A or or to 1 2 14 ti. ekeM. bana. o. mi. kA. napuM. 1 ekeM. or 1 bana, eka. 1 eka. yoga or 1 zrI. 1 bana. 20 prarUpaNAe~ veda kaSAya a 1 4 1 auda saMketa pra pratiSThita pratyeka atra ati pratyeka - - 149.1 1 3 bana, au. 2, kA, 1 napuM. 1 4 1 napaM 4 1 bana. au mi. 1 na kA, 1 1 4 jJAna 2 kumati, 2 kumati, d kuzruta bi 2 kumati, 2 kumati, saMyama kuzruta 1 1 asaMyama acakSu 1. 1 asaMyama 1 asaMyama darzana 1 1 asaMyama acakSu 2 1 kumati, asaMyama kuzruta saMketa - ni. nitya nigoda; ca = cturgtinigod| 1 1 4 3 bana au. 2 kA 1 napuM. 1 acakSu 1 apa acakSu 1 acakSu 2 1 kumati, asaMyama acakSu ku. zruta lezyA dra, bhA. kA. zu. 2 3 2 azu kA. zu. azu m.fale bhavya azu 2 bhavya, abhavya azu. 2 3 2 1 2 2 bhavya, mithyA asaMjJI AhA, sAkAra, abhavya anA, anA 2 2 1 bhavya, mithyA abhavya bhavya, abhavya samya 1 1 1 2 mithyA asaMjJI AhA sAkAra, anA. 2 bhavya, abhavya 1 mithyA 1 bhavya, mithyA abhavya saMjhina AhA upayoga 1 mithyA 2 2 asaMjJI AhA sAkAra, anA, anA. 1 1 2 asaMjJI AhA, sAkAra, anA. 1 2 2 asaMjJI AhA sAkAra, anA, anA. 1 2 2 asaMjJI AhA sAkAra, anA, anA sat 207 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM sat mArgaNA vizeSa / | paryApta | guga | jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti / prANa gati | indriya kAya | yoga jJAna | saMyama lezyA - bhavya darzana samya. saMjJitva AhA. upayoga | | paryApta / 1 / (mA.sU.) mithyA paryApti oda, napaM bhavya, kumati, asaMyama acakSu kushRt| mithyA | asaMjhI AhA.sAkAra, anA, abhavya 4 aparyApta 1 mA.sU. mithyA. 4 aparyApti 3 41 ti. | eke mana. au. mi., napuM. kA.1 kumati, asaMthama acakSu kuzruta kA bhavya, | mithyA asaMjJI AhA. sAkAra, abhavya anA. | anA. 1] bA. sAmAnya mithyA | ni.pa.4 paryApti | ekeM bana. au.2, kA.na. kumati. asaMyama acakSu kuzruta | bhavya, mithyA asaMzI AhA.sAkAra. abhavya | anA. | anA. jainendra siddhAnta koza ni. apa, 4 aparyApti ca, apa.. " 208 / bA. ti, | ekeM | nana. | auda. napuM. paryApta | mithyA ni.pa. paryApti ni. apa. kumati, asaMyama acakSu kuzruta bhavya, mithyA | asaMzI AhA. sAkAra, abhavya anA. 2 3 1 acakSu / ti. - eka | mana, au. mi.,na aparyApta mithyA ni.apa. aparyApti ca. apa. kumati, kuzruta asaMyama 2 / | mithyA | asaMhI AhA. sAkAra, abhavya anA. | anA. zu. | ekeM | bana. au.2, kA./napuM. kumati, kuzruta asaMghama sAmAnya mithyA ni.pa. 4 paryApti ca.. ." ni.apa. 4 aparyApti acakSu kA zu. bhavya, abhavya mithyA | asaMzI AhA., sAkAra, anA. anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAeM 3
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ bhA04-27 lezyA mArgaNA vizeSa / | paryApta guNa | jIva | aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa saMjJA gati | indriya kAya | yoga | guNa sthAna jJAna saMyama | darzana kaSAya bhavya | samya. | saMjJitva AhA. upayoga veda dra. bhA. ma.paryApta 1 / 2 / | mithyA ni.pa. paryApti | nana. | auda, napuM. kumati, asaMyama azu. | asaMjJI AhA. sAkAra, anAkAra kuzruta | ti. | ekeM. | bana. | au. mi., napuM. kA. kumati, asaMyama acakSu / kA. azu. - kuzruta bhavya, | mithyA | asaMjJI| AhA. sAkAra, anA. anAkAra aparyApta mithyA ni.apa. aparyApti ca. apa. caturgati va nitya nigoda sAdhAraNa bA.sU.pa. - - sarvatra bAdara va sUkSma sAdhAraNa manaspativat - - | apa jainendra siddhAnta koza 209 2. la. apa. 1 / 1 / 4 / | mithyA | apa. | aparyApti 3 4 1 | 1 | 1 | 2 14 | ti. | ekeM. | mana. | au. mi.. napuM. 2 kumati, 1 / 1 asaMyama acakSu / 2/3 | 1 1 / 2 / 2 kA. bhavya, mithyA | asaMhI AhA..sAkAra, anA. anAkAra 6. trasa kAyika-(dha.2/1,1/621-628) 1. sAmAnya) 1-14 / 10 / / 10/7; 8/7:4 4 4 1 _ alezya .._ azu. 0 6 6 dvI trI. asaMjJA ] 2 / 2 / 2 / | saMjhI, AhA., sAkAra, asaMjhI anA. anAkAra anubhaya yugapat / | ayoga catu. / 6 paryApti 8/6; 15 asaM,saM. pa.,apa. 5 aparyApti /4; apagata akaSAya liabhavya dvI.trI. usa catu.paM. 4/2:1 2 paryApta 1-14 asaMjJA 5 6/5 | 10,6,87,4| 4 dvI.trI. 6 paryApti 64.1 / | 4 - 1 dvItrI. samana4,vaca,4, au.2, kA.1 ayoga akaSAya da ] bhavya. laabhavya saMjJI | AhA. sAkAra, asaMjJI anAkAra anubhaya yugapat 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ pa.apa. 5 paryApti
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa / 20 prarUpaNAra saMta lezyA guNa sthAna paryApta | guNa | jIva . paryApti aparyApta sthAna | samAsa | prANa gati | indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama | darzana bhavya - samya. saMjhisva AhA. upayoga asaMjJA dvI. trI. basa au. mi.. vai. mi., A.mi.,kA. akaSAya aparyApta 5 5 / 65 7,7.6.104 1,2,4 dvI. tri. 6paryApti | 4,2 6.13 | catu.5aparyApti | saM.asa) apa. 4 dvotrI.. catu., saMjJi, asaMjJike sarva AlApa - - bhavya, abhavya vibhaMga, mana:sA., che. minA | yathA, asaMyama mizra saMjJI AhA.. sAkAra. binA asaMhI anA. anAkAra anubhaya yugapat / 6. - 4 51 sAmAnya 1 / 10 / 6/5 10/6/7/4 | mithyA dvI. trI. 6paryApti 14/675] | catuM. aparyApti | 6/4 | saM.asaM (pa.apa. 4 dvI. jI. catu.paM | - de. pIche indriya mArgaNA sambandhI sarva AlApa - ___ 1 | 13 |3|4| 3 1 / 2 66 2 / / 2 / 2 / 2 sa AhA. dvi. ajJAna asaMyamAcakSu., acaca / bhavya, mithyA saMjJo AhA., sAkAra, abhavya asaMjhI anA. anAkAra minA janendra siddhAnta koza 6 manaca. 3 2 asaMyama cakSu., acaca ajJAna dvI. vI. trasa mana4,5ca.4, catu.paM. au. 1, vai. ajJAna asaMyamAcA mithyA dvI.trI. 6 paryApti 6 catu. 5 aparyApti saM.asaM. 2 / bhavya, abhavya saMjJI | AhA. sAkAra, asaMjJI anAkAra 4 4 3 4 4 1 dvI. trI, trasa 171 aparyApta 1 5 6 5 7,7.65 | mithyA dvI.trI 6paryApti | | catu. 5aparyApti saM.asaM. / 3 au. mi., vai. mi.,kA. 3 / kumati,kuzruta asaMyama cakSu.. acacakA. 1 2 22 bhavya, mithyA. | saMjJI AhA.- sAkAra, abhavya asaMjJo | anA. anAkAra zu.. apa. 8- sAmAnya pa. apa.] - - mUla oghavada - - - - - - mithyA dvo. trI.aparyApti | catu. 5 aparyApti kamati.kazruta asaMyama cakSu., acakSukA. dvI. trI.] trasa | au. mi, napaM. kA. azu. 1 | 2 | 2 | 2 bhavya, milyA. | saMzI AhA., sAkAra, abhavya asaMjJI anA. anAkAra catu. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ saM.asa.. apa.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti 7. akAyika-(gha 2/1,1,4627) | atIta sAmAnya atIta atIta, atIta / atIta guNa | jIva. paryApti / prANa samAsa atIta atIta | atota ayoga gati indriya kAya atIta anA. saMjhI apagataveda akaSAya kSINa saMjJA kevala jJAna atIta kevala darzana lala bhavyA saMyama sAkAra, bhavya asaMjJI anAkAra yugapat 4. yogamArgaNA1. manoyoga--- 1. manoyoga sAmAnya-(dha. 2/1,1/626-634 ) jainendra siddhAnta koza 10 sAmAnya 1-131 / | (paryApta saM. pa. paryApti hI) trasa | manoyoga bhavya, apagata veda akaSAya abhavya __asaMjJA |saMjJI, AhA. sAkAra, anubhaya anAkAra yugapata |2|1sAmAnya 11 6 (paryApta mithyA saM.pa. paryApti paM. trasa | mano. ajJAna asaMyama cakSu., acakSu bhavya, mithyA saMzI ! AhA. sAkAra, abhavyA anAkAra |3| 2 sAmAnya 1 1 . (paryApta sAsA saM.pa. paryApti . trasa / ajJAna asaMyamAcakSu., acazca bhavya | sAsA. saMzI AhA. sAkAra, anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ |4|3 sAmAnya 1 / 1 / ( paryApta mizra | saM. pa. paryApti mano. trasa jJAnAjJAna | asaMyana/cakSu . acakSu bhavya 2 saMzoAhA. sAkAra, anAkAra mizra
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM 44. guNa sthAna guNa jIva | sthAna | samAsa paryApti | prANa . . . saMjJA gati | indriya kAya | yoga jJAna | saMyama | darzana lezyA da. bhA. bhavya | samya saMjJitva AhA. upayoga 54 sAmAnya 1 / 16 (paryApta avi saM.pa. paryApti paM. - trasa | manoyoga au.,kSA.:| saMjJI AhA. sAkAra, |mati, zruta, asaMyamacakSu, acakSu, / | bhavya avadhi avadhi kSayo. anA. 4 2 65 sAmAnya 1 / 16 (paryApta 5 vA~ | saM. pa. paryApti hI) paM. - trasa | manoyoga |mati, zruta, deza saM. cakSu, acakSu, avadhi avadhi zubha bhavya | au., kSA.. saMjJI | AhA. sAkAra. kSayo. anA. 10 4 1 |76 sAmAnya 1 / 1 6 (paryApta pramatta | saM.pa. paryApti | paM. - trasa | manoyoga mati, zruta, sA., dve, cakSu, acakSu ava., manaH| pari. | avadhi zubha bhavya | au..kSA, saMjJI | AhA. sAkAra.. kSayo. anA. _ jaimendra siddhAnta koza ___ 212 8 / 4 sAmAnya 6 - 1 (paryApta 7-12 | saM. pa. paryApti yathA yogya mUla oghavat manoyoga saMjJI AhA. sAkAra, anA. || 13|sAmAnya 1 / 1 / 6 | (paryApta sayoga | saM.pa. paryApti manu. | paM. | trasa | kevalajJAna | yathA kevala drshn| apagata 0 akaSAya 0 __ asaMjJA * zubha bhavya kSA. satya. anubhaya 0 / 1 / 2 anubhaya AhA. sAkAra. anA. yugapada 1. manoyoga vizeSa-(dha.2/1,1/633.634) saM. pa. paryApti mano paryApta ho asaMjJA paM. trasa | satyamana apagata akaSAya bhavya, abhavya saMzI AhA. sAkAra, anubhaya anAkAra -yugapada 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ - -mUlodhavat - - satyamana - - mUlodhavata - - -
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa ka m 20 guNa sthAna M 11 aparyApta sthAna samAsa 116 # y DE WE (paryApta ) 1-12 saM. pa. jIva 1 12 " 1 1 '' 2. vacana yoga - (dha. 2 / 11 / 634-636) sAmAnya] 13 5 ( paryApta 1-13 dvI, trI. ho) catu. saM. asaM. pa. paryApti prANa mithyA dvI.. MU paryApti | | | 6/5 6/5 10 mUloghavat mUloghabat mUlodhavRda 6,7,8,9,10 10,6,8,7,6 saMjJA asaMjJa | asaMjJA 30 gati indriya kAya 20 4 I 1 I 20 1 20 A. 1 1 | 20 30 8 eka. 1 trasa mRSAmana 1 1 1 2 Dang yoga - mRSAmano satyamRSA asatyamRSA 20 20 prarUpaNAe~ 30 to h kaSAya 20 apagata akaSAya I 1 Y 1 T apagata akaSAya 20 jJAna kevala binA = I ' 8 m ajJAna sayama 7 dazana | cakSu, acakSu, avadhi - mulAghavat - mUloghavat mUlodhavat - 4 20 lezyA dra. bhA. 2 asaMyama cakSu, acakSu | | out "w A 1 bhavya W 11 alezya - 6 6 2 1 -- bhavya, "la abhavya bhavya, abhavya | samya, saMjJitva AhA upayoga "" 1 1 Mo 1 mithyA 8 1 2 sazA AhA. sAkAra, anAkAra 1 1 | 1 1 1 1 1 r 2 saMjJI, AhA sAkAra 1 AhA. sAkAra, ma sat 213 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM tata guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti | lezyA / bhavya | samya, saMjJitva AhA. upayoga prANa saMjJA gati indriya kAya | yoga jJAna saMyama darzana bhA . 3. -manoyo gI vat - manoyogI bada sAmAnya 12 / (paryApta 2-12 vacana yoga - -manoyogI vata -manoyogI bata satya anubhaya - satya mano yogI vat - - satyamanoyogI vava- - vacana satya vacana __ -- -mRSA mano yogI vat - - | mRSA manoyogI vata- - jainendra siddhAnta koza vacana mRSA vacana 214 -ubhaya manoyogIva- - - ubhaya manoyogI bava ubhaya vacana ubhaya vacana // - anubhaya manoyogI vata - - anubhaya vaca. anubhaya anubhaya manoyogI vAta - - | vacana 3. kAya yoga 1. kAya yoga sAmAnya-(gha. 2/1,14637-646) / | kAya . apagata akaSAya 0 bhavya, abhavya saMjJI | AhA.sAkAra asaMhI anA. | anA. sAmAnya 13 / 14 / 6,54 10/71/ 74|4 5 paryApti8/67/ aparyApti / / 42 paryApta 13 7 9. 4 10,6,8744 5 1-13 | pa. paryApti 6,4,4 / 21 6 asaMjJA | 21 / 2 | saMjJI | AhA. sAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAeM au vai.A. akaSAya apagata bhavya, abhavya
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM sata mArgaNA vizeSa paryApta guNa | jIva || paryApti aparyApta sthAna | samAsa | leshyaa| guNa sthAna prANa saMjJA indriya kAya | yoga kaSAya jJAna | saMyama | darzana bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga dra.bhA. 3 aparyApta 4] 4 5 / 5 1,2,4 7 | apa. | aparyApi 5,4,3,2 asaMjJA kA. au.mi., vai. mi., A. mi. apagata akaSAya vibhaMga va sA.,che. manaH ninA | yathA, asaMyama bhavya, abhavya mizra saMjJI AhA. sAkAra binA asaMhI| anA. anA. anubhaya yu gpt| |4|1sAmAnya 1 / 14 / mithyAH|7 pa. paryApti 7 apa. aparyApti / 67/ 6/4:4/3 au. 2, vai.2 kA.1 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu bhavya, mithyA saMjJI | AhA ma saMjJI AhA. sAkAra abhavya asaMjJI anA. anaa.| 51 paryApta 1 / 7 / mithyA pa. au.1, vai. ajJAna asaMyama cakSu, acazca kA.1 | saMjJI | AhA. sAkAra asaMjJI anA. anA.] abhavya jainendra siddhAnta koza 219 6 5 6 / 3/4 aparyApta 1 7 / 6.54 7,7,6,044 mithyA apa. aparyApta 14,3 3 au.mi., vai. mi. kA. 2 kumati, 1 2 261 / 1 asaMyama cakSu, acakSu kA. bhavya, mithyA saMjJI | AhA. sAkAra zu. / abhavya asaMhI | anA. anA. 7/2sAmAnya 1 2 66 / sAsA saM. pa. 6 paryApti saM.apa.6 aparyApti paM. | sa au.2.vai.2 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu | saMjJI | AhA. sAkAra abhavya 82 paryApta 1 / 1 / sAsA saM. pa. paryApti paM. | trasa | au..vai. ajJAna asaMyama cakSu, avazca bhavya, sAsA saMzI AhA. sAkAra | |2 aparyApta| 1 | sAsA saM. apa. aparyApti kumati, naraka rahita asaMyama cakSu, acakSukA. bhavya, bhavya, sAsA saMjJI | AhA. sAkAra trasa | au. mi., vai. miH, kA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA tha paryApta guNa / jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa gati indriya kAya saMjJA yoga / kaSAya jJAna saMyama darzana / bhavya | samya, saMjJitva AhA. upayoga paryApta mizra saM.pa.] paryApti trasa | au.vai. | bhavya mizra jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acaca mizra saMjJI / AhA. sAkAra anA... 11 4 sAmAnya 1 2 6 074 4 11 avi. saM.pa. 6 paryApti 10 paM. sa saM. apa.6 aparyApta au.2, vai.2 kA.. mati, zruta. asaMyama cakSu.. acaznu / avadhi avadhi bhavya | au.,kSA. saMzI AhA. sAkAra kSayo. anA. anA | avi. saM.pa. paryApti trasa | au.,bai. | mati, bhUta. asaMyama caca..acaca avadhi bhavya au. kSA, saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA. avadhi jainendra siddhAnta koza 216 13 14 aparyApta 1 / 1 / avi. saM. apa. aparyApti paM. | vasa au.mi.vai. | mi., kA. mati, zruta. asaMyama cakSu..acaca kA. avadhi avadhi bhavya | o.,kSA. saMdhI | AhA. saakaar| kSayo. anA. anA. 14 | paryApta vA 4) 2 ti. - paM. saM.pa. paryApti trasa au. | mati., zrata. dezasaM. cakSu., acakSu avadhi avadhi zubha bhavya | au..kSA. 1.saMdhI kSayo. AhA. sAkAra | anA. // 956 sAmAnya 1 2 6 / 10/ (paryApta pramatta saM. pa.6 paryApti 10 saM.apa.6aparyApti 7 manu paM. sa au.1, A.20 mati.,zruta. sA., che. cakSu., acanu ava., manaH | pari, avadhi zubha bhavya | au. kSA. 'saMzI kSayo. AhA. . anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA0 4-28 mArgaNA vizeSa 4. guNa sthAna MA 2 y jainendra siddhAnta koza r no 32 11 aparyApta sthAna 20 120 8- sAmAnya 5 ( paryApta 8-12 hA) 4. audArika kAyayoga 13 1-13 sAmAnya 1 1/2 paryApta hI f hI 1 sa. pa. 1 paryApta sAmA 3 paryApta mithyA pa. A G D paryApti prANa DV - apa. aparyApta paryApti - mUlodhavat -11 6,5,4 paryApti 6. 5, 4 paryApti 10 paryApti 20. 4 10,6,8,7, 6, 4 10.6.8.7, 6. 4 10 saMjJA 5 gati indriya kAya yoga lh 1 . rahita asaMjJA asaMjJA oc 08 1 2 paM. 1 4. ii a t - 1 ~ He wd 20 prarUpaNAe He laM M veda kaSAya m 40 aveda akaSAya 4 llh 0 aragata akaSAya m 20 20 jJAna 8 2 kevala binA sA., che. pari 1 saMyama darzana U - mUlaughavat cakSu. acakSu 6 3 avadhi no 1 yathA kevala darzana | 20 lezyA da. bhA. bhavya 1 ajJAna asaMyama cakSu. acakSu 1 2 ajJAna asaMyama cakSu acakSu 1 zubha bhavya - 6 1 1 1 zu. bhavya " 2 bhavya abhavya r samya saMjJitva AhA. upayoga w Y au. kSA. kSayA. 1. 1 kSA. lh 1 1 sajJA AhA, 1 1. I 2 1 saMjJI AhA asaMjJI | anubhaya 2 anubhaya AhA, sAkAra anA. -8 bhavya mithyA saMjJI AhA. abhavya asaMjJI 1 bhavya sAsA saMjJI ahA, W 1 131 air sAkAra d sat 217 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM sthAna ma. paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApta prANa saMjJA indriya kAya -bhavya | samya, saMzitva AhA, upayoga paryApta | mizraH | saM. pa. paryApti .. 2 661 jJAnAjJAna asaMyama cakSu., acakSu / bhavya | mizra, saMjJI AhA. sAkAra anA, . paryApta avi.saM.1. paryApti paM: bhavya mati, zruta. asaMyama cakSu., acakSu, ava. avadhi au. kSA. saMjJI AhA. sAkAra, | anA. - - kAyayoga sAmAnya vata- - / - - kAyayoga sAmAnya vata jainendra siddhAnta koza 218 . paryApta ayo. saM. pa. paryApti asaMjJA paM. trasa aveda akaSAya " kevala yathA. | kevala bhavya anubhaya AhA. sAkAra anA. yugapat | |3. audArika mizra kAyayoga-(dha. 2/1,1/653-661) aparyApta, 1.2 | apa. | aparyApti / 4,3.2 asaMjJA manu. / au. mi. | apagata vibhaMga, manaH asaMyamA cakSurahitakA. binA yathA. de. darzana/7/3 / bhavya, mi., sA. | saMjhI AhA. sAkAra abhavya | kSA, kSayo. asaMjJI anA. anubhaya yu gapat || . 2 12 aparyApta mithyA apa. | aparyApti 1,43 au. mi, | 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ kumati, asaMyama acakSu kA. mithyA saMjJI AhA. sAkAra asaMjJI bhavya abhabya anA.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa / 20 prarUpaNAeM lezyA guNa sthAna paryApta aparyApta guNa jIva sthAna | samAsa paryApti prANa saMjJA gati | indriya | kAya | yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga dra. |3| 4 aparyApTha sAsA saM. apa. aparyApti 2 kumati,kuzrutaM asaMyama acaca paM. trasa au. mi, kA. azu. 10 bhavya | saMjJo AhA. sAkAra anA. |4|4 / 4] S aparyApta avi. saM. apa. apa. basa au. mi. kA.. kumati, kuzruta asaMyama acakSu abadhi avadhi bhavya kSA. kSayo, / saMjJA AhA. sAkAra anA. 1 / 2yA 4 | aparyApta sayo. saM. apa. aparyApti (de. kevalI) asaMjJA paM. vasa | au. mi. apagata . akaSAya kevala yathA, kevala. kA. zu. bhavya kSA. anubhaya AhA. sAkAra anA. yugapat jainendra siddhAnta koza ~ 4 baiMkriyaka kAyayoga-(dha.2/1.1/661-664) ___219 | paryApta 1-4 saM.pa. paryApti 3 jJAna asaMyama cakSu, acaca 3ajJAna avadhi bhavya, abhavya 1 saMjJA AhA. sAkAra anA. ~ - paryApta mithyA saM.pa. paryApti ajJAna asaMyama cakSu. acakSu / : / bhavya, mithyA sNjnyii| AhA. sAkAra abhavya anA. 32 paryApta sAsA | saM. pa. paryApti ajJAna asaMyamacakSu, acakSu bhavya / sAsA | saMjJI| AhA. sAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAeM paryApta mizra | saM.pa., paryApti jJAnAjJAna |asaMyama cakSu. acakSu | bhavya mizra | saMjJI AhA. sAkAra
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA sthAna paryApta | guNa payApta prANa saMjJA OM gati indriya kAya yoga veda kaSAya jJAna sayama dazana bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga guNa apaya sthAna 0 4 // paryApta avi. saM. pa. paryApti naraka paM. - trasa mati, zruta, asaMyama cakSu, acakSu / avadhi avadhi bhavya | au., kSA. saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. . 5. vaikriyika mizra kAyayoga -(dha.2/1,1/664-666) aparyApta 1,2,4 saM. apa, aparyApti vasa- vai.mi. 3 jJAna ,kumati asaMyama acakSu avadhi bhavya, mizra | saMjJI AhA. sAkAra anA. jainendra siddhAnta koza 220 aparyApta | mithyA saM. apa. aparyApti paM. | trasa | vai.mi. kumati, asaMyama acakSu kA. bhavya. | mithyA. saMjhI | AhA. sAkAra anA. 4 1 1 2 trasa | vai. mi. strI aparyApta sAsA. saM. apa. aparyApti | paM. 2 kumati, . asaMyama acakSukA kuzruta bhavya / sAsA. saMjJI | AhA. | sAkAra anA, | 7 |4|| 2 aparyApta avi. saM. apa. aparyApti trasa - vai. mi. kA. kA. bhavya mati, zruta. asaMyama avadhi acakSu avadhi au.,kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra anA. kSayo. 6. AhAraka kAyayoga-(dha. 21,18667) 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ paryApta pramatta saM.pa. paryApti paM. trasa | AhA. pu. mati, zruta. sA., che. cakSu, jacakSu| zu. zubha bhavya avadhi avadhi kSA.,kSayo.saMjhI | AhA. | sAkAra anA.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM sat lezyA sthAna | paryApta guNa - jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa gati indriya | kAya yoga kaSAya jJAna | saMyama | darzana bhA. bhavya / samya, saMjJitva AhA. upyog| 7. AhAraka mizra kAyayoga-(dha.2/1,1/668) aparyApta pramatta saM. apa. aparyApti manu paM. vasa | A. mi. pu. mati, zruta sA., che. cakSu, acakSu, kA. zubha bhavya kSA., kSayo. saMzI | AhA. sAkAra avadhi avadhi -anA. 8. kArmaNa kAyayoga 4 apa. aparyApti | 54,3,2 kAmaNa vibhaMga, manaH asaMyama cakSu binA / zu. binA yathA. | de. darzana/ sarva anA, | bhavya, | mizra binA saMjJI anA. sAkAra abhavya asaMhI anubhaya, jainendra siddhAnta koza 221 aparyAptaH mithyA aeNpa. aparyApti | 4,3 kAmaNa kumati, asaMyamaacakSu zu.. PLE, akaSAya bhavya, mithyA saM.asaM. anA. sAkAra abhavya anA. . 13/2 aparyApta sAsA saM. apa. aparyApti trs| kAmaNa kumati, asaMyama. acakSu zu.] bhavya | sAsA | saMhI anA, sAkAra naraka rahita anA. . 4| 4| aparyApta | avi. saM. apa. aparyApti trasa | kArmaNa 64.. zu. bhavya mati, zruta, asaMyama avadhi acakSu avadhi aura kSA. saMzI | anA. sAkAra. anA. asaMjJA aparyApta sayo. saM. apa. aparyApti apagata 0 akaSAya . trasa / kAmaNa 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ kevala | yathA. kevala zu. zu. bhavya / kSA. anubhaya, anA, sAkAra, anA. yugapat
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM sat mArgaNA vizeSa paryApta | guNa jIva aparyApta sthAna | samAsa 65. paryApti prANa ke gati indriya kAya yoga lezyA - bhavya veda kaSAya jJAna darzana saMyama samya. saMjJitva AhA. upayoga 5. vedabhArgaNA1. strI veda-(dha. 211,14673-684) - (sAmAnyA 14 / 65 / 11-1 saM. pa. 6 paryA, paM. / trasa | A. dvi, strI binA | kevala, manaH asaMyama cakSu, acakSu | binA deza saM. avadhi bhavya, abhavya saMjJI | AhA.. sAkAra asaMjJI anA. anA. 6apa. saM. apa. asaM. . apa. 2 paryApta 1 2 65 1-1 | saM. pa.6 paryApti asaM. pa.5 " naraka | paM. | basa mana 4, vaca.4strI rahita au. 1, bai. | | kevala, mana: asaMyama cakSu, acaca | binA deza saM.] avadhi bhavya, abhavya saMjJI | AhA.. sAkAra, asajJo | jainendra siddhAnta koza 222 3 | aparyApta | 2 1,2 | 2 | 6/5 saM.a. 6 aparyApti naraka kumati,kuzruasaMyama caznu, acaca. kA. 2 bhavya | mithyA abhavya sAsA / 2 / 2 / 2 saMjJI AhA. | sAkAra, asaMjhI anA, | anA.. asa. paM. | trasa au. mi., strI vai. mi. kA. . / strI ajJAna asaMyama cakSu, acaca |4|1 sAmAnya 1 4 6/5 mithyA saM.pa6paryA. asaM. pa. 5 , saM.apa. 6 apa. naraka | paM. | rahita sa / A.dvi. rahita bhavya | mithyA | saMjJI AhA. | sAkAra. abhavya asaMjJo anA. | anA. ....., asaM. apa. 51 / paryApta | 1 | 2 | 6/5 mithyA saMpa.6 paryApti asaM, pa.5 " 2. sat viSayaka prarUpaNAeM naraka | paM. | usa mana 4, vaca.4 strI au.1, vai, | ajJAna asaMyama cakSu, acakSu / bhavya | midhyA. | saMjJI AhA., sAkAra abhavya asaMjJI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mAgaNA vizeSa guNa sthAna 6 1 aparyApta paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 2 sAmAnya 1 10 3 8 2 paryApta 1 11 4 y, tstshM, 1 2 6/5 mithyA saM. apa 6 aparyApta 2 aparyApta 1 1 paryASTha syApta ho apa, sAsA | saM pa saM. apa. paryApti 99 6 1 sAsA saMpa paryApti 1 1 mizra saM pa 6/6 6 paryA. 6 apa. 6 sAsA saM. apa aparyA 6 paryApti 1 1 6 abi. saM. pa. paryApti prANa 0/0 : 20/7 10 7 10 2 10 10 saMjJA_ 4 4 4 3 4 4 gati indriya 4 3 naraka rahita naraka rahita naraka rahita 3 naraka rahita 3 naraka rahita 3 naraka rahita 1 paM. 1 paM. paM. 1 paM. 1 paM. 1 paM. , kAya 1 trasa 1 trasa ~ trasa trasa 1 trasa 1 trasa yoga veda kaSAya 3 o. mi. strI ve. mi.. kArmaNa 10 mana 4, bo. 1. ve. 1 4 10 mana 4, baca, 4, zrI. 1.. 13 1 4 3 A. dvi. strI ajJAna rahita 1 4 strI 3 zrI. mistrI ve. mi. kA. 1 4 1 4 strI 20 prarUpaNAe 10 1 4 mana4, vaca 4, strI au. 1. vai. 1 jJAna 3. ajJAna 2 1 2 kumati, asaMyama cakSu. acakSu kA. kuzruta zu. 2 kumati, saMyama darzana kuzruta asaMyama cakSu, acakSu 2 asaMyama cakSu, acakSu lezyA dra. bhA. 2 2 1 jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu 2 3 3 3 mati zruta asaMyama ba anadhi avadhi ? 2 [asaMyama cakSu, acakSu kA. zu. 6 azu. bhavya azu. 2 bhavya, abhavya 1 bhavya 2 3 1 bhavya 1 bhavya sAsA. d samya, bhavya 1 mithyA 1 sAsA 1 sAsA 1 mizra saMjJitva AhA. upayoga 2 2 2 saMjJI AhA. sAkAra. asaMjJI anA. janA, 1 saMjJI saMjJI saMjJI 2 2 AhA sAkAra anA. anA. 1 3 bhavya o, kSA. saMjJo kSayo, 1 2 AhA. sAkAra,, anA. 2 2 AhA. sAkAra anA. anA. d saMjJI AhA. 2 sAkAra anA. , 2 AhA. sAkAra anA. sat 223 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM sat mArgaNA vizeSa | paryApta guNa | jIva / paryAgni ayApta sthAna | samAsa sthAna guNa sa lezyA | prANa saMjJA gati indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya samya saMjJitva AhA. upayoga paryApta. 5vA~ | saM.pa. paryApti | ti. zubha bhavya paM. trasa mana4, baca.4kho au.1 / mati, zruta. deza saM. cakSu, acakSu, avadhi avadhi au., kSA. saMjJI | AhA.sAkAra, anA. . / paryApta | pramatta saM. pa. paryApti | manu. | paM. | basa mana4, baca.4/ strImati, zruta, sA., che. cakSu, acakSu au.1 avadhi zubha| bhavya | au., kSA.. | saMjJI | AhA./ sAkAra anA. avadhi . paryApta | 7vA~ saM.pa. paryApti rahita * _ | paM. | trasa mana4, vaca.4strI| au.1 mati, zruta, sA., che. cakSu, acakSu, avadhi avadhi zubha| bhavya | au..kSA | saMzI | AhA. sAkAra, anA. jainendra siddhAnta koza 224 . paryApta 8 vA~ saM. pa. paryApti manu. | paM. sa mati, zruta, sA., che. cakSu. acakSu. avadhi avadhi zubha bhavya mana4, baca.4 strI au.1 au..kSA. saMjJI AhA. sAkAra anA. rahita pari. - . rahita * . paryApta havA~ | saM. pa. paryApti | paM. vasa mana4, vaca. strI au.1 pari. 10 mati, zruta, sA,, che caca. acakSu. avadhi avadhi zubha bhavya au., kSA. saMdhI | AhA. sAkAra, anA. 2. puruSa veda-(dha. 2/1,1/62-687) 1) / trasa pu. sAmAnya 6 / 4 6/510.6,743 / 1 1-6 saM. pa.6 paryApti naraka paM. asaM. pa. 5 . rahita saM. apa. 6 aparyApti asaM..., kevala. rahitAsU.. yathA cakSu, acakSu rahita | avadhi bhavya abhavya | saMjJI | AhA. sAkAra | asaMjJI anA. | anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ .
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA04-29 mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM sata paryApta lezyA - guNa | jIva sthAna | samAsa paryApti prANa gati indriya kAya yoga jJAna saMyama darzana bhavya 5 aparyApta sabhya, saMjJitva AhA. upayoga - 4] 3 paryApta 1 | 1-6 2 / 6/5 saM.pa. 6 paryApti / asaM.pa.5 , naraka / paM. | trasa mana4, vaca.4 pu. au.1, bai. A.1 kevala binA sU. yathA cakSu. acakSu | rahita | avadhi bhavya, abhavyA saMjJI | AhA. sAkAra, asaMjJI anAkAra 3 aparyApta 4 / 2 65 |1, 2,4/saM. apa. 6 aparyApti 6 asaM. | paM. | trasa | au.mi., pu. naraka rahita kumati,kuzruta' asaMyamAcakSu. acaca kA. 3 jJAna sA.,che. avadhi zu, bhavya, mizra abhavya minA / 2 2 / 2 saMjJI AhA. sAkAra. asaMjJo anA. | anA. apa. . A. mikA. jainendra siddhAnta koza 225 sa 10.674 3 / naraka | paM. | rahita pu.] WBw. A. dvi. binA | ajJAna 41sAmAnya 1 4 65 mithyA saM.pa. 6 paryA. asaM.pa. 5 . saM. apa. 6 apa. asaM. " apa. asaMyama cakSu, acazca / / bhavya, mithyA sajJA AhA. sAkAra abhavya asaMjJI anA. anA. 11 paryApta 1 2 6/5 mithyA saM. pa.6 paryA. asaM, pa5.. | sa rahita naraka | paM. rahita mana4, baca.4 pu. au.1, vai.1 kumati, kuzruta asaMyama cazca. acakSu| | | bhavya, mithyA | sajJA | AhA.sAkAra.. vibhaMga abhavya / 61 aparyApta 1 2 65 mithyAM saM.apa. aparyApti asaM. apa, naraka rahita paM. sa kumati,kuzruta asaMyama cakSu. acakSu kA. | au.mi. |pu. vai. mi. kArmaNa bhavya, mithyA | saMjJI | AhA., sAkAra abhavya asaMhI anA. anA. | 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat mArgaNA vizeSa paryApta guNa jIva aparyApta sthAna | samAsa lezyA guNa sthAna paryApti prANa saMjJA gati indriya | kAya yoga jJAna darzana kaSAya saMyama bhavya / samya. saMjJitva AhA. upayoga - - mUloghavat - - mUloghavata 7i,2,3 sA pa. apa. -- naraka rahita 84-6/sA, pa. -mUloghavat : - mUlodhavat --- 3. napuMsaka veda-(dha. 2/1,1/688-668) / 3 6 / saamaany| / 14 6/04 10/76/74 3 1-1 | pa. apa. paryA, apa.5/4:75 deva 6/4; 4/3 bhavya, jainendra siddhAnta koza A. dvi.na. nilaa kevala, mana. asaMyama cakSu, acakSu binA deza saM. avadhi saMjJI | AhA.. sAkAra asaMjJI anA. anA. rahita abhavya 2. paryApta paryApti / 76,4 / mana 4, vaca.4/na. bhavya, deva rahita kevala, mana: asaMyama cakSu, acakSu. binA deza saM., avadhi sA., che. saMjJI / AhA., sAkAra, asNjnyii| anA. abhavya 3. aparyApta 3 1,2,4 7 / 6/5/4 apa. apa. deva rahita au. mi., napuM. vai.mi. kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu. kA. 3jJAna avadhi zu. 11. 4 / 2 / 2 / 2 bhavya | mi., sAsA saMjI | A. | sAkAra, | abhavya kSA kSayo. asaMjJI anA. | anA. - 41 sAmAnya 1 / 14 / 6/5/4 |10/7,6/74 | 3 / / mithyA pa. apa. paryA. 875 | deva aparyA. |6/4.4/3/ rahita 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ A. dvi. napuM. ajJAna asaMyama cakSu, acakSu bhavya abhavya mithyA saMjJI | AhA. | sAkAra, asaMjJI anA. anA. binA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat mArgaNA vizeSa paryApta guNa jIva aparyApta sthAna | samAsa lezyA paryApti / prANa gati | indriya kAya yoga ME - jJAna / | saMyama | darzana madhya samya. saMjJitva AhA. upayoga Sinh | |1] paryApta / 1 / 7 / mithyA pa. / paryApti |6/4 deva mana 4, vaca.4/napuM. au. 1, vai, 2 66 2 ajJAna | asaMyama cakSu, acakSu bhavya, abhavya 1 2 1 mithyA | saMjJI AhA. sAkAra / asaMjJo anA.! rahita mithyA apa. | aparyApti deva rahita au. mi., napuM. vai. mi., kA. kumati 2 26 2 asaMyama cakSu, acakSukA. bhavya, abhavya 1 22 2 mithyA saMjJI AhA. sAkAra asaMjJI anA. anA. zu. 72 sAmAnya 1 2 66 sAsA saM.pa.6 paryApti / saM. apa. 6 aparyApta paM. ajJAna asaMyama cakSu, acaca | bhavya / | deva rahita samana 4, vaca.4/na. au. 2,vai. kA.1 |saMjJI AhA. saakaar| anA. anA.. jainendra siddhAnta koza 227 |82 paryApta 11 / 6 | sAsA saM. pa. paryApti / paM. basa mana 4,vaca.4/napuM. ajJAna | asaMyama cakSu, acakSu / bhavya sAsA deva rahita saMjJo AhA. sAkAra anA. hai|2 aparyApta 1 / 1 / sAsA saM, apa. aparyApti | 11 au.mi.,142 / paM. trasa kA. na. kumati, asaMyama cakSu, acakSu kA kuzruta bhavya / sAsA saMzI AhA. sAkAra anA. anA. paryApta | mizra saM.pa. paryApti jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu / bhavya mizra sNjnyii| AhA. sAkAra | | deva rahita paM. | basa mana 4, vaca.4/na. au.1, vai.1. / anA. 11/4 sAmAnya 1 2 6 | avi. saM. pa. paryApti saM. apa. aparyApti | | deva bhavya / au., kSA. saMjJo paM. | basa mana 4,vaca.4 napuM. au.1, vai.2 kA.1 mati., zruta. asaMyama cakSu, acazca avadhi avadhi AhA. sAkAra anA, anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa JP gati indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama / darzana da. bhA. bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga 124 paryApta 1 / 1 / avi.saM.pa. paryApti - deva | 4 | trasa mana 4, vc./n| rahita mati, zruta, asaMyama cakSu, acana avadhi avadhi | bhavya | aukSA. | saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. avi. saM.pa. aparyApti / naraka paM. sa vai. mi., kA. napuM 2 1 2 2 / kSA., kSayo.| saMjJI | AhA. sAkAra. mati, zruta. asaMyama cakSu, acakSukA. kA, bhavya avadhi avadhi | zu. anA. paryApta 5vA saM.pa. paryApti / paM. / vasa mana, vaca.4na au,1 / mati, zruta. asaMyama cakSu, acakSu avadhi avadhi zubha bhavya | au., kSA. | saMjJI | AhA.-sAkAra. kSayo. mainenTa siddhAnta koza -strIvedIvat -- - -> strIvedIvara -- 228 payApta 4. apagata veda-(dha.2/1,1/666) 88 2 / 1. 2 2 bhavya | au., kSA. saMjJI AhA. sAkAra, anubhaya anubhaya, anA. anA. 1/-(sAmAnya 6. 2 / 6/6 104,2/1 1 1 1 1 / 11 . 4 1-14 | saM.pa. 6paryApti | 10/4 pari. manu. paM. vasa mana,vaca 4. jJAna sA., che. saM, apa. 6aparyApti 2/1 siddha anindri akAya au. 2. 50 sU. yathA. | atIta atIta atIta kA.1 anubhaya] ayo. 6. kaSAya mArgaNA 1. krodha kaSAya-(dha. 2/1,1/700-712) sAmAnya 6 14 / 6/5/4/10/06/05/4 4 5 6 153/1 7 1-17paryApta paryApti 8/67/1, kro. kevala ke sU. yathA cakSu, acakSu aparyApta aparyApti 6/44/3 binA ke binA avadhi 2. sat viSayaka prarUpaNAeM apagata bhavya, abhavya saMhI AhA. sA asaMhI anA.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza / mArgamA vizeSa 3 guNa sthAna | paryApta guNa aparyApta sthAna paryApta aparyApta 4 5 1 paryApta 4] 1. aparyA 7 ha 1-6 pa. 4 1 sAmAnya 1 7 2 sAmAnya h 6/5/0 1,2,4 apa. aparyA 6 mithyA jIva samAsa 1 mithyA 1 sAsA 60 7 pa. apa. 7 pa. paryApta 5/k/ paryApti 2 saMpa saM a. 6/5/4 paryApti 4/5/8 paryApti 1 7 mithyA apa, aparyApta prANa aparyApta | 6/4; 4/3 6/6 paryApta aparyA 10,6,8,7, 4 6,4 giti indriya kAya 77.54 4, 3 6/5/4 7,7,6,5,4,3 4 10/6:6/7 | 4 4 8/6: 7/5; 10.6,8,7, 4 6.4 4 60 4 4 4 10/0 4 4 10 5 5 6 1 trasa yoga 11 3 1 mana 4, baca. 4) au. 1, vai. A. 1 4 zrI. mi.. vai. mi. A. mi. kA. 13 A.dvi. binA 20 prarUpaNAe~ 3 mi... vai.mi., kA. 13 A.dvi. binA apagata jJAna 10 3 1 mana4, vaca. 4, kro. au. 1, bai.1 7 5 3 kro, kevala binA sU. yathA cakSu. acakSu ke binA avadhi saMyama na 3 1 3 1 2 ko kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu vibhaMga 3 1 1 3 kro. ajJAna 3 1 5. 3 ko. kumati, kutaM asaMyama cakSu, acakA. 3 jJAna sA, che. avadhi zu. 1 2 ajJAna asaMyama cakSu, acakSu zyA dra. 2 asaMyamacakSu, acakSu 2 2 6 ko. kumati, kutaH khayama cakSu, acakSu kA. zu. bhavya 2 6 2 2 bhavya, abhavya bhavya, abhavya 2 bhavya abhavya 6 6 2 bhavya abhavya 2 bhavya abhavya 1 bhavya samya. 4 mizra binA mithyA 1 mithyA 1 miSyA 1 sAsA saMjJitva AhA upayoga 1 2 saMjJI AhA. sAkAra, asaMjJI anA. 2 2 saMjJI AhA. sAkAra asaMjJI anA. anA. 2 1 2 saMjJI AhA. sAkAra asaMjJI anA anA. 1 2 saMjJI AhA. sAkAra azI anA, 2 2. saMjJI / AhA sAkAra asaMjJI anA. anA. 1 2 2 saMjJI AhA sAkAra, anA, anA. sat 229 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ |mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe sata gaNa sthAna | paryApta guNa ! jIva / / paryApti aparyApta sthAna samAsa prANa gati indriya kAya yoga jJAna kaSAya saMyama | lezyA bhA. bhavya darzana / beda samya, saMjJitva AhA. upayoga 8/2/ paryApta sAsA saM. pa. paryApti paM. ko. ajJAna asaMyama cakSu. acakSu bhavya, sAsA. sa | mana 4, vadha.4 au. 1, vai.1 / 11 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA. 1/2 aparyApta 1 sAsA saM.apa. aparyApti naraka rahita 4. / trasa | au. mi. ko. kumati,kuzruta amaMyama cakSu, acakSu kA. bhavya sAsa saMjJI AhA. sAkAra. anA. anA, vai. mi., kArmaNa paryApta mizra saM. pa. paryApti jainendra siddhAnta koza paM. | saMjJI vasa mana4,vaca 4. au. 1. vai. bhavya ko. jJAnAjJAna | asaMyama cakSu, acakSuH / / aahaa.saakaar| anA. 230 114 sAmAnya 1 2 6/6 avi.saM. pa.6 paryApti saM. apa. 6aparyApti 10/7 10 7 paM. / trasa: Advi. binA ko mati, zruta. asaMyama caznu, acazca ! avadhi bhavya au., kSA. saMjhI kSayo. avadhi / AhA. sAkAra anA. anA. avi. saM. pa. paryApti 6. / trasa | mana 4, | vaca,4, au. 1, vai. kro. mati. zruta. asaMyama cakSu, acakSu / avadhi avadhi bhavya | o., kSA. saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. 134 aparyApta 1 / 1 . avi. saM.apa. aparyApti 7441 / 1 / 3 3 1 3 1 3261 paM. | trasa au. mi.. ko mati, zruta asaMyama cakSu, acaca kA. | bhavya | au , kSA. saMjJI | AhA. | sAkAra, avadhi avadhi zu. kSayo. anA. | anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM vai. mi.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM sat lezyA paryApta guNa / jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa saMjJA gati indriya kAya | yoga veda kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya | samya. saMjJitva | AhA. upayoga P paryApta | vA~ saM.pa. paryApti niH paM. | trasa mana4, baca. 4 au.1 / ko . mati, zruta, deza saM. cakSu, acakSu avadhi avadhi 2 2 zubha bhavya | au., kSA, | saMjJI | AhA. sAkAra, kSayo. anA. | anA. 6 paryApta pramatta saM.pa.6 paryApti | manu. paM. vasa mana4, vaca. au.1, A.2 ko. mati, zruta, sA.,che. cakSu., acakSu avadhi, manaH pari. avadhi zubha bhavya | au.,kSA | saMjhI | AhA. sAkAra, kSayo, anA.. __ payapti 7vA saM.pa./ paryApti A. manu paM. - trasa mana4, vaca. 4 au.1 / bhavya ko mati, 'zruta, sA., che. cakSu., acakSubha / avadhi, manaH pari | avadhi au., kSA. | saMhI kSayo. AhA. sAkAra, anA. jainendra siddhAnta koza ____ rahita 231 17/8 paryApta 8 vA~. | saM. pa.] paryApti A. manu | paM. | trasa mana4, vaca.4 au.1 ko. mati., zruta, sA..che, cakSu..acakSu! avadhi, manaH avadhi zubha bhavya | au., kSA. | saMjJI | AhA./ sAkAra anA.. rahita 183/i paryApta havA~ | saM. pa. paryApti | ho / prasamaya pari.. / paM. | vasa mana, vaca.4 au.1 ko.mati., zruta, sA., che. cakSu., acaca avadhi, manaH avadhi zabha bhavya | au..kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra anA. _ saM.pa. paryApti paryApta havA~ hI dvi.samaya pari manu. paM. sa mana4, vaca. ko. mati, zruta, sA., he.. cakSu., acakSu | avadhi,manaH avadhi zubha bhavya | au. kSA. saMjJI AhA. sAkAra | anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA paryApti prANa gati indriya kAya | yoga jJAna kaSAya saMyama guNasthAna paryApta | guNa jIva aparyApta sthAna | samAsa darzana bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga 2. mAna kaSAya-(dha. 2/1,1/012) 1-16 taka sarva AlApa - - krodha kaSAyavada - - krodha kaSAyavata 3. mAyA kaSAya-(dha.2/1,1/712) 1-11 taka sarva AlApa-- - - krodha kaSAyavata - - - krodha kaSAyavava -- 4. lobha kaSAya-(dha.2/1.1/712) 4 6 / 15 apagata . sAmAnya 10 / 14 / 6/5/4 | 1066/7| 4 8/6; 1-10 paM. | paryApti |1/,413 apa. aparyApti lobha jainendra siddhAnta koza / kevala binA yathA- kevalake binA binA bhavya abhavya sajJI AhA. sAkAra, asaMhI anA. anA.1 232 noTa-2-14 sarva AlApa krodha kaSAyavata jaannaa| vizeSatA yaha hai ki paryApta AlApoMmeM guNasthAna, kaSAya va saMyamakI prarUpaNA lobha sAmAnyavata jAnanI / aparyAptoM meM kaSAya to lobhavata kahanI para guNasthAna va saMyama krodhavat jaannaa| 5. akaSAyI-(gha.2/1,1/713) | 110 sAmAnya| 4 | 2 / 6/6 11-14 / saM. pa.6 paryApti | 10,4/2/ manu. atIta saM. apa. 6 aparyApti 1 / , siddha atIta atIta pa. atIta prA. vasa mana, vaca.4 akAya au.2, kA.1 apagata " akaSAya deg | mati, zruta. yathA. ava.,manaH, anubhaya | 2 122 zu. bhavya / au. kSA. saMjJI | AhA. sAkAra, anubhaya anubhaya, anA. anA. yugapat == anindriya alezya 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ ayoga kevala
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti bhavya | samya, saMjJitva AhA. upayoga guNa sthAna / darzana gati / indriya kAya prANa yoga jJAna (saMyama bhA04-30 saMjJA kaSAya 7. jJAna mArgaNA 1. matizruta azAnI-(dha. 2/1,1/714-720) / A. dvi. kumati,kuzruta.asaMyama cakSu., acakSu / 1.2 / paryApti aparyApti 8/67/5 6/4, 4/3 bhavya, mi., sAsA saMjhI AhA, sAkAra, abhavya | asaMhI anA, anAkAra binA 2 / paryApta / 2 / 7 4 / 5 6 6 6.5.4 | 10,6,87,4 paryApti | 6,4 / 10 mana4, vaca. au..vai. 34 2 1 2 6 kumati kuzrutaM asaMyamAcakSu., acakSu, 2 / 2 2 1 2 bhavya, mi.,sAMsA saMjJI AhA. sAkAra, abhavya asaMjJI| anA. anAkArA jainendra siddhAnta koza 3 aparyApta / 4 4 5 233 6 3/4 2 1,2 7 apa. 6.1.4 7.7.61, aparyApti / 4,3 3 au. mi., vai. mi. kArmaNa 2 6 / 2 26 kumati,kuzruta asaMyama cakSu., acakSu-kA. zu. 2 2 2 / 2 / 2 bhavya, | mi.,sAsA saMhI AhA. sAkAra, abhavya asaMjJI| anA. anAkAra 41 sAmAnya 1 / 14 / mithyA paryApti 8187/5 aparyApti 6/4:4/3 kumati,kuzruta asaMyama cakSu.. acaca A.dvi. binA / 2 / 2 / 2 bhavya, mithyA | saMjJI | AhA., sAkAra, abhavya asaMjJI anA. anAkAra mithyA. apa. paryApti 64 / kumati,kuzrutA asaMyamacakSu.,acakSu mana4, baca.4 au.1, vai. 21 / 2 / bhavya, mithyA saMjJI AhA. sAkAra, abhavya asaMjJI anAkAra | mithyA apa. / aparyApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ 4.3 au. mi... vai. mi. 1 / 2 / 2 / 2 bhavya | mithyA. saMjJI AhA. sAkAra. abhavya asaMjJI anA, anAkAra kumati,kuzruta asaMyama cazca., acakSu, kA. zu.]
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa saM. 7 guNasthAna paryApta aparyApta sthAna paryApta 3 2 guNa jIva samAsa paryApta 1 2 aparyApta 1 1 1 2 6/6 sAsA saM. pa. 6 paryApti saM. apa6aparyA 1 sAMsA : saM. pa. 6 sAsA saM. a. paryApti ! vibhaMga jJAna - (gha. 2/11/21-722 ) } 6 1.2 saM. paryA paryApta mithyA saM. 1, ho) 1 paryApta sAsA ho paryApti saM, pa, 6 paryAdhi 6 paryApta 6 paryA prANa 10,7 10 7 10 10 10 10 ki gati indriya kAya saMjJA 4 4 4 4 4 4 4 3 naraka rahita 30 4 4 4 4 or m 1 pa. 1 paM. 1 1 paM. 1 paM. 1 trasa 1 trasa 1 trasa 1 trasa 20 prarUpaNAe 1 trasa yoga 10. 1 mana 4, vaca. 4 3 | 4 trasa au. 1 vai. 13 A.dvi. binA 3 zrI. ma.. vai. mi. kAmaNa 10 mana 4, vaca 4 au. 1, ve. 1 10. mana4, vaca. 4 au. 1. vai, 1 bad kaSAya 10 mana 4, vaca 4 bI. 13. 3 4 3 4 34 3 | 4 3 4 jJAna |: 1 2 1 kumati kucakhaca M 2 1 kumatilabhUta asaMyamaH apakSa 2 saMyama 1 vibhaMga darzana 1 vibhaMga 1 2 kumati kuzruta asaMyama cakSu. acakSu kA. zu. 1 vibhaga 2 1 2 asaMyama cakSu, acakSu 2 asaMyama cakSu, acakSu N lezyA dra, bhA, bhavya samya. asaMyama cakSu, acakSu 1 bhavya 2 | 6 1 bwrd 1 bhavya 1 sAsA 1 sAsA 2 2 bhavya mithyA abhavya sAsA 1 bhavya 2 1 bhavya mithyA abhavya saMjJitva AhA. upayoga 1 1 2 2 bhavya sAsA. saMjJI AhA sAkAra anA. anA. 2 saMjJI AhA sAkAra, anA. anA. 2 saMjJI AhA sAkAra anA. 1 2 saMjJI AhA sAkAra anA 1 2 saMjJI AhA sAkAra anA. Love Tv 1 1 1 2 sAsA saMjJo AhA sAkAra anA. sat 234 2. sat viSayaka prarUpaNAeM..
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa saM. guNa sthAna paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 2. makti 7 dhAna ( 2/11/023-026) | sAmAnya ha paryApta aparyApta 5 4 paryApta 6 4 aparyApta 6/6 4- 12 saM. pa. 6 paryApti saM. apa 6 aparyApta * 4 4 sAmAnya] 1 4-2 2 1 6 avi saM apa aparyApta pramatta avi. 1 1 ani.. paryApta 1 2 6/6 saM. pa. 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApta on t 1 1 avi. saM. apa sAmAnya 5-12 pa apa shdh prANa 10,7 10 no 10 10/0 10 7 10 9 oSada p 4 4 4 4 gati indriya kAya 4 4 4 4 4 4 4 1 or 't' paM. art 1 paM. 1 paM. 1 or obr 1 paM. T 1 trasa 1 trasa 1 trasa 1 trasa 1 trasa aa 1 trasa yoga 15 20 prarUpaNAeM 11 mana 4, vaca. 4 / vai. 1, au. 6 A. 1 veda 10 mana 4, baca, 4 au. 1, ve. 1 - 3 | 4 3 4 2 vai. mi. pu. au. mi. napuM. A. mi.kA. apagata 13 3 A.dvi., binA 3 3 2 jo mi. pu. vai.mi., napuM kArmaNa kaSAya akaSAya 08 4 4 4 4 jhAna 2 ma.rA. 2 mati, jhula, 2 mati, zruta saMyama sA. 2. mati puta do. darzana 2 1. mati, zruta. asaMyama 3. kevala ke binA 3 kevala ke binA 2 1 mati, zruta, asaMyama kevala ke binA 3 3 asaMyama kevala ke kA. binA zu. 3 kevala ke binA 2 1 3 mati, zruta. asaMyama kevala ke binA lezyA dra. 2 6 2 kA. | zu. oghavata - 6 bhavya a bhavya 1 bhavya 1 bhavya 1 bhavya 0 bhavya 1 bhavya, samya 3. au. kSA. kSayo. 3 au, kSA, kSayo, 3 jI. kSA. kSayo saMjJitva AhA, upayoga 1 saMjJI 3 1 au. kSA. saMjJI kSayo. 1 saMjJI 1 1 saMjJI 3 1 au, kSA. saMjJI kSayo. 2 2 AhA sAkAra anA. anIkAra 1 1 2 AhA sAkAra (anAkAra 2 2 AhA. sAkAra, anA. anAkAra 2 | 2 AhA sAkAra, anA, anAkAra 3 1 1 2 o. kSA, saMjJI saMjJI AhA. sAkAra. kSayo. anAkAra 1 2 AhA. sAkAra, anAkAra ' 1 sat 235 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Internationa jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa guNa sthAna paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 4. avadhijJAna (gha2/9.1/026) |-|-| 5. mana:paryayajJAna (. 2/11/057) sarva AlApa 1 paryApta 6-12 saM. 1 hA 6-12 sarva AlApa 6.ke. 2/11/0201 sAmAnya 2 2 13.14 | paryA. atIta apa. 8. saMyama mArgaNA 1. saMyama sAmAnya | paryAThi | sAmAnya ha 646 6 6 aparyApta 2 6.6 6 paryA. 6-14 saM. pa. saM. apa. 6 apa. prANa I 10 oghavata 4/2.1 atIta * saMjJA asaMjJA matizruta vat asaMjJA * gati 10/7,4/24 1 indriya kAya 1 manu 1 paM. 1 1 paM. manu. siddha atIta 1 1 manu. paM. I 1 trasa a yoga 1 trasa 1. 1 trasa mana 2. vaca2 akAya au. 2, kA. 1 ayoga 20 prarUpaNAe~ ha mana 4, baca. 4 pu. au. 1 7 13 bai.dvi. minA ayoga veda kib 1 4 akaSAya 0 apagata akaSAya 0 3 4 jJAna 1 avadhi. 1 manaH 1 manaH 1 kevala saMyama | 4 sA., che. sU.. yathA] 4 parihAra rahita 1 yathA., anubhaya 5 5 mati, bhuta.. sA, ava., manaH pari kevala sU, yathA darzana 3 kevala ke binA 1 kevala 4 lezyA dra, bhA, mati bhavya 1. zubha bhavya oghavada 6 1 1 alezya zu. bhavya anubhaya 1 zubha bhavya samya, T 3 au.. kSA. kSamo, kSA. 3 au. kSA. kSamo. saMjJitva AhA, upayoga 1 10 saMjJI 1 2 AhA. sAkAra, anAkAra ! 2 2 anubhaya AhA sAkAra, anA. anA. yugapat 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra, anubhaya| anA. anA. yugapat sat n PRU 4 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA / guNa sthAna paryApta | guNa jIva sa sthAna samAsa paryApti - prANa saMjJA gati indriya kAya / yoga veda jJAna saMyama darzana samya. saMjJitva AhA. upayoga] 26 sAmAnya 1266 | 6. saM. pa. 6paryApti saM. apa. 6 AryApta manu. paM. / vasa mana4, vaca. au.1, A.2 mati, zruta. sA., che. kevala | aba.,manaH | pari. binA zubha bhavya | au., kSA. kSayo. saMjJI | AhA. sAkAra, anA. 37 sAmAnya 1 / 1 / |7 vAM saM. pa. A. binA 0 - paM. - trasa mana, vaca.4 | | mati, zruta. sA. che.! kevala avadhi, manaH pari. | binA zubha bhavya | au., kSA, saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA. au.1 4| | sarva mUlodhavata mUlodhavata AlApa jainendra siddhAnta koza 237 2. sAmAyika saMyama-(dha. 2/1,2/733) 1074 1 16-6 sAmAnya 4 / 2 / 6/6 6-1 saM.pa. 6paryApti saM. apa. 6 aparyApti 1 paM. 1 sa 11 34 4 / 2 mana 4,baca.4 mati, zruta. sAsA | kevala au.1, A.2, avadhi, manaH binA | zubha bhavya | au., kSA. saMjJI -kSayo. AhA. sAkAra anA. mUloghavat -- muloghava |26-1 sarva : - AlApa - sAsA 3. chedopasthApanA saMyama-(dha.2/1.1/733) --sAmAyika saMyama vat -sAmAyika saMyama bata 16-6 sarva / - AlApa 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA | paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa jagati indriya kAya | yoga hlhue jJAna saMyama darzana bhavya / samya, saMjJitva AhA. upayoga 4. parihAra vizuddhi saMyama 6,7 saM. pa. paryApti | manu. | paM. - trasa mana4, baca.4, pu.] au.1 | mati, zruta parihAra| kevala avadhi binA 1 1 - 2 zubha bhavya. kSA., kSayo.saMjJI AhA. sAkAra anA. |26,7/ sarva AlApa - mUlodhavat - - - mUlodhavata - | - mulodhavat kSA. kSayo. - | mati, zruta parihAra avadhi mana4, vaca.4, pu. au.1 jaimendra siddhAnta koza 238 5 mUkSma sAmparAya saMyama---(dha.2/1,1/735) | paryApta / 1 / mUlodhavata | - *- mUlodhavat - - -- | | 6. yathAkhyAta saMyama-(dha.2/1,1/735 ) 1111- sAmAnya 4 / 2 / 6/6 11-14 saM. pa.6 paryApti saM.apa. 6 aparyApti asaMjJA manu. 4. apagata 0 trasa mana4,baca.4 au.2, kA.1la akaSAya . jJAna yathA zu. bhavya | au. kSA.saMjJI anubhaya AhA. sAkAra anA. | anA. yugapat | 2 |11. sarva / mUlodhavat ------mUlodhavat 7. asaMyama-(dha 2/1.1/736-737) 1. sAmAna | bhavya, A.dvi. binA 3 jJAna 3 ajJAna arsayama - kevala binA 2 . 2 - 2 saMjJI : AhA. sAkAra asajJo anA. anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ abhavya paryApti 644/3; aparyApti
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat. paryApta lezyA guNa sthAna | gaNa | jIva | pati | prANa gati | indriya kAya yoga da kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga aparyApta sthAna samAsa dra. bhA. paryApta 4 8,7,64 4 1 / 1-4 pa. | paryApti mana4,vaca.4, bhavya, 3 jJAna asaMyama kevala 3 ajJAna binA saMjJI AhA. sAkAra. asNjnyii| anAkAra abhavya kumati,kuzruta asayama kevala 3 jJAna binA bhavya, abhabya binA | saMjJI AhA.. sAkAra. saMjJI anA. anAkAra zu. ni zubha bhavya | o.,kSA.saMhI mati, zrRta, deza saM. cakSu, acakSu, avadhi avadhi AhA. sAkAra | anA. au.1 kSayo. 3] |3| aparyApta 3 / 7 / 1,24 | apa. | aparyApti 4.3 au. mi., 8. saMyamA saMyama-- vai. mi.,kA. / paryApta 1 / saM. pa. paryApti paM. / trasa mana4, baca. 9. darzana mArgaNA | 1. cakSu darzana-(dha.2/1,1/738-743) 1 sAmAnya 12 / 6 6/ 5 10/71/744 2 / 1 / 12 1-12 catu. saM | 6,5 paryA. 86 catu.paM. vasa mana4, baca.4 asaM.ke 6,5 apa, au. 1,vai. pa. apa | A.2 de. darzana/7/3 2 paryApta / 12 / 3 6 /5 / 10,6,8 1-12 catu. saM. paryA, catu. paM. vasa mana4, vaca. asaM.pa. au.1 vai. A.1 jainendra siddhAnta koza bhavya, asaMjJA akaSAya ra kevalake binA 2 / 2 / 2 saMkSI AhA., sAkAra.] asaMjJI | anA. anAkAra 239 abhavya A. asaMjJA akaSAya ra kevalake binA 1.2 bhavya, abhavya saMjJo AhA. sAkAra. asaMjJI anAkAra 4 4 / 2 catu.paM. 2 1 sa 1 A, mi., 3 4 kumati,kuzruta asaMyama 3 jJAna sA., che. cazca. aparyApta 4 3 657,76 1,2,4 catu. saM. aparyApti asaM. apa. kA. | bhavya, mizra abhavya binA saMjJI | AhA.. asaMjJI anA. anA. catu.paM. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ ajJAna asaMyama |4|1 sAmAnya 1 6 mithyA catu.saM. paryA, asaM.paM apa. apa. cakSu. | 2 / 2 bhavya | mithyA saMjJI | AhA. sAkAra abhavya asaMjJI anA. anAkAra trasa mana, vaca.. au.1.1||
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat lezyA paryApta mArgaNA vizeSa guNa / jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti | prANa gati indriya kAya yoga jJAna kaSAya guNa sthAna saMjJA saMyama darzana bhavya | samya. saMjhiva AhA. upayoga dra. bhA.. 11 paryApta 10,6, 8 4 4 1 3 / 6.5 / mithya catu. saM. paryApti asaM., / 2 / 1 / catu.paM. trasa mana4, vaca.4, au. 1, vai. ajJAna asaMyama cakSu AhA. sAkAra. bhavya / mithyA | saMjJo abhavya 161 aparyApta 1 3 / mithyA catu. saM., aparyApti catu. paM. trasa kumati, kuzrutaM asaMyama cakSu bhavya abhavya mithyA saMjJI -AhA.. sAkAra, asaMjJo anA. anA. asaM. 2 . apa. 2,4 sA,adhi mUlodhava -mUlodhavat mUloghavada - mUloghavada 7-12 sarva AlApa + 7 jainendra siddhAnta koza 240 2. acakSu darzana-(gha. 2/1,1/743-747) 1. saamaany| 12 / 14 6.54 4 5 6 / 10/71/7.4 8/67/5 6/4.4/3 asaMjJA apagata 0 akaSAya kevala ke acakSu bhavya, abhavya saMjJI | AhA. sAkAra asaMhI anA. anA. binA 1-12 paryApti aparyApti 10,6,8,7.6 | 4 4 5 6 paryApta / 12 / 7 / 65.4 |1-12 paryApta | paryApti / 11 / / 3 | mana4, vaca.4, vai.1, au.1, asaMjJA apagata - akaSAya ra acakSu saMjJI | AhA. sAkAra kevalake binA bhavya, abhavya A.1 ..-- 3 aparyApta | 4 / 7 / 1,2,4, apa. | aparyApti kA. 5 / 2 / 2 / 2 bhavya, mizra saMjJI AhA sAkAra abhavya | binA asaMhI anA. | anA. kumati,kuzruta asaMyama acaca 3 jJAna sA., che. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ - mi.,A.mi. kArmaNa -
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhA0 4-31 jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa guNa sthAna paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 4 1 sAmAnya 5 1 paryApta 1 3 1 mithyA 6 1 aparyApta 1 paryApta aparyApta 7 mithyA paryApta 14 6) paryA 7 2- sarva A lApa 12 3. avadhi darzana--( dha 2 / 11 / 748-750 ) sAmAnya | ha 6/6 6 paryApti 4-12 saM. pa saM, apa. 6 aparyApta 6 4- 12 saM. pa. w 6.5.4 paryApti Apa mithyA aparyApta aparyApta 6,5,4 10,6,8,7,6, 4 paryA 4 prANa 6.2.4 27.6.1.4.2 4. 6 paryApta 2 1 6 4. 6 sa apa aparyApta 10/71/74 4 214:014: 6/4, 4/3 saMjJA mUloghavata 10/0 10 10 asa 4 asaMjJA gati indriya 4 4 4 4 20 4 Mei 1 paM. 1 or p paM. 1 paM. kAya 6 1 trasa 20 prarUpaNAe~ 1 yoga 13 3 4 bA. vi. dinA 10 mana4, vaca, 4, au. 1, bai. 1 3. zrI. ma.. bai. mi.. kAmaNa - 15 1 11 trasa mana4, baca. 4 bi1 au. 9 A. 1 veda kaSAya 3 4 3 4 / or Ruble 3 apagata 1 4 pro. mi... pu. mi.A.mi., napuM kArmaNa akaSAya akaSAya 2 4 jJAna 3 ajJAna 1 1 1 ajJAna asaMyama acakSu 1 4 mati, pula, aba manaH 20 saMyama 3 1 1 kumati, kuzruta asayama acakSu 4 matirA aba manaH 1 asaMyama | darzana 2 no 1 acakSu 1 acakSu 1 avadhi avadhi lezyA dra. bhA. 6 6 | 2 2 | 6 kA. zu. swrh 6 3 3 1 mati zruta. asaMyama avadhi kA avadhi sA zu. 26 bhavya bhavya, abhavya 1 bhavya, abhavya 2 bhavya, abhavya 1 bhavya samya, 1 bhavya 1 mithyA 1 mithyA sAyada saMjJitva AhA, upayoga 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra asaMjJIM anA. anA. 1 2 2 2 mithyA saMjJI AhA sAkAra asaMjJI | anA. anA. 2 1 2 saMjJI AhA sAkAra asaMjJI anA. 3 au., kSA. kSayo 1 3 1 2 2 bhavya au, kSA. saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA. anA. | I 3 1 2 au. kSA. saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA. 1 - 2 1 2 saMjJI AhA sAkAra anA, anA. sat 241 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat mArgaNA vizeSa paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa lazyA prANa paryApti | prANa gati indriya kAya yoga kaSAya jJAna | saMyama | darzana bhavya - samya, saMjJitva AhA. upayoga avadhijJAnavata avadhijJAnavat AlApa avadhi mati, zruta. avadhi 4. kevala darzana-(dha. 2/1,1/750) kevalajJAnavada kevalajJAnavava 110] sava & AlApa 10. lezyA mArgaNA1. kRSNa lezyA- (dha.2/1.1/750-756) 1 / saamaany| 4 4 5 6 6 jainendra siddhAnta koza / 14 / 6,5,4 / 10/858/7.4 paryApti 8/67 aparyApti 6/4; 4/3 A.dvi. | kR. ajJAna 3 jJAna 3 asaMyama | kevala binA bhavya , abhavya 2 / 2 / 25 saMjJI | AhA. sAkAra asaMjJI anA. | anA. 242 binA 2 pAyapti | 10.6.87 4 3 5 6 4 7 / 6.54 1-4 / paryA. paryApti 10 34 mana 4, vaca.4 deva 6 3 jJAna 3 ajJAna / rahita asaMyama kevala binA kR. bhavya, abhavya saMjJI | AhA. sAkAra anA. 1,2,4 apa, | aparyApti au. mi.. vai. mi., kA. kumati, kuzru. asaMyama | kevala 3 jJAna vinA | 2|1) 2 | 3 / 2 / 2 / 2 / kA. kR.| bhavya, mi., sA. saMjJI | AhA. sAkAra zu. | abhavya | kSayo. asaMhI anA. anA.| |4|1 sAmAnya 1 / 14 / mithyA! paryApti 8/67/5 aparyApti . 6/4;4/3 THEATRE 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ A.dvi. ajJAna 2 / 2 / kR. bhavya, | mithyA | saMjJI | AhA. sAkAra abhavya asaMjJI anA. anA. asaMyama cakSu, ava.] binA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mArgaNA vizeSa - 20 prarUpaNAeM lezyA guNa sthAna paryApta guNa / jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa gati indriya kAya / yoga ME jJAna | saMyama darzana / bhavya samya. saMjJitva AhA. upayoga 11 paryApta 1 / 7 6 .554 mithyA paryApta | paryApti ajJAna asaMyama cakSu, acakSu mana4, vaca.4 au.1, vai.1 kR. bhavya, mithyA saMjJI AhA. sAkAra anA. rahita / abhavya 4 5 6 3 4 61 aparyApta | 1 / 7 65. 47 ,7,6,3,4.3 4 mithyA | apa. | aparyApti 3 au. mi. 2 21 2 kumati, kuzru. asaMyama cakSu. acakSu kA. kR. bhavya, | mithyA saMjJI AhA. sAkAra, zu. abhavya asaMjJI| anA, anA. vai. mi. kArmaNa |7|2 sAmAnya 1 / 2 / sAsA sa, pa. paryApti saM. apa. aparyApti 10 paM. trasa | A. dvi. ajJAna asaMyama cazca. acazca kR. bhavya / sAsA | saMjJI AhA. sAkAra, | anA. anA. binA jainendra siddhAnta koza 243 / 82 paryApta 1 1 / 6 sAsA | saM. pa. paryApti / paM. ajJAna asaMyama cakSu. acakSu kR. bhavya | sAsa vasa mana4, vaca.4] / au.1, bai. / | saMjI | AhA. sAkAra. anA. rahita 2 aparyApta 1 1 6 | sAsA saM. apa] aparyApti | paM. trasa | au. mi., kumati, kuzru. asaMyama cakSu. acaca kA. kR. bhavya naraka rahita sAsA saMjJI AhA. sAkAra, anA. anAkAra kArmaNa paryApta mizra saM.pa. paryApti paM. kR. bhavya trasa mana4,vaca,4 | au.1, vai. / / jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu mizra saMzI AhA. sAkAra, anA. rahita 10/7 114 sAmAnya 1 2 66 avi. saM. pa. paryApti saM. apa. aparyApti / deva / paM. rahita sa mana4, vaca.4 au.2, vai. - kArmaNa 1 / | mati, zru- asaMyama cakSu., acakSu avadhi avadhi / kR.| bhavya | au., kSA. saMjJI | AhA. | sAkAra, | anA. anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa guNa sthAna paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 12 4 paryApta 3 13 4 aparyApta 1 2. nIlaleyA (pa. 2/9.1/071) 11-4 sarva 1-1 AlApa | 1 1. avi saM. pa paryApta - 2. kApota lezyA (dha. 2/11/051068) sAmAnya 4 1-4 aparyApta 1 4 avi saM. a. aparyApta paryApti 4 1-4 paryApti 7 paryA 14 6.24 6064 paryApti prANa 3 7 1,2,4 apa, aparyAThi 10 7. 10/08 27 4 paryApti 8/6; 7/5: paryApta 64.42 4 gati 10.6,8,7, 4 6,4 gl 7 4 1 rahita manu. 4 rahita indriya kAya kRSNa lezyA bat 4 1 paM. 1 paM. k 1 trasa yoga 1 10 vasa mana4, vaca, 4, au. 1. vai. 1 6 13 A. dvi. ke binA 20 prarUpaNAe~ 1 zrI mi.. pu. kA. 10 mana 4, vaca. 4 vai. 1, au. 1 3. zrI. mi ve. mi.. kArmaNa veda kaSAya 3 | 4 3 4 3 4 3 4 jJAna 3 4 1 3 mati, zruta, asaMyama kevala avadhi 1 saMyama darzana 3 1 3 mati, bhUta. asaMyama vevasa avadhi binA 5 6 1 3 3 jJAna asaMyama kevala 3 ajJAna 3 jJAna binA 3 6. 1 3 ajJAna asaMyama kevala 3 jJAna binA 1 kumatila binA 3 baiM binA gug lezyA. dra. bhA. 6 | 1 or 16 1 1 2 1 1 kA. kR. bhavya zu. 6 1 kA bhavya 6 1 1 bhavya - 2 bhavya abhavya 2 kA. bhavya abhavya 2 1 2 kA. kA. bhavya, zu. abhavya samya. 3 o.. kSA. kSayo. kSayA. T " w saMjJitva AhA. upayoga 4 mi, sA. kSA, kSayo. 1 1 2 saMjJI | AhA. sAkAra anA. 2 2 saMjJI AhA sAkAra anA, anA. kRSNa lezyA bat 2 2 2 AhA sAkAra saMjJI asaMjJI anA. anA. 2 1 saMjJI asaMjJI 2 AhA. sAkAra anA. 2 AhA.sAkAra asaMDI anA. anA. 2 sat 244 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ - lezyA guNa sthAna | paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa gati indriya | kAya yoga jJAna saMyama | darzana bhavya / samya, saMjJitva | AhA. upayoga bhA. - 41 sAmAnya 1 / 14 mithyA 6.54 paryApti aparyApti 77.6.1,4,3 A.dvi. ke binA ajJAna asaMyama cakSu, acakSukA . bhavya, mithyA | saMjJI | AhA. sAkAra, asaMjJI| anA. anaa.| mithyA paryA paryApti 64 deva mana4, baca 4 / ajJAna asaMyama cakSu, acakSukA . bhavya, rahita mithyA | saMjJo AhA. sAkAra anA. 61 7,7.6.5.4.3 4 4 5 aparyApta 1 / 7 6.5. 4 mithyA apa. | aparyApti 2 / 21 2 / kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSukA. kA. bhavya | mithyA au.mi. vai. mi.. kArmaNa saMjJI | AhA. sAkAra, asaMhI anA. anA.. jainendra siddhAnta koza 245 |7|2 sAmAnya 4 1 3 4 1 / 2 / 6 / 10/ 7 sAsA | saM. pa. 6 paryApti / saM. apa. 6 aparyApti 4 / 1 - paM. / 13 sa . A.dvi. rahita 3 ajJAna asayama cakSu, acaca kA. bhavya sAsA. | saMjJI AhA. sAkAra anA. anA. 182 paryApta 11 sAsA saM. pa. paryApti deva | 4. / / sa mana4, baca.4 au.1, vai. 1 rahita ajJAna amaMyama | cakSu, acakSukA . bhavya | sAsA. | saMjJI | AhA. sAkAra, anA. 6|2| aparyApta 7 4 1 1 6 sAsA saM. apa. aparyApti 3 naraka rahita | paM. / trasa au. mi... kumati,kuzrutaM asaMyama cakSu, acakSu kA. kA. bhavya | sAsA, vai.mi. saMjJI | AhA. | sAkAra anA, anA. 3 2. sat viSayaka prarUpaNAeM | paryApta mizra saM. pa. paryApti deva paM. trasa mana4,baca,4, kumati,kuzruta asayama cakSu, acakSukA , bhavya | mizra 1 1 2 saMjJI AhA, sAkAra anA. rahita
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat mArgaNA vizeSa paryApta guNa jIva | paryApti ayapti sthAna | samAsa lezyA guNa sthAna prANa gati | indriya kAya | yoga = jJAna saMyama darzana bhavya samya saMjJitva AhA. upayoga 11/4 sAmAnya 1 | 2 | 6 avi | saM.pa. paryApti saM. apa. aparyApta ____ deva | paM. - trasa rahita A.dvi. rahita mati, zruta, asaMyama kevala avadhi binA kA. bhavya kSA, kssyo.| saMjJI AhA. sAkAra aupa. anA. anA. 124 paryApta 11 6 avi | saM.pa. paryApti - paM. sa mana4, baca.4 au.1, vai. AhA.. sAkAra / / mati, zruta. asa yama kevala avadhi binA kA. bhavya | au., kSA.saMjJI kSayo. anA. |134 aparyApta - 1 1 / avi saM. apa. aparyApti deva | paM. 2 1 2 2 mati, zruta, asaMyama, kevalakA . kA. | bhavya kSA, kSayo.. saMjJI | AhA. sAkAra avadhi binA zu. anA. anA trasa | au. mi., pu. vai. mi.na. kArmaNa jainendra siddhAnta koza 246 4. teja lezyA -(dha. 2/1,1/768-776) : 107 4 | sAmAnya 7 / 2 6/6 1-7, saM.pa. 6 paryApti saM. apa. 6.aparyApti 3 naraka rahita 1 paM. 1 trasa kevala jJAna sU., yathA kevala rahita | rahita | binA / te. bhavya abhavya saMjJI AhA. sAkAra | anA. | anA. paryApta / 7 1 1-7 / saM.pa. paryApti 10 43 naraka paM. sa mana4, vaca.4 au.1, vai.1 A.1 / / kevala jJAna sU athA. kevala rahita rahita binA te. bhavya abhavya saMjJI AhA. sAkAra anA. / / 7 4 2 aparyApta 1,2,4, 1 6 6 saM.apa. aparyApti | paM. | trasa au.mi., vai. pu. mi. A.mi.na'. kArmaNa ... - kumati,kuzruta asaMyama kevala kA .te. bhavya | mizra / 3 jJAna sA., che. binA zu. abhavya binA sahI AhA. sAkAra anA, anA. 2. sat viSayaka prarUpaNe ATI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza 4 guNasthAnaH paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 1 sAmAnya 1 5 1 paryApta 61 aparyApta 10 8 2 paryApta 2 mithyA saM pa saM apa OU 2 sAmAnya 1 1 1 mithyA, saM. pa. paryApti 1 1 mithyA 6 saM. apa aparyApta 2 sAkhA saM. paM. saM 6 2 aparyApta 1 1 1 1 sAsA saM pa paryA 6 6 paryApti aparyApta 1 1 paryApta mizra saM.pa. ho 6 paryA apaSThi 6 paryApti 6 sAsA saM, apa aparyApta 4 paryApti prANa 10.7 10 9 2010 10 10 6 uu ____ 4 4 30 4 3 4. 3 naraka rahita 20 4 naraka rahita or 1 deva 4 3 4 1 deva naraka rahita pa. 3 1 naraka paM. rahita or 'b naraka rahita paM. or "b" 1 at paM. at 3 1 paM. or kAya 1 12 trasa mana4, vaca. 4 au. 1. ve. 20 . kAmaja 10 1 trasa 9 vasa mana4, vaca. 4 au. 1. vai. 1 1 trasa 1 trasa * prarUpaNAra 1 trasa yoga 1 trasa 12 mana4, vaca. 4 au. 1. vai. 2 kAmaga 10 mana4, baca. 4 au. 1, ve. 1 veda kaSAya ne. kAmaNa | cm 20 3 vai. mi... pu. kAmaNa 3 4 2 4 5 Yong 3 4 3 4 2 4 mi, strI pu. 10 3 | 4 mana4, vaca.4 au. 1, vai, 1, jJAna 3 ajJAna 3 ajJAna 3 ajJAna saMyama 2 kumatisaMyama 3 ajJAna 1 2 asaMyama cakSu, acakSu 1 darzana 1 asaMyama 1 2 asaMyama cakSu, acakSu 1.10 2 ac lezyA dra. bhA. 2 3 3 jJAnAjJAna asayama cakSu, acakSu mizra 2 2 1 1 akA bhavya zu. abhavya 6 1 1 2 te. bhavya abhavya 6 2 te bhavya abhavya bhavya 1 te. 2 2 2 1 1 kumati kutaH asaMyama cakSu, alakA, bhavya zu. 1 1 te bhavya 6 1 1 bhavya a do 1 bhavya samya 1 mithyA 1 mithyA 1 mithyA 1 sAsA saMjJitra AhA. upayoga 1 2 2 saMjJI AhA, sAkarara, anA. anA. 1 mizra 1 1 2 saMjJo AhA. sAkAra, anA 1 sAsA saMjJI 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. anA. 1 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. ~ T 2 2 AhA sAkAra anA. anA. 1 1 2 sAsA saMjJI AhA sAkAra anA. anA, 1 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. 247 2. sata viSayaka prarUpaNAe~
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mArgaNA vizeSa / 20 prarUpaNAeM satA lezyA guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa gati | indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya | samya. saMjJitva AhA. upayoga bhA. 10/7 / |114 sAmAnya 1 2 66 avisaM. pa. 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApti paM. sa | |te. bhavya | naraka rahita A.dvi., paM.sa mati, zruta. asaMyama kevala rahita avadhi binA 3 1 au. kSA. saMjJI kSayo. 2 / 2 AhA. sAkAra anA. anA.. 12 4] paryApta 1 1 / 6 avi | saM. pa. paryApti naraka rahita paM. | trasa mana 4, vaca.4 au. 1, vai. mati, zruta. asaMyama kevala avadhi binA te. bhavya | au. kSA,saMhI kSayo, AhA. sAkAra, anA. |134 aparyApta 1 1 / / avisaM.apa. aparyApti paM. kA. te. bhavya | mati, zruta. asaMyama kevala avadhi | ninA trasa | au. mi., pu. vai.mi., kArmaNa kSayo, jainendra siddhAnta koza au.kSA. | saMjJI AhA. sAkAra, anA. anAkAra 248 . 10 4 2 415 paryApta vA~. saM.pa. paryApti te. bhavya / paM. | vasa mana4, vaca.4) au.1 mati, zruta. deza saMkevala . binA / 3 / 1 / 2 / 2 au. kSA. | saMjJI AhA. sAkAra, kSayo. anAkAra avadhi 106 paryApta / pramatta |saM.pa.6 paryApti / saM. apa.6 aparyApti manu | 10 7 |te. bhavya / mati, zruta. sA. | kevala avadhimanaH| chedo. | binA paM. | trasa mana4,vaca,4, au.1 au. kSA. | saMjJI kSayo. AhA. sAkAra, anAkAra - paryApta apramatta | saM.pa. paryApti / manu | paM. | trasa mana4,vaca,4, au.1 / |te. bhavya / mati, zruta. sA., che. kevala avadhi,manaH pari. binA au. kSA. | saMjJo | AhA. sAkAra, kSayo. bhanAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAeM A.rahita
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa - 20 prarUpaNAe~ lezyA paryApta guNa / jIva aparyApta sthAna samAsa paryApti prANa gati indriya kAya yoga jJAna kaSAya saMyama darzana bhavya bhA04-32 samya. saMjJitva AhA. upayoga paNa 15. padmalezyA-(dha 2/1,2/776-778 ) 4 sAmAnya 7 2 6/ 1-7 / saM.pa. 6paryApti saM. apa./6 aparyApti 10/7 10 3 naraka 6 paM. sa 2 | padma bhavya abhavya 1 2 | 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. anAkAra kevala jJAna de.saM., kevala binA sA., che. minA pari.asaM / rahita 2. paryApta 7 1 6' / 17 saM.paM. paryApti . trasa naraka rahita mana4, vaca.4 au.1 vai. kevala jJAna de.saM., kevala binA sA,cha. binA pari asaM |6|1| 2 padma bhavya, abhavya saMjJI AhA. sAkAra anAkAra 3 aparyApta 416 1,2,4 | saM. pa. | aparyApti jainendra siddhAnta koza paM. | trasa | au.mi., pu. vai.mi. A.mi., kA. kumati, kuca. asaMyama kevala kA. padma | bhavya, 3 jJAna sA.,che binA zu. abhavya mizra rahita saMjJI | AhA.. sAkAra.| anA* anAkAra E 4 2 3 | 0 4 6 41 sAmAnya 1 / 2 / 66 / 10/ 7 | mithyA saM. paM. 6 paryApti | saM. apa. 6 aparyApti 7 c. 2 3 ajJAna 3 | 1 | 1 naraka - paM. | vasa rahita 10 / 1 2 asaMyama cakSu.,acakSu | 1 2 mana4,vaca.4, au.1 vai.2 kArmaNa / 1 / 2 padma | bhavya, abhavya mithyA | saMjJI AhA- sAkAra, anA. anAkAra / | mithyA | saM.paM. paryApti naraka | paM. ajJAna asaMyama cakSu.,acaca- sa mana4, vaca4 au.1 vai. 1 | / padma bhavya, abhavya mithyA | saMzI | AhA. sAkAra, anAkAra rahita 6 | 1 aparyApta' 1 / 1 / | mithyA. saM.apa. | aparyApti / deva pa. | sa / pu. vai.mi., kArmaNa kumati, kuzru. asaMyama cakSu., acakSu, kA. padma bhavya, | zu.] | abhavya mithyA saMjJI AhA.. sAkAra, | anA. anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa 4. guNa sthAna aparyApta sthAna 7 2 sAmAnya 1 8 2 paryApta 10 3 sAmAnya 12 aparyApSTa 1 2 6/6 sAsA saM. pa. 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApta 1 sAsA, 1 (paryA. mizra hI) 12 4 paryApta 13 4 aparyApta 11 4 sAmAnya 1 ani jIva samAsa 1 avi 1 6 sAsA, saM. apa. aparyApti 1 avi 1 sa. pa. paryApti 6 paryApti 1 6 saM. pa. paryApti 2 saM. 6/6 6 paryAzi saM apa. 6 aparyApti 1 6 saM pa paryApta 1 d saM apa ati prANa 10/7 10 10 9 10/0 10 20 10 4 G 4 3 gati 4 1 4 3 naraka rahita 20 4 naraka rahita 4 3 deva 3 naraka rahita naraka rahiva 3 naraka rahita 2. deva manu indriya kAya 1 1 paM. 4. 10 paM. b 1 paM. ra paM. b paM. 1 paM. 1 12 trasa mana 4, vaca. 4 o. 1.2.2 kA. 24 1 10 trasa mana 4, baca. 4 au. 1, ve. 1 1 trasa 1410 20 prarUpaNAe yoga 1 trasa 10 trasa mana4, vaca. 4 au. 1, ve. 1 1 trasa kArmaNa 13 A.dvi. rahita 1 10 trasa mana 4, vaca. 4 o.1.2.1 2 veda 3 4 hlag 3 4 1 4 3 4 3 4 3 4 o... 5. 3.mi. kAmaNa 1 4 jJAna 3 ajJAna 3 ajJAna saMyama `bd dana 3 1 2 asaMyama cakSu acakSu | 1 2 asaMyama cakSu. acakSu 1 2 jJAnAjJAna ayama cakSu, acakSu mizra 2 2 2 1 1 1. kumati, kuzruta asaMyama cakSu acakSu kA. padma bhavya zu. 1 3 3 mati, zruta. asaMyama cakSu, acakSu avadhi avadhi 3 3 1 mati, zruta, asaMyama kevala avadhi binA 3 1 mati, zruta, asaMyama kevala avadhi llh lezyA dra, bhA bhavya binA 6 1 1 padma bhavya 1 6 1 (padma bhavya 1 padma bhavya 1 padma bhavya 1 padma bhavya 2 1 1 kA padma bhavya zu. samya. 1 sAsA 1 sarasA 1 sAsA 1 mizra 3 au, kSA. kSayo. 3 au., kSA. kSayo. 3 kSayo, saMjJitva AhA upayoga 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA. anA. 1 saMjJI 1 AhA. 2 sAkAra anA. 2 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. anA. 1 2 2 sajJI AhA sAkAra anA. 1 2 saMjhI AhA. sAkAra anA, anA 1 2 'saMjJI' AhA sAkAra, anA. 1. 2 2 saMjJI AhA. sAkAra, anA, anA, sat 250 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa 22 lh guNa sthAna d S 9 1st aparyApta sthAna samAsa 1 | 1 paryApta 5 vAM | saM.pa. 1 paryApta pramatta saM pa hI paryApta paryApta = 1. paryApti. 6/6 6 paryApti saM. apa. 6 aparyAptaH paryApta 6. zukla lezyA -- (dha. 2/1,1/760-801) (sAmAnya) 13 2 1-13 - saM. 13 1-13 saM. pa. - paryApti 6/6 pa. 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApta - paryApti prANa 10/7 834 10 10/7, 4/2, 10, 4, 7,2 saMjJA Do 20 A. rahita asaMjJA 10,4 4 gati asaMjJA 00 ba 2. 1 ~ 1 3 naraka larahita 2 By llh 3 M indriya kAya pa. .. y ypn t 1 trasa 1 F trasa mana4, vaca. 4 au. 1. A. 2 1 yoga - w mana 4, baca. 4 au. 1 mana4, baca. 4 o. 20 prarUpaNAe~ 1 trasa mana4, baca. 4 veda kaSAya 3 | 4 3 4 or apagata akaSAya 08 11 3 4 | 20 apagata au. 1, bai.1 la A. 1 akaSAya 08 jJAna 3 1 mati zruta. . deza saM. avadhi 4 3 mati, zruta sA., che.. ava.. manaH pari0 saMyama U 4 mati, zruta. sA., che. avadhi, mana pari 1 L -24 darzana kevala binA - kavala binA 20 20 4 tasyA dra. bhA. "W AAJ | 3 G& e ow ki bhavya bhavya, abhavya R zu. bhavya, abhavya samya au. kSA, kSayo M 2 o. kSA, saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anAkAra ov saMjJitva AhA. upayoga wh 11 2 saMjJo AhA sAkAra anA. 2 saMzI AhA sAkAra, anAkAra 1 2 2 sajJI AhA. sAkAra, anubhaya anA. anAkAra 1 1 sajJA AhA sAkAra, anubhaya r sat 251 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ / mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM thAna lezyA | paryApta guNa | jIva / aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa | gati indriya kAya yoga jJAna veda saMyama darzana bhavya samya, saMjJitva AhA. upayoga 7.2 4 aparyApta 5 1,2,4, saM. apa. aparyApti asaMjJA 8 deva paM. sa | au.mi., pu. apagata akaSAya 4 vibhaMga, mana asaMyama rahita, sA.,cha.. / 21 2 kA. zu. bhavya | mizra abhavya rahita saMjJI AhA. sAkAra anubhaya anA. anA. pari yugapataM A.mi. kArmaNa 4 1 sAmAnya 1 / 2 / 66 / 107 mithyA saM.pa.6 paryApti saM. apa.6 aparyApti 3 naraka rahita 1 paM. ajJAna asaMyama cakSu. acakSu 1 12 trasa mana4, baca.4 vai.2 au.1, kArmaNa zu. bhavya | mithyA saMjJI | AhA. | sAkAra abhavya] anA. | anA. jainendra siddhAnta koza mithyA saM.pa. paryApti - 252 ajJAna naraka | rahita. paM. ] trasa mana, vaca.4 au.1, vai. saMyama cakSu. acakSu| | zu. bhavya | mithyA | saMjhI | AhA. sAkAra, abhavya anAkAra 61 aparyApta 1 1 mithyA saM. pa. aparyApti | | deva | paM. | trasa | vai. mi. pu. kAmaNa kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSukA. zu. bhavya | 1 / 2 / 2 mithyA saMjJI AhA. sAkAra anA. anA. za.. abhaLyA 72 sAmAnya 1 / 2 / sAsA | saM, pa. paryApti saM. apa. aparyApti paM. sa / naraka rahita ajJAna asaMyama cakSu. acazca zu./ bhavya mana4, baca.4 vai.2 au.1 kArmaNa / sAsA saMjJo AhA. sAkAra anA. anA. 82 paryApta 1 / 1 / / saas| saM.pa. paryApti 2. sat viSayaka prarUpaNAe~ sa naraka | paM. rahita / ajJAna asaMyama cakSu. acakSu zu., bhavya, mana4, baca.4 au.1, vai.1 sAsA | saMjJI AhA. sAkAra anA.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ lezyA paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa | paryApti prANa gati indriya | kAya yoga kaSAya jJAna | saMyama darzana bhavya / samya. saMzitva AhA. upayoga | / 7 / / / 162 aparyApta, 1 1 6 sAsA. saM.apa aparyApti 1 / deva / 1 paM. 1 / 2 trasa / vai mi., kAmaNa pu. kumati,kuzruta asaMyama cakSu., acakSu zu. bhavya / sAsA. - saMjJo AhA. sAkAra anA. anA. - / - 10.3 sAmAnya 1 1 (paryApta mizra saM.pa, 6 paryApti naraka rahita paM. | vasa mana4, vaca.4 au.1, bai. jJAnAjJAna amaMyama cakSu., acakSu mizrita zu. | bhavya | mizra saMjJI AhA. sAkAra, | anA. - 114 sAmAnya 1 2 / 6/6 avi. saM.pa.6 paryApti saM. apa. 6 aparyA. paM. trasa | naraka rahita A. dvi. rahita mati, zruta. asaMyama kevala avadhi zu. bhavya | au., kSA. | saMjJI | AhA. | sAkAra kSayo. anA. anA. anA.. binA - jainendra siddhAnta koza paryApta | 1 1 | avi.saM.pa. paryApti 10 253 || paM. | zu. bhavya naraka rahita sa mana4, vaca.4 au.1 vai.1. mati, zruta asaMyama kevala avadhi minA au..kSA, saMzI AhA. | sAkAra kSayo. anA. 193 4 aparyApta 1 1 6 avi.saM.apa. paryApti | paM. | sa | au. mi., pu. / mati, zruta asaMyama kevala avadhi binA kA. zu. bhavya zu. au. kSA. saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. | anA. kArmaNa _ 245 sAmAnya 116 (paryApta 5vA~ | saM. pa. paryApti hI) paM. trasa AhA. sAkAra mana4, baca.4 | au.1, |mati, zruta. asaMyama kebala avadhi binA bhavya | au. kSA. | saMjJI kSayo.. anA, - 2. sat viSayaka prarUpaNAeM pramata / pa. | trasa saM. pa. 6paryApti saM. apa., 6 aparyApti mana4, vaca.4 au.1,A.2 mati, zrRMta. sA.che, kevala ava., mnH| pari. binA zu. bhavya | au. kSA. | saMjJI AhA. sAkAra kSayo. anA, __
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sata lezyA | prANa ja gati indriya | kAya paryApta ! guNa | jIva | paryApti aparyApta sthAna samAsa yoga saMyama | darzana jJAna bhavya samya, saMjJila AhA. upayoga kaSAya dra.bhA. 1 15 | 7 sAmAnya 1 / 1 6 (paryA. 7 vAM saM. pa. paryApti paM. | zu. bhavya trasa mana4,vaca.4, au.1 A.rahita -mati., zruta.,sA., che, kevala | aba., mana. pari. | binA au.. kSA.saMjJI AhA, sAkAra kSayo. anA. ho) sava | mUlodhavat - AlApa 7. alazya-(dha. 2/1.1/801) mUloghavat - - 114 / paryApta 14vAM siddha jainendra siddhAnta koza 254 | mUlodhavat - - 11. manyatva mArgaNA1. bhavya-(dha.2/1,1/801) 1) sarva / - / - AlApa | 2. abhavya--(dha. 2/11/803) |1|1sAmAnya 1 / 14 / paryApti 146,75, aparyApti ajJAna asaMyama cakSu, acakSu abhavya mi. A.dvi. | rahita / 2 / 2 / 2 / | saMjJo | AhA. sAkAra, asaMjJI| anA. anA, 21 paryApta | 1 paryApti | ajJAna asaMyama cakSu, acakSu abhavya mi. | saMjJI AhA. sAkAra mana, vaca.4 au. 1, vai. anA. |31 aparyApta 1 226 kumati,kuzruta asaMyama cakSu, acakSukA.! abhavya aparyApti mi. | saMjhI AhA. sAkAra. asaMjJI anA. anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM vai, mi.. kArmaNa
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ sat sthAna mArgaNA vizeSa paryApta guNa | jIva ayapapti sthAna | samAsa lezyA paryApti | prANa - gati | indriya kAya | yoga jJAna | saMyama darzana bhavya samya saMjJitva AhA. upayoga 6 12. samyaktva mArgaNA1. samyaktva sAmAnya 1. saamaany| 11 / 2 / 6/6 10/04/2 4-14 saM.pa.6 paryApti 1 atIta asaM apa./6 aparyApti atIta prANa, guNa. atIta atIta jIva sa. paryApti asaMjJA anubhaya siddha gati 4 trasa / ayoga akAya anindriya Am apagata - akaSAya 0 bhavya | au., kSA.: saMjJI AhA. sAkAra, anubhaya kSayo. anubhaya anA. anA. yugapat 0 2 paryApta 111 6 4-14 saM. pa. paryApti 10,4, 1 A. asaMjJA vai. mi. rahita athavA apagata akaSAya 08 alezya - bhavya | au., kSA, saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anubhaya anA. | anA. jainendra siddhAnta koza 255 mana4, baca.4 au.1, vai. A.1 aparyApta 3 / 1 / 6 4,6 saM. apa. aparyApti / 7. 2 4 4 1 paM. 1 sa asaMjJA kA. 4 au.mi., vai. pu. mi.,A.mi.. napuM. kArmaNa apa. bhavya hinet mati, zruta, asaMyama ava., keva. sA., che. yathA au , kSA, saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anubhaya anA. | anA. yugapat 0 4 2. kSAyika samyaktva-(dha.2/1,1/807.812) 1. sAmAnya 11 / 2 / 6/6 10/74/2/4 4-14 | saM.pa.6 paryApti | atIta prANa atIta saM. apa. 8 aparyApti atIta atIta pa. mati, zruti, anubhaya asaMjJA siddha gati 4 kSA. alezya m apagata bhavya / anubhaya | saMjhI | AhA. sAkAra, anubhaya anA, anA. yugapat 2. sat viSayaka prarUpaNAeM mana:, kevala
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sad lezyA guNa sthAna paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna . paryApti sthAna samAsa prANa saMjJA gati | indriya kAya | yoga baMda Elle jJAna | saMyama darzana bhavya samya. saMjJitva AhA. | upayoga bhA. | paryApta 10,12,1/4 4 11 / 1 / 4-14 | saM. pa. paryApti paM. jJAna bhavya asaMjJA vasa mana4,vaca,4 au. 1, vai. A.1 / alezya se kSA. klaut / 1 / 22 saMhI AhA. sAkAra anubhaya, anA. | anA. | 3 aparyApta | 3 4.6 | 1 6 saM. apa. aparyApti paM. - trasa pu. asaMjJA au.mi., vai. mi., A.mi.. kArmaNa hlastele mati, zruta. asaMyama | ava. kevala sA., che yathA kA. kA. bhavya zu. zubha saMjJI | AhA. sAkAra anubhaya anA. anA. 4 | 4 / 44 sAmAnya 1 2 6/6 | avi saM. pa.6 paryApti saM. apa. 6aparyApti 10/ 7 10 1 / paM. , trasa | bhavya / kSA. saMjJI / AhA. sAkAra jainendra siddhAnta koza A. dvi. rahita | mati, zruta. asaMyama kevala avadhi binA 256 - avisaM.pa. paryApti paM. bhavya / kSA. trasa mana4, vaca.4 au.1 bai.1, mati, zruta. asaMyama kevala avadhi ninA saMjJI | AhA. | sAkAra || 4 | aparyApta - 1 / 1 . 6 avisaM. apa. aparyApti - trasa | au, mi., | pu. saMjJI AhA. sAkAra |mati, zruta. asaMyama kevala avadhi minA kA. kA. bhavya zu. zubha - deza saM.pa. paryApti manu. paM. kSA. vasa mana4, baca.4 au.1 --mUlaughavat mati, zruta. deza saM. kevala aradhi binA saMjJI AhA. sAkAra anA. -mUlodhavat- sava - -mUloghavava AlApa siddha 6-14 2. sat viSayaka prarUpaNAeM
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ mArgaNA vizeSa sat bhA04-3 saM guNa sthAna papti guNa / jIva paryApti aparyApta sthAna sabhAsa saMjJA lezyA dra, bhA. bhavya / samya. kaSAya gati indriya | kAya prANa yog| jJAna saMyama | darzana saMjJitva AhA. upayoga 3. vedaka samyaktva-(dha. 2/1,1/812-817) 1 / sAmAnya 4 / 2 / 6/6 / 4-7 saM. pa. 6 paryApti | saM. apa. 6aparyApti 107 4 4 1 15 3 | 4 4 5 3 mati, zruta. asaMyama kevala ava., manaH deza saM. binA 6.61 1 1 | AhA. sAkAra ! bhavya | kSayo, | saMjJI anA, | anA.. __ | pari. | paryApta | 4 1 / 6 |4-7 / saM.pa. paryApti 66 1 | 1 bhavya / kSayo. | 1 | 1 | 2 | saMjJo | AhA. sAkAra paM. trasa mana4, vaca.4 / mati, zruta. asaMyama kevala ava , manaH deza saM. binA sA., che. pari. anA. A. jainendra siddhAnta koza 257 3 7 4 4 / aparyApta 2 / 1 / 4,6 saM: apa. aparyApta 26 1 1 2 / 2 kA. bhavya / kSayo, / saMhI AhA. sAkAra 1 4 24 3 3 3 paM, | trasa au.mi..vai. pU. mati, zruta. asaMyama kevala mi ,A,mi.,napuM. avadhi sA., cha. binA kArmaNa zu. |44 sAmAnya 1 / 2 / 6/6 avi saM.pa.6 paryApti saM. apa. 6aparyApti 6. | sa , A, dvi.. bhavya / kSayo. saMjJI AhA. sAkAra mati, zruta. asaMyama kevala avadhi ninA |54 paryApta 1 1 6 avisaM. pa. paryApti paM. | sahI AhA. sAkAra 4 aparyApta 1 / 1 / avi saM.apa. aparyApti sa mana4, baca.4, mati, zruta, asaMyama kevala / bhavya / kSayo. au. 1, vai. avadhi binA 1 / 3 24 3 1 3 26 1 trasa au. mi., pu. mati, zruta. asaMyama kevala kA. bhavya / kSayo. vai. mi., na. avadhi binA zu. kAmaNa 4. saMjJI | AhA. sAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa 7 guNasthAna | jIva paryApta guNa aparyApta sthAna samAsa 5 sAmAnya 2 1 paryA deza hI) 8 6 sAmAnya 67 sAmAnya 1 1 pramatta 4. upazama samyaktva - paryApta 1 1 (paryA. apramatta saM. pa. hI) sAmAnya 8 1 6 saM. pa. paryApti 2 saM. pa saM. apa 8 4-11 paryApti 6/6 6 paryApti aparyA 2 6/6 4-11 saMpa. 6 paryApti sa apa 6 aparyApta paryApti 1 6 saM.pa. 6 aparyApta prANa 20 10/7 10 10/7 10 saMjJA 4 A. rahita asaM jJA 4 1 asajJA c gati indriya kAya 4 2 vi. manu. ~ HD 1 4 4 1 paM. A 1 pa. 1 paM. art 1 paM. A pa. 1 ha trasa mana4, vaca 4. bI. 1 1 trasa 1 trasa 2 20 prarUpaNAe~ yoga 1 trasa 11 mana4, baca.4, at.1.07.2 ng mana4, baca. 4. au. 1 12 mana4, vaca 4 au. 1, vai. 2, kArmaNa 1 10 trasa mana4, baca. 4. au. 1, bai.1. veda kaSAya 3 4 3 | 4 3 4 3 4 apagata * 3 4 apagata upa. ka. jJAna llh 1 3 zruta, mati, buta, deza saM. kevala avadhi minA 20 4 3 mati, zruta, sA, che, avadhi, mana pari 20 saMyama 4 4. 3 mati, zruta, sA, che, avadhi, mana pari 4 darzana avadhi mana rahita 3 kevala minA 3 kevala binA 3 kevala binA 4 mati ghuta pari ava manaH rahita binA $ lezyA dra. bhA, 6 3 bhavya 1 zubha bhavya 1 zubha bhavya sthoo a zubha bhavya 1 bhavya samya. 1 kSayo. kSayo, 1 kSayo. aupa or 1 bhavya zrI. saMjJitva AhA upayoga 1 1 2 saMjJI AhA sAkAra, anA. saMjJI 1 2 AhA sAkAra, anA. 1 2 saMjJI AhA sAkAra, anA. 1 2 2 saMjJI AhA sAkAra, anA. anA, 1 2 2 saMjJI AhA sAkAra, anA, anA. tt sat 258 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAeM lezyA guNa sthAna paryApta / guNa jIva .. paryApti aparyApta sthAna samAsa / prANa saMjA gati indriya kAya | yoga kaSAya jJAna saMyama | bhavya sabhya. saMzitva AhA. upayoga bhA. 'aparyApta avisaM. pa. aparyApti paM. 3 23] 1 trasa va.mi., kA.pu.|mati, zruta, asaM yama kevalakA . zubha bhavya | aupa. | saMjJI AhA. sAkAra avadhi binA zu. dvitIyopazama |anA. anA. 107 4 4 44 sAmAnya 1 2 6/6 avisaM.pa. 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApti 1 paM. vasa mana4, baca.4 au. 1, vai.2 (mati, zruta., asaMyama kevala avadhi | saMjJo AhA. sAkAra, anA. | anA. binA kA. . 4 paryApta 1 avi | saM.pa. paryApti bhavya mati, zruta.. asaM yama kevala avadhi binA aupa. paM. [ trasa mana 4, vaca.4 au.1, vai. jainendra siddhAnta koza saMjJI AhA. | sAkAra anA. 64 aparyApta aparyApta' 1 1 6 avi | saM.pa. aparyApti | deva pa. | trasa / bai, mi. pu. kAmaMNa mati, zruta., asaMyama kevalakA . zubha bhavya | aupa. saMjJI AhA. sAkAra avadhi binA zu. dvitIyopazama anA. anA. 75 sAmAnya 1 / | (paryA. deza saM. saM. pa. paryApti hI) paM. | zubha bhavya mati, zruta, deza saM. kevala avadhi aupa, , trasa mana4, vaca.4 au.1 | saMzI AhA. sAkAra anA. binA 86 sAmAnya 1 - 1 pramatta saM. pa. | paryApti mati, zruta.. sA., cha, kevala aba, manaH | | manu / pa. | vasa mana4,baca.4 au.1 zubha bhavya | saMjJI | AhA sAkAra anA. binA 2, sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArgaNA vizeSa 20prarUpaNAe~ sat guNa sthAna paryApta | guNa / jIva paryApti aparyApra sthAna samAsa | gati indriya | kAya prANa yoga kaSAya jJAna saMyama ma darzana / lezyA bhavya darzana bhavya sabhya, saMjJitva AhA. upayoga dra.bhA, - | 7| paryApta 7vA~ saM. pa. paryApti | paM. zubha bhavya aupa, A.rahita vasa mana4, vaca.4, au.1 | mati, zruta sA., che. kevala avadhi, mana saMjJI | AhA. sAkAra anA. binA 108, sarva AlApa muloghavat 1 au, -mUloghavata- oghameM mithyAdRSTi guNasthAnavata jainendra siddhAnta koza 260 - odhameM sAsAdana guNasthAnavat 5. mithyAtva-(dha.2/1,1/825) 1 | 1 sarva AlApa - 6. sAsAdana samyaktva-(dha. 2/1,1/825 ) 1 2 (sarva AlApa / - 7. samyagmithyAtva-(dha.2/1,1825) ra | 3 sarva AlApa / - - 13. saMjJI mArgaNA 1. saMzI- (dha. 2/1,1/25-834) 1. sAmAnya 12 / 2 6/6 1-12 saM. pa. 6paryApti saM.apa. 6 aparyApti - mUloSameM samyagmidhyAdRSTi guNasthAnavata - 10744 | 1 1 15 7 3 6 asaMjJA apagata akaSAya ra / 3/4 7 kevala jJAna | binA kevala 66 2 . bhavya, abhavya / 1 1 / 2 / 2 saMjJI | AhA. sAkAra anA. anA. binA paryApta 12 / 1 / / 1-12, saM.pa. paryApti asaMjJA vasa mana4, baca.4. apagata akaSAya kevala jJAna nin| kevala linaa bhavya abhavya saMjJI | AhA. sAkAra anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM AhA.1
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa | saM. m 4 guNasthAna jIba paryApta guNa aparyApta sthAna samAsa 1 sAmAnya 6 1 aparyApta 8 2 paryApta 1 6 1,2,4 saM. apa aparyApta 4 1 paryApta 1 6 2 aparyApta 20 1 2 6/6 mithyA / saM. pa. 6 paryApti saM. apa. 6 aparyApta 2 sAmAnya 1 1 mithyA saM pa paryApti paryApta 1 6 1 mithyA sa. pa. aparyApta sAsA 2 saM.pa. saM apa 1 sAsA 6/6 6 paryApti apaya 1 1 6 sAsA saM. pa. paryApti 1 6 saM. apa aparyApta prANa 7 10/0 10 6 10/0 10 saMjJA 4 gati 4 4 30 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 naraka rahita indriya | kAya 1 1 pa. trasa 1 arb paM. 1 paM. 1 paM. 1 paM. 1 4. 1 paM. trasa trasa 1 trasa 1 trasa 1 trasa 1 trasa 20 prarUpaNAe yoga 4 fa.. vai. mi. A. mi. kAmaNa 13 A.dvi. ha 10 mana4, baca. 4 o. 1.. 3 o. mi.. vai.mi. kArmaNa 13 A.dvi. rAhata veda ______ 3 au. mi. bai. mi. kA. 3 4 34 3 4 3 4 3 | 4 10 3 4 mana 4, vaca, 4 au. 1, ve. 1 3 4 jJAna 5 kumati 3 jJAna 3 ajJAna ajJAna r 3. ajJAna 3 ajJAna saMyama 2 na darzana 3 3 asayama kevala sA., he binA 1 2 asaMyama cakSu acakSu 1 2 asaMyama cakSu. acakSu 1 2 kumati, kuzruta asaMyama cakSu acakSu kA zu. 2 asaMyama cakSu, acakSu 1 2 asaMyama cakSu, acakSu khkr- lezyA dra, bhA. bhavya 2 | 6 kA. zu 2 kumati, kuzruta asaMgama cakSu. acakSu kA zu. 6 2 bhavya abhavya 2 6 2 2 bhavya abhavya 2 bhavya abhavya 6 1 bhavya bhavya 2 6 1 1 bhavya mithyA abhavya samya. bhavya 1 5 samyagmi, saMjJI vinA 1 mithyA 1 mithyAM 1 sAsA 1 sAsA saMjJitva AhA. upayoga 1 sAsA 1 2 2 saMjJI AhA. sAkAra anA. anA. saMjJI 1 saMjJA 2 2 AhAra sAkAra anA, anA. 2 saMzo AhA. sAkAra. anA, anA 1 saMjJI 1 saMjJI 1 2 AhA sAkAra, anA. 2 2 AhA. sAkAra anA. anA. 1 2 AhA sAkAra, anA. 2 2 AhA. sAkAra, anA. anA. sat 261 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM sat mArgaNA vizeSa | paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa lezyA guNa sthAna paryApti | prANa gati indriya kAya | yoga / # jJAna | saMyama darzana bhavya | samya, saMjJitya AhA. upayoga da. bhA. |10| 3 sAmAnya / paryApta mizra saM.pa., paryApti trasa mana4, vaca. au. 1, vai. | jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu mizra mizra saMjJI | AhA. sAkAra anA. 10/7 4 4 / . 11.4 sAmAnya 1 / 2 | | avi. / saM.pa.6 paryApti saM. apa.6 aparyApti trasa | A.dvi. vinA mati, zruta. | asaMyama kevala avadhi | bhavya | au., kSA., saMjJI kSayo. AhA. sAkAra, anA. anAkAra binA 12/4 paryApta 1 1 6 avi. saM.pa. paryApti vasa mana4, baca.4 au.1, vai. / / mati, zruta. asaMyama kevala avadhi au..kSA., | saMjhI | AhA. sAkAra, kSayo. anAkAra binA 26 jainendra siddhAnta koza 262 13 4 aparyApta |26 1 1 6 avi. saM.pa. aparyApti 1 2 2 bhavya | au., kSA., saMjJI AhA., sAkAra, kSayo. anA. anAkAra prasa | au. mi.. pu.. / mati, zruta. asaMyama kevala vai. mi., napuM. kA. / avadhi binA sarva mUloghabada liApa 2. asaMzI-(dha.2/11/834-835) | ti. mi. saM. pa. paryApti |8/67/5 (2) | va | aparyApti 6/4/3 (de. janma/4) saM. apa. rahita anu-baca.1, au. 2, kA.1 kumati, kuzruta asaMyamacakSu, acakSu azu bhavya, | mithyA asaMjJI | AhA- sAkAra, abhavya anA. anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa guNa sthAna paryApta guNa jIva aparyApta sthAna samAsa 3 1 aparyApta 1 paryApta 1 6 miSyA sa. pa. binA 1-13 2 2. anubhava gha. 2/1. 2/838 ) siddha sarva | AlApa 1 sAmAnya 13 1-13 14. AhAraka mArgaNA 1. AhAraka (6, 21/09/066-850) paryApta 6 5,4 mithyA saM. apa aparyApta binA nivRti 13 1-12 paryA 5 1.2.4. 6, 13 paryAkSi 60 5.4 paryA 60 apa. 1 prANa 14 6.5.4 10/7: 6/7 4 8/6: 7/5 15 paryApti aparyA6/4:4/3. 4/2 6,5.4 paryApta ka 6.7644 1 ti. 7,65,4.3 4 1 10,6,8,7, 4 | 6.4.4 6,2.4 aparyApta 3.2 asaMjJA gati indriya kAya asaMjJA di. 1 4 7,7,6,5,4,44 4 5 1 5 Ji 6 6 6 w 6 yoga 2 anu. vaca. 1. au. 1 2 ko mi kArmaNa - locanaya 14 kArmaNa 20 prarUpaNAeN 11 mana 4, baca. 4 o. 1. bai. au. 1 3 at.f., .mi. A. mi.. veda 3 kaSAya__ - 4 3 | 4 20 or Puble akaSAya 3 4 apagata akaSAya 3 | 4 apagata akaSAya jJAna saMcama m 24. ~ ; | 2 kumati, kuzruta asaMyama cakSu, acakSu 1 2 kumata asaMyamakA H - 4 kumati, kuzruta asaMyama. mati, darzana zruta, sA., che.. aba kevala pari. x 4 4 20 4 lezyA dra. bhA. 2 zu. azu. . azu. 3 bhavya 1 6 2 bhavya, abhavya / 2 bhavya, abhavya 6 6 2 2 1 2 2 bhavya, mithyA asaMjJI AhA. sAkAra abhavya anA. anAkAra bhavya, abhavya samya 2 bhavya, abhavya 1 1 1 2 mithyA asaMjJI AhA. sAkAra. anAkAra 1 1 saMjJitva AhA upayoga 6 5 mizra binA 1 asaM anubhaya 2 1 2 maMjJI 1 AhA. sAkAra, anAkAra yugapat 1 2 saMjJI AhA sAkAra, asaMjJA anAkAra anubhaya yugapat. 2 1 saMjJI AhA asaMjJI | anubhaya 2 sAkAra anA. yugapat sat na na 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA guNa sthAna paryApta guNa | jIva | paryApti aparyApta sthAna | samAsa prANa gati indriya | kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya samya, saMjJitva AhA. upayoga, 65.4 4 4 5 6 4 sAmAnya 1 / 14 mithyA / 12 3 mana4, vaca.4] au.2, vai,2 3 ajJAna paryApti 8/ 7/ aparyApti 64; 4/3 asaMyama caca. acakSu bhavya abhavya mithyA | saMjJo AhA. sAkAra asaMjJo. anA. 4] 4 5 6 [51 paryApta 1 / 7 / 6,5,4 | 10,6,8,7, mithyA paryApti 64 / mana,vaca.4 au.1, vai. annAna asaMyama cakSu. acazca | bhavya mithyA | saMjI, AhA. sAkAra abhavya asaMhI anA. 7 . 61 nivRtti 1 | aparyApta mithyA aparyApti kumati, kuzrutA asaMyama cakSu, acakSukA. au. mi., vai. mi. jainendra siddhAnta koza bhavya abhavyA 1 2 / 1 / 2 mithyA | saMjJo | AhA. | sAkAra asaMjJI anA. 26.4 10/7 4 4 / |7|2 sAmAnya| 1 | 2 66 / sAsA. | saM, pa.6 paryApti saM. apa. 6 aparyApti 1 / paM. | samana4, vaca.4 au.2, vai.2 ajJAna asaMyama cakSu. acakSu | bhavya | sAsA ___ saMjJI | AhA. sAkAra, anAkAra -82 paryApta | 1 / 1 / sAsA | saM.pa. paryApti paM. ajJAna asaMyama canu. acakSu bhavya | sAsA trasa mana, vaca.4 au.1, vai. saMjJI AhA. sAkAra anA. 3 4 1/2 nivRtti 1 | 1 | aparyApta sAsA. saM.apa. aparyApti 1 2 paM. | trasa | au.mi. vai. mi. 2 kumati, kubhutaM asaMyama cakSu, acakSu kA. naraka | rahita bhavya | sAsA | saMjJI | AhA. sAkAra anA. 103 paryApta 1 / 1 .6 hI. mizra saM.pa. paryApti 1 mizra 2. sat viSayaka prarUpaNAeM / jJAnAjJAna asaMyama cakSu, acakSu | paM. - trasa mana4, baca.4 au.1, vai. bhavya / saMjJI | AhA. sAkAra anA.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAeM lezyA mArgaNA vizeSa paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa guNa sthAna paryApti prANa la gati indriya | kAya | yoga jJAna kaSAya saMyama bhA04-34 darzana bhavya | samya, saMjJitva AhA. upayoga dra. bhA. 11 4 sAmAnya 1 2 6610/ 7 avi. saM. pa. 6 paryApti | saM. apa. 6 aparyApti 44 / 1 / paM. - trasa mana 4, vaca.4 au.2, vai.2. mati, zruta. asaMyama kevala avadhi binA | bhavya | au..kSA. | saMjJI | AhA. | sAkAra kSayo. anA. 12|4| paryApta 10 4 4 1 1 6 avi.saM. pa. paryApti 1 paM. vasa mana, vaca.4 mati, zruta. asaMyama kevala abadhi bhavya | au. kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. linaa 13/4 nivRtti 1 / 1 / / aparyApta avi. saM. pa. aparyApti paM. trasa | au. mi., pu.] bhavya / jainendra siddhAnta koza . mati, zruta. asaMyama kevalakA avadhi binA au. kSA. saMjJA kSayo. AhA. sAkAra anA. 265 vai. mi. 145 sAmAnya 1 / 1 / 6 | (paryApta 5 vA~ | saM.pa. paryApti paM. vasa |mati, zruta. | deza saM. kevala avadhi binA | mana4, vaca.4 au.. zubha bhavya au., kSA. saMjJI | AhA. sAkAra kSayo. anA. manu 10/ 7 4 / 156 sAmAnya 1 2 66 pramatta / saM. pa. 6. paryApti saM. apa. 6 aparyApti 1 | manu 1 paM. 1 sa / mana4,Saca.4, au., A. | mati, zruta. sA., che. kevala aba, manaH | pari. binA | kSayo. zubha bhavya | au., kSA. | saMjJI | AhA. sAkAra, anA. 10 31 16 | 7 | paryApta 1 1 6 | hI apramatta saM.pa. paryApti A. manu | paM. | trasa | zubha bhavya mana,vaca.4 au.1 mati, zruta. sA., che. kevala | ava , manaH | pari. binA au.,kSA, | saMzI AhA. sAkAra kSayo, anA. 2. sat viSayaka prarUpaNAeM rahita
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ |mArgaNA vizeSa 20 prarUpaNAe~ sat lezyA guNa sthAna paryApta | guNa | jIva aparyApta sthAna | samAsa paryApti prANa saMjJA gati indriya kAya yoga veda kaSAya jJAna | saMyama | darzana bhavya | samya. | saMjJitva AhA. upayoga . 18 paryApta ' hIvA~ saM.pa, paryApti paM. A. rahita vasa mana4,vaca.4, au.1 |mati, zruta., sA. che. kevala ava., manaH binA zu. bhavya | au., kSA. - saMjJA AhA. sAkAra, anA. 168| prathama | 1 / 1 / bhAga havA~ | saM. pa. paryApti mai. pari... / paM. vasa mana, vaca.4 | mati, zruta., sA. che. kevala ava. manaH au.1 binA zu. bhavya | au., kSA. saMjJI | AhA. sAkAra, anA, |206 zeSa 4 bhAga-- / - mUlodhavata 6 jainendra siddhAnta koza / 2110 paryApta 1 ho / su. 1 saM. pa. paryApti 4. | sa mana4, vaca.4 au.1 sU. mati, zruta, sUkSma | kevala | ava. manaH binA / lobha zu. bhavya | au. kSA. saMjJI AhA. | saakaar| anA. paryApta 1 | 1 | 6 | 10 ho / 19vA~ saM.pa. | paryApti | 1 manu zu. bhavya au. kSA. | saMjJI | AhA. | sAkAra upa. saM. paM. | usa mana4, vaca. 4 au.1 apagata ka. mati. zruta, yathA, upa. ava.. mn:| kevala binA 23 12. paryApta hI 1 1 6 zvA~ saM.pa. paryApti asaMjJAdeg paM. | sa mana4, vaca.4 au.1 pleble yathA, kevala binA zu. bhavya kSA. rAjhI | AhA. akaSAya ava. manaH 2. sat viSayaka prarUpaNAeM -
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prarUpaNAe~ mArgaNA vizeSa paryApta guNa | jIva aparyApta sthAna samAsa lezyA guNa sthAna paryApti prANa - gati | indriya kAya yoga kaSAya jJAna saMyama darzana bhavya | samya, saMjJitva AhA. upayoga dra.bhA. 2413 sAmAnya 1 2 / 66 / pa., apa. sayo, pa. apa.6 paryApti / 6aparyApti asaMjJA manu. akaSAya 0 paM. | trasa mana2, vaca.2 au.2 kevala. yathA.. kevala zubha | bhavya | kSA. anubhaya | AhA. | sAkAra anAkAra binA | 2. anAhAraka-(dha 2/1,1/850-855) 1 aparyApta5 8 6.94 |7,7,6,5, 44 1.2. 47 apakSa aparyApti / 4,3,2, 1ayo| 6 paryApti 1 la gati asaMjJA 2 | bhavya, anindriya akAya kArmaNa ayoga vibhaMga va asaMyama 3 cakSu rahita manaH minA yathA | de, darzana/ apagata akaSAya | 2 | 1 2 mizra / saMzI anA. sAkAra binA asaMjJI anaa.| abhavya 36 jainendra siddhAnta koza 14 anubhy| 73 pa. anubhaya atIta atItapa atIta pa. atIta prANa, / 21 aparyApta 1 7 / hI mithyA apa. | aparyApti | 4,3 kArmaNa 34 2 1 1 16 2 2 / 1 / 2 / | kumati,kuzruta asaMyama acaca zu. bhavya, mithyA saMjJI / anA. sAkAra. abhavya asaMjJI anAkAra |3|2 aparyApta hI 1 / sAsA. saM. apa, aparyApti | paM. sa kArmaNa kumati,kuzruta asaMyama acaca zu. bhavya. sAsA naraka rahita saMjJI anA. sAkAra, anAkAra 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza mArgaNA vizeSa 14. guNa sthAna 20 ja A 111 aparyApta sthAna | 4 aparyApta 1 13 aparyApta 1 the 28 1 4 7 siddha atIta jIva samAsa 1 avi. saM. apa aparyApta sayA, paryApti 1 saM. apa aparyApta prANa 0 0 atota atIta | atIta pa. |guNasthAna jIva samAsa 2 6 prayo. paryApta paryApti Ayu atIta prA. saMjJA 20 asaMjJA * asaMjJA * asaMjJA * gati 30 ov 0 indriya kAya n Po Ov 0 atIndriya Dang yoga kAmaNa 0 ayoga ayAga 20 prarUpaNAe~ veda kaSAya o apagata 0 akaSAya apagata 0 s apagata akaSAya 0 akaSAya jJAna - i mati, zruta. asaMyama avadhi re saMyama - na darzana 2 acakSu avadhi 1 1 yathA. kevala darzana yathA, kevala darzana 0 anubhaya kevala darzana lezyA da. bhA. 1 6 1 y 1 1 kavi 0 asezya bhavya alezya 0 alezya 0 bhavya 1 bhavya 0 ra anubhaya samya saMjJitva AhA. upayoga - 1 au. kSA, saMjJI anA sAkAra kSyo. anA. kSA. 0 1 anubhaya anA. sAkAra -BLE FEE anubhaya anA. sAkAra 0 | 2 anubhaya| atIta sAkAra anA. yugapat sat 268 2. sat viSayaka prarUpaNAe~
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 sat 6. adhaHkarma Adi viSayaka Adeza prarUpaNA. 13/5.4/11-12) saM. 1 gati mArgaNA: 1 2 3 1 2 3 4 k mArgaNA naraka gati sAmAnya vizeSa tiyaMcagati sAmAnya vizeSa paryApta paMcendriya aparyA manuSyagati sAmAnya vizeSa paryApta aparyA 19 1 2 2. indriya mArgaNA : 1 2 3 devagati sAmAnya vizeSa 1 2 3 4 yoga mArgaNA :-- ekendriya vikalendriya paMcendriya paryApta paMcendriya aparyA pA~coM sthAvara trasa paryApta apa pA~co mana vacana yoga audArika va au. mizra kAya yoga vai kriyika va vai. mizra kAya yoga AhAraka va A. mizra kAya yoga kArmaNa kAya yoga veda mArgaNA : tInoM veda apagata veda 1 6 kaSAya mArgaNA 1 cAroM kaSAya 2 akaSAya jJAna mArgaNA : 1 matibhUta ajJAna na vibhaMga 2 mati jJAna prayoga karma samavadhAna karma adhaH karma IryAtha karma tapaH karma kriyAkarma 222 22 2 2 " " 33 39 " " >> 1 2 me " " 22 33 33 39 KHn RR 77 3 35 X 22: " 5 KH X " " 39 ::> " X " X X XX x x x : x x x XX X x x x : x " x x x x : x x :: X x : x x x : 19 X 17 11 X x: x :: x :: 11 11 :: x : : X 10 X X K: x: X X X X " saM 3 4 8 1 2 3 4 2 3 4 avadhi mana:paryayajJAna kevala jJAna saMyama mArgaNA :-- 2 mArgA saMyata sAmAnya sAmAyika dheopasthApanA sUkSma sAmparAya yathAkhyAta saMyatAsa 5 6 9 1 2 kevala darzana 10 chedamA mArgaNA : parihAra vi0 asaMyata darzana mArgaNA : caH acakSu va avadhidarzana zukla alezya kRSNa, nIla va kApota lezyA pIta padma 11 samyaktvamArgeNA 1 sAmAnya kSAyika, upazama kSayopazama jainendra siddhAnta koza -: 3 sAsAdana va mizra mithyAdarzana 12 manyatva mArgaNA : 1 bhavya 2 abhavya 13 saMdhI mArgaNA 1 sekSI 2 asaMjJI 14 AhAraka mArgaNA : 1 AhAraka, anAhAraka 2. sat viSayaka prarUpaNAaiM prayoga karma samavadhAna kama adhaHkarma IryApatha karma :: " :: :::: " 13 ::::: ::::: ::::: 11 3 " " :: : :: :: :::: :: " 11 39 :::: :::: :::: : x x x Xx x x x " :: x x :: 2 X tapaH karma kriyA karma 2 2 x x : 15 PARX x 33 X X X::: X X : x X X 7. pA~coM zarIroMkI saMghAtana parizAtana kRti sambandhI * pA~coM zarIroMke yogya puDugala skandhoMkI utkRSTa jaghanya saMghAtana va parizAtana kRtiyA~ ogha va Adeza prarUpaNA - ( dha. 6/4,1, 71 / 354-358 ) 99 " X " x x : : x x :: :: x x : 31 x : " X : : : X X X X 11 X =
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkathA satkathA - de. kathA | satkarma tathA satkarma paJjikA de. pariziSTa - satva / satkamika de sakriyA kiyA / 2/3 satpuruSa - kimpuruSa jAtikA vyantara deva - de. kiMpuruSa / satvAda--6/15/17/17 bhASA -- cUMki asat kArya nahIM kiyA jA sakatA hai / ... ataeva... kAraNa vyApArase pUrva bhI kArya satu hI hai, yaha siddha hai| aisA kinhIM kapilAdikA kahanA hai / satsaMgati de saMgati / satAlaka pizAca jAtIya vyantara deva - de, pizAca / satIputra[madrAsa prAnta meM vartamAna kerala (ma.pu. / pra.50 ) / satkAra puraskAra pariSaha --- sa.si./6/6/426/6 satkAraH pUjAprazaMsAtmakaH / puraskAro nAma kriyArambhAdiSyagrataH karaNamAmantraNaM vA tatrAnAdaro mayi kriyate / ciro - paryasya mahAtapasvinaH svapara samaya nirNayasya mahukRSNaH paravA divijayinaH praNAmAsanAdIni me na kazcikazeti nipAtrAtI bhaktimantaH kiMcidajAnantamapi sarvajJasaMbhAvanA saMmAnyasvasamayaprabhAvanaM kurvanti / vyantarAdayaH purA atyugratapasA pratyagrapUjA nirvartayantIti mithyAzrutiryadi na syAdidAnIM kasmAnmAdRzAM na kurvantIti duSpraNidhAnavirahitacittasya sarakArapuraskArapariSavijaya iti nihAyata sarakArakA artha pUjAvijJAyate / - prazaMsA hai| tathA kriyA Arambha AdikameM Age karanA yA AmantraNa denA puraskAra hai / isa viSaya meM yaha merA anAdara karatA hai| cirakAlase maiMne mAyakA pAlana kiyA hai. mahA tapasvI hU~, svasamaya aura parasamayakA nirNayajJa hU~, maiMne bahuta bAra paravAdiyoMko jItA hai to bhI koI mujhe praNAma, aura merI bhakti nahIM karatA evaM utsAhase Asana nahIM detA, niSyAdRSTi ho atyanta maktivAle hote haiM, kucha nahIM jAnane vAle ko bhI sarvajJa samajha kara Adara-satkAra karake apane samayakI prabhAvanA karate haiM, vyantarAdika pahale atyanta ugra tapa karane vAloMkI pratdha pUjA racate haiM yadi mithyA zruti nahIM hai to isa samaya ve hamAre samAna tapasviyoMkI kyoM nahIM karate isa prakAra khoTe abhiprAyase jisakA citta rahita hai usake satkArapuraskAra parISaha jaya jAnanA caahie| (rA.vA./6/1/25/192/4) (caa.saa./126/5)| sattarikA pariziSTa meM saptatikA de. sattA paM.kA./mU./8 sattA sambapayatthA savissarUvA aNaM tapajjAyA / pAravata sampatrihamada ekkA 18-sattA utpAda vyaya-dhau vyAtmaka, eka sarvapadArtha sthiti, savizvarUpa, anantaparyAyamaya aura sApi hai ( . 1/4.1.45 / 60/101) sapratipakSa / gA (5.13/5.3.12/4/16) de. dravya / 1/1 [ sattA. satva, sat, sAmAnya, dravya, anvaya, vastu, artha aura vidhi me ekArthaka zabda hai] ni sA./tA.vR./34 astitvaM nAma sattA astitvako sattA kahate haiN| * sattAke do bhedamahAsattA va avAntara sattA - (de. astitva ) / sattAgrAhaka dravyArthika nayana / IV/2 sattAvalokana darzana 1.3 / - de. / satya -- jaisA huA ho vaisA hI kahanA satyakA sAmAnya lakSaNa hai, parantu adhyAtma mArga meM svava para ahiMsA kI pradhAnatA honese hita va mita vacanako satya kahA jAtA hai, bhale hI kadAcit vaha kucha asatya bhI kyoM na ho| satya vacana aneka prakArake hote haiN| -- 270 - satya 1. satya nirdeza 1. satya dharmakA lakSaNa 1 mA. aNu /04 parasaMtAvayakAraNatrayaNaM motRNa saparahasya jo madadi bhikkhu tuiyo tassa du dhammo have saccaM 174 | jo muni dUsareko kleza pahu~cAne vAle vacanoMko chor3akara apane aura dUsareke hita karane vAle vacana kahatA hai usake cauyA satya dharma hotA hai| sa.si./1/6/412/7 satsu prazasteSu janeSu sAdhuvacanaM satyamityucyate / - acche puruSoMke sAtha sAdhu vacana bolanA satya hai 516/0): (cA.sA./41/2 ) ( na gha.6/35) / bha.A./.46/254/16 sa sAno hitabhASaNaM yamuni aura unake bhakta arthAt zrAvaka inake sAtha Atmahitakara bhASaNa bolanA yaha satya dharma hai| (rA.vA./666Adha rA.sA./6/10 jJAnacAritra zikSAdI sa dharmaH sunigadyate dharmochaNArtha yat sAdhu satyaM taducyate / 171 - dharmakI vRddhike lie dharma sahita bolanA vaha satya kahAtA hai| isa dharmake vyavahArakI AvazyakatA jJAna cAritrake sikhAne Adi lagatI hai| paM. vi. / 9/11 svaparahitameva munibhirmitamamRtasamaM sadaiva satyaM ca / vidheyaM ghoSane mauna 61-muniyoMko sadaiva hI svapara hitakAraka, parimita tathA amRtake sadRza aisA satya vacana bolanA caahie| yadi kadAcit satya vacana bolane meM bAdhA pratIta hotI hai to mauna rahanA caahie|11| kA.a./mU./318 jaNa vayaNameva bhAsadi taM pAledu asakkamANo vi / vavahAreNa vi aliyaM Na vadadi jo saccavAI so | 368|-jo jinaAcAroMko pAlane meM asamartha hotA huA bhI jina-vacanakA kathana karatA hai usase viparIta kathana nahIM karatA hai tathA vyavahAra meM bhI jhUTha nahIM bolatA vaha satyavAdI hai | 268| 2. mahAvatakA lakSaNa ni.sA./57 rAgeNa va doseNa va moheNa va mosa bhAsapariNAmaM / jo pajahRdi sAhu sayA vidiyavayaM hoi tasseva / 571 - rAgase, dveSase athavA mohase honevAle, mRSA bhASAke pariNAmako jo sAdhu chor3atA hai, usIko sadA dUsarA vrata hai |bhaa A./6.260 rAgAdIhiM asacaM patA paratAvasaccayoti sutasthAvi kahaNe ayadhA vayaNujjhaNaM saccaM | 6| hassabhayako halohA maNicikAyeNa savvakAlammi mosaM Na ya bhAsijjo paccayadhAdI havadi eso | 2601 - rAga, dveSa, mohake kAraNa asatya vacana tathA dUsaroMko santApa karane se aise canako chor3anA aura dvAdazAMga ke artha kahanene apekSA rahita vacanako chor3anA satya mahAmata hai| hAsya, bhaya, krodha athavA lobhasa mana-vacana-kAyakara kisI samaya meM bhI vizvAsa ghAtaka dUsareko pIDAkAraka vacana na bole / yaha satyavata * IREN 3. satya aNuvratakA lakSaNa ra.ka.A./64 sthUlamatI na vadati na parAmyAdayati satyamapi vipa yattadvadanti santaH sthUlAla jhUTha to nApa bole na dUsaroM se bulavAve, tathA jisa vacanase vipatti AtI ho, aisA vacana yathArtha bhI na Apa bhole aura na dUsaroMse bulavAye aise usako sarapuruSa satyAta kahate haiN| sa.si./7/20/368/0 snehamohAdivazAha gRhavinAyo grAmavinAze ma kAraNamityabhimAda satyavacanAzivRto gRhIti dvitIyamavatas |gRhsth sneha aura mohAdikake vazase gRhavinAza aura grAmavinAzane jainendra siddhAnta koza
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 1. satya nirdeza satya kAraNa asatya vacanase nivRtta hai, isalie usake dUsarA aNuvrata hai| (raa.vaa./7/20/2/547/8)| ' basu.zrA./210 aliyaM Na jaMpaNIyaM pANimahakara tu saccabayaNaM pi| rAyeNa ya doseNa ya NeyaM vidiyaM vayaM thUlaM |210|--raagse athavA dveSase jhUTha bacana nahIM bolanA cAhie, aura prANiyoM kA ghAta karanevAlA satya vacana bhI nahIM bolanA cAhie. yaha dUsarA sthUla satyavata jAnanA caahie| kA. a./333-334 hiMsA bayaNaM Na bayadi kakkasa-bayaNa pi jo Na bhaasedi| Ni ThuraM vayaNaM pi tahANa bhAsade gujma-vayaNaM pi 333 // hida-mida ayaNaM bhAsadi saMtosa-karaMtu saba-jIvANaM / dhamma-payAsaNavayaNaM aNubbadI hodi so bidiyo / 334 / -jo hiMsAkA bacana nahIM kahatA, kaThora vacana nahIM kahatA, niSThura vacana nahIM kahatA, aura na dUsaroMkI gupta bAtako prakaTa karatA hai| tathA hita-mita vacana bolatA hai, saba jIvoMko santoSakAraka vacana bolatA hai, aura dharmakA prakAzana karanevAlA vacana bolatA hai vaha dUsare satyANuvatakA dhArI hai / 333-334 // 4. satyake bheda bha. A./mU./1163/1186 jaNabadasaMmadiThavaNA NAme rUve pdduccyvhaare| saMbhAvaNavavahAre bhAveNopammasacceNa 11163 / -janapada, sammati, sthApanA, nAma, rUpa, pratoti, sambhAvanA, vyabahAra, bhAva aura upamA satya aise satyake 10 bheda haiM / (mU. A./308); (go. jI /muu./222)| rA. vA./1/20/12/75/20 daza vidhaH saMtyasadbhAvaH naamruupsthaapnaaprtiity-sNvRti-sNyojnaa-jnpd-deshbhaav-smystybheden| satyake daza bheda haiM-nAma, rUpa, sthApanA, pratIti, saMvRti, saMyojanA, janapada, deza, bhAva, aura smysty| (dha. 1/1.1.2/117/6); (dha. 1/4,1,45/218/1) / - jo saba bhASAoM me bhAtake nAma pRthaka-pRthaka bole jAte haiM jaise coru, kUla, bhakta Adi ye dezasatya haiN| aura bahuta janoMke dvArA mAnA gayA jo nAma vaha sammattasatya hai, jaise-lokameM rAjAkI strIko devI kahanA / 30 / jo arhanta AdikI pASANa AdimeM sthApanA vaha sthApanAsatya hai| jo guNa kI apekSA na rakhakara vyavahAra ke lie devadatta Adi nAma rakhanA vaha nAmasatya hai| aura jo rUpake bahutapanese kahanA ki baguloM kI prakti sapheda hotI hai, vaha rUpasatya hai / 310 / anyakI apekSAse jo kahA jAya so vaha pratItyasatya hai jaise 'yaha dIrgha hai' yahA~ hrasvakI apekSAse hai| jo lokameM 'bhAta pakatA hai aisA vacana kahA jAtA hai vaha vyavahAra satya hai / / 311 // jaisI icchA rakhe vaisA kara sake vaha sambhAvanA satya hai / jaise indra icchA kare to jambUdvIpako ulaTa sakatA hai|312| jo hiMsAdi doSa rahita ayogya vacana bhI ho vaha bhAvasatya hai jaise kisIne pUchA ki, 'cora dekhA, usane kahA ki. 'nahIM dekhaa| jo upamA sahita ho vaha vacana upamAsatya hai jaise pasyopama, sAgaropama Adi kahanA / (bha. A.vi./1163/1186/11): (go.jI./jI.pra./ 223-224/481/2) rA. vA./1/20/12/75/21 tatra sacetanetaradravyasyAsatyapyarthe yadvayavahArArtha saMjJAkaraNaM tannAmasatyama, indra ityAdi / yadarthAsaMnidhAne'pi rUpamAtreNocyate tadrUpasatyam, yathA citra puruSAdiSu asatyamapi caitanyopayogAdAvarthe puruSa ityAdi / asatyapyarthe yatkAryAthaM sthApita chU tAkSanikSepAdiSu tata sthApanAsatyam / AdimadanAdimadaupazamikAdIn bhAvAna pratItya yadacana tarapratItyasatyam / yalloke saMvRtyAnItaM vacastat saMvRtisatyaM yathA pRthivyAdyanekakAraNatve'pi sati 'pake jAta paGkajam' ityAdi / dhUpacUrNavAsAnulepanapragharSAdiSu padmamakara-haMsa-sarvatobhadra-krauJca-vyUhAdiSu vA sacetanetaradravyANAM yathA bhAgavidhisaM nivezAvirbhAvaka yadvacastata saMyojanAsatyam / dvAtriMzajjanapadeSvAryAnAryabhedeSu dharmArthakAmamokSANAM prApaka yadvacaH tata janapadasatyam / grAmanagararAjagaNapAkhaNDajAtikulAdidharmANAmupadeSTra yadvacaH tada dezasatyam / chadmasthajJAnasya dravyayAthAtmyAdarzane'pi saMyatasya saMyatAsaMyatasya vA svaguNaparipAlanArtha prAmukamidamaprAsukamityAdi yadacaH tava bhAvasatyam / pratiniyataSaTtayadravyaparyAyANAmagamagamyAnA yAthAtmyAviSkaraNaM yadvacaH tat samayasatyam / = padArthoMke na honepara bhI, sacetana aura acetana dravyakI saMjJA karaneko nAmasatya kahate haiM jaise indra ityAdi / padArthakA sannidhAna na honepara bhI rUpamAtrakI apekSA jo kahA jAtA hai baha rUpasatya hai jaise citrapuruSAdimeM caitanya upayogAdi rUpa padArtha ke na honepara bhI 'puruSa' ityAdi khnaa| padArtha ke na honepara bhI kAryake lie jo jUaiMke pAse Adi nikSepoM meM sthApanA kI jAtI hai vaha sthApanA satya hai| sAdi va anAdi Adi bhAvoMko apekSA karake jo vacana kahA jAtA hai vaha pratItyasatya hai| jo vacana loka rUDhameM sunA jAtA hai vaha saMvRtisatya hai, jaise pRthivI Adi aneka kAraNoMke honepara bhI paMka arthAt kIcar3ameM utpanna honese 'paMkaja' ityAdi vacanaprayoga / sugandhita dhUpacUrNa ke lepana aura ghisanemeM athavA padma, makara, haMsa, sarvatobhadra aura krauMcarUpa vyUha ( sainyaracanA ) AdimeM bhinna dravyoM kI vibhAga vidhike anusAra kI jAnevAlI racanAko pragaTa karanevAlA vacana vaha saMyojanA satya vacana kahalAtA hai / Arya va anArya bhedayukta battIsa janapadoM meM dharma, artha, kAma aura mokSakA prApaka jo vacana vaha janapadasatya hai| jo vacana, grAma, nagara, rAjA, gaNa, pArakhaNDa, jAti evaM kula Adi dharmoM kA vyapadeza karanevAlA hai baha dezasatya hai| chadmasya jJAnIke dravyake yathArtha svarUpakA darzana honepara bhI saMyata athavA saMyatAsaMyatake apane guNoM kA pAlana karaneke lie 'yaha prAsuka hai-yaha aprAsuka hai' ityAdi jo bacana kahA jAtA hai vaha bhAvasatya hai / jo vacana Agamagamya pratiniyata chaha dravya va unakI paryAyoMkI 5. jaghanyotkRSTa satya nirdeza sA.dha./4/41-43 yadvastu yaha zakAlapramAkAra pratizrutam / tasmista thaiva saMvAdi, satyAsatya vaco vadeva // 41 // asatyaM vaya vAso'ndho, randhayetyAdi-satyagam / vAcyaM kAlAtikrameNa, dAnAtsatyamasatyagam / // 42 // yatsvasya nAsti tatkavye, dAsyAmItyAdisaM vidaa| vyavahAra virundhAna, nAsatyAsatyamAlapet / 43 / -jo vastu jisa deza, kAla, pramANa aura AkAravAlI prasiddha hai, usa vastuke viSaya meM usI deza, kAla, pramANa aura AkAra rUpa kathana karanevAle satyAsatya vacanako bolanA cAhie / 41 // satyANuvratake pAlaka zrAvakake dvArA vastrako buno aura bhAtako pakAo ityAdi satyasUcaka asatyavacana tathA kAlakI maryAdAko ullaMghana karake denese asatya sUcaka vacana bolane yogya haiN| aise vacana satyAsatya kahalAte haiM / 4 / satyANuvatako pAlana karanevAlA zrAvaka jo vastu apanI nahIM hai vaha vastu maiM tumhAre lie prAtaHkAla dUMgA ityAdi rUpa pratijJAke dvArA loka vyavahArako bAdhA denevAle asatyAsatya vacanako nahIM bole / 43 / 6. janapada Adi daza satyoMke lakSaNa mU. A./301-313 jaNapadasaccaM jadha odaNAdi rucide ya sabvabhAsAe / bahujaNasaMmadamavi hodi jaMtu loe tahA devI / 306 / ThavaNA ThavidaM jaha devadAdi NAmaM ca devdttaadi| ukkaDadarotti vaNNe rUve seo jadha balAyA / 310 aNNaM apecchasiddha' paDaccasatyaM jahA havadi digdhaM / vabahAreNa ya saccaM rajjhadi karo jahA loe / 3111 saMbhASaNA ya saccaM jadi NAmecchejja eva kujjati / jadi sakko icchejjo jaMbUdIvaM hi pAlatthe 1312 / hiMsA didosavisudaM saccamakappiyavibhAvado bhaavN| ovammeNa du saccaM jANam palidovamAdIyA / 313 jainendra siddhAnta koza
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ patya yathArthatAko pragaTa karanevAlA hai vaha samayasatya hai / ( dha 1 / 1,1.2 - / 110/-) (. 1/2,1.45 / 210/2) (cA. sA./12/2) (ana. dha. / 4/47 ) / AmaMtraNI Adi bhASAoM meM kathaMcit satyAsatyapanA / - de0 bhASA / 7. satyakI bhAvanAe~ 272 1. satyadharmakI apekSA rAmA./1/6/20/511/18 satyavAci pratiSThitAH sarvA guNasaMpadaH / anRtabhASiNaM bandhavo'pi avamanyate (nte) mitrANi ca parityajanti, jihvAcchedana sarvasvaharaNAdivyasana bhAga pa bhavati / - sabhI guNa sampadAe~ satya vaktA pratiSThita hotI haiN| jhUThekA bandhujana bhI tiraskAra karate haiN| usake koI mitra nahIM rhte| jir3A ghedana sarva dhana haraNa Adi daNDa use bhugatane par3ate haiM / ( cA. sA./65/4 ) / 2. satyavatakI apekSA yU.A./338 komohApahA aNuvImA caitravidiyassa bhAvaNAvo vadasa paMcaitra tA hoMti / krodha, bhaya, lobha, hAsya, inakA sthAna aura sUtrAnusAra bolanA pA~ca sayajatako bhAvanAeM hai| (bhA. pA / suu./33)| krodhalobha bhIrutva hAsyapratyAkhyAnAnyanuvI cI bhASaNaM' ta. sU / 1/5 paJca // 5 // sa.si./7/1/347/6 anRtavAdI'zraddha yobhavati ihaiva ca jihvAcchedAdIca pratilabhate midhyAdhyAkhyAnaduHkhitebhyazca madane rempo bahUni vyasa mAnyavApnoti pretya cAzubhAM gati garhitazca bhavatIti amRtavacanAduparamaH zreyAt |..evN hiMsAdiSvapAyAvadyadarzanaM bhaavniiym| 1. kopAkhyAna, lobhapratyAkhyAna, bhoruvapratyAkhyAna, hAsyapratthArUpAna aura anumIcIbhASaNa meM saravanatakI pA~ca bhAvanAeM hai| 2. asatyavAdIkA koI zraddhAna nahIM krtaa| vaha isa loka meM jilhAcheda Adi dukhoMko prApta hotA hai tathA asatya bolanese duHkhI hue Ae jinhoMne gA~dha liyA hai. unase bahuta prakArakI Apa tiloMko aura paralokamai azubhagatiko prApta hotA hai aura garhita bhI hotA hai isalie asatya vacanakA tyAga zreyaskara hai| isa prakAra hiMsA Adi doSoMne apAya aura anadyake darzanakI bhAvanA karanI cAhie / 8. satyAvatake aticAra ta. sU. /7/26 * mithyopadezarahopAkhyAna kUTa lekha kiyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH ||26-missyopdesh rahomyAkhyAna kUTalekha kriyA, nyAsApahAra aura sAkAramantrabheda ye satyAta pA~ca aticAra 1241 [ra... meM sAkAramantra ke sthAnapara zunya hai|] ( ra. ka. zrA / 56 ) / sA.va./45 madhyAda rahobhyAyo kUTalekhakiyAM vyajet vyasvAMza mi mamedaM ca tataH satyako pAlanevAle zrAvakoM ko mithyopadeza rahopAkhyA kUTalekhakriyA, nyastazi vismA aura mantrabheda hama pA~coM aticAroMkA rAga kara denA cAhie 1921 " satyavratakI bhAvanAoM va aticAroM sambandhI vizeSa vicAra/ 2 2. satyAsatya va hitAhita vacana viveka 1. ahitakArI satya bhI asatya aura hitakArI asasya bhI satya hai 2. satyAsatya vahivAhita vacana viveka kurala // 2 saMkaTAkIrNa jIvAnAmuDhArakaracyA vitA sAdhubharavasA. 2 usa jhUTha bhI satyatA vizeSatA hai jisake pariNAma niyamase bhalAI hI hotI hai 2 (aaraadhnaasaar/2/0)| cA.sA./TI./2 dvidyamAnArtha viSayaM prANipohAkAraNaM tatsatyamadhyasatyam vidyamAna padArthoMko vidyamAna kahanevAle vacana yadi prANiyoMko pIDA denevAle hoM to ve satya hokara bhI asatya mAne jAte haiM / = jJA./1/3 asatyamapi tatsatyaM yatsattvAzaMsakaM vacaH / sAvadya yacca puSNAti tatsatyamapi ninditam | 3| = jo vacana jIvoMkA iSTa hita karanevAlA ho vaha asatya ho to bhI satya hai aura jo vacana pApa sahita hisArUpa kAryako pRSTa karatA ho vaha satya bhI ho to asatya aura nindanIya hai| ( AcArasAra/2/22-23 ) / na 1 yaM hitaM cAhuH sUnRta sUnRtAH satsatyamapi no satyamapriyaM cAhitaM ca yat / 42 / - jo vacana prazasta. kalyANakAraka tathA sunanevAleko AhlAda utpanna karanevAlA, upakArI ho, aise vacanako satyavatiyoMne satya kahA hai| kintu usa satyako satya na samajhanA jo apriya aura ahitakara ho / sA.saM./6/67 satyamapi asatyatAM yAti kacidvisAnubandhaH // 6 // asatyaM satyatAM yAti kacijjIvasya rakSaNAt [7] - jina vacanoM se jIvoMkI hiMsA sambhava ho aise satya vacana bhI asatya haiM / 6 / isI prakAra kahIM-kahIM jIvoMkI rakSA honese asatya vacana bhI satya kahalAte haiM / mo.mA.pra./8/413 / 15 jo jhUTha bhI hai ara sA~cA prayojana ko poSa tauvAkau bAkI na kahiye bahuri sA~ca bhI hai ara phUTA prayojana kI potI vaha jhUTha hI hai| 2. kaTu bhI hitopadeza asatya nahIM bha. A /mU./357/561 patthaM hridayANiTTa pi bhaNNamANassa sagaNavAsissa va osahaM se maharavivArya hava tassa 150 he munigaNa tuma apane saMbhavAsI muniyoMse hirAkara vacana boso, yadyapi vaha hRdayako apriya ho to koI harakata nahIM hai| jaise- kaTuka bhI auSadha pariNAmameM madhura aura kalyANakAraka hotA hai vaise tumhArA bhASaNa munikA kalyANa karegA / pusi u. / 100 heto prayoge nirdiSTe * vcnaanaam| yAnuSThAnAderanuvadanaM bhavati nAsatyam | 1001 - samasta ho anRta vacanoM kA pramAda sahita yoga nirdiSTa honese heyopAdeyAdi anuSThAnoM kA kahanA jhUTha nahIM hotA heyopAdeyatA upadeza karanevAle munirAja ke vacanoM navarasapUrNa viSayoMkA varNana honepara bhI tathA pApakI nindA karanese pApI jIvoMko apriya laganepara bhI tathA apane madhuko hitopadezake kAraNa dukhI hote hue bhI unheM asatyakA doSa nahIM hai, kyoMki unheM pramAdayoga nahIM hai| (paM. ToDaramala )] / kaThora bhI hitopadezako iSTatA - de. upadeza / 3 / jainendra siddhAnta koza
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya 273 satyaghoSa 3. asatya sambhASaNakA niSedha bha. A./mU./847, 850/175,677 aliyaM saki pi bhaNidaM ghAdaM kuNadi bahugANa svvaannN| adisaMkido ya sayamavi hodi aliyabhAsaNo puriso|947 paralogammi vi dossA te ceva havaM ti aliyavAdissa / mosAdIe dose jattaNa vi pariharaMtassa / 850 / - eka mAra molA huA asatya bhASaNa aneka mAra bole satya bhASaNoMkA saMhAra karatA hai| asatyavAdI svayaM DaratA hai tathA zaMkAyukta hai ki merA asatya bhASaNa prakaTa hogA to merA nAza hogaa|847. asatya bhASIke avizvAsa Adi doSa paralokameM bhI prApta hote haiM parajanmameM prayatnase inakA tyAga karane para bhI ina doSoM kA usake Upara Aropa AtA hai 181 kurala/12/6 nItiM manaH parityajya kumAgaM yadi dhaavte| sarvanAza vijAnIhi tadA nikaTasaMsthitam |6-jn tumhArA mana satyase vimukha hokara asatyakI ora jhukane lage to samajha ki tumhArA sarvanAza nikaTa hI hai| mamatAmayI snigdha dRSTimeM hI dharmakA nivAsasthAna hai 3 namratA aura priya-sambhASaNa, basa ye hI manuSyake AbhUSaNa haiM anya nhiiN| asatya bhASaNa mata karo yadi manuSya isa AdezakA pAlana kara sake to use dUsare dharmako pAlana karanekI AvazyakatA nahIM hai / / jJA.//27,26 vratazrutayamasthAnaM vidyAvinayabhUSaNam / caraNajJAnayormIjaM satyasaMzaM taM matam / 27 / candramUrtirivAnandaM varddha yantI jagattraye / svargibhidhiyate mUnoM kotiH satyotthitA nRNAm ||26||styvt zruta aura yamoMkA sthAna hai, vidyA aura vinayakA bhUSaNa hai, aura samyagjJAna va samyaracAritra utpanna karanekA kAraNa satya vacana hI hai|27 tIna lokoMmeM candramAke samAna Anandako bar3hAnevAlI satyavacanase utpanna huI manuSyoMko kIrtiko devatA bhI mastakapara dhAraNa karate haiM / 26 // (paM. vi./1/62-63)| 4. kaTu sambhASaNakA niSedha kurala./13/8,6 ekameva padaM vANyAmasti cenmarmaghAtakam / vinaSTAstahi vijJeyA upakArAH purAkRtAH dagdhamaGga punaH sAdhu jAyate kaalpaaktH| kAlapAkamapi prApya na prarohati vAvakSatam / / kurala./14/4 vidyAvinayasaMpannaH zAlIno guNavAn bhrH| pramAdAdapi durvAkyaM na bra te hi kadAcana / yadi tumhAre eka zabdase bhI kisIko kaSTa pahu~catA hai to tuma apanI sama bhalAI naSTa huI samajho / AgakA jalA huA to samaya pAkara acchA ho jAtA hai, para vacanakA ghAva sadA harA banA rahatA hai / / avAcya tathA apazabda, bhUlakara bhI saMyamI puruSake mukhase nahIM nikleNge| 7. dharmApattike samaya satyakA tyAga bhI nyAya hai sA.dha./4/36 kanyAgokSmAloka-kUTasAkSyanyAsApalApavat / syAtsatyANubatI satyamapi svAnyApade tyajan |30-vrtii zrAvaka kanyA alIka, goalIka, pRthvI alIka, kUTastha alIka aura nyAsAlApakI taraha apane tathA parako vipattike hetu satyako bhI chor3atA huA satyANuvratadhArI kahalAtA hai // 3 // ami. zrA./4/47 satyamapi vimoktavyaM parapIDArambhatApabhayajanakam / pApaM vimoktukAmaiH sujanairiva pApinA vRttam / = pApArambhako chor3anekI vA~chAvAlA puruSa para jIvoMko pIDAkAraka Arambha, bhaya va santApa janaka aise satya vacanako bhI chodd'e|47| * dharma hAnike samaya binA bulAye bhI bole-de. vaad| 5. vyartha sambhASaNakA niSedha kurala./20/7,10 ucitaM budha ceda bhAti kuryAH karkazabhASaNam / paraM naiva vRthAlApaM yato'smAdvai taduttamam 18 vAcastA eva vaktavyA yA zlAghyAH samyamAnavaiH / varjanIyAstato bhinnA avAcyA yA bRthoktayaH / 10 / yadi samajhadArako mAlUma par3e to mukhase kaThora zabda kaha le, kyoMki yaha nirarthaka bhASaNase kahIM acchA hai / 7 / mukhase bolane yogya vacanoMkA hI tU uccAraNa kara, parantu nirarthaka zabda mukhase mata nikAla 101 8. satyadharma va bhASA samitimeM antara sa. si./8/6/412/7 nanu caitad bhaassaasmitaavntrbhvti| naiSa doSaH; samitI pravartamAno muniH sAdhuSvasAdhuSu ca bhASAvyavahAraM kurvan hitaM mitaM ca bra yA anyathA rAgAdanarthadaNDadoSaH syAditi vAksamitirityarthaH / iha punaH santaH prabrajitAstabhaktA bA teSu sAdhu satyaM jJAnacAritrazikSaNAdiSu bahvapi kartavyamityanujJAyate dharmopabRhaNArthama / -prazna-isakA ( satyakA ) bhASA samitimeM antarbhAva nahIM hotA hai ! uttara-yaha koI doSa nahIM, kyoMki samiti ke anusAra pravRtti karane vAlA muni sAdhu aura asAdhu donoM prakAra ke manuSyoMmeM bhASA vyavahAra karatA huA hitakArI parimita vacana bole, anyathA rAga honese anarthadaNDa doSa lagatA hai yaha vacana samitikA abhiprAya hai| kintu satya dharma ke anusAra pravRtti karane vAlA muni sajjana puruSa, dIkSita yA unake bhaktoMmeM sAdhu satya vacana bolatA huA bhI jJAna cAritrake zikSaNa ke nimitta bahuvidha kartavyoM kI sUcanA detA hai aura yaha sana dharmakI abhivRddhike abhiprAyase karatA hai| isalie satya dharmakA bhASA samitimeM antarbhAva nahIM hotaa| (rA. vA./8/6/10/ 566/6). 6. satyakI mahattA satyakA ahiMsAmeM antabhova-de, ahiNsaa/3| bha, A./mU./835-852 Na Dahadi aggI sacceNa NaraM jalaM ca taM Na buDDei / saccamaliyaM khu purisaMNa bahadi tikkhA giriNadI vi38|| sacceNa devadAvo NavaMti purisassa ThaMti va vsmmi| sacceNa ya gahagahidaM moei kareMti rakkhaM ca |836|-styvaadiiko agni jalAtI nahIM, pAnI usako DunonemeM asamartha hotA hai| satya bhASaNa ho jisakA sAmarthya hai aise manuSyako bhar3e vegase parvatase kUdanebAlI nadI nahIM bahA sktii|838| satyake prabhAvase devatA unakA bandana karate haiM, usake vaza hote haiM, satyake prabhAvase pizAca bhAga jAtA hai tathA devatA unake rakSaNa karate haiM / 31 / (jJA /8/28) / kurala./10/3.5 snehapUrNA, dayAdRSTiArdikI yA ca vaaksudhaa| etayoreba madhye tu dharmo vasati sarvadA / / bhUSaNe dve manuSyasya nmrtaapriybhaassnne| anyaddhi bhUSaNaM ziSTADhataM sabhyasaMsadi / / kurala./30/7 na vaktavyaM na vaktavyaM mRSAvAkyaM kadAcana / satyameva paro dharmaH kiM paradharmasAdhanaiH 71 = hRdayase nikalI huI madhura vANI aura putra-1bhAvi kAlIna 23, 24 veM tIrtha karakA pUrva anantara bhava-de, tIrtha kara/5 / 2. vartamAna kAlIna 11vA~ rudra 8 / de. zalAkA puruss/7| satyaghoSa-1.ma pu./16/zloka saM. siMhapura nagarake rAjA siMhasena rAjAkA zrIbhUti nAmaka mantrI thaa| parantu isane apaneko satyaghoSa prasiddha kara rakhA thA (146-147) / eka samarA bhadra mitra seThake ratna lekara mukara gayA ( 151) / taba rAnIne caturAI se isake gharase ratna bhA04-35 jainendra siddhAnta koza
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyadatta 274 sattva | gatiprakRtike sattvase jIvake janmakA sambandha nahIM, Ayuke sattvase hai| -de. Ayu/2 Ayu prakRti sattva yukta jIvakI vizeSatAe~ / -de. Ayu/6 / jaghanya sthiti sattva niSeka pradhAna hai aura utkRSTa kAla pradhAna / 6 jaghanyasthiti sattvakA svAmI kauna / sAtizaya mithyAdRSTikA sattva sarvatra antaHkoTAkoTise bhI hIna hai| -de. prakutibandha/7/4 ayogIke zubha prakRtiyoMkA utkRSTa anubhAga sattva pAyA jAtA hai| -de, apakarSaNa/4/ pradezoMkA satva sarvadA 1 // guNahAni pramANa hotA maMgavAye (168-166) / isake phala meM rAjA dvArA daNDa diyA jAnepara AtadhyAnase marakara sarpa huA (175-177) anekoM bhavoMke pazcAt vidvayuddhadaMSTra vidyAdhara huaa| taba isane siMhasenake jIva saMjayanta muni para upasarga kiyaa| -vizeSa de. vidya daMSTra / 2. isIke ratna uparokta satyaghoSane mAra liye the| isakI satyatAse prasanna hokara rAjAne isako mantrI padapara niyukta kara satyaghoSa nAma rkhaa| -de. caMdra mitra satyadatta-eka vinayabAdI -de, vainayika / satya pravAda-dravyazrutakA chaThA pUrva -de. zrutajJAna/II satyabhAmA-ha. pu./sarga/zloka-suketu vidyAdharakI putrI thii| kRSNako rAnI thI (36/58) isake bhAnu nAmaka putrakI utpatti huI (44/1) / antameM dIkSA dhAraNa kara lI ( 61/40) / satyamanoyoga-de. mana / ' satyavacanayoga-de, vacana / satyavAka kaMgunIvaram-eka rAjA thaa| samaya-I, 108-650 (jovandhara campU/pra./14) / satya zAsana parIkSA-A.vidyAnandi(I.775-840)dvArA racita saMskRta bhASA baddha nyAyaviSayaka grantha hai jisameM nyAya pUrvaka jinazAsanakI sthApanA kI gayI hai / (tii./2/357)| satyAdevI-rucakaparvata nivAsinI dikkumArIdevI --de. lok5/13|| satyAbha-eka laukAntikadeva -de. laukAntika / satyopacAra-de. upcaar/1| sattva-sattva kA sAmAnya artha astitva hai, para AgamameM isa zabdakA prayoga saMsArI jIvoMmeM yathA yogya karma prakRtiyoMke astitva ke artha meM kiyA jAtA hai| eka bAra ba~dhaneke pazcAt jaba taka udayameM A-Akara vivakSita karma ke niSeka pUrNarUpeNa jhar3a nahIM jAte taba taka usa karmako sattA kahI gayI hai| prakRtiyoMke sattvameM niSeka rcnaa| -de. udaya/3 satvake sAtha bandhakA samAnAdhikaraNa nhiiN| samyagmithyAtvakA jaghanya sthiti satva 2 samaya kaise| pA~caveMke abhimukhakA sthiti sattva pahaleke abhimukhase hIna hai| sattva vyucchitti va satva sthAna sambandhI dRSTibheda sattva viSayaka prarUpaNAe~ 3 sattva nirdeza satva sAmAnyakA lakSaNa / utpanna va svasthAna satvake lakSaNa / bandha udaya va sattvameM antara / satva yogya prakRtiyoMkA nirdeza / -de, udaya/2 | prakRti satva nyucchittikI ogha prarUpaNA / sAtizaya mithyAdRSTiyoM meM sarva prakRtiyokA satta ctussk| - prakRti satva asatva kI Adeza prarUpaNA / 4 moha prakRti satvako vibhakti avibhkti| | mUlottara prakRti satva sthAnako ogha prruupnnaa| mUla prakRti sattra sthAna sAmAnya prruupnnaa| mohaprakRti satta sthAna sAmAnya prarUpaNA / moha satta sthAna oSa prarUSaNA / moha satva sthAna Adeza prarUpaNAkA svAmitva vizeSa / moha satva sthAna Adeza prruupnnaa| nAma prakRti satva sthAna sAmAnya prruupnnaa| jIva padoMkI apekSA nAmakarma satva sthAna prruupnnaa| nAmakarma sattra sthAna ogha prarUpaNA / nAmakarma satva sthAna Adeza prarUpaNA / nAma prakRti satva sthAna paryAptAparyApta prruupnnaa| | moha sthiti sattvakI ogha prruupnnaa| | moha sthiti sattvakrI Adeza prruupnnaa| samyaktva va mizra prakRtike sattva kAlakI prarUpaNA vizeSa / -de. kAla/6 | sattva prarUpaNA sambandhI niyama tIrthakara va AhArakake satva smbndhii| anantAnubandhIke satva asatva smbndhii| 3 / chabbIsa prakRti sattvakA svAmI bhizyAdRSTi hotA hai| 28 prakRtikA sattva prathamopazamake prathama samayameM hotA hai| prakRtiyoM Adike sattvakI apekSA prathama samyaktvakI yogytaa| -de. samyagdarzana/IV/R - - - jainendra siddhAnta koza
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva * bandha udaya sattvakI trisaMyogI prarUpaNAe~ / - de, udaya / mUlosara prakRtike cAra prakAra sarasa va sat karmiko sambandhI sat saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara va alpa bahutva prarUpaNAe~ / - de. vaha vaha nAma 18 | mUlottara prakRti ke sacca catuSkakI prarUpaNA sambandhI sUcI / 19 anubhAga saravakI opa Adeza prarUpaNA sambandhI sUcI / 275 1. sattva nirdeza 1. sattva sAmAnyakA lakSaNa 1. astitva ke artha meM de. sava/1/1 kA artha astitva hai| de dravya / 1/7 sattA, sattva, sat, sAmAnya, dravya, anvaya, vastu, artha aura vidhi me saba ekArthaka hai| 2. jIvake artha sa.si./0/11/246/- duSkarma vipAkazAjJAnAyoniSu sIdantIti sattvA jIvAH ! = bure karmoMke phalase jo nAnA yoniyoM meM janmate aura marate haiM ve sattva haiM / sattva yaha jIvakA paryAyavAcI nAma hai / ( rA. vA. / 7 /11/5/538/23 ) 3. karmoMkI sattAke artha meM ...] paM. saM. / prA./3/3 ghaNNassa saMgaho vA saMta.. - dhAnya saMgrahake samAna jo pUrva saMcita karma haiM, unake AramA avasthita rahane ko samaya kahate haiN| ka. pA./1/1,13-14/1250 / 261/6 te cetra vidiyasamaya pahuDi jAna phaladADimasamao ci tAtha saMtapayaesa paDiyajati jIvase sabaddha hue meM hI (miSyAmake nimitta se saMcita karma svadha dUsare samaya se lekara phala denese pahale samaya taka saba isa saMjJAko prApta hote haiN| 2. utpanna va svasthAna sattvake lakSaNa go.ka./bhASA / 29/06/1 pUrNa paryAya jo binA usanA (apakarSaNa dvArA anya prakRtirUpa karake nAza karanA ] va udvelanAta satva yA tisa tisa uttara paryAya viSe upaje tahA~ uttaraparyAya tisa satvako utpanna sthAnavidhe sava khie| tisaryA binaa| udvelanA va udvelanA te jo sattva hoya tAkI svasthAna viSai sattva kahie / 2. satva prarUpaNA sambandhI kucha niyama 3. sacca yogya prakRtiyoMkA nirdeza |= gha. 12/4,1,14.38/465 / 12 jAti puSa payaDIcaM maMdhI caiva ratha baMdhe saMtevi jAsi payaDINaM dvidisaMtAdo uvari savvakAla' baMdho Na saMbhavadi; tAo saMtapayaDIo, sNtphaannttaado| Naca AhAradugatitthayarANaM dviditAdo uvari baMdho asthi, samAiTThIsu tadaNuvalaMbhAdo tamhA samma sammamicchatA va dANi tiNi vi saMtakammANi jina prakRtiyoMkA vadha nahIM hotA hai aura bandhake honepara bhI jina prakRtiyoMkA sthiti sattva se adhika sadAkAla bandha sambhava nahIM hai ve sattva prakRtiyA~ haiM, kyoMki, sattvakI pradhAnatA hai / AhArakadvika aura tIrthaMkara prakRtikA sthiti sabase adhika bandha sambhava nahIM hai, kyoMki vaha samyagdRSTiyoM meM nahIM pAyA jAtA hai, isa kAraNa samyaktva va samyagmithyAtvake samAna ye tInoM bhI sattva prakRtiyA~ haiN| go, ka./ /30 paMcama doNi aTThAvIsa cauro kameNa tenaudI doNiya paMca ya bhaNiyA edAo satta payaDoo |38| = pA~ca, nau, do aTThAIsa cAra tirAnave do aura pA~ca isa taraha sama (AThoM karmoM kI sarva ) 148 sattArUpa prakRtiyA~ kahI haiM |38| 1 2. sattva prarUpaNA sambandhI kucha 1. tIrthaMkara va AhArakake saca sambandhI niyama 1. mithyAdRSTiko yugapat sambhava nahIM go. jI. pra./333/485/4 mithyAdRSTI tIrtha kRtya * AhArakaina AhArakayanye ca tIrthakRtvasatvaM na ubhayasale tu miyA na tena saha ima rAtra mugapadekajIyApekSayA na nAnAjIvApekSayAstvikarmaNA jIvAnAM sadguNasthAnaM na saMbhavatIti kAraNAt midhyAdRhi sthAnameM jisake tIrthaMkarakA sama ho usake AhAraka dvikakA sattva nahIM hotA, jisake AhAraka dvayakAsava ho usake tIrthaMkarakA sattva nahIM hotA, aura donoMkA sattva honepara mithyAtva guNasthAna nahIM hotaa| isalie midhyAdRSTi guNasthAna meM eka jIvakI apekSA yugapat AhAraka dvika va tIrthaMkarakA 'sattva nahIM hotA, kevala ekakA hI hotA hai / parantu eka hI jIva meM anukramase vA nAnA jIvakI apekSA una donoM kA satva pAyA jAtA hai|... isalie ina prakRtiyoMkA jinake sattva ho usake yaha guNasthAna nahIM hotA (go, ka./jI./23/19) 2. sAsAdanako sarvathA sambhava nahIM go.ka./jI. pra./333/485/5 sAsAdane tadubhayamapi ekajIvApekSayAnekajIvApecayA ca krameNa yugapadvA sattvaM neti / sAsAdana guNasthAna meM eka jIvakI apekSA vA nAnA jIva apekSA AhAraka dvika tathA sIkarakA sara nahIM hai| jainendra siddhAnta koza 3. mizra guNasthAna meM satta va asattva sambandhI do dRSTiyA~ go.ka./jI. 333/405/2 mi tIrtha karaNa jIvana guNasthAnaM na saMbhavati kaarnnaat| go../jI./11/prakSepaka /1/222/12 mile guNasthAne tIrthaMyutaM cAsti / rAtra kAraNamAha / tattatkarma svajIvAnAM tattadguNasthAnaM na saMbhavati / = 1. mizra guNasthAna meM tIrthaMkarakA satva nahIM hotA / 2. isakA sattva
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 276. 2. sattva prarUpaNA sambandhI kucha niyama honepara isa guNasthAnameM tIrthakara sahita sattva sthAna hai, parantu AhAraka sahita sattva sthAna nahIM hai, kyoMki ina karmokI sattA honepara yaha guNasthAna jIvoMke nahIM hotaa| [ yaha dUsarI dRSTi hai ] 5. jaghanya sthiti sattva niSeka pradhAna hai aura utkRSTa kAla pradhAna 2. anantAnubandhIke satva asattva sambandhI ka. pA. 2/2-22/6 saM./pR. saM./paM. avihattI kassa / aNNa-sammAdihissa visaMjoyida-aNatANubaMdhicaukkassa (6110/64/7) NirayagadIe Neraisu......aNaMtANubaMdhicaukkANaM oghabhaMgo |......evN padamAe puDhavIe...tti vattavvaM / vidiyAdi jAva sattami tti eva ceva Navari micchatta-abihattI patthi (6111/12/3-7) vedagasammAdi hisuavihatti kss| aNNavisaMjoida-aNatANu0 caukkassa / ...uvasamasammAdiTThIsu...visaMyojiyada aNaM tANubaMdhi ca uvakassa - sAsaNasammAdiTThIsu savapayaDINaM vihattI kss| aenn| sammAmi0 amaMtANu0 caukka0 vihattI avihatti ca kss| aNNa0 (6117/ 68/1-8) micchattassa jo vihattio so sammatta-sammAmicchattaaNaM tANubaMdhicaukkANaM siyA vihattiyo, siyA avihattio (6142/130/5) NeraDyo tirikkho maNusso devo vA sammAiTThI sammAmicchAiTThI ca sAmio hodi tti| (6246/219/8) = jisa anantAnubandhI catuSkakI visaMyojanA kara dI hai, aise kisI bhI samyagdRSTi jIvake anantAnubandhI catuSka avibhakti hai| (1110/11/7) narakagatimeM...anantAnubandhi catuSkakA kathana oghake samAna hai|...is prakAra pahalI pRthivIke nArakiyoMke jAnanA caahie|...duusrii pRthivIse lekara sAtavauM pRthivI takake nArakiyoM ke isI prakAra jAnanA cAhie / itanI vizeSatA hai ki inake mithyAtva avibhakti nahIM haiN| (1911/12/3-7) vedaka samyagdRSTi jIvake... jisane anantAnubandhI catuSkakI bisaMyojanA kI hai usakI avibhakti hai|...jisne anantAnubandhI catuSkakI visaMyojanA kara dI hai usa upazama. samyagdRSTike avibhakti hai|...saasaadn samyaradRSTi jIvake sabhI prakRtiyoMkI vibhakti hai| samyAmithyAdRSTiyoMmeM anantAnubandhI catuSkako vibhakti aura avibhakti . kisI bhI samyagmithyAdRSTi jIvake hai ( 6117/18/1.8) jo jIva mithyAtvakI vibhakti vAlA hai vaha samyak prakRti, samyagmithyAtva, aura anantAnubandhI catuSkakI vibhaktivAlA kadAcit hai aura kadAcita nahIM hai / ( 1942/130/5) nArako, tiryaca, manuSya yA deva inameM se kisI bhI gatikA samyagdRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIva caubIsa prakRtika sthAnakA svAmI hotA hai / ( 6246/216/8 ) ka. pA. 3/3, 22/6 476/267/10 jahaNNa didi addhAchedo NisegapahANo |...ukkssdvidii puNa kAlapahANo teNa NisegeNa viNA egasamae galide vi ukkassattaM phittttdi| -jaghanya sthiti addhAccheda niSeka pradhAna hai |...kintu utkRSTa sthiti kAla pradhAna hai, isalie niSekake binA eka samayake gala jAneera bhI utkRSTa sthitike utkRSTatva nAza ho jAtA hai| ka. pA. 3/3,22/6513/261/8 jahaNNahidi-jahaNNAdi addhacchedANa jaivasAccAraNAiriehi NisegapahANANaM ghnnaado| ukkassadvidI ukkassaiTThidi adAchedo ca ukkassaTThidisamayapabaddhaNisege mottaNa NANAsamayapabaddhaNisegapahANA [...puyillavakravANamedeNa sutteNa sahakiNNa virujjhade |...virujhde ceva, kiMtu ukkassadvidi ukka0 hidi adbhAcheda jahaNNachidi-jachidiaddhAchedANaM bhedaparUvaNahU~ taM vakravANaM kayaM vkrvaannaairiehi| cuNNisuttuccAraNAiriyANaM puNa eso nnaahippaao;| -jaghanya sthiti aura jaghanya sthiti advAcchedako yativRSabha AcArya aura uccAraNAcArya ne niSeka pradhAna svIkAra kiyA hai| tathA utkRSTa sthiti aura utkRSTasthiti addhAccheda utkRSTa sthitivAle samaya prabaddhake niSekoMkI apekSA na hokara nAnA samaya prabaddhoMke niSekoMkI pradhAnatAse hotA hai| praznapUrvokta vyAkhyAna isa sUtrake sAtha virodhako kyoM nahIM prApta hotA ! uttara-virodhako prApta hotA hI hai kintu utkRSTa sthiti aura utkRSTa sthiti addhAccheda meM tathA jaghanya sthiti aura jaghanya addhAcchedameM bhedake kathana karane ke lie vyAkhyAnAcAryane yaha vyAraNyAna kiyA hai| cUrNa sUtrakAra aura uccAraNAcAryakA yaha abhiprAya nahIM hai| 6. jaghanya sthiti sattvakA svAmI kauna ka. pA. 3/3,22/135/22/3 jo eiMdio hatasamupattiyaM kAUNa jAva sakkA tAva saMtakammassa heThA baMdhiya sekAle samarmAdi molehadi tti tassa jahaNNaya ThidisaMtakammaM |...micchaadi...tti |-jo koI ekendriya jIva hatasamutpatikako karake jabataka zakya ho tabataka sattAmeM sthita mohanIyakI sthitise kama sthitivAle karmakA bandha karake tadanantara kAla meM sattAmeM sthita mohanIyako sthitike samAna sthitivAle karmakA bandha karegA usake mohanIyakA jaghanya sthiti sattva hotA hai / isI prakAra...mithyAdRSTi jIvoMke...jAnanA caahie| 3. chabbIsa prakRti sattvakA svAmI mithyAdRSTi hI hotA .pA. 2/2-22/ cUrNa sUtra/ 247/221 chamcIsAe vihattio ko hodi / micchAiTThI nniymaa| - niyamase mithyAdRSTi jIva chabbIsa prakRtika sthAnakA svAmI hotA hai| 7. pradezoMkA sattva sarvadA 13 guNahAni pramANa hotA hai go, ka./mU./5/5 guNahANINadivaDDhe samayapabaddha have sattaM // 5 // go. ka./mU./143 sattaM samayapabaddha divaDdaguNahANi tADiyaM aNaM / tiyakoNasarUvavidadabve milide have NiyamA 143 - kucha kama Der3ha guNahAni AyAmase guNita samaya pramANa samaya prabaddha sattA (vartamAna) avasthAmeM rahA karate hai / / sattva dravya kucha kama DeDha guNahAnikara guNA huA samaya prabaddha pramANa hai| vaha trikoNa racanAke saba dravyakA jor3a denese niyamase itanA hI hotA hai| 4. 28 prakRtikA sattva prathamopazamake prathama samayameM hotA hai 8. sattvake sAtha bandhakA sAmAnAdhikaraNa nahIM hai de0 upazamA2/2 prathamopazama samyaktvase pUrva anivRttikaraNa ke antima samayameM anAdi mithyA STi jIva jaba mithyAtvake tIna khaNDa karatA hai taba usake mohakI 26 prakRttiyoM kI bajAya 28 prakRtiyoM kA sattva sthAna ho jAtA hai| dha.6/16.2,69/103/2 Na ca saMtammi virohAbhAva daLUNa baMdhamhi vi tadabhAvo botuM sa kijjai, bNdh-sNtaannmeyttaabhaavaa| -sattvameM jainendra siddhAnta koza
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 277 2. sattva prarUpaNA sambandhI kucha niyama (paraspara virodhI prakRtiyoM ke ) birodhakA abhAva dekhakara bamdhameM bhI karaNadvividhAdAdo vi etthataNaapukhyakaraNadvidighAdassa bahubayarattAdo usa ( virodha ) kA abhAva nahIM kahA jA sakalA, kyoMki bandha aur| baa| Na ceda Na pubbakaraNaM paDhamasamattAbhimuhamicchAiTi apuvakaraNeNa sattvameM ekatvakA virodha hai| tunala, sammatta-saMjama-saMjamAsaMjamaphalANaM tumlttvirohaa| Na cApubdhakaraNANi savvaNiyaTTIkaraNe hito aNaM taguNahINANi ti 9. samyagmithyAtvakA jaghanyasthiti satva do samaya kaise vottuM juttuM, tappaduppAyANamuttAbhAvA / -prazna-apUrvakaraNake ka. pA. 3/2,22/6420/244/6 egasamayakAlaTThidiya kiNNa buccde| Na, antima samayameM vartamAna isa uparyukta mithyASTi jIvakA sthiti udayAbhAveNa udayaNiseyahidI parasarUveNa gadAe vidiyaNiseyassa satva, prathamopazamasamyaktvake abhimukha anivRttikaraNake antima dusamayakAlaTThidiyassa egasamayAvaTThANavirohAdo / vidiyaNiseo samayameM sthita mithyASTike sthitisattvase saMkhyAta guNita hIna sammAmicchattasarUveNa egasamayaM ceva acchadi uparimasamae micchatta ke se hai| uttara-nahIM, kyoMki, sthiti satvakA apavartana karake ssa sammattassa vA udayaNiseyasarUveNa pariNAmamubalaM bhaado| tado saMyamAsaMyamako prApta honevAle saMyamAsaMyamake abhimukha caramasamayaeyasamayakAla dvidisesaM ti battavyaM / Na, egasamayakAladvidie Nisege vartI mithyAdRSTike saMkhyAta guNita hIna sthiti sattvake honemeM koI saMte vidiyasamae ceva tassa Nisegassa adiNNaphalassa akammasarUveNa virodha nahIM hai| athavA vahA~ke, arthAta prathamopazamasamyaktva ke prinnaamppsNgaado| Na ca kamma sagasarUveNa parasarUveNa vA adatta abhimukha mithyAdRSTike, anivRttikaraNase honevAle sthiti ghAtakI phalamakammabhAvaM gacchadi. virohaado| egasamayaM sagasarUveNacchiya apekSA yahA~ke arthAta saMyamAsaMyamake abhimukha mithyASTike, apUrvavidiyasamae parapayaDisarUveNacchiya tadiyasamae akammabhAvaM karaNase honevAlA sthitidhAta bahuta adhika hotA hai| tathA, yaha, gacchadi ti dusamarthakAlaTThidiNiddeso kdo| -prazna- samya apUrvakaraNa, prathamopazamasamyaktvake abhimukha mithyASTike apUrva gmithyAtvakI jaghanya sthiti eka samaya kAla pramANa kyoM nahIM karaNake sAtha samAna nahIM hai, kyoMki, samyaktva, saMyama aura saMyamAkahI jAtI hai| uttara-nahIM, kyoMki jisa prakRtikA udaya nahIM saMyama rUpa phalabAle vibhinna pariNAmoMke samAnatA honekA virodha hotA usakI udaya niSeka sthiti upAntya samayameM para rUpase hai| tathA, sarva apUrvakaraNa pariNAma sabhI anivRttikaraNa pariNAmoM ke saMkramita ho jAtI hai| ataH do samaya kAlapramANa sthitivAle dUsare anantaguNita hIna hote hai, aisA kahanA bhI yukta nahIM hai, kyoMki, niSekakI jaghanya sthiti eka samaya pramANa mAnane meM virodha AtA isa bAtake pratipAdana karanevAle sUtrakA abhAva hai| hai| prazna-samyagmithyAtvakA dUsarA niSeka samyagmithyAtva rUpase eka samaya kAla taka hI rahatA hai, kyoMki agale samayameM usakA 11. satva vyucchitti va satya sthAna sambandhI dRSTi bheda mithyAtva yA samyaktva ke udayaniSeka rUpase pariNamana pAyA jAtA hai ataH sUtrameM 'dusamayakAlaTThidisesa 'ke sthAnapara 'ekasamayakAla go. ka./mU./373,361,362 titthAhAracaukka aNNadarAugadugaM ca sttede| dvidisesaM' aisA kahanA caahie| utara-nahIM, kyoMki isa niSekako hAracaukkaM vajjiya tiNNi ya kei samuTThi / 273 / asthi aNaM yadi eka samaya kAla pramANa sthitivAlA mAna lete haiM to dUsare hI uvasamage khavagApuvaM khavittu aTThA y| pacchA solAdINaM khavarNa samayameM use phala na dekara akarma rUpase pariNamana karanekA prasaMga prApta idi keI NihiTTha 361 aNiyaTTiguNaTThANe mAyArahida ca ThANahotA hai aura karma svarUpase yA pararUpase phala binA diye akarma micchatti / ThANA bhaMgapamANA keI evaM parUveM ti / 362 -sAsAdana bhAvako prApta hote nahIM, kyoMki aisA mAnanemeM virodha AtA hai| guNasthAnameM tIrthakara, AhArakakI caukar3I, bhujyamAna va madhamAna kintu anudayarUpa prakRtiyoM ke pratyeka niSeka eka samaya taka svarUpase Ayuke atirikta koI bhI do Ayuse sAta prakRtiyA~ hIna 141 kA rahakara aura dUsare samayameM para prakRtirUpase rahakara tIsare samayameM sattva hai| parantu koI AcArya inameM-se AhArakakI 4 prakRtiyoMakarmabhAvako prApta hote haiM aisA niyama hai ataH sUtra meM do samaya kAla ko chor3akara kevala tIna prakRtiyA~ hIna 145 kA sattva mAnate haiM pramANa sthitikA nirdeza kiyA hai| 1173 / zrI kanakanandI AcArya ke sampradAyameM upazama zreNI vAle cAra guNasthAnoM meM anantAnubandhI cArakA satva nahIM hai| isa kAraNa 10. pA~caveMke abhimukhakA sthiti sattva pahaleke ami- 24 sthAnoM meM-se baddha va azraddhAyuke ATha sthAna kama kara denepara mukhase hIna hai 16 sthAna hI haiN| aura kSapaka apUrvakaraNa vAle pahale ATha kaSAyokA kSaya karake pIche 16 Adika prakRtiyoM kA kSaya karate haiM / 361 / koI dha. 6/1,6-8-14/269/1 edassa anubakaraNacarimasamae vaTTamANamicchA AcArya anivRttikaraNa guNasthAnameM mAyArahita cAra sthAna hai, aisA idvissa vidisaMtakamma paDhamasammattAbhimuhaaNiyaTTIkaraNa carima mAnate haiN| tathA koI sthAnoM ko bhaMgake pramANa kahate haiM / 362 / samayaTThidamicchAiTThidvidisaMtakammAdo kadha saMkhejjaguNahINaM / Na, vidisaMtamovaTTiyaM kAUNa saMjamAsajamapaDivajjamANassa saMjamA- de. sattva/2/1 miprameM tIrtha karake satvakA koI sthAna nahIM, parantu koI saMjamacarimamicchAiDissa tada virohaado| tasyataNaaNiyaTTI- kahate haiM ki mizrameM tIrthaMkarakA sattva sthAna hai| jainendra siddhAnta koza
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 278 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM manuSya mizra0 tIrtha saM0 30 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ sAraNImeM prayukta saMketa sUcI mithyA0 mithyAtva tirya tiyaucca A0 AhAraka zarIra samyaka samyavarava mohanIya manu0 au..vai.,A,dvika vaha vaha zarIra va aMgopAMga mizra mohanIya narakAdi dvika baha vaha gati va AnupUrvIya au.vai. A. vaha vaha zarIra, agopAMga anantAnu0 anantAnusandhI catuSka narakAdi trika vaha baha gati, AnupUrvIya bandhana tathA saMghAta apra0 apratyAkhyAna " tathA Ayu tIrthaMkara pra0 pratyAkhyAna " narakAdi catu0 vaha baha gati, AnupUrvIya bhujyamAna Ayu. tathA taccogya zarIra aura bhaya mAna Ayu. napu. napuMsaka beda aMgopAMga bai kri0 SaTaka naraka gati AnapUrvIya, puruSa veda any AnupUrvIya deva gati, AnupUrvAya, strI strI veda au0 audArika zarIra baiMkriyika zarIra tathA hA0 catu0 hAsya, rati. arati. zoka vai0 baikrimaka" vaikriyika agopAMga 1. prakRti sattva vyucchittikI oghaprarUpaNA sattva yogya prakRtiyA~-nAnA jIvoM kI apekssaa-148| eka jIva kI apekSA savatra 6 vikalpa haiM1. baddhAyuSka tIrthakara rahita 145, 4. abaddhAyuSka tIrthaMkara rahita = 144; 2. baddhAyuSka AhAraka dvika rahita 144 5. abaddhAyuSka AhArakadvika rahita - 143; .3. baddhAyuSka AhAraka dvika va tIrthakara rahita-143, 6. abaddhAyuSka AhAraka dvika va tIrthaMkara rahita-142 noTa-isa prakAra sattva yogya prakRtiyoMke AdhAra para pratyeka guNasthAnameM apanI orase eka jIvakI apekSA chaha-chaha vikalpa banA lene caahie| pramANa-(paM.saM./prA./3/46-63); (paM. saM./prA./5/384-500); (.saM./saM./3/61-77 ); ( paM. saM./saM./5/462-477); (go. ka./336- 343/488-466) / zeSa guNa sthAna vyucchi tikI prakRtiyA~ asattva kula sattva yogya asattva sattva vyucchi. satva yogya m 148 m wo tIrthakara va A.dvi tIrthakara 145 s 147 1 upazama va kSayopazama samyaktva amro xxxxx narakAyu naraka va tiyaMcAyu 8-11 2 kSAyika samyaktva-(go. ka./jo. pra./3534512/4 ) 4 / narakAyu, tithaMcAyu, darzanamohakI 3, anantAnubandhI 4 5 tiryacAyu xxx o wowo -8 darzanamoha, anantA-7148 ore 7 | upazama zreNI meM =x;kSapaka zreNI meM - devAyu 3 kSAyika samyaktva upazama zreNI--(go. ka./jI. pra./355/512/4 ) 8- 114 4 kSAyika samyaktva kSapaka zreNI-(go.ka. jI.pra./336-343/488-466) noTa-abaddhAyuSka hI kSapaka zreNI para cddh'e| 138 / 4 / 138 / 4 138 / xxxxxxx 138 6/i | narakadvika, tithaMca dviH 1.4 indriya, styAnagRddhitrika, Atapa, udyota, sUkSma, sAdhAraNa, sthAvara-16 g/ii | pratyArakhyAna 4, apratyAkhyAna. 4-8 - jainendra siddhAnta koza x xx x |4 122
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza guNa sthAna e/ili e/iv 6/v E/vi /vii 8/viin /ix guNa sthAna 10 12/i 12/ii 13 14 / i 14/ii moha sattva sthAna (de. sattva/3/7 ) 5 4 13 napuMsaka veda 12 strI veda 11 hAsyAdi graha nokaSAya puruSa veda maM. krodha 3 2 puruSa vedodaya sahita vyucchittiko prakRtiyA~ samAna saM. mAyA sattva yogya 114 113 112 106 vyucchi 1 1 6 zeSa satva 113 112 106 105 104 103 1 102 1 105 1 104 1 103 mAha sattva sthAna ( /2/7) 13 13 12 11 4 3 2 vyuccikI prakRtiyA~ saMjvalana lobha == ?. (dvicarama samaya meM ) nidrA, pracalA 2 ( anta samaya meM ) 5 jJAnAvaraNI, 4 darzanAvaraNI, 5 antarAya - 14 vyucchittikI prakRtiyA~ yo vedodava sahita X strIveda napuMsaka veda puruSa hAsyAdi 6 saM. krodha saM. mAna saM. mAyA sattva yogya 114 114 113 112 105 104. 103 X (dvicarama samaya ) 5 zarIra, 5 bandhana, 5 saMghAta, 6 saMsthAna, 6 saMhanana 3 aMgopAMga, 5 varNa, 2 gandha, 8 1 rasa, sparza - 50+ sthira, asthira, zubha, azubha svara ki viyogapriya duga nirmANa, ayaza, anAdeya, pratyeka, aparyApta, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, anudayarUpa anyatama beznIya, nocagoSa ( carama samaya meM ) zeSa udayavAlI vedanIya, manuSya trika, paMcendriya subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yaza, tIrthakara, uccagotra = 13 vyucchitti Xxx 1 7 1 1 1 moha sattva sthAna (ve. 37) zeSa sattva 114 113 112 105 104 103 102 13 13 13 11 4 asattva X X X X 2 x napuMsaka vedodaya sahita vyucchittikI prakRtiyA~ X x khIva napuMsaka veda puruSa veda, hAsyAdi 6 saM, krodha saM. mAna sa mAyA kula sattva yogya 102 101 66 sattva yogya X X X X X 114 114 114 112 105 104 103 asattva sattva 102 101 66 cha ov vyucchitti X Xoror 114 114 2 112 1 vyucchitti ~ 20 x 5 1 2 14 zeSa sattva 13 105 104 103 102 Sa sattva yogya 101 66 chau X sattva 279 3. satva viSayaka prarUpaNAe~
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 280 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ 2. sAtizaya mithyAdRSTimeM sarva prakRtiyoMkA satva catuSka-13/207-213) draSTavya-(dha.6/268)prathamopazamasahita saMyamAsaMyama ke abhimukha sAtizaya mithyAdRSTikA sthiti sattva isa sAraNI meM kathita antaHkoTAkoTise ___saMkhyAta guNA hIna antaHkoTAkoTi jaannaa| saMketa-antaH ko ko.-antaH kor3A kAr3I sAgara; na.-badhyamAna AyuSka bhu.- bhujyamAna AyuSka __ sthAna-nimbaba kATajIra rUpa anubhAga: catuH sthAna-gur3a khaNDa zakaMrA amRta rUpa anubhaag| sattva prakRtikA nAma prakRtikA nAma sthiti anubhAga pradeza prakRti sthiti anubhAga pradeza sattva prakRti / ha anta ko ko catu.sthAna ajaghanya paMcendriya jAti audArika zarIra hai antako.ko. dvisthAna ajaghanya 3 vai kriyaka " jJAnAvaraNIya pA~coM darzanAvaraNIyanidrA-nidrA pracalA-pracalA styAna. gRddhi zeSa sarva vedanIya hai - | nahIM | nahIM nahIM anta ko ko. catu.sthAna ajaghanya sva sva zarIrabada anta ko ko. catu.sthAna ajaghanya sva sva zarIravata | | at catuHsthAna, anta ko ko. catu.sthAna ajaghanya sAtA : AhAraka , taijasa kArmANa aMgopAMga nirmANa bandhana saMghAta sama caturastrasaMsthAna zeSa pA~ca vajra RSabha nArAca zeSa pA~ca saMhanana varNa, gandha, rasa va sparzaH prazasta aprazasta AnupUrvI aguru laghu upadhAta parapAta catu., asAtA mohanIya(darzanamoha prasthAna (28) (27) samyaga prakRti hai nahIM mithyAtva samyagmithyAtva hai nahIM 26 sthAna meM bhI hai cAritra moha prakRti sthAna catu. , | dvi. .. sva sva zarIrabat anta ko ko. catusthAna ajaghanya ctu.|| Atapa anantA. catu. apratyAkhyAna. udyota ucchavAsa vihAyogati prazasta pratyAkhyAna saMjvalana " sarva nokaSAya aprazasta pratyeka 23 sAdhAraNa trasa catu." | " Ayunaraka, tiyaMcagati ba.bhu. hai | va.bhu. hai dvisthAna ajadhanya] manuSya, devagati nAmanaraka, tiyaMcagati antako ko, dvisthAna manuSya, devagati 2] 1-4 indri. jAti sthAvara subhaga durbhaga | catu.. susvara duHsvara jainendra siddhAnta koza
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM sattva sattva satva prakRtikA nAma kra. prakRtikA nAma prakRti sthiti anubhAva pradeza prakRti ra sthiti | anubhAva | pradeza zubha anta ko ko. catu.sthAna ajaghanya 7 gotra anta ko.ko. catu.sthAna ajaghanya ahm bAdara catu.. dvi... catu.. nIca antarAya sUkSma pA~coM catu... dvi... 34 paryApta 3. aparyApta 36 sthira asthira Adeya anAdeya yazaHkIrti ayazaHkIrti tIrthakara catu. .. catu. " dvi. , , nahIM nahIM - - 3. prakRti sattva asattva Adeza prarUpaNAdraSTavya- isa sAriNI meM kevala sattra tathA asatva yogya prakRtiyoM kA ullekha kiyA gayA hai. satva-vyuchittikA nhiiN| usakA kathana sarvatra oghavata jaannaa| jisa sthAna meM jisa jisa prakAra prakRti kA asattva kahA gayA hai. usa sthAna meM usa usa prakRti ko chor3a kara zeSa prakRtiyoM kI vyucchitti odhavata jAna lenA / jahA~ kucha vizeSatA hai, vahAM usakA nirdeza kara diyA gayA hai / sacca asatva kA kathana bhI yahA~ tIna apekSAoM se kiyA gayA hai-udvelanA rahita sAmAnya jIvoM kI apekSA, svasthAna udvelanA yukta jIvoM kI apekSA aura utpanna sthAna udvelanA yukta jIvoM kI apekssaa| guNa kula mArgaNA asattva kula sattva yogya asattva sthAna sattva sthAna gati mArgaNA(1)/ naraka gati-(go.ka./bhASA./346/468) sAmAnya udvelanA sahita 1-3 pRthivI devAyu dekho Age pRthak zIrSaka narakagati sAmAnyavat devAyu, tIrtha kara deva, manuSyAyu, tIrtha 148 | 1 140 tithaMca gati-(go. ka./bhASAM/346/466-500) sAmAnya udvelanA sahita avirata samyagdRSTi saMyatAsaMyata paMcendriya pa. tIrthakara dekho Age pRthaka zIrSaka naraka va manuSya AyukI vyucchitti -2 147 147 sAmAnya tiyaMcavata bhA0 4-36 jainendra siddhAnta koza
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva kra. 3 yonimati pa 4 tiryaMca la. apa. (3) manuSyagati 1 2 3 2 3 la. apa. manuSya (4) devargAta - ( go . ka. / bhASA ) / 346/503 ) '1 sAmAnya 4 .2 1 jAnaka anusisii (5) cAroM gatike uddesanA sahita jIba 1 sAmAnya (3 prakRtiyoMke asatva vAle ) 2 AhAra. vi. kI usanA sahita ko (iii) i ii sAmAnya udvelanA sahita saMyatAsaMyata manuSya paryApta manuSyaNI pa. tIrtha sahita kSapaka ) 3samyagUkI mizrakI indriya mArgaNA 1-4 indriya sAmAnya iii iv 2 udvelanA sahita bhavanatrika deva 2 mArgamA saudharma IzAna devI saudharma sahakAra (i) utpanna udvelanA (ii) (go. ka. / bhASA / 346/503 ) 19 91 29 svasthAna udvelanA 15 umA sahita ko utpanna sthAna udvelanA se yukta hone para 91 Ircendriya 33 11 " dvividha udvelanA sahita roja bAtalAya, sA. * utpanna sthAna udvelanA sahita guNa sthAna sIrtha devA narakA 3 kAma mArgaNA (go.kra. / bhASA./241-349/501-506) 1 pRthi apa, vana, sA X dekho Age pRthaka zIrSaka tiryaca narakAyu 282 + strI vedakIta X sIrtha devAyu, narakAyu asattva narakAyu dekho Age pRthaka zIrSaka sIkara, narakA naraka, ticAyu 11 samyaktva moha mizra moha 19 devAyu, tIrthakara, narakA ahAraka dvika 1 19 tIrtha. devAyu, narakAyu, deva naraka manuSyA sau. AhAraka dvika. samyaktva moha mizra moha deva ka * tIrthaMkara, deva, narakAyu bAhA, di. samyakaM prakRti mizra, umragotra manuSyaki Refre naraka catu (narakani ki. Dika) - ucca gotra manuSya dvika --1 jainendra siddhAnta koza 3 2 -2 Trir -2 * * riff - 3 = 3 " kula satva yogya 2 148 148 sAmAnya tiyaMcavata 3 148 146 146 148 148 2 146 manuSya sAmAnyavat 148 148 148 148 145 143 142 148 145 143 142 141 140 141 136 136 135 148 11 148 4 148 2 144 '1 142 141 140 asattva satva x 14 31 X 146 1 145 3 145 147 2 146 bhavanatripada sAmAnya devavat 2 2 3 2 1 1 1 2 2 4 3. saeva viSayaka prarUpaNAeM 3 3 3 4 145 148 2 1 2 146 146 145 143 142 141 145 143 142 141 140 138 136 135 136 132 148 145 144 142 141 140 138 kula guNa sthAna or 20 1 14 / / / / 1 4 4 1 cauthA h lh l h l lh 2 2 2 2 2 2 14 "" / 1 1 1
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 283 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM mArgaNA | guNa ___ asazva asacava kula sattva yogya asatva sattva kula guNa sthAna sthAna sva sthAnameM udvelanA sahita naraka dvi., baiki.dvi. ucca gotra manuSya dvaya paMcendriya - 4. yoga mArgaNA-(go, ka./bhASA/352-353/506-508) 148 4 148 cAra mana, cAra bacana va audArika kAya yoga AhAraka va A. mizra vaikriyaka 3 1(6ThA) 148 vai kriyaka mizra narakAyu, tiyaMcAyu 148 x tIrthakara prakRtibAlA tIsare naraka taka vA devagatimeM jAtA hai| tiryaca, manuSyAyu *2) 148 146 x A. dvi., tIrtha., narakAyu 146 audArika mizra devAyu, narakAyu 144 1.244 va 13 bA 6 kArmANa 148 -bai kriyaka mizra va sayogIvat - 5. veda mArgaNA-(go. ka./jI. pra./354/508/1) 148 148 148 148 148 puruSa veda strI veda sA. ..kSapaka zreNI 3 / napuMsaka veda 14 tIrthakara -strIvedava kaSAya mArgaNA krodhAdimeM guNasthAna lobhameM guNasthAna 10 4 | 148 yA 10 7. zAna mArgaNA-(go. ke. jI. pra/314/08/4) 140 kumati, kuzruta, vibhaMga mati, zruta, avadhi manaHparyaya kevala 148 4-12 naraka tiyaM cAyu oghavat vyucchitti 148 -63, 148 13-14 naraka, tithaMcAyu 8. saMyama mArgaNA-(go. ka./jI./pra./354/08/8) sAmAnya sAmAyika chedopasthA, parihAra vizuddhi sUkSma sAmparAya (upa.) " " (kSapaka) yathArakhyAta upa. upazama. oghavata 46 vyucchi. bharaka, tiyaMcAyu 1(10) 10 vA| 1(11vA - 148 jainendra siddhAnta koza
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 284 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM mArgaNA asatva kula sattva yogya asatvA satva kula guNa sthAna sthAna yathArakhyAta kSA. (x upazama.) 148 11vAM) naraka, tiyaMca, devAyu, darzana mohkii| 3, anantAnubandhi oghavat vyucchinna 47 narakAyu 148 148 12-14 1 (5vA) 1-4 146 148 " (kSA, 4 kSapaka.) saMyatAsaMyata asaMyata darzana mArgaNA-(go. ka./jI.pra./354/506/5) canu, acaca darzana avadhi darzana kevala , 10 lezyA mArgaNA-(go. ka./jI. pra./354/506/7) kRSNa, nIla kApota pIta, padma xx 148 148 148 81 oghavata vyucchinna 148 13-14 tIrthakara 2 xx 148 148 148 147 148 148 147 tIrtha kara (tIrtha.sattvavAlA naraka jAneke sanmukha hoya tabhI samyaktvako chodd'e| parantu taba lezyA bhI kApota ho jaaye| kyoMki zubha lezyAmeM samyaktvakI virAdhanA nahIM hotii| zukla 148 8-13 bhavyatva mArgaNA-( go. ka./jI. pra./354-355/501-510/16 ) xx bhavya 148 148 abhavya / tIrtha., samya,, mizramoha, A.dvi., A. bandhana saghAta dvaya samyaktva mArgaNA-(go.ka./jI.pra./356/512/2) kSAyika samya. 136 maraka, tithaMcAyu, darzana, moha 3, | 148 anantAnubandhI 4 148 148 148 149 anantAnubandhI 4, naraka, tiryaMcAyu -6 tIrthakara tIrtha.. A.dvi 142 Mm _w xx uranx x 4-11 4-11 1(3rA) 1(2rA) 147 145 148 148 bedaka samya. upazama . dvitIyopazama (la. sA./220) 4 / samyagmithyAtva 5 sAsAdana 6 mithyAdRSTi 13 saMzI mArgaNA-(go. ka./jo.pra./355/51317) 1 saMjJI 2 asaMjJI 14 AhAraka mArgaNA-(go.ka./jI.pra./355/512/8) 1 AhAraka 2 anAhAraka 148 149 1-12 tIrthakara 148 147 148 xx 148 148 (1,2,4 / 1.2,4) | / ~~ kArmANa kAya yogavat -- -- oghavat -- | | jainendra siddhAnta koza
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 285 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ 4. moha prakRti sattvakI vimakti avibhakti pramANa-ka. pA. 2/101/83-87 / saMketa.28 pra.-mohakI sarva 28 prakRtiyA~ 7 pra.-darzana moha 3+anantAnu.46 pra.-mithyAtva rahita ukta 72pra-samya va mizra moha vi.= vibhakti; avi.- avibhkti| zeSa ke lie dekho.sAraNI maM.1kA praarmbh| vibhakti avibhaktikI prakRti yA zeSakI vibhakti pramANa mArgaNA 6pra. 2pra. 28 pra. / 7 pra. pra. 2 pra. anya vikalpa x x x xx x x x x x x x x x x x x x :: xxxxxxxxxx x xxxxxxxxxxxxx gati mArgaNA naraka gati sAmAnya prathama pRthivI 2-7 pRthivI tithaMca sAmAnya paMcendriya ti.sA. pa. tithaMca yonimati paMce ti. la. apa. manuSya trika manuSya la. apa. deva sAmAnya bhavanatrika devI sarvakalpa vAsI indriya mArgaNA sarva ekendri.pa. apa. ., vikalendri.pa. apa. , paMcendriya sA. pa. .,paMce. la. apa. kAya mArgaNA yogamArgaNA pA~coM manoyoga , vacana , kAya yoga sAmAnya au., au, mizra vai., vai. mizra A., A. mizra kArmANa beda mArgaNA strI veda x x x xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx x x x x - indriya mArgaNAvata X x x x X x X x x :: ::xx X x x x x x x X x x x X x puruSa veda X x x x xxx apratya. Adi 12 kaSAya. darzana moha 3, napu.-16 ko vi. avi. zeSa 12 kI avi. / saMjva. 4, va puruSa vedake binA 23 kI vibhakti avi.| aura ina 5 kI vi.. 12 kaSAya. darzanamoha 3, napuM. ina 16 kI vi. avi.| zeSa 12 ko vi.| anantAnu 4ke binA 24 vi.avi. anantAna kI vibhkti|| x napuMsaka veda X x apagata veda X x x jainendra siddhAnta koza
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 286 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM pramANa mArgaNA 28 pra. 7pra. 7pra. / 2pra. anya vikalpa kaSAya mArgaNA krodha mAna mAyA lobha akaSAyI x x x x x saMva.4 binA 24 kI vi. avi. saMjva, mAna, mAyA, lobha binA 25 kI vi. avi.| saMjva, mAyA, lobha, binA 27 kI vi. avi. ! saMjva. lobha binA 27 kI ghi. avi, / anantAnu. 4 binA 24 kI vi. avi. / zAna mArgaNA mati, zruta, ajJAna vibhaMga jJAna mati, zruta, avadhi manaH paryaya : : x x xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxx xxx xx saMyama mAgaNA saMyama sA, sAmAyi. chedo. parihAra vizuddhi sUkSma sAmparAya yathArakhyAta saMyatAsaMyata asaMyata saMja. lobha vinA 27 kI vi. avi. / x x x x x x x saMjva. lobha anantA. 4 binA 23 kI vi. avi.| anantA.4 vinA 24 kI vi. avi. / darzana mArgaNA cakSu, acakSu abdhi x x xxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx lezyA mArgaNA kRSNAdi 5 zukla xxxx x x bhavya mAgaNA bhavya abhavya x x x x samya, mizra moha minA 26 kI vi., avi.| xxxxxxxx samyaktva mArgaNA samyaktva sA. kSAyika vedaka upazama samyagmithyAdRSTi sAsAdana mithyAvRSTi saMzI mArgaNA saMjJI asaMjJI x x x x x x x x x x x x anantA.4, darzana moha 3 binA 21 ko vi.,avi. / anantA.4, samya., mizra moha binA 22 kI vi., avi.|| anantA.4 minA 24 kI vi. avi.| sarva 28 kI vi. x kI vi. avi,| x x x x xxxxx AhAraka mArgaNA AhAraka anAhAraka xx x x jainendra siddhAnta koza
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 5. mUlottara prakRti sattva sthAnoMkI ogha prarUpaNA , saMketa-ba0:badyamAna AyuSka; bhu-bhujyamAna AyuSka / abadghAyuSkake bhaMga sthAna sthAna kA svAmI asatvako prakRtiyA~ . badAyuSkake bhaMga abadghAyuSkake bhaMga kula sattva yogya asattva sattva prakRti prati sthAna bhaMga prati sthAna vivaraNa vivaraNa bhujyamAna manuSya anyatama bhujyamAnAyu kevala 1 bhujyamAnAyu anyatama .. mithyAdRSTi-(go. k/366-371/522-535)| kula sthAna 18 ( vaddhA. 10, annaddhA. 8): kula bhaMga%50 (baddhA. 26, abadA. 24) tIrthayukta narakAyu baddha manuSya | tiyaMca, devAyu 1482146 1 bhujyamAna manuSya, baddhyamAna naraka naraka jAneke sammukha tIrtha. rahita koI bhI jIva bhu. ba. binA 2 Ayu. tIrtha -3 148/3 /145 ( dekho Ayu karmake sattva sthAna) tiyaM.,devAyu, A. catu. . -6 manuSya narakAyu sahita koI 2 Ayu, A. catu., tIrtha . = 1487 ( dekho Ayu karmake satva sthAna) uparokta 7+samyaktva .. + samyaktva, mizra devadvikakI udvelanA vAlA catu- - uparokta hava deva dvika -2 | bhujyamAna tiyaMca, baddhayamAna manuSya athavA bhu. ti.. rindriya ba.ti.. bhu. manuSya.. 1.ti. naraka dvika, vai. dvi, deva dvi., kI / uparokta 11+naraka dvika, devadvika, udvelanA vAlA caturindriya / vaikriyaka dvika') - 139 6 131 1 bhujyamAna tiryaca, vadhyamAna manuSya | uccagotrake udvelanavAlA teja, bhujyamAna tiryaMca badhyamAna tiyaMca vAta kAyika | manuSyadvikakI udvelanAbAlA upa- | uparokta 16 va manuSya dvika 1262 120 1 rokta teja bAta kAyika 26 manuSya yA tiryaMcAyu punarukta jainendra siddhAnta koza 287 anyatama bhujyamAnAyu sAsAdana-(go. ka. 372-375/536-536) kula sthAna,-6 (baddhA, 2, abaddhA. 4); kula bhaMga 18 (baddhA. 6; abaddhA. 12) bhu. ba. binA 2 Ayu,tIrtha.,A. catu., 148/7/146 5 / (dekho Ayu karmake sattva sthAna) A. catu ke bandhavAle kisIko bhu. ba. binA 2 Ayu, tIrtha -31483 145 1 sAsAdanakI prApti hoy| | naM. 1 ko 7~-ba. Ayu -1145 1 144 x 1 naM.2 kI 3- -1:145 1 144) anyatama bhujyamAna xx anyatama bhujyamAnAyu morro mizra (go.ka./372-375536-536 ) kula sthAna = (badvA.4; abaddhA 4); kula bhaMga-36 (badvA. 20; abaddhA. 16) bhu. ba. binA 2 Ayu, tIrtha | (dekho Ayu karmake satva sthAna ) uparokta 3+ anantA.4 " + A. catu. uparokta 7+ anantA.4 141 4 1375 occcc 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM 20
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ abaddhAyuSkake bhaMga prati badghAyuSkake bhaMga sattva asattvakI prakRtiyA~ sthAnakA svAmI kula sattva yogya asattva sattva prakRti sthAna prati | abaddhAyuSkake bhaMga sthAna vivaraNa vivaraNa bhaMga 4. AN / anyatama 3 Ayu m m bhu. manuSyAyu bhu. anyatama tIna m h orror ornam. N m m s anyatama cAroM Ayu cAroM bhujyamAnAyu bhu., manuSyAyu cAroM bhu. Ayu / anyatama 3 Ayu sh yh avirata samyagdRSTi-go. ka./376-381/540-546 kula sthAna=40 ( baddhA.-20, abaddhA.20); kula bhaMga-120 (baddhA.-60, abaddhA.-60) tIrthakA sattva tirya ko na ho| / tiryaca va anya koI Ayu -21482146 2 | bhu.manu., na. naraka, bhu. manu., ba. deva Vice versa uparokta 2+anantA.4 = 4 146 4 142 2 uparokta 6+mithyAtva 142114 + mizra va mithyAtva -242 + darzana moha3 -3 142 3 tIrtha, bhu. ba. minA 2 Ayu =3 148 (dekho Ayu karmake sattva sthAna) bhuba, binA 2 Ayu, ana,4, tIrtha =71487141 manuSya uparokta 7+ mithyAtva -8 6488 140 bhu. manu., ba. ti., nAraka deva / ba. manu , punarukta uparokta +mithyAtva, mizra 61486136 ., + darzanamoha 3 -1014810 138 bhu. naraka, na. manu, bhu. ti. ba. deva, bhu. manu., ba. deva, bhu. manu. ba. ti.. ti. va anya koI Ayu, A. catu. =6 116 6 142 bhu. manu.ba. naraka, bhu. manu. ba. deva, va Vice versa + 4 anantAnu. -4 142 4 138 +mithyAtva +mizra + samyaktva anyatama 2 Ayu, tIrtha, A, catu, = 7'1487141 ( dekho Ayu karmake sacca sthAna) + anantAnu.4 = 4,1414 137 + mithyAtva * bhu. manu. va.ti., nAraka, deva / ba. manuSya, punarukta + mizra + samyaktva dekho naM. (10) anyatama 3 Ayu lh bh jainendra siddhAnta koza anyatama 3 Ayu r lh sh Imlor or nocccwnlmma cAroMmeM anyatama Ayu r bh sh sh bhu. manu. anyatama 4 Ayu 5. | deza saMyata-(go. ka./352/550) kula sthAna-40 (naddhA. 20; abadA.-20): kula bhaMga-48 (baddhA,-24, abaddhA.-24) 1-5 aviratavada / aviratavada bIsoM sthAnoM meM bhu, manu., ba, devakA eka bhaMga 242 / bhu. manu... deva / bhu. ti., ma. deva / 18 bhu. manu., ba. devakA eka bhaMga sarvatra saM.6,7 bat / 18-20 143 - saM.1-5vata 24 / 6-7 pramatta apramatta saMyata-(go. ka./382/550) kula sthAna 40%=(badA.-20: abadA.-20) kula bhaMga-120 (baddhA.= 60: abaddhA,60) 1-20 aviratavat aviratavat | 1420/ bhu. manu., baddhA. devakA eka bhaMga sarvatra 242 148 242 bhu. manuSya bhu. manu. yA tiyaMca bhu. manu. sarvatra saM. 6,7 vat saM.1-5 vata 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ 24 bhu. manu.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna saM. sattva 8. upazama zreNI / upa. kSA. samyaktva ( apUrva karaNa ) (go. ka. / 303-304/231-513) -sthAna- 24 maMga-24 / draSTavya-kanakanandi siddhAnta cakravartI ke anusAra yahA~ sthAna naM. 1, 2, 7,8,13,14,19 ina ATha sthAnoMko chor3akara 16 sthAna va 16 bhaMga hote haiM / (go. ka. / 361 / 550) / saMketa- de. sAraNI saM. 1 kA prArambha | 1 2 3 4 5 2. ~ ~ ~ 20 2 w 2 ~ w & & m 20 10 11 12 13 14 { anantAnu, catu. 15 16 17 18 16 20 21 22 23 24 asatvavAlI prakRtiyA~ naraka, tirya. anantAnu. catu. Ayu darzanamoha trika. narakarmi Ayu. + tIrtha, darzanamoha trika naraka-tirya, Ayu + AhA. tu. anantAnu. catu. darzanamoha trika naraka-tirma, Ayu+AhA. tu. + sIrtha anantAnu tu darzanamoha trika bhA0 4-37 pahale sattva yogya 148 146 142 148 145 * 148 142 138 148 141 289 137 asattva 2 20 4 3 Cai 4 3 4 aba satva yogya - 146 145 142 141 136 138 144 141 140 138 137 142 141 13 137 135 134 149 140 130 136 134 133 jainendra siddhAnta koza bhaMga 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 9- 11 upazama zreNI / upazama va kSA samyakva ( anivRttikaraNAdi upazAnta kaSAya paryanta ) / (go.ka./105/521) sthAna 24 bhaMga 24 / draSTavya - A. kanakanandike anusAra sthAna 16, bhaMga- 16 / uparokta ve guNasthAnavat 1 1 1 1 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ vivaraNa baddhAyu manuSya abaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya abaddhAyuSka manu. baddhAyu manuSya abaddhAyu manuSya baddhAyuSka manu. anaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya avadvAyu manuSya badAyu manuSya abanAyu manuSya baddhAyu manuSya -abaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya abaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya abaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya abaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya abaddhAyu manuSya baddhAyu manuSya * abaddhAyu manuSya
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ satva 8. kSapaka zreNI (apUrvaM karaNa ) sthAna saM. 1 2 3 4 ( go . ka. / 385/553 ) - sthAna -4; bhaMga- 4 | draSTavya-baddhAyuSyakako kSapaka zreNI sambhava nahIM ataH kevala anadvAyuSka manuSyake hI sthAna haiN| tIna Ayu + ananta catu. + darzanamoha trika. tIrthaMkara 9. kSapaka zreNI ( anivRttikaraNa ) /i AhA. catu. AhA. catu. + tIrtha guNa sarava sthAna sthAna ra/dha asattvavAlI prakRtiyA~ saMketa. bedI puruSavedodaya sahita beNI car3hane vaalaa| = 1 3 4 1 2 3 pahale sarava yogya asattvavAlI prakRtiyA~ 145 138 138 138 AhAraka catu AhA, catu +tIrtha naraka di. vi. vi. 1-4 indriya, sthAna, trika, Atapa udyota sUkSma, sAdhAraNa, -16 byucyanna sthAvara tIrthaMkara AhA, catu. 3 Ayu + ananta catu. + darzanamoha tri. 10 na - tIrthaMkara asattva strIvedI - strI vedodaya sahita zreNI car3hane vAlA / napuM. vedI = napuMsaka vedodaya sahita zreNI car3hane vAlA | draSTavya- kevala abaddhAyuSka manuSya ke AlApa hI sambhava hai kyoMki baddhAyuSka kSapaka zreNI para nahIM car3ha sakatA / 290 (go.ka./301-300/564-222) sthAna-: bhaMga draSTavya-go. sA.meM puruSa vedI va strIvedI donoMke samAna AlApa mAnakara kula sthAna 36 batAye haiM, para sAraNI 1 ke anusAra puruSa va strIvedI AlApoM meM kucha antara honese yahA~ sthAna 44 banate haiN| pahale sakha yogya 148 138 138 138 138 10 122 121 1 4 5 asazrva 10 aba sattva yogya 1 4 5 16 138 1 4 137 134 133 a saba yogya 138 137 134 133 122 * 121 bhaMga 198 jainendra siddhAnta koza 1 1 1 1 bhaMga 1 1 1 3. satva viSayaka prarUpaNAe~ 1 vivaraNa X X vivaraNa X X X X X X
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 291 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ guNa / sattva sthAna sthAna asattva vAlI prakRtiyA~ pahale sattva yogya asatva al sattva yogya bhaMga vivaraNa A. catu.+tIrtha, 122 117 apratyA. 4+ pratyA.4-8vyucchi tIrthakara 113 A. catu. 16 1 / 4 110 A. catu.+ tIrtha 114 106 1 114 4 / 114 strIvedI va napuM. vedI tIrtha kara 114 na pu. vedI 114 tIrtha + napuM. A. catu. strIvedI va napuM. vedI A. catu.+napuM. 114 1061 pu. vedI A. catu.+tIrtha 114 strI va napuM. vedI A. catu,+tIrtha +napuM. 114 108 pu. vedI 8/v 114 napuM. vedI tIrthakara 113 strI veda 114 pu. vedI va strI vedI tIrtha + skhoveda 114 112 / A. catu. napuM. vedI A. catu + strI. 106 pu. vedI+strI vedI A. catu.+tIrtha 114 napuM. vedI A. catu.+tIrtha +khI. 114 108 pu. vedI va strI vedI jainendra siddhAnta koza
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasva guNa sthAna e/vi /vii e/viii e/ix sava sthAna 1 2 3 5 6 7 1 2 4 2 3 1 4 1 2 3 4 3 4 asAhI prakRtiyA~ strI. va napuM. tIrthaMkara A. catu. A. catu. + tIrtha hAsyAdi 6 vyucchi tIrtha = 2 vyucchi A. catu. A. patra+tIrtha pu. veda tIrthaMkara AhA. catu. Apa+sI 1] vyucchi A. catu A. catu. + tIrtha saMjaya, krodha - vyui tIrthaMkara saMjaya mAna 1 vyucchi. tIthakara saMvana mAyA -1 yucchi sIkara pahale sattva yogya A. catu. A. catu+tIrtha 114 112 112 112 112 106 106 106 106 105 105 105 105 104 104 104 104 A. catu. A. catu + sIdhe 10. kSapaka zreNI (sUkSma sAmparAya ) ( go . ka. / 381 / 556 ) - sthAna -4; bhaMga-4 103 103 103 103 102 102 102 292 asattva 1 4 5 6 1 4 5 1 5 1 1 4 5 1 1 4 1 1 4 5 aba sattva yogya 112 111 108 107 106 105 102 101 105 104 101 100 104 103 100 66 3 103 102 66 hRda b 102 101 28 7 jainendra siddhAnta koza bhaMga 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3. satva viSayaka prarUpaNAe~ khIvedI va napuM. bedI 97 pu. vedI 19 19 tInoM vedI 11 vivaraNa 19 " X x X X X x X X X
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 293 3. sattva viSayaka prarUpaNa eM pahale sattva sthAna! asattvavAlI prakRtiyA~ asattva aba sattva yogya | bhaMga sattva yogya sthAna vivaraNa 12 / kSINa kaSAya-(go. ka./38/516)-sthAna-8 bhaMga-8 saMjva, lobha 1 vyucchi. tIrthakara A, catu. A. catu.+ tIrtha dvicarama samaya nidrA, pracalA =2 vyucchi.. carama samaya tIrthakara A. catu. A, catu.+tIrtha 13 / sayogakevalI-(go. ka./360/557)-sthAna-4; bhaMga 4 5 jJAnAvaraNa + 5 darzanAvaraNa +4 antarAya-14 vyucchi . tIrthakara xxxx AhA. catu. A. catu.+tIrtha ayoga kevalI- (go. ka./360/557)-sthAna -8; bhaMga-8 sayogIvata cAroM sthAna dvi carama samaya taka vyucchitti-72 ( de.sAraNI naM.1) carama samaya tIrthakara vyucchitti-13 carama samayake antameM vyucchitti-12 jainendra siddhAnta koza
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva saM. 1. 6. mULa prakRti sacca sthAna sAmAnya prarUpaNA 1 2 3 3. 1 2 2. darzanAvaraNIya - ( go . ka./631-32/831) 1-1/i 1/12/2 12/6 5 1 2 1 mArgaNA 8. 4. mohanIya bedamIya (go.ka./133-634/812) 1-14/i tw/il jJAnAvaraNIya - ( paM. saM . / prA / 5 / 4, 24 ) (paM. saM. / saM./5/5-10); (go. ka . / 630/830) 1-12 guNasthAna 5 (dekho pRthak sAraNI) 6. nAma (dekho pRthak sAraNI) 7. gotra ( go.ka./63/13-815) 1-14/ 1 kula sthAna amAyuka antarAya - ( go . 630/830 / ) 1-12/ 1 1 Ayu - (go, ka./366-301 / 122-515 ) baddhAyuSka 1 1 3 1 2 nama 1 3 1 2 prati sthAna prati sthAna prakRti bhaMga 6 294 2 1 1 1 1 1 5 4 saMketa- dekho sAraNI 1 kA prArambha / 1 pA~coM jJAnAvaraNIya sarvadarzanAvaraNIya yA trirahita cakSu, acakSu, avadhi, kevala donoM bedanIya sAtA yA asAtA prakRtiyoMkA vivaraNa tirya 11 (i) bhu. manu., badhya, manu. (ii),. ti., (i) bhu. manu, ba. ti. ii va vice versa (ii) bhu. manu. ba. nAraka va vice versa (iii) bhu. manu. ba. deva va vice versa (iv) bhu. ti., ba. nAraka (v) bhU. zi. ma. deva va vice versa a vice versa anyatama bhu. Ayu se 4 bhaMga donoM gotra ucca gotra 2. satya viSayaka prarUpaNAe~ pA~coM antarAya jainendra siddhAnta koza
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 295 3. satva viSayaka prarUpaNAeM 7. moha prakRti sava sthAna sAmAnya prarUpaNA (ka. pA.2/pRSTha), (paM. saM./prA./5/33-36), (paM. saM./sa./1/42-47) kula sattva yogya-28: kula sattva sthAna-15 draSTavya-anivRtti karaNameM mohanIyake kSayakA krama: 1. naveM guNasthAnake kAlake saMkhyAtaveM bhAgako vyatIta karake (apramatta va pramatta) 8 prakRtiyoM kA kSaya karatA hai| 2. anantara antarmuhUrta bitA kara kramase (e/i) meM darzAyI 16 kA kSaya karatA hai| 3. odharma kI prarUpaNA puruSaveda sahita car3hanevAloM kI haiM / yadi strI., napuM. vedake sAtha zreNI car3he to 6/ii Re/iv meM tInoM vedoMkI ksspnn| 6 no kaSAyoMke sAtha yugapat prArambha karatA hai| tahA~ puruSa vedakI antima khaNDako kSapaNAke nikaTa usase pahale hI strI va na. vedoMke antima khaNDauMkA abhAva ho jAtA hai| taba vahA~ e/iv sthAna bajAya 5 ke sattvake 11 ke sattvavAlA banatA hai| phira paM. veda va 6 no kaSAyako yugapata kSaya karake //vii meM puruSavedIvana hI 4 kA satva kara letA hai| saMketa- dekho sAraNI saM.1 kA prArambha / maaly' prati sthAna prakRtiyoMkA vivaraNa guNasthAna pramANa prakRti pramANa svAmI jIva vivaraNa ka.pA.2/pR. ka.pA.2/pra. 202 211 kSapaka manu. manuSyaNI kSapakamata 6/x Elix g/viii Elvii saMjvalana lobha saM.lobha, mAyA , ,mAna cAroM saMjvalana cAroM saM.va puruSa veda 4 saMjva., pu. veda, 6 no kaSAya 4 saM..6 no kaSAya, pu. strIveda Elvi {/iv darzana mohake kSaya sahita cAroM gatike E/ii 4 anantA, rahita cAritra mohakI 25 joba darzana moha kSapaka manuSya, manuSyaNI uparokta 21 va samya. prakR. kRta-kRtya ve 23 mithyAtva, ana. rahita sarva . (mithyAtvakA kSaya kara cukA ho zeSa dokA kSaya karanA bAkI ho) cartugatike upazama yA vedaka samyagdRSTi yA sabhyagamithyAvRSTi anantA. kI visaM yojanA sahita cartugatike anAdi yA sAdi mithyAdRSTi cartugatike sAdi mi. (mizra mohako udvelanA sahita) upazama va vedaka samya,, yo.1-3 gu.sa. 203 / samya. va mizra moha samya. prakRti rahita sarva - - - jainendra siddhAnta koza
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva saM. 1 2 3 4 5 296 3. satva viSayaka prarUpaNAe~ 8. moha sacca sthAna ogha prarUpaNA (ka.pA. 2 / pRSTha), (paM.saM./prA./2/313-318) (...12/403-410) (go. 664) draSTavyasana sthAnameM prakRtiyoMkA vivaraNa dekho sAraNI saM. 4) / - 7 8 ha 10 12 pramANa ka. pA. 2/pR. 212/221 19 11 95 211 upazama guNasthAna sAdimi. midhyAdRSTi sAsAdana samyagmadhyAva samyaktva avirata samya saMyatAsaMyata apUrvaM karaNa anivRttikaraNa (i) 212 draSTavya- [ dekho sarana /3/4-sAraNI saM. 1) pramattayata apramatasaMgata apramatta sA. kSapaka zreNI 51 19 39 . 11 11 " (vi) (vii) ,, (viii) , (ii) (iii) (iv) (v) sUkSmasAmparAya kSINa kaSAya upazama 'zreNI upazama samyaktva - ( ix/ i ) (ix / ii) 8-11 zreNI kSAyika samyaktva 8-11 vikalpa naM. 1 anAdi mi. 26, 27, 28 Bei 26 kSAyika 21 " X puruSavedI Arohaka 21 5 2 1 (nAdara) 1 sUkSma 3 13 13.na. - 12 12- strI 11 19-6 no kaSAya 5 5-pu. =8 28-24 ke do sthAna 21 kA sthAna va naM. 2 sAtizaya mi. 26 jainendra siddhAnta koza X kRtakRtya vedaka 22,23,24 11 35 strIvedI Arohaka 21 3 2 1 (dara) 1 sUkSma 17 13 12 (13-strI.) 11 (12-napuM.) (e-y.) X vikalpa naM. 26 X vedaka 28 "1 "1 39 X 3 21 11 (13 strI) 4 (11-pu. 6) 3 2 1 bAdara 1 sUkSma napuM. vedI Arohaka : 99 vikalpa naM. 4 13 35 upazama 13 28 "1 39
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 9. moha satva sthAna Adeza prarUpaNAkA svAmitva vizeSa sattva saM. 2 3 4 5 7 ha gati apekSA paryApta - cAroMmeM anyatama gatike jIva paryApta kevala manuSya gati manuSya va deva gati manuSya va tiryaMca, deva va naraka naraka va manuSya" deva manuSya ma tica mArgaNA sthAna "1 bhA0 4-38 " naraka " " 11 manuSya, tithaMca va naraka ." " draSTavya- (i) yaha 6 sthAna 'paryAptaka' ke jAnane / " "" (ii) inhIM sthAnoMko 'aparyAptaka' banAneke lie paryApta ke sthAna para aparyApta likha lenA / (iii) inhIM sthAnoMko paryAATake banAneke lie paryApta ke sthAna para ubhaya likha lenA / saM. 10 11 11 |13 194 15 16 118 Le 20 21 22 R3 samyaktva apekSA paryApta anyatama samyaktva kevala kSAyika samyaktva kevala vedaka samyaktva kevala kRtakRtya vedaka samyaktva kevala upazama samyaktva upazama va vedaka samyaktva mArgaNA sthAna upazama vedaka samyaSTi va samya midhyAdRSTi uparyukta saM. 16 + sAsAdana va sAdi mi. sAdi mi. va sAsAdana anAdi midhyAdRSTi 3. satya viSayaka prarUpaNAe~ vedaka samya, mizra, sAsAdana, mi. sAdi midhyAdRSTi sAdi anAdi midhyAdRSTi - vedakI apekSA kevala puruSa veda jaimendra siddhAnta koza
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 298 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM 10. moha sattva sthAna Adeza prarUpaNA pramANa-ka.pA. 2/ pRSTha), saMketa-prakRtiyoM kA vivaraNa dekho sAraNI sN.4| - - - - ala mArgaNA pramANa kula sattva sthAna prati sthAna prakRtiyA~ prati sthAna prakRtiyA~ pratyeka sthAnakA kramazaH svAmitva vizeSa ( de. sAraNI saM..) 1. gati mArgaNA 221 naraka gati sAmAnya 26, 27, 26, 24, 22, 21 17, 20, 22, 13, 12/a., 10 prathama pRthivI 2-7 , 28, 27, 26, 24 17, 20, 22, 15 tirya cagati sAmAnya 28, 27, 26, 24, 22, 21 17, 20, 22, 15, 12/a. bhoga bhUmi, 10 paMcendriya sA. va pa. .. yonimati 28, 27, 26, 24 17, 20, 22, 15 223 labdhyapapti tiyaMca 28, 27, 26 20, 20. 22 manuSyagati sAmAnya -- - oghavat - manu.pa.va manuSyaNI manuSya la. apa. 28, 27, 26 18,20,22 devagati sAmAnya 28, 27, 26, 24, 22, 21 17,20, 22, 15/a., 12/23/a. 11-23 bhavanatrika deva 28. 27, 26, 24 17, 20, 22, 15 saudharmAdi deviyA~ saudharma-navagai veyaka 28, 27, 26, 24, 22, 21 17, 20, 22, 15, 12/23/a., 11/23 anudiza-sarvArtha siddhi 28, 24, 22, 21 15, 15, 12/a., 11 jainendra siddhAnta koza
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 299 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ - pramANa mArgaNA kula satva sthAna satva prati sthAna prakRtiyA~ prati sthAna prakRtiyA~ pratyeka sthAnakA kramazaH svAmitva vizeSa (de. sAraNI saM.) 2. | indriya mArgaNA ekendriya sarva bheda 28, 27, 26 18,20, 22 20, 20+22 vikalendriya , paM.sAmAnya va paryApta - - oghavat - paM. labdhyaparyApta 28, 27, 26 20, 20, 22 3. kAya mArgaNA sarvasthAvara 28, 27, 26 20, 20, 22 usa sA. va paryApta - - oghavat - trasa la, apa, 28, 27, 26 20,20, 22 4. yoga mArgaNA 224 / mana, vacana, va kAya sAmAnya oghavata - yogI audArika kAya audArika mizra 2/a./13, 21a. bhoga bhU. 12 ti. a. bhoga bhUmi/12 28, 27, 26 4/a./18, 4/a./20.4/a./20 24, 22 va 21 2/a./13, 4/a. yoga/13 bai kriyaka 1/17,1/20.5/22 226 vai kriyaka mizra a. ke uparokta sarva+5 a./12 28, 27, 26, 24, 21 uparokta sarva +22 28. 24, 21 28, 28, 28, 27, 26, 24, 24 AhAraka va A.mi. kAmaNi 118, 3/13, deva/14, 1/20 1/22, 3/13, deva/14, 1/12. 1/11 ( yahA~ tirya., ko bhogabhUmija hI jaannaa|) jainendra siddhAnta koza
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ satva pramANa 5. veda mArgaNA 227 strIvedI : 258 226 6. 226 7. 224 " 226 puruSavedI napuMsaka vedI apagatavedI kaSAya mArgaNA krodha mAna mAyA lobha akaSAyo jJAna mArgaNA mati, mArgaNA ajhAna vibhaMga mati lahAna avadhijJAna mana:paryayajJAna kula sarava sthAna ha 11 12 13 14 15 2 19 13 300 prati sthAna prakRtiyA~ 28.27,26,24 23.22, 13, 12. 21 28,27,26.24 21.23.22 13.12, 11.3 28,27,26,24 22,21,13,13,12 24. 21 11.5.4.3,2, 1 28 se 4 taka 28 se 3 taka 28 se 2 taka 28 se 1 taka 24.21 28, 27, 26 28. 24 se 1 taka jainendra siddhAnta koza 3. satva viSayaka prarUpaNAeM pratyeka sthAnakA kramazaH svAmitva vizeSa de. sAraNI saM.) 7/17, 7/20,7/22.7/15 2/ 12, 2 kSapaka, 2/11 7/97, 7/20, 0/21.7/12 7/19.2/12. 7/12 va jodha 6/10/201/22.1/2 6/12/19.2/12 ja upazAnta kaSAya - oghavat - - oghavata - | | | : 18. 20, 22 : upazAnta kaSAya | | 1950 da T T
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM kula pramANa mArgaNA prati sthAna prakRtiyA~ sava sthAna pratyeka sthAnakA kramazaH svAmitva vizeSa (de. sAraNI saM.) 8 | saMyama mArgaNA saMyama sAmAnya sAmAyika, chedopa. 28, 24 se 2 taka 2/15, oghavada parihAra vizuddhi 28, 24, 23. 22, 21 2/15, 15, 12, 11 sUkSma sAmparAya 24, 21, 1 upazAmaka, kSapaka yathAkhyAta upazAnta kaSAya saMyamAsaMyama 24, 21 28, 24, 23, 22, 21 28 se 21 taka / 4/15.4/15,2/12, 2/11 asaMyama - oghavat - 9 | darzana mArgaNA cakSu - - oghavat - acaca avadhi 28, 24 se 1 1/15, oghavata | lezyA mArgaNA kRSNa 28, 28, 27, 26, 24, 21 1/18, /15, 1/20. 1/22 6/16, 2/11 nola kApota ti. aparyApta bhoga bhUmija 6/ubhaya /12, 11 7/17, 7/20, 7/22, 7/15 7/11, 2/12, 3/12 deva aparyApta pIta. padma 28, 27, 26, 24 21, 23, 22 zukla | 15 | 22, sarva 15 sthAna - oghavada - jainendra siddhAnta koza
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 302 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ pramANa mArgaNA satra prati sthAna prakRtiyA~ prati sthAna prakRtiyA~ pratyeka sthAnakA kramazaH svAmitva vizeSa ( de. sAraNI saM.8) sthAna 11 | bhavyatva mArgaNA bhavya - oghavata - abhavya 12 samyaktva mArgaNA samyaktva sA. 28, 24 se 1 taka 1115 oghavat kSAyika 21 se 1 taka vedaka 28, 24, 23, 22 1/13, 1/13, 2/13, 1/12 1, 1 upazama samyagamithyA. sAsAdana mithyAdRSTi 28, 27, 26 20, 20, 22 13 / saMzI mArgaNA saMjJI - oghavat - asaMjJI 28, 27, 26 18, 20, 22 AhAraka mArgaNA AhAraka - oghavat - ] anAhAraka - kArmANakAya yogavata - | jainendra siddhAnta koza
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 303 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM 11. nAmaprakRti saravasthAna sAmAnya prarUpaNA-(paM.saM./prA./208-216); (paM. saM.:saM /3/222-226); (go. ka./bhASA./610/ 817); (go. ka./bhASA/620-124); (go. ka./bhASA./756/631) kula sattva sthAna-13: kula sattva yoga-3 / saMketa- de. sAraNI 'saM. 1 kA prArambha / svAmI jIva go. ka./bhASA/620-824 prati sthAna prakRti prakRtiyoMkA vivaraNa (go. ka /bhASA/610/817) karma bhUmija manu. pa. va ni. apa. asaMyamAdi vaimAnika deva asaM yata sAsAdana rahita caturgatike jIva deva samyagdRSTi, manuSya, nArakI samyak va midhyAdRSTi 63-tIrthakara anivRtti ka. meM prakRtiyoMkA kSaya bhaye pIche caturgati / 63-AhAraka dvika 63-A.dvi. va tIrtha. . uparyukta 10-devadvik deva dvikkI udvelanA, ekendriya yA vikalendriyake hoya to vaha marakara jahA~ upaje vahA~ tiryaMca, manuSya mithyAdRSTi bhI usa udvelanA sahita uparyukta saM. 5 jIva nArakadvikkI udvelanA kara le to| manuSyadvikkI udvelanA bhaye teja, vAta kAyika yA anya 88 vAle sthAnavatta hoya aisA tithaMca sA mithyAdRSTi / uparyukta 88-nAraka dvik va vaikriyaka dvik 13- tIrtha., A.dvi., devadvik, nArakadvika, vai. dvika, manu. dvika anivRttikaraNa g/ii se 14/i taka 13-(naraka dvi, ti.dvi.,1-4 indriya Atapa, udyota, sUkSma sAdhAraNa, sthAvara / 80-tIrthakara 80-A. dvika 80-A.dvika, tIrtha. tIrtha kara ayogIkA antasamaya manu. gati, paMce.. subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yaza, tIrtha, manuSyAnupUrvI sAmAnya ayogI kA antasamaya uparyukta 10-tIrtha kara - jainendra siddhAnta koza
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 304 3. sattva viSayaka prarUpaNAe~ 12. jIva padoMkI apekSA nAmakarma sattva sthAna prarUpaNA-(go. ka.1623-627/828) - - mArgaNA kula sthAna prati sthAna prakRtiyA~ prakRtiyoM kA vivaraNa nArakI sAmAnya 10,61, 62 nArakI (4-7 pR.) tiyaMca (sarva) 82, 84, 88 manu. sAmAnya 82 rahita sarva ayoga kevalI 77,78, 76, 80,6,10 dekho sattva sthAnoMko sAraNI sayoga ke balI 77, 78, 7680 AhAraka 62,63 sarva bhoga bhU. manu, ti. vaimAnika deva 10, 63 10. 61, 12, 13 10, 12 bhavanatrika sarva sAsAdanavartI 13. nAma karma sattva sthAna odha prarUpaNA-(paM.saM./prA./5/217 ); (pa. saM./prA./402-417 ); (go. ka./692-702/872 ) (pa. sN./sN./5/416-428)| saMketa- sattva sthAna - prakRtiyoMkA vivaraNa - dekho sAraNI sN.11|| guNa sthAna | sthAna pratisthAna prakRti (dekho sAraNI saM.11) sthAna sthAna prati sthAna prakRtiyoM (dekho sAraNI saM. 11) 82,84,88,10,61,62 60, 61, 62, 63 kSapaka 77, 78, 7680 upazamaka,10,61, 62, 63 60,62 pUrvokta navama guNasthAnavada - 10,61, 62, 63 60, 11, 12, 13 77, 78, 76, 80 6, 10, 77, 78, 76, 80 jainendra siddhAnta koza
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 305 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM 14. nAma karma satva sthAna Adeza prarUpaNA-(paM.sa./prA./5/218-216, 416-472): (paM.saM./saM./5/230-231) ( go. ka./712-738/881-887) kula mAgaNA sthAna mArgaNA prati sthAna prakRti (dekho sAraNI saM. 11) | sthAna prati sthAna prakRti (de, sAraNI saM..11) 1 / gati mArgaNA vaikriyaka 10, 11, 12, 13 naraka 3 10, 11, 12 vai kriyaka mizra, tiyaMca 82, 84, 88, 10,11 AhAraka 12, 13 manuSya 77,78, 76, 80, 84, 88,10, 11, 12, 13.6,60 A. mizra. kArmANa 10, 11, 62, 63 77, 78,76, 80, 82, 82,88,10,11,12,13 5 veda mArgaNA 2 indriya mArgaNA strI veda ekendriya 5 82,84,88,10,62 77, 76, 82,84, 88,60, 61,62,63 pUrvokta strIvedavata napuM. veda vikalendriya paMcendriya 77,78,76,80, 82,84, 88,60,61, 62.63 77,78,76, 80,82, 84,88,60,61,62, 63, 6, 10 3 kAya mArgaNA zAna mArgaNA mati, zru. ajJAna / 6 82,84,88,10,61.62 1 pR. apa., teja. vAyu banaspa. | 5 | 82, 84, 88, 10,62 vibhaMga 60, 61,62 mati, zruta. avadhi 8 77, 88, 76, 80,60, 61,62, 63 sa paMcendriyavata manaHparyaya / 4 / yoga mAgaNA kevala 77, 78, 76, 80, 6, 10 1 sarva mana vacana / 12 / 8 saMyama mArgaNA 77,78,86,80,84,88, 60,61, 62, 63, 6,10 sA. chedo. 77,78,76, 80,60, 61, 62, 63 audArika 77,78,76,80,82,84, 88,10,61, 62,63 pari. vizuddhi 4 . 10.61, 62, 63 au. mizra. sUkSma sAmparAya 77, 78,86,80,10, 61,62, 63 bhA04-39 jainendra siddhAnta koza
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 306 3. sattva viSayaka prarUpaNAe mArgaNA kula sthAna / kra. mArgaNA pratisthAna prakRti ( dekho sAraNI 11 ) kula sthAna pratisthAna prakRti ( de. sAraNI11) yathAkhyAta 10 / 12 samyaktva mArgaNA 77, 78,76,80,10, 61,62,63,6,10 kSAyika 10 / deza saMyata 77,78,76,80,60, 61.) 62, 63, 6.10 10,61, 62.63 asaMyata 82,84, 88,60,61, 62, 63 - vedaka 60, 61. 12, 63 upazama samya, mi. 10, 63 | 9 darzana mArgaNA sAsAdana caca. 6 77, 76, 82,84,88,60, 61.62, 63 mithyASTi 6 82,84, 88,60.61, 12 acakSu. avadhi 13 saMzI mArgaNA 77.78, 76,80,10, 61, 62,63 saMjJI 77,78, 82,84, 88, 60,61.62, 63 kevala 77,78,76,80,610 asaMjJI 5 ] 82,84,88,10,61 10 lezyA mArgaNA kRSNAdi 3 82, 84, 88,10,61, | 14 AhAraka mArgaNA 62.63 1 AhAraka 10.61 12,63 77,76,82,84,88, 10,61, 62, 63 pIta 4 / padma " anA. sAmAnya | 11 | 77, 78,76,80, 82,84, 88.60,61,62, 63 zukla 77, 78,76,80,10, 61,62,63 anA. ayogI 16 bhabya mArgaNA bhavya . 13 sarva sthAna 4 | 82.84, 88,10 abhavya jainendra siddhAnta koza
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM 15. nAma prakRti sattvasthAna paryAptAparyApta prarUpaNA-go.ka mArgaNA kula sthAna mArgaNA prati sthAna prakRti ( de. sAraNI,11) kula sthAna prati sthAna prakRti (de. sAraNI 11) 1] aparyAptaka apa. sAtoM samAsa 5 82.84,88,60,62 3 | saMjJI paryApta 77,78,76,80,82, sarva eke.vi. tathA 82,81,88,60,62 84,88,10,11,12,63 asaMjJo paryApta 16.moha sthiti satvako oghaprarUpaNA-(ka.pA. 3/pRSTha) antaH= antaHkoDAkor3I sAgara prakRti jaghanya sthiti pramANa | | kSapaka zreNI meM hI sambhava kra. prakRti | pramANa jaghanya sthiti kSapaka zreNI meM hI sambhava mithyAtva 2 samaya saMjvalana mAyA |206 antaH kama 1/2 mAsa sabhya, mithyAtva 2samaya lobha 1samaya samyakprakRti 1 samaya 6 nokaSAya saMkhyAta varSa anantA .4 2 samaya strI veda 1samaya 8kaSAya 2samaya puruSa veda anta' karma va saMjvalana krodha antaH kama 2 mAsa napuM. veda 1samaya mAna antaH kama 1mAsa | saMkramaNa honeke pazcAt 205 zeSa bacI samyakaprakRti jainendra siddhAnta koza
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ sava 17. moha sthiti sattvakI Adeza prarUpaNA - ( ka. pA. 3 / pRSTha ) antaH - antaH kor3Akor3I sAgara guNasthAna va prakRti ha 964 mithyAtva 31 1 midhyAdRSTi moha sAmAnya 912 samya mizramoha 117 16 kaSAya no kaSAya 11) sAmAnya moha 200 darzana moha trika 2 sAsAdana- 35 16 kaSAya no kaSAya 3 samyagmadhyAdRSTi 10 mohaM sAmAnya 200 darzana moha pra 16 kaSAya no kaSAya 11 moha sAmAnya 200 12 kaSAya no kaSAya jaghanya 1 sA. palya / asaM 2 samaya (de. saraba / 3 / 16) avirata sambi antaH ko, ko. sA. sthiti satava 2 samaya (de. satva /3/16) antaH 2 samaya (de. sava/3/16) antaH : pramANa . sthiti / 61. 200 11 (de. sava / 3 / 16) 200 utkRSTa 70 ko, ko. sA. 99 antaH kama 1 sA. 40 ko. ko, sA, 1 AvalI kama1 sA. 308 antaH ko, ko. sA. antaH kama 70 ko. ko. sA. antaH kama 70 ko ko. sA. antaH kama 40 ko, ko. sA. anta. 21 guNasthAna va prakRti 13 moha sAmAnya " 4 abhirata samyaSTi (vedaka ) - 203 darzana moha trika 16 kaSAya no kaSAya 13 moha sAmAnya 203 darzana moha trika 16 kaSAya no kaSAya 5 saMyatAsaMyata 4 avirata samyagdRSTi ( upazama ) - 13 moha sAmAnya 203 darzana moha trika jaghanya 16 kaSAya no kaSAya jainenTa siddhAnta koza 3 satva viSayaka prarUpaNAe~ sthiti sattva antaH ko, ko. sA. 10 antaH kama 70 ko. ko. sA. 2 samaya (de. sava/3/16) 2 samaya (de. sattva/3/16) antaH 2 samaya (./1/16) antaH (de. saba /3/16) 200 11 200 utkRSTa 200 antaH kama 40 ko ko. sA. antaH kama 40 ko, ko, sA. antaH 11 antaH "
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva 309 3. sattva viSayaka prarUpaNAeM sthiti sattva sthiti sattva Lalig kTm guNasthAna guNasthAna jaghanya pramANa utkRSTa jaghanya pramANa utkRSTa 6-7.pramatta apramatta saMyata (sAmAnya) 11 upazAnta kaSAya sAmAnya saM. saMyatAsaMyatavata 10 saMyatAsaMyatavat / moha sAmAnya antaH 10 antaH sA. chedo. darzanamoha tri. de. sattva/3/16 200 antaH | 13 parihAra vi. 12 kaSAya : nokaSAya : 6.kSAyika sAmAyika chedo0 14 moha sAmAnya | antarmuhUrta __ -kSipaka 6-7 kSAyika parihAra vizuddhi moha sAmAnya de. sacca/3/16 moha sAmAnya 12 kaSAya 12 kaSAya nokaSAya 6 kaSAya 10 sUkSma sAmparAya kSapaka 8-6(upazAmaka) moha sAmAnya 1samaya sarva sthAna 200 saMyatAsaMyatavata lobha de, sattva/3/16 10 sUkSma sAmparAya upazAmaka sarva sthAna de.sattva/3/16 20 jainendra siddhAnta koza
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 18. mUlottara prakRti catuSkakI prarUpaNAoM sambandhI sUcI sattva sa prakRti mAM moha uttara 1. oSa Adezase prakRti sattva- ka. pA. 2/ mUla | bhaMgavicaya moha uttara zula viSaya uttara samutkIrtanA satrikarSa bhaMgaviSaya 2. oma Adeza se sthiti sarala pA./pu.saM./ samutkIrtanA bhaMgaviSaya kIrtanA bhaMgaviSaya saki anAsoda __210-234 202-206 sattva sthAna 3 3 S... pR. saM. 3. 3 3 308-346 281-316 6-21 6-16 63-67 14-0 pR.saM. 169-400 14-226 573-568 645-254 706-870 425-524 361-400 14-226 3 gArAdi pada 4 418 443-445 402-404 3. 166-170 65-66 165-160 111-113 2-103 50-55 163-176 83-15 vRddhi-hAni 476-477 42-42 226-226 120-121 jainendra siddhAnta koza saMkhyAta bhAgAdi vRddhi 4 3. satva viSayaka prarUpaNAe~ 4 485-486 437-436 505-507 456-458. 246-240 136-138 260-264 160-164 223-188 117-160 358-364 222-226 418-427 246-256 sAmAnya satkarma 65-66 44-47 101-104 83-88 142-152 130-144 153-156 144-151 400-640 294-316
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattva kAla sadbhAva sthApanA 19. anumAga sattvako ogha Adeza prarUpaNA sambandhI sUcI-ka., pA./ ka. pA./ pu. sa prakRti viSaya sattva sthAna bhujagArAdi pada saMrakhyAta bhAgAdi ja. u. vRddhi hAni / vRddhi sAmAnya satkarma hatasamu. moha / mUla samutkIrtanA 162-164 107-108 166-170 112-113 186 125-127 82-67 bhaMgavicaya 151 66-101 177 uttara samutkIrtanA 166-223 135-155 471-473 273-275 531-535 307 bhaMgavicaya 325-345 213-221 47-486 286-288 545-547 316 " sannikarSa 418-427 246256 satkarma 186-165 126-135 570-627 330-360 sattva kAla-de. kAla/1/1 / sattva bhAvanA-de. bhaavnaa/1| sattvasthAna tribhaMgI-A.kanakanandi ( I.336) kRta 50 gAthA, pramANa kama viSayaka any| (jai./2/384)| kuTumba bIsapanthI thA, para ye svayaM terApanthI the| inake gurukA nAma 4.munnAlAla thaa| inake paM. pannAlAla saMghI, nAthUlAla jo dozI, paM. pArasadAsa jI nigotyA sahapAThI the| inako virAgakI itanI ruci thI ki inhoMne rAjakIya saMsthA se 8) mAsikakI bajAya 6) mAsika lenA svIkAra kiyA thaa| tAki 2 ghaNTe zAstra svAdhyAyake lie mila jaaye| kRti-bhagavatI ArAdhanAkI bhASA vacanikA, nATaka samayasAra TIkA, tattvArtha sUtrakI laghu TI., ratnakaraNDa zrAvakAcArakI TIkA, akalaMka stotra, mRtyu mahotsava, nitya niyama pUjA saMskRtako TIkA.tathA ArAvAsI paM.parameSThIdAsakRta athaM prakAzikAkA zodhana tathA usameM 4000 zlokoM kI vRddhi kii| samaya--- janma vi. 1852, samAdhi vi1923(I. 1765-1866) / (tI./4/264) sadaracauka-go ka./bhASA./113/100/- tithaMcagati, tiyaMcagatyAnupUrvI, tiyaMcAyu aura udyota ina cAra prakRtiniko sadara cauka kahie / sadavasthA rUpa upazama-de. upshm/1| sadAziva tattva-de. zaivadarzana / sadAzivamata-sAMkhya darzana-de. sAMkhya / sadAsukhadAsa-jayapura nivAsI eka virakta paNDita the| digambara AmnAyameM the| pitAkA nAma dulIcanda thaa| kAzalIvAla gotrIya the| vaMzakA nAma 'DeDarAja thaa| inakA janma vi. 1852 meM huA thaa| rAjakIya svatantra saMsthA (kApaDadvAre) meM kArya karate the| sadaza-1. eka graha-de, graha / 2.paM. dha/pra. 327 jIvasya yathA jJAnaM pariNAmaH pariNamastadeveti / sazasyodAhRtiritijAteranatikramasvato vAcyA / 3271 - jaise jIvakA jJAnarUpapariNAmatepariNamana karatA huA pratisamaya jJAnarUpa hI rahatA hai| yahI jJAnatva jAtikA ullaMghana na karanese sadRzakA udAharaNa hai| sadAva sthApanA-nApAkA jainendra siddhAnta koza
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadbhAvAnitya sadbhAvAnitya sadbhUta naya naya -- sanatkumAra- 1. cauthA cakravartI- de. zalAkApuruSa / 2 / 2. kalpa vAsI devoMkA eka bheda tathA unakA anasthAna- de. svarga / 35/2 sannAsanna -- kSetrakA pramANa vizeSa aparanAma saMjJAsaMjJA - de. fw/1/t/31 sannikarSa sA12/4.2.11/2-3/205 jo so yA sohasarAyaNasagiyAso kSetra parANapaNa sanyAsa va 2 apimsAla-bhAvavisI satyAnasannivAso nAma aTTakamma visI parasyAvasayiyAso nAma / saNiyaHso NAma kiM / davba khetta-kAla-bhAvesu jahaNNukkassabhedabhiNNe ekkamhi Niruddhe sesANi kimukkassANi kimaNukkassANi jinAna kahANi vA padANi hoti si jA parikhA so saNNiyAso NAma / / sannikarSa hai vaha do prakAra hai- svasthAnavedanAra jo vaha vedanA sannikarSa hai vaha do prakAra hai- svasthAnaveznasannikarsa aura parasthAna vedanA sannikarSa // 2 // kisI vivakSita eka karma kA jo dravya, kSetra, kAla evaM bhAva viSayaka sannikarSa hotA hai. yaha sthAna kahA jAtA hai ora bAThI karmoM sanni karSa parasthAna sannikarSa kahalAtA hai| prazna- sannikarSa ( sAmAnya ) kise kahate haiM / uttara - javanya va utkRSTa bheda rUpa dravya, kSetra, kAla evaM bhAvoM meM se kisI ekako vivakSita karake usameM zeSa pada kyA utkRSTa hai, kyA anutkRSTa hai, kyA jaghanya hai aura kyA ajaghanya hai, isa prakArako jo parIkSA ko jAtI hai vaha sannikarSa hai / 2. pravacana- sanni karpa ke liye Dhe0 pravacana sannikarSa / sanika pramANa 312 gha. 3/2.7.2 / 263 / 9 ekA jIvasamAse vA mahayo bhASA jamhi saNivadati tesiM bhAvANaM saNNivAditi saNNA / eka hI guNasthAna yA jIvasamAsameM jo bahutase bhAva Akara ekatrita hote haiM, una bhAvoMkI sAnnipAtika aisI saMjJA hai / sAnnipAtika bhAva saMketa au0 audayika aupa0 aupadAmika kSA0- kSAyika sayo0- kSAyopazamika pA0pAriNAmika 1. dvisaMyogI - bhaMga nirdeza 2. sAnnipAtika bhAvoMke bheda rA. vA./2/7/22/994 /95 para uta duga tiga cahu paMcaiva ya saMyogA hoMti sannivAdesu / dasa dasa paMca ya ekka ya bhAvA chavvIsa piMDeNa || ka - sAnnipAtika bhAva do saMyogI, tIna, cAra tathA pA~ca saMyogI kramase 10, 10, 5 tathA 1 isa prakAra chavIsa batAye haiM (dha. 5/1,7,1/ 122/2) / rA.mA./2/7/22/114/13 sAnnipAtikabhAvaH vizadividhaH paha nizadvipa ekacatvArizadvayaH ityevamAdirAgame uktaH sAmipAtika bhAva 26, 36 aura 41 Adi prakAra ke Agama meM batAye gaye hai [ 41 aMgoMmeM 26 va 26 Adi sarva bhaMga garbhita haiM isalie nIce 41 maMgakA nirdeza kiyA jAtA hai| kra. 1 3 4 5 7 ha 10 11 12 193 15 196 17 198 116 sanipAtika bhAva- 23 25 1 sAkSipAtika bhAva sAmAnyakA lakSaNa rA.vA./2/0/22/994/10 sakieko bhAvo nAstItisaMyoga- 24 bhaGgApekSayA asti / ( yathA ) audayikI pazamikasAnnipAtika-- jIvAbhAvo nAma / sAnnipAtika nAmakA eka svatantra bhAva nahIM hai| saMyoga bhaMgako apekSA usakA grahaNa kiyA / ... jaise audayikaaupazamika manuSya aura upazAnta krodha / (jJA (6/42) jIva bhAva pAtika hai| 20 21 22 auda. + auda aura+auSa auda. +kSA. auda. + zyo auda + pAri kra. aupa + aupa aupa + auda aupa +kSA, aupa + kSayo aupa + pAri * kSA. +zrA. kSA.+auda kSA + aupa. kSA+yo kSA. +pAri kSayo. +kSayo. kSayo + au mo. + aupa. kSayo +kSA. mo. +pAri pAri + pAri pAri. +o auda pAri. + aupa pAri+kSA, pAri+kSayo 2. trisaMyogI jainendra siddhAnta koza bhaMga nirdeza 1 auda. + aupa + kSA. 2 auda + aupa + kSayo auda + aupa+pA. * 4 auda+kSA yo 5 auda + kSA, + pAri. 6) auda + kSayo + pAri 7 aupa + kSA + pAri, 8 aupa+kSA + pAri. 6 aupa + kSayo + pAri, 10 | kSA. +kSayo + pAri. - vivaraNa manuSya aura koSI manuSya aura upazAnta krodha manuSya aura kSINakaSAya krodhI aura matijJAnI manuSya aura bhavya upazama samyagdRSTi aura upazAnta kaSAya upazAnta kaSAya aura manuSya upazAnta krodha aura kSAyika samyagdRSTi upazAnta kaSAya aura avadhijJAnI upazama samyagdRSTi aura jIva kSAyika samyagdRSTi aura kSINakaSAya aura nR kSAyika samyagdRSTi aura upazAnta veda kSINa pAyI aura matijJAnI kSINa moha aura bhavya saMyata aura adhimAnI saMta aura manuSya saMyata aura upazAnta kaSAya saMpatAsaMyata aura kSAyika samyagdRSTi apramatta saMyata aura jIva jIva aura bhavya jIva aura krodhI bhavya aura upazAnta kaSAya bhavya aura kSINa kaSAya saMta aura bha vivaraNa upazAnta moha aura kSAyika samyagdRSTi manuSya upazAnta krodha aura vAgyogI manuSya upazAntamoha aura jIva manuSya kSINakaSAya aura butajJAnI manuSya kSAyika samyaSTi aura jo manuSya manoyogI aura jIva upazAntamAna kSAyika samyagdRSTi aura kAyayogI upazAnya medAra aura bhavya upazAntamAna matijJAnI aura jIva kSINamoha paMcendriya aura bhavya
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanniveza sapta bhaMgI 3. catuH saMyogI - bhaMga nirdeza vivaraNa aupa+kSA+kSayo+pAri. | upazAnta lobha kSAyika samyagdRSTi paJcendriya aura jIva 2 auda.+kSA, +kSayo+pAri. manuSya kSINakaSAya matijJAnI aura bhavya 3/ auda. + aupa+ kSayo+ pAri manuSya upazAnta veda zrutajJAnI aura jIva 4 auda, + aupa+kSA.+pAri manuSya upazAntarAgakSAyika samya gdRSTi aura jIva 6 auda.+aupa+kSA.+kSayo. manuSya upazAnta moha kSAyika samyagdRSTi aura avadhijJAnI itanA hai ki yahA~ 16 kI bajAya / upavAsoMse prArambha krnaa| eka mAraha se 1 taka aura isase Age 3 bAra 8 se 1 taka-eka hAni kramase kula 153 upavAsa kre| bIcake 33 sthAnoM meM eka-eka pAraNA kre| jaghanya-ha.pu./34/88 kramazaH 5.4.3,2,194.3,2.1.4,3,2,1, 4.3, 2.1 ika prakAra 45 upavAsa kre| bIcake 17 sthAnoM meM eka-eka pAraNA kare / tathA tInoM hI vidhiyoM meM namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| (batavidhAna sNgrh/16)| sapta godAvara-bharatakSetrastha Arya khaNDakI nadI-de. manuSya/4 / sapta tasva-de, tattva / saptatikA-3 pariziSTa / saptatikA cUrNI-de. cUrNI saptapArA-bharata kSetrastha Arya khaNDakI nadI-de. manuSya/4 / saptabhaMgI-praznakArake praznavaza anekAnta svarUpa vastuke pratipAdanake sAta hI bhaMga hote haiN| na to prazna sAtase hIna yA adhika ho sakate haiM aura na ye bhaMga ho / udAharaNArtha-1. jIva cetana svarUpa ho hai, 2 zarIra svarUpa bilakula nahIM; 3 kyoMki svalakSaNarUpa astitva parakI nivRttike binA aura parako nivRtti sva lakSaNake astittvake binA ho nahIM sakatI hai; 4 pRthaka yA kamase kahe gaye ye svase astitva aura parase nAstitva rUpa donoM dharma vastumeM yugapat siddha honese vaha avaktavya hai; 5 avaktavya hote hue bhI vaha svasvarUpase sata hai; avaktavya hote hue bhI vaha parase sadA vyAvRtta hI hai; 7 aura isa prakAra vaha astitva, nAstitva, va avaktavya ina tIna dharmoke abheda svarUpa hai / isa avaktavyako vaktavya banAneke lie ina sAta bAtoMkA kramase kathana karate hue pratyeka vAkyake sAtha kathaMcita vAcaka 'syAva' zabdakA prayoga karate haiM jisake kAraNa anukta bhI zeSa chaha bAtoMkA saMgraha ho jAtA hai, aura sAtha hI pratyeka apekSAke avadhAraNArtha evakAra kA bhI / syAt zabda sahita kathana hone ke kAraNa yaha paddhati syAdvAda kahalAtI hai| - 4.paMca bhAva saMyogI auda.+aupa.+kSA,+kSayo.+ pAri-manuSya upazAntamoha kSAyika samyagdRSTi paMcendriya jIva / sanniveza-dha. 13/11.63/336/2 viSayAdhipasya avasthAnaM saMni veshH|- dezake svAmIke rahaneke sthAnakA nAma sanniveza hai| sannIrA-bharata kSetrastha madhya Arya khaNDakI eka nadI-de. mnussy/4| sanmati-1.bhagavAna mahAvIrakA apara nAma thA-de. mahAvIraH 2. dvitIya kulakara the-de. zalAkA puruSa/8 | sanmati kIti-samati kItikA aparanAma thA-de. sumtikiirti| sammatisUtra-AcArya siddhasaina divAkara (vi.625) dvArA racita' tattvArtha viSayaka saMskRta bhASAbaddha grantha / yaha digambara va zvetAmbara donoM ko mAnya hai| digambarAcAryoMne apane granthoM meM usakI gAthAe~ apanI bAtakI puSTike artha pramANa rUpase uddhRta kI haiM---yathA ka. pA. 1/1-20/gA, 134-144/351-360 / isapara zvetAmbarAcArya zrI abhayadeva sUri (I. za. 10) ne eka TIkA likhI hai| saMnyAsa maraNa-de, shlekhnaa| (tii./2/212| sapayo-de, pUjA/1/1 yAga, yajJa, kratu, pUjA, saparyA, ijyA, adhvara, makha, maha yaha saba pUjAvidhike nAma haiN| saptaRSi-pa. pu./12/zloka saM. prabhApura nagarake rAjA zrI nandanake sAta putra the-suramanyu, zrImanyu, zrInicaya, sarva mundara, jayavAn, vinayalAlasa, aura jayamitra / (2-3.) prItikara mahArAjake kevalajJAnake avasarapara devoMke Agamanase pratibodhako prApta hue tathA pitA sahita sAtoMne dIkSA le lI (5-6 ) / uttama tapake kAraNa sAtoM bhAI saptaRSi kahalAye (7) / unake prabhAvase hI mathurA nagarI meM camarendra yakSa dvArA prasArita mahAmArI roga naSTa huA thaa| sapta RSi pUjA-de. pUjA / sapta kubha-ha. pu./14/10 isakI vidhi tIna prakAra kahI gayI hai uttama, madhyama va jaghanya / vidhi-1. uttama-kramazaH 16,15,14,13, 12.11.10,6,6,7,615,4.3.2.1915,14,13.12,11,10,6,8,7,6504, 3,2,1, 15,14,13.12.11.10,68,7,6,5,4.3.2.1, 15.14,13.12 11.10.6.8.7.6.5.4,3.2.1- isa prakAra eka hAnikramase eka bAra 16 se1taka aura isase Age 3 bAra 15 se eka taka kula 466 upavAsa kare / bIcake (1) vAle 61 sthAnoM meM sarvatra eka eka pAraNA kre| 2. madhyama-ha./34/86 sarvavidhi uparokta hI prakAra hai| antara saptamaMgI nirdeza saptabhaMgIkA lkssnn| saptabhaMgoMke nAma nirdesh| sAtoM bhaMgoMke pRthak-pRthak lakSaNa / bhaMga sAta hI ho sakate haiM hInAdhika nhiiN| do yA tIna hI bhaMga mUla haiN| sAta bhaMgImeM syAtkArakI AvazyakatA -de. syAdvAda/5 saptabhaMgImeM evakArakI AvazyakatA - de. ekAnta/2 / sApekSa hI sAtoM bhaMga samyak haiM nirapekSa nahIM -de. ny/II/7| syAtkArako prayoga kara denepara anya aMgoMkI kyA aavshyktaa| saptabhaMgokA prayojana -de. anekaant/3|| pramANa naya saptabhaMgI nirdeza pramANa vanaya saptabhaMgIke lakSaNa va udAharaNa / pramANa va naya saptabhaMgI sambandhI vizeSa vicAra -de. sakalAdeza va vikalAdeza / pramANa saptabhaMgImeM hetu| pramANa va naya saptabhaMgImeM antara / bhA04-40 jainendra siddhAnta koza
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 314 1. saptabhaMgI nirdeza Snsna.com * now 1. saptabhaMgI nirdeza 1. saptabhaMgIkA lakSaNa rA. vA./2/6/5/33/15 ekasmin vastuni praznavazAda dRSTeneSTena ca pramANenAvirudrA vidhipratiSedhavikalpanA saptabhaMgI bijnyeyaa| - praznake anusAra eka vastumeM pramANase aviruddha vidhi pratiSedha dharmoMkI kalpanA saptabhaMgI hai / ( sa. m./23/278/8)| paM.kA./tA. vR./14/30/15 para uddhRta-ekasminnavirodhena prmaannnyvaakytH| sadAdikalpanA yA ca saptabhaGgIti sA mtaa| -pramANa vAkyase athavA naya vAkyase, eka hI vastumeM avirodha rUpase jo sat asat Adi dharmakI kalpanA kI jAtI hai use saptabhaMgI kahate haiN| nyA. dI./3/682/127/3 saptAno bhaGgAnAM samAhAraH saptabhaGgIti / - sapta'bhagoMke samUhako saptabhaMgI kahate haiM (s.bh.t./1/10)| sa.bha.ta/3/1 prAznikapraznajJAnaprayojyatve sati, ekavastuvizeSyakAviruddhavidhipratiSedhAtmakadharmaprakArakabodhajanakasaptavAkyaparyAptasamudAyatvam / =praznakartAka praznajJAnakA prayojya rahate, eka padArtha vizeSyaka aviruddha vidhi pratiSedha rUpa nAnA dharma prakAraka bodhajanaka sapta vAkya paryApta samudAyatA ( saptabhaMgI hai)| sapta bhaMgoMmeM pramANa va nayakA vibhAjana yukta nahIM naya saptabhaMgImeM hetu| aneka prakArase saptamaMgI prayoga ekAnta va anekAntakI apekSA / svapara catuSTayakI apekssaa| virodhI dharmoM kI apekSA -de. sptbhNgii//7|| sAmAnya vizeSakI apekSA nayoMkI apekssaa| anantoM saptabhaMgiyoMkI smaantaa| asti nAsti bhaMga nirdeza vastukI siddhimeM ina donoMkA pradhAna sthaan| donoM meM avinAbhAvI apekssaa| 3 donoMkI sApekSatAmeM hetu / nAstitvabhaMgakI siddhi meM hetu| nAstitva vastukA dharma hai tathA tadgata zaMkA / ubhayAtmaka tRtIya bhaMgakI siddhi hetu|' aneka prakArase astitva nAstitva prayoga svapara dravyaguNa paryAyakI apekssaa| strapara kSetrakI apekssaa| strapara kAlakI apekssaa| | svapara bhAvakI apekssaa| vastuke sAmAnya vizeSa dharmoM kI apekssaa| nayoMkI apekssaa| virodhI dharmoM meM / * vastumeM aneka virodhI dharma yugala tathA unameM | kathaMcit avirodh| -de. anekAnta/4,5 / * AkAza kusumAdi abhAvAtmaka vastuoMkA kathaMcit vidhi niSedha / -de. asada / kAlAdikI apekSA vastumeM bhedAbheda / mokSamArgako apekssaa| avaktavya bhaMga nirdeza yugapat aneka artha kahanekI asamarthatA / vaha sarvathA avaktavya nhiiN| kAlAdikI apekSA vastu dharma avaktavya hai| sarvathA avaktavya kahanA mithyA hai| vaktavya va avaktavyakA samanvaya / zabdakI vaktavyatA tathA vAcya vaacktaa| -de. aagm/4| * vastumeM sakSama kSetrAdikI apekSA svapara vibhaag| . -de. anekaant/4/7|| zuddha nizcaya naya avAcya hai| -de. naya/V|2/2 / sUkSma paryAya avAcya haiN| -de. pryaay/3/1| 2. saptamaMgoMke nAma nirdeza paM.kA./mU./14 siya asthi Natthi uhaya avvattavvaM puNo ya tattidarya / davvaM khu sattabhaMgaM AdezavaseNa saMbhavadi / 14 / Adeza (kathana) ke vaza dravya vAstavameM syAta-asti, syAva nAsti, syAt astinAsti, syAta avaktavya aura avaktavyatA yukta tIna bhaMgavAlA (syAt asti avaktavya, syAt nAsti avaktavya, aura syAta asti-nAsti avaktavya) isa prakAra sAta bhaMgavAlA hai / 14 / (pra. sA./mU./ 115); (rA. vA./4/42/15/253/3 ); (syA. ma./23/278/ 11); (sN.bh.t./2/1)| na. ca. vR./252 sattaiva hu~ti bhaMgA pmaannnnydunnybhedjuttaavi| -pramANa saptabhaMgI meM, athavA naya saptabhaMgI meM, athavA durna ya saptabhaMgImeM sarvatra sAta hI bhaMga ho hai| sa. bhaM,ta./16/1 sa ca saptabhaMgI dvividhA-pramANasaptabhaMgI nayasaptabhaMgI ceti |-sptbhNgii do prakArakI hai-pramANa saptabhaMgI aura naya sptbhgii| 3. sAtoM bhaMgoMke pRthak-pRthak lakSaNa sa.bha.ta./pRSTha saM./pakti saM. tatra dharmAntarApratiSedhakarave sati vidhiviSayakabodhajanakavAkyaM prathamo bhnggH| sa ca syAdastyeva ghaTa iti vacanarUpaH / dharmAntarApratiSedhakatve sati pratiSedhaviSayakabodhajanakavAkyaM dvitIyo bhnggH| sa ca syAnnAstyeva ghaTa ityAkAraH (20/3) / ghaTaH syAdasti ca nAsti ceti tRtIyaH / ghaTAdirUpaikadhamivizeSyaka kramApitavidhipratiSedhaprakArakabodhajanakvAkyatvaM tallakSaNam / kramArpitasvarUpapararUpAdyapekSayAstinAstyAtmako ghaTa iti nirUpitaprAyam / sahArpitasvarUpapararUpAdivivakSAyAM syAdavAcyo ghaTa iti caturthaH / ghaTAdivizeSyakAvaktavyatvaprakArakabodhajanakavAkyatvaM tallakSaNaM (60/ 1) vyastaM dravyaM samastau sahArpitau dravyaparyAyAvAzritya syAdasti cAvaktavya eva ghaTa iti pnycmbhnggH| ghaTAdirUpai karmivizeSyakasattvaviziSTAvaktavyatvaprakArakabodhajanakavAkyatvaM tallakSaNam / tatra dravyArpaNAdastitvasya yugapada dravyaparyAyArpaNAdavaktavyatvasya ca vibakSitatvAt / (71/7) tathA vyastaM paryAyaM samastau dravyaparyAyo cAzritya sthAnAsti cAvaktavyo ghaTa iti SaSThaH / tallakSaNaM ca ghaTAdirUpaikadharmivizeSyakanAstitvaviziSTAvaktavyatvaprakArakabodhajanakavAkyatvam / evaM vyastau kramApitau samastau sahApitau ca dravyaparyAyAvAzritya syAdasti jainendra siddhAnta koza
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI : nAsti cAvata eva ghaTa iti saptamabhaGgaH / ghaTAdirUpaka vastuvizeyakasatvAsattvaviziSTAvaktavyatvaprakAraka bodhajanakavAkyatvaM tallakSaNam (72 / 1 ) / = 1 anya dharmokA niSedha na karake vidhi viSayaka bodha utpanna karanevAlA prathama bhaMga hai / vaha 'kathaMcita ghaTa hai' ityAdi bacana rUpa hai 2 dharmAntarakA niSedha na karake niSedha viSayaka bodhajanaka vAkya dvitIya bhaMga hai / 'kathaMcita ghaTa nahIM hai' ityAdi vacanarUpa usakA AkAra hai / ( 20/3) / 3. 'kisI apekSAse ghaTa hai kisI apekSAse nahIM hai' yaha tIsarA bhaMga hai / ghaTa Adi rUpa eka dharmI vizeSyavAlA tathA kamase yojita vidhi pratiSedhazeSa janaka vAkyasva, yaha tRtIya bhaMgakA lakSaNa hai / kramase arpita svarUpa pararUpa dravya AdikI apekSA asti nAsti Atmaka ghaTa hai| yaha viSaya nirUpita hai / 4. saha arpita svarUpa pararUpa AdikI vivakSA karanepara kisI apekSAse ghaTa avAcya hai yaha caturtha bhaMga hotA hai / ghaTAdi padArtha vizeSyaka aura avaktavya vizeSaNavAle bodha ( jJAna ) kA janaka vAkyatva, isakA lakSaNa hai / ( 60/1) 5. pRthak bhUta dravya aura milita dravya va paryAya inakA Azraya karake 'kathaM cita ghaTa avaktavya hai isa bhaMgakI pravRtti hotI hai / ghaTa AdirUpa dharmI vizeSyaka aura satva sahita avaktavya vizeSaNavAle jJAnakA janaka vAkyatva, yaha isakA lakSaNa hai| isa bhaMgameM dravyarUpase astitva, aura eka yugapat dravya va paryAya ko milAke yojana karanese avaktavyatvarUpa vivakSita hai / 6. aise hI pRthagabhUta paryAya aura milita vya va paryAyakA Azraya karake 'kisI apekSA se ghaTa nahIM hai tathA avaktavya hai' isa bhaMgakI pravRtti hotI hai / ghaTa Adi rUpa eka padArtha vizeSyaka aura asattva sahita avaktavyatva vizeSaNavAle jJAnakA janaka vAkyatva, isakA lakSaNa hai / 7. krama se yojita tathA yugapat yojita dravya tathA paryAyakA Azraya karake. 'kisI apekSAse sattva asattva sahita avaktavyatvakA Azraya ghaTa, isa saptama bhaMgakI pravRtti hotI hai / ghaTa Adi rUpa eka padArtha vizeSyaka aura sattva asattva sahita avaktavyastha vizeSaNavAle jJAnakA janaka vAkya isakA lakSaNa hai| ( aura bhI de, naya / I /5/2 ) 4. bhaMga sAta hI ho sakate haiM honAdhika nahIM rA. vA./4/42/12/253/0 para use bhaMgA se saM du bhavadi jassa jathA / vatthutti taM pauccadi sAmaNNavisesado niyada / = praznake vazase hI bhaMga hote haiN| kyoMki vastu sAmAnya aura vizeSa ubhaya dharmoM se yukta hai| zlo. vA./2/1/6/46-52 / 494 / 26 nanu ca pratiparyAyameka eva bhaGgaH pAcanasya na tu bhakteH paryAyazastu svayamaH sahasA ati nima riti ceta netatsAra praznamAviti vacanAt tasya sa pravRttI manizvasanti praznasya tu saptacA pravRttiH vastumpeyasya paryAyasyANiAmApasiddhiH / praznapratyeka paryAyakI apekSAse vacanakA bhaMga eka hI honA caahie| sAta bhaMga nahIM ho sakate, kyoMki eka arthakA sAta prakAra se kahanA azakya hai | paryAyavAcI sAta zabdoM karake ekakA nirUpaNa karoge to sAtakA niyama kaise rahA ! hajAroM bhaMgoMke samAhArakA niSedha bhI nahIM kara sakate ho ? uttara - yaha kathana sAra rahita hai| kyoMki, praznake vaza aisA pada DAlakara kahA hai / prazna sAta prakArase pravRtta ho rahA hai to usake uttara rUpa vacanako sAta-sAta prakArapanA yukta hI hai / aura yaha vastu eka paryAyake kathana karanepara anya pratiSedha, avaktavya Adi paryAyoM ke AkSepa kara lene se siddha hai| 1 - sa.bhaMta / para uddhRta zloka - bhaGgAssatyAdayastapta saMzayAssapta tadgatAH / sAta sapta syuH praznAstottarAbhyapi kacit paTa hai' ityAdi vAkya meM satva Adi sapta bhaMga isa hetuse haiM ki unameM sthiti 315 2. pramANa naya sa sabhaMgI nirdeza 9 saMzaya bhI sapta hai aura saMzaya ke lie jijJAsAoMke bheda bhI saha haiM, aura jijJAsAoMke bhedase hI rUpta prakAra ke prazna tathA uttara bhI haiN| (sthA. ma. / 22/202/14.97); (sa. maM. u/4/0)| 18/9) 1 5. do yA tIna hI bhaMga mUla syA. ma. / 24 / 206 / 12 amISAmeva trayANAM ( asti nAsti avaktakyAnAM guruvaravAcca saMyogatvenAmIvAyAditi / kyoMki Adike ( asti, nAsti va avaktavya ye ) tIna bhaMga hI mukhya bhaMga haiM, zeSa bhaMga inhIM tInoMke saMyoga banate haiM, ataeva unakA inhIM meM antarbhAva ho jAtA hai / sa.bha. u/05/6 ityeva siddha uttare ca bhA evameva yojayitavyAH / - isa rIti se mUlabhUta ( asti nAsti ) do bhaMgakI siddhi honese uttara bhaMgoMkI yojanA karanI caahie| 6. syAtkArakA prayoga kara dene para anya aMgoMkI kyA AvazyakatA rA. mA. / 4/42/14/2/3/13/20 yadyayamanekAntArthastenaiva sarvasyopAdAnAt itareSAM padAnAmAnarthakyaM prasajyate, naiSa doSaH sAmAnyenopAdAne'pi vizeSAvinA vizeSo'nuprayoktavyaH // 13 // syAda styeva jIvaH ityanenaiva sakaz2Adezena jIvadravyagatAnAM sarveSAM dharmANa saMgrahAt itareSAM bhaGgAnAmAnarthakyamAsajati naiSa doSaH : guNaprAdhAnyavyavasthAvizeSapratipAdanArthasya sarveSAM bhajJAna prayogo'vA 7 rana-yadi isa 'syAt' zabda anekAntArthakA yotana ho jAtA hai. to itara padoM ke prayogakA kyA artha hai ? aisA prasaMga AtA hai| uttaraisameM koI doSa nahIM hai; kyoMki sAmAnyatayA anekAntakA dyotana ho jAnepara bhI, vizeSArthI vizeSa zabdakA prayoga karate haiN| praznayadi sthAta astyeva jIvaH' yaha vAkya sakalAdezI hai to isI se jIva dravya ke sabhI dharmokA saMgraha ho hI jAtA hai, to AAgeke bhaMga nirarthaka haiM uttara gauNa aura mukhya sabhI gA~kI sArthakatA hai| - 2. pramANa naya saptabhaMgI nirdeza 1. pramANa va naya saptabhaMgIke lakSaNa va udAharaNa 1 rA. bA./4/45/15/223 / 2 samAveza AvezavAda sabhI pratipadaM veditavyAM / tadyathA - syAdastyeva jIvaH, syAnnAstyeva jIvaH, syAdavaktavya eva jIvaH syAdasti ca nAsti ca syAdasti cAvaktavyazca, syAnnAsti cAvaktavyazca syAdarita ca nAsti cAvaktavyazca ityAdi / syAdasrayeya jIva ityetasmin vAkye jIvazabdo vyavacanaH vizeSyatvAta astIti guNavacano vizeSaNatvAta / tayossAmAnyAryAvina vizeSaNavizeSyasaMbandhAvadyotanArtha .. evakAraH / rA. vA./4/42/17/260/22 tatrApi vikalAdeze tathA Adezavazena saptabhaGgI mI veditavyA... tadyathA sarvasAmAnyAdiSu dravyAthavizeSu kenacidupalabhyamAnatvAdasyAdastyevAtmeti prathamo vi ** zeSabhaGgeSvapi vinasitAMzamAtrarUpaNAyAm itareSvodAsInyena kAdezamA yojyA 1. isa salAdezameM pratyeka dharmakI apekSA saptabhaMgI hotI haiM / 1. syAt astyeva jIvaH 2. syAt nAstyeva jIvaH, 3. syAt avaktavya eva jIvaH, 4. rayAt asti ca nAsti ca 5 syAt asti ca avaktavyazca 6 syAt nAsti ca avaktavyazca 7 syAt asti nAsti ca avaktavyazca / ... ... 'syAt' 'astyeva jIvaH ' isa vAkya meM jIva zabda vizeSya hai dravyavAcI hai aura asti zabda viSaya hai guNavAcI hai uname vizeSaNavizeSyabhAva dyotanake lie 'eva' kA prayoga hai| 2 vikalAdeza meM bhI sapta jainendra siddhAnta koza
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 2. pramANa naya saptabhaMgI nirdeza bhaMgI hotI hai ... yathA-sarva sAmAnya Adi kisI eka dravyArtha dRSTise 'syAdastyeva AtmA' yaha pahalA vikalAdeza hai |....."isii taraha anya dharmoM meM bhI sva vivakSita dharmakI pradhAnatA hotI hai aura anya dharmoM ke prati udAsInatA; na to unakA vidhAna hI hotA hai aura na pratiSedha ho| ka. pA. 1/1, 13-14/170/201/2 syAdasti syAnnAsti syAdavaktavyaH syAdasti ca nAsti ca syAdasti cAvaktavyazca syAnnAsti cAvaktavyazca syAdasti ca nAsti cAvaktavyazca ghaTa iti saptApi sakalAdezaH |...essH sakalAdezaH pramANAdhInaH pramANAyattaH pramANavyapAzrayaH pramANajanita iti yAvat / ka. pA. 1/1, 13-14/6171/203/6 astyeva nAstyeva avaktavya eva asti nAstyeva astyavaktavya eva nAstyavaktavya eva asti nAstyavaktavya eva ghaTa iti viklaadeshH| ... ayaM ca vikalAdezo nayAdhInaH nayAyattaH nayavazAdutpadyata iti yAvat / =1. kathaM cit ghaTa hai, kathaMcita ghaTa nahIM hai. kathaM cin ghaTa avaktavya hai, kathaMcita ghaTa hai aura nahIM hai, kathaMcita ghaTa hai aura avaktavya hai, kartha cit ghaTa nahIM hai aura avaktavya hai, kathaMcita ghaTa hai nahIM hai aura avaktavya hai, isa prakAra ye sAtoM bhaMga sakalAdeza kahe jAte haiN| yaha sakalAdeza pramANAdhIna hai arthAt pramANake vazIbhUta haiM, pramANAzrita hai yA pramANajanita hai aisA jAnanA caahie| 2. ghaTa hai hI, ghaTa nahIM hI hai, ghaTa avaktavya rUpa hai, ghaTa hai hI aura nahIM hI hai, ghaTa hai hI aura avaktavya hI hai, ghaTa nahIM hI hai aura avaktavya hI hai. ghaTa hai hI nahIM hI hai aura avaktavya rUpa hai, isa prakAra yaha vikalAdeza hai| ...yaha vikalAdeza nayAdhIna hai, nayake vazIbhUta hai yA nayase utpanna hotA hai| dha. 6/4.145/165/4 sakalAdezaH.. syAdastItyAdi.. pramANanibandhanatvAta syAcchabdena sUcitAzeSapradhAnIbhUtadharmatvAt / ...... vikalAdeza astItyAdiH..nayotpannatvAt / dha.6/4,1.45/183/7 syAdasti, syAnnAsti, syAdavaktavyam, syAdasti ca nAsti ca, syAdasti cAvaktavyaM ca, syAnnAsti cAvaktavyaM ca. syAdasti ca nAsti cAvaktavyaM ca iti etAni sapta sunayavAkyAni pradhAnIkRta kdhrmtvaat| -1. 'kathaMcita hai' ityAdi sAta bhaMgoMkA nAma sakalAdeza hai, kyoMki pramANa nimittaka honeke kAraNa isake dvArA 'syAt' zabdase samasta apradhAnabhUta dharmoM kI sUcanA kI jAtI hai|...'asti' arthAt hai ityAdi sAta vAkyoMkA nAma vikalAdeza hai, kyoMki ve nayoMse utpanna hote haiN| 2. kacit hai, kathaMcit nahIM hai, kathaM cit abaktavya hai, kathaMcita hai aura nahIM hai, kathaMcita hai aura avaktavya hai, kathaMcita nahIM hai aura abaktavya hai, kathaMcita hai aura nahIM hai aura avaktavya hai, isa prakAra ye sAta sunaya vAkya haiM, kyoMki ve eka dharmako pradhAna karate haiM / na. ca.zruta./62/11 pramANavAkyaM yathA syAdasti syAInAsti...AdayaH / nayavAkyaM yathA astyeva svadravyAdigrAhakanayena / nAstyeva prdrvyaadigraahknyen| ( ityAdi) svabhAvAnAM naye yojanikAmAha / - pramANa vAkya nimna prakAra hai-jaise kathaMcita hai, kathaM cit nahIM hai| ...ityAdi pramANa kI yojanA hai| nayavAkya nimna prakAra haiM jaise-svadravyAdigrAhaka nayako apekSAse bhAvarUpa hI hai| paradravyAdigrAhaka nayakI apekSAse abhAvarUpa hI hai...( isI prakAra anya bhaMga bhI lagA lene cAhie ) svabhAvoMkI nayoM meM yojanA batalAte haiN| ( vaha uparokta prakAra lagA lenI caahie)| ( na. ca. vR /252-255 ) / paM. kA./tA. vR./14/12/11 sUkSmavyAkhyAnavivakSAyAM punaH sadekanityAdidharmeSu madhye ekaikadharme niruddha saptabhaGgA vaktavyAH / kathamiti cet / syAdasti syAntAsti / - sUkSma vyAkhyAnakI vivakSAmeM sat, eka nityAdi Adi eka-eka dharmako lekara saptabhaMga kahane caahie| jaise-syAt asti, syAt nAsti, ... ( ityAdi isI prakAra anya bhaMgoM kI yojanA karanI cAhie ) / pra. sA./115/pR./paM. nayasaptabhaGgI vistArayati syAdastyeva 'syAnnAstyeva (169/10) pUrva paJcAstikAye syAdastItyAdipramANavAkyena pramANasaptabhaGgI vyAkhyAtA, atra tu syAdastyeva yadevakAragrahaNaM tannayasaptabhaGgIjJApanArthamiti bhAvArthaH / 16 / 14 / - naya saptabhaGgI kahate haiM-yathA-'syAdastyeva' arthAt kathaMcit jIva hai hI, kathaMcit jIva nahIM hI hai| ityAdi / pahale paJcAstikAya granthameM 'katha cit hai' ityAdi pramANa vAkyase pramANa sapta bhaMgI vyAkhyAna kI gyii| aura yahA~para jo 'kathaMcita hai hI 'isameM jo evakArakA grahaNa kiyA hai vaha naya saptabhaMga ke jJAna karAneke lie kiyA gayA hai| nyA. dI./3/12/126-127 dravyAthikanayAbhiprAyeNa suvarNa syAdekameva, paryAyAthikanayAbhiprAyeNa syAdanekameva / ... saiSA nayaviniyogaparipATI saptabhaGgItyucyate / dravyArthika nayake abhiprAyase sonA kathaMcita ekarUpa hai, paryAyArthika nayake abhiprAyase kathaMcita aneka rUpa hai / ... ityAdi nayoMke kathana karanekI isa zailIko hI saptabhaMgI kahate haiN| 2. pramANa saptamaMgImeM hetu rA. vA./4/42/15/pR.saM./paM. saM. jIvaH syAdasti syAnnAstIti / ataH dravyArthikaH paryAyAdhikamAtmasAtkurvan vyAhiyate, paryAyArthiko'pi dravyArthikamiti ubhAvapi imo sakalAdezau ( 257/8) / tAbhyAmeva krameNAbhidhitsAyAM tathaiva vastusakalasvarUpasaMgrahAta caturtho'pi vikalpasakalAdezaH ( 258020) tataH syAdasti cAvaktavyazca jIva. / ayamapi sklaadeshH| aMzAbhedavivakSAyAm ekAMzamukhena sakalasaMgrahAta ( 256/27) yazca vastutvena sanniti dravyAthAMzaH yazca tatpratiyoginAvastutvenAsanniti paryAyAMzaH, tAbhyAM yugapadabhedavivakSAyA avaktavya iti dvitiiyo'shH| tasmAnAsti caavktvyshcaatmaa| ayamapi sakalAdezaH zeSavAggocarasvarUpasamUhasyAvinAbhAvAt tatra vAntarbhUtasya syAcchabdena dyotitatvAta ( 260/1) saptamo vikalpaH caturbhirAtmabhiH vyaMzaH / dravyA vizeSa kaMcidAzrityAstitvaM paryAyavizeSaM ca kaMcidAzritya nAstitvamiti samucitarUpaM bhavati, dvayorapi prAdhAnyena vivakSitattvAt / dravyaparyAyavizeSeNa ca kenacit dravyaparyAyasAmAnyena ca kenacit yugapadavaktavyaH iti tRtiiyo'shH| tataH syAdasti ca nAsti cAvaktavyazca aatmaa| ayamapi sklaadeshH| yataH sarvAn dravyArthAn dravyamityabhedAdeka dravyArthaM manyate / sarvAn paryAyAzca paryAyajAtyabhedAdekaM paryAyArtham / ato vivakSitavastujAtyabhedAta kRtsnaM vastu ekadravyArthAbhinnam ekaparyAyAbhedopacaritaM vA ekamiti sakalasaMgrahAta (260/ 5) / jIva syAdasti aura syAnAstirUpa hai| inameM dravyArthika paryAyarthikako tathA paryAyAthika dravyArthikako apane antarbhUta karake vyApAra karatA hai, ataH donoM hI bhaMga sakalAdezI haiM (257/8) / ( avaktavya bheda-de, saptabhaMgI/6) jaba donoM dharmokI kramazaH mukhya rUpase vivakSA hotI hai taba unake dvArA samasta vastukA grahaNa honese cauthA bhI bhAga sakalAdezI hotA hai ( 258/20) jIva syAt asti aura avaktavya hai, yaha bhI vivakSAse akhaNDa vastuko saMgraha karaneke kAraNa sakalAdeza hai kyoMki isane eka aMza rUpase samasta vastuko grahaNa kiyA hai (256/27)jo vastutvena'sada hai dravyAMza vahI tathA jo avastutvena asada hai vahI paryAyAMza hai| ina donoMkI yugapata abheda vivakSAmeM vastu avaktavya hai yaha dUsarA aMza hai| isa taraha AtmA nAsti avaktavya hai yaha bhI sakalAdeza hai kyoMki vivakSita dharmarUpase akhaNDa bastuko grahaNa karatA hai| (260/1) sAtavA~ bhaMga cAra svarUpoMse tIna aMzavAlA hai| kisI dravyArtha vizeSakI apekSA astitva kisI paryAya vizeSakI apekSA nAritatva hai| tathA kisI jainendra siddhAnta koza
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 317 3. aneka prakArase saptabhaMgI prayoga iti vaktuM yukta siddhAntavirodhAt / -tIna (prathama, dvitIya tathA caturtha bhaMga) hI naya vAkya haiM aura cAra (tRtIya, paMcama, SaSTa, saptama bhaMga) hI pramANa vAkya haiM, aisA nahIM kaha sakate kyoMki siddhAntase virodha AtA hai| 5. naya saptabhaMgImeM hetu de. saptabhaMgI/2/1 meM gha.VE 'syAd asti' Adi ye sAta vAkya sunaya bAkya haiM, kyoMki ve eka dharmako viSaya karate haiN| paM. gha./pU./682,688,686 yadanekAMzagrAhakamiha pramANaM na prtyniiktyaa| pratyuta maitrIbhAvAditi nayabhedAdadaH prabhinnaM syAt / 682 sa yathAsti ca nAstIti ca krameNa yugapacca vaanyorbhaavH| api vA vaktavyamidaM nayo vikalpAnatikramAdeva 688 / tatrAsti ca nAsti samaM bhaGgasyAsyaikadharmatA niyamAt / na punaH pramANamiva kila viruddhadharmadvayAdhirUDhatvam / 686 / -pramANa aneka aMzoMko grahaNa karanevAlA paraspara virodhIpanese nahIM kahA gayA hai kintu sApekSa bhAvase kahA gayA hai| isalie saMyogI bhaMgAtmaka nayoMke bhedase bhinna hai 682 (nayavikalpAtmaka haiM ) jaise vikalpakA ullaMghana nahIM karanese hI kramapUrvaka asti aura nAsti, astinAstikrama pUrvaka eka sAtha kahanA yaha bhaMga tathA yaha avaktavya bhaMga bhI naya hai / 688 / una bhaMgoM meM-se nizcaya karake eka sAtha asti aura nAsti mile hue eka bhaMgako niyamase eka dharmapanA hai kintu pramANakI taraha viruddha do dharmoko viSaya karanevAlA nahIM hai| dravyaparyAya vizeSa, aura dravya paryAya sAmAnyakI yugapata vivakSAmeM vahI abaktavya bhI ho jAtA hai| isa taraha asti nAsti avaktavya bhaMga bana jAtA hai| yaha bhI sakalAdeza hai| sarvadravyoMko dravya jAtikI apekSAse eka kahA jAtA hai, tathA sarva paryAyoMko paryAya jAtikI apekSAse eka kahA jAtA hai| kyoMki isane vivakSita dharmarUpase akhaNDa samasta vastukA grahaNa kiyA hai| dha.4/1,4,1/145/1 davapajjavaThThiyaNae aNavalaMbiya khnnovaayaabhaavaado| jadi evaM. to pamANavakkassa abhAvo pasajjade idi butte, hodu NAma abhAvo, guNappahANabhAvamaMtareNa khnnovaayaabhaatraado| adhavA, pamANuppAidaM vayaNaM pamANavakkamuvayAreNa buccde| -dravyArthika aura paryAyAthika nayoMke avalambana kiye binA vastu svarUpake kathana karaneke upAyakA abhAva hai| prazna-yadi aisA hai to pramANa vAkyakA abhAva prApta hotA hai| uttara-bhale hI pramANa vAkyakA abhAva ho jAve, kyoMki, gauNatA aura pradhAnatAke binA vastu svarUpake kathana karaneke upAyakA bhI abhAva hai| athavA pramANase utpAdita vacanako upacArase pramANa vAkya kahate haiM / 3. pramANa va naya saptabhaMgImeM antara syA. ma./28/308/4 saditi ullekhanAta nyH| sa hi 'asti ghaTaH' iti ghaTe svAbhimatamastitvadharma prasAdhayan zeSadharmeSu gaja nimilikaamaalmbte| na cAsya durna yatvam / dharmAntarAtiraskArAt / na ca pramANatvam / syAcchabdena alAbchitatvAt / syAtsaditi 'syAtkaMthacita sada vastu' iti pramANam / pramANatvaM cAsya dRSTe yAbAdhitatvAi vipakSe bAdhakasabhAvAcca / sarvaM hi vastu svarUpeNa sat pararUpeNa cAsada iti asakRduktam / saditi diGmAtradarzanArtham / anayA dizA asattvanityatvAnityatvavaktavyatvasAmAnyavizeSAdi api boddhavyam / -1. kisI vastumeM apane iSTa dharmako siddha karate hue anya dharmoM meM udAsIna hokara vastuke vivecana karaneko naya kahate haiM-jaise 'yaha ghaTa hai| nayameM durna yakI taraha eka dharma ke atirikta anya dharmokA niSedha nahIM kiyA jAtA, isalie nayako durna ya nahIM kahA jA sktaa| tathA nayameM syAta zabdakA prayoga na honese ise pramANa bhI nahIM kaha skte| 2. vastuke nAnA dRSTiyoMkI apekSA kathaM cit satarUpa vivecana karaneko pramANa kahate haiM. jaise 'ghaTa kathaMcit sat hai| pratyakSa aura anumAnase abAdhita honese aura vipakSakA bAdhaka honese ise pramANa kahate haiN| pratyeka vastu apane svabhAvase sata aura dUsare svabhAvase asat hai, yaha pahale kahA jA cukA hai| yahA~ vastuke eka sava dharmako kahA gayA hai| isI prakAra asada, nitya, anitya, vaktavya, avaktavya, sAmAnya, vizeSa Adi aneka dharma samajhane caahie| syA, ma./28/321/1 syAcchannalAJchitAnAM nayAnAmeva pramANavyapadeza bhAktvAva / -naya vAkyoM meM syAt zabda lagAkara bolanevAleko pramANa kahate haiN| paM.kA./tA, vR/11/32/16 spAdasti dravyamiti paThanena vacanena pramANasaptabhaGgI jnyaayte| kathamiti cet / syAdastoti sakalavastugrAhaka. svAttramANavAkyaM syAdastyeva dravyamiti vastvekadezagrAhakatvAnnayana vAkyam / -'dravya kathaMcita hai' aisA kahanepara pramANa saptabhaMgI jAnI jAtI hai kyoMki, 'kathaM cita hai' yaha vAkya sakala vastukA grAhaka hone ke kAraNa pramANa vAkya hai| 'dravya kathaM cita hai ho' aisA kahanepara yaha vastukA ekadeza grAhaka honese naya vAkya hai| de. vikalAdeza kevala dharmI viSayaka bodhajanaka vAkya sakalAdeza, tathA kevala dharma viSayaka bodhajanaka vAkya naya hai aisA nahIM kahA jA sakatA kyoM ki dharmI aura dharma donoM svatantra rUpase nahIM rahate haiN| 4. saptamaMgoMmeM pramANa va nayakA vibhAga yukta nahIM sa. bha. ta/R/hana ca vINyeva nayavAsyAni catvAryatra pramANavAkyAni 3. aneka prakArase saptabhaMgI prayoga 1. ekAnta va anekAntakI apekSA rA. vA./04/6/35/17-22 anekAnte tadabhAvAdavyAptiriti ceta; na; tatrApi tadupapatteH |6|...syaadekaantH syAdanekAntaH iti / tatkathamiti cetaH / -prazna-anekAntameM saptabhaMgIkA abhAva honese 'saptabhaMgIkI yojanA sarvatra hotI hai| isa niyamakA abhAva ho jaayegaa| uttara-aisA nahIM hai, anekAntameM bhI saptabhaMgIkI yojanA hotI hai| ...yathA-'syAdekAntaH', syaadnekaantH...ityaadi'| kyoMki (yadi anekAnta anekAnta hI hove to ekAntakA abhAva honese anekAntakA abhAva ho jAvegA aura yadi ekAnta hI hove to usake avinAbhAvi zeSa dharmoMkA lobha honese saba lopa ho jaavegaa| (de. anekaant/2/5)| sa.bha../75/1 samyagekAntasamyaganekAntAvAzritya pramANanayArpaNAbhedAta, syAdekAntaH syAdanekAntaH...saptabhaGgI yojyA / tatra nayArpaNAdekAnto bhavati, ekadharmagocaratvAnnayasya / pramANAdanekAnto bhavati, azeSadharmanizca yAtmakatvAtpramANasya / - samyagekAnta aura samyaganekAntakA Azraya lekara pramANa tathA nayake bhedakI yojanAse kisI apekSAse ekAnta, kisI apekSAse anekAnta.. (aadi)| isa rItise saptabhaMgIkI yojanA karanI caahie| usameM nayakI yojanAse ekAnta pakSa siddha hotA hai, kyoMki naya eka dharmako viSaya karatA hai| aura pramANa kI yojanAse anekAnta siddha hotA hai, kyoMki pramANa sampUrNa dharmoM ko viSaya karatA hai| 2. sva-para catuSTayakI apekSA paM. kA./ta. pra./14 tatra svadravyakSetrakAlabhArAdiSTamasti dravyaM, paradravyakSetrakAlabhArAdiSTaM nAsti dravyaM...iti |n caitadanupapannamaH sarvasya vastunaH svarUpAdinA azUnyatvAt, pararUpAdinA zUnyatvAta.. iti / - dravya svadravya kSetra kAla-bhAvase kathana kiyA jAnepara 'asti' hai| dravya paradravya-kSetra-kAla-bhAvase kathana kiyA jAnepara 'nAsti' hai.... jainendra siddhAnta koza
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI (Adi) yaha uparokta bAta yogya nahIM hai, kyoMki sarva vastu svarUpAdise azUnya haiM, pararUpAdise zUnya haiM... ( Adi ) | (pra.sA./ .pra./995) (. 2/4.1.45/293/4 ) aura bhI de na /1/5/2) 3. sAmAnya vizeSakI apekSA rA.vA./4/42/13/23-2562 me te sarvasAmAnyena tadabhAvena ca... AramI astIti sarvaprakArAnAzrayaNAdicchAmazAda kalpitena sarvasAmAnyena vastutvena astIti prathamaH / tatpratipakSeNAbhAvasAmAnyenAvastulena mAsyAtmA iti dvitIya: / ... viziSTa sAmAnyena tadabhAve ca yathAzrutvA zrutyupAsana AramanenAbhisaMbandhaH tatazcAramane aravAramA iti prathamaH yathAzrutamatiyogitvAt anAtmatvenaiva nAstyAtmA iti dvitIyaH / ...... viziSTasAmAnyena tadabhAvasAmAnyena ca yathAsutatvAt Atmatvene vAstIti prathamaH abhyupagamavirodhamA vasvantarAtmanA hiramudakajvalanaghaTapaTaguNakarmAdinA sarveNa prakAreNa sAmAnyo nAstIti dvitIyaH / viziSTasAmAnyena tadvizeSe ca AtmasAmAnyenAsyAtmA / AtmavizeSeNa manuSyatvena nAsti / ...... sAmAnyena viziSTasAmAnyena ca - avizeSarUpeNa dravyatvena astyAtmA / viziSTena sAmAnyena pratiyoginA nAtmatvena nAstyAtmA .....dravyasAmAnyena guNasAmAnyena ca vastunastathA tathA saMbhavAt to to vivakSA mAzritya vizeSarUpeNa dravyatvenAstyAtmA, tatpratiyoginAM vizeSarUpeNa guNatvena nAsyAtmA ......dharmasamudAyena sahapatirekeNa patrakArAne siddhAnAdidharma samudAya rUpeNAtmAritadva tirekeNa nAstyanupalabdheH / dharma sAmAnyasaMbandhena sadabhAvena ca guNarUpagata sAmAnyasaMbaMdhavinAyo yasya kasyacida dharmasya Azrama na asyAtmA na tu kasyacidapi dharmasyAzrayo na bhavatIti dharmasAmAnyAnAtvenAsyAtmA...dharmavizeSasaMbandhena tadabhAvena anekadharmaNo'nyatamadharmasaMbandhena dvipakSeNa vA vivakSAyAsa yathA astyAtmA nityatvena niravayavatvena cetanatvena vA teSAmevAnyatamadharmapratipakSeNa nAstyAtmA / sapta bhaMgIkA nirUpaNa isa prakAra hotA hai - 1. sarvasAmAnya aura tadabhAvase 'AtmA asti' yahA~ sabhI prakAra - ke avAntara bhedoMko vivakSA na rahanepara sarva vizeSa vyApI sammAtrakI dRSTise usameM 'asti' vyavahAra hotA hai aura usake pratipakSa abhAva sAmAnyase 'nAsti' vyavahAra hotA hai / 2. viziSTa sAmAnya aura tadabhAva se AtmA AtmatvarUpa viziSTa sAmAnyakI dRSTise 'asti' hai aura anAtmatva dRSTise 'nAsti' hai / ... 3. viziSTasAmAnya aura tadabhAva sAmAnyase / AtmA 'Atmatva' rUpase asti hai tathA pRthivI jala, paTa Adi saba prakAra se abhAva sAmAnya rUpase 'nAsti' hai / ... 4. viziSTa sAmAnya aura tdvishessse| AtmA 'Atmatva' rUpa se asti hai, aura Atma vizeSa 'manuSyarUpase' 'nAsti' hai / 5. sAmAnya aura viziSTa sAmAnyase / sAmAnya dRSTise dravyazva rUpase AtmA 'asti' hai aura viziSTa sAmAnya ke abhAvarUpa anAtmatva se 'nAsti' hai / 6. dravya sAmAnya aura guNa sAmAnyase / dravyatva rUpase AtmA 'asti' hai tathA pratiyogI guNako dRSTise 'nAsti' hai 7. dharmasamudAya aura tadvayatirekase / trikAla gocara aneka zakti tathA jJAnAdi dharma samudAya rUpase AtmA 'asti' hai / tathA tadabhAva rUpase nAsti hai / ...8 - dharma samudAya sambandha se aura udabhAvase / jJAnAdi guNoMke sAmAnya sambandha kI dRSTise AtmA 'asti' hai tathA kisI bhI samaya dharma sAmAnya sambandhakA abhAva nahIM hotA ataH tadabhAvakI dRSTise 'nAriya' hai... dharmavizeSa sambandha aura sadabhAvase kisI vivakSita dharma ke sambandhakI dRSTise AtmA 'asti' hai tathA usI ke abhAvarUpase 'nAsti' hai / jaise- AtmA nityatva yA cetanatva kisI amuka dharma sambandhase 'asti' hai aura vipakSI dharma se nAsti hai / sii.vaa./2/1/6/26/466/11)| , 4. asti nAsti bhaMga nirdeza syA. ma. / 23/282/7 yathA hi sadasatvAbhyAm evaM sAmAnya vizeSAbhyAmapi deva syAt tathAhi syAtsAmAnyas, syAha vize...... iti / na cAtra vidhiniSedhaprakArau na sta iti vAcyam / sAmAnyasya vidhirUpatvAda vizeSasya ca vyAvRttirUpatayA niSedhAtmakatvAt / athavA pratipakSazabdatvAd yadA sAmAnyasya prAdhAnyaM tadA tasya vidhirUpatA vizeSasya ca niSedharUpatA / yadA vizeSasya puraskArastadA tasya vidhirUpatA itarasya ca niSedharUpatA / jisa prakAra samva asa kI dRSTise sapta bhaMga hote haiM, usI taraha sAmAnya vizeSako apekSA se bhI syAt sAmAnya syAt vizeSa.....(Adi) sAta bhaMga hote haiN| prazna- sAmAnya vizeSako saptabhaMgI meM vidhi aura niSedha dharmoM kI kalpanA kaise bana sakatI hai 1 uttara- isameM vidhi niSedha dharmokI kalpanA bana sakatI hai| kyoMki sAmAnya vidhi rUpa hai, aura vizeSa vyavacchedaka honese niSedha rUpa hai| athavA sAmAnya aura vizeSa donoM paraspara viruddha haiM, ataeva jaba sAmAnyakI pradhAnatA hotI hai usa samaya sAmAnyake vidhirUpa honese vizeSa niSedha rUpa kahA jAtA hai, aura jaba vizeSakI pradhAnatA hotI hai, usa samaya vizeSake vidhirUpa honese sAmAnya niSedha rUpa kahA jAtA hai / 4. nayakI apekSA rA.vA./2/42/10/261/6 ete trayo'rthanayA ekaikAramakA saMyuktAzca sapta vAkprakArAn janayanti / tatrAdyaH saMgraha ekaH, dvitIyo vyavahAra ekaH, tRtIyaH saMgrahavyavahArAvavibhaktau caturtha: saMgrahavyavahArI samucitau, paJcamaH saMgrahaH saMgrahavyavahArau cAvibhaktau / SaSTho vyavahAraH saMgravyavahArI pAvibhaktI saptamaH saMgrahavyavahArI pracitI tI vibhaktI eSa khutre'pi yojyaH / ye tInoM (saMgraha vyavahAra RjusUtra ) arthanaya milakara tathA ekAkI rahakara sAta prakArake bhaMgoM ko utpanna karate haiN| pahalA saMgraha, dUsarA vyavahAra, tIsarA avibhakta (yugapat vivakSita saMgraha vyavahAra cauthA samucita (kamabhimata samudAya ) saMgraha vyavahAra, pA~cavA~ saMgraha aura avibhakta saMgraha vyavahAra chaThA vyavahAra aura avibhakta saMgraha vyavahAra tathA sAtavA~ samudita saMgraha vyavahAra aura avibhakta saMgraha vyavahAra isI prakAra RjusUtra naya bhI lagA lenI cAhie / 4 5. ananta sapta maMgiyoM kI sambhAvanA S spA. na./23/282 / 2 naca vAcyame vastuni vidhIyamAnaniSidhya mAnAnantadharmAbhyupagamenAnantabhaGgI prasAda asate saptabhaGgIti / vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastuni anantAnAmapi saptabhaGgInAmeva sambhavAt / prazna- yadi Apa pratyeka vastumeM anantadharma mAnate ho, to ananta bhaMgoMkI kalpanA na karake vastumeM kevala sAta hI bhaMgoM kI kalpanA kyoM karate ho 1 uttara- pratyeka vastumeM anantadharma honeke kAraNa vastu ananta bhaMga hote haiM / parantu ye ananta bhaMga vidhi aura niSedhakI apekSAse sAta hI ho sakate haiM / de. saptabhaMgI/1/7 [ asti nAstikI bhAMti isake niraya-anizya, ekaaneka, vaktavya - avaktavya Adi dharmoMmeM bhI sapta bhaMgIkI yojanA kara nI caahie| ] 4. asti nAsti bhaMga nirdeza 1. vastukI siddhimeM ina donoMkA pradhAna sthAna rA.vA./1/6/5/pR.saM. saM. svaparAtmopAdAnApovyavasthApAya hi suno vastu yadi svasmita paTAdyAtmavyatirimatirna syAta sarvAtmanA ghaTa iti vyapadizyeta / atha parAtmanA vyAvRttAvapi, svAtmopAdAnavipariNatirna syAt kharaviSANavadavaszveva syAta (33/-' (21) / yadItarAtmanApi ghaTaH syAt vivakSitAtmanA vAghaTaH nAmAdi jainendra siddhAnta koza
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 4. asti nAsti bhaMga nirdeza vyavahArocchedaH syAt (33/26) yadItarAtmakaH syAtaH eka ghaTamAtraprasaGgaH (33/30) yadi hi kuzalAntakapAlAdyAtmani ghaTaH syAt ghaTAvasthAyAmapi tadupalabdhibhaMveva (34/1) / yadi hi pRthubudhnAdyAtmanAmapi ghaTo na syAt sa eva na syAt / 34/11) / yadi bA rasAdivadrapamapi ghaTa iti na gRhyataH cakSurviSayatAsya na syAta (14/16) / yadi vA itaravyapekSayApi ghaTaH syAt. paTAdiSvapi tarikrayAvirahiteSu tacchandavRttiH syAta (34 / 21) / itaro'saM nihito'pi yadi ghaTaH syAva; paTAdInAmapi syAda ghaTatvaprasaGgaH (34/27) / yadi jJeyAkAreNApyaghaTaH syAtaH tadAzrayetikartavyatAnirAsa: syAt / atha hi jJAnAkAreNApi ghaTaH syAta; (34/34) uktaiH prakArararpitaM ghaTatvamaghaTatvaM ca parasparato na bhinnam / yadi bhidyata; sAmAnAdhikaraNyena tadbruddhya bhidhAnavRttirna syAt ghaTapaTavata (33/1) / 1. svarUpa grahaNa aura pararUpa tyAgake dvArA ho vastukI vastutA sthira kI jAtI hai| yadi pararUpakI vyAvRtti na ho to sabhI rUpoMse ghaTa vyavahAra honA caahie| aura yadi svarUpa grahaNa na ho to niHsvarUpatvakA prasaMga honese yaha kharaviSANakI taraha asata ho jaayegaa| 2. yadi anya rUpase naSTa ho jAye to pratiniyata nAmAdi vyavahArakA uccheda ho jAyegA (33/26) 3. yadi itara ghaTake AkArase bhI vaha ghaTa 'ghaTa' rUpa ho jAye to sabhI ghar3e eka rUpa ho jAyeMge ( 33/30) 4. yadi sthAsa, kosa, kuzUla aura kapAla Adi avasthAoM meM ghaTa hai to ghaTa avasthAmeM bhI unakI upalabdhi hove| (34/1) 5. yadi pRthubudhnodara AkArase bhI ghar3A na ho to ghaTakA abhAva ho jAyegA (34/11) 6. yadi rasAdikI taraha rUpa bhI svAtmA na ho to vaha cakSuke dvArA dikhAI hIna degA ( 34-15) / 7. yadi itara rUpase bhI ghaTa kahA jAye to ghaTana kriyA rahita paTa Adi meM ghaTa zabda kA vyavahAra hogA, (34/21) / yadi itara ke na hone para bhI ghaTa kahA jAye to paTAdimeM bhI ghaTa vyavahArakA prasaMga prApta hogA (34/27) 8. yadi jJayAkArase ghaTa na mAnA jAye to ghaTa vyavahAra nirAdhAra ho jAyegA (34/34) / isa prakAra ukta rItise sUcita ghaTatva aura aghaTatva donoM dhamoM kA AdhAra ghar3A hI hotA hai / yadi donoM meM bheda mAnA jAye to ghaTa meM hI donoM dharmoM ke nimitta se hone vAlI buddhi aura vacana prayoga nahIM ho skeNge| (sa. ma./14/176/6:177/17) / hai kyoMki pratItiyoMse virodha A rahA hai| (422/14 ) / svakIya kAlameM vastu hai parakIyakAla meM nhiiN| yaha kathana viruddha nahIM hai, kyoMki apane kAlakA grahaNa karanese aura dUsare kAlakI hAni karanese vastukA vastupanA siddha ho rahA hai| anyathA kAlake saMkara ho jAnekA prasaMga AtA hai| sabhI kAloMmeM sampUrNa vastuoM ke abhAvakA prasaMga prApta ho jaayegaa| de. saptabhaMgI/1 [ ye donoM bhaMgamUla haiN|] syA. ma./12/155/28 anyarUpaniSedhamantareNa tatsvarUpaparicchedasyApya sNptte| syA. ma./14/176/14 sarvamasti svarUpeNa pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasattvaM syAta svarUpasyApyasaMbhavaH / syA. ma./23/280/10 syAtkathaM cida nAstyeva kumbhAdiH svadravyAdibhiriva paradravyAdibhirapi vastuno'sattvAniSTau hi pratiniyatasvarUpAbhAvAda vastupratiniyatirna syAt / na cAstitvaikAntavAdibhiratra nAstitvamasiddha miti vaktavyam / kathaMcit tasya vastuni yuktisiddhasvAta:sAdhanavat / -1. binA kisI vastukA niSedha kiye hue vidhirUpa jJAna nahIM ho sakatA hai / 2, pratyeka vastu svarUpase vidyamAna hai, para rUpase vidyamAna nahIM hai / yadi vastuko sarvathA bhAvarUpa svIkAra kiyA jAye, to eka vastuke sadbhAvameM sampUrNa vastuoMkA sadbhAva mAnanA cAhie, aura yadi sarvathA abhAva rUpa mAnA jAye to vastuko sarvathA svabhAva rahita mAnanA cAhie / 3. ghaTa Adi pratyeka vastu kathaM cit nAsti rUpa hI hai| yadi padArthako sva catuSTayakI taraha para catuSTayase bhI astirUpa mAnA jAye, to padArthakA koI bhI nizcita svarUpa siddha nahIM ho sktaa| sarvathA astitvavAdI bhI vastumeM nAstitva dharmakA pratiSedha nahIM karate, kyoMki jisa prakAra eka hI sAdhanameM kisI apekSAse astitva aura kisI apekSAse nAstitva siddha hotA hai. usI prakAra asti rUpa vastumeM kathaMcita nAsti rUpa bhI yuktise siddha hotA hai| 2. donoM meM avinAbhAvI sApekSatA na. ca. vR./304 atthitaM No maNNadi patthisahAvassa jo hu sAvekvaM / NatthI viya tahadamve mUDhI mUDho du savvastha / jo astitvako nAstitvake sApekSa tathA nAstitvako astitvake sApekSa nahIM mAnatA hai, tathA dravyameM jo mUDha hai vaha sarvatra mUDha hai|304|| bhA. pA./TI./57/204/10 ekasya niSedho'parasya vidhiH / ekakA niSedha hI dUsare kI vidhi hai| paMdha./pU/655 na kazcinnayo hi nirapekSaH sati ca vidhau pratiSedhaH, pratiSedhe sati vidheH prasiddhatvAt / 6551 koI bhI naya nirapekSa nahIM hai kintu vidhike honepara pratiSedha aura pratiSedhake honepara vidhikI prasiddhi hai|65|| sa, bha. ta./53/6 astitva svabhAva nAstitvenAvinAbhUtam / vizeSaNatvAta baigharmyavata-astitva svabhAva nAstitbase vyApta hai kyoki vaha vizeSaNa hai jaise vaidharmya / 3. donoMkI sApekSatAmeM hetu rA.vA./4/42/15/254/14 syAdetat-yadasti tava svAyattadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa bhavati netareNa tasyAprastutatvAt / yathA ghaTo dravyataH pAthivatvena, kSetrata ihatyatayA kAlato vartamAnakAlasaMbandhitayA, bhAvato raktavAdinA, na parAyattaIbyAdibhisteSAmaprasaktasvAta iti / .. yadi hi aso dravyataH pArthivatvena tathodakAditvenApi bhaveta. tato'sI ghaTa eva na syAt pRthivyudakadahanapavanAdiSu vRttatvAda dravyatvavata / tathA, yathA ihatyatayA asti tathAvirodhidigantAniyatadezasthatayApi yadi syAttathA cAsau ghaTa eva na syAta virodhidigantAniyatasarvadezasthasvAta AkAzakt / tathA, yathA vartamAnaghaTakAlatayA asti tathAtItazivakAdyanAgatakapAlAdikAlatayApi syAva tathA cAsau ghaTa eva zlo.vA./2/1/6/22 pRSTha saM./paMkti saM. sarva vastu svadravye'sti na paradravya tasya svprdrvysviikaartirskaarvyvsthitsaadhytvaat| svadravyavata paradravyasya strIkAre dravyAdvaitaprasakteH svprdrvyvibhaagaabhaavaat| tacca viruddham / jIvapudgalAdidravyANa bhinnalakSaNAnAM prasiddha (420/ 17) / tathA svakSetre'sti parakSetre nAstItyapi na virudhyate svaparakSetraprAptiparihArAbhyAM vastuno vastutva siddha ranyathA kSetrasaMkaraprasaGgAt / sarvasyAkSetratvApattezca / na caitatsAdhIyaH pratItivirodhAta (422) 14) / tathA svakAle'sti parakAle nAstItyapi na viruddha svaparakAlagrahaNaparityAgAbhyAM bastunastattvaM prasiddharanyathAkAlasakaryaprasaGgAt / sarvadA sarvasthAbhAvaprasaGgAcca (423/23 ) / sampUrNa vastu apane dravyameM hai para dravyameM nahIM hai kyoMki vastukI vyavasthA svakIya dravyake svIkAra karanese aura parakIya dravyake tiraskAra karanese sAdhI jAtI hai| yadi vastu sva dravyake samAna paradravyako bhI svIkAra kare to saMsArameM eka hI dravya honekA prasaMga ho jaayegaa| svadravya va paradravyakA vibhAga na ho skegaa| kintu badra mukta AdikA vibhAga na honA pratItiyoMse viruddha hai kyoMki jIva, pudgala bhinna lakSaNavAle aneka dravya prasiddha haiM / 420/17 / vastu svakSetrameM hai para kSetrameM nahIM hai, yaha kahanA bhI viruddha nahIM hai| kyoMki svakIya kSetrakI prAptise parakIya kSetrake parityAgase vastukA vastupanA siddha ho rahA hai| anyathA kSetroMke saMkara hone kA prasaMga hogaa| tathA sampUrNa padArthoMko kSetrarahitapanekI Apatti ho jaayegii| kintu yaha kSetrarahitapanA prazasta nahIM jainendra siddhAnta koza
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 320 4. asti nAsti bhaMga nirdeza na syAt sarvakAlasaMbandhitvAta mRddhadravyavat |...tthaa, yathA navatvena tathA purANatvena, sarva rUparasagandhasparzasaMkhyAsaMsthAnAditvena vA syAdaH tathA cAsau ghaTa eva na syAta sarvathA bhAvitvAta bhavanavat / jo asti hai vaha apane dravya, kSetra, kAla, bhAvase hI hai, itara dravyAdise nahIM, kyoMki ve aprastuta haiN| jaise ghar3A pArthiva rUpase, isa kSetrase. isa kAlakI dRSTise tathA apanI vartamAna paryAyoMse asti hai anyase nahIM, kyoMki ve aprastuta haiN|...ydi ghar3A pArthivatvakI taraha jalAdi rUpase bhI asti ho jAye to jalAdi rUpa bhI honese vaha eka sAmAnya dravya bana jAyegA na ki ghdd'aa| yadi isa kSetrakI taraha anya samasta kSetroM meM bhI ghar3A 'asti' ho jAye to vaha ghar3AnahIM raha pAyegA kintu AkAza bana jaayegaa| yadi isa kAlakI taraha atIta anAgata kAlase bhI vaha 'asti' ho to bhI ghar3A nahIM raha sakatA kintu trikAlAnuyAyI honese mRda dravya bana jaayegaa| isI taraha jase vaha nayA hai usI taraha purAne yA sabhI rUpa, rasa, gandha, sparza, saMsthAna AdikI dRSTise bhI 'asti' ho to vaha ghar3A nahIM raha jAyegA kintu sarvavyApI honese mahAsattA bana jaayegaa| 4. nAstitva maMgakI siddhi meM hetu zlo, vA./2/1/6/12/417/17 kacidastitvasiddhisAmarthyAttasyAnyatra nAstitvasya siddherna rUpAntarasvamiti cet vyAhatametat / siddhau sAmarthyasiddhaca na rUpAntaraM ceti kathamavadheyaM kasyaciva kacinnAstisvasAmarthyAccAstitvasya siddhestato rUpAntaratvAbhAvaprasagAt / - prazna -astitva ke sAmarthya se usakA dUsare sthaloMpara nAstitva apane Apa siddha ho jAtA hai, ataH astitva aura nAstitva ye do bhinna svarUpa nahIM haiN| uttara-yaha vyAghAta doSa hai ki ekakI siddhipara anyatarako sAmarthyase siddhi kahanA aura phira unako - bhinna svarUpa na mAnanA / (syA. m../16/200/12)| paM.dha./pU./zloka saM. astIti ca vaktavyaM yadi vA nAstIti tattva saMsiddhyai / nopAdAna pRthagiha yuktaM tadanarthakAditi ceva / 260 // tanne yataH sarvasva tdubhybhaavaadhyvsitmeveti| anyatarasya vilope taditarabhAvasya nihnavApatteH |261n paTAbhAvo hi ghaTo na paTAbhAve ghaTasya niSpattiH / na ghaTAbhAvo hi paTaH paTasargo vA ghaTavyayAditi ca / 267 / tarika vyatirekasya bhAvena vinAnvayo'pi nAstIti / 268 tanna yataH saditi syAdadvaitaM dvaitabhAvabhAgapi ca / tatra vidhau vidhimAtra tadiha niSedhe niSedhamAtraM syAt / 261 prazna-tattva siddhike artha kevala asti athavA kevala nAsti hI kahanA cAhie, kyoMki donoMkA mAnanA anarthaka hai ataH donoMkA grahaNa karanA yukta nahIM hai|260| uttara--yaha ThIka nahIM hai, kyoMki dravyakA svarUpa asti nAstirUpa bhAvase yukta hai, isalie ekako mAnanepara usase bhinnake lopakA prasaMga prApta hotA hai |26sh prazna-nizcayasena paTakA abhAva ghaTa hai aura na paTake abhAvameM ghaTakI utpatti hotI hai| tathA na ghaTakA abhAva paTa hai aura na ghaTa ke nAzase paTakI utpatti hotI hai / 267 / to phira vyatirekake sadbhAva binA anvayako siddhi nahIM hotI, yaha kaise / 26 / uttara-yaha ThIka nahIM hai, kyoMki yahA~para sava dvaita bhAvakA dhAraNa karanevAlA hai to bhI advaita hI hai kyoMki usa satra meM vidhi vivakSita honepara vaha sata kevala vidhirUpa aura niSedhameM kevala niSedha rUpa pratIta hotA hai / 26 / / 5. nAstitva vastukA dharma hai tathA tadgata zaMkA rA. vA./1/4/15/26/15 kathamabhAvo nirUpAkhyo bastuno lakSaNaM bhavati / abhAvo'pi vastudharmo hetvaGgatvAdeH bhAvavat / ato'sau lakSaNaM yujyte| sa hi vastuno lakSaNa na syAt sarvasaMkaraH syaat| prazna-abhAva bhI vastukA lakSaNa kaise hotA hai ? uttara-abhAva bhI vastukA dharma hotA hai jaise ki vipakSAbhAva hetukA svarUpa hai / yadi abhAvako vastukA svarUpa ne mAnA jAye to sarva sAMkarya ho jAyegA kyoki pratyeka vastumeM svabhinna padArthoMkA abhAva hotA hI hai| (rA. vA./4/42/11 256/4) / sa. bha. ta./pR./4. saM. nanu pararUpeNAsattvaM nAma pararUpAsattvameva / na hi ghaTe paTasvarUpAbhAvadhaTe nAstIti vaktuM zakyam / bhUtale ghaTAbhAve bhUtale ghaTo nAstIti vAkyapravRttivata ghaTe paTasvarUpAbhAve paTo nAstItyeva vaktumucitatvAta | iti cenna-vicArAsahatvAt / ghaTAdiSu pararUpAsattvaM paTAdidharmo ghaTadharmo vA / nAdyaH, vyAghAtAt / na hi paTarUpAsattvaM ptte'sti| paTasya zUnyatvApatteH / na ca svadharmaH svasminnAstIti vaacym| tasya svadharmasva virodhaad| paTadharmasya ghaTAdyAdhArakatvAyogAcca / anyathA vitAnavivitAnAkArasyApi tadAdhArakatvaprasaMgAda / antyapakSasvIkAre tu vivAdo vishraantH| (83/7) ghaTe paTarUpAsattvaM nAma ghaTaniSThAbhAvapratiyogitvam / tacca ghttdhrmH| yathA bhUtale ghaTo nAstItyatra bhUtalaniSThAbhAvapratiyogitvameva bhUtale nAstitvam tacca ghttdhrmH| iti cenna; tathApi paTarUpAbhAvasya ghaTadharmatvAvirodhAta, ghaTAbhAvasya bhUtaladharmatvavata / tathA ca ghaTasya bhAvAbhAvAtmakatvaM siddham / kathaM cittAdAtmyalakSaNasaMbandhena saMbandhina eva svadharmatvAta (84/3); nanvevaM rItyA ghaTasya bhAvAbhAvAtmakatve siddha'pi ghaTo'sti paTo nAstItyeva vaktavyam (85/1); ghaTasya bhAvAbhAvAtmakatve siddhe'smAkaM vivAdo vizrAntaH smiihitsiddhH| zabdaprayogastu pUrvapUrvaprayogAnusAreNa bhaviSyati / na hi padArtha sattAdhInazzabdaprayogaH (85/7 ); ghaTAdau vartamAnaH paTarUpAbhAvo ghaTAdbhinno'bhinno vA / yadi bhinnastasyApi paratvAttadabhAvastanna kalpanIyaH(86/1) yadyabhinnastahi siddha svasmAdabhinnena bhAvadharmeNa ghaTAkI sattvavadabhAvadharmeNa tAdRzenAsattvamapi svIkaraNIyamiti (86/4);-praznapararUpase asattva nAma parakIya rUpakA asatva arthAta dUsare paTa AdikA rUpa ghaTa meM nahIM hai| kyoMki ghaTameM paTa svarUpakA abhAva honese ghaTa nahIM hai aisA nahIM kaha sakate kintu bhUtala meM ghaTakA abhAva honepara bhUtala meM ghaTa nahIM hai, isa vAkyakI pravRttike samAna ghaTameM paTake svarUpakA abhAva honese ghaTa meM paTa nahIM hai yaha kathana ucita hai ? uttara-nahIM, kyoM ki ghaTa Adi padArthoM meM jo paTa Adi rUpakA asattva hai vaha paTa AdikA dharma hai athavA ghaTakA hai, prathama pakSa mAnanepara paTa rUpakA hI vyAghAta hogA, kyoMki paTarUpakA asattva paTa nahIM hai| aura svakIya dharma apane meM hI nahIM hai aisA nahIM kaha sakate, kyoMki taba to svadharmatva isa kathanakA hI virodha ho jaayegaa| aura paTake dharmakA AdhAra ghaTa Adi padArtha ho nahIM sakate, kyoMki aisA mAnanese ghaTa bhI tAnA-bAnA kA AdhAra ho jaayegaa| paTarUpa kA asattva bhI 'ghaTakA dharma hai aisA mAnanepara to vivAdakA hI vizrAma ho jAyegA (83/7) / prazna-ghaTa meM paTarUpake asattvakA artha yaha hai ki ghaTameM rahanevAlA jo anya padArthoMkA abhAva, usa abhAvakA pratiyogI rUpa aura yaha ghaTadharma rUpa hogaa| jaise bhUtalameM ghaTa nahIM hai yahA~para bhUtala meM rahanevAlA jo abhAva usa abhAvakI pratiyogitA hI bhUtala meM nAstitA rUpa par3atI hai aura pratiyogitA vA nostitA ghaTakA dharma hai ? uttaranahIM, kyoMki, paTarUpakA jo abhAva usake ghaTa dharma honese koI bhI virodha nahIM hai / jaise ki bhUtala meM ghaTAbhAva bhUtalakA dharma hai| isa rItise ghaTake bhAva-abhAva ubhayarUpa siddha ho gye| kyoMki kisI apekSAse tAdAtmya arthAda-abheda sambandhase sambandhI hIko svadharmarUpatA ho jAtI hai (84/3); prazna-pUrvokta rItise ghaTakI bhAva-abhAva ubhayarUpatA siddha honepara bhI ghaTa hai paTa nahIM hai aisA hI prayoga karanA cAhie, na ki ghaTa nahIM hai aisA prayoga (8/1) / uttara-ghaTake bhAva-abhAva ubhaya svarUpa siddha honese hamAre vivAda kI samApti hai, kyoMki ubhayarUpatA mAnanese hI hamAre abhISTa kI siddhi hai| aura zabda prayoga to pUrva-pUrva prayogake anusAra hogaa| kyoMki zabda prayoga padArtha kI sattAke vazIbhUta nahIM hai| (85/7 ) aura bhI ghaTa AdimeM jainendra siddhAnta koza
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgo 5. aneka prakArase astitva nAstitva prayoga pararUpakA jo abhAva hai vaha ghaTase bhinna hai athavA abhinna hai| yadi ghaTase bhinna hai taba to usake bhI paTa honese vahA~ usake abhAva hIkI kalpanA karanI cAhie (86/1); yadi paTarUpAbhAva ghaTase abhinna hai to hamArA abhISTa siddha ho gayA, kyoMki apanese abhinna bhAva dharmase ghaTa Adi meM jaise sattvarUpatA hai aise hI apanese abhinna abhAva dharma se asattva rUpatA bhI ghaTa AdimeM svIkAra karanI caahie| hI, yadi usameM hama viziSTa ghaTarUpatA svIkAra karanA cAhate haiM to vaha paTAdikI sasAkA niSedha karake hI A sakatI hai| anyathA vaha ghaTa nahIM kahA jA sakatA kyoMki paTAdi rUpoMkI vyAvRtti na honese usameM paTAdirUpatA bhI usI taraha maujUda hai| (syA, ma./23/280/ 10); ( sa. bha. t./83/5)| 5. aneka prakArase astitva nAstitva prayoga 6. ubhayAtmaka tRtIya bhaMgakI siddhi meM hetu rA. vA./4/42/15/255-256/6 itazca syAdasti syAnnAsti svaparasattA bhAvAbhAvobhayAdhInatvAta jIvasya / yadi parasattayA abhAvaM sa jIvaM svAtmani nApekSate, ataH sa jIva eva na syAt sanmAnaM syAta nAsau jIvaH sattve sati vizeSarUpeNa anavasthitatvAta sAmAnyavat / tathA parasattAbhAvApekSAyAmapi jIvatve yadi svasattApariNati nApekSate tathApi tasya vastutvameva na syAt jIvatvaM vA, sadbhAvApariNatve parabhAvamAtratvAt khapuSpavat / ataH parAbhAvo'pi svasattApariNatyapekSa eva astitvasvAtmavata |...kiN hi vastusarvAtmakaM sarvAbhAvarUpaM vA dRSTamiti |...abhaavH svasadbhAvaM bhAvAbhAvaM ca apekSamANaH sidhyti| bhAvo'pi svasadbhAvam abhAvAbhAvaM cApekSya siddhimupayAti / yadi tu abhAva ekAntenAsti ityabhyupagamyeta tataH sarvAtmanAstitvAta svarUpavadbhAvAtmanApi syAt, tathA ca bhAvAbhAvarUpasaM kraadsthitruuptvaadubhyorpybhaavH| atha ekAntena nAsti ityabhyupagamyeta tato yathA bhAvAtmanA nAsti tathA bhAvAtmanApi na syAt, tatazca abhAvasyAbhAvAt bhAvasyApratipakSa tvAt bhAvamAtrameva syAt / tathA khapuSpAdayo'pi bhAvA eva abhAvabhAvarUpatvAta ghaTavata iti sarvabhAvaprasaGgaH |...evN svAtmani ghaTAdivastu siddhau ca bhAvAbhAvayoH parasparApekSatvAt yaducyate "ati prakaraNAdvA ghaTe aprasaktAyAH paTAdisattAyAH kimiti niSedhaH kriyte"| iti; tadayuktam / kiMca ghaTe arthatvAta arthasAmAnyAta paTAdisarvArthaprasaMgaH saMbhavatyeva / tatra viziSTa ghaTArthatvam abhyupagamyamAnaM paTAdisattArUpasthArthasAmarthya prApitasya arthatattvasya nirAsenaiva AtmAnaM zaknoti landhuma, itarathA hi asau ghaTArtha eva na syAt paTAdyartharUpeNAnivRttatvAt paTAdyarthasvarUpavat, viparIto vA 1-1. svasadbhAva aura paraabhAvake AdhIna jIvakA svarUpa honese vaha ubhayAtmaka hai| yadi jIva parasattAke abhAvakI apekSA na kare to vaha jIva na hokara sanmAtra ho jaayegaa| isI taraha parasattAke abhAvakI apekSA honepara bhI svasattAkA sadbhAva na ho to vaha vastu hI nahIM ho sakegA, jIva honekI bAta to dUra hI rhii| ataH parakA abhAva bhI svasattA sadbhAvase hI vastukA svarUpa bana sakatA hai |...kyaa kabhI vastu sarvAbhAvatmaka yA sarva-sattAtmaka dekhI gayI hai !...isa taraha bhAvarUpatA aura abhAvarUpatA donoM paraspara sApekSa haiM abhAva apane sadbhAva tathA bhAvake abhAvakI apekSA siddha hotA hai tathA bhAva svasadbhAva aura abhAvake abhAvakI apekSAse siddha hotA hai / 2. yadi abhAvako ekAntase asti svIkAra kiyA jAye to jaise vaha abhAva rUpase asti hai usI taraha bhAvarUpase bhI 'asti' ho jAneke kAraNa bhAva aura abhAvameM svarUpa sAMkarya ho jaayegaa| yadi abhAvako sarvathA 'nAsti' mAnA jAye to jaise vaha bhAvarUpase nAsti hai usI taraha abhAvarUpase bhI nAsti honese abhAvakA sarvathA lopa ho jAneke kAraNa bhAvamAtra hI jagat raha jaayegaa| aura isa taraha khapuSpa Adi bhI bhAvAtmaka ho jAyeMge / ataH ghaTAdika bhAva syAdasti aura syAdnAsti haiN| isa taraha ghaTAdi vastuoM meM bhAva aura abhAvako paraspara sApekSa honese prativAdIkA kathana yaha hai ki "artha yA prakaraNase jaba ghaTameM paTAdikI sattAkA prasaMga hI nahIM hai, taba usakA niSedha kyoM karate ho!" ayukta ho jAtA hai| kiMca, artha honeke kAraNa sAmAnya rUpase ghaTameM paTAdi arthoM kI sattAkA prasaga prApta hai 1. svapA dravya guNa paryAyakI apekSA rA. vA./2/6/5/pR./paM. sa. tatra svAtmanA syAghaTa', parAtmanA syAda ghaTaH / ko vA ghaTasya svAtmA ko bA praatmaa| ghaTabuddhayabhidhAnapravRttiliGgaH svAtmA, yatra tayorapravRttiH sa parAtmA paTAdiH |...naamsthaapnaadrvybhaavessu yo vivakSitaH sa svAramA, itaraH parAtmA / tatra vivakSitAtmanA ghaTaH, netarAtmanA / 33 / 20 / ghaTazabdaprayogAnantaramutpadyamAna upayogAkAraHsvAtmA...bAhyo ghaTAkAraH parAtmAsa ghaTa upayogAkAreNAsti nAnyena (...tatra jJeyAkAraH svAtmA.."jJAnAkAraH parAtmA 134 / 24 / -svAtmAse kathaMcita ghar3A hai, aura parAtmAse kathaciva aghaTa hai| prazna-ghar3eke svAtmA aura parAtmA kyA haiM ! uttarajisameM ghaTa buddhi aura ghaTa zabdakA vyavahAra hai vaha svAtmA tathA usase bhinna paTAdi parAtmA haiM |...naam, sthApanA, dravya aura bhAvanikSepoMkA jo AdhAra hotA hai vaha svAtmA tathA anya parAtmA hai 33 / 20 / ghaTa zabda prayogake bAda utpanna ghaTa jJAnAkAra svAtmA hai...bAhya ghaTAkara parAtmA hai| ata: ghar3A upayogAkArase hai anyase nahIM hai |.."yaakaar svAtmA hai...aura jJAnAkAra parAtmA hai| gha.6/4.1,45/pRSTha saM./paM. saM. svarUpAdicatuSTayena asti ghaTaH, ...pararUpAdicatuSTayena nAsti ghaTaH, ...mRdghaTo mRghaTarUpe asti, na kalyANAdi ghaTarUpeNa / (213 / 4) tatpariNatarUpeNAsti ghaTaH, na nAmAdighaTarUpeNa (2141) athavopayogarUpeNAsti ghaTaH, nArthAbhidhAnAbhyAm |...athvopyogghtto'pi vartamAnarUpatayAsti, naatiitaanaagtopyogghttai|| athavA ghaTopayogaghaTaH svarUpeNAsti. na paTopayogAdirUpeNa |...ityaadiprkaarenn sakalArthAnAmastitva-nAstitvAvaktavyabhaGgA yojyAH ! ( 2146) -svarUpAdi catuSTayake dvArA ghaTaM hai...pararUpAdi catuSTayase 'ghaTa nahIM hai'...miTTI kA ghara miTTI ke ghaTa rUpa se hai. svarNa ke ghaTa rUpa se nahIM hai| (213 / 4) athavA ghaTarUpa paryAyase pariNata svarUpase ghaTa hai, nAmAdi rUpase vaha ghaTa nahIM hai (214 / 6) upayoga rUpase ghaTa hai aura arthava abhidhAnako apekSA vaha nahIM hai...athavA upayoga ghaTa bhI vartamAna rUpase hai, atIta va anAgata upayoga ghaToMkI apekSA vaha nahIM hai...athavA ghaTopayoga svarUpase ghaTa hai, paTopayogAdi svarUpase nahIM hai|...ityaadi prakArase saba padAryoMke astitva, nAstitva va avaktavya bhaMgoMko kahanA caahie| sa. sA./A./pari./ka. 252-253 svadravyAstitayA nirUpya nipurNa sadyaH samunmajjatA, syaadvaadii...252| syAdvAdI tu samastavastuSu paradravyAtmanA nAstitAm / 253 / syAdvAdI to, AzmAko svadravyarUpase astipanese nipuNatayA dekhatA hai / 252 / aura syAdvAdI to, samasta vastuoM meM paradravya svarUpase nAstitvako jAnatA hai / 253 / syA. ma./23/276/30 kumbho dravyataH paarthivtvenaasti| nAbAdirUpatvena / - ghar3A dravyakI apekSA pArthiva rUpase vidyamAna hai jalarUpase nhiiN| 2. sva-para kSetrakI apekSA rA. vA./1/6/5/pRSTha/paMkti athavA, tatra vivakSitaghaTazabdavAcyasAdRzyasAmAnyasaMbandhiSu kasmiMzcid ghaTavizeSe parigRhIte pratiniyato yaH bhA04-41 jainendra siddhAnta kIza
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 322 5. aneka prakArase astitva nAstitva prayoga saMsthAnAdiH sa svAtmA, itaraH praatmaa| tatra pratiniyatena rUpeNa ghaTaH vedI punaH...|257) =syAdvAdakA jJAtA to AtmAkA nija kAlase netareNa (33 / 28) / parasparopakAravatini pRthubudhnAdyAkAraH svAtmA, astitva jAnatA huaa"|2561 syAdvAdakA jJAtA to parakAlase itaraH parAtmA / tena pRthubughnAdyAkAreNa sa ghaTo'sti netareNa / (34) / AramAkA nAstitva jAnatA (hai)|258|| = ghaTa zabdake vAcya aneka ghar3oMmeM-se vivakSita amuka ghaTakA jo syA. ma/23/276/1 ( ghaTaH) kAlataH zai ziratvena / na vAsantikAdiAkAra Adi hai vaha svAtmA, anya parAtmA hai / so pratiniyata rUpase tvena / -( ghaTaH) kAlakI apekSA zIta RtukI dRSTise hai, basanta ghaTa hai, anya rUpase nahIM (33328) / (pratyutpanna ghaTa kSaNameM rUpa, rasa, RtukI dRSTise nhiiN| gandha ) pRthubudhnodarAkAra Adi aneka guNa aura paryAyeM haiN| ataH paM.dha/pU/146 api caikasmin samaye yakApyavasthA bhavenna saapynyaa| ghar3A pRthubudhnodarAkArase 'hai' kyoMki ghaTa vyavahAra isI AkArase bhavati ca sApi tadanyA dvitIyasamayo'pi kAlavyatirekaH / 14 / / hotA hai anyase nhiiN| -eka samayameM jo avasthA hotI hai vaha vaha hI hai anya nhiiN| dha.6/4,1,45/214/5 arpitasaMsthAnaghaTaH astistrarUpeNa, nApitasaMsthAna- aura dUsare samaya meM bhI jo avasthA hotI hai vaha bhI usase anya hI ghaTarUpeNa / athavApitakSetravRttirdhaTo'sti svarUpeNa nAnarpitakSetra- hotI hai pahalI nahIM / 146 / (pN.dh./puu./172/467)| vRtairghaTaiH / -vivakSita AkArayukta ghaTa svarUpase hai, avivakSita 4. sva-para bhAvakI apekSA AkAra rUpa ghaTa svarUpase nahIM hai |...athvaa vivakSita kSetra meM rahanevAlA ghaTa apane svarUpase hai, avivakSita kSetrameM rahanevAle ghaToM kI apekSA vaha rA. vA/1/6/2/34/14rUpamukhena ghaTo gRhyata iti rUpaM svAtmA, rasAdiH nahIM hai| praatmaa| sa ghaTo rUpeNAsti netareNa rsaadinaa| ...tatra ghaTanakriyA sa. sA./A./254-255 strakSetrAstitayA niruddharabhasaH syAdvAdavedI viSayakatabhAvaH svAtmA, itaraH praatmaa| tatrAdya'na ghaTaH netareNa / punastiSThatyAtmanikhAtabodhya niyatavyApArazaktirbhavan / 254 // -ghar3eke rUpako A~khase dekhakara hI ghaTake astitvakA vyavahAra syAdvAdI tu vasan svadhAmani parakSetre vidnnaastitaa...||25|| hotA hai ataH rUpa svAramA hai tathA rasAdi praatmaa| kyoMki ghar3A -syAdvAdI to svakSetrase astitva ke kAraNa jisakA vega rukA huA rUpase hai anya rasAdi rUpase nhiiN|...ghttkaa ghaTanakriyAmeM kartA rUpase hai, aisA hotA huA, AtmAmeM hI jJeyoMmeM nizcita vyApArakI upayukta hone vAlA svarUpa svAtmA hai aura anya praatmaa| zaktivAlA hokara, TikatA hai / 254 / syAdvAdI to svakSetrameM rahatA dha.6/4,1,454214/1 rUpaghaTo rUpaghaTarUpeNAsti, na rasAdighaTarUpeNa / huA, parakSetra meM apanA nAstitva jAnatA ( hai ) / 255 // ...raktaghaTo raktaghaTarUpeNAsti, na kRSNAdighaTarUpeNa / "athavA navasyA. ma./23/271/1 kSetrataH pATaliputrakatvena / na kAnyakubjAditvena / ghaTo navaghaTarUpeNAsti, na purANAdiSaTarUpeNa / -rUpaghaTa rUpaghaTa - (ghaTa ) kSetrakI apekSA paTanA nagarakI apekSA maujUda hai, kannaujakI rUpase hai, rasAdi ghaTa rUpase nahIM, ...raktaghaTa raktaghaTa rUpaseM hai kRSNAdi apekSA nhiiN| ghaTa rUpase nahIM hai| ...athavA navIna ghaTa navIna ghaTa svarUpase hai, paM.dha./pU./148 api yazcaiko dezo yAvadabhivyApya vartate kSetram / purAne Adi ghaTa svarUpase nhiiN| - tattatkSetraM nAnyadbhavati tadanyazca kSetravyatirekaH / =jo eka deza sa. sA./A./pari./ka. 258-256 sarvasmAniyatasvabhAvabhavanajJAnAdvijitane kSetrako rokakara rahatA hai vaha usa deza (dravya ) kA svakSetra bhakto bhavat syaadvaadii...|258| syAdvAdI tu vizuddha eva lasati hai / anya asakA nahIM hai, kintu dUsarA dUsarA ho hai, pahalA svasya svabhAva bharAdArUDhaH parabhAvabhAvavirahavyAlokaniSkampitaH pahalA hii| 1256 / = syAdvAdI to apane niyata svabhAvake bhavana svarUpa jJAnake kAraNa satra (parabhAvoM) se bhinna vartatA huaa...|258|| syAdvAdI to 3. sva-para kAlakI apekSA apane svabhAvameM atyanta ArUDha hotA huA, parabhAva rUpa bhavanake rA. vA./2/6/5/33/32 tasminnetra ghaTa vizeSe kAlAntarAvasthAyini abhAvakI dRSTike kAraNa niSkampa vartatA huA / 256) pUrvottarakuzalAntakapAlAdyavasthAkalApaH parAtmA, tadantarAlavartI syA. ma./23274/2 (ghaTaH) bhAvataH zyAmatvena / na raktAditvena / svaatmaa| sa tenaiva ghaTaH tatkarma guNavyapadezadarzanAta netarAtmanA / ... -ghaTa bhAvakI apekSA kAle rUpase maujUda hai, lAla rUpase nhiiN| athavA ajusUtranayApekSayA pratyutpannaghaTasvabhAvaH svAtmA, ghaTaparyAya ___ paM. dha/pU./150 bhavati guNAMzaH kazcit sa bhavati nAnyo bhavati na evAtIto'nAgatazca praatmaa| tena pratyutpannasvabhAvena satA sa ghaTaH cApyanyaH / so'pi na bhavati tadanyo bhavati tadanyo'pi bhaavvytinetrennaastaa| - amuka ghaTa bhI dravyadRSTise aneka kSaNasthAyI hotA rekaH / 150 =jo koI eka guNakA avibhAgI praticcheda hai vaha hai| ataH anvayI mRgadravyakI apekSA sthAsa koza kuzala ghaTa kapAla vaha hI hotA hai, anya nahIM ho sktaa| aura dUsarA bhI pahalA Adi pUrvottara avasthAoM meM bhI ghaTa vyavahAra ho sakatA hai| inameM nahIM ho sakatA hai| kintu usase bhinna hai vaha usase bhinna hI sthAsa, koza, kuzUla aura kapAla Adi pUrva aura uttara avasthAeM rahatA hai / 150 parAtmA haiM tathA madhya kSaNavartI ghaTa avasthA svAtmA hai |...athvaa RjusUtra nayakI dRSTise eka kSaNavartI ghaTa hI svAtmA hai, aura atIta 5. vastuke sAmAnya vizeSa dharmokI apekSA anAgatakAlIna usa ghaTakI paryAyeM parAtmA haiN| kyoMki pratyutpanna nyA.vi./mU./3/66/350 drvypryaaysaamaanyvishessprvibhaagtH| syAsvabhAvase ghaTa hai, anyase nhiiN| dvidhipratiSedhAmyAM saptabhaGgI prvtte| =dravya arthAta sAmAnya aura "dha.6/4.1,45/214/6 tatpariNatarUpeNAsti ghaTaH, na piNDa-kapAlAdiprAka paryAya arthAt vizeSa; dravya sAmAnya va dravya vizeSa meM tathA paryAya prasAbhAvaH virodhAt |...vrtmaano ghaTo vartamAnaghaTarUpeNAsti, sAmAnya va paryAya vizeSameM kathaM citra vidhi pratiSedhake dvArA tIna naatotaanaagtghttaiH| = ghaTa paryAyase ghaTa hai, prAgbhAvarUpa piNDa saptabhaMgI pravartatI hai| aura prabaMsAbhAvarUpa kapAla paryAyase vaha nahIM hai, kyoMki vaisA dha.6/4,1,45/pRSTha/paMkti paryAyaghaTaH paryAyaghaTarUpeNAsti, na dravyaghaTamAnanemeM virodha hai |...tmaan ghaTa vartamAna rUpase hai, atIta va rUpeNa (215/7 ) athavA vyaJjanaparyAyeNAsti ghaTaH nArthaparyAyeNa anAgata ghaToM kI apekSA baha nahIM hai| (21/3) / - paryAyaghaTa paryAyaghaTa rUpase hai, dravya ghaTa rUpase sa. sA. A./pari./ka. 256-257 astitvaM nijakAlato'sya kalayana nahIM (214/7 ) athavA vyajana paryAyase ghaTa hai, artha paryAyase syAvAdavedI punaH / 256 / nAstitvaM parakAlato'sya kalayana syAdvAda- nahIM haiM ( 215/3) / jainendra siddhAnta koza
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 323 5. aneka prakArase astitva nAstitva prayoga paM. kA./ta. pra./8/22/6 mahAsattAvAntarasattArUpeNAsattAvAntarasattA. ca mahAsattArUpeNAsattetyasattA sattAyAH / mahAsattA avAntarasattA rUpase asattA hai aura avAntara sattA mahAsattA rUpase asattA hai isalie sattA asattA hai| (jo sAmAnya vizeSAtmaka sattA mahAsattA honese 'sattA' hai vahI avAntara sattA rUpa honese asattA bhI hai)| paM. dha./pU./zlo. saM. ayamartho vastu yadA saditi mahAsattayAvadhAryeta / syAttadavAntarasattArUpeNAbhAva eva na tu mUlAta (267) api cAvAntarasattArUpeNa yadAvadhAryate vstu| apareNa mahAsattArUpeNAbhAva eva bhavati tadA (268) atha kevalaM pradezAva pradezamAtraM yadeSyate vastu / asti svakSetratayA tadaMzamAtrAvivakSitatvAnna 1271 / atha kevalaM tadaMzAttAvanmAtrAdyadepyate vastu / astyaMzavivakSitayA nAsti ca dezAvivakSitatvAcca / 272 / sAmAnya vidhirUpaM pratiSedhAtmA bhavati bizeSazca / ubhayoranyatarasyonmagnatvAdasti nAstIti (275) sAmAnya vidhireva hi zuddhaH pratiSedhakazca nirpekssH| pratiSedho hi vizeSaH pratiSedhyaH sAMzakazca sApekSaH / 28 / tasmAdidamanavadya sarva sAmAnyato yadApyasti / zeSavizeSavivakSAbhAvAdiha tadaiva tannAsti 1283 / yadi vA sarvamidaM yadvivakSitatvAvizeSato'sti ydaa| avivakSitasAmAnyAttadaiva tannAsti nayayogAta (284 ) api caivaM prakriyayA netavyAH paJcazeSabhaGgAzca / varNavaduktadvayamihApaTavaccheSAstu tadyogAva (287) nAsti ca tadiha vizeSaiH sAmAnyasya vivakSitAyAM vA / sAmAnya ritarasya ca gauNatve sati bhavati nAsti nayaH 1757 -1. (dravya) jisa samaya bastu sat hatyAkAraka mahA sattAke dvArA avadhArita kI jAtI hai usa samaya usa usakI avAntara sattA rUpase usakA abhAva hI hai kintu mUlase nahIM hai / 267 / jisa samaya vastu avAntara sattA rUpase avadhArita kI jAtI hai, usa samaya dUsarI mahAsattA rUpase usa vastukA abhAva hI vivakSita hotA / 26812. (kSetra) jisa samaya vastu kebala pradezase pradezamAtra mAnI jAtI hai, usa samaya apane kSetrase asti rUpa hai, aura una-una vastuoM ke una-una aMzoM kI avivakSA honese nAsti rUpa hai / 271 / aura jisa samaya vastu kevala amuka dravyake itane pradeza hai ityAdi vizeSa kSetrakI vivakSAse mAnI jAtI hai usa samaya vizeSa aMzoMkI apekSAse asti rUpa hai, sAmAnya pradezako vivakSA na honese nAsti rUpa bhI hai / 272 / 3. ( kAla) vidhi rUpa bartana sAmAnya kAla hai aura niSedha svarUpa vizeSa kAla hai| ina donoM meM se ekakI mukhyatA honese asti-nAsti rUpa vikalpa hote haiN| 275 / 4. (bhAva) sAmAnya bhAva vidhi rUpa zuddha vikalpamAtrakA pratiSedhaka hai tathA nirapekSa hI hotA hai tathA nizcayase vizeSa rUpa bhAva niSedha rUpa niSedha karane yogya aMzakalpanA sahita aura sApekSa hotA hai / 281 / 1. (sArAMza) isalie saba kathana nirdoSa hai ki jisa samaya bhI sAmAnya rUpase astirUpa hotA hai usI samaya yahA~ para vizeSoM kI vivakSAke abhAvase vaha sat nAstirUpa bhI rahatA hai / 283 / athavA jisa samaya jo yaha saba vizeSa rUpase vivakSita honese asti rUpa hotA hai. usI samaya naya yogase sAmAnya avivakSita honese vaha nAsti rUpa bhI hotA hai / 284 / vizeSa yaha hai ki yahA~ para isI zailIse paTakI taraha anuloma kramase tathA paTagata varNAdi kI taraha pratiloma kramase do bhaMga kahe haiM aura zeSa pA~ca bhaMga to inake milAnese lagA lene cAhie / (287) vastu sAmAnyakI vivakSAmeM vizeSa dharmakI gauNatA hone para vizeSa dhauke dvArA nAsti rUpa hai athavA vizeSakI vivakSAmeM sAmAnya dharmoke dvArA nahIM hai| jo yaha kathana hai vaha nAstinaya hai / 757 / 6. nayoMkI apekSA dha.1/4,1,45/215/4 RjusUtranayaviSayIkRtaparyAyairasti ghaTaH, na zabdAdinayaviSayI kRtaparyAyaH |...athvaa zabdanayaviSayIkalaparyAyarasti ghaTaH, na zeSanayaviSayI kRtpryaayaiH| .. athavA samabhirUDhanayaviSayIkRtaparyAyairasti ghaTaH, na zeSanayaviSayaiH / - RjasUtra nayase viSaya kI gayI paryAyose ghaTa hai, zabdAbhinayoMse viSaya kI gayI paryAyoMse baha nahIM hai|...athvaa zabda nayasai viSaya kI gayI paryAyoMse ghaTa hai zeSa nayoMse viSaya kI gayI paryAyoM se vaha nahIM hai|...smbhiruuddhnyse viSaya kI gayI paryAyoMse ghaTa hai zeSa nayoMse viSaya kI gayI paryAyoMse vaha nahIM hai....athavA evambhUta nayase viSaya kI gayI paryAyoMse ghaTa hai, zeSa nayoMse viSaya kI gayI paryAyoMse yaha nahIM hai| 7. virodhI dharmomeM na. ca. zruta./65-67 dravyarUpeNa nitya.. syAdastianitya iti paryAya rUpeNaiva-- sAmAnyarUpeNai katvam syAdaneka iti vizeSarUpeNaiva...sadabhUtavyavahAreNa bheda...syAdabheda iti dravyAthikenaiva.. syAibhavyaH... svakIyasvarUpeNa bhavanAditi-syAdabhavya iti pararUpeNe va...syAtacetanaH...cetanasvabhAvapradhAnatveneti.. syAdacetana iti vyavahAreNa va... syAnmUrtaH asadbhUtavyavahAreNa.. syAdamUrta iti paramabhAvenaiva ... syAkapradezaH bhedakalpanAnirapekSeNeti...syAdanekapradeza iti vyavahAreNaiva syAcchuddha.. kevalasvabhAvapradhAnatveneti...syAdazuddha iti mizrabhAve...syAdupacaritaH...svabhAvasyApyanyatropacArAditi...syAdanupacarita iti nizcayAdeva .. / -dravyarUpa abhiprAyase nitya hai...kathaM cid anitya hai, yaha paryAya rUpase hI samajhanA cAhie / ... sAmAnyarUpa abhiprAyase ekaravapanA hai...kathaM cida anekarUpa hai, yaha vizeSa rUpase hI jAnanA cAhie...sabhUta vyavahArase bheda hai...dravyArthika nayase abheda hai...kathaMcit svakIya svarUpase ho sakanese bhavya svarUpa hai...pararUpase nahIM honese abhavya hai...cetana svabhAvakI pradhAnatAse kathaMcit cetana hai...vyavahAranayase acetana hai...asadabhUta vyavahAra nayame mUrta hai...paramabhAva amUrta hai. bhedakalpanAnirapekSa nayase eka pradezI hai...vyavahAra bhayase aneka pradezI hai.. kevala svabhAvakI pradhAnatAse kathaMcit zuddha hai...mizra bhAvase kathaMcita azuddha hai...svabhAvake bhI anyatra upacArase kathaMcita upacarila hai... nizcayase anupacarita hai / ( sa. bha. ta./75/876/10: 76/3) sa. sA. A./ka. 248-246 bAhyArthaH paripItamujjhitanija-pravyaktiriktIbhavad-vizrAntaM pararUpa eva parito jJAnaM pazoH siidti| yattattattadiha svarUpata iti syAdvAdinastatpuna-dUronmagnaghanasvabhAvabharataH pUrNa samunmajjati / 248 / vizvaM jJAnamiti pratavaM sakalaM dRSTvA svatattvAzayA-bhUtvA vizvamayaH pazuH pazuriva svcchndmaacessttte| yattattatpararUpato na taditi syAdvAdadarzI puna-vizvAdbhinnamavizvavizvaghaTitaM tasya svatattvaM spRzet / 246 - bAhya padArthoke dvArA sampUrNatayA piyA gayA, apanI bhakti chor3a denese rikta huA, sampUrNatayA pararUpameM hI vizrAnta, aise pazukA jJAna nAzako prApta hotA hai, aura syAdvAdIkA jJAna to, jo sata hai vaha svarUpase tava hai, aisI mAnyatAke kAraNa, atyanta prakaTa hue jJAnaghana rUpa svabhAvake bhArase sampUrNa udita hotA hai / 246 pazu ( sarvathA ekAntabAdI) ajJAnI 'vizva jJAna hai' aisA vicAra kara sabako nijatattvakI AzAse dekhakara vizvamaya hokara, pazuko bhA~ti svacchandatayA ceSTA karatA hai| aura syAdvAdI to, yaha mAnatA hai ki 'jo tata hai vaha pararUpase tat nahIM hai, isalie vizvase bhinna aise tathA vizvase racita honepara bhI vizva rUpa na honevAle aise apane tattvakA anubhava karatA hai / 246 / (paM. dha./pU./332) nyA. dI./3/682/126/6 dravyArthikanayAbhiprAyeNa suvarNa syAdekameva, paryAyAthikanayAbhiprAyeNa syaadnekmev...| - dravyArthika nayake abhiprAyase sonA kathaMcita ekarUpa hI hai, paryAyArthika nayake abhiprAyase kathaMcita aneka svarUpa hI hai / ( nyA. dI./3/885/128/11) jainendra siddhAnta koza
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI 324 6 avaktavya bhaMga nirdeza 8. kAlAdikI apekSA vastumeM bhedAbheda zlo. bA. 21/6/54/452/14 ke punaH kAlAdayaH / kAlaH AtmarUpaM, arthaH, saMbandhaH, upakAro, guNidezaH, saMsargaH zabda iti / tatra syAjjIvAdi vastu astyeva ityatra yatkAlamastitvaM tatkAlAH zeSAnantadharmA bastunyekaDeti, teSAM kAlenAbhedavRttiH / yadeva cAstitvasya tadguNatbamAtmarUpaM tdevaanyaanntgunnaanaampiityaatmruupennaabhedvRttiH| ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo'stitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthanAbhedavRttiH / ya evAviSvagbhAvaH kathaMcittAdAmyalakSaNaH saMbandho'stitvasya sa evAzeSavizeSANAmiti sNbndhenaabhedvRttiH| ya eva copakAro'stitvena svAnuraktakaraNaM sa eva zeSarapi guNa rityupkaarennaabhedvRttiH| ya eva ca guNidezo'stitvasya sa evAnyaguNAnAmiti gunnideshenaabhedvRttiH| ya eva caikavastvAtmanAstitvasya saMsargaH sa eva zeSadharmANAmiti saMsargeNAbheda vRttiH| ya evAstItizabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa eva zeSAnantadharmAtmakasyApoti zabdenAbhedavRttiH / paryAyAthai guNabhAve dravyArthi krvpraadhaanyaaduppdyte| zlo. vA. 2/1/6/54/453/27 dravyArthikaguNabhAvena paryAyAthikaprAdhAnyena tu na guNAnAM kAlAdibhirabhedavRttiH aSTadhA saMbhavati / prati. kssnnmnytoppttebhinnkaaltvaat| sakRdekatra nAnAguNAnAmasaMbhavAta saMbhave vA tadAzrayasya tAvadvA bhedaprasaMgAva teSAmAtmarUpasya ca bhinnatvAt tadabhede tadbhedavirodhAt / svAzrayasyArthasyApi nAnAtvAt anyathA nAnAguNAzrayatvavirodhAt / saMbandhasya ca saMbandhibhedena bhedadarzanAta nAnAsaMbandhibhirekatraikasaMbandhAghaTanAdAta kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyAnekatvAt / guNi dezasya ca pratiguNaM bhedAt tadabhede bhinnArthaguNAnAmapi guNidezAbhedaprasaMgAt / saMsargasya ca pratisaMsargabhedAt / tadabhede saMsargibhedavirodhAta / zabdasya ca prativiSaya-nAnAtvAt guNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteH zabdAntaravai phalyAt / -ve kAlAdika-kAla, AtmarUpa, artha, sambandha, upakAra, guNideza, saMsarga aura zabda isa prakAra ATha haiM / 1. tahA~ jIvAdika vastu kathAcita haiM hii| isa prakAra isa pahale bhaMgameM hI jo astitva kA kAla hai, vastumeM zeSa bace hue ananta dharmokA bhI vahIM kAla hai| isa prakAra una astitva, nAstitva Adi dharmoMkI kAlakI apekSAse abheda vRtti ho rahI hai| 2. jo hI usa vastuke guNa ho jAnA astitvakA apanA svarUpa hai, vahIM usa vastuke guNa ho jAnApanA anya anantaguNoMkA bhI AtmIya rUpa hai| isa prakAra AtmIya svarUpa karake anantadharmoMkI parasparameM abheda vRtti hai| 3. tathA jo hI AdhAra dravya nAmaka artha 'astitva'kA hai vahIM dravya anya paryAyoMkA bhI Azraya hai, isa prakAra eka AdhArarUpa arthapanese sampUrNa dharmoke AdheyapanekI bRtti ho rahI hai| 4. evaM jo hI pRthak-pRthaka nahIM kiyA jA sakanA rUpa kathaMcit tAdAtmya svarUpa sambandha astitvakA hai vahI anya dharmoMkA bhI hai| isa prakAra dharmoMkA vastuke sAtha abheda vartta rahA hai| 5. aura jo hI apane astitvase vastuko apane anurUpa raMga yukta kara denA rUpa upakAra astitva dharma karake hotA hai, ve hI upakAra' bace hue anya guNoM karake bhI kiyA jAtA hai| isa prakAra upakAra karake sampUrNa dharmoM kA parasparameM abheda vartta rahA hai| 6. tathA jo hI guNI dravyakA deza astitva guNane ghera liyA hai, vahI guNIkA deza anya guNoMkA bhI nivAsa sthAna hai| isa prakAra guNideza karake eka vastu ke aneka dharmoM ko abhedavRtti hai| 7.jo hI eka vastu svarUpa karake astitva dharmakA saMsarga hai, vahI zeSa dhauMkA bhI saMsarga hai| isa rItise saMsarga karake abheda vRtti ho rahI hai| 8, tathA jo hI asti yaha zabda astitva dharma svarUpa vastukA vAcaka hai vahI zabda bace hue ananta ananta dharmoke sAtha tAdAtmya rakhanevAlI vastukA bhI vAcaka hai| isa prakAra zabda ke dvArA sampUrNa dharmoMkI eka vastuma abheda pravRtti ho rahI hai| yaha abheda vyavasthA paryAyasvarUpa arthako gauNa karanepara aura guNoM ke piNDarUpa dravya padArthako pradhAna karanepara pramANa dvArA bana jAtI hai| 1. kintu dravyAthikake gauNa karanepara aura paryAyAthikakI pradhAnatA ho jAnepara to guNoMkI kAla Adi karake ATha prakArako abhedavRtti nahIM sambhavatI hai kyoMki pratyeka kSaNameM guNa bhinna-bhinna rUpase pariNata ho jAte haiM ataH bhinna-bhinna dharmoMkA kAla bhinna-bhinna hai| athavA eka samaya eka vastumeM aneka guNa nahIM pAye jA sakate haiN| yadi balAtkArase aneka guNoMkA sambhava mAnoge to una guNoMke Azraya vastukA utane prakArase bheda ho jAnekA prasaMga hogaa| ataH kAlakI apekSA abheda vRtti na huii| 2. paryAyadRSTise una guNoMkA AtmarUpa bhI bhinna hai anyathA una guNoMke bheda honekA virodha hai| . 3. nAnA dharmoMkA apanA-apanA Azraya artha bhI nAnA hai anyathA ekako nAnA guNoM ke AzrayapanakA virodha ho jAtA hai| 4. evaM sambandhiyoM ke bhedase sambandhakA bhI bheda dekhA jAtA hai| aneka sambandhiyoM karake eka vastumeM eka sambandha honA nahIM ghaTatA hai| 1. una dharmoM karake kiyA gayA upakAra bhI vastumeM nyArA-nyArA niyata hokara aneka svarUpa hai| 6. pratyeka guNakI apekSAse guNIkA deza bhI bhinna-bhinna hai| yadi guNake bhedase guNavAle dezakA bheda na mAnAjAyegAtosarvathAbhinna dUsare artha ke guNoM kA bhI guNIdeza abhinna ho jaayegaa| 7. saMsarga to pratyeka saMsargavAleke bhedase bhinna hI mAnA jAtA hai| yadi abheda mAnA jAyegA to saMsargiyoMke bheda honekA virodha hai| 8. pratyeka viSayakI apekSAse vAcaka zabda nAnA hote haiM, yadi sampUrNa guNoMkA eka zabda dvArA hI vAcya mAnA jAyegA, taba to sampUrNa aoMko bhI eka zabda dvArA nirUpaNa kiyA jAnekA prasaMga hogaa| aisI dazAmeM bhinna-bhinna padArthoke lie nyAre-nyAre zabdoMkA bolanA vyartha par3egA / ( syA. ma./23/284/18); ( sa. bha. ta./33/6) 9. mokSamArgakI apekSA paM. kA./taM. pra./106 mokSamArgaH.. samyaktvajJAnayuktameva nAsamyaktvajJAna yuktaM cAritrameva nAcAritraM, rAgadveSaparihINameva na rAgadveSAparihINam, mokSasyaiva na bhAvato vandhasya, mArga evaM nAmArgaH, bhavyAnAmeva nAbhavyAnAM, labdhabuddhInAmeva nAlabdhabuddhInAM, kSINakaSAyatve bhavatyeva na kaSAyasahitatve bhavatItyaSTadhA niyamo'tra draSTavyaH / - mokSamArga samyaktva aura jJAnase hI yukta hai na ki asamyaktva auraajJAnase yukt| cAritra hI hai na ki acAritra, rAga-dveSa rahita ho aisA hai-na ki rAga-dveSa sahita ho aisA, bhAvataH mokSakA hI na ki andhakA, mArga hI-na ki amArga, bhavyoM ko hI-na ki abhavyoMko, labdhabuddhiyoMko hI na ki alabdha buddhiyoM ko, kSINakaSAyanemeM hI hotA hai--na ki kaSAya sahitapane meM hotA hai isa prakAra ATha prakArase niyama yahA~ dekhnaa| 6. avaktavya bhaMga nirdeza 1. yugapat aneka artha kahane kI asamarthatA rA. vA./4/42/15/258/13 athavA vastuni mukhyapravRttyA tulyAlayoH parasparAbhidhAnaprativandhe sati iSTaviparItanirguNatvApatteH vivakSitobhayaguNatvenA'nabhidhAnAta avktvyH| = zabdameM vastuke tulya bala vAle do dharmoM kA mukhya rUpase yugapat kathana karanekI zakyatA na honese yA paraspara zabda pratibandha honese niguNatvakA prasaMga honese tathA vivakSita ubhaya dharmoMkA pratipAdana na honese vastu avaktavya hai| (zlo. vA. 2/1/6/56/482/13) jainendra siddhAnta koza
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgI paM. dha. /u. / 366 tato vaktumazakyatvAt nirvikalpasya vastunaH / tadullekha samAkhyAnadvArA nirUpyate 366 nirvivastuke kathanako anirvacanIya honeke kAraNa jJAnake dvArA una sAmAnyAtmaka guNoM kA ullekha karake una 'nirUpaNa kiyA jAtA hai| 2. vaha sarvathA avaktavya nahIM Apta. mI./ 46-50 avaktavya catuSkoTirvikalpo'pi na kathyatAm / asarvAntamavastu syAdavizeSyavizeSaNam / 46 / avasvanabhilApyaM svAda sarvAntaH parivarjitamasyevastusa yAti prakriyAyA viparyavAda 48 sarvAndhAracedavaktavyAsteSAM ki bacanaM punH| kRtizcainamupaiSA paramArtha viparyayAt // 46 // azanAdanAkima bhAvAtkimatrotaH / AdyantoktidvayaM na syAt kiM vyAjenocyatAraphuTam / 50 / 'cAra prakArakA vikalpa avaktavya hai' aisA kahanA yukta nahIM, kyoMki sarvathA avaktavya honese vizeSaNa- vizeSya bhAvakA abhAva hogaa| isa prakAra sarva vastuoMko avastunekA prasaMga vegA / 46 / prazna- yadi sarva dharmoMse rahita vaha avastu avaktavya hai to usako Apa avastu bhI kaise kaha sakate haiM 1 uttara- hamAre hA~ avastu sarvathA dharmose rahita nahIM hai, balki vastuke dharmose viparIta dharmokA kathana karanepara avastu svIkAra kI jAtI hai / 48 / jinake matameM sarva dharma sarvathA avaktavya haiM unake hA~ to strapakSa sAdhana aura para pakSa dUSaNakA vacana bhI nahIM banatA hai, taba unheM to mauna hI rahanA caahie| 'vacana to vyavahAra pravRtti mAtrake lie hotA hai,' aisA kahanA bhI yukta nahIM hai kyoMki paramArthase viparIta tathA upacAra mAtra kathana viparIta hotA hai | hama tumase pUchate haiM ki vastu isalie ana hai ki tumameM usake kahanekI sAmarthya nahIM hai yA isalie avaktavya hai ki usakA abhAva hai, yA isalie avaktavya hai ki tuma use jAnate nhiiN| tahA~ Adi aura anta vAle do pakSa to Apa bauddhoMke hA~ sambhava nahIM hai kyoMki Apa buddhako sarvajJa mAnate haiN| madhyakA pakSa arthAt vastukA abhAva mAnate ho to basa pUrvaka ghumA-phirAkara kyoM kahate ho spaSTa kahie / rA. vA. /4/42/15/258/17 sa ca avaktavyazabdena anyaizca SaD bhirvacanaiH paryAyAntaravivakSayA ca vaktavyatvAt syAdavaktavyaH / yadi sarvathA avaktavyaH syAt avaktavya ityapi cAvaktavyaH syAt kuto bandhamokSAdiprakriyAprarUpaNavidhiH / yaha (vastu) avaktavya zabda ke dvArA anya chaha bhaMgoMke dvArA' vaktavya honese 'syAt' avaktavya hai sarvathA nahIM / yadi sarvathA avaktavya ho jAye to 'avaktavya zabdake dvArA bhI usakA kathana nahIM ho sktaa| aisI dazAmeM bandha mokSAdikI prakriyAkA nirUpaNa nirarthaka ho jAyegA (rA.vA./1/6/10/45/26) 325 * bA 2/9/6/6/paM sakalamAcakarahitatvAdavatavyaM vastu yugapadamA pradhAnabhAvApitAbhyAmAkAntaM vyavatiSThate tacca na sarvavAkyamevAbhyAmyenAsya mayAdityeke (400 / 21) kathamidAnI avAcyaikAnte'bhyuktirmAcyamiti yujyate" i ghaTate sAtatyeneva sasyAdya kaikadharma samAnyenAdhya vAcyatve vastuno vAcyatvAbhAvadharmeNAkAntasyAvAcyapadenAbhidhAnaM na yujyate iti vyAkhyAnAt (489 / 26) eka hI samaya meM pradhAnapanase vikSita kiye gaye saba aura asatya dharmoM karake cAroM orase viro huI vastu upasthita ho rahI hai| yaha sampUrNa vAcaka zabdoMse rahita hai / ataH avaktavya hai aura vaha sabhI prakAroMse avaktavya hI ho yaha nahIM samajhanA, kyoMki avaktavya zabda karake hI isakA vAcana ho rahA hai| zrI samantabhadra svAmIkA kahanA kaise ghaTita hogA ki "avAcyatA hI yadi ekAnta mAnA jAyegA to avAcya isa prakArakA kathana bhI yukta nahIM hotA hai" ( A. mI./55) eka samaya meM ho rahe dharmose AkrAntapane karake jaise vastu avAcya hai, usI prakAra sattva, 6. avaktavya bhaMga nirdeza asattva AdimeMse eka-eka dharma se ArUDhapane karake bhI vastuko yadi avAcya mAnA jAyegA to vAcyasvAbhAva nAmake eka dharma karake ghirI huI vastukA avAcya pada karake kathana karanA nahIM yukta ho sakatA hai| (syA. maM. / 23 / 281/3); ( sa. bhaM. ta. / 66 /10 ) saM.bhaM. ta . / 73 / 3 evamatraktavyameva vastutattvamityavaktavya tvekAnto'pi svamavanapAtaH sadAmInamasipho'hamiti No yaha kahate haiM ki sarvathA avaktavya rUpa hI vastu svarUpa hai, unakA kathana svavacana virodha hai jaise - maiM sadA maunavrata dhAraNa karatA hU~ / 3. kAlAdikI apekSA vastu dharma avatavya hai rA. vA./4/42/95/257/12 1 9 pratiyogiyAM guNAbhyAmavadhAraNAyugapadekasmin kAle aikena zabdena ekasyArthasya kRtsnasyaivAbhedarUpeNAbhidhitsA tadA avAcyaH tadvidhArthasya vRttiH, na ca tairabhedo'ja saMbhavati ke punaste kAlAdayaH kAla AramarUpamarthaH saMbandhaH upakAro guNivedazaH saMsargaH zabda iti tatra yena kAraNena viruddhA bhavanti guNAsteSAmekasmin kAle kvacidekavastuni vRttirna dRSTA atastayornAsti vAcakazabdaH tathAvRttyabhAvAt / ata ekasminnAtmani tadasatve pravibhakte asaMsargAtmArUpe anekAntarUpe na staH / ekakAle yenAtmA tathocyeta tAbhyAM viviktaM ca parasparata AtmarUpaM guNAnAM nAnyonyAtmani vartate yata ubhAbhyAM yugapadabhedenocyeta / na ca biruvAtsadasattvAdInAm ekAntapakSe guNAnAmekadravyAdhArA vRttirasti yataH abhivrAdhArakhenAbhedo yugapadbhAvaH syAya, mena kenaciya zabdena yA sadasa ucyeyAtAm na ca saMbhavato'bhijJatA guNAnAM saMbhavati bhinnatvAt saMbandhasya / yathA chatradevadattasaMbandho'nyaH daNDadevadattasaMbandhAt |...n ca guNA upakAreNAbhinnAH yato dravyasya guNAdhIna upakArI nIlaraktAdya paraJjanam, te ca svarUpato bhinnAH ||...n caikAntapakSe guNAna saMsRSTamanekAtmakaM rUpamasti avadhRtai kAntarUpatvAdasatvAsattvAderguNasya / yadA zavalarUpavyatiriktau zuklakRSNau guNI asaMsRSTau naikasminnarthe yaha patitu samaya vAtA tAbhyAM saMsargAbhAvAt ekAntapakSe na yugapadabhidhAnamasti arthasya tathA vibhAvAdana caikaH zabdo dvayorguNayoH sahavAcako sti yadi syAt chandaH svAdasadapi sadryAta aso 'pi svArtha sadapi asara na ca tathA noke saMpratyayo'sti yo vizeSadatvAt evamuktAt kAlAdibhAvAbhAva zabdasya ca ekasya ubhayArtha vAcino'nupalabdheH avaktavya AtmA / = jaba do pratiyogI guNoMke dvArA avadhAraNa rUpase yugapat eka kAlameM eka zabda se samasta vastu ke kahane kI icchA hotI hai to vastu avaktavya ho jAtI hai kyoMki paisA zabda aura artha nahIM hai| guNagAvakA artha hai kAlAdikI se amedavRtti ve kAlAdi ATha - kAla. AtmarUpa artha, sambaMndha, upakAra, guNideza, saMsarga aura zabda / jisa kAraNa guNa paraspara viruddha haiM ataH unakI eka kAlameM kisI eka vastu vRtti nahIM ho sakatI ataH sattva aura asatvakA vAcaka eka zabda nahIM hai eka vastumeM sattva aura asatva paraspara bhinna (Atma) rUpameM haiM unakA eka svarUpa nahIM hai jisase ve eka zabda ke dvArA yugapat kahe jA skeN| paraspara virodhI satya aura asattvakI eka artha meM vRtti bhI nahIM ho sakatI jisase abhinna AdhAra mAnakara ameda aura yugabhAva kahA jAye tathA kisI eka zandasenakA pratipAdana ho sake / sambandhase bhI guNoM meM abhinnatAkI sambhAvanA nahIM hai, kyoMki sambandha bhinna hotA hai / devadatta aura daNDakA sambandha yajJadata aura chatra ke sambandha se judA hai hI / ... upakAra dRSTise bhI guNa abhinna nahIM haiM, kyoMki dravyameM apanA pratyaya yA viziSTa vyavahAra karAnA rUpa upakAra pratyeka guNakA judA-judA hai| jaba zubala aura kRSNa varga paraspara bhinna hai taba unakA saMsRSTa rUpa eka nahIM ho jainendra siddhAnta koza
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptabhaMgA 326 samaMtabhadra svahano mAlAstattvAvaktabyatAM shritaaH| - ve ekAntavAdI jana usa svaghAtI doSako dUra karaneke lie asamartha haiM, Apase dvaSa rakhate haiM, AtmaghAtI hai aura unhoMne tattvakI avaktavyatAko Azrita kiyA sakatA jisase eka zabdase kathana ho ske| koI eka zabda yA pada do guNoMko yugapada nahIM ho sakatA / yadi kahe to 'sat' zabda sattvakI taraha asattvakA bhI kathana kregaa| tathA 'asat' zabda stkaa| para aisI loka pratIti nahIM hai, kyoMki pratyekake vAcaka zabda judA-judA haiN| isa taraha kAlAdi dRSTise yugapata bhAvakI sambhAvanA nahIM hai tathA ubhaya vAcI koI eka zabda hai nahIM ataH vastu avaktavya hai| zlo. vA. 2/1/6/56/477/6) saMbhaMta./pRSTha./paM. nanu kathamavaktabyo ghaTaH, iti nmH| sarvo'pi zabdaH pradhAnatayA na sattvAsattve yugapatpratipAdayati tathA pratipAdane zabdasya zakyabhAvAda, sarvasya padasyaikapadArthaviSatva siddheH (66) sarveSAM padAnAmekArthatvaniyame nAnArthakapadocchedApattiH iti cenna.... sAdRzyopacArAdeva tasyaikatvena vyavaharaNAta.. samabhirUDhanayApekSayA zabdabhedAidhuvo'rtha bhedaH |...anythaa vAcyavAcakaniyamavyavahAravilopAt (61/1) senAbanayuddhapaGktimAlApAlakagrAmanagarAdizabdA. nAmanekArthapratipAdakatvaM dRSTamiti cenn| karituragarathapadAtisamUhasyaivaikasya senAzabdenAbhidhAnAta (64/1) vRkSAvitipadaM vRkSadvaya. bodhaka vRkSA iti ca bahuvRkSabodhakam...luptAvaziSTazabdayoH sAmyAda vRkSarUpArthasya samAnatvAccaikatvopacArAsantraikazabdaprayogopapattiH / (64/5) vRkSapadena vRkSa rUpaikadharmAvacchinnasyaiva bodho nAnyadharmA. vacchinnasya (66/2) dvandvasyApi krameNaivArtha dvayapratyAyanasamarthatvena guNapradhAnabhAvasya tatrApi sattvAt / 68/3) / = prazna-ghaTa avaktavya kaise hai ? uttara-sarva hI zabda eka kAla meM hI pradhAnatAse sattva aura asattva donoMkA yugapat pratipAdana nahIM kara sakate, kyoMki usa prakArase pratipAdana karanekI zabda meM zakti nahIM hai kyoMki sarvahI zabdoM meM eka hI padArthako viSaya karanA siddha hai / prazna-sarva hI zabdoMko ekArthavAcI mAnA jAye to anekArthavAcI zabdoMkA abhAva ho jaayegaa| uttara-nahIM. kyoMki aise zabda vAstabameM aneka hI hote haiM parantu kevala sAdRzyake upacAra se hI unameM ekapanekA vyavahAra hotA hai / samabhirUDha nayakI apekSA zabda bheda honepara avazya hI artha kA bheda ho jAtA hai anyathA vAcya-vAcakapaneke niyamakA vyavahAra nahIM ho sakatA / prazna-senA, vana, yuddha, paMkti, mAlA, tathA pAlaka ityAdi zabdoMkI anekArthavAcakatA iSTa hai / uttara-nahIM, kyoMki hasti, azva, ratha va payAdoMke samUha rUpa eka hI padArtha senA zabdase kahA jAtA hai| prazna-'vRkSau' kahanese do vRkSoMkA tathA vRkSAH kahanese bahutase vRkSoMkA jJAna kaise ho sakegA ! uttara-nahIM, kyoMki vahA~ bhI aneka zabdoMke dvArA hI aneka vRkSoMkA abhidhAna hotA hai| kisI eka zabdase anekArthakA bodha nahIM hotaa| vyAkaraNake niyamAnusAra zeSa zabdoMkA lopa karake kevala eka hI zabda zeSa rahatA hai / lupta zabdoM kI avaziSTa zabdake sAtha samAnatA honese unameM ekatvakA upacAra mAnakara eka hI zabda kA prayoga kara diyA jAtA hai| tathA bahuvacanAnta vRkSa padase bhI vRkSatva rUpa eka dharmase avacchinna eka-eka vRkSakA hI bhAva hotA hai, kisI, anya dharmase avacchinna padArthakA nhiiN| prazna-bahuvacanAnta pada bahutva aura vRkSatva aise aneka dharmose avacchinna vRkSakA jJAna honeke kAraNa uparokta bhaMga ho jAtA hai| uttara-yadyapi ApakA kahanA ThIka hai parantu yahA~ prathama vRkSa zabda eka vRkSatva rUpa dharmase avacchinna artha kA jJAna karAtA hai aura tat pazcAta liMga aura sNkhyaakaa| isa prakAra zabda janya jJAna kramase hI hotA hai| aura isalie 'vRkSAH' ityAdi padase vRkSatva dharmase aMvacchinna padArtha kA bodha to pradhAnatAse hotA hai, parantu liMga tathA bahutva saMkhyAkA gauNatAse / aura isa prakAra mukhyatA aura gauNatA dvandva samAsameM bhI vivakSita hai kyoMki vaha bhI kramase do yA adhika padArthoMko bodha karAne meM samartha hai| 4. sarvathA avaktavya kahanA mithyA hai sva. sto./100 te taM svaghAtinaM doSa shmiikmniishvraaH| tvadviSaH 5. vaktavya va avaktavyakA samanvaya sa.bha.ta./70/7 ayaM khalu tadarthaH sattvAce kaikadharma mukhena vAcyameva vastU yugapatpradhAnabhUtasattvAsattvobhayadharmAvacchinnaravenAvAcyam / = sattvAdidharmoM meMse kisI eka dharmake dvArA padArtha vAcya hai, vahI sattva, asattva ubhaya dharma se avAcya hai| paM.dha./u./663-665 tadabhijJAnaM hi yathA vaktumazakyAta samaM nayasya ytH| api turyo nayagabhastattvAvaktavyatAM zritastasmAt / 663 / na punarvaktumazakyaM yugapaddharmadvayaM pramANasya krmvrtii| kevala miha nayaH pramANa na tadvadiha yasmAt 664aa yatkila punaH pramANa vaktumalaM vastujAtamiha yAvat / sadasadanekaikamatho nityAnityAdikaM ca yugapaditi |66jis kAraNase do dharmoMko naya kahanemeM asamartha hai, tisa kAraNa tattvakI avaktavyatAko Azrita karane vAlA cauthA bhI naya bhaga hai|663| kintu pramANako eka sAtha do dharmoMkA pratipAdana karanA azakya nahIM .. hai, kyoMki yahA~ kevala naya kramavartI hai kintu pramANa nhiiN| aura nizcayase pramANa sat-asata, eka-aneka aura nitya-anitya vagairaha sampUrNa vastuke dhauko eka sAtha kahaneke lie samartha hai / 664-664 paM.dha/mu /366 tato vaktumazakyatvAta nirvikalpasya vastunaH / tadullekha samAlekhya jJAna dvArA nirUpyate / 366 / isalie nirvikalpaka vastuke kathanako anirvacanIya honeke kAraNa jJAnake dvArA una sAmAnyAtmaka guNoM kA upalekha karake unakA nirUpaNa kiyA jAtA hai| saptabhaMgo taraMginI-vimaladAsa (zrAvaka) ( I.za. 14-15 ) kRta saMskRta bhASAkA nyAya viSayaka grantha / sapta vyasana-de. vyasana / sapta vyasana cAritra-pa.manaraMga lAla (I.1850 -1860) dvArA racita bhASA chanda baddha kthaa| saptAMka-asaMkhyAta guNavRddhiko saptAMka saMjJA hai| -de. zrutajJAna III/2/3 / sapratipakSI-sat sadA apane pratipakSIkI apekSA rakhatA hai| -de. anekaant|4| sapratipakSI prakRtiyAM-de. prkRtibndh/2| sapratipakSI hetvAbhAsa-jisa hetukA pratipakSI sAdhana maujUda hoN| samaMtabhadra-zilAlekhoM tathA zAstrIya pramANoM ke AdhAra para sI./2/ pR. saM... Apako zrutake valiyoM ke smkkss/171| prathama jaina saMskRta kavi evaM stutikAra, bAdI, bAgmI, gamaka, tArkika/152 tathA yuga saMsthApaka mAnA gayA hai| 174 / Apa uragapura (tricanApatalI) ke nAgavaMzI cola nareza kolika barmana ke kaniSTha putra zAnti barmana hone kSatriyakulotpanna the| 183 / zravaNalabegola ke zilAlekha naM. 54, rAjAbalika the. ArAdhanA kthaakoss| 176-177 / tathA prabhAcandra kRta kathAkoSa ke anusAra Apako bhasmaka vyAdhi ho gaI thii| dharma tathA sAhitya ko inase bahuta kucha prApta hone vAlA hai yaha jAnakara guru ne inheM samAdhimaraNa kI AjJA na dekara liMgacheda kI AjJA dii| ataH Apa pahale puNDravarddhana nagara meM bauddha bhikSuka hue, phira dazapura nagara meM parivrAjaka hue aura anta meM dakSiNa vezastha kAJcI nagara meM zaiva tApasI manakara vahAM ke rAjA zivakoTi ke zivAlaya meM rahate huye ziva para car3he naivedyakA bhoga karane lge| pakar3e jainendra siddhAnta koza
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaMtAnupAta kiyA 327 samaya jAne para Apane svayambhU stotra ke pATha dvArA zivaliMga meM se candraprabhu samanvaya-bhinna-bhinna viSayoM ke anekoM vikalpoMkA paraspara samabhagavAna kI pratimA pragaTa kI jisase prabhAvita hokara zaivarAja ziva ___nvaya-de. baha-vaha vissy| koTi dIkSA dhAraNa kara unake ziSya ho gae / 177 / samabhirUDha naya-de. naya/III/9I ApakI racanAoM meM 11 prasiddha hai-1. gRhat svayambhU stotra 2. stuti vidyA (jinazataka), 3. devAgama stotra (Apta mImAMsA). samaya-1. samaya sAmAnyake lakSaNa 4. yuktyanuzAsana, tatvAnuzAsana, 6. jIvasihi 5. pramANa padArtha.8: karma prAbhRta TIkA, 6. gandhahastimahAbhASya, 10. ratna 1. kAlake arthameM kaNDaprAvakAcAra, 11. prAkRtavyAkaraNa / 12. paTakhaMDAgama ke Adha ti.pa./4/285 paramANussa NiyaTThidagayaNapadesassa dikmnnmetto| jo pAca khaMDoM para eka TIkA bhI batAI jAtI hai, parantu adhikatara kAlo avibhAgI hodi puDhaM samayaNAmA so / 2854 -pudgala paramANuvidvAna ise pramANita nahIM mAnate (ka. pA./5/pra.63/paM. mahendra), kA nikaTameM sthita AkAza pradezake atikramaNa pramANa jo avibhAgI (bha. A./pra.4/premI jI), (yu. anu./pra. 44/paM. mukhtAra sAhaba), kAla hai vahI samaya nAmase prasiddha hai| (dha.4/1,5.1/318/2); (dha. 1/pra. 10/H. L. Jain), (pa. pra./pra. 121/upAdhye.). (sa. si./pra.- (na. ca. bR./140); (go. jI./mU. ba. jI. pra./573); (paM.kA./ 17/pa, mahendra), (ha. pU./pra.6/paM. pannAlAla) ityAdi / bauddha tArkika dharmakIrti ke samakAlIna batAkara DA. satIzacanda tA. vR./25); (paM. kA./tA. vR./5/52/5) vidyAbhUSaNa inheM I. 600 meM sthApita karate hai|15| ratnakraNDa rA. vA./3/38/7/208/34 sarvajaghanyapariNatasya paramANoH svAvagADhAzrAvakAcAra ke zlokako siddhasena gaNI kRta nyAyAvatAra meM se vakAzapradezavyatikramakAlaH paramaniSiddho nivibhAgaH samayaH / bAgata batAkara zvetAmbara vidvAna paM. muskha lAla jI inheM isI samaya -jaghanyagatise eka paramANu saTe hue dvitIya paramANu taka jitane meM huA mAnate hai| premI jI tathA DA. hIrA lAla inheM I. za. meM kAla meM jAtA hai use samaya kahate haiN| kampita karate hai|12| parantu nAgavaMzI cola nareza kIlikabarmana de. kAla/1 kAla samaya aura addhA ye ekArthavAcI haiN| ke anusAra aitihAsika sAkSyoM ke AdhAra para DA. jyoti prazAda gha. 13/5.1,56/268/11 doNa paramANUNa tappAoggavegeNa uDDamadho ca inheM I. 120-185 meM aura mukhtAra sAhama tathA DA. mahendra kumAra gacchatANaM sarIrehi aNNoNNaphosaNakAlo samao nnaam| -taprAyoga hai.za.2 meM pratiSThita karate haiM / 13 / parantu aisA mAnane para zravaNa- ___ vegase ekake UparakI ora aura dUsareke nIcekI ora jAnevAle do belagola ke zilAlekha naM.40 meM inheM jo gRpiccha (umAsvAmI) paramANuoMkA unake zarIra dvArA sparzana honemeM laganevAlA kAla ke praziSya aura balAka piccha ke ziSya kahA gayA hai|10| vaha samaya kahalAtA hai / (go. jii./muu./573)| ghaTita nahIM ho sktaa| (tI./2/pRSTha sN...")(v.itihaas/7/1)| go.jI./mU./573 avarA pajjAyadvivI khaNametaM hoditaM ca smotti| -sampUrNa dravyoMkI jaghanya paryAya sthiti eka samayamAtra hotI hai, samaMtAnupAta kriyA-de. kriyA/3/3 / isoko samaya bhI kahate haiM / sama-sa. sA./A/2 samayata ektven...|-smyt arthAta ekarava 2. AramAke arthameM rUpase / (sa. saa./aa./3)| gI. ka./jI, pra./547/713/5 sama ekiibhaaven| -sama arthAta ekI. sa. sA./A./2 jIvanAma padArthaH sa samayaH, samayata ekatvena yugapajjAbhAvase...1 nAti gacchati ceti nirukteH| -jIva nAmaka padArtha samaya hai| jo de. sAmAyika/1/2 ghI saMgata hai arthAt dhIke sAtha ekIbhUta hai| ekatva rUpase eka hI samaya meM jAnatA tathA pariNamatA huA vaha samaya hai| samakita caubIsI vrata-eka varSa paryanta pratyeka caturdazIko sa.sA./A./3 samayazabdenAtra sAmAnyena sarva evaartho'bhidhiiyte| samayata upavAsa kre| tathA 'oM hrIM vRSabhAdi caturvizatijinAya namaH' isa ekIbhAvena svaguNaparyAyAn gacchatIti nirukteH| -samaya zabdase sAmAnyatayA sabhI padArtha kahe jAte haiM, kyoMki vyutpattike anusAra mantrakA trikAla jaap| kula 48 upavAsa kre| 'samayate' arthAta ekIbhAvase apane guNaparyAyoMko prApta hokara jo samakadriya-Concentric (dha./5/pra. 28) / pariNamana karatA hai so samaya hai| (sa. sA./tA. vR./151/214/13) sa. sA./tA. vR./151/214/13 samyagayaH saMzayAdirahito bodho jJAnaM samacaturastra saMsthAna-. saMsthAna / yasya bhavati sa samayaH athavA samityekatvena paramasamarasIbhAvena samacchinnaka-Frustrum (j./pr./108)| svakIyazuddhasvarUpe ayanaM gamanaM pariNamanaM smyH| -'samyagayaH' samaccheda-gaNitakI bhinna parikASTaka vidhimeM aMzoM aura haroM arthAta saMzaya Adi rahita jJAna jisakA hotA hai aisA jIva samaya hai| athavA ekIbhAvarUpase paramasamarasI bhAva svarUpa apane zuddha ko yathAyogya guNA karake saba rAziyoMke hAra samAna krnaa| svarUpameM gamana karanA, pariNamana karanA so samaya hai| vizeSa-de. gnnit/11/9/10|| sa.sA./paM. jayacanda/2 'sama' upasarga hai, jisakA artha 'eka sAtha' hai aura samatA-1.de. sAmAyika / 2. samatAke apara nAma-de. mokSa- 'aya gatau' dhAtu hai, jisakA artha gamana aura jJAna bhI hai, isalie maarg/2/1|| eka sAtha hI jAnanA aura pariNamana karanA, yaha donoM kriyAe~ jisameM hoM vaha samaya hai| yaha jIva nAmaka padArtha eka hI samayameM pariNamana samatoyA-bharatakSetra Arya khaNDakI eka nadI-ve. manuSya/4 / bhI karatA hai aura jAnatA bhI hai isalie vaha samaya hai| samavatti-de. daan/1| 3. padArthasamUhake arthameM samadvibAhu- Squaloidral (ja. paM./pra. 108 ) paM. kA./pU./3 samavAo paMcaNha samau ti jiNuptamehi paNNatta / ... / -pA~ca astikAyakA samabhAvapUrvaka nirUpaNa athavA unakA samavAya samadhArA-de. gaNita/II/R/21 vaha samaya hai| jainendra siddhAnta koza
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya 328 samayaprabaddha de. samaya/1/2 samaya zabdase sAmAnyatayA sabhI padArtha kahe jAte haiN| 4. siddhAntake artha meM syA, ma. 30/335/12 samyak eti gacchati zabdo'rtha manena iti "punnAmina ghaH" samayasaMketaH / yadvA samyag avaiparItyena Iyante jJAyante jIvAjIvAdayo'thavA anena iti samayaH siddhAntaH / athavA samyaga ayante gacchanti jIvAdayaH padArthAH svarUpe pratiSThA prApnuvanti asmin iti samaya AgamaH / .. utpAdavyayadhauvyaprapaJcaH samayaH / - jisase zabda kA artha ThIka-ThIka mAlUma ho so samaya hai arthAta saMketa / yahA~ sama-i dhAtuse 'puMnnAmni ghaH' isa sUtrase samaya zabda banatA hai| athavA jisase jIva, ajIva Adi padArthoMkA bhale prakArase jJAna ho aisA siddhAnta samaya hai| athavA jisameM jIva Adika padArthoMkA ThIka-ThIka varNana ho aisA Agama samaya hai| athavA utpAda vyaya aura dhauvya ke siddhAntako samaya kahate haiN| 5. sAmAyikake artha meM de. sAmAyika/3/1/2 jJAnI puruSa muThI vA vastra bA~dhaneko, palAThI mArane Adiko athavA sAmAyika karane yogya samayako jAnate haiM / pa'. kA./ma. va tA. vR./165 utthAnikA-sUkSmaparasamayasvarUpAkhyAnametat / -aNNANado NANI jadi maNNa di suddhsNpogaado| havadi tti dukravamokravaM parasamayarado havadi jIvo 1165 / kazcitpuruSo nirvikArazuddhAramabhAvanAlakSaNe paramopekSA saMyame sthAtumIhate tatrAzaktaH san kAmakrodhAdyazuddhapariNAmavaJcanArtha saMsArasthitichedanArtha vA yadA paJcaparameSThiSu guNastavanabhakti karoti tadA sUkSmaparasamayapariNataH san sarAgasamyagdRSTirbhavatIti, yadi punaH zuddhAtmabhAvanAsamartho'pi tAM tyaktvA zubhopayogAdeva mokSo bhavatItyekAntena manyate tadA sthUlaparasamayapariNAmenAjJAnI mithyASTibhavati / tataH sthitaM ajJAnena jIvo nazyatIti / yaha sUkSma parasamayake svarUpakA kathana hai| zuddhasaMprayogase durava mokSa hotA hai aisA yadi ajJAnake kAraNa jJAnI mAne to baha parasamayarata jIva hai|16|| koI puruSa nirvikAra zuddhAtma bhAvanA hai lakSaNa jisakA aise paramopekSA saMyamame sthita honekI icchA karatA hai parantu azakta hotA huA, jaba kAma-krodhAdi azuddha pariNAmose bacaneke lie tathA saMsAra sthitike vinAzake lie paMcaparameSThI ke guNastavana Adi rUpa bhakti karatA hai, taba sUkSma parasamayase pariNata hotA huA sarAga samyagdRSTi hotA hai| aura yadi zuddhAtma bhAvanAmeM samartha honepara bhI usako chor3a kara, zubhopayogase hI mokSa hotA hai aisA mAnatA hai, taba vaha sthUla parasamaga rUpa pariNAmase ajJAnI va mithyA dRSTi hotA hai / ataH siddha huA ki ajJAna se jIva kA nAza hotA hai| , * parasamaya nirdeza samayaprabaddha-1. samayaprabaddha sAmAnya dha.12/4,2,14,2/478/7 samaye prabadhyata iti samayaprabaddhaH / -eka samaya meM jo bA~dhA jAtA hai vaha samaya-prabaddha hai| go, jI./jI. pra./245/506/4 samaye samayena vA prabadhyatesma karmanokarmarUpatayA AtmanA saMbadhyate sma yaH pudgalaskandhaH sa smyprbddhH| -jo samaya-samayameM kama-nokarma rUpa pudagala skandhoMkA Atmase sambandha kiyA jAtA hai vaha samaya prabaddha hai| 2. samayamabaddha vizeSa karma-nokarma samayamabaddha 2. zabda artha va jJAna samaya paM. kA./ta. pra./3 tatra ca paJcAnAmastikAyAnAM samo madhyastho rAgadveSAbhyanupahato varNa padavAkyasaM nivezaviziSTaH pATho bAdaH zabdasamaya: zabdAgama iti yAvat / teSAmeva mithyAdarzanodayocchede sati samyagvAyaH paricchedo jJAnasamayo jJAnAgama iti yaavt| teSAmevAbhidhAnapratyayaparicchinnAnAM vasturUpeNa samavAyaH saMghAto'rthasamayaH sarvapadArthasArtha iti yAvat / =sam arthAt madhyastha yAnI jo rAgadveSase vikRta nahIM huA, vAda arthAt varNa pada aura vAkyake samUhavAlA paatth| pA~ca astikAyakA 'samavAya' arthAt madhyastha pATha baha zabdasamaya hai arthAda zabdAgama vaha zabda samaya hai| mithyAdarzanake udayakA nAza honepara, usa paMcAstikAyakA hI samyag avAya arthAta samprarajJAna vaha jJAna samaya hai arthAta jJAnAgama vaha jJAna samaya hai| kathanake nimittase jJAta hue usa paMcAstikAyakA hI vastu rUpase samavAya arthAta samUha braha arthasamaya hai| 3. sva va parasamaya ra. sA./mU./147 bahiratarappabheyaM parasamayaM bhaNNae jiNidehiM / paramappo sagasamayaM tabbheyaM jANa guNaThANe / 1471 = jinendra devane bahirAtmA, antarAtmAko parasamaya batalAyA hai| tathA paramAtmAko svasamaya batalAyA hai / inake vizeSa bheda guNasthAnakI apekSA samajhane caahie| de. mithyAdRSTi/1/1 mithyAdRSTi parasamaya rata hai| sa. sA./mU./2 jIbo carittadaMsaNaNANa dviu taM hi sasamayaM jANa / puggala kammapadesaTThiyaM ca taM jANa parasamayaM / / = he bhavya, jo jIba darzana, jJAna, cAritrameM sthita ho rahA hai vaha nizcayase svasamasa jAno aura jIva pudgala karma ke pradezoM meM sthita hai use parasamaya jaano| pra. sA./mU./64 je pajjayesu giradA jIvA parasamayiga tti NihiTThA / AdasahAvammi ThidA te sagasamayA munnedvaa| - jo jIva paryAyoM meM lIna haiM unheM parasamaya kahA gayA hai (pra. sA./mU./63 ) jo Arama svabhAvameM lona haiM ve svasamaya jaanne| paM. kA./ma./155 jIvo sahAbaNiyado aNiyadaguNapajjodhaparasamao / jadi kuNa di sagaM samayaM pabhassadi kmmbNdhaado| -jIva (dravya apekSAse) svabhAva niyata honepara bhI, yadi aniyata guNaparyAyavAlA ho to para samaya hai| yadi vaha (niyata guNaparyAyase pariNata hokara ) svasamayako karatA hai to karmabandha karatA hai| go.jI./jI.pra/245/06/4 sidvAnantai kabhAgAbhavyarAzyanantapramitA. nantavargaNAbhiniyamenai kasamayaprabaddho bhavati / go. jI./jI. pra./246/510/11 sarvataH stokaH audArikasamayaprabaddhaH / ...tataH zreNyasaMkhyeyabhAgaguNitaparamANupramito vaikriyikazarIrasamayaprabaddhaH / tataH saMkhyeyabhAgaguNitaparamANupramitaH aahaarkshriirsmyprbddhH| ...agre tejasazarIrasamayaprabaddho'nantaguNaparamANupramitaH / 1. siddhoMke anantaveM bhAga tathA abhavyoMse anantaguNe aise madhya anantAnanta pramANa vargaNAoMse niyamase eka samayaprabaddha hotA hai| 2. audArika zarIrakA samayaprabaddha sabase kama hai| isase zreNIke asaMkhyAtaveM bhAga guNita paramANu pramANa samayaprabaddha vaikriyaka zarIrakA hai / aura usase bhI zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgase guNita paramANu pramANa samaya-prabaddha AhAraka zarIrakA hai| isase Age tejasa va kArmaNa zarIrakA samayaprabaddha kramazaH anantaguNA anantaguNA hai| 2. navaka samayapravaddha go. ka./bhASA./514/673/1 jinakA bandha bhaye thor3A kAla bhayA, saMkramaNAdi va.rane yogya je niSeka na bhaye aise nUtana samayaprabaddhake niSeka tinikA nAma navakasamaya prabaddha hai| - jainendra siddhAnta koza
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayabhUSaNa 329 samavasaraNa samayabhUSaNa-A.indranandi ( I. za. 10-11) ko rcnaa| samaya satya-de, sty/1| samayasAra-1. samayasAra sAmAnyakA lakSaNa na. ca. vR./355 sAmaNNaM, pariNAmI jIvasahAvaM ca paramasambhAva / jjheyaM gunbhaM paramaM taheva taccaM samayasAraM / 355 // - sAmAnya, pariNAmI, jIvasvabhAva, paramasvabhAva, dhyeya, guhya, parama tathA tattva ye saba samayasArake apara nAma haiM / 355 // 2. kAraNa-kArya samayasAra nirdeza na. ca. vR./360-362 kAraNakajjasahAvaM samaya kAUNa hoi jjhAyavvaM / kajjaM suddhasarUvaM kAraNabhUdaM tu sAhaNaM tassa 360 / suddho kammakhayAdo kAraNasamao hU jIva sambhAvo / khaya puNu sahAvajhANe tayA taM kAraNaM jheyaM / 361 / kiriyAtIdo sattho aNataNANAisa juto appaa| taha majjhatyo suddho kajjasahAvo have samao / 362 / -kAraNa va kArya samayasArako jAnakara dhyAna karanA cAhie / kArya samayasAra zuddhasvarUpa hai tathA kAraNa, samayasAra usakA sAdhana hai / 360 / zuddha tathA karmoMke kSayase kArya samayasAra hotA hai / kAraNasamayasAra jIbakA svabhAva hai, svabhAvake dhyAna karanese karmoMkA kSaya hotA hai| isalie kAraNasamayasArakA dhyAna karanA cAhie / 361 / kriyAtIta, prazasta, ananta jJAnAdise saMyukta madhyastha tathA zuddha AtmA, kArya samayasAra hai / vahI svabhAva tathA samaya hai| pra. sA./tA. pU./12/124/16 zuddhAtmarUpaparicchittinizcalAnubhUti rUpakAraNasamayasAraparyAyasya vinAze sati zuddhAtmopalambhavyaktirUpakAryasamayasArasyotpAdaH / = zuddhAramA rUpa paricchitti, usa hI ko nizcala anubhUti rUpa jo kArya samayasAra paryAya, usakA vinAza honepara, zuddhAtmopalabdhikI vyaktirUpa kAryasamayasArakA utpAda hai| dra. saM./TI./22/64/5 kevalajJAnAdivyaktirUpeNa kAryasamayasArasyotpAdo nirvikalpasamAdhirUpakAraNasamayasArasya vinAza...-kevala jJAnAdikI pragaTatA rUpa kAryasamayasArakA utpAda hotA hai usI samaya nirvikalpa dhyAna rUpa jo kAraNasamayasAra hai usakA vinAza hotA hai| dra. saM./TI./37/154/8 nizcayaratnatrayAtmakakAraNasamayasArarUpo... AtmanaH pariNAma....catuSTayakarmaNo yaH kssyheturiti| -nizcaya ratnatrayarUpa kAraNasamayasArarUpa Atma pariNAma...cAraghAtiyAkarmoM ke nAzakA kAraNa hai| jo zrutajJAna hotA hai vaha kAraNasamayasAra hai aura bhAva namaskAra kAryasamayasAra hai| usake AdhArase honevAlA cAra prakArakA dharmadhyAna kAraNasamayasAra hai, tathA tadanantara utpanna honevAlA bayAlIsa bhedarUpa ( bayAlIsa vyaMjanoMmeM saMkrAnti karanevAlA), parAzrita prathama zukladhyAna kAryasamayasAra hai| usake Azraya se honevAlAbhedajJAnakAraNa samayasAra hai| usake Azraya me hone vAlA paronmukhAkAra svasaMvedana rUpa bhedajJAna kArya samayasAra hai |svaashrit svarUpakA nirUpaka,nirAkAra tathA bhAvAtmaka, samyak dravyazruta kAraNasamayasAra hai, tathA usase utpanna ekadezasamartha bhArata kAryasamayasAra hai| usake Age svAzritarUpase upAdeya bhedaratnatraya kAraNasamayasAra hai aura usa ratnatrayameM ekAtmaka avasthA kAryasamayasAra hai| usake Age svAzrita dharmadhyAna kAraNasamayasAra hai aura usase honevAlA bhAvAtmaka prathama zukladhyAna kAryasamaya hai| usake Age dvitIya zukladhyAna saMjJAko prApta jo kSINakaSAya guNasthAnakA dvicarama samaya. tahA~ paryata kArya-paramparAgata kAraNa samayasAra hai| isa prakAra apramatta guNasthAnako Adi lekara kSINa kaSAya guNasthAna paryanta samaya samaya prati kAraNa kArya rUpa jAnanA caahie| ( arthAt pUrvapUrva ke bhAva kAraNa samayasAra haiM aura uttara uttarake bhAva kaarysmysaar|) . . samayasAra-A. kundakunda (I. 127-176) kRta mahAn AdhyAtmika kRti / isameM 415 prAkRta gAthAe~ nibaddha haiN| isa para nimna TIkAe~ upalabdha haiM-1. A, amRtacandra (I.05-655 ) kRta AtmakhyAti / 2. A. jayasena (I.za.12-13 ) kRta tAtparyavRtti / 3. A. prabhAcanda naM.1 (I. 650-1020) kRt| 4. paM. jayacanda chAbar3A (I. 1807) kRta bhASA vacanikA / (tI./2/113) / samayasAra nATaka-paM. banArasIdAsa (I. 1636 ) kI advitIya AdhyAtmika racanA hai| isameM 15 adhikAra aura 616 pada hai| yaha grantha samayasArakI AramakhyAti TIkAke kalazoM ke AdhArapara likhA gayA hai| isapara paM. sadAsukhadAsa (I.1765-1867) ne eka TIkA bhI likhI hai| (tii./4/252|| samavadAna-de. karma/11 samavasaraNa-ahaMta bhagavAn ke upadeza denekI sabhAkA nAma samabasaraNa hai, jahA~ baiTha kara tiryaMca manuSya va deva-puruSa va striyA~ saba unakI amRtavANIse karNa tRpta karate haiN| isakI racanA vizeSa prakArase deva loga karate haiN| isakI prathama sAta bhUmiyoM meM bar3I AkarSaka racanAe~, nATyazAlAe~, puSpa vATikAe~, vApiyA~, caitya vRkSa Adi hote haiM / mithyA dRSTi abhavyajana adhikatara isIke dekhane meM ulajha jAte haiN| atyanta bhAvuka va zraddhAlu vyakti hI aSTamabhUmimeM praveza kara sAkSAt bhagavAna ke darzanoMse tathA unakI amRtavANIse netra, kAna va jIvana saphala karate haiN| 1. samavasaraNa kA lakSaNa 3. kAraNa-kArya samayasArake udAharaNa na. ca. vR./368 cUlikA-sakalasamayasArArtha parigRhya parAzritopAdeyabAcyavAcakarUpaM paJcapadAzritaM zrutaM kAraNa samayasAraH / bhaavnmskaar| rUpaM kAryasamayasAraH / tadAdhAreNa caturvidhadharmadhyAnaM kAraNasamayasAraH / sadanantaraM prathamazukladhyAnaM dvicatvAriMzabhedarUpaM parAzritaM kaarysmysaarH| tadAzritabhedajJAnaM kAraNasamayasAraH / tadAdhArIbhUta parAnmukhAkArasvasaMvedanabhedarU kArya samayasAraH |...svaashritsvruupniruupk bhAvanirAkArarUpa samyagdravyazrutaM kAraNasamayasAraH / tadekadezasamartho bhAvazrutaM kAryasamayasAraH / tataH svAzritopAdeyabhedaratnatrayaM kAraNasamayasAraH / teSAmekaravAvasthA kAryasamayasAraH...tataH svAzritadharma dhyAna kAraNasamayasAraH / tataH prathamazukladhyAna kArya samayasAraH / tato dvitIyazukladhyAnAbhidhAnakaM kSINakaSAyasya dvicaramasamayaparyanta kAryaparamparA kAraNasamayasAraH / evamapramattAdi kSINakaSAyaryataM samaya samaya prati kAraNa kAryarUpaM jnyaatvym| -Agamake AdhArapara sakala samayasArake arthako grahaNa karake, parAzritarUpase upAdeyabhUta tathA bAcyavAcaka rUpase bhedako prApta paMcaparameSThIke vAcaka zabdoM ke Azrita ma. pra./33/73 samelyAvasarAvekSAstiSThantyasmina suraasuraaH| iti tajjainiruktaM tatsaraNa samavAdikam / 73 / - isameM samasta mara aura asura Akara divyadhvani ke avasarakI pratIkSA karate hue baiThate haiM, isalie jAnakAra gaNadharAdi devoMne isakA samavasaraNa aisA sArthaka nAma kahA hai 73 // 2. samavasaraNameM anya kevalI- Adike upadeza denekA sthAna ha.pu./57/86-81 tataH stambhasahasrastho maNDapo'sti mahodayaH / nAmnA mUrtimatiryatra vartate shrutdevtaa|6| tAM kRtvA dakSiNe bhAge dhIrahu bhA04-42 jainendra siddhAnta koza
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavasaraNa 330 tatra tadardhamAnA zcatvArastaraparIvAramaNDapAH / AkSepaNyAdayo yeSu kathyante kathakaiH kathAkIrNa kavAseSu vipreSyAcakSate sphuTayaH svaSTa marthibhyaH kevalAdimaharddhayaH | [bhavanabhUmi nAmakI saptama bhUmimeM stUpoMse Age eka patAkA lagI huI hai ] usake Age 1000 khambhoMpara khar3A huA mahodaya nAmakA maNDapa hai, jisameM mUrtimatI devatA vidyamAna rahatI hai usa devatAko zahine bhAgameM karake adbhutake dhAraka aneka dhIra vIra muniyoMse vire butakevalI kalyANakArI zrutakA vyAkhyAna karate haiM / 87| mahodaya maNDapase A vistAravAle cAra parivAra maNDapa aura haiM, jinameM kathA kahanevAle puruSa AkSepiNI Adi kathAe~ kahate rahate haiM ina maNDapoM ke samIpameM nAnA prakAra ke phuTakara sthAna bhI bane rahate haiM, jinameM baiThakara kevalajJAna Adi mahAzuddhiyoM ke dhAraka RSi harajanoM ke lie unakI iSTa vastuoMkA nirUpaNa karate haiM (hariSeNa kRta kathAkoSa | kathA naM. 60 / zlo. 155 - 160 ) I 2. midhyAdRSTi amabhya jana zrImaNDapake bhItara nahIM jAte ti pa./4/132 micdA aibhanyA mumasaNI na hoMti kahaAI taha - ya aNajbhavasAyA saMdiddhA vivihavivarIdA | 132] - ina (bAraha ) koThoM meM mithyAdRSTi, abhavya aura asaMjJo jIva kadApi nahIM hote tathA anadhyavasAya se yukta, sandehase saMyukta aura vividha prakArakI viparItatAoM sahita jIva bhI nahIM hote haiM |12 3. pu./20/104 madhyakUTAyA stupA bhaamkuttaastto'pre| vAnabhamyA na pazyanti prabhAvIkRtekSaNA 104 [bhUmimeM aneka stUpa haiN| unameM sarvArthasiddhi nAmake anekoM stUpa hai|] nadI pyamAna zikharoM se yukta bhavyakUTa nAmake stUpa rahate haiM, jinheM abhavya jI nahIM dekha paate| kyoMki unake prabhAva se unake netra andhe ho jAte hai 4. samavasaraNakA mAhAtmya ti./4/121-622 jigavaMdApaTTA pahalA saMkhejjabhAgaparimANA / jIvA ekkezke samaya saraNe 1210 ko netA jIvavakhettaM phalaM asaMkhaguNaM / hodUna aTTha tti hu jinamAhappeNa Iti // 130 // saMsejjoyaNANi mAnayahUdI pasakingamaNe / aMtomuhuttakAle jiNa mAhappeNa gacchati ||31| AtaMkarogamaraNupIo berakAmacAdhAoM / taNhA vahapoDAo jinamApe Na havaM ti ||33| - eka-eka samavasaraNa meM pazya ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa vividha prakAra ke jIva jinadevakI bandanAmeM pravRtta hote hue sthita rahate haiM |2| koThoM kSetra yadyapi jIvoMkA kSetraphala asaMkhyAtagunA hai. tathApi sama jIva jinadevake mAhAtmyase eka dUsare se aspRSTa rahate haiM|30| jinamagamAske mAhAtmyase bAlakaprabhRti jIna praveza karane athavA nikalane meM antarmuhUrta kAlake bhItara saMkhyAtayojana cale jAte haiM |1| isake atirikta vahA~para jinabhagavAnke mAhAtmya se AtaMka, roga, maraNa, utpatti, baira, kAmabAdhA tathA tRSNA ( pipAsA ) aura pAkI pIr3AeM nahIM hotI haiM |23| 5. samavasaraNa deva kRta hotA hai ti. pa. / 4 /710 tAhe sakkANAe jiNANa sabalANa samavasaraNANi / vikiriyAe ghaNo viradi viliruhi [010] saudharma indrakI AjJA se kubera vikriyA ke dvArA sampUrNa tIrtha karake vicitra rUpa se racatA hai ! 710 / 6. samavasaraNakA svarUpa pi./4/gA kA bhAvArtha- 1. samavasaraNa ke rUpa meM 31 adhikAra haisAmAnya bhUmi sopAna, vinyAsa, bIpI bhUmizAla (prathamakoTa ) caityaprAsAda bhUmiyA~, nRtyazAlA, mAnastambha, bedI, khAtikAbhUmi, vedI, latAmi, sAla (vi. koTa), upavanabhUmi nRtyazAlA bedI, misAla (koTa), kalpabhUmi nRtyazAlA bedI bhavana bhUmi, stUpa, sAla (catu. koTa), zrI maNDapa, RSi Adi gaNa, vedI, pITha, Di. pIThIya pITha, aura gandhakuTI 07132 samanasaraNakI sAmAnya bhUmi gola hotI hai / 716 / ' usakI pratyeka dizAmeM AkAzameM sthita mIrA-mosa hajAra sobhAna sIr3hiyA~) hai samavazaraNa 204 isameM cAra koTa, pA~ca mediyoM, inake bIca meM ATha bhUmiyoM aura sarvatra antara bhAga meM tIna-tIna pITha hote haiN| yaha usakA vinyAsa phoTo AdikA sAmAnya nirdeza hai 1723 / ( citra . 14332) 5. pratyeka dizAne sopAnoM se lekara aSTama bhUmike bhItara gandhakuTIko prathama pITha taka eka-eka bIdhI (sar3aka) hotI hai / 724 | bIthiyoMke donoM bAjuoM meM bIthiyoM jitanI hI lambI do bediyA~ hotI haiM |728 AThoM bhUmiyoke isameM bahutase toraNadvAra hote hai 731 6 sarvaprathama vizAla nAmaka prathama koTa hai / 713 | isakI cAroM dizAoM meM cAra toraNa dvAra haiM / ( 734) / ( de. citra saM. 2 pRSTha 3.33 ) pratyeka gopura (dvAra) ke bAhara maMgala dravya navanidhi va dhUpa ghaTa Adi yukta putaliyA~ sthita haiM / 737 | pratyeka dvArake madhya donoM bAjuoM meM eka-eka nATyazAlA hai / 743) ( de. citra saM 3 pRSTha 333 ) jyotiSadeva ina dvAroMkI rakSA karate haiM ingar 7. pUsisAsa koTake bhItara ra prAsAda bhUmiyoM hai (bhoSa se mujha 2011 jahA~ pA~ca-pA~ca prAsAdoMke antarAla se eka-eka caityAlaya sthita haiM / 752 / isa bhUmike bhItara pUrvI cAra bIviyoMke pArzvabhAgoM meM nATyazAlAeM haiN| jinameM 32 raMgabhUmiyoM hai| pratyeka raMgabhUmi 12 bhavanavAsI kanyAe~ dRzya karatI hai|738-368. prathama caityazasAda.) bhUmike bahumadhya bhAgameM cAroM vIthiyoMke bIcobIca gola mAnastambha bhUmi haiM / 761za (vizeSa de mAnastambha / citra saM. 4 pRSTha 221) 6. isa prathama cezyaprAsAdabhUmi se Age prathama bedIM hai, jisakA sampUrNa kathana dhUlizAlakoTa vada jAnanA / 762-063 / 10 isa bedIse Age svAtikA bhUmi hai|7152 jisameM jalase pUrNa khAtikAe haiM / 766 / 11. isase Age pUrva vedikA sadRza hI dvitIya vedikA hai | 12. isake Age latAbhUmi hai, jo anekoM krIr3A parvatoM va bhASikAoM Adi zobhita hai 00 01 13. isake Age dUsarA koTa hai, jisakA varNana sAla hai. parantu yaha yakSadevoMse rakSita hai / 802 / 14. isake Age upavana nAmako caubhI bhUmi hai / 03 / jo aneka prakArake vanoM bApikAoM ya peya vRkSoMse zobhita hai| 12. saba manake Ata saba bIthiyoMke donoM pArzva bhAgoM meM do-do ( kula 16 ) nATyazAlAe~ hotI haiN| AdivAsI vAhane bhavanavAsI devakanyAeM aura Age kI Aune kalpavAsI devakanyAeM nRtya karatI haiM 16. isake pUrva hI tIsarI bedI hai jo mahAdevoMse rakSita 17. isake Age dhvaja-bhUmi hai, jisakI pratyeka dizAma siMha, gaja Adi dasa cihnoMse cihnita dhvajAe haiN| pratyeka cihnabajAe 108 hai aura pratyeka vA anya 10se yukta hai| kula dhvajAe - ( 10x108x4 ) + (10x108108x 4) 470880 / 15. isake Age tRtIya koTa hai jisakA samasta varNana dhUlisAla koTake sadRza hai / 827 / 16. isake Age chaThI kalpabhUmi hai jo dasa prakArake kalpavRkSoM se tathA anekoM prAsAdoM, siddhArtha vRkSoM se hai " jainendra siddhAnta koza
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavasaraNa samavasaraNa 833 / 20. kalpabhUmi ke donoM pArzvabhAgoM meM pratyeka vIthI ke Azrita pIThake Upara tIsarI pITha hai|884| jisake cAroM dizAoM meM AThacAra-cAra (kula 16) nATyazAlAe~ haiM / 838 / yahA~ jyotiSa ATha sopAna haiN|8863 31. tIsarI pIThake Upara eka gandhakuTI hai, kanyAe nRtya karatI haiN|836|| 21. isake Age cauthI vedI hai, jo aneka dhvajAoMse zobhita hai|887-888| gandhakuTIke madhya meM jo bhavanavAsI devoM dvArA rakSita hai / 840 / 22. isake Age pAdapITha sahita siMhAsana hai| jisapara bhagavAn cAra aMgula ke bhavanabhUmiyA~ haiM, jinameM dhvajA-patAkAyukta anekoM bhavana haiN|8411 antarAlase AkAzameM sthita hai |865h. pu./7/1-161)(dha-6/4, 23. isa bhavanabhUmike pArzvabhAgoMmeM pratyeka bIthIke madhyameM 1,44/106-193) (ma. ./22/77-312) ( citra saM.5, pRSTha 334) jinapratimAoMyukta nau-nau stupa (kula 72 stUpa) hai|844| * mAnastambhakA svarUpa va vistAra-de. maanstmbh| 24. isake Age caturtha koTa hai jo kalpavAsI devoM dvArA rakSita hai 1848-846, 25. isake Age antima zrImaNDapa bhUmi hai|852|| * caitya vRkSakA svarUpa va vistAra-de. vRkss| isameM kula 6 dIvAreM va unake bIca 12 koThe haiM 1853 // 26. pUrva (citra saM.6, pRSTha 334) dizAko Adi karake ina 12 koThoMmeM kramase gaNadhara Adi munijana; kalpavAsI deviyA~, AryikAeM va zrAvikAra, jyotiSI deviyA~, vyantara deviyA~, bhavanavAsI deviyA~, bhavanavAsIdeva, 7. samavasaraNakA vistAra vyantaradeva, jyotiSIdeva, kalpavAsIdeva, manuSya va tiyaMca maiThate ti.pa./4/718 avasappiNie evaM bhaNidaM ussa ppiNIe vivarIdaM / haiN|857-863|| 27. isake Age paMcama vedI hai, jisakA varNana bArasa joyaNamettA sA sayala videhakattANa 718 =yaha jo sAmAnya cauthe koTake sadRza hai|64| 28. isake Age prathama pITha hai, jisa- bhUmikA pramANa batalAyA hai (de. Age sAraNI) vaha avasarpiNIpara bAraha koThoM va cAroM vIthiyoMke sanmukha solaha-solaha sIr3hiyA~ kAlakA hai| utsapiNI kAlameM isase viparIta hai| videha kSetrake haiN|65-866| isa pIThapara cAroM dizAoM meM sarapara dharmacakra rakhe sampUrNa tIrtha karoMke samavasaraNakI bhUmi mAraha yojana pramANa hI cAra yakSendra sthita haiN|870| pUrvokta bArahake bAraha gaNa isa pITha- rahatI hai / 718 // [ avasarpiNI kAla meM jisa prakAra prathama tIrtha se para car3hakara pradakSiNA dete haiN|873| 26. prathama pIThake Upara dvitIya antima tIrtha taka bhUmi Adike vistAra uttarottara kama hote gaye pITha hotA hai / 875 jisake cAroM dizAoM meM sopAna haiN|71| haiM usI prakAra utsarpiNIkAlameM ve uttarottara bar3hate hoNge| videha isa pIThapara siMha, baila Adi cihnoMvAlI dhvajAe haiM va aSTamaMgala kSetrake sabhI samavasaraNoM meM ye vistAra prathama tIrtha karake samAna dravya, navanidhi, dhUpaghaTa Adi zobhita haiM / 880-881030. dvitIya jaanne| pramANa-ti. pa./4/gAthA saM. noTa-tIrthaMkaroMko U~cAIke lie 1 de. tIrthakara/5/3/2.16 // saMketa-yo = yojana; ko.-koza: dha.-dhanuSa; aM.- aMgula / prathama lambAI 22veM gAthA nAma caur3AI yA / RSabhadevake / neminAtha taka | pAzvanAthake vardhamAnake samavasaraNameM | kramika hAni | samavasaraNa meM samavasaraNa meM sAmAnya bhUmi vistAra 12 yo. 2 ko. (vizeSa de, tIrthakara/5/3/4-32) sopAna lambAI 24424 yo / 24 yo. | Ta ko. 46 ko, caur3AI va U~cAI 1hAthax 1hAtha 1hAtha vIthI caur3AI sopAnavava laai 353 ko. | 3 ko. | 41 ko. bIthIke donoM bAjuoM meM vedI prathama koTa U~cAI sva sva tIrtha karase caugunI mUla meM vistAra he ko, / 19 ko. | TeTa ko 73 ko. toraNa va gopura dvAra U~cAI koTase toraNa aura usase gopura adhika-adhika U~ce hai| caitya va prAsAda U~cAI sva-sva tIrthakarase 12 gunI caityaprAsAda bhUmi vistAra 37 yo, | yo. | Ta yo. Ta yo. nATyazAlA U~cAI sva sva tIrthakarase 12 gunI prathama bedI UMcAI va vistAra prathama koTavat khAtikA bhUmi vistAra - prathama caityaprAsAda bhUmivada dvi. vedI vistAra -prathama koTase dUnA:U~cAI - prathama koTavat - latAbhUmi vistAra -caityaprAsAda bhUmise dUnAdvi. koTa U~cAI prathama koTavat vistAra prathama korase dUnA 243 1/4 yo. 1yo. 721 hare ko. 726 747 753 - jainendra sidAnta koza
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavasaraNa 332 samavasaraNa 3 24 gAthA nAma lambAI caur3AI yA U~cAI 814 223 prathama RSabhadevake | neminAtha taka pArzvanAthake vardhamAnake samavasaraNa meM / / kramika hAni samavasaraNameM | samavasaraNa meM caityaprAsAda bhUmise dUnA sva sva tIrthakarase 12 gunI dvitIya vedobata latA bhUmivat sva sva tIrthakarase 12 gunA upavana bhUmi upavanabhUmike bhavana tRtIya vedI dhvaja bhUmi dhvajastambha 813 817 826 821 822 vistAra U~cAI vistAra va U~cAI vistAra U~cAI vistAra vistAra va U~cAI vistAra vistAra va U~cAI vistAra vistAra U~cAI 827 828 840 tRtIya koTa kalpa bhUmi caturtha vedI bhavana bhUmi bhavanabhUmiko bhavana paMktiyA~ stUpa 843 dvitIya koTayata dhvaja bhUmivat prathama vedIvata ( kalpabhUmivan / ) prathama vedIse 11 guNA caitya vRkSavat arthAt sva-sva tIrtha karase 12 guNA (de. vRkSa) da ko. sTeTa ko.. sva-sva tIrthakarase 12 guNI 144 ko | haiTa ko. caturtha koTa sadRza mAnastambhake pIThabat 850 caturtha koTa zrImaNDapake koThe 853 vistAra U~cAI vistAra vistAra U~cAI paMcama vedI prathama pITha oin (de. mAnastambha) 36 ko. para ko. 24 ko. hai ko. vistAra mekhalA 13 dha. dvi.pITha 4 gha. ... 882 Te ko. tRtIya pITha vistAra mekhalA U~cAI vistAra vistAra U~cAI cAI 130 ko / 1 ko. | 235 ko.. prathama pIThavata dvitIya pauThavata prathama pIThase cauthAI 600dha, / 25 dha, 125 dha, gandhakuTI 50dha. 75 gha, siMhAsana sva sva tIrthakarake yogya jainendra siddhAnta koza
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavasaraNa 8. samavazaraNa ke nakAze citra saM0 1 : 1 sAmAnya bhUmiH (de. samavazaraNa 6) vijaya dvAra vIthI = 8 zrI maNDapa bhUmi = pIThatraya mAnastambha bhUmi 7 bhavana bhUmi 8. zrI maNDapa - bhUmi koThA naM. 10 koThA na 11 koDa naM. 12 6 kalpa bhUmi nRtyaNAlA 2- eka dizAtmaka sAmAnya bhUmi (de- samavazaraNa | 6) 5 ma 2 khAtikA bhUmi caitya prasAda bhUmi 3. latAbhUmi nRtyazAlA 4 upavana bhUmi nRtyazAlA 3satA bhUmi nRtyazAla 2 khAtika bhUmi 1 caitya bhUmi 20,000 radhvajabhUmi upamabhUmi 7 bhavana kalyabhUmi 20,000 sIDhI prathama pITha mAnasAMbha vijaya dvAra aparAjita dvAra 20,000 sITI korTa catuvedI 2:32 koTa tU vedI vaijayanta dvAra Hom 21*21 uttara + pUrva pazcima dvivedI prathama vedI paM. beTI T koThA naM. 1 kojana koThA naM. 3 catu-phATa citra saM0 2 prathama koTa dhuli zAla catuvedI tR-boTa tU va dvivedI jayata dvAra dI 1- prathama koTa (za lie saM. 3. 3dhUlizAla koTa va usakA toraNa dvAra) 4 vApiyA dIthI. jainendra siddhAnta koza ) vIthI 20,000 sIr3hiyAM citra saM0 4 4- mAnastamma bhUmi:- (ti.pa. 14761-788) krIDApura va vApise krIr3Apura va vana khaNDa 40407 babababa nATyazAs 4 vApiyAM samavasaraNa na. pITha hi pITha pra pITha bababa hi. koTa dvi-koTa prathama koTa kinnni
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavasaraNa vrata 334 samavAya gandhakuTI (tipaEg--3 cinna saM. 5 citra saM. 6 caityavRkSa bhUmi:- ti.pa.181805-810 Ep Ka pITha S naM 5 dipITha na koThAna koThA naM. 4 papITha 4 koThA naM koThA naM. 3 boTAna 10 : koThA naM.12 / UTTM koThA naM.1 2 koTAne.15 prayanAta samavasaraNa vrata-eka varSa paryanta pratyeka caturdazIko eka upavAsa kare / isa prakAra 24 upavAsa kre| tathA "oM hrIM jagadApadvinAzAya sakalaguNakaraNDAya zrI sarvajJAya arhatparameSThine namaH" isa mantrakA trikAla jApa kre| (vrata vidhAna saM./85) samavAya-1. samavAya sambandhakA lakSaNa paM. kA./mU./50 samavattI samavAo apudhabhUdo ya ajudasiddho y| tamhA davaguNANaM ajudA siddhi tti nnihitttthaa| -samavartIpana vaha samavAya hai| vahI apRthakpanA aura ayuta siddhapanA hai isalie dravya aura guNoMkI ayuktasiddhi kahI hai| (rA. vA./2/10/22/51/31) gha. 1/1,1.1/18/1 samavAya-davyaM NAma jaM davammi samavedaM |...smvaaynnimittN NAma gala-gaMDA kANo kaMDo iccevmaai| -jo dravyameM samaveta ho arthAta kathaMcita tAdAtmya sambandha rakhatA ho use samabAya dravya kahate haiN|...glgnndd, kAnA, kubar3A ityAdi samavAya nimittaka nAma haiN| dha. 15/24/2 ko smvaao| egatteNa ajubasiddhANaM melaNaM / -ayuta siddha padArthoMkA eka rUpase milanekA nAma samavAya hai| syA, ma./7/56/26 ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAmiha pratyayahetuH saMbandhaH smvaayH| -ayutasiddha ( eka dUsareke binA na rahanevAle) AdhArya ( paTa ) aura AdhAra ( taMtu) padArthoM kA iha pratyaya hetu ( ina tantuoMmeM paTa hai ) saMbaMdha ( vaizeSika mAnya) samavAya sambandha hai| * dravyaguNa paryAyake samavAya sambandhakA niSedha -de.drvy/4| 2. samavAya padArthake astitva sambandhI tarka-vitarka rA. vA./2/1/13.16/6/8 syAnmatama-samavAyo nAmAyuta siddhalakSaNa: saMbandha ihedaM buddhayabhidhAnapravRttihetuH tenaikatva miva nItAnAM vyapadezo bhvti|...naasti tatparikalpitaH smvaayH| kutH| vRttyantarAbhAvAt / yathA guNAdInAM padArthAnAM dravye samavAyasaMbandhAvRttiriSTA tathA samavAyaH padArthAntaraM bhUtvA kena saMbhandhena dravyAdiSu vaya'ti samavAyAntarAbhAvAta / eka eva hi smvaayH| na ca saMyogena vRttiH yutasiddhayabhAvAta yutasiddhAnAmaprAptipUrvikA prAptisaMyogaH / na cAnyaH saMbandhasaMyogasamavAyavilakSaNo'sti yena samavAyasya dravyAdiSu vRttiH syAt / ataH samavAyibhiranabhisaMbandhAta nAsti |...drvyaadiini prAptimanti atasteSAM yayA kayAcita prAptyA bhavitavyama, samavAyastu prAptinaM prAptimAn, ataH prAptyantarAbhAve'pi svata eva prApnotIti; tacca na; kasmAt / vyabhicArAta / yathA saMyogaH prAptirapi san prAptyantareNa samavAye vartate tathA samavAyasyApi jainendra siddhAnta koza
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavAya Na paJca svAditi... yathA pradIpaH pradoSAntaramanapekSamANa AtmAnaM prakAzayati ghaTAdazca tathA samavAyaH saMvandhAntarApeAmantareNAtmanazca dravyAdiSu vRttiheturdravyAdonAM ca parasparata iti; tannaH kutaH / tatparimAmAdananyatvasiddha yathA pradIpaH svalakSaNatrasiddhI paTAdimyonyo naivaM samavAyaH svalakSaNaprasiddhaH dravyAdanyo'sti / =praznavaizeSika samavAya nAmakA pRthak padArtha mAnate haiM, isase apRthak siddha padArthoMmeM 'iha idam yaha pratyaya hotA hai aura isIse guNa guNI meM abhedakI taraha bhAna hone lagatA hai ? uttara - samavAya nAmakA pRthak padArtha bhI siddha nahIM hotaa| kyoMki - 10 jisa prakAra guNaguNI meM samavAya sambandhase vRtti mAnI jAtI hai usI taraha samavAyakI guNa aura guNImeM kisa sambandhase vRddhi hogo samavAyAntara se to nahIM, kyoMki samavAya padArtha eka hI svIkAra kiyA gayA hai| saMyoga se bhI nahIM, kyoMki do pRthaka siddha dravyoMmeM hI saMyoga hotA hai|ydi kahA jAya ki - cU~ki samavAya 'sambandha' hai ataH use svasambandhiyoM meM rahaneke lie anya sambandhakI AvazyakatA nahIM hai so bhI ThIka nahIM hai, kyoMki saMyogase vyabhicAra dUSaNa AtA hai| saMyoga bhI sambandha hai para use svasambandhiyoM meM samavAyase rahanA par3atA hai / 2. jisa prakAra dIpaka sva-paraprakAzI donoM haiM usI prakAra samavAya bhI anya sambandhakI apekSA kiye binA svataH hI dravyAdikI paraspara vRtti karA degA tathA svayaM bhI unameM raha jAyegA, yaha tarka ucita nahIM hai, kyoMki aisA mAnane se samavAyako dravyAdiko paryAya hI mAnanI par3egI / ... dIpakakA dRSTAnta bhI ucita nahIM hai kyoMki jaise dIpaka ghaTAdi prakAzya padArthoMse bhinna apanI svatantra sattA rakhatA hai usI taraha samavAyakI dravyAdise bhinna apanI svatantrasattA nahIM hai / ka. pA. 1/11/12-13 /40/9 visayIyasamavAyamANAbhAvAdo amutte niravayave avbe iMdiyasa kirisAmAvAdI --- [ca] 'iheda' pacapasekasamavAo tahAniha ovala bhAbhAvAdI, AhArAheyabhAveNa dadare caiva tadubhAdo 'iha kamAle ghaDo vaha [saMha par3ho viupamaNo dosaha ci ce pa ghaDAvasthA khapparANaM paDAvatthAe taMtUrNaM ca aNuvalaM bhAdo / ... NANumANamaji taggA tadaviNAbhAniliMgApalaM bhAdonaca atyA vattigamo samavAo aNumANapudhabhUdatthAvattIe abhaavaado| Na cAgamabho; vAdi paDivAdI pasiddhe gaagmaabhaavaado| 3. samavAyako viSaya karanevAlA pramANa nahIM pAyA jAtA hai| pratyakSa pramANa to samayAyako viSaya kara nahIM sakatA hai, kyoMki samavAya svayaM amUrta hai. niravayava hai aura dravya rUpa nahIM hai, isalie usameM indra satrikarSa nahIM ho sakatA hai |... 'ihedas' pratyayase samavAyakA grahaNa ho jAtA hai, so bhI kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki isa prakArakA pratyaya nahIM pAyA jAtA hai, yadi pAyA bhI jAtA hai to AdhAra-Adheya bhAvase sthita kuNDa aura beroMmeM hI 'isa kuNDameM ye dera hai isa prakArakA 'ihedam ' pratyaya pAyA jAtA hai, anyatra nhiiN| prazna - 'ina kapAloM meM ghaTa hai, ina tantuoM meM paTa hai' isa prakAra bhI 'ihedam ' pratyaya utpanna hotA huA dekhA jAtA hai / uttara-nahIM; kyoMki ghaTa rUpa avasthA meM kapAloMkI aura paTarUpa avasthAmai tantuoMkI upalabdhi nahIM hotI / ( pra . sA./ta.pra / 68 ) ...yadi kahA jAya ki anumAna pramANa samavAyakA grAhaka hai, so bhI bAta nahIM hai, kyoMki samavAyakA avinAbhAvI koI liMga vahI~ pAyA jAtA hai| yadi kahA jAya ki arthApatti pramANase samavAyakA jJAna ho jAtA hai, so bhI kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki arthApatti anumAna pramANase pRthakbhUta koI svatantra pramANa nahIM hai / yadi kahA jAya ki Agama pramANase samavAyakA jJAna hotA hai, so bhI kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki jise bAdI aura prati vAdI donoM mAnate hoM, aisA koI Agama bhI nahIM hai| - ka. pA. 1/1.20/3324/4/4 kima yogAbhyAsa kiyAni roSAda na sa kSaNiko'pi tatra bhAvAbhAvAbhyAmarthaM kriyAvirodhAt / .. samavAyinI kiyA nAnyat Agacchati, tatparityaktAzeSakAryANAmasatvaprasaGgAt / nApariAgacchati niravayavasyAparityaktapUrva kAryasyAgamanavirodhAt / na samavAyaH sAvayavaH, anityatApatteH / na so'nityaH, anavasthAbhAgAmyAM samutpatiprasAdana niyaH sarvagovA, niSkriyastha vyAjhApoSadevAsyAgamanavirodhAta nAgataH samavAyatvaprasaGgAva nAmmAnIya anavasthApateH na kAryotpattipradeze prAgastiH saMndhiya binAvirodhAteniravasyotpativirodha ka. pA. 1/11/33 / 48/8 Na ca aNNatya saMto AgacchadiH kiriyAe virahiyassa AgamaNANuvamasIdo va ca samayAo kiriyAto anirupadravyasampAda 4. yadi kaho ki vaha nitya hai so vaha nitya bhI nahIM hai, kyoMki nitya mAnanese ] usameM kramase athavA eka sAtha arthakriyAke mAnaneM meM virodha AtA hai / 5. usI prakAra samavAya kSaNika bhI nahIM hai, kyoMki kSaNika padArtha meM bhAva aura abhAva rUpase artha kiyA mAnane meM vizeSa AtA hai| 6 anya kriyAko chor3akara utpanna honevAle padArtha meM samavAya AtA hai. aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki aisA mAnanevara samavAyake dvArA chor3e gaye samasta kAryoMko asattvakA prasaMga prApta hotA hai 17, anya padArthako nahIM chor3akara samavAya AtA hai aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki jo niravayava hai aura jisane pahale kAryako nahIM chor3A hai aise samavAya kA Agamana nahIM bana sakatA hai| 8. samavAyako sAvayava mAnanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki aisA mAnanepara use anityapane kI prApti hotI hai / 6. yadi kahA jAya ki samavAya anitya hotA hai to ho jAo so bhI kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki samavAyavAdiyoM ke mata meM utpattikA artha sva kAraNasattA samavAya mAnA hai / ataH samavAyakI bhI utpatti dUsare samavAyakI apekSA se hogI, aura aisA mAnanepara anavasthA doSakA prasaMga prApta hotA hai / ...10. usakI utpatti svataH arthAta samavAyAntara nirapekSa mAnI jAyegI to samavAyakA abhAva ho jAnese usakI utpatti nahIM bana sakatI hai| 11. samayako nitya aura sarvagata kahanA bhI ThIka nahIM hai kyoMki jo kriyA rahita hai aura jo samasta deza meM vyApta hai usakA Agamana mAnanemeM virodha AtA hai / 12. yadi asarvagata mAnA jAya so bhI kahanA ThIka nahIM hai. kyoMki aisA mAnanepara samavAyako mahatvakA prasaMga prApta hotA hai| samavAya anyake dvArA kArya dezameM lAyA jAtA hai, aisA kahanA bhI ThIka nahIM haiM, kyoMki aisA mAnanepara anavasthA doSakI Apatti prApta hotI hai (ka. pA. 9/11/133/46/9)--- 13. kAryake utpatti dezameM samavAya pahalese rahatA hai; aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki sambandhiyoMke binA sambandhakA saptva mAnanemeM virodha AtA hai / (ka. pA. 1/11/133/48 /7) 14. kArya ke utpatti deza meM samavAya utpanna hotA hai aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki samavAya apayama rahita hai arthAta nitya hai isalie usakI utpatti mAnanemeM virodha AtA hai / 15. yadi kahA jAya ki samavAya kAryopatti ke pahale anyatra rahatA hai aura kAryotpatti kAlameM vahA~ A jAtA hai, so bhI kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki samavAya svayaM kriyA rahita hai|... mAnanepara use anitya dravyatvakA prasaMga prApta hotA hai| samavAya dravya de /1 samavAyi- 1. samavAya va asamavAyakA lakSaNa vaizeSika da/bhASA/10/2/303/0 dravya hone guNa aura karma samavAya sambandhase raha sakate haiM...sapane hI samavAvi kAraNa hotA hai| vaizeSika/bhASA./10/2/2/306 jo kAraNa aura kAryake sambandhako eka hI meM milA de vaha asamavAyI kAraNa hai| samavAyinI kriyA - de. kriyA / 3 | ----- 335 jainendra siddhAnta koza
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ samavRtti stUpa samAcAra sagabaraguruNA visajjio sNto| appaca uttho tadio vidio vAso tado NIdI / 147 // [audhika samAcArake icchAkArAdi daza bheda haiN| unake lakSaNa dekho agalA zIrSaka ] jisa samaya sUrya udaya hotA hai, vahA~se lekara samasta dina rAtakI paripATImeM muni loga niyamAdikoMko nirantara AcaraNa kareM so yaha pratyakSa rUpa pada vibhAgI samAcAra kahA hai / 130 / vIrya Adise samartha koI muni apane guruse sarva zAstroMko jAnakara vinaya sahita praNAma karake pramAda rahita huA guruse pUche / 14 / he guro ! maiM tumhAre caraNa prasAdase anya AcArya ke pAsa jAnA cAhatA huuN| isa avasarapara tIna vA pA~ca vA chaha bAra taka pUchanA cAhie, karanese utsAha va vinaya mAlUma hotA hai / 146 / isa prakAra apane zreSTha guruse pUcha kara unase AjJA letA huA apane sAtha tIna, do vA eka muniko sAtha lekara jAve akelA na jAve / 147 / [ekAkI bihArakI vidhi va niSedha sambandhI-de. ekala vihArI, vihAra ] samavRttastUpa-Circular Pyramid. (ja. pa./pra. 108 ) -paM. kA./ta.pra./50 dravyaguNAnAmekAstitva nivRttitvAdanAdiranidhanA sahavRttihi samavartitvam / - dravya aura guNa eka astitvase racita haiM, isalie unakI jo anAdi anaMta sahavRtti ( eka sAtha rahanA) vaha vAstava meM samavartIpanA hai| paM. kA./tA, vR./50/6/9 samavRttiH sahavRttiguNaguNinoH kathaMcide katvenAditAdAtmyasaMbandha ityarthaH / -samavRttikA artha sahavRtti hai, arthAt guNa-guNIkA ekatva rUpase anAdi tAdAtmya sambandha samavRtti hai| . samAntara zreNi-Arithematical Progression (ja.pa./pra.108) samAntarAnIka-Parallelepiped ( ja. pa./pra. 108 ) samAntarI guNottara zreNi-Arithematico-geometrical Progression ( ja. pa./pra. 108) samAcAra-1. samAcAra sAmAnyakA lakSaNa mU. A./123 samadA samAcAro sammAcAro samo va AcAro / samvesiM hi samANaM samAcAro du aacaaro|123|| = samatA bhAva samAcAra hai, athavA samyak arthAt aticAra rahita jo mUlaguNoMkA AcaraNa, athavA samasta muniyoM kA samAna ahiMsAdi rUpa jo AcaraNa, athavA sarva kSetroM meM hAnivRddhi rahita kAyotsargAdikara sadRza pariNAmarUpa AcaraNa vaha samAcAra hai| na, ca, vR./338 logigasaddhArahio caraNavihUNo taheba avvaadii| vivarIo khalu tacce bajjevvAte smaayaare| jo zramaNa laukika haiM, zraddhAvihIna hai, cAritra rahita haiM, apavAdazIla haiM aura tattvameM viparIta haiM unake sAtha samAcAra (saMsarga ) nahIM karanA caahie| samAna AcAravAle sAdhuke sAtha ho sAdhuko saMsarga rakhanA caahie| 4. icchAkAra AdikA viSaya mU. A./126-128 iThe icchAkAro micchAkAro, taheva avraadhe| puDi suNaNahmi tahatti ya NiggamaNe AsiyA bhaNiyA / 126 / pavisaMte a NisIhI ApucchaNiyA sakajjAAra bhe| sAdhammiNA ya guruNA puvaNisiThThahmi paDipucchA / 127 / chaMdaNa gahide davve agihadavve NimaMtaNA bhnnidaa| tuhyamahatti gurukule Adi Nisaggo du uvsNpaa|12| zubha pariNAmoMmeM harSa honA icchAkAra hai| aticAra honerUpa azubha pariNAmoM meM mithyA zabda kahanA mithyAkAra hai| sUtrake artha sunane meM 'tatheti' kahanA tathAkAra hai| rahanekI jagahase pUchakara nikalanA AsikA hai| sthAna pravezameM pUchakara praveza karanA niSedhikA hai| paThanAdi kAryoM meM guru AdikoMse prazna karanA ApRcchA hai| sAdharmo athavA guru Adise pahale diye hue upakaraNoM ko pUchakara grahaNa karanA pratipRcchA hai| upakaraNoMko dene vAle ke abhiprAyake anukUla rakhanA so chandana hai| tathA agRhIta dravyakI yAcanA karanA nimantraNA hai| aura gurukula meM 'maiM ApakA hU~' aisA kahakara AcaraNa karanA vaha upasaMyata hai| 2. samAcArake bheda mU. A./124-125. 136,144 duviho samAcAro odho viya padavibhAgio ceva / dasahA odho bhaNio aNegahA padavibhAgIya / 124 // icchAmicchAkAro tadhAkAro ya AsiA nnisihii| ApucchA paDipucchA chaMdaNa saNimaMtaNA ya upsNpaa|12|| uvasaMpayA ya NeyA paMcavihA jiNavareMhi NihiTTA / viNae khette magge suhadukkhe ceya sutte y|136| upasaMpayA ya sutte tivihA suttatthatadubhayA ceva / ekkekA viya tivihA loiya vede tahA samaye / 144 / samAcAra do prakArakA hai-audhika va pada vibhaagii| audhikake daza bheda haiM aura padavibhAgIke aneka bheda haiM / 14 / audhika samAcArake daza bheda haiM-icchAkAra, mithyAkAra, tathAkAra, AsikA, niSedhikA, ApRcchA, pratipRcchA, chedana, sanimantraNA aura upasaMyata / 12 / gurujanoMke lie AtmasamarpaNa karane vAlA upasaMyata pA~ca prakArakA hai--vinayameM, kSetrameM, mArgameM, sukha-durakhameM, aura sUtrameM kahanA cAhie / 139 / sUtropasaMyata tIna prakArakA hai-sUtra artha va tadubhaya / yaha eka-eka bhI tIna tarahake haiM-laukika, vaidika, va sAmAyika / 3 audhika va padavibhAgI nirdeza mU, A./130, 145-147 uggamasUrappahudI samaNAhorattamaMDale kasiNe / jaM accarati sadadaM eso bhaNido pada vibhaagii|130| koi savvasamattho sagurusudaM saba AgamittANaM / viNaeNuvakkamittA pucchai saguru payatteNa 1145 // tujjha pAdapasAeNa aNNamicchAmi gaMtumAyadaNaM / tiNi va paMca va cha vA pucchAo ettha so kuNai / 146 / evaM ApucchittA 5. icchAkAra AdikA svarUpa mU. A./131-138 saMjamaNANuvakaraNe aNNuvakaraNe ca jAyaNe aNNe / jogaggahaNAdIsu a icchAkAro du kAdayo / 131 / jaM dukkaDaM tu micchA taMNecchadi dukkaDaM puNo kAdu / bhAveNa ya paDikaMto tassa bhave dukkaDe micchA / 132 / vAyaNa paDicchaNAe uvadese suttasthkhnnaae| avitahamedatti puNo paDicchaNAe tadhAkAro // 133 / kaMdarapuliNaguhAdisu pavesakAle NisiddhiaM kujjaa| tehiMto NiggamaNe tahAsiyA hodi kAyabvA / 134 // AdAvaNAdigahaNe saNNA ubhAmagAdigamaNe vaa| viNaye NAyariyAdisu ApucchA hodi kAyaThavA // 13 // jaM kiMci mahAkajjaM karaNIyaM pucchiUNa guruAdi / puNaravi pucchadi sAdhu taM jANasu hodi paDipucchA / 136 / gahiduvakaraNe viNae vaMdaNasuttatyapucchaNAdIsu / gaNadharavasabhAdINaM aNuvRtti chaMdaNicchAe / 137 / gurusAhammiyadavvaM potthayamaNNaM ca geNhidu icche| tesiM viNayeNa puNo NimaMtaNA hoi kAyavvA / 138-1. saMyamake pIchI Adi upakaraNoM meM, jJAnake upakaraNoM meM athavA anya bhI tapAdike upakaraNoM meM tathA AtApanAdi yogoM meM icchAkAra arthAt manako pravartAnA // 13 // 2. jo vratAdimeM mere aticAra lagA ho vaha mithyA hove, aime mithyA kiye pApoM ko phira karaneko icchA na kare, aura antaraMga bhAvase pratikramaNa karatA hai usIke duSkRtameM mithyAkAra hotA hai / 132 // 3. jIvAdikake vyAkhyAnakA sunanA, siddhAnta zravaNa, paramparAse calA AyA upadeza aura sUtrAdikA artha-inameM jo ahaM tane kahA vaha satya hai, aisA samajhanA tathAkAra hai / 133|4-5.kNdr,jlke madhyapradeza jainendra siddhAnta koza
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra kAla rUpa pulina, guphA ityAdi nirjantu sthAnoM meM praveza karane ke samaya niSedhikA kare aura nikalane ke samaya AsikA kare / 134 6. AtApanAdi grahaNane bAhArAdikI icchAe~ tathA anya grAmAdiko jAnemeM namaskAra pUrvaka pUchakara unake anusAra karanA vaha ApRcchA hai / 135 / 7. jo kucha mahAna kArya karanA ho vaha guru pravartaka sthavi - rAdikase pUchakara karanA cAhie phira anya sAnA maha hai / 236 kiye hue pustakAdi upakaraNoMmeM vinayakA bandanA sUtra ke artha ko pUchanA ityAdikameM AcArya AdikI icchA ke anukUla vartanA chandana hai | 137 // 6. guru athavA sAdharma pustaka va kamaNDalu Adiko lenA cAhe to unase navIbhUta hokara yAcanA kare / use nimantraNA kahate haiM / 138 | 10. upasaMyatakA svarUpa - de, agalA zIrSaka ] 6. upasaMyata sAmAnya va vizeSakA svarUpa sU. A./140-143 pAhuNabiNavacAro sesi cAvAsabhUmi saMpRcchA / dANAva gAdI viNaye upayA yA 140 saMjanayaguNasIlA janayimAdI yajantimiti uni mAsI lete upasaMpA yA | 141| pAhuNavatyA aglo gAgamaNagamaNapu upasaMpadAya magge saMjamatatraNANajogajuttANaM / 142 / suhadukkhe uvayAro vasahI AhArabhesajAdIhiM / tuhma' ahaMti vayaNaM suhadukkhuvasaMpayA NeyA / 143 / anya saMghase Aye hue muniyoMkA aMga mardana priya vacanarUpa vinaya karanA, AsanAdipara baiThAnA, ityAdi upacAra karanA, guruke virAjanekA sthAna pUchanA, AgamanakA rAstA pUchanA, saMstara, pustakAdi upakaraNoMkA denA, aura unake anukUla AcaraNAdika karanA vaha vinayopasaMyata hai / 140| saMyama tapa va upazamAdi guNa va vrata rakSArUpa zIla tathA yama, niyama, ityAdika jisa sthAnameM rahane se bar3heM, usa kSetra meM rahanA vaha kSetropasaMyata hai / 149 / apane saMgha se Aye muni, tathA apane sthAnameM rahane vAle muniyoMse Apasa meM AnejAneke viSaya meM kuzalakA pUchanA, vaha saMyama, tapa, jJAna, yogaguNakara sahita munirAjoMke mAgasaMyata hai / 1426] [sukha-duHkha yukta puruSoM ko vasatikA, AhAra, auSadha Adikara upakAra karanA, tathA maiM aura merI vastue ApakI haiM, aisA vacana kahanA hota hai | 143 | ( sUtropasaMyata ke tIna bheda hai-sUtra, artha, tdubhy| ina tInoMke laukika, vaidika va sAmAjika ye tIna-tIna bheda haiM / - de. samAcAra / 2 ) / samAcAra kAla -- de. kAla / 1/4 / samAdAna kriyA/3/20 samAveza uddiSTa AhArakA eka bhedade uddi - samAdhAna - uttama pariNAmoM meM cittakA sthira rakhanA samAdhAna hai| ve samAdhi/1 samAdhi - 1. samAdhi sAmAnyakA lakSaNa ni. sA./mU./122-133 vayaNoccAraNa kiriyaM paricattaM bIyarAyabhAveNa / jo mAyadi appA paramasamAhI have tassa | 122 // saMgamaNiyamataveNa du dhammajkANeNa sukkakANeNa / jo jhAyaha appANaM paramasamAhI have tassa | 123 | = vacanoccAraNakI kriyA parityAga kara vItarAga bhAvase jo AtmAko dhyAtA hai, use samAdhi hai / 122 / saMyama, niyama aura tapase tathA dharmadhyAna aura zukla dhyAnase jo AtmAko dhyAtA hai, use parama samAdhi hai | 123 1. / . / 2 / 110 savala biyapa jo vila parama-samAhi bhAMti teNa suhAsuha- bhAvaNA muNi sayalavi menlaMti |10| = jo samasta bhA0 4-43 337 samAdhi feesoMkA nAza honA, usako paramasamAthi nahate haiM, isI se sunirAja samasta zubhAzubha vikalpoMko chor3a dete haiM / 160 rA. vA./6/1/12/505/27 yujeH samAdhivacanasya yogaH samAdhiH dhyAnamirayanarthAntaram yogakA artha samAdhi aura dhyAna bhI hotA hai| bha.A./vi./67/164/8 (samAdhi) samekIbhAve vartate tathA ca prayoga:saMga saMgataM ghRtamityarthaM ekIbhUtaM te ekIbhUtaM ghRtamityarthaH / samAdhAna manasaH ekAgratAkaraNaM zubhopayoge zuddha vA / manako ekAgra karanA, sama zabdakA artha ekarUpa karanA aisA hai jaise mRta saMgata huA tela saMgata huA ityAdi manako zubhayoga athavA zuddhopayoga meM ekAgra karanA yaha samAdhi zabdakA artha samajhanA / ma.pu. / 21/226 yatsamyak pariNAmeSu cittasyAdhAnamaJjasA / sa samAdhiriti jJeyaH smRtirvA parameSThinAm / 226| uttama pariNAmoM meM jo cittakA sthira rakhanA hai vahI yathArtha meM samAdhi yA samAdhAna hai athavA paMca parameSThiyoMke smaraNako samAdhi kahate haiN| de. upayoga / II / 2 / 1 sAmya, svAsthya, samAdhi, yoganirodha, aura zuddhapayoga samAdhi ekArthavAcI nAma haiN| de. dhyAna / 4 / 3 dhyeya aura dhyAtAkA ekIkaraNa rUpa samarasI bhAva hI samAdhi hai| saM. sto./TI./16/26 dharmaM zuklaM ca dhyAnaM samAdhiH / -dharma aura zukla dhyAnako samAdhi kahate haiM / svA. na./TI./97/221/18 mahirantapathyagata yogaH cirAnirodhalakSaNaM samAdhiH / = bahira aura antarjalpake tyAga svarUpa yoga hai / aura svarUpameM cittakA nirodha karanA samAdhi hai / 3. anuprekSA/9/11 samyagdarzanAdiko nirvighna anya bhanameM sAtha le jAnA samAdhi hai / 2. sAdhu samAdhi bhAvanAkA lakSaNa sa. si. / 6 / 24 / 336 / 1 yathA bhANDAgAre dahane samutthite tatprazamanamanuSThIyate mahUpakAraNAttathA kamalazIla samRddhasya munestapasaH kRtaricapratyUhe samupasthite tatsaMdhAraNaM samAdhiH / = jaise bhANDAgAra meM Aga laga jAnepara bahuta upakArI honese Agako zAnta kiyA jAtA hai, usI prakAra aneka prakAra ke vrata aura zIloMse samRddha munike tapa karate hue kisI kAraNa se vighna ke utpanna honepara usakA saMdhAraNa karanA zAnta karanA samAdhi hai / ( rA. vA./6/24/8/530/1); (cA. sA./ 54/4) / " t 8/4/2011 sAhUNaM samAhisaMdhAraNAegA-caritasambhavadvANaM samAhI nAma samma sAhaNaM dhAraNaM saMdhAraNaM samAhIe saMdhAraNaM samAhisaMdhAraNaM tassa bhAvI smaahisNdhaarnndaa| tAe tithayaraNAmakammaM vaditi Na vi kAraNa pati samAhi daTThUNa sammAdiTThI pavayaNavacchalo pavayaNappahAvao viNayasaMpaNNI sosavadAdicAravajio arahaMtAdi bhaso saMto jadi dhAredi saM samAhisaMdhAraNaM / ... jagAda sAdhuoMkI samAdhisaMdhAraNA se tIrthaMkara nAmakarma bA~dhatA hai - darzana, jJAna va cAritrameM samyak avasthAnakA nAma samAdhi hai / samyak prakArase dhAraNa yA samAdhikA nAma saMdhAraNa hai| samAdhikA saMdhAraNa samAdhisaMdhAraNa aura usake bhAvakA nAma samAdhi saMdhAraNatA hai| usase sIrthaMkara nAma-karma becatA hai| kisI bhI kAraNa se giratI huI samAdhiko dekhakara samyagdRSTi, pravacanavatsala, pravacana prabhAvaka, vinaya sampanna, zIlatAvicAra varjita aura arhantAdikoM meM bhaktimAna hokara cU~ki use dhAraNa karatA hai isalie vaha samAdhi saMdhAraNa hai / yaha saMdhAraNa zabda meM diye gaye 'saM' zabdase jAnA jAtA hai / bhA. pA./TI./77/221/1 Tapako samyaka prakAra munigaNatapaH saMdhAraNaM sAdhusamAdhiH / munigaNa dhAraNa karate hai vaha sAdhu samAdhi hai| jainendra siddhAnta koza
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhigupta 338 samiti 3. eka sAdhu samAdhi bhAvanAmeM zeSa 15 bhAvanAoMkA antarbhAva dha.8/3,41/08/6 Na ca ettha sesakAraNAbhAvo, tadasthittassa dari sidattAdo / evamedaM navamaM kAraNaM / =isa (sAdhu samAdhi saMdhAraNatA) meM zeSa kAraNoM kA abhAva nahIM hai, kyoMki unakA astitva (kisI bhI kAraNase giratI huI samAdhiko dekhakara samyagdRSTi, pravacanavatsala, pravacana prabhAvaka, vinayasampanna,...Adi hokara use dhAraNa karatA hai isalie vaha samAdhisaMdhAraNA hai-de, UparavAlA shiirssk|) vahA~ dikhalA hI cuke haiN| isa prakAra vaha tIrthaMkara nAmakarma baMdhanekA navama kAraNa hai| * anya sambandhita viSaya 1. nirvikalpa samAdhi va zukladhyAnakI ekaarthtaa| -de. paddhati / 2. parama samAdhike aparanAma / -de. mokssmaarg/2/5| 3. anya mata mAnya samAdhi dhyAna nahIM hai| -de, prANAyAma | 4. eka hI bhAvanAse tIrthakara prakRtikA bandha sambhava / -de. bhaavnaa/2| samAdhigRpta-yaha bhAvikAlIna aThArahaveM tIrthakara hai|-de. tItha kara/51 samAdhitantra-isakA dUsarA nAma samAdhizataka bhI hai| yaha grantha AcArya pUjyapAda (I. za. 1) kRta adhyAtma viSayaka 105 saMskRta zlokoM meM nibaddha hai| isapara A. prabhAcandra (I.650-1020) ne eka saMskRta TIkA likhI hai / (tI./2/226); (jai./2/196) samAdhimaraNa-de. sllekhnaa| samAna khaMDa-jaise 2 = 1966 / samAnagola-Sphere. (ja. pa./pra. 108) / samAnAdhikaraNa--1. ...bhinnapravRttinimittAnAM zabdAnAmakasminnartha vRtti : sAmAnyAdhikaraNyam yathA tat tvamasi-bhinna pravRtti meM jo nimitta hai aise vibhinna zabdoM kI eka hI artha meM vRtti honA sAmAnyAdhikaraNya hai| jaise 'tata tvamasi' isa pada meM 'tata' kA artha azarIrI brahma aura strama' kA artha zarIrI brahma yA jIvAramA ye donoM eka hai. aisA isa pada kA artha hai / 2. lakSya lakSaName saamaanaadhikrnny| -de. lkssnn| samAnupAta siddhAnta-Theory of Proportion.(ja.pa./pra508) 1 samiti nirdeza samiti sAmAnyakA lkssnn| | samitike bhed| samiti va sAmAyika cAritrameM antara / -de. saamaayik/4| samiti va sUkSma sAmparAyameM antara / -de. suukssmsaampraay| | samiti, gupti, va dazadharmameM antr| -de. gupti/2 / saMyama va samitimeM antr| -de, sNym/2| sayama aura viratimeM samiti sambandhI vizeSatA / -de. sNym/2/1| IryA samiti nirdeza 1. IryA samitikA lakSaNa, 2. IryApatha zuddhikA lakSaNa, 3. IryA samitikI vizeSatAeM, 4.IryA samitike aticaar| bhASA samiti nirdeza 1. bhASA samitikA lakSaNa, 2. vAka zuddhikA lakSaNa, 3. bhASA samitike aticAra / * | bhASA samiti va satyadharmameM antr| -de. satya/2/8 / * dharma hAnike avasarapara binA bulAye bole / -de. vaad| 5 / eSaNA samiti nirdeza 1. eSaNA samitikA lakSaNa; 2. eSaNAsamitike aticaar| AdAna nikSepaNa samiti nirdeza 1. AdAna nikSepaNa, samitikA lakSaNa, 2. AdAna nikSepaNa samitike aticaar| pratiSThApana samiti nirdeza 1. pratiSThApana samitikA lakSaNa, 2. pratiSThApana zuddhikA lakSaNa, 3. pratiSThApana samitike aticaar| samArambha-ma. si./6/8/12/3 sAdhanasamabhyAsIkaraNa samArambhaH / sAdhanoM kA juTAnA samArambha hai| (rA. bA./6/8/3/513/32) rA.vA./6/8/3/513, 32 mAdhyAyA' kriyAyAH sAdhanAnAM samabhyAsIkaraNaM samAhAraH samArambha ityaakhyaayte| = sAdhya ke sAdhanoM kA ikaTThA karanA samAraMbha hai| (cA. sA./8/4) samAsa--jIva samAsa - de. jIva smaas| samAhAra-1. rucakapatAnavAsinI dikkumArI devii|- de. loka/5/13,2. sa. bha.ta/1/10 samAhAraH samUha' / - samAhAra arthAt nizcaya vyavahAra samiti samanvaya samitimeM samyag vizeSaNakI AvazyakatA / pramAda na honA hI saccI samiti hai| samitikA upadeza asamartha janoMke lie hai| samitikA prayojana ahiMsA vratako rkssaa| zrAvakako bhI samitike pAlana smbndhii| -de,vrt/2/4| samiti pAlanekA phl| | samitimeM yugapat Asrava va saMvarapanA / -de, sNvr/2| sAmAta-calane-phirane meM bolane cAlane meM, AhAra grahaNa karane meM, vastuoMko uThAne-dharaneme aura malamUtra nikSepaNa karane meM yatna pUrvaka samyak prakAra se pravRtti karate hue jIvoMko rakSA karanA samiti hai / jainendra siddhAnta koza
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ samiti 339 1. samiti nirdeza 1. samiti nirdeza 1. samiti sAmAnyakA lakSaNa 1. nizcaya samiti rA. vA./8/5/2/563/34 samyagitiH samitiriti / -samyag prakArase pravRttikA nAma samiti hai| ni, sA./tA. vR./61 abhedAnupacAraratnatrayamArgeNa paramadharmiNamAtmAnaM samyag iti pariNatiH samitiH / athavA nijaparamatattvaniratasahajaparamabodhAdiparamadharmANAM saMhatiH samitiH / ma abheda-anupacAraratnatrayarUpI mArgapara paramadharmI aise ( apane ) AtmAke prati samyag 'iti'(gati) arthAta pariNati vaha samiti hai, athavA nija parama tattvameM lIna sahaja parama jJAnAdika paramadharmoMko saMhati (milana, saMgaThana ) vaha samiti hai| pra. sA/tA. vR./240/332/21 nizcayena tu svasvarUpe samyagito gataH pariNataH smitH| -nizcayase to apane svarUpameM samyag prakArase gamana arthAta pariNamana samiti hai| dra. saM./TI./36/01/3 nizcayenAnantajJAnAdisvabhAve mijAramani samasamyaka samastarAgAdivibhAvaparityAgena tallInatazcintanatanmayatvena ayanaM gamanaM pariNamana smitiH| -nizcaya nayakI apekSA anantajJAnAdi svabhAvadhAraka nija AtmA hai, usameM sama bhale prakAra arthAta samasta rAgAdi bhAvoMke tyAga dvArA AtmAmeM lIna honA, AtmAkA cintana karanA, tanmaya honA Adi rUpase jo ayana (gamana) arthAta pariNamana so samiti hai| 2. vyavahAra samiti sa. si./8/2/406/7 prANipIDAparihArArtha samyagayana smitiH| prANi pIr3AkA parihArake lie samyak prakArase pravRtti karanA samiti hai| (rA. vA./6/2/2/561/31) ma. A./vi./16/11/16 samidIsu ya samyagayanAdiSu ayanaM samitiH / samyakzrutajJAnanirUpitakrameNa gamanAdiSu vRttiH samitiH / ma. A./vi./115/267/1 prANipIDAparihArAdaravataH samyagayanaM smitiH| -gamanAdi kAryoM meM jaisI pravRtti AgamameM kahI hai vaisI pravRtti karanA samiti hai| prANiyoM ko pIr3A na hove aisA vicAra kara dayA bhAvase apanI sarva gavRtti jo karanA hai, vaha samiti hai| pa. sA./tA, vR./240/632/21 vyavahAreNa paJcasamitibhiH samitaH saMvRttaH paJca samitaH / vyavahArase IryAsamiti Adi pA~ca samitiyoM ke dvArA samyak prakAra 'ita.' arthAta pravRtti karanA so paMcasamiti hai| 1. saM TI/3/101/4 vyavahAreNa tadabahiraGgasahakArikAraNabhUtAcArAdi caraNapranthoktA samitiH / - vyavahArase usa nizcaya samiti ke bahiraGga sahakAri kAraNabhUta AcAra cAritra viSayaka granthoM meM kahI huI samiti hai| 2. samitike bheda vA. pA./mU./37 iriyA bhAsA esaNa jA sA AdANa caiva nnivkhesso| saMjamasohiNimitte khaMti jiNA paMca smidiio| -IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepaNa aura pratiSThApaNa ye pA~ca samiti saMyama zuddhike kAraNa kahI gayI haiN| (mU. A./10, 301); (ta. sU./6/5); ( sa. si /6/5/411/6); (dra. saM./TI./35/101/5) 3. IryAsamiti nirdeza . 1. IryAsamitikA lakSaNa A./11,302,303 phAsuyamaggeNa divA juvaMtarappaheNA sakajjeNa ! jaMtUNa parihara ti iriyAsamidI have gamaNaM / 11 / maggujjobupaogAlaMbaNasudrI hi iriyado muNiNo / suttANuvIci bhaNiyA iriyAsa midI pavayaNammi 302 / iriyAbahapaDivaNNeNavalogateNa hodi gaMtavvaM / purado jugappamANa sayAppamatteNa satteNa / 306 =1. prAmuka mArgase (de. bihAra/9/7) dinameM cAra hAtha pramANa dekhakara apane kArya ke lie prANiyoMko pIr3A nahIM dete hue saMyamIkA jo gamana hai vaha IryAsamiti hai| (ni. sA./61) / 2. mArga, netra, sUrya kA prakAza, jJAnAdimeM yatna, devatA Adi Alambana- inakI zuddhatAse tathA prAyazcittAdi sUtroMke anusArase gamana karate munike IryAsamiti hotI hai aisA AgamameM kahA hai|30| (bha. A./bhU./1161) 3, kailAsa giranAra Adi yAtrAke kAraNa gamana karanA ho to Ipithase AgekI cAra hAtha pramANa bhUmiko sUryake prakAzase dekhatA muni sAvadhAnIse hamezA gamana kare / 303 / (ta. sA./6/7) rA.vA./6/5/3/564/1 viditajIvasthAnAdividhermunerdhArtha prayatamAnasya savitaryudite cakSuSo viSayagrahaNasAmarthya upajAte manuSyAdicaraNapAtopahatAvazyAya-prAyamArge ananyamanasaH zanaiya'stapAdasya saMkucitAvayavasyayugamAtrapUrva nirIkSaNAvihitakRSTeH pRthivyAdyArambhAbhAvAta iiryaasmitirityaakhyaayte| -jIvasthAna AdikI vidhiko jAnanevAle, dharmArtha prayatnazIla sAdhukA sUryodaya honepara cakSurindriyake dvArA dikhane yogya manuSya Adike AvAgamanake dvArA kuharA kSudra jantu Adise rahita mArgameM sAvadhAna citta ho zarIra saMkoca karake dhIredhIre cAra hAtha jamIna Age dekhakara pRthivI Adike Arambhase rahita gamaga karanA IryAsamiti hai| (cA. sA./66/2); (zA./18/6-7); ( ana.dha./4/164/462) 2. IyaryApatha zuddhikA lakSaNa rA. vA./8/6/16/567/13 IryApathazuddhiH nAnAvidhajIvasthAnayonyAzrayAvabodhajanitaprayatnaparihRtajantupIr3AjJAnAdityasvendriyaprakAza nirIkSitadezagAminI drutavilambitasaMbhrAntavismitalIlAvikAradigantarAbalokanAdidoSavirahitagamanA / tasyAM satyAM saMyamaH pratiSThito bhavati vibhava iva suniitau| - aneka prakArake' jIvasthAna yonisthAna jIvAzraya Adike viziSTa jJAnapUrvaka prayatnake dvArA jisameM jantu pIr3AkA bacAva kiyA jAtA hai, jisameM jJAna, sUrya prakAza, aura indriya prakAzase acchI taraha dekhakara gamana kiyA jAtA hai tathA jo zIghra, bilambita, sambhrAnta, vismita, lIlA vikAra anya dizAoMkI ora dekhanA Adi gamanake doSoMse rahita gativAlI hai vaha IryApatha zuddhi hai| (cA. sA/76/7) 3. IryAsamitikI vizeSatAe~ bha. A./vi./150/344/6 svavAsadezAnnirgantumicchatA zItalAduSNAdvA dezAccharIrapramArjanaM kArya, tathA vizatApi / kimartha / zItoSNa jaMtUnAmAvAdhAparihArArthaM athavA zvetarattaguNAsu bhUmiSu anyasyA ni.krameNa anyasyAzca pravezane pramArjanaM karipradezAdadhaH kArya / anyathA viruddhayonisaMkrameNa pRthivIkAyikAnAM tabhUmibhAgolpanAnAM trasAnAM cAbAdhA syAt / tathA jalaM pravizatA sacittAcittarajasoH padAdiSu lgnyoniraasH| yAvacca pAdau zuSyatastAvanna gacchejjalAntika eva tiSThet / mahatInAM nadInAM uttaraNe ArAbhAge kRtasiddhavandanaH yAvatparakUlaprAptistAvanmayA sarva zarIrabhojanamupakaraNaM ca parityaktamiti gRhItapratyAkhyAnaH samAhitacitto droNyAdikamAroheta, parakUle ca kAyotsargeNa tiSTheva / tadaticAravyapohAtha / evamiva mahat kAntArasya praveza niHkrmnnyoH| -zIta aura uSNa jantuoMko bAdhA na ho isalie zarIra pramArjana karanA caahie| tathA sapheda bhUmi yA lAla raMgakI bhUmimeM praveza karanA ho athavA eka bhUmime nikalakara dUsarI bhUmimeM praveza karanA ho to karipradezase nIcetaka sarva avayava picchikAse pramAjita karanA caahie| aisI kriyA na karanese viruddha yoni saMkramase pRthvI kAyika jIva aura trasa kAyika jainendra siddhAnta koza
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ samiti 340 1. samiti nirdeza jIvoMko bAdhA hogii| jala meM praveza karaneke pUrva sAdhu hAtha-pA~va vagairaha avayavoM meM lage hue sacitta aura acitta dhUliko pIchIse dUra kare / anantara jala meM praveza kare / jalase bAhara Anepara jaba taka pA~va na sUkha jAveM, taba taka jala ke samIpa hI khar3A rahe / pA~va sUkhanepara vihAra kare / bar3I nadiyoM ko ulAMghanekA kabhI avasara Ave to nadIke prathama taTapara siddha vandanA kara, samasta vastuoM AdikA pratyAkhyAna kre| manameM ekAgratA dhAraNa kara naukA vagairahapara ArUr3ha hove| dUsare taTapara pahu~caneke anantara usake aticAra nAzArtha kAyotsarga kre| praveza karanepara athavA vahA~se bAhara nikalanepara yahI AcAra karanA caahie| de, bhikSA/2/6 jo gIlI hai, hare tRNa Adise vyApta hai, aisI pRthvIpara gamana nahIM karanA cAhie / bha. A./vi./1206/1204/4 kharAn, karabhAta, balIvaca, gajAsturaragAnmahiSAnsArameyAnkalahakAriNo yA manuSyAndUrataH pariharet / ... mRdunA pratilekhanena kRtapramArjano gacchedya di nirantarasusamAhitaphalAdika vAgrato bhavet maargaantrmsti| bhiNNavarNA vA bhramiM pravizaMstavarNabhUbhAga eba aGgapramArja- kuryAt / - mArgameM gadahA, U~Ta, baila, hAthI, ghor3A, bhaiMsA, kuttA aura kalaha karanevAle logoMko dUrase hI tyAga kare / .. rAstemeM jamInase samAntara phalaka patthara vagairaha cIja hogI, athavA dUsare mArgameM praveza karanA par3e athavA bhinna varNa kI - jamIna ho to jahA~se bhinnavarNa prArambha huA hai vahA~ khar3e hokara prathama apane sarva aMgaparase picchI phirAnI caahie| (aura bhI-de. saMyama/1/7) 2. IryAsamitike aticAra bha. A./vi./16/62/4 IsimiteraticAraH mandAlokagamanaM. padavinyAsadezasya samyaganAlocanam, anyagatacittAdikam / - sUrya ke manda prakAzameM gamana karanA, jahA~ paoNva rakhanA ho vaha jagaha netrase acchI tarahase na dekhamA, itara kArya meM mana lagAnA ityAdi / jJA./18/8-6 dhUrtakAmukakravyAdacauracArvAkasevitA / zaGkAsaMketapApATyA tyAjyA bhASA manISibhiH / / dazadoSavinirmuktA sUtroktA sAdhusaMmatAm / gadato'sya munerbhASAM syAbhASAsamitiH parA 11 -dhUrta (mAyAvI), kAmI, mAMsabhakSI, caura, nAstikamati,-cAka Adise vyavahArameM lAyI huI bhASA tathA saMdeha upajAnevAlI, va pApasaMyukta ho aisI bhASA buddhimAnoM ko tyAganI caahie|8| tathA vacanoMke daza doSa (de.bhASA) rahita sUtrAnusAra sAdhupuruSoMko mAnya hoM aisI bhASAko kahanevAle munike utkRSTa bhASA samiti hotI hai / 2. vAka zuddhikA lakSaNa mU. A /853-861 bhAsaM viNayavihaNaM. ghammavirohI vivajjaye vayaNaM / pucchidamapucchidaM vA Navi te bhAsati sappurisA / 853 / acchIhi ya pecchatA kaNNe hi ya bahubihA ya sunnmaannaa| atyati bhUyabhUyA Na te karaM ti hu loiyakahAo / 854 / vikahAvisottiyANaM khaNamavi hidaeNa te Na citaMti / dhamme laddhamadIyA vikahA tiviheNa bjjti|857| kukkuyakaMdapAiya hAsa uvalAvaNaM ca kheDaM ca / madadappahatyavaTTi Na karati muNI Na kAreMti 1858 te hoMti NiniyArA thimidamadI padidvidA jahA uddhii| Niyamesu daDhavyadiNo pArattarimaggayA samaNA 1856 / jiNavayaNabhAsidatthaM patthaM ca hidaM ca dhammasaMjuttaM / samaovayArajuttaM pArattahidaM kadhaM kareMti / 860 / sattAdhiyA sappurisA maggaM maNNaM ti bIdarAgANaM / aNayArabhAvaNAe bhAvati ya NiccamappANaM 186 // - satpuruSa ve muni vinaya rahita kaThora bhASAko tathA dharmase viruddha vacanoM ko chor3a dete haiN| aura anya bhI virodha janaka vAkyoM ko nahIM bolte|853| ve netroMse saba yogya-ayogya dekhate haiM aura kAnoMse saba tarahake zabda sunate haiM parantu ve gaMgeke samAna tiSThate haiM, laukika kathA nahIM krte|654aa strIkathA Adi vikathA ( de. kathA) aura mithyA zAstra, inako ve muni manase bhI cintavana nahIM krte| dharma meM prApta buddhivAle muni vikathAko mana vacana kAyase chor3a dete haiM 1857 / hRdaya kaMThase apragaTa zabda karanA, kAmotpAdaka hAsya mile vacana, hAsya vacana, caturAI yukta mIThe vacana, parako Thagane rUpa vacana, madake garva se hAthakA tAr3anA, inako ve na svayaM karate haiM, na karAte haiM 1858 / ve nirvikAra uddhata ceSTA rahita, vicAravAle, samudrake samAna nizcala, gambhIra chaha AvazyakAdi niyamoM meM dRr3ha pratijJAvAle aura paralokake lie udyamavAle hote haiM / 856 / vItarAgake Agama dvArA kathita arthavAlI pathyakArI dharmakara sahita Agamake vinayakara sahita paraloka meM hita karanevAlI kathAko karate haiM / 8601 upasarga sahanese akaMpapariNAmavAle aise sAdhujana vItarAgoMke samyagdarzanAdi rUpa mArgako mAnate haiM aura anagAra bhAvanAse sadA AtmAkA hI citavana karate haiM / 86 // rA. vA./3/6/16/568/1 vAkyazuddhiH pRthivIkAyikArambhAdipreraNarahitAH (tA) paruSaniSThurAdiparapIDAkaraprayoganirutsukA vratazIladezanAdipradhAnaphalA hitamitamadhuramanoharA saMyatasya yogyaa| tadadhiSThAnA hi sarvasaMpadaH / - pRthivIkAyika Adi sambandhI ArambhAdikI preraNA jisameM na ho tathA jo paruSa, niSThura aura para pIr3AkArI prayogoMse rahita ho vratazIla AdikA upadeza denevAlI ho, vaha sarvataH yogya hita, mita, madhura aura manohara vAkyazuddhi hai| vAkya zuddhi sabhI sampadAoMkA Azraya hai / (cA. sA./81/4): (vasu. zrA./230) 2. bhASA samitike aticAra bha. A,/bi./16/62/4 idaM vacanaM mama gadituM yuktaM na veti anAlocya bhASaNaM ajJAtvA vaa| ata evoktaM 'apuTTho du Na bhAseja bhAsamANassa aMtare' iti apRSTazrutadharmatayA muniH apRSTa ityucyte| bhASAsamitikramAnabhijJo maunaM gRhNIyAta ityrthH| evamAdiko bhAsAsamityati. 4. bhASAsamiti nirdeza 1. bhASAsamitikA lakSaNa mU. A./12,307 pesuNNahAsakakkasaparaNidAppappasaMsavika haadii| vajjittA saparahidaM bhAsAsamidI have kahaNaM / 12 / saccaM asaJcamosaM aliyAdIdosavajamaNavajja / vadamANassaNuvIcI bhAsAsamidI have suddhA / 3071 -1. jhUTha doSa lagAne rUpa paizunya, vyartha ha~sanA, kaThora vacana, paraniMdA, apanI prazaMsA, aura vikathA ityAdi vacanoMko chor3akara sva-para hitakAraka vacana bolanA bhASA samiti hai| (ni.sA/ma. 62) 2. dravyAdi catuSTayako apekSA satya vacana ( de. satya), sAmAnya vacana, mRSAvAdAdi doSa rahita, pApoMse rahita Agamake anusAra bolanevAleke zuddha bhASAsamiti hotI hai| (bha. A./mU./1162); (sa. sA./68) rA. vA./6/5/5/564/17 mokSa padaprApaNapradhAnaphalaM hitam / tadvidhamsvahitaM parahitaM ceti / mitamanartha kAlapanarahitam / sphuTArtha vyaktAdhara cAsaMdigdham / evaMvidhamabhidhAnaM bhaassaasmitiH| tatprapaJcaHmithyAbhidhAnAsUyApriyasabhedAtpasArazaGkitasaMbhrAntakaSAyaparihAsA - yuktAsabhyaniSThuradharmavirodhyadezakAlAlakSaNAtisaMstavAdivAgdoSavi - rahitAbhidhAnam / = sva aura parako mokSakI ora le jAnevAle svapara hitakAraka, nirarthaka bakavAda rahita mita sphuTArtha vyaktAkSara aura asandigdha vacana bolanA bhASAsamiti hai| mithyAbhidhAna, asUyA priyabhedaka, alpasAra, zaMkita, saMbhrAnta, kaSAya yukta, parihAsa yukta, ayukta, asabhya, niSThura, adharma vidhAyaka, dezakAla virodhI, aura cApalUsI Adi vacana doSoMse rahita bhASaNa karanA caahie| jainendra siddhAnta koza
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ samiti 1. samiti nirdeza bhikSu kahalAtA hai, yahI AdAna nikSepaNa samiti hai / 31 / / (bha. A./mU./1168), (ta. sA./6/10) zIghatAse binA dekhe, anAdarase, bahata kAlase rakhe upakaraNoMkA uThAnA-rakhanA svarUpa doSoM kA jo tyAga karatA hai usake AdAna nikSepaNa samiti hotI hai / 320 / rA. vA./8/1/7/564/25 dharmAvirodhinA parAnuparodhinA dravyANAM jJAnAdisAdhanAnAM grahaNe visarjane ca nirIkSya pramRjya pravartanamAdAnanikSepaNA samitiH / dharmAvirodhI aura parAnaparodhI jJAna aura saMyamake sAdhaka upakaraNoM ko dekhakara aura zodhakara rakhanA aura uThAnA AdAnanikSepaNa samiti hai| (cA. sA./74/2), (jJA./18/12-13), (ana. dha./4/168/466 ) / 2. AdAna nikSepaNa samitike aticAra bha. A./vi./16/62/- AdAtavyasya, sthApyasya bA anAlocana, kimatra jantavaH santi na santi veti duHpramArjanaM ca aadaannikssepnnsmityticaarH| =jo vastu lenI hai, athavA rakhanI hai vaha lete samaya athavA rakhate samaya, isameM jIva hai yA nahIM isakA dhyAna nahIM karanA tathA acchI taraha jamIna vA vastu svaccha na karanA AdAnanikSepaNa samitike aticAra haiN| 7. pratiSThApana samiti nirdeza caarH| - yaha vacana bolanA yogya hai athavA nahIM, isakA vicAra na kara bolanA, vastukA svarUpa jJAna na honepara bhI bolanA, granthAntarameM bhI 'apuTTho duNa bhAseja bhAsamANassa aMtare' koI puruSa bola rahA hai aura apane prakaraNako, viSaya mAlUma nahIM hai to bIcameM bolanA ayogya hai, jisane dharmakA svarUpa sunA nahIM athavA dharmake svarUpakA jJAna nahIM aise muniko apRSTa kahate haiN| bhASAsamitikA krama jo jAnatA nahIM vaha mauna dhAraNa kare aisA abhiprAya hai, isa taraha bhASA samitike aticAra hai| 5. eSaNAsamiti nirdeza 1. eSaNAsamitikA lakSaNa mU. A./13.318 chAdAladosasuddha' kAraNajuttaM visuddhnnvkoddii| sIdAdI samabhuttI parisuddhA essnnaasmidii|13| uggamauppAdaNaesaNehiM piMDa ca uvadhi sajjaM ca / sodhatassa ya muNiNo parisujjhai esaNAsamidI / 318 -1. udgamAdi 46 doSoM (de. AhAra/II/4 ) kara rahita, bhUkha Adi meMTanA va dharma sAdhana Adi kara yukta, kRta-kArita Adi nau vikalpoM kara vizuddha ( rahita) ThaDA-garama Adi bhojaname rAgadveSa rahita, samabhAva kara bhojana karanA, aise AcaraNa karanevAleke eSaNAsamiti hai|13| 2. udgama, utpAda, azana doSoMse AhAra, pustaka, upadhi. basatikAko zodhanevAle munike zuddha eSaNAsamiti hai / 3181 ( bha. A/m /1967): (ta. sA./6/8) rA. vA./8/4/6/564/21 anagArasya guNaratnasaMcayasaM vAhizarIrazakaTisamAdhipattanaM ninISato'kSamrakSaNamiva zarIradhAraNamauSadhamiva jATharAgnidAhopazamanimittamannAdyanAsvAdayo dezakAlasAmAdiviziSTamagarhitamabhyavaharataH udgamotpAdana SaNAsaM yojanapramANakAraNAGgAradhUmapratyayanavakoTiparivarjanameSaNAsamitiriti smaarkhyaayte|-gunnrtnoNko DhonevAlI zarIrarUpI gAr3Iko samAdhi nagarakI ora le jAnekI icchA rakhanevAle sAdhukA jaTharAgnike dAhako zamana karane ke lie auSadhikI taraha yA gAr3I meM AMgana denekI taraha annAdi AhArako binA svAdake grahaNa karanA eSaNAsamiti hai| deza, kAla aura pratyaya ina nava koTiyoMse rahita AhAra grahaNa kiyA jAtA hai |(caa, sA./67/3 ), (jJA./18/10-11), (ana, dha./4/167) / 2. eSaNAsamitike aticAra ma. A./vi./16/12/7 udgamAdidoSe gRhItaM bhojanamanumananaM vacasA, kAyena vA prazaMsA, taiH saha vAsaH, kriyAsu pravartana vA eSaNAsamiteratIcAraH / -udgamAdi doSoMse sahita AhAra lenA, manase, vacanase, aise AhArako sammati denA, urAkI prazaMsA karanA, aise AhArakI prazaMsA karanevAloMke sAtha rahanA, prazaMsAdi kArya meM dUsaroMko pravRtta karanA / eSaNAsamitike aticAra haiN| 6. AdAna nikSepaNa samiti nirdeza 1. AdAna nikSepaNa samitikA lakSaNa : A./14,316,320 NANuvahiM saMjamuvahiM saucunahiM aNNamappamupahi vaa| payada gahaNaNikkheko samidI AdANaNivaranevA / 14 / AdANe Nikkheve paDilehiya cakrakhuNA pmjjejjo| davvaM ca davaThANaM sajamalagIe so bhikkhU / 31 / sahasANA bhoidaduSpamajjidaapaccuvezravaNA dosaa| pariharamANassa have samidI AdANaNiyakhevA // 32 // 81. jJAnake upakaraNa, saMyamake upakaraNa tathA zaucake upakaraNa, va anya sAthare Adike nimitta upakaraNa, inakA yatnapUrvaka uThAnA, rakhanA vaha AdAna nikSepaNa samiti hai| (ni. saa./64)| 2. grahaga ora rakhane meM pItho, kamaNDalu Adi vastuko tayA vastuke sthAnako anyo taraha dekhakara pochose jo zodhana karatA hai vaha 1. pratiSThApana samitikA lakSaNa mU. A./15,321-325 egate accitte dUre gUDhe visaalmvirohe| uccA rAdiccAo padiThAvaNiyA have samidI / 14 vaNadAhakisimasikade thaMDilaleNuparodhe visthiNNe / avagadarjatu vivitta upacArAdI visajjejjo / 321 / uccAra passavaNNaM khela siMghANayAdiya davvaM / accittabhUmidese paDile hittA visajjejjo / 322 / rAdo du pamajittA paNNasamaNapaipiravadammi ogAse / AsaM kavi sudIe apahatthagaphAsaNaM kujjA / 323 / jadita have asuddha' vidiyaM tadiyaM aNuNNave sAha / ladhue aNichAyAre Na deja sAdhammie guruyo / 324 / padiThavaNAsamidI vi ya teNeva kameNa va piNadA hodi / vosaraNijjaM dava kuthaM Dile vosarattassa / 325 / -1. ekAntasthAna, acittasthAna, dUra, chipA huA, bila tathA chedarahita caur3A, aura jisakI nindA va virodha na kare aise sthAnameM mUtra, viSThA Adi dehake mala kA kSepaNa karanA pratiSThApanA samiti kahI gayI hai / 15 / (ni. sA./65), (jJA./18/14 / 2. dAvAgnise dagdhapradeza, halakara jutA huA pradeza, masAna bhUmikA pradeza, khAra sahita bhUmi, loga jahA~ roke nahIM, aisA sthAna, vizAla sthAna, trasa jIvoMkara rahita sthAna, janarahita sthAna-aisI jagaha mUtrAdikA tyAga kare / 321 // (bha.A./mU./1166), (ta.sA./6/11), (ana. dha./4/166/467) 3. viSThA, mUtra, kapha, nAkakA mela, Adiko hare tRNa Adise rahita prAmuka bhUmimeM acchI taraha dekhakara nikSeNNa kare / 322 / rAtri meM AcAryake dvArA dekhe hue sthAnako Apa bhI dekhakara mUtrAdikA kSepaNa kare / yadi vahA~ sUkSma jIvoMkI AzaMkA ho to AzaMkAkI vizuddhike lie komala pochoko lekara hathelIse usa jagaha ko dekhe / 323. yadi pahalA sthAna azuddha ho to dUsarA, tIsarA Adi sthAna dekhe| kisI samaya roga pIr3ita hoke athavA zIghratAse azuddha pradeza meM mala chUTa jAye to usa dharmAtmA sAdhuko prAyazcitta na de / 324 // (ana. dha./4/166 ) usI kahe hue kramase pratiSThApanA samiti bhI varNana kI gayI hai usI kramase tyAgane yogya mala-mUtrAdiko ukta sthaNDila sthAnameM nikSepaNa kreN| usI ke pratiSThApanA samiti zuddha hai / 325 // rA.bA./8/1/8/564/28 sthAvarANAM janamAnAM ca jIvAdInAm avirodhenAGgamalaniharaNaM zarIrasya ca sthApanam utsargasamiti jainendra siddhAnta koza
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ samiti 242 ravagantavyA / jahA~ sthAvara yA jaMgama jIvoMko virAdhanA na ho aise nirjantu sthAna meM mala-mUtra AdikA visarjana karanA aura zarIrakA rakhanA utsarga samiti hai / (cA. sA./74 /3) / 2. pratiSThApanA zuddhikA lakSaNa - rA.vA./6/6/16/560/ 32 pratiSThApanazuddhiparaH saMyataH naromAkaniSThIvana zukroccAraprakhavaNazodhane dehaparityAge ca viditadezakAlo jantuparodhamantareNa pragratate / pratiSThApana zuddhimeM tatpara saMyata deza aura kAlako jAnakara nakha, roma, nAka, thUka, vIrya, mala, mUtra yA deha parityAgameM jantu bAdhAkA parihAra karake pravRtti karatA hai / ( cA. sA. / 50/1) 1 3. pratiSThApanA samitike aticAra -bha. bA./vi./96/62/1 kAyabhUmyazodhanaM mahAdezanirUpaNAdi pavanasaMnivezadinakarAdimeNa vRttizca pratijJApanasamityaticAraH / -zarIra va jamIna pikAnanAmA-sUtrAdika jahA~ kSepaNa karanA hai vaha sthAna na dekhanA ityAdi pratiSThApanA samitike aticAra haiM / 2. nizcaya vyavahAra samiti samanvaya 1. samitimai samyag vizeSaNakI AvazyakatA / sa.si./1/5/419/6 samyag ityanuvartate / roneryAiyo vizeSyante / samyagIya samyabhASA iti yahA~ 'samyakU' isa parakI anuvRtti hotI hai usase IrSyAdika vizeSyaneko prApta hote haiMsamyagIryA samyagbhASA ityaadi| ( rA. vA. /6/5/1/563/32) / bha.A./vi / 115/267/1 samyagviSAnikAyasvarUpajJAnazraddhAnapurassarA pravRttirgRhItA / isa samitike) lakSaNa meM jo samitikA samyaka yaha vizeSaNa hai usakA bhAva bheda aura unake svarUpake jJAnake sAtha zraddhAna guNa uThAnA, rakhanA, gamana karanA, bolanA ityAdi pravRtti kI jAtI hai| vahA~ samyaka hai| aisA hai-- jIvoM ke sahita jo padArtha bhate pu. si. u. / 203 samyaggamanAgamanaM samyagbhASA tathaiSaNA samyak / samyagdana nikSepa sargaH samyaniti samitiH // 203 // prakAra gamana- Agamana, uttama hitamita rUpa vacana, yogya AhArakA grahaNa padArthoMkA vasnapUrvaka grahaNa visarjana, bhUmi dekhakara mUtrAdikA mocana nAmakA samyagvyutsarga, ye pA~ca samiti haiM / 2. pramAda na honA hI saccI samiti hai hai| mo. mA. pra. / 7 / 335 /10 bahuri parajIvanikI rakSAke artha yatnAcAra pravRtti sArkoM samiti mAneM haiN| so hiMsA ke pariNAmaniteM to pApa ho hai, ara rakSAke pariNAmaniteM saMvara kahoge, tau puNyabaMdhakA kAraNa kauna tthhregaa| ripapaNAsamiti vidoSa vahA~ rakSAkA prayojana hai nAhIM tAtai rakSA hI artha samiti nAhIM hai to samiti ke ho haina kiMcit rAga bhae gamanAdi kriyA ho hai / tahA~ tina kriyAniviSai ati AsaktatA ke abhAva pramAdarUpa pravRtti na ho hai / bahuri aura jIvanikauM dukhI kari apanA gamanAdi prayojana na sAdhai hai / tArtaM svayameva hI dayA pa hai| aise soMcI samiti hai| 3. samitikA upadeza asamarthajanoMke lie hai sa.si./6/5/419/7 kI utthAnikA -- tatrAzaktasya munerniravadyapravRttisthApanArthamAha- Tike pAlana karanemeM baza munike nirdoSa pravRttikI prasiddhike lie bAgekA sUtra kahate haiN| (rA. bA./6/6/2/264/16) khaa./8/8)| = samudghAta 4. samitikA prayojana ahiMsAtratakI rakSA kha. si./1/5/411/10 vA etAH paca samitayo viditajIvasthAnAdividhermuneH prANipIr3AparihArAbhyupAyA mevyAH / - isa prakAra kahI gayI ye pA~ca samitiyA~ jIva sthAnAdi vidhiko jAnanevAle gunike prANiyoMkI pIr3A ko dUra karaneke upAya jAnane caahie| lA. saM./5/185 yathA samitayaH paJca snti...| ahiMsAvatarakSArthaM kartavyA dezato'pi taiH / 1851 = ahiMsA vratako rakSA karaneke lie zrAvakoM ko pA~ca samitiyoM kA pAlana avazya karanA caahie| 5. samiti pAlanekA phala 1 bha.A./sU./1201 panapa jahA uNa tiSyadi sinehaguNajutaM taha samidIhi vipna sAdhu kAra hariyo | 1201 = snehaguNase yukta kamalakA patra jalase lipta hotA nahIM hai tadvat prANiyoM ke zarIra meM bihAra karanevAlA yatirAja samitiyoMse yukta honese pAse lie hotA nhiiN| sa.si./6/5/411/11 pravartamAnasyAsaMyamapariNAmanimittakarmAsravAtsamaro bhvti| isa prakArase ( samitipUrvaka) pravRtti karanevAle asaMyama rUpa pariNAmoMke nimittase jo karmoMkA Asava hotA hai usakA saMvara hotA hai| 3 - samIkaraNa - Equation. samucchina kriyA nivRtti zukladhyAna de samutpattika bandhasthAna de zukladhyAna / samudghAta - 1. samudrAta sAmAnyakA lakSaNa rA.vA./1/20/12/07/12 hantergamikriyAtvAta saMbhUyAtmapradezAnAM ca bahiruhananaM samudghAtaH / = vedanA Adi nimittoMse kucha AtmapradezoMkA zarIrase bAhara nikalanA samudrAta hai (go. jI./jI. pra. / 543 / 136 / 3 ) jainendra siddhAnta koza bha. 1/1.1.60 / 300/6 pAtanaM mAtaH sthityanubhavavinAza iti yAvat / ... upari ghAtaH udghAtaH, samIcIna udghAtaH samudghAtaH / = ( kevali samudrAta prakaraNa meM ghATane rUpa dharmako pAta kahate haiM, jisakA prakRtameM artha karmoM kI sthiti aura anubhAgakA vinAza hotA hai / ... uttarottara honevAle ghAtako uddhaghAta kahate haiM, aura samIcIna ughAtako samudraghAta kahate haiN| go. jI. 60 mUlasarIramaDiya uttara dehasta jIvapiMDAsa niggama dehAdo hodi samragvAdaNAmaM tu / 66 / mUla zarIrako na chor3akara tejasa kArmaNa rUpa uttara dehake sAtha-sAtha jIva pradezoM ke zarIrase bAhara nikalaneko samudaghAta kahate haiM / (dra.saM./TI./10/25 meM uddhRta )
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 samudghAta samuddhAta 2. samudrAtake bheda 4.saM./prA./1/196 veyaNa kasAya veunbiya mAraNaMtio smugdhaao| tejAhAro chaTTho sattamao kevalINaM ca // 166 - vedanA, kaSAya, vaikriyika, mAraNAntika, tai jasa, AhAraka aura kevali samudghAta; ye sAta prakArake samuddhAta hote haiN| (rA. vA./1/20/12/77/12); (dha. 4/1,3,2/gA. 11/26); (dha. 4/1,3,2/26/5); (go. jI././667/1112); (bR. dra. saM./10/24/); (go. jI./jI. pra./543/136/13); ( paM. saM./1/337 ) samudghAtavazAda bahiniHsRtAnAmAtmapradezAnAM pUrvAparadakSiNottarovadhio dinu gamanamiSTaM zreNigatitvAdAtmapradezAnAm / AhAraka aura mAraNAntika samudghAta eka hI dizA meM hote haiN| (go. jI./mU./666 ) kyoMki AhAraka zarIrakI racanAke samaya zreNi gati honeke kAraNa eka hI dizAmeM asaMkhya Atmapradeza nikalakara.. AhAraka zarIrako banAte haiN| mAraNAntikameM jahA~ naraka AdimeM jIvako marakara utpanna honA hai vahA~kI hI dizAmeM Atmapradeza nikalate haiN| zeSa pA~ca samudghAta chahoM dizAoM meM hote haiM / kyoMki vedanA Adike vazase bAhara nikale hue Atmapradeza zreNIke anusAra Upara, nIce, pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa ina chahoM dizAoM meM * samuddhAta vizeSa-de, vaha vaha nAma / 3. gamanakI dizA sambandhI niyama de. maraNa/5/7 [mAraNAntika samudghAta nizcayase Age jahA~ utpanna honA hai, aise kSetrakI dizAke abhimukha hotA hai, zeSa samudghAta dazoM dizAoMmeM pratibaddha hote haiN|] rA. vA./1/20/12/77/21 aahaarkmaarnnaantiksmuddhaataavekdikkii| yata AhArakazarIramAtmA nirvartayan zreNigatitvAta ekadikAnAtmadezAnasaMkhyAtAnnirgamayya AhArakazarIramararinamAtra nirvartayati / anyakSetrasamudghAtakAraNAbhAvAta yatrAnena narakAdAbutpattavyaM tatraiva mAraNAntikasamudghAtena AramapradezA ekadikkAH samudadhanyante. atastAvekadikkau / zeSAH paJca samudghAtAH ssdddikaaH| yato vedanAdi 4. avasthAna kAla sambandhI niyama rA. vA./1/20/12/77/26 vedanA-kaSAya-mAraNAntikatejo-vai kriyikAhArakasamudghAtAH ssddsNkhyeysmyikaaH| kevalisamudhAtaH aSTasamayikaH / -vedanAdi chaha samuddhAtoMkA kAla asaMrakhyAta samaya hai| aura kevalisamudghAtakA kAla ATha samaya hai| [vizeSa-de. kevalI/7/8] 5. samuddhAtoMke svAmitva viSayaka ogha Adeza prarUpaNA (dha. 4/1,2,3-3/38-47) kra. guNasthAna *8/8/13 vedanA "K/8 kaSAya dha. 4/pR. dha.4/pR. vai kriyika dha.4/pR. tejasa dha.4/pR. AhAraka dha,4/pR. kevalI | - : :: : mail : | mAraNAntika : : :: : :: mithyAdRSTi sAsAdana mitra asaMyata saMyatAsaMyata pramatta apramatta apUrva.ka, upa. . ., kSapaka 6-11 upa. 111-11kSapaka kSINakaSAya 13 sayogI 14 ayogI : : : dones :: :: : : :: :: : : : : jainendra siddhAnta koza
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana -akSa saMcAra gaNitameM akSa yA bhaMgake nAma ke AdhArapara saMkhyA batAnA samuddiSTa hai / vizeSa-de. gnnit/II/3/1,2| samuddeza-uddiSTa AhArakA eka bheda-de. uddiSTa / samudra-1. de. sAgara; 2. madhya lokameM sthita samudra-2, loka/: 3. samudrake nakaze-de. lok/7| samudragupta magadhadezakI rAjya vaMzAvalIke anusAra yaha guptavaMzI rAjAoMkA dUsarA rAjA thaa| samaya-vI. ni.856-601 (I. 330375)-de. itihAsa/3/41 samudravijaya-ha. pu./sarga/zloka andhakavRSNikA putra thaa| tathA kRSNake tAU the| (18/12-14) AdinAtha bhagavAna ke pitA the (38/648/43-44) antameM dIkSA dhAraNa kara (61/8) giranAra parvatapara-se mokSa prApta kiyA (65/16 ) / sammedAcala mAhAtmya-paM. manaraMgalAla (I. 1763-1843) dvArA viracita bhASA chanda baddha kRti / samyak sa. si./1/1/3/3 samyagityavyutpannaH zabdo vyutpanno vaa| aJcateH kvau samaJca tIti samyagiti / asyArthaH prshNsaa| - 'samyak' zabda avyutpanna arthAt rauDhika aura vyutpanna arthAta vyAkaraNa siddha hai| 'sam' upasarga pUrvaka aJca dhAtuse kvip pratyaya karanepara 'samyak ' zabda banatA hai| saMskRtameM isakI vyutpatti 'samaJcati iti samyaka' isa prakAra hotI hai / isakA artha prazaMsA hai| rA, vA./1/2/1/19/4 samya gityayaM nipAtaH prazaMsArtho veditavyaH sarveSAM prazastarUpagatijAtikulAyuvijJAnAdInAma AbhyudayikAnAM mokSasya ca prdhaankaarnntvaat| ... "samyagiSTArtha tasvayoH" iti vacanAta prazaMsArthAbhAva iti; tannaH anekArthatvAnnipAtAnAm / athavA, samyagiti tattvArtho nipAtaH,...aviparItArthaviSayaM tttvmityucyte| athavA vyanto'yaM zabdaH samaJcatoti samyak / yathA artho'vasthitastathaivAvagacchatItyarthaH / = samyak yaha prazaMsArthaka zabda (nipAta) hai| yaha prazasta rUpa, gati, jAti, Ayu vijJAnAdi abhyudaya aura niHzreyasakA pradhAna kAraNa hotA hai| 'samyagiSTArthatattvayoH' isa pramANake anusAra samyak zabdakA prayoga iSTArtha aura tatsva arthameM hotA hai ataH isakA prazaMsArtha ucita nahIM hai, isa zaMkAkA samAdhAna yaha hai ki nipAta zabdoM ke aneka artha hote haiN| athavA 'samyaka'kA artha tatva bhI kiyA jA sakatA hai |...athvaa yaha kvip pratyayAnta zabda hai / isakA artha hai jo padArtha jaisA hai use vaisA hI jAnanevAlA / samyakcAritra-de. cAritra / samyaktva-de. samyagdarzana / samyaktva kaumudI-A. zubhacandra (I. 1516-1556) dvArA racita eka AdhyAtmika grantha / samyaktva kriyA-de. kriyaa/3/2| samyaktva prakRti-de, mohniiy/2| (I. 1516-1556) dvArA samyaktva labdhi-de, labdhi/1/3 / samyaktvavAda-de, shrddhaanvaad| samyaktvAcaraNacAritra-de. svarUpAcaraNacAritra / samyaka naya-de. naya/II / samyak prakRti-de. mohniiy/2| samyaka mithyAtva guNasthAna-de, mizra / samyaganekAMta-de. anekAnta/1 / samyagekAMta-de. ekAnta/1 samyagjJAna-de. jJAna/IITH samyagdarzana--durabhiniveza rahita padArthokA zraddhAna athavA svAtma pratyakSapUrvaka sva-para bhedakA yA kartavya-akartavya kA viveka samyagadarzana kahA jAtA hai| kinhIMko yaha svabhAva se hI hotA hai aura kinhIMko upadezapUrvaka / AjJA AdikI apekSA yaha daza prakArakA tathA karmoM ke upazama, kSaya, kSayopazamakI apekSA tIna prakArakA hotA hai| inameM se pahale do atyanta nirmala va nizcala hote haiM, para tIsare meM samala hone ke kAraNa kadAcita kucha aticAra lagane sambhava haiN| rAgake sadbhAva va abhAvakI apekSA bhI isake sarAga ba vItarAga do bheda haiN| tahA~ sarAga to prazama, saMvega Adi guNoMke dvArA anumAnagamya hai aura vItarAga kevala svAnubhavagamya hai| sabhI bheda niHzaMkita Adi ATha guNoMse bhUSita hote haiN| samyaktva va jJAnameM mahAn antara hotA hai jo sUkSma vicArake binA pakar3ameM nahIM AtA / jitanI bhI vikalpAtmaka upalabdhiyA~, zraddhA, anubhava Adi haiM ve saba jJAnarUpa haiM, samyagdarzana to nirvikalpa honeke kAraNa antarameM abhiprAya yA labdharUpa aba sthita mAtra rahA karatA hai| mokSamArgameM isakA sarvocca sthAna hai, kyoMki isake binAkA Agama jJAna, cAritra, bata, tapa Adi saba vRthA haiN| samyagdarzanake lakSaNoM meM bhI svArama saMvedana sarvapradhAna hai, kyoMki binA isake tattvoMkI zraddhA Adi akiMcitkara hai| ye samyagdarzana svataH yA kisIke upadezase, yA jAtismaraNa, jinabimbadarzana Adike nimittase kAla pAkara bhavya jIvoM ko utpanna hotA hai| isako prApta karane kI yogyatA kevala saMjhI paryApta jIvoM meM cAroM hI gatiyoM meM hotI hai| anAdi mithyAdRSTiko sarvaprathama prathamozama samyaktva hotA hai| vahA~se niyamase girakara vaha punaH mithyAtvako prApta ho jAtA hai| pIche kadAcit bedaka-samyaktvako aura tatpUrvaka yathAyogya guNasthAnoM meM dvitIyopazama va kSAyika ho jAtA hai| kSAyika samyagdarzana atyanta acala va apratipAtI hai, tathA kevalIke pAda mUlameM manuSyoMko hI honA prArambha hotA hai| pIche yadi maraNa ho jAye to cAroM gatiyoM meM pUrNa hotA hai| samyagdarzana sAmAnya nirdeza sAmAnya samyagdarzana nirdeza samyagdarzana sAmAnyakA lkssnn| -de smy./II/1| samyagdarzanake bhed| samyaktvamArgaNAke bhed| -de. samyagdarzana/IV/1N nisargaja va adhigamajake lakSaNAdi / -de. adhigama / nizcaya vyavahAra va sarAga vItarAgabheda / -de, sabhya /II | upazamAdi smyktv| -de. samya./IV I AzA Adi 10 bhedoMke lakSaNa / AzA samyaktvakI vizeSatAe~ / samyagdarzanameM 'samyaka' zabdakA mahattva / samyagdarzanameM darzana zabdakA artha / 1. sattAmAtra avalokana iSTa nahIM hai| 2. kathaMcita sattAmAtra avalokana iSTa hai| 3. vyavahAra lakSaNameM 'darzana' zabda kA artha zraddhA hai| 4. uparyukta donoM arthoMkA samanvaya / zraddhAna va andhazraddhAna smbndhii| -de. zraddhAna / jainendra siddhAnta koza
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana sUcIpatra * | mArgaNAoM va paryApta aparyAptameM samyagdarzanakA svAmitva va tadgata shNkaaeN| -de, vaha baha nAma / samyaktvake svAmitvameM mArgaNA guNasthAna Adi 2. prruupnnaaeN| -de. st| samyaktva sambandhI sat , saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva va alpabahutvarUpa 8prruupnnaaeN| -de. vaha vaha nAma / sabhI mArgaNAoMmeM Ayake anusAra hI vyaya honekA niym| -de. maargnnaa| prathama samyagdarzanake prArambha smbndhii| -de. samya./IV/2| samyagdarzanake apara nAma / samyaktvakI punaH-punaH prApti va virAdhanA sambandhI niym| * | samyagdarzanameM karmoke bandha, udaya, satva smbndhii| -de. vaha vaha naam| svAtmAnubhUtike jJAna va samyaktvarUpa hone sambandhI smnvy| anubhUti upayogarUpa hotI hai aura samyaktva lbdhruup| samyagdarzanameM kathaMcit vikalpa va nirviklptaa| -de. viklp/3| samyagdarzana va samyagjJAnameM antr| samyagdarzana kathaMcit samyagjJAnase pUrvavartI hai| -de. jJAna/III/2/4 / * | samyagdarzanameM naya nikSepAdikA sthAna / / -de, nyaay/1/3| samyagdarzanake sAtha zAna va vairAgyakA avinaabhaaviipnaa| -de. smygdRsstti/2| samyaktvake sAtha cAritrakA kathaMcit bheda-abheda / samyagdarzana-zAna-cAritrameM-kathaMcit ekatva anektv| -de. mokSamArga/2,3 / mokSamArgameM samyagdarzanakI pradhAnatA samyagdarzanakI pradhAnatAkA nirdeza samyagdarzana hI sAra, sukhanidhAna, va mokSakI prathama sIr3hI hai ityAdi mhimaa| samyagdRSTi nIcakula AdimeM nahIM jnmtaa| --de. jnm/3/1|| samyagdarzanakI pradhAnatAmeM hetu| samyagdarzana ke pazcAt bhava dhAraNakI sImA / samyagdarzanake aMga va aticAra Adi samyagdarzanake ATha aMgoMke nAma / AThoM aMgoMkI prdhaantaa| | nizcaya vyavahAra aMgoMkI mukhytaa-gaunntaa| -de. samya./IIII | samyagdarzanake anekoM guNa / | samyagdarzanake aticaar| zaMkA aticAra va saMzaya mithyAtvameM antara / -de. saMzaya/1 samyagdarzanake 25 doSa / kAraNavaza samyaktvameM aticAra laganekI smbhaavnaa| samyagdarzanakI pratyakSatA-parokSatA chamasthoMkA samyaktva bhI siddhoMke samAna hai| samyagdarzanameM kathaMcit sva-para gmytaa| samyagdRSTiko apane samyaktvake lie kisIse pUchanekI AvazyakatA nhiiN| -de. anubhava/4/3 / vAstavameM samyagdarzana guNa nahIM balki prazamAdi guNa hI pratyakSa hote haiN| samyaktva vAstavameM pratyakSazAna gamya hai| samyaktvako sarvathA kevalajJAnagamya kahanA yukta nhiiN| | nizcaya vyavahAra samyagdarzana nizcaya vyavahAra samyaktva lakSaNa nirdeza samyagdarzanake do bheda-nizcaya vyavahAra / vyavahAra samyagdarzanake lkssnn| 1. deva zAstra va guru dharmakI shrddhaa| 2. Apta Agama va tattvoMkI zraddhA / 3. tattvArtha yA padArthoM AdikA zraddhAna / 4. padArthoMkA viparItAbhiniveza rahita shrddhaan| 1.yathAva sthita padArthoM kA shrddhaan| 6. tattvoM meM heya va upAdeya buddhi / 7. tatva ruci| prazamAdi guNoMkI abhivykti| -de. samya./II/R1 nizcaya samyagdarzanake lakSaNa 1. uparokta padArthoM kA zuddhAtmAse bhinna drshn| 2. zuddhAtmAkI ruci| 3. atIndriya sukhakI ruci| 4. vItarAga suravasvabhAva hI 'maiM hU~' aisA nizcaya / 1.zuddhAtmakI upalabdhi aadi| svasaMvedana zAna nirdesh| -de anubhava / samyagdarzana va AtmAmeM kathaMcit ekatva / -de. mokSamArga/2/6 / samyaktvakA jJAna va cAritrake sAtha bheda zraddhAna Adi va AtmAnubhUti vastutaH samyaktva nahIM zAnakI paryAya haiN| prazama Adi zAnarUpa nahIM balki samyaktvake kArya haiN| 3 | prazamAdi kathaMcit samyagjJAnake bhI zApaka haiN| bhA04-44 jainendra siddhAnta koza
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana sUcIpatra | nizcaya va vyavahAra samyagdarzana hI vItarAga va sarAga samyagdarzana hai| -de, smygdrshn/118/2| lakSaNameM tattva va artha donoM zabda kyoN| vyavahAra lakSaNoMkA samanvaya / nizcaya lakSaNoMkA samanvaya / AtmAnubhUtiko samyagdarzana kahanekA kAraNa / -de. smygdrshn/I/4| | vyavahAra va nizcaya lakSaNoMkA samanvaya / | nizcaya vyavahAra samyagdarzanoMkI kathaMcit mukhyatA gauNatA svabhAva bhAna binA samyaktva nhiiN| | nizcaya nayake Azrayase hI samyaktva hotA hai| -de. ny/V/3/3|| AtmAkA jAnanA hI sarva jinazAsanakA jAnanA hai| -de. zrutakevalo/2/6 / Atmadarzana rahita zraddhAna samyagdarzana nhiiN| -de. anubhv/3| AtmAnubhavIko hI AThoM aMga hote haiN| AThoM aMgoMmeM nizcaya aMga hI pradhAna hai| zraddhAna Adi saba AtmAke pariNAma haiN| nizcaya samyaktvakI mahimA / zraddhAnamAtra samyagdarzana nahIM hai| | samyagdRSTiko andhazraddhAnakA vidhi-niSedha / -de. zraddhAna/3 / | mithyAdRSTikI, zraddhA Adi yathArtha nhiiN| ina donoM samyaktvoM sambandhI 25 doSoMke lakSaNoMmeM vishesstaa| donoMmeM kathaMcit ektv| ina donoMmeM tAttvika bheda mAnanA bhUla hai| sarAga samyagdRSTi bhI kathaMcit vItarAga hai / sarAga va vItarAga kahanekA kAraNa prayojana / | samyagdarzanakI utpattike nimitta samyaktvake antaraMga va bAhma nimittoMkA nirdeza nisarga va adhigama aadi| darzanamohake upazama Adi / labdhi aadi| dravya-kSetra-kAla bhAva rUpa nimitta / jAti smaraNa aadi| uparyukta nimittoMmeM antaraMga va bAhya vibhAga / kAraNoMmeM kathaMcit mukhyatA-gauNatA va bhedaabheda kAraNoMkI kathaMcit mukhytaa| kAraNoMkI kathaMcit gaunntaa| kAroMkA parasparameM antarbhAva / kAraNoMmeM paraspara antr| kAraNoMkA svAmitva va zaMkAe~ cAroM gatiyoMmeM yathAsambhava kAraNa / jinabimbadarzana samyaktvakA kAraNa kaise ? RSiyoM va tIrthakSetroM ke darzanoMkA nirdeza kyoM nhiiN| narakameM jAtismaraNa va vedanA smbndhii| narakoMmeM dharmazravaNa smbndhii| manuSyoMmeM jinamahimA darzanake abhAva smbndhii| devoMmeM jinabiMba darzana kyoM nhiiN| Anata AdimeM devaddhidarzana kyoM nhiiN| navaveyakoMmeM jinamahimA va devaddhidarzana kyoM nahIM ? navagreveyakoMmeM dharmazravaNa kyoM nhiiN| | nizcaya vyavahAra samyaktva samanvaya | navatatvoMkI zraddhAkA artha zuddhAtmatattvakI zraddhA hI hai| vyavahAra va nizcaya samyaktvameM kevala bhASAkA bheda -de. paddhatiA / | vyavahAra samyaktva nizcayakA sAdhaka hai| | tattrArthazraddhAnako samyaktva kahanekA kAraNa va prayojana / | samyaktvake aMgoMko samyaktva kahanekA kAraNa / sarAga vItarAga samyaktva nirdeza | sarAga-vItarAgarUpa meda va lakSaNa / | vItarAga va sarAga samyaktvakI sv-prgmytaa| -de. smyg-/1/3| vyavahAra va nizcaya samyaktvake sAtha ina donoMkI ekaarthtaa| | sarAga va vItarAga samyaktvakA svAmitva / upazamAdi samyagdarzana upazamAdi sAmAnya nirdeza samyaktva mArgaNAke upazamAdi bheda / mithyAtvAdikA samyaktva mArgaNAmeM grahaNa kyoN| -de. mArgaNA 7 // tInoM samyaktvoMmeM kathaMcit ekatva / tInoM meM kathaMcit adhigamana va nisrgjpnaa| -de, smy/III/9/1| jainendra siddhAnta koza
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 347 sUcIpatra gatiyoM va guNasthAnoM AdimeM tInoMke svAmitva va shNkaaeN| -de. vaha vaha naam| tInoMke svAmitvameM mArgaNAsthAna va guNasthAna Adi rUpa 20 prruupnnaaeN| -de. sd| tInoM sambandhI sat , saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva va alpabahutvarUpa ATha prruupnnaaeN| -de, vaha vaha nAma / tInoMke svAmiyoMko kokA bandha, udaya, sattva / -de..baha vaha nAma / tInoM samyaktvoMmeM yathAsaMbhava maraNa sNbNdhii| -de. mrnn/3| tInoM samyaktvoMmeM yathAsaMbhava janma sNbNdhii| -de. jnm/3| tInoM samyaktvoMke pazcAt bhava dhAraNakI sImA / -de. samya./I/4 | upazama va vedakakI punaH punaH prAptikI siimaa| -de. smy./I/1/7| prathamopazama samyaktva nirdeza upazama sAmAnyakA lkssnn| upazama samyaktvakI atyanta nirmltaa| -de. smygdrshn/IV/2/1|| upazama samyaktvakA svaamitv| upazama samyaktvake bheda va prathamopazamakA lakSaNa / prathamopazamakA prtisstthaapk| 1. gati va jIva samAsoM kI apekssaa| 2. guNasthAnoMkI apekssaa| 3. upayoga yoga va vizuddhi AdikI apekSA / 4. karmoM ke sthitibandha va sattvakI apekssaa| prathamopazamakA niSThApakA -de. smygdrshn/IV/2/4/3| 5 | janmake pazcAt samyaktva prApti yogya sarva laghu kAla / anAdi va sAdi mithyAdRSTimeM samyaktvaprApti sambandhI kucha vishesstaa| prathamopazamase cyuti sambandhI niyama / | girakara kisa guNasthAnameM jaave| * | prathamopazamase sAsAdanakI prApti smbndhii| -de, sAsAdana / prathamopazamameM anantAnubandhIkI visaMyojanAkA kathaMcit vidhi-nissedh| -de. upazama/2 / paMca labdhipUrvaka hotA hai| darzanamohakI upazama vidhi| -de, upshm/2| gati va guNasthAnoMkA svAmitva, sat , saMkhyA Adi prarUpaNAe~, karmoke bandha Adi, maraNa va janma tathA saMsAra sthiti va punaH punaH prAptikI sImA sambandhI niyama / -de. samyagdarzana/IV|1| * prathamopazamakA manaHparyaya Adike sAtha virodha / -de. parihAra vishuddhi| | prArambha karaneke pazcAt avazya prApta karatA hai| dvitIyopazama samyaktva nirdeza dvitIyopazamakA lkssnn| dvitIyopazamakA svAmitva / * dvitIyopazama ArohaNa krm| -de. upazama/3 / dvitIyopazamakA avarohaNa krama / dvitIyopazamase sAsAdanakI prApti sNbNdhii| -de. sAsAdana / zreNIse nIce Akara bhI kucha dera dvitIyopazamake sAtha hI rahatA hai| gati va guNasthAnoMkA svAmitva, sat , saMkhyA Adi prarUpaNAe~, karmoke bandha Adi, bharaNa va janma, saMsArasthiti va punaH punaH prAptikI sImA sambandhI niyama / -de. samyagdarzana/IV/RI vedaka samyaktva nirdeza bedaka samyaktva sAmAnyakA lakSaNa / 1. kSayopazamako apekssaa| 2. vedakakI apekssaa| x donoM lakSaNoMkA samanvaya / -de.kssyopshm/2| kRtakRtyavedakakA lkssnn| vedaka samyaktvake bAhya cihna / vedaka samyaktvako malinatAkA nirdeza / vedaka samyaktvakA svAmitva / 1. gati va paryAptikI apekSA / 2. guNasthAnoMkI apekssaa| 3. upazama samyagdRSTi va sAdi mithyA dRSTikI apekssaa| anAdi mithyAdRSTiko sIdhA prApta nahIM hotaa| vedaka samyaktva ArohaNa vidhi| -de.kssyopshm/3| samyaktvase cyuta honevAle bahuta kama haiN| cyuta honeke pazcAt antarmuhUrtase pahale samyaktva punaH prApta nahIM hotaa| Uparake guNasthAnoM meM isakA abhAva kyoM ? kRtakRtyavedaka sambandhI kucha niyama | gatiyoM va guNasthAnoMmeM isakA svAmitva, sat , saMkhyA Adi prarUpaNAe~, karmoke bandha Adi, maraNa va janma, tathA saMsArasthiti va punaH punaH prAptikI sImA sambandhI niyama / -de. samyagdarzana/IV/RI * sAyika samyaktva nirdeza kSAyika samyagdarzanakA lakSaNa / *kSAyika samyaktvakI nirmltaa| -de. samyagdarzana/IV/AN jainendra siddhAnta koza
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 348 samyagdarzana sAmAnya nirdeza kSAyika samyaktvakA svAmitva / 1. gati va paryAptikI apekssaa| 2. prasthApaka va niSThApakakI apekssaa| 3. guNasthAnoMkI apekssaa| 3 / tIrthakara Adike sadbhAva yukta kSetra va kAlameM hI / sambhava hai| * tIrthakara satkamikako isakI pratiSThApanAke lie kevalIke pAdamUla darakAra nhiiN| -de. tIrthaMkara/3/13 / isakI pratiSThApanA ar3hAI dvIpase bAhara saMbhava nhiiN| | tathA tadgata shNkaaeN| -de. tiyaMca/2/11 / vedaka samyaktva pUrvaka hI hotA hai| - darzanamoha kSapaNa vidhi| -de.kssy/2| | kSAyika samyagdRSTi saMyatAsaMyata hote haiM para atyaMta alp| | tInoM vedoMmeM kSAyika samyaktvakA kathaMcit vidhiniSedha / -de. veda/6 // ekendriya yA nigodase Akara sIdhe kSAyika samyaktvakI prApti smbndhii| -de. janma/5 / gatiyoM va guNasthAnoM meM isakA svAmitva, sat , saMkhyA Adi prarUpaNAe~, karmoMke bandha Adi, maraNa va janma va saMsAra sthiti sambandhI niym| -de. samyagdarzana/IV/ 2. AjJA Adi 10 bhedoMke lakSaNa rA. bA./3/36/2/201/13 tatra bhagavadarhatsarvajJapraNItAjJAmAtranimittazraddhAnA AjJArucayaH / niHsaMgamokSamArga zravaNamAtrajanitarucayo mArgarucayaH / tIrtha karabaladevAdizubhacaritopadezahetukazraddhAnA updeshrucyH| pravajyAmaryAdAprarUpaNAcArasUtrazravaNamAtrasamudbhUtasamyagdarzanAH suutrrucyH| bIjapadagrahaNapUrva kasUkSmArthatattvArthazraddhAnA viijrucyH| jIvAdipadArthasamAsaMbodhanasamudbhUtazraddhAnAH saMkSeparucayaH / aGgapUrvaviSayajIvAdyartha vistArapramANanayAdinirUpaNo palandhazraddhAnA vistArarucayaH / vacanavistAravirahitArthagrahaNajanitaprasAdA artharucayaH / AcArAdidvAdazAGgAbhiniviSTazraddhAnA avgaaddhrucyH| paramAvadhikevalajJAnadarzanaprakAzitajIvAdyarthaviSayAtmaprasAdAH prmaavgaaddhrucyH| -bhagavata ahaMta sarvajJakI AjJAmAtrako mAnakara samyagdarzanako prApta hue jIva AjJAruci haiN| aparigrahI mokSamArgake zravaNamAtrase samyagdarzanako prApta hue jIva mArgaruci hai| tIrthakara baladeva Adi zubhacAritrake upadezako sunakara samyagdarzanako dhAraNa karanevAle upadezaruci haiN| dIkSA Adikake nirUpaka AcArAMgAdisUtroMke sunanemAtrase jinheM samyagdarzana huA hai, ve sUtraruci hai| bIjapadoMke grahaNapUrvaka sUkSmArtha tattvArya zraddhAnako prApta karanevAle bIjaruci haiN| jIvAdi padArthoM ke saMkSepa kathanase hI samyagdarzanako prApta honevAle saMkSeparuci hai| aMgapUrva ke viSaya, pramANa naya Adike vistAra kathanase jinheM samyagdarzana huA hai ve vistAraruci haiN| vacana vistArake binA kevala artha grahaNase jinheM samyagdarzana huA hai ve artharuci haiN| AcArAMga dvAdazAMgameM jinakA zraddhAna atidRr3ha hai ve avagADharuci haiN| paramAvadhi yA kevalajJAna darzanase prakAzita jIvAdi padArthaviSayaka prakAzase jinakI AtmA vizuddha hai ve paramAvagADharuci haiN| A. anu./12.14 AjJAsamyaktvamuktaM yaduta virucita vItarAgAjJayaiva, vyaktagranthaprapaJca zivamamRtapartha shrdddhnmohshaanteH| mArgazraddhAnamAhuH puruSavarapurANopadezopajAtA, yA saMjJAnAgamAbdhiprasRtibhirupadezAdirAdezi dRSTiH // 12 // AkAcArasUtraM municaraNavidheH sUcanaM zradadhAnaH, sUktAsau sUtradRSTi1radhijamagaterarthasArthasya biijaiH| kaizcijjAtopalagdherasamazamavazAbIjadRSTiH padArthAca, saMkSepeNaiva buddhvA rucimupagatavAna sAdhu saMkSepadRSTiH / 13 // yaH zrutvA dvAdazAGgI kRtaruciratha ta viddhi vistAradRSTi, saMjAtAtkutazcitpravacanavacanAnyantareNArthadRSTiH / dRSTiH sAGgAGgabAhyapravacanamavagAhyotthitA yAvagADhA, kaivalyAlokitAthai ruciriha paramAvAdigAdeti rUDhA / 14 / -darzanamohake upazAnta honese granthazravaNake minA kevala vItarAga bhagavAnkI AjJAse hI jo tattvazraddhAna utpanna hotA hai vaha AjJAsamyaktva hai| darzanamohakA upazama honese grantha zravaNake binA jo kalyANakArI mokSamArgakA zraddhAna hotA hai use mArga samyagdarzana kahate haiM / tirasaTha zalAkApuruSoM ke purANa ( vRttAnta ) ke upadezase jo tattvazraddhAna utpanna hotA hai use upadeza samyagdarzana kahA hai / 12 / munike cAritrAnuSThAnako sUcita karanevAle AcArasutrako sunakara jo tattvArthazraddhAna hotA hai use sUtrasamyagdarzana kahA gayA hai| jina jIvAdipadArthoke samUhakA athavA gaNitAdi viSayoM kA jJAna dulabha hai unakA kinhIM bIjapadoMke dvArA jJAna prApta karanevAle bhavyajIvake jo darzanamohanIyake asAdhAraNa upazamavaza tattvazraddhAna hotA hai use bIjasamyagdarzana kahate haiN| jo bhavyajIva padArthoM ke svarUpako saMkSepase hI jAna karake tattvazraddhAnako prApta huA hai usake usa samyagdarzanako saMkSepa samyagdarzana kahA jAtA hai|13| jo bhavyajIva 12 aMgoMko sunakara tatvazraddhAnI ho jAtA hai use vistAra samyagdarzanase yukta jaano| aMga bAhya AgamoMke par3haneke binA bhI unameM pratipAdita kisI padArtha ke nimittase jo arthazraddhAna hotA hai vaha arthasamyagdarzana kahalAtA hai| aMgoM ke sAtha aMgabAhya zrutakA avagAhana karake jo samyagdarzana utpanna hotA hai use avagAr3hasamyagdarzana kahate haiN| kevalajJAnake dvArA dekhe gaye padArthoM ke viSaya 1 samyagdarzana sAmAnya nirdeza 1. sAmAnya samyagdarzana nirdeza 1. samyagdarzanake bheda sa. si./1/7/28/4 vidhAnaM sAmAnyAdekaM samyagdarzanam / dvitaya nisargajAdhigamajabhedAt / tritayaM aupazamikakSAyikakSAyopazamikabhedAt / evaM saMkhyeyA vikarUpataH zabdataH / asaMkhyeyA anantAzcabhavanti zraddhAtRzraddhAtavyabhedAt (adhyavasAyabhedAta-rA. baa.)| -bhedako apekSA samyagdarzana sAmAnyase eka hai| nisargaja aura adhigamajake bhedase do prakArakA hai (ta. suu.//3)| aupazamika, kSAyika va kSAyopazamikake bhedase tIna prakArakA hai| (aura bhI de. smygdrshn/IV/1)| zabdoMkI apekSA saMkhyAta prakArakA hai, tathA zraddhAna karanevAlekI apekSA asaMkhyAta prakArakA hai, aura zraddhAna karane yogya padArthoM va adhyavasAyoMkI apekSA ananta prakArakA hai| (rA. vA./1/7/14/40/28 ): (da. pA./To./12/12/12) / rA, vA./3/26/2/201/12 darzanAryA dazadhA-AjJAmArgopadezasUtrabIjasaMkSepavistArAvigALaparamAbagADharucibhedAt / -AjJA, mArga, upadeza, sUtra, mIja, saMkSepa, vistAra, artha, abagAna aura paramAvagADha rucike bhedase darzanArya daza prakAra haiN| (A. anu./11); (ana. gha./2/62/185) jainendra siddhAnta koza
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 349 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza meM ruci hotI hai vaha yahA~ paramAvagADha samyagdarzana isa nAma se 2. kathaMcit sattAmAtrAbalokana bhI iSTa hai prasiddha hai / 14 / (da. paa./ttii./12/12/20)| rA, vA./2/7/6/110/6 mithyAdarzane adarzanasyAvarodho bhvti| nidrA3. AjJA samyagdarzanakI vizeSatAe~ nidrAdImAmapi drshnsaamaanyaavrnntvaatttraivaantrbhaavH| nanu ca tattvArthAzraddhAnaM mithyAdarzanamityuktam: satyamuktamaH sAmAnyanirdeza go. jI./jI, pra./27/56/12 yaH ahaMdAdya padiSTa pravacanaM AptAgama vizeSAntarbhAvAta, so'pyeko vizeSaH / ayamaparo vizeSaH-adarzanapadArtha trayaM zraddhAti rocate. teSu asadabhAva atattvamapi svasya vizeSa mprtipttimithyaadrshnmiti| -mithyAdarzanameM darzanAvaraNake udayajJAnazUnyaravena kevalaguruniyogAt arhadAdyAjJAtaH zraddhAti so'pi se honevAle adarzanakA antarbhAva ho jAtA hai / aura darzanasAmAnyako samyagdRSTireva bhavati tadAjJAyA anatikramAta / jo vyakti ahaMta AvaraNa karanevAle honeke kAraNa (de. darzana/4/6), nidrAnidrA AdikA Adike upadiSTa pravacanakI yA Apta Agama va padArtha ina tInoMkI bhI yahA~ hI antarbhAva hotA hai| prazna-tattvArtha ke azraddhAnako zraddhA karatA hai aura vizeSa jJAna zUnya hone ke kAraNa kevala guru mithyAdarzana kahA gayA hai ! uttara-vaha ThIka hI kahA gayA hai, kyoMki, niyogase yA ahaMtakI AjJAse atattvoMkA bhI zraddhAna kara letA hai vaha sAmAnya nirdezameM vizeSakA antarbhAva ho jAtA hai| tathA dUsarI bAta bhI samyagdRSTi hai, kyoMki, usane unakI AjJAkA ullaMghana nahIM yaha hai ki adarzana nAma apratipattikA hai aura vahI mithyAdarzana hai| kiyA hai| (vizeSa de. zraddhAna/3) / arthAt svapara svarUpakA yathArtha abalokana na honA hI mithyAana. dha./2/63/186 devo'haMnneva tasyaiva vacastathyaM zivapradaH / dharmastadukta darzana hai| eveti nibandha sAdhayed dRzam / 63 / eka arhata hI deva hai aura de. darzana/9/3 antaraMga citprakAzakA nAma athavA jAnaneke prati AtmausakA vacana hI satya hai / usakA kahA gayA dharma hI mokSaprada hai| isa prayatnakA nAma darzanopayoga hai| athavA svarUpa saMvedanakA nAma prakArakA abhiniveza hI AjJAsamyaktvako siddha karatA hai|6|| darzanopayoga hai| dha, 1/1,1,144/gA. 212/365 chappaMcaNava vihANaM atyANaM jiNavaroba- de. mokSamArga/3/6 darzana, jJAna, cAritra ye tInoM hI darzana va jJAnarUpa iTThANaM / ANAe ahigameNa va sahahaNaM hoi sammattaM |212-jinendr- sAmAnya va vizeSa pariNati hai| devake dvArA upadiSTa chaha dravya, pA~ca astikAya, aura nava padArthoMkI de. Age isI zIrSakakA samanvaya-[ laukika jIvoMko darzanopayogase AjJA athavA adhigamase zraddhAna karaneko samyaktva kahate haiM / 2121 bahirviSayoM kA sattAvalokana hotA hai aura samyagdRSTiyoMko usI (dha.4/1,5.1/gA.6/316) darzanopayogase AtmAkA sattAvalokana hotA hai / darzana, zraddhA, ruci ye saba ekArthavAcaka zabda haiN|] 4. samyagdarzanameM 'samyak' zabdakA mahattva 3. vyavahAra lakSaNameM darzanakA artha zraddhA iSTa hai sa, si./1/9/2/31 samyagityavyutpannaH zabdo vyutpanno vaa| aJcateH sa. si./1/2/6/3 dRSTerAlokArthatvAta zraddhArtha gtirnoppdyte| dhAtUnAmakvau samacatIti samyagiti / asyArtha prshNsaa| sa pratyeka parisamA nekaarthtvaaddoss|| prasiddhArtha tyAgaH kuta iti cenmokSamArgaprakaraNAt / pyte| samyagdarzanaM samyagjJAnaM smykcaaritrmiti| bhAvAnAM tattvArtha zraddhAnaM hyAtmapariNAmo mokSasAdhanaM yujyate, bhavyajIvayAthAtmyapratipattiviSayazraddhAnasaMgrahArtha darzanasya samyagvizeSaNam / viSayatvAt / Alokastu cakSurAdinimittaH sarvasaMsArijIvasAdhAraNa-'samyak' zabda avyutpanna arthAt rauDhika aura vyutpanna arthAta tvAnna mokSamArgo yuktH| =prazna-darzana zabda 'dRzi' dhAtu se banA hai vyAkaraNa siddha hai| jaba yaha vyAkaraNase siddha kiyA jAtA hai taba jisakA artha Aloka hai ataH isase zraddhAnarUpa arthakA jJAna nahIM ho 'sam' upasarga pUrvaka 'abc' dhAtuse kvip pratyaya karanepara 'samyak sakatA ? uttara-dhAtuoMke aneka artha hote haiM, ataH 'dRzi' dhAtukA zabda banatA hai| saMskRtameM isakI vyutpatti 'samaJcati iti samyak zraddhAnarUpa artha karanemeM koI doSa nahIM hai| prazna-yahA~ ( arthAta isa prakAra hotI hai| prakRtameM isakA artha prazaMsA hai| sUtrameM Aye hue 'tattvArtha zraddhAna samyag hai'-de, samyagdarzana/II/1, isa prakaraNameM) isa zabdako darzana, jJAna aura cAritra inameM se pratyeka zandake sAtha jor3a lenA caahie| yathA-samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra / dRzi dhAtukA prasiddha artha kyoM chor3a diyA ! uttara-mokSamArgakA prakaraNa honese|-tttvaarthoNkaa zraddhAnarUpa jo AtmAkA pariNAma padArthoM ke yathArtha jJAna mUlake zraddhAnakA saMgraha karaneke lie darzanake pahale samyak vizeSaNa diyA hai| (rA. vA./1/1/35/10/6) hotA hai vaha to mokSakA sAdhana bana jAtA hai, kyoMki vaha bhavyoMke hI pAyA jAtA hai, kintu Aloka, cakSu Adike nimitta se hotA hai paM.dha./u./417 samyamithyAvizeSAbhyAM vinA shrddhaadimaatrkaaH| jo sAdhAraNarUpase saba saMsArI jIvoMke pAyA jAtA hai, ataH use sapakSavadvipakSe'pi vRttitvAivyabhicAriNaH / 417 - samyak aura mokSamArga mAnanA yukta nhiiN| (rA. vA./1/2/2-4/16/10); (zlo. mithyA vizeSaNoM ke binA kevala zraddhA AdikI, sapakSake samAna vipakSameM bhI vRtti rahane ke kAraNa ve vyabhicAra doSase yukta haiN| vA./2/1/2/2/4) ni. sA/tA. vR./3 darzanamapi...jIvAstikAyasamujanitaparamazraddhAnameva bhavati / 5. samyagdarzanameM darzana zabdakA artha ni. sA./tA. vR./13 kAraNadRSTi: sahajaparamapAriNAmikabhAvasvabhAvasya 1. sattA mAtra avalokana iSTa nahIM hai kAraNasamayasArasvarUpasya svarUpazraddhAnamAtrameva / =1. zuddha jIvA ritakAyase utpanna honevAlA jo parama zraddhAna vahI darzana hai| 2. kAraNa dra, saM./TI./43/186/8 nedameva tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzana dRSTi paramapAriNAmikabhAvarUpa jisakA svabhAva hai, aise kAraNasamayavaktavyam / kasmAditi cet-tatra zraddhAnaM vikalparUpamidaM tu nirvikalpaM mataH / - isa darzanako arthAta sattAvalokanamAtra darzanopayogako sArasvarUpa AtmAke yathArtha svarUpa dAnamAtra hai| 'tattvArtha zraddhAna samyagdarzana hai' isa sUtrameM jo tattvArtha zraddhAnarUpa pra.sA./tA. vR./82/104/16 tattvArtha zraddhAnalakSaNena darzanena zuddhA samyagdarzana kahA gayA hai, so na kahanA caahie| isakA tAtparya yaha drshnshuddhaaH| hai ki uparokta zraddhAna to vikalparUpa hai aura yaha (darzanopayoga) pra.sA./tA. va./240/333/15 darzanazabdena nijazuddhAtmazraddhAnarUpaM nirvikalpa hai| (vizeSa de. samyagdarzana/II ) / samyagdarzanaM grAhyam / = 1. tattvArtha zraddhAnalakSaNarUpa darzanase zuddha jainendra siddhAnta koza
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana huA darzana kahalAtA hai| 2. darzana zabda se nijazuddhAtma bhAnarUpa samyagdarzana grahaNa karanA caahie| 4. uparokta donoM ayakA samanvaya pA.pA./mU./18 samma passadi jAdi gANeNa davyaMpajAyA / sammeNa yadi pariharadi parito yaha AramA samyagdarzanase sattAmAtra vastuko dekhatA hai aura samyagjJAnale dravya va paryAyako jAnatA hai / samyaktvake dvArA dravya paryAyasvarUpa vastukA zraddhAna karatA huA cAritrajanita doSoM ko dUra karatA hai / de. mohanIya/2/1/ meM pa. /- 1. darzana ruci pratyaya zraddhA aura sparzana ye sana ekArthavAcaka nAma hai (ve. mizra/1/1 meM pa./1/166) - 2. yA AtmAyeM, bAgama aura padArthoMmeM ruci yA zraddhAko darzana kahate haiM. gha. 1/9.1.133 / 204/4 asmapi na kadAcidacyA mopalabhyata iti cena tasya mahiraGgopayogAvasthAyAmantaropayogAnubhAva - prazna- apane Apake saMvedanase rahita AmAkI to kabhI bhI upalabdhi nahIM hotI ? uttara- nahIM, kyoMki, bahiraMgapadArthoM kI upayogarUpa avasthA meM antaraMga padArthakA upayoga nahIM pAyA jAtA hai| pa. ma./TI./2/11/120/8 tatvArthazraddhAnarucirUpaM samyagdarzana mokSamArgo bhavati nAsti doSaH pazyati nirvikalparUpeNAvalokayati ityevaM yaduktaM tatsattAlokadarzana kathaM mokSamArgo bhavati yadi bhavati cetarhi tarasatAva lokadarzanavyAnAmapi vidyate teSAmapi mokSo bhavati sa cAgamavirodha iti parihAramAha zeSa nirvittAyalokadarzanaM mahiSiye vidyate na cAnyantarazuramaviSaye | * pa. pra./TI./2/34/154/12 nijAtmA tasya darzanamayalokana darzanamiti vyAkhyAtaM bhavadbhiridaM tu sattAvalokadarzanaM mithyAdRSTInAmapyasti teSAmapi mokSo bhavatu prihaarmaah| caturacaturadhikevalamedena caturdhA darzanam / atra catuSTayamadhye mAnasamacakSurdarzanamAtmagrAhaka bhavati, taca midhyAtvAdisamavRtyupazamakSayopakSayanita svArthazraddhAnalakSaNasamyaktvAbhAvAta zuddhAtmatatvamevopAdeyamiti zraddhAnAbhAve sati teSAM mithyAdRSTInAM na bhavatyeveti bhAvArtha: / - 1. prazna'tatvArtha zraddhA yA tattvArtharucirUpa samyagdarzana (de. samyagdarzana /II / 1 ) mokSamArga hotA hai' aisA kahanemeM doSa nahIM; parantu 'jo dekhatA hai yA nirvikalparUpase avalokana karatA hai' aisA sattAvalokanarUpa darzana jo Apane kahA hai, vaha mokSamArga kaise ho sakatA hai| yadi 'ho to hai. aisA mAno to vaha sattAvalokanarUpa darzana to amakyoMke bhI hotA hai, unako bhI mokSa honA cAhie aura isa prakAra Agama ke sAtha virodha AtA hai uttara unake nirvikalpa sattAvalokarUpa darzana bAhya viSayoMmeM hI hotA hai. atyanta zuddhAtma tattvake viSaya meM nahIM / 2. prazna- nijAtmA ke darzana yA avalokanako Apane darzana kahA hai, aura vaha satAvalokarUpa darzana midhyAdRSTiyoM ke bhI hotA hai| unako bhI mokSa honA cAhie ! uttara - cakSu. acakSu, avadhi aura kevalake bheda se darzana cAra prakArakA hai| ina cAroMmeM se yahA~ mAnasa acakSu darzana AtmagrAhaka hotA hai / aura vaha mithyAkhAdi sAta prakRtiyoMke upazama, kSaya aura yopazama janita tattvArthazraddhAna lakSaNavAle samyagdarzanakA abhAva honeke kAraNa, 'zuddhAtmatattva hI upAdeya hai' aise zraddhAnakA abhAva hai| isalie vaha mokSa una mithyAdRSTiyoM ke nahIM hotA hai| de samyagdarzana /11 / 2 (saccA svArtha gadvAna vAstava AramAnubhava sApekSa hI hotA hai| 350 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza 6. samyagdarzana ke apara nAma ma.pu./1/123 zraddhArucispatyAceti paryayAH // 123 // baddhA, ruci, sparza aura pratyaya yA pratIti ye samyagdarzanake paryAya haiM / ( paM. dha0 /u. 4111 7. samyaktvakI virAdhanA va punaH punaH prApti sambandhI niyama de. samyagdarzana /1V/2/- [ manuSyoMneM janma honeke ATha varSa pazcAt deva nArakiyoMmeM antarmuhUrta pazcAt aura coMko divasa pRthatva ke pazcAt prathama samyaktva honA sambhava hai, isase pahalA nahIM / ] ye samyagdarzana / IV/2/0 [ upazama samyaktva antarmuhUrta kAla paracAda avazya chUTa jAtA hai / ] de. samyagdarzana / IV / 4 /7 [ vedakasamyagdRSTi samyaktva se cyuta hote haiM para atyanta alpa / ] de. samyagdarzana / IV/5/9 [ kSAyika samyagdarzana apratipAtI hai| ] ye samyagdarzana /1V/4/8 | eka bAra giraneke pazcAt antarmuhUrta kAlase pahale samyaktva punaH prApta nahIM hotA / ] de. Ayu /6/8 [ varddhamAna devAyuvAlekA samyaktva virAdhita nahIM hotA / ] 2 [ tIrthaMkara prakRti satkamikakA samyak virAdhita nahIM hotaa|] 3. zyA/2/1 [ zubha vezyAoM meM samyakpa virAdhita nahIM hotA / ] de. saMyama / 2 / 10 [pazamika va vedaka samyasva va anantAnubandhIkI visaMyojanA panyake asaMkhyAtaveM bhAga bAra virAdhita ho sakate haiM, isase Age ve niyamale mukta hote haiN|] de. zreNI/3 upasamazreNI ke sAtha dvitIyopazama samyaktva adhika se adhika cAra bAra virAdhita hotA hai|] samyagdarzana /1/5/4 [ kSAyika samyagdRSTi japanyase bhaya aura utkarSa se 7-8 bhavoMmeM avazya mukti prApta karatA hai / ] 2. samyagdarzanake aMga aticAra Adi 1. samyagdarzana ke ATha aMgoM kA nAma = mU. a. / 201 NissaM kida NikkaMkhida nivvidagicchA amUDhadiTThI ya / uvagrahaNa ThidikaraNaM vacchalla pahAvaNA ya te aTTha / 2011 - niHzaMkita, niSkAMkSita, nirvicikitsA, anUDhadRSTi, upagrahana, sthitikaraNa, vAkya aura prabhAvanA ye ATha samyaktva ke aMga yA guNa jAnane cAhie | 2011 ( sa. si./6/24/338/6 ); (rA. vA./6/24/1/526/4); (4) (paM. . . / 401-480) 2. AThoM aMgoM kI pradhAnatA 2. ka. zrA./21 nAGgahInamalaM chettuM darzanaM janmasaMtatim / na hi mantro'kSaramyUno nihanti viSavedanAM // 21 // = jaise eka do akSararahita azuddha mantra viSakI vedanAko naSTa nahIM karatA hai, vaise hai aMgarahita samyagdarzana bhI saMsArakI sthiti chedaneko samartha nahIM hai| (cA. sA./6/9) ka.a./mU./225 siMkA-yahUDi guNA jaha dhamme taya deva guru tcce| jANehi jiNamayAdo sammattavisoyA ede / 25 - ye niHzaMkitAdi ATha guNa jaise dharmake viSaya kahe vaise hI deva guru aura tusvake viSaya bhI jainAgamase jAnane cAhie ye AThoM jaMga samyagdarzanako vizuddha karate haiM (su. shraa./50)| jainendra siddhAnta koza
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 351 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza 3. samyagdarzanake anekoM guNa 3. samyagdarzanakI pratyakSatA va parokSatA ( sa. sA./prakSepaka gA./177)-saMveo Nivveo jiMdA garuhA ya uvasamo 1. chadmasthoMkA samyaktva bhI siddhoMke samAna hai bhttii| vacchalaM aNukaMpA guNa? sammattajuttassa |-sNveg, niveda, nindA, go, upazama, bhakti, anukaMpA, vAtsalya ye ATha guNa samya- de. deva/I/2/3 ( AcArya, upAdhyAya va sAdhu ina tInoMke ratnatraya bhI kva yukta jIvake hote haiN| (cA. sA./4/2); ( vasu. zrA./16); (dha./ siddhoM ke samAna haiN| u./465 meM udhRt)| de. samyagdarzana/IV/1 ( upazama, kSAyika va kSAyopazAmika ina tInoM jJA./419 meM uddhata zlo, saM. 4 eka prazamasaMvegadayAstikyA dilakSaNam / samyaktvoM meM yathArtha zraddhAnake prati koI bheda nahIM hai)| AtmanaH zuddhimAtraM syAditaracca smnttH|4|-ek (sarAga) paM. kA./tA. vR./160/231/12 vItarAgasarvajJapraNItajIvAdipadArtha viSaye samyak zraddhAnaM jJAnaM cetyubhayaM gRhasthatapodhanayoH samAnaM caaritrN...| samyaktva to prazama saMvega anukampA va Astikyase cihnita hai aura vItarAga sarvajJapraNIta jIvAdi padArthoM ke viSayameM samyak zraddhAna dUsarA ( vItarAga) samasta prakArase AramAkI zuddhimAtra hai| (paM.dha/ u/424-25); ( aura bhI de. smygdrshn/II/4/1)| va jJAna ye donoM gRhastha va tapodhana sAdhuoMke samAna hI hote haiN| parantu inake cAritrameM bheda hai| ma. pu./21/17 saMvegaH prazamasthairyam asaMmUDhatvamasmayaH / Astikyamanu mo. mA. pra,/1/475/11 jaise chadmasthake zrRtajJAnake anusAra pratIti pAie kampati jJeyAH samyaktvabhAvanA: 18-saMvega, prazama, sthiratA, hai...jaisA saptatatvamikA zraddhAna chadmastha ke bhayA thA, taisA hI kevalI amUr3hatA, garva na karanA, Astikya aura anukampA ye sAta samyagda siddha bhagavAna ke pAie hai / tAtai jJAnAdikako hInatA adhikatA hote rzanakI bhAvanAe~ jAnaneke yogya haiM / 17 / (ma. puu/8/123)| bhI tiyaM cAdika vA kevalI siddha bhagavAnkai samyaktva guNa samAna hai| kA, a./mU./315 uttamaguNagahaNarao uttamasAhUNa vinnysNjutto| sAhammiya aNurAI so saddiTTI have paramo |315-jo uttama guNoMko 2. samyagdarzanameM kathaMcit sva-paragamyatA grahaNa karane meM tatpara rahatA hai, uttama sAdhuoM kI vinaya karatA hai tathA sAdharmI janoMse anurAga karatA hai vaha utkRSTa samyagdRSTi hai| zlo. vA./2/1/2/zlo. 12/26 sarAge vItarAge ca tasya sNbhvto'jsaa| prazamAderabhivyaktiH zuddhimAtrA ca cetasaH // 12 // de, samyagdRSTi/2/ (samyakvake sAtha jJAna, vairAgya va cAritra avazya zlo. vA. 2/1/2/12/pRSTha/paMkti-etAni pratyeka samuditAni vA mbhAvI haiN)| svasmin svasaMviditAni, paratra kAyavAgvyavahAra vizeSaliGgAnumitAni de. samyagdarzana/II/2(AtmAnubhava samyagdarzanakA pradhAna cihna hai)| sarAgasamyagdarzana' jJApayanti, tadabhAve mithyAdRSTisvasaMbhavitvAta de. samyagdarzana/II/1/1 ( deva guru zAstra dharma Adike prati bhakti saMbhave vA mithyAtvAyogAta / ( 34/17) / mithyAdRzAmapi keSAMcitattvoMke prati zraddhA samyagdarzanake lakSaNa haiN)| krodhAdyanudrekadarzanAta prazamo'nai kAntika iti cenna. teSAmapi sarvade. samyagdRSTi/5 (samyagdRSTimeM apane doSoM ke prati nindana garhaNa avazya thai kAnte'nantAnubandhino mAnasyodayAt / svAtmani cAnekAntAtmani hotA hai)| dveSodayasyAvazyaMbhAvAt pRthivIkAyikAdiSu prANiSu hananadarzanAta / ( 3/5) / nanvevaM yathA sarAgeSu tattvArthazraddhAnaM prazamAdibhiranumIyate 4. samyagdarzanake aticAra yathA vItarAgeSvapi tattaiH kiM naanumiiyte| iti cenna, tasya svasmi nAtmavizuddhimAtratvAta sakalamohAbhAve samAropAnavatArAta svasaMvedanAta. sU./7/23 zaGkAkAsAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyaga- deva nishcyopptternumeytvaabhaavH| paratra tu prazamAdInAM talliGgAnA dRSTeraticArAH 123 = zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTiprazaMsA satAmapi nizcayopAyAnAM kAyAdivyavahAravizeSANAmapi tadupAyAaura anyadRSTisaMstava ye samyagdRSTike 5 aticAra haiN| (bha. A./vi./ nAmabhAvAta / (44/10) / kathamidAnImapramattAdiSu sUkSmasAmparAyA16/62/14, tathA 487/707/1 ) / nteSu saddarzanaM prazamAderanumAtuM zakyam / tannirNa yopAyAnA kAyAdivya bahAravizeSANAmabhAvAdeva |...so'pybhihitaanbhijnyH, sarveSu sarAgeSu 5- samyagdarzanake 25 doSa saddarzanaM prazamAdibhiranumIyata ityanabhidhAnAt / yathAsaMbhavaM sarAgeSu vItarAgeSu ca saddarzanasya tadanumeyatvamAtmavizuddhimAtratvaM cetyabhihijJA./6/8 meM uddhRta-mUr3hatrayaM madAzcASTau tathAnAyatanAni SaT / aSTau tatvAt / (45/3) / 1. sarAga va vItarAga donoM meM hI samyagdarzana zaGkAdayazceti dRgdoSAH paJcaviMzatiH |-tiin mUr3hatA, ATha mada, sambhava hai| tahA~ sarAgameM to prazamAdi lakSaNoM ke dvArA usakI chaha anAyatana aura zaMkAdi ATha doSa arthAt ATha aMgoMse ulaTe abhivyakti hotI hai aura bItarAgameM vaha kevala cittavizuddhi dvArA ATha doSa ye 25 doSa samyagdarzanake kahe gaye haiN| (dra.saM./TI,41/ lakSita hotA hai / zlo 12 / ( ana. dh./2/51/178)| 2.. prazamAdi guNa eka-eka karake yA samudita rUpase apanI AtmAmeM to svara vedana gamya haiM aura dUsaroMmeM kAya va vacana vyavahArarUpa vizeSa jJApaka 6. kAraNavaza samyaktvameM aticAra laganekI saMbhAvanA liMgoM dvArA anumAnagamya haiM / ina prazamAdi guNoM parase samyagdarzana sambandhI jAna liyA jAtA hai| ( 34/17)-(paM. dha/u./388); (aura bhI de. anumAna 2/5); (cA. pA./paM. jayacanda/12/85); (rA. vA./ sa. si./7/22/364/8 tatsamyagdarzanaM kiM sApavAda nirapavAdamiti / hi/1/2/24 ) / 3. samyagdarzanake abhAva meM ve prazamAdi guNa mithyAdRSTi ucyate-kasyacinmohanIyAvasthAvizeSAtkadAcidime bhavantya- jIvoM meM sambhava nahIM haiM yadi vahA~ inakA honA mAnA jAyegA to vahA~ pavAdAH-1-prazna-samyagdarzana sApavAda hotA hai yA nirapavAda ! mithyAdRSTipanA sambhava na ho skegaa| (37/18) / prazna-kinhIM. uttara-kisI jIvake mohanIyakI avasthA vizeSake kAraNa ye ( agale kinhIM mithyASTiyoM meM bhI krodhAdikA tIvra udaya nahIM pAyA jAtA sutrameM batAye gaye zaMkA kAMkSA Adi) apavAda yA aticAra hote haiN| hai. isalie samyagdarzanako siddhime diyA gayA uparokta prazamAdi guNoM de. samyagdarzana /IV/4 (samyakprakRtike udayase calamala Adi doSa hote vAlA hetu vyabhicArI hai ! uttara nahIM hai, kyoMki, unake svamAnya * isase samyaktvameM kSati nahIM hotii)| ekAnta matoMmeM anantAnubandhIjanya tIva bhAva pAyA jAtA hai| jainendra siddhAnta koza
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana aparUpa anekAnta unheM dveSa honA apazyaMbhAvI hai| tathA pRthivIkAyika AdikoMko hiMsA karanA bhI unameM pAyA jAtA hai| (25/5 ) (jaise samyaSTimeM hote haiM jaise prazamAdi guganiyA dRSTi meM nahIM pAye jAte- da. pA./paM. jayacanda ) ( da. pA./paM. jayacanda / 2 / pRSTha 7 va 15) prazna- 4. jisa prakAra sarAga samyagdRSTi meM usako abhivyakti pramAdi guNoMdvArA anumAnagamya hai, usI prakAra vItarAga samyagdRSTiyoM meM bhI unhoMke dvArA anumAnagamya kyoM nahIM ? uttara nahIM, kyoMki vItarAgoMkA tatvArthAna apane AtmavizuddhirUpa hotA hai| sakala mohake abhAva meM tahA~ samAropako arthAt saMzaya Adiko avakAza na honese, usakA svasaMvedanase hI nizcaya hotA hai, kyoMki vaha vizuddhi anumAnakA viSaya nahIM hai 5. dUsarI bAta yaha bhI hai ki vItarAga janameM samyagdarzanake jJApaka prazamAdi guNoMkA tathA vacana va kAya vyavahArarUpa vizeSa jJApaka liMgakA sadbhAva hote hue bhI, ve ati sakSma honeke kAraNa ve chadmasthoMke gocara nahIM ho pAte, kyoMki, chadmasthoMke pAsa unako jAnane kA koI sAdhana nahIM hai| isalie ye guNa va liMga vorAga samyagdarzana ke anumAnake upAya nahIM haiN| (44/10) / prazna-6.sa apramatta sarAga guNasthAnoM meM samyagdarzanakA anumAna kaise kiyA jA sakatA hai, kyoMki unameM usake nirNayake upAya bhUta, kAya va vacana vyavahArarUpa vizeSa jJApaka liMgoMkA abhAva hai ? uttara - tuma hamAre abhiprAyako nahIM samajhe sarva hI sarAga jIvoMke samyagdarzanakA 1 anumAna kevala ina guNoM va liMgoMparase hI hotA ho, aisA niyama nahIM kiyA gayA hai| balki yathA sambhava vItarAga va sarAga donoM meM hI samyagdarzana kI anumeyatA Atmavizuddhi hotI hai, aisA hamArA abhiprAya hai arthAta 4-6 vAle sarAga pramatta guNasthAnoM meM to prazamAdi guNoM se tathA 7-10 takake sarAga apramatta guNasthAnoM meM Atmavizuddhise usakI abhivyakti hotI hai (453) ana dha./2/ 52/901 ) de. anubhava AtmAnubhava svasaMvedana pratyakSa hotA hai| mo. mA./pra./7/357/8 dravya liMgIkai sthUla tau anyathApanA hai nAhIM, sUkSma anyathApanI hai, so sambadRSTiko bhArI hai| deprA3/9 (sahavAsa meM rahakara dUsaroMke pariNAmoM kA anumAna kiyA jA sakatA hai| ) 3. vAstava meM samyagdarzana nahIM balki prazamAdi guNa hI pratyakSa hote haiN| zlo. bA./2/12/2/12/3/1 nanu prazamAdayo yadi svasmin svasaMvedyA jJAnamapi na ki svasaMvedya yatastebhyo'numIyate / svayaM vedyasvAvizeSe'pi taistadanumIyate na punaste tasmAditi tA nyatrAparIkSakAditi cet, naitatsAram darzanamohopazamAdiviziSTA svarUpasya tattvArthajJAnasya svasaMvedyatvA nishcyaat| svasaMvedya' punarAstikyaM tadabhiprAmasaMvegAt kathaMcittato bhinnaM tattasmAda rAta evaM phalatadvasoramedAiyAmAstikyameva sArtha zraddhAnamiti tasya tadvatsyasiddhAntadanumeyatvamapi na virudhyate prazna yadi prazamAdi guNa apanI AtmA svasaMvedanagamya hai vo tasvArtharUpa hI svasaMvedana kyoM na ho jAya / kyoM use prazamAdike dvArA anumAna karanekI AvazyakatA pdd'e| kyoMki, AtmA ke pariNAma panerUpase donoMmeM koI bheda nahIM hai / pahile svasaMvedana se prazamAdiko jAneM aura phira unapara se samyagdarzana kA anumAna kareM, aisA vyarthakA parasparAzraya kyoM karAyA jAya ! uttara - yaha kahanA sAra rahita hai, kyoMki darzanamohake upazamAdi viziSTa AtmasvarUpa tattvArthazrajJAnakA svasaMvedana se nizcaya nahIM ho sktaa| parantu prazama saMvega Adi guNoMkI bhA~ti Astikya guNa svasaMvedya hotA huA usakA abhivyaMjaka ho jAtA hai| zraddhAnake 352 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza phalarUpa hone ke kAraNa ye cAroM prazamAdi guNa usa zraddhAnase kathaMcit bhinna hai| phala aura phahavAkI abheda vivakSA karane para yaha Astikya guNa hI tattvArtha zraddhAna hai| isa prakAra usa AstikyakI bhAMti usa tatvArtha zraddhAnakI bhI svasaMvedana pratyakSa siddhi ho jAtI hai| / 4. samyaktva vastutaH pratyakSajJAna gamya hai| paMtha zlo. saM samyavaM vastutaH sUkSmaM kevala gora svAsvAntaparyayajJAnayoyoH na gocaraM matijJAna-jJAnadvayormanAk / nApi dezAnadhestatra viSayo'nupalabdhitaH / 376 / samyaktvaM vastutaH sUkSmamasti vAcAmagocaram / tasmAta vaktuM ca zrotuM canAdhikArI vidhikramAt / 400| = samyaktva vAstava meM sUkSma aura kerala jJAnake gocara hai tathA avadhi aura mana:paryaya jJAnake bhI gocara hai / [ kyoMki avadhi jJAna bhI jIvake aupazamika Adi karma saMyogI bhAvako pratyakSa jAnane meM samartha hai (ve. avadhijJAna /- ) ] | 375 | parantu mati aura zruta jJAna aura dezAvadhi inake dvArA usakI upalabdhi sambhava nahIM hai / 376 / vAstava meM samyaktva sUkSma hai aura vacanoM ke atyanta agocara hai, isalie koI bhI jIva usake vidhi pUrvaka kahane aura sunanekA adhikArI nahIM hai |400 de. samyagdarzana / I / 4 [prazamAdi guNa tathA AtmAnubhUti bhI samyagdarzana nahIM jJAnakI paryAyeM haiN| ataH svasaMvedya zrutajJAna dvArA bhI vaha pratyakSa nahIM hai / ] 5. samyaktvako sarvathA kevalajJAnagamya kahanA yukta nahIM hai| -- da.pA. paM. jayacanda /2/pR. 8-praznaI kahe hai jo samayamasya to kevalogamya hai yA Apake samyaktva bhayekA nizcaya nahIM hoya, tA ApalaM samyaSTi nahIM mAnanAM uttara sI aise sarvathA ekAnta kari kahanA to mithyAdRSTi hai, sarvathA aiseM kahe vyavahArakA lopa hoya, sarvamuni zrAvakakI pravRtti mithyAtvasahita Thaharai / taba sarva hI midhyAdRSTi ApakaM mAneM, taba vyavahAra kAhekA rahyA, tA parIkSA bhaye pIche ( de. zIrSaka saM. 2) yaha zraddhAna nAhIM rAkhaNAM jo maiM mithyAdRSTi hI hU~ / 4. samyagdarzanakA jJAna va cAritrake sAtha bheda 1. zradvAna Adi va AtmAnubhUti vastutaH samyaktva nahIM jJAnakI paryAya haiM na paM. dha. / u / zlo. saM. zraddhAnAdiguNA bAhyaM lakSma samyagdRgAtmanaH / samyadeveti santi jJAnasya paryayAH // 186 // api cAtmAnubhUtizca jJAnaM jJAnasya paryayAt arthAta jJAnaM na samyamasti bAlakSa " |30| satyArthAbhimukhI buddhiH zraddhA sAmyaM rucistathA pratItistu tatheti syAtsvIkArazcaraNaM kriyA / 412 | arthAdAdyatrikaM jJAnaM jJAnasyaivAtra paryayAda caraNa bhAvakAyacetori zubhakarma |413 / samyagSTaSTi jIvake zraddhAna Adi guNa ( lakSaNa ) bAhya lakSaNa haiM, isalie kevala una zraddhAnAdikako hI samyaktva nahIM kaha sakate haiM kyoMki ve vAstava meM jJAna kI paryAyeM hai / 386 tathA AtmAnubhUti bhI jJAna hI hai, kyoMki vaha jJAnakI paryAya hai| isalie isako bhI jJAna ho kahanA cAhie samyaktva nhiiN| yadi ise samyaktvakA lakSaNa bhI kaheM to bAhya lakSaNa hI kaheM antaraMga nahIM | 387 ( lA. saM / 3 / 41-42 ) tatvArthoMke viSaya meM unmukha buddhi zraddhA kahalAtI hai tathA unake viSaya meM tanmayatA ruci kahalAtI hai; aura 'yaha aise hI hai' isa prakArakA svIkAra pratIti kahalAtI hai, tathA usake anusAra = jainendra siddhAnta koza
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 353 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza AcaraNa karanA caraNa kahalAtA hai / 412 / ina cAroMmeM vAstabameM Adi vAle zraddhAdi tIna jJAnako hI paryAya honese jJAnarUpa hai tathA vacana, kAya va mana se zubha kAryoM meM pravRtti karanA caraNa kahalAtA hai / 413 / de, anubhava/4 ( AtmAnubhava svasaMvedana rUpa jJAna hai ) 2. prazamAdika jJAnarUpa nahIM balki samyaktvake kArya haiM zlo.vA./2/1/2/12/39-41 samyagjJAnameva hi samyagdarzana miti kecidvipravadante, tAn pratijJAnAta bhedena darzanaM prazamAdibhiH kAryavizeSaiH prakAzyate / (36) / jJAnakAryatvAtteSAM na tatprakAzakatvamiti cenna ajJAnanivRttiphalatvAt jJAnasya / sAkSAdajJAnanivRttiAnasya phalaM, paramparayA prazamAdayo hAnAdibuddhivaditi ceta, tarhi hAnAdibuddhivadeva jJAnAduttarakAlaM prazamAdayo'nubhUyeran, na caivaM jJAnasamakAlaM prazamAdyanubhavanAt / (36 / 25) / samyagdarzanasamasamayamanubhUyamAnatvAt prazamAdestatphalatvamapi mAbhUta iti cenna, tasya tadabhinnaphalatvopagamAttatsamasamayavRttitvAvirodhAta, tato darzanakAryatvAddarzanasya jJApakAH prshmaadyH|-prshn-smygjnyaan hI vAstava meM samyagdarzana hai ? uttara-prazama Adika vizeSa kAryose darzana va jJAnameM bheda hai| prazna-prazamAdi kriyA vizeSa to samyagjJAnake kArya haiM, ataH ve samyagjJAnake hI jJApaka hoMge ? (36/6) uttara-nahIM, kyoMki jJAnakA phala to ajJAna nivRtti hai / prazna-jJAnakA avyavahita phala to ajJAna nivRtti hai, kintu usakA paramparA phala prazama Adi hai jaise ki heya padArtha meM tyAga buddhi honA usakA paramparA phala hai ? uttara--- yadi aisA hai to usa tyAga buddhike samAna ye prazamAdi bhI jJAnake uttara kAla meM hI anubhavameM Ane caahie| parantu aisA hai nahIM, kyoMki jJAnake samakAla meM hI unakA anubhava dekhA jAtA hai| ( 36/25) prazna-taba to samyagdarzanake samakAla meM hI anubhava gocara honeke kAraNa ve samyagdarzanake bhI phala na ho sakeMge? uttara-nahIM, samyaktvake abhinna phalasvarUpa honeke kAraNa prazamAdikI samakAla vRttimeM koI virodha nahIM hai| isalie darzanake kArya honese ve prazamAdi samyagdarzana ke jJApaka hetu haiN| gayA hai / / 366 / usa samyagdarzanake lakSaNa meM bhI jo AtmAkA anubhava hai vaha AtmAkA vizeSa jJAna hai jo samyaktvake sAtha anvaya vyatirekase avinAbhAvI hai|402| isalie ina donoM meM vyApti honeke kAraNa vacanake agocara bhI samyaktva vacana gocara ho jAtA hai, isalie yadi zuddhanayAtmikA ho to vaha svAnubhUti samyaktva kahalAtI hai / 403 / 5. anubhUti upayogarUpa hotI hai aura samyaktva labdha rUpa paM.dha/u/zloka saM. kiMcAsti viSamavyAptiH samyaktvAnubhavadvayoH / nopayoge samavyAptira sti labdhividhau tu saa404| tathA svAnubhUtI vA tatkAle vA tadAtmani / astyavazyaM hi samyaktvaM yasmAtsA na vinApi tat / 405 / yadi vA sati samyaktve sa syAdvA nopayogavAn / zuddhAnubhavastatra labdhirUpo'sti vastunaH / 406 / hetustatrAsti sadhIcI smyktvenaanvyaadih| jJAnasaMcetanAla dhinityA svAvaraNavyayAta / 852 sAdhaM tenopayogena na syaadvyaaptirdvyorpi| vinA tenApi samyaktvaM tadAste sati syAdyataH / 875) Atmano'nyatra kutrApi sthite jJAne parAtmasu / jJAnasaMcetanAyAH syArakSatiH sAdhoyasI tadA / 100 / satyaM cApi kSateramyAH kSatiH sAdhyasya na kvcit| iyAnAtmopayogasya tasyAstatrApyahetutaH / 601 // sAdhyaM yaddarzanAddhetonirjarA cASTakarmaNAm / svato hetuvazAcchaktena taddha'tuH svcetnaa|02| anighnanniha samyaktvaM rAgo'yaM buddhipUrvakaH / nUnaM hantu kSamo na syAjjJAnasaMcetanAmimAm ||18smygdrshn aura svAnubhava ina donomeM viSamavyApti hai kyoMki ( anubhUti upayoga rUpa hai aura samyaktva labdharUpa) upayogarUpa svAnubhUtike sAtha samyaktvakI samavyApti nahIM hai kintu labdhirUpa svAnubhUtike sAtha hI usakI samavyApti hai / 404 / vaha isa prakAra ki svAnubhavake honepara athavA svAnubhUtike kAlame bhI usa AtmAmeM avazya hI jJAta hotA hai, kyoMki usa samyagdarzanarUpa kAraNake binA vaha svAnubhUtirUpa kArya nahIM hotA hai|405|| athavA yoM kahie ki samyagdarzanake honepara vaha AtmA svAnubhUtike upayogase sahita ho hI aisA koI niyama nahIM, parantu svAnubhUti yadi hotI hai to samyaktva ke rahanepara hI hotI hai / 406 / isameM bhI hetu yaha hai ki samyaktvake avinAbhUta svAnubhUti matijJAnAvaraNake kSayopazamase samIcIna jJAnacetanAkI labdhi usake sadaiva pAyI jAtI hai / 8521 parantu Atmopayogake sAtha samyaktva kI vyApti nahIM hai, kyoMki AtmAke upayogake na rahate hue bhI vaha samyaktva rahatA hai aura upayogake rahate hue bhii|875 prazna-zuddhAtmAke sivA kinhIM anya padArthoM meM jaba jJAnakA upayoga hotA hai taba jJAna cetanAkI hAni avazya hotI hai 11600 / uttara- ThIka hai ki taba jJAnacetanAkI kSati to ho jAtI hai parantu usakI sAdhyabhUta saMvara nirjarAkI hAni nahIM hotI hai, kyoMki, vaha upayogarUpa jJAnacetanA svara nirjarAke hetu nahIM hai / 101 / svAtmAko viSaya karanA ho usakA kArya hai, kyoMki, samyagdarzana ke nimitta se AThoM karmokI nirjarA honA jo sAdhya hai, vaha svayaM samyaktvakI zaktike kAraNa hotA hai, ataH jJAna cetanA usameM kAraNa nahIM hai / 102 / yahA~para yaha buddhipUrvaka audayika bhAvarUpa rAga samyaktvakA ghAta nahIM karatA hai. isalie vaha isa labdharUpa jJAnacetanAkA ghAta karaneko samartha nahIM hai / 118) 6. samyagdarzana va samyagjJAnameM antara rA.vA./1/1/60/16/4 jJAnadarzanayoryugapatpravRtterekatvamiti cet, na; tattvAvAyazraddhAnabhedAta taapprkaashvt| --prazna-jJAna va darzanakI yugapat pravRtti hone ke kAraNa ve donoM eka haiM ! uttara- nahIM, kyoMki, jisa prakAra yugapata hote hue bhI agnikA tApa va prakAra ( athavA dIpaka va usakA prakAza-pu. si. u.) apane-apane lakSaNoMse bhedako 3. prazamAdi kathaMcit samyagjJAnake bhI jJApaka haiM zlo.vA./2/1/2/12/41/6 prazamAdayaH sahacarakAryatvAttu jJAnasyetyanavadyam / =samyagjJAnarUpa sAdhya ke sAtha rahanevAle samyagdarzanake kArya ho jAnese ve prazamAdika samyagjJAna ke bhI jJApaka hetu ho jAte haiN| 4. svAnubhUttike jJAna va samyaktvarUpa hone sambandhI samanvaya paM.dha./Da./zlo. saM. nanvAtmAnubhava: sAkSAt sabhyastvaM vastutaH svayam / sarvataH sarvakAle'sya mithyAdRSTerasaMbhavAt / 386 / naivaM yato'nabhijJo'si stsaamaanyvishessyoH| apyanAkArasAkAraliGgayostadyathocyate / 3601 tato vaktumazakyatvAt nirvikalpasya vastunaH / tadullekhaM samAlekhya jJAnadvArA niruupyte|366| tatrApyAtmAnubhUtiH sA viziSTaM jnyaanmaatmnH| samyaktvenAvinAbhUtamanvayAvyatirekata: / 402 // tato'sti yogyatA vaktuM vyApteH sdbhaavtstyoH| samyaktvaH svAnubhUtiH syAtsA cecchuddhanayAtmikA / 403 = prazna- sAkSAt AtmAkA anubhava vAstavameM svayaM samyaktvasvarUpa hai, kyoMki, kisI bhI kSetra yA kAla meM vaha mithyAdRSTi ko prApta nahIM ho sakatA hai 1138 / uttara-aisA nahIM hai, kyoMki, sAmAnya aura vizeSake lakSaNabhUta anAkAra aura sAkArake viSayameM bhI tuma anabhijJa ho / 360 [jJAnake atirikta sarvaguNa nirvikalpa va nirAkAra haiM (de. guNa/2/10) ] aura nirvikalpa vastu ke kathanako, anirvacanIya hone ke kAraNa, jJAnake dvArA una sAmAnyAtmaka guNoMkA ullekha karake unakA nirUpaNa kiyA bhA04-45 jainendra siddhAnta koza
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 354 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza : prApta haiM, usI prakAra yugapat hote hue bhI ye donoM apane-apane lakSaNoMse bhinna haiN| samyagjJAnakA lakSA tattvoM kA yathArtha nirNaya karanA hai aura samyagdarzanakA lakSaNa unapara zraddhAna karanA hai| (pu. si. u./32-34), (chhddhaalaa/4/1)| de. samyagdarzana/1/1/5/3 (nirvikalpa rUpase dekhanA samyagdarzana hai aura vizeSa rUpase jaann| samyagjJAna hai)| dra. saM. TI./44/163/1 yattatvArthazraddhAnarUpaM samyagdarzanaM vastuvicArarUpaM samyagjJAnaM tayo vizeSo na jnyaayte| kasmAditi cet / samyagdarzane padArtha nizcayo'sti, tathaiva samyagjJAne ca, ko vizeSa iti / atra parihAraH / artha grahaNaparicchittirUpaH kSayopazamavizeSo jJAnaM bhaNyate, tatraiva bhedanayena vItarAgasarvajJapraNItazuddhAtmAditattveSvidamevetthameveti nizcayasamyaktvamiti / avivalparUpeNAbhedanayena punaryadeva samyagjJAnaM tadeva samyaktva miti / kasmAditi ceva-atattve tattvabuddhiradeve devabuddhidharme dharmabuddhirityAdiviparItAbhinivezarahitasya jJAnasyaiva samyagvizeSaNavAcyo'vasthAvizeSaH samyaktvaM bhaNyate yataH kAraNAta / yadi bhedo nAsti tahi kathamAvaraNadvayamiti cevatatrottaram |...bhednyenaavrnnbhedH / nizcayanayena punarabheda vivakSAyAM karmatvaM pratyAvaraNadvayamapyaikameva vijnyaatvym| dra. saM./TI./52/218/10 svazuddhAtmaivopAdeya iti rucirUpasamyagdarzanaM |...tsyaiv zuddhAramano.. mithyAtvarAgAdiparabhAbhyaH pRthakparicchedana samyagjJAnam |-prshn-1."tttvaarthkaa zraddhAna karanerUpa samyagdarzana aura padArtha kA vicAra karane svarUpa samyagjJAna hai" ina donoM meM bheda nahIM jAnA jAtA, kyoMki jo padArtha kA nizcaya samyagdarzana meM hai vahI samyagjJAnameM hai| isalie ina donoM meM kyA bheda hai ? uttara-padArtha ke grahaNa karane meM jAnanerUpa jo kSayopazama vizeSa hai, vaha 'jJAna' kahalAtA hai| aura jJAna meM hI bhedanayase jo vItarAga sarvajJa jinendra deva dvArA kahe hue zuddhAtmA Adi tattva haiM unameM, 'yaha hI tattva hai, aisA hI tattva hai' isa prakArakA jo nizcaya hai, vaha samyaktva hai| 2. aura abheda nayase to jo samyagjJAna hai vahI samyagdarzana hai| kAraNa ki atattva meM tattvakI buddhi, adevameM devakI buddhi aura adharma meM dharmakI buddhi, ityAdirUpa jo viparIta abhiniveza hai, usa viparItAbhinivezase rahita jo jJAna hai| usake 'samyak' vizeSaNase kahe jAnevAlI avasthAvizeSa samyaktva kahalAtA hai| prazna-3. jo samyagdarzana va samyagjJAnameM bheda nahIM hai, to una donoM guNoMke ghAtaka jJAnAvaraNIya va mithyAtva ye do karma kaise kahe gye| uttara-bhedanayase AvaraNakA bheda hai aura abhedakI vivakSAmeM karmabake prati jo do AvaraNa haiM, una donoMko eka hI jAnanA cAhie / 4. 'zuddhAnmA hI upAdeya hai', aisI ruci hone rUpa samyagdarzana hai aura usI zuddhAtmAko rAgAdi parabhAvoMse bhinna jAnanA samyagjJAna hai / ( de. una-unake lakSaNa) 7. samyaktvake sAtha cAritrakA kathaMcit bheda va abheda da.pA./paM.jayacanda/22 jo koU kahai samyaktvabhae pIche to sarva paradravya saMsArakU heya jAniye hai, tALU chor3e muni hoya cAritra Acarai taba samyakrava bhayA jAniye, tAkA samAdhAna rUpa yaha gAthA hai, jo sarva paradravya heya jAni nija svarUpakU upAdeya jAnyAM zraddhAna kiyA taba mithyA bhAva tona rahA parantu cAritramoha karmakA udaya prabala hoya jAteM cAritra aMgIkAra karane kI sAmarthya nahIM hoya tetai jetI sAmarthya hoya tetA tau karai tisa sivAyakA zraddhAna karai / (de. zraddhAna/1/3) de. cAritra/3/5 [ yadyapi cAritra samyagdarzana pUrvaka hI hotA hai, parantu isakA yaha artha nahIM ki samyaktva hote hI cAritra pragaTa ho jAya / hA~, samyaktva ho jAneke pazcAt kramazaH dhIre-dhIre vaha yathAkAla pragaTa avazya ho jAtA hai|] 5. mokSamArgameM samyagdarzanako pradhAnatA 1. samyagdarzanakI pradhAnatAkA nirdeza bha,A./mU./736-736 Nagarassa jaha dubAraM muhassa cavakhU tarussa jaha mUla / taha jANa susammattaM NANacaraNavIriyatavANaM 736 / IsaNabhaTTo / bhaTTo daMsaNabhaTTassa Nasthi NivvANaM / sijhaM ti cariyabhaTTA IsaNabhaTTA Na sijhati 738 / dasaNa bhaTTo bhaTTo Na hu bhaTTo hoi caraNabhaTTho ch| daMsaNamamuyattassa hu parivaDaNaM Natthi saMsAre 7361-1. nagarame jisa prakAra dvAra pradhAna hai, mukha meM jisa prakAra cakSu pradhAna hai tathA vRkSa meM jisa prakAra mUla pradhAna hai, usI prakAra jJAna, cAritra, vIrya va tapa ina cAra ArAdhanAoM meM eka samyaktva hI pradhAna hai / 766 2. darzanabhraSTa hI vAstava meM bhraSTa hai kyoMki darzanabhraSTako nirvANa nahIM hotaa| cAritra bhraSTako mokSa ho jAtI hai, para darzanabhraSTako nahIM hotI / 738 // ( da.pA./mU./3) (bA.a./16) 3. darzanabhraSTa hI bhraSTa hai, cAritrabhraSTa vAstavameM bhraSTa nahIM hotA, kyoMki, jisakA samyaktva nahIM chUTA hai| aisA cAritrabhraSTa saMsArameM patana nahIM karatA / 736 / mo.pA./mU./36 dasaNasuddho suddho dasaNasuddho lahei NivvANaM / IsaNavihINa puriso na lahai ta icchiyaM lAhaM ||drshn zuddha hI vAstabameM zuddha hai, kyoMki darzanazuddha hI nirvANako prApta karate hai| darzana bihIna puruSa iSTalAbha arthAt mokSako prApta nahIM krte| (ra. sA./30) mo.pA./mU./88 kiM bahuNA bhaNieNaM je siddhA NaravarA gae kaale| sijhihahiM je vi bhaviyA jAtaMNai sammamAhappaM 1886- bahuta kahanese __kyA, jo pradhAna puruSa atItakAla meM siddha hue haiM yA Age siddha hoMge vaha saba samyaktvakA mAhAtmya jAno / (bA.a./10) mo.pA./mU..21 jahaNa vi lahadi hu lakravaM rahio kaMDassa bebhaya . vihiinno| taha Na vi lakkha di labarkha aNNANI movarakhamaggassa / 20-: jaise bANa rahita bedhaka dhanuSake abhyAsase rahita hotA huA nizAneko prApta nahIM karatA hai, vaise hI ajJAnI mithyAdRSTi mokSamArga ke lakSyabhUta paramAtma tattvako prApta nahIM karatA hai| bhA.pA./mU./144 jaha tArayANa caMdo mayarAo mayaulANa savvANaM / / ahio taha sammatto risisAvaya vihadhammANaM |144-jis prakAra tArAoMmeM candra aura pazuomeM siMha pradhAna hai, usI prakAra muni va zrAvaka donoM prakArake dharmoM meM samyaktva pradhAna hai / 144 / ra.sA./47 sammaviNA saNNANaM saccArittaM Na hoi NiyameNa | to rayaNatta yamajjhe sammaguNakkiTThamidi jiNuddiTTa / 47- samyakravake binA niyama se samyagjJAna va samyagcAritra nahIM hote haiN| ratnatrayameM eka yaha samyaktva guNa hI prazaMsanIya hai / 471 (ra. ka. pA./31-32) sa. si./1/9/7/2 alpAkSarAdabhyahitaM pUrva nipatati / kathamabhyahitatva jJAnasya samyagvyapadezahetutvAt / alpAkSaravAle zabdase pUjya zagya pahale rakhA jAtA hai, isalie sUtra meM pahale jJAna zabdako na rakha kara darzana zabdako rakhA hai| prazna-samyagdarzana pUjya kyoM hai| uttara-kyoMki samyagdarzanase jJAna meM samIcInatA AtI hai| (rA. vA./1/1/31/6/27). (aura bhI de. jJAna/III/R) pra, sA./ta. pra./238-236 bAgamajJAnatattvArthazraddhAnasaM yatasvayogapadya'dhyAtmajJAnameva mokSamArgasAdhakatamamanumantavyam / 238 / ata AramajJAnazUnyamAgamajJAnatattvArtha zraddhAnasaMyatatvayogapadyamapya kiJcitkaramedhA -ogamajJAna, tattvArthazraddhAna aura sayatatvakI yugapattA honepara bhI AtmajJAna ko hI mokSamArgakA sAdhakatama sammata karanA 1238 / / AtmajJAnazUnya AgamajJAna tattvArtha zraddhAna heyatatvakI yugapattA bhI akiMcitkara hI hai / 236 / hA./4/54 caraNajJAnayo/jaM yamatrazamajIvitam / tapaHzrutAyadhiSThAna sadbhiH saddarzanaM matam / 14 / satpuruSoMne samyagdarzanako cAritra va jainendra siddhAnta koza
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana jJAnakA bIja, yama va prazamakA jIvana tathA tapa va svAdhyAyakA Azraya mAnA hai / noTa: -- [samyagdarzana vihIna dharma, cAritra, jJAna, tapa Adi saba nirarthaka va akiMcitra haiM / aura samyaktva sahita hI ve saba yathArthatAko prApta hote haiM / ] (de. dharma / 2 ); (de. cAritra / 3 ); ( de jJAna / III / 2 tathA IV / 1); (de. tapa / 3 ) | 2. samyagdarzana hI sAra, sukhanidhAna va mokSakI prathama sIr3hI hai ityAdi mahimA bha.A./mU/735 mA kAsi taM pamAdaM sammate savvadukhaNAsayare / yaha samyagdarzana sarva dukhoM kA nAza karanevAlA hai, ataH isameM pramAdI mata bano / cA.pA./mU./20 khajanakha ca saMsArimerumA sammatamanucaratA karaMti dukkhasvayaM dhIrA [20] samyaktvako AcaraNa karanevAle dhIra puruSa saMkhyAta asaMkhyAtaguNI karmanirjarA karate haiM tathA saMsArI jIvoMkI maryAdA rUpa jo sarva dukha unakA nAza karate haiM / da pA./mU./21 evaM jiNapaNNattaM daMsaNarayaNaM dhareha bhAveNa / sAraM guNarayaNattaya sovANaM paDhamamokkhassa |21| jinapraNIta samyagdarzanako antaraMga bhAvoM se dhAraNa karo, kyoMki, yaha sarva guNo meM aura ratnatraya meM sAra hai tathA mokSamandirakI prathama sIr3hI hai | 21 | 2.sA./24.120 kAmahi kampataru' citAsya rasAyanaM ya sa so jasola jANa taha samma 54 samma jAvada labhade hi tAva suhii| sammadaMsaNasuddha jAvaNa labhate hi tAva duhI / 158 / jisa prakAra bhAgyazAlI manuSya kAmadhenu kalpavRkSa, cintAmaNiratna aura rasAyanako prApta kara manovAMchita uttama sukhako prApta hotA hai usI prakAra samyagdarzanase bhavya jIvoMko sarva prakAra ke sarvotkRSTa sukha va samasta prakArake bhogopabhoga svayameva prApta hote haiN| // 54 // samyagdarzanako yaha jIna jama prApta ho jAtA hai taba parama sukhI ho jAtA hai aura jaba taka use prApta nahIM karatA taba taka duHkhI banA rahatA hai / 158 ra. ka. zra. / 34, 36 na samyaktvasamaM kiMcita kAvye trijagatyapi / yo'vazya nidhyAtsamaM nAnyasadRbhRtAm // 34 // ojastejovadhA vIryavRddhi vijaya vibhavasanAyAH mahAkulAma hAtha mAnavalikA bhavanti darzanapUtAH // 36 tIna kAla aura tIna jaga jIvoMkA samyaktvake samAna kucha bhI kalyANakArI nahIM hai, mithyAtva ke samAna akalyANakArI nahIM hai | 34 | zuddha samyagdRSTi jIva kAnti, pratApa, vidyA vIrya, yazovRddhi, vijaya, vibhAga, uccakulI, dharma, artha, kAma, mokSake sAdhaka tathA manuSyoM meM ziromaNi hote haiM / 36 / ra. ka.a./20 samyagdarzanasampannamamitadeha devadurbha maDhAkAra roja 18 gaNadharAdi deva samyagdarzana sahita cANDAlako bhI bhasmase hakI huI cinagArIke samAna dega kahate haiM |28| paM./1/00 jati sukhanidhAma mokSavRkamI samajata darzana mahinA spAda matirapi kumatirmu duzcaritra caritra bhavati manujajanma prAptamaprAptameva // 77 // - jisa samyagdarzana ke binA jJAna to mithyAjJAna aura cAritra mithyAcAritra huA karatA hai, mahA sthAnabhUta, mokSarUpI vRkSakA advitIya bIjasvarUpa tathA samasta doSoMse rahita samyagdarzana jayavanta hotA hai| usake binA prApta huA bhI manuSya janma aprApta hueke samAna hai / " zA./6/26 sukhanidhAnaM sarvakalyANa moje, jananajaladhiyo bhavyasabai pAtram / duritarukuThAra puNyatIrtha pradhAnaM pibata jitavipakSa darzanA sudhA 51 tuma samyagdarzanarUpI amRtakA pAna karo, kyoMki yaha atula sukhanidhAna hai, samasta kalyANakA bIja hai, saMsArasAgara taraneko jahAja hai, bhavyajIva hI isakA pAtra hai, - 355 I samyagdarzana sAmAnya nirdeza pApavRkSako kATane ke lie kuThAra hai, puNyatIrthoM meM pradhAna hai tathA vipakSI jo mithyAdarzana usako jItane vAlA hai 1 jJA./6/53 darzanamahAratnaM vizvam muktipa dAnadakSaM prakIrtitam ||3| yaha samyagdarzana mahAratna samasta lokakA AbhUSaNa hai aura mokSa hone paryanta AtmAko kalyANa denemeM catura 2.11 A. sA. / 2 / 68 mAnyaH saddarzanI jJAnI hIno'pi aparasadguNaiH / va rasnamaniSyannaM zobhaM ki nAmarhati // anya guNoMse hIna bhI samyagdRSTi sarvamAnya hai| kyA binA zAnapara car3hA ratna zobhAko prApta nahIM hotA hai / kA. a./mU./325-326 rayaNANa mahArayaNaM savvaM joyANa uttama joyeM / riddhINa mahAriddhI sammattaM samyasiddhipara | 325 | sammatta guNa pahANI di garidio hodita ovi sa pAvadi samma uttarma vihaM / 326] [] samyagdarzanasa rAnoMmeM mahArAna hai, sama yogo meM uttama yoga hai, saba RddhiyoM meM mahA Rddhi hai| adhika kyA, samyaktva saba siddhiyoMkA karanevAlA hai |32|| samyaktvaguNase jIva devoke indroMse tathA cakravartI Adise vandanIya hotA hai, aura vrata rahita hotA huA bhI nAnA prakAra ke uttama svargasukhako pAtA hai / 126 / a. ga.bhA./2/83 apArasaMsArasamudratAraka mazIkRtaM yena sudarzanaM param / vazIkRtAstena janena saMpada parerA vipadAnAspada = - apAra saMsArasamudra tAranevAlA aura jisameM vipadAoM sthAna nahIM, aisA yaha samyagdarzana jisane apane vaza kiyA hai usa puruSane koI alabhya sampadA hI vaza karI hai / sA. gha./1/4 naraye'pi pazudhante midhyAtvagrasta cetasaH / pazutve'pi narAyante samyaktvavyattaH cetasaH |4| mithyAtva se grasta citvAlA manuSya bhI pazuke samAna hai| aura samyaktvase vyakta cittabAlA pazu bhI manuSya ke samAna hai| 1 3. samyagdarzana kI pradhAnatAmeM hetu da pA./mU./15-16 samma gANaM gANAdI stybhaav| upasthe sevAse vidyAdi 134 mAseyadi u dadussIsa sIlavaMto vi sIsaphalebhudayaM tatto puNe zahara vi 216 / to jJAna samyaka hotA hai ( aura bhI the. zIrSaka saM. 1 meM sa. si./1/1/7/2) / una donoMse sarva padArthoM yA tattvoMkI upalabdhi hotI hai| padArthoMkI upalabdhi honepara zreya va akA jJAna hotA hai / 151 zreya va azreyako jAnakara vaha puruSa mithyAtvako ur3Akara tathA samya svabhAvayukta hokara abhyudaya va tIrthaMkara Adi hotA huA pIche nirvANa prApta karatA hai / 16 de. zIrSaka saM. 1. ( samyagdarzana, jJAna va cAritrakA bIja hai ) / samyagdarzana ke pazcAt bhaya dhAraNakI sImA saMsAra zeSa rahatA hai isase bha.A./mU./gA. labhrUNa ya sammattaM muhuttakAlamavi je parivaIti / simasA bhavadi saMsAravAsA // 53 // jo jIva muhUrta kAla paryanta bhI samyagdarzana ko prApta karake anantara chor3a dete haiM, ve bhI isa saMsArameM anantAnanta kAlaparyanta nahIM rahate arthAt unako adhika se adhika arddha pudgala parivartana kAlamAtra hI adhika nahIM de. kAla / 6 tathA antara / 4 ] ka. pI. / sutta / 11 / gA. 113/641 khavaNAe paTThabago jammi bhave niyamado tI aAdhicaditiNi bhaye samohamma svImammi | 206 - jo manuSya jisa bhavameM darzanamohakI kSapaNAkA prasthAna karatA hai. yaha darzanamohake kSINa honepara tInabhava niyamase yukta ho jAtA hai 1203 | ( paM. saM. / prA. / 1, 203 ) | jainendra siddhAnta koza
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana II nizcaya vyavahAra samyagdarzana rA. vA./4/2/3/244/11 apratipatitasamyagdarzanAnAM parItaviSayaH saptASTAni bhavagrahaNAni utkarSeNa vartante, jaghanyena triINi anubandhyocchidyante / pratipatitasamyaktvAnAM tu bhAjyam / =-jo samyagdarzanase patita nahIM hote unako utkaSTataH sAta yA ATha bhavoMkA grahaNa hotA hai aura jaghanyase do-tIna bhvoNkaa| itane bhavoMke pazcAt unake saMsArakA uccheda ho jAtA hai| jo samyaktvase cyuta ho gaye haiM unake lie koI niyama nahIM hai / ( pa. pu./14/224) kSa. sA./mU./165/218 daMsaNamohe kha vide sijjhadi tatyeva tadiyaturiyabhave / NAdikkati turiyabhave Na viNassati sessmmevaa| -darzanamohakA kSaya ho jAnepara usa hI bhavame yA tIsare bhava meM athavA manuSya tiryacakI pUrva meM Ayu bA~dha lI ho to bhogabhUmikI apekSA cauthe bhavameM siddhi prApta karate haiN| cauthe bhavako ullaMghana nahIM krte| aupazamika va kSAyopazamika samyaktvakI bhA~ti yaha nAzako prApta nahIM hotA / 165 / (go. jI./jI. pra./646/1067/2 para udadhRta) vasu, zrA./266 aNNe u sudevattaM sumANusattaM puNo puNo lahiUNa / sattaTTha bhavehi tao kara ti kammakkhayaM NiyamA / 266 / --kitane hI jIva sudevatva aura sumAnuSatvako punaH punaH prApta karake sAta-ATha bhavoM ke pazcAt niyamase karmakSaya karate haiM / 26 / II nizcaya vyavahAra samyagdarzana 1. nizcaya vyavahAra samyaktva lakSaNa nirdeza 1. samyagdarzanake do bheda ra. sA./4 sammattarayaNasAraM mokkhamahArukkhamUlamidi bhaNiyaM / taM jANijjai NicchayavavahArasarUvado bhedaM / 4 / samyagdarzana samasta ratnoMmeM sArabhUta ratna hai aura mokSarUpI vRkSakA mUla hai, isake nizcaya va vyavahAra aise do bheda jAnane caahie| nirjarA va mokSa ye sAta tattva haiM / ( da. pA./mU./20); (mU. A./203); (dha.1/1.1,4/151/2); (dra.saM./mU./41); (vasu. zrA./10) paM.kA./mU./107 sammattaM saddahaNaM bhAvANaM [bhAvAH khalu kAlakalita paJcAstikAya vikalparUpA nava pdaarthaaH| (ta.pra, TIkA)] kAla sahita paMcAstikAyake bhedarUpa nava padArtha vAstavameM bhAva haiN| una bhAvoM kA zraddhAna so samyaktva hai| da. pA./mU./16 chaha daba Nava payatyA paMcatthI satta tacca NihiTThA / saddahai tANa rUvaM so saddiTThI muNeyayo / 16 / = chaha dravya, nava padArtha, pA~ca astikAya, sapta tattva, ye jinavacanameM kahe gaye haiN| inake svarUpakA jo zraddhAna karatA hai vaha samyagdRSTi hai| paM. sa./prA /1/156 chappaMcaNavavihArNa asthANaM jiNavarovaTThANa / ANAe ahigameNa ya sadahaNaM hoi sammattaM / == jinavaroM ke dvArA upadiSTa chaha dravya, pA~ca astikAya, aura nau padArthoMkA AjJA yA adhigamase zraddhAna karanA samyaktva hai| (dha. 1/1,1,4/gA.184/15); (dha./1,1,144/gA. 212/365); (go. jI./mU./561/1006) 4. padArthokA viparItAbhiniveza rahita zraddhAna paM.kA./tA. vR./107/166/24 mithyAtvodayajanita viparItAbhinivezarahitaM zraddhAnam / keSAM sNbndhi| paJcAstikAyaSaDa dravyavikalparUpaM jIvAjIvadravyaM jIvapudgalasaMyogapariNAmotpannAstravAdipadArtha saptaka cetyuktalakSaNAnAM bhAvAnAM jIvAdinavapadArthAnAm / idaM tu navapadArthaviSayabhUtaM vyavahArasamyaktvam / : =mithyAtvodayajanitaviparIta abhiniveza rahita, paMcAstikAya, Sadravya, jIvAdi sAta padArtha athavA jIvAdi nava padArtha, inakA jo zraddhAna so vyavahAra samyaktva hai| (pu. si. u./22); ( sa. sA./bR./155:220/6) 5, yathAvasthita padArthoMkA zraddhAna pa. pra./mU./2/15 davai~ jANai jaha ThiyaI taha. jagi maNNai jo ji| appaha kerau bhAvaDau avicalu desaNu so ji / 15 / -jo dravyoM ko jaisA unakA svarUpa hai vaisA jAne aura usI taraha isa jagata meM zraddhAna kare, vahI AtmAkA calamalinaavagADha doSa rahita nizcala bhAva hai| vahI AtmabhAva samyagdarzana hai| (aura bhI de. samyagdarzana/J/1/4); (de. tttv/1/1)| 6. tatvoMmeM heya va upAdeya buddhi sU. pA./mU./5 suttatthaM jiNabhaNiyaM jIvAjIvAdibahu vihaM attha / heyAheyaM ca tahA jo jANai so hu saddiTThIza-sUtrameM jinendra bhagavAna ne jIva ajIva Adi bahuta prakArake padArtha kahe haiN| unako jo heya aura aheyarUpase jAnatA hai ( arthAt jIva saMvara nirjarA va mokSa aheya haiM aura zeSa tIna heya / isa prakAra jo jAnatA hai ) vaha samyagdRSTi hai / 7. tatva ruci mo. pA./mU./38 taccaruI sammattaM / = tattvaruci samyagdarzana hai| (dha. 2. vyavahAra samyagdarzanake lakSaNa 1. deva zAstra guru va dharmakI zraddhA mo. pA./mu./60 hiMsArahie dhamme aTThArahadosavajjie deve| Niggathe pavayaNe saddahaNaM hoi sammattaM / 10 / -hiMsAdi rahita dharma, aThAraha doSa rahita deva. nirgrantha pravacana arthAt mokSamArga va guru inameM zraddhA honA samyagdarzana hai / 10 / ra. ka. zrA/ zradvAna paramArthAnAmAptAgamatapobhRtAm / trimUDhApoDhamaSTAGga' samyagdazanamasmayam / 4 / satyArtha deva, zAstra aura guru ina tInoMkA ATha aMga sahita, tona mUDhatA aura ATha madarahita zraddhAna karanA samyagdarzana kahA jAtA hai| kA. a/mU./317 Nijji yadosaM devaM saba jiNANaM dayAvaraM dhamma / vajiyagaya ca guru jo maNNadi so hu sdditttthii|3171 =jo vItarAga arhantako deva, dayAko utkRSTa dharma aura nimranthako guru mAnatA hai vahI samyagdRSTi hai| 2. Apta Agama va tatvoMko zraddhA ni. sA./mU./5 attAgamatacANaM saddahaNAdo havei sammattaM / Apta Agama aura tatvoM kI zraddhAse samyaktva hotA hai| [ inakA samyak zraddhAna vyavahAra samyaktva hai--( isI gAthAkI tA. vR. TIkA); (gha.1/ 1.14/151/4 ); ( vasu zrA./6) / 3. tattvArtha yA padArthoM AdikA zraddhAna ta. sU./1/2,3 tattvArtha zraddhAnaM samyagdarzanam / 2 / jIvAjIvAsvabandhasaMbaranirjarAmokSAstatvam / 3 / - apane-apane svabhAvameM sthita tattvArtha ke zraddhAnako samyagdarzana kahate haiN| jIva-ajIva Asrava bandha saMvara 3. nizcaya samyagdarzanake lakSaNa 1. uparokta padArthoMkA zuddhAtmAse bhinna darzana pra. sA./ta. pra./242 jJeyajJAtRtattvatathApratItilakSaNena samyagdarzanaparyAyeNa =jJeya aura jJAtA ina donoM kI yathArUpa pratIti samyagdarzana kA lakSaNa hai| sa. sA./A./314-315 svaparayovibhAgadarzanena darzako bhavati / - sva va parake vibhAga darzana se darzaka hotA hai| sa. sA./tA. vR./155/220/11 athavA teSAmeva bhUtArthenAdhigatAnAM padArthAnAM zuddhAtmanaH sakAzAt bhinnatvena samyagavalokanaM nizcaya jainendra siddhAnta koza
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 357 II nizcaya vyavahAra samyagdarzana 'tattvArthazraddhAna' ke sthAnameM 'arthazraddhAnam' itanA kahanA paryApta hai| uttara-isase artha zabdake dhana prayojana abhidheya Adi jitane bhI artha haiM una sabake grahaNa kA prasaMga AtA hai ? prazna-taba 'tattvazraddhAnam' kevala itanA hI kahanA cAhie ! uttara- isase kevala bhAva mAtrake graNakA prasaMga prApta hotA hai| kitane hI loga (vaizeSika ) tattva padase sattA, dravyatva, guNatva aura karmala ityAdikA grahaNa karate haiN| kevala 'tattvazradAnam' aisA kahane para ina sabakA zraddhAna karanA samyagdarzana prApta hotA hai| athavA tatva zabda ekatvavAcI hai, isalie kevala 'tattva' zabda kA brahaNa karanese 'saba eka hai| isa prakArake svIkArakA prasaMga AtA hai| 'yaha sava dRzya va adRzya jagata puruSasvarUpa hI hai' aisA kinhIMne mAnA hai| isalie bhI kevala 'tattvazraddhAna' kahanA yukta nahIM / kyoMki aisA mAnanepara pratyakSa va anumAna donoMse virodha AtA hai| ataH ina saba doSoM ke dUra karaneke lie sUtrameM 'tattva' aura 'artha' ina donoM padoM kA grahaNa kiyA hai| (rA. vA./1/2/17-27/20-21); (zlo. va./2/1/2/3-4/16/4 ) / samyaktvam / = athavA una bhUtArtha rUpase jAne gaye jIvAdi nau padArthoM kA zudvAramAse bhinna karake samyaka avalokana karanA nizcaya samyaktva hai| 2. zuddhAtmAkI runi sa. sA. tA. vR./38/72/6 zuddhAtmaivopAdeya iti zraddhAna samyaktvam / 'zuddhAtmA hI upAdeya hai, aisA zradadhAna samyaktva hai| (dra. saM./TI./14/42/4 ) sa sA./tA /bR./2/8/10 vizuddhajJAnadarzanasvabhAve nijaparamAtmani yad cirUpa samyagdarzanam / = vizuddha jJAnadarzana svabhAvarUpa nija paramAtmAmeM rucirUpa samyagdarzana hai| paM.kA./tA././107/170/4 zuddhajIvAstikAyarucirUpasya nizcaya samyaktvasya... = zuddha jIvAstikAyakI ruci nizcayasamyaktva hai| de. mohanIya/2/1 meM dha./6 (Apta yA AtmAmeM ruci yA dadhA darzana hai| 3. atIndriya sukhakI ruci pra. sA./tA. vR./2/6/16 rAgAdibhyo bhinno'yaM svAtmotyasukhasvabhAvaH paramAtmeti bhedajJAna, tathA sa eva sarvaprakAropAdeya iti rucirUpaM samyatvam |-raagaadise bhinna yaha jo svAtmAse utpanna sukharUpa svabhAva hai vahI paramAtmatattva hai| vahI paramAtma tattva sarva prakAra upAdeya hai, aisI ruci samyaktva hai| dra, saM/To./41/178/2 zuddhopayogalakSaNa nizcayaratnatrayabhAvanotpannaparamA hAdai karUpasukhAmRtarasAsvAdanamevopAdeyamindriyasukhAdike ca heyamiti rucirUpaM vItarAgacAritrAvinAbhUtaM vItarAgasamyaktvAbhidhAna nizcayasamyaktvaM ca jJAtavyamiti / = zuddhopayogarUpa nizcaya ratnatrayakI bhAvanAse utpanna parama ahlAdarUpa sukhAmRta rasakA AsvAdana hI upAdeya hai, indriyajanya sukha Adika heya haiM, aisI ruci tathA jo vItarAga cAritrake binA nahIM hotA aisA jo vItarAga samyaktva vaha hI nizcaya samyaktva hai| (dra.saM/TI./22/67/1); (dra. saM./TI./45/164/10); (p.pr./2/17/132/7)| 4. vItarAga sukhasvabhAva hI maiM hU~, aisA nizcaya dra. saM./To.40/163/10 rAgAdivikalpopAdhirahitaciccamatkArabhAvotpannamadhurarasAsvAdasukho'hamiti nizcayarUpaM samyagdarzanam / 'rAgAdi vikalpa rahita cita camatkAra bhAvanAse utpanna madhura rasake AsvAdarUpa sukhakA dhAraka maiM hU~', isa prakAra nizcaya rUpa samyagdarzana hai| 5. zuddhAtmA kI upalabdhi Adi sa. sA./mU./144 sammadardasaNANaM eso lahaditti Navari vavadesaM / sabaNayapakravarahido bhaNido jo so samayasAro / 144 / - jo sarva naya pakSoMse rahita kahA gayA hai vaha samayasAra hai| isI samayasArakI samyagdarzana aura samyagjJAna saMjJA hai|144| (aura bhI de. mokssmaarg/3)| paM.dha./u./215 na syAdAramopalabdhirvA samyagdarzanalakSaNam / zuddhA cedasti samyaktvaM na cecchuddhA na sA sudRk / -kevala AtmAkI upalabdhi samyagdarzanakA lakSaNa nahIM hai / yadi vaha zuddha hai to usakA lakSaNa ho sakatI hai aura yadi azuddha hai to nahIM / 1. lakSaNa meM tattva va artha donoM zabda kyoM sa. si./12/6/7 artha zraddhAnamiti cetsarvArtha prasaGgAH / tattvazraddhAna miti cedbhAvamAtraprasaGge 'sattAdravyatvaguNatvakamatvAdi tattvam' iti kaizcitkalapyata iti / tattvamekatva miti vA sarva kyagrahaNaprasaGgaH / 'puruSa evedaM sarvam' ityAdi kaizcitkalapyata iti / evaM sati dRssttessttvirodhH| tasmAdampabhicArArtha mubhayorupAdAnam / = prazna-sUtra meM 5. vyavahAra lakSaNoMkA samanvaya dha. 1/1,1,4/151/2 prazamasaMvegAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNa smyktvm| satyeva asaMyatasamyagdRSTiguNasthAbhAvaHsyAditi cetsatyametata zuddhanaye samAzrIyamANe / athavA tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam / asya gamanikocyate, AptAgamapadArthastattvArthasteSu zraddhAnamanuraktatA samyagdarzana miti lkssynirdeshH| kathaM paurastyena lakSaNenAsya na virodhazcennaiSa doSaH, zuddhAzuddhasamAzrayaNAt / athavA tattvaruciH samyaktvam azuddhataranagrasamAzrayaNAt / -- 1. prazama, saMvega, anukampA aura AstikyakI prakaTatA hI jisakA lakSaNa hai usako samyaktva kahate haiM / ( de. sarAga samyagdarzanakA lkssnn)| prazna-isa prakAra samyaktvakA lakSaNa mAna lenepara asaM yata samyagdRSTi guNasthAnakA abhAva ho jAyegA ? uttara-yaha kahanA zuddhanizcayanayake Azraya karanepara hI satya kahA jA sakatA hai / 2. athavA, tattvArtha ke zraddhAnako samyagdarzana kahate haiN| isakA artha yaha hai ki Apta Agama aura padArthako tatvArtha kahate haiN| aura inake viSayameM zraddhAna arthAt anurakti karaneko samyagdarzana kahate haiM / yahA~ para samyagdarzana lakSya hai, tathA Apta Agama aura padArtha kA zraddhAna lakSaNa hai| prazna-pahile kahe hue (prazamAdikI abhivyaktirUpa) samyaktva ke lakSaNA ke sAtha isa lakSaNa kA virodha kyoM na mAnA jAya ? uttara-yaha koI doSa nahIM hai. kyoMki zuddha aura azuddha naya kI apekSA se ye donoM lakSaNa kahe gaye haiN| arthAta pUrvokta lakSaNa zuddha naya kI apekSA se hai aura yaha tattvArtha zraddhAnarUpa lakSaNa azuddha naya kI apekSA se hai / 3.-athavA tattvaruci ko samyaktva kahate haiN| yaha lakSaNa azuddhatara naya kI apekSA jAnanA caahie| 6. nizcaya lakSaNoMkA samanvaya pa. pra./To./2/17/132/8 atrAha prabhAkarabhaTTaH / nijazudbhadhAtmaivopAdeya iti ruci rUpaM nizcayasamyaktvaM bhavatIti bahudhA vyAravyAta pUrva bhavadbhiH, idAnIM punaH vItarAgacAritrAvinAbhUtaM nizcayasamyaktvaM vyAkhyAtamiti pUrvApara virodhaH kasmAditi cet nijazudadhAtmaivopAya iti rucirUpam nizcayasamyaktvaM gRhasthAvasthAyAM tIrthakaraparamadevabharatasagararAmapANDavAdona vidyate, na ca teSAM vItarAgacAritramastIti parasparavirodhaH, asti cettarhi teSAmasaMyatatvaM kathamiti puurvpkssH| tatra prihaarmaah| teSAM zuddhAtmopAdeyabhAvanArUpam nizcayasamyaktvaM vidyate paraM kiMtu cAritramohodayena sthiratA nAsti vratapratijJAbhaGgo bhavatIti tena kAraNenAsaM yatAbA bhnnynte| zuddhAsmabhAvanAcyutAH santaH bharatAdayo...zubharAgayogAta sarAgasamyagdRSTayo jainendra siddhAnta koza
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana Hi nizcaya vyavahAra samyagdarzana bhavanti / yA punasteSAM samyaktvasya nizcayasamyaktvasaMjJA vItarAgacAritrAvinAbhUtasya nizcayasamyaktvasya paraMparayA sAdhakatvAditi / vastuvRttyA tu tatsamyaktvaM sarAgasamyaktvAkhyaM vyavahArasamyaktvameveti bhAvArthaH / prazna-'nija zudhAramA hI upAdeya hai' aisI rucirUpa nizcaya samyaktva hotA hai, aisA pahile kaI vAra Apane kahA hai, aura aba 'vItarAga cAritrakA avinAbhUta nizcaya samyaktva hai' aisA kaha rahe haiN| donoM meM pUrvApara virodha hai / vaha aise ki 'nija zudhAtmatattva hI upAdeya hai aiso rucirUpa nizcayasamyaktva gRhasthAvasthAmeM tIrthakara paramadeva tathA bharata, sagara, rAma, pANDava Adiko rahatA hai parantu unako bItarAga cAritra nahIM hotA, isalie paraspara virodha hai| yadi hotA hai aisA mAne to unake asaMyatapanA kaise ho sakatA hai ! uttara-unake zuddhAtmAko upAdeyatAkI bhAvanArUpa nizcaya samyaktva rahatA hai, kintu cAritramohake udayake kAraNa sthiratA nahIM hai, batakI pratijJA bhaMga ho jAtI hai, isa kAraNa unako asaMyata kahA jAtA hai| zudhAtmabhAvanAse cyuta hokara zubharAgake yogase ve sarAga samyagdRSTi hote haiN| unake samyaktvako jo samyaktva kahA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai ki vaha vItarAga cAritrake avinAbhUta nizcayasamyaktvakA paramparA sAdhaka hai| vastutaH to vaha samyaktva bhI sarAgasamyaktva nAmavAlA vyavahAra samyakrava hI hai| 7. vyavahAra va nizcaya lakSaNoMkA samanvaya mo. mA.pra./8/pRSTha pakti prazna-sAta tattvoMke zraddhAnakA niyama kaho ho so bane naahiiN| jAteM kahIM paratai bhinna ApakA zradhAna hI kauM samyaktva ka haiM haiM...kahIM eka AtmAke nizcaya hI kauM samyaktva kahaiM haiN|...taat jIva ajIva hI kA vA kevala jIva hI kA zraddhAna bhae samyaktva ho hai / 577/180 uttara-1. parateM bhinna ApakA zraddhAna ho hai so AsapAdikA zraddhAnakari rahita ho hai ki sahita ho hai / jo rahita ho hai, to mokSakA zraddhAna binA kisa prayojanake arthi aisA upAya karai hai| ..tAtai AsvabAdikakA zraddhAna rahita ApAparakA zraddhAna karanA sambhava naahiiN| bahuri jo AsravAdikA zraddhAna sahita ho hai. tau svayameva sAtauM tattvanike zraddhAnakA niyama bhyaa| (478/8) / 2. bahuri kevala AtmAkA nizcaya hai, so parakA pararUpa zraddhAna bhae binA AtmAkA zraddadhAna na hoya tAtai ajIvakA zraddhAna bhae hI jIvakA zraddhAna hoy| ..tAteM yahA~ bhI sAtauM tattvanike hI zraddhAnakA niyama jaannaa| bahuri AkhavAdikakA zraddhAna binA ApAparakA zraddhAna vA kevala AtmAkA zradhAna sA~cA hotA naahiiN| jAta AtmA drabya hai, so tau zuddha azuddha paryAya liye hai|...so zuddha azuddha avasthAko pahicAna AsravAdikakI pahicAnateM ho hai| ( 478/15) / -prazna-3. jo aise hai, to zAstranivirSe...nava tattvakI santati chor3i hamAre eka AtmA hI hohu. aisI kahyA / so kaise kahyA 1 ( sa. sA./A/12/ka 6) uttara-jAko sAcA ApAparakA zraddhAna hoya, tAko sAtauM tattvanikA zraddhAna hoya hI hoya, bahuri jAkai sA~cA sAta tattvanikA zraddhAna hoya, tAke ApAparakA vA AtmAkA zradadhAna hoya hI hoy| aisA paraspara avinAbhASIpana jAni ApAparakA zraddhAnakauM yA AtmazraddhAna honakauM samyaktva kahyA hai / ( 476/11) / prazna-4. jo kahIM zAstranivirSe ahaMta deva nigrantha guru hiMsArahita dharmakA zraddhAnakauM samyaktva kahyA hai, so kaisai hai ( 480/22 ) ? uttara-1. arhata devAdikakA zraddhAna honete vA kudevAdikakA zraddhAna dUra hone kari gRhIta mithyAtvakA abhAva ho hai, tisa apekSA yAkau samyaktvo kahyA hai| sarvathA samyaktvakA lakSaNa naahiiN| (481/2) 2. ahaM tadevAdikakA zraddhAna hote to samyaktva hoya vA na hosa, parantu arhatA dikakA zraddhAna bhae binA tattvArtha zraddhAnarUpa samyaktva kadAcit na hoy| tAtai ahaM tAdikake zraddhAnakauM anvayarUpakAraNa pani kAraNavirSe kAryakA upacArakari isa zraddhAnakauM samyaktva kahyA hai| yAhIta yAkA nAma vyavahAra samyaktva hai / 3. athavA jAkai tattvArthazraddhAna hoya, tAkai sA~cA arhantAdikave svarUpakA zraddhAna hopa hI hoya / (481/10) ...jAkai sA~cA arhatAdikake svarUpakA zraddhAna hoya tAkai tattvArtha zradAna hoya hI hoya / jAte arhantAdikakA svarUpa pahicAne jIva ajIva Astava AdikakI pahicAni ho hai| aise iniko paraspara avinAbhAvI jAni, kahIM arhantAdikake zraddhAnakauM samyaktva kahyA hai| ( 481/15 ) / prazna-5. jo keI jova aI tAdikakA zraddhAna kareM haiM tinike guNa pahacAna haiM ara unakai tattvArtha zraddhAnarUpa samyakravana ho hai / (482/17 ) 1 uttara--jAte jova ajIvakI jAti pahicAne vinA arahantAdikake AtmAzrita guNanikauM vA zarIrAzrita guNaniko bhinna-bhinna na jAneM / jo jAneM to apane AtmAkauM paradravyatai bhinna kaisaiM na mAna ! (483/2) prazna--6. anya-anya prakAra lakSaNa karanekA prayojana kahyA (483/21) ! uttara-sA~cI dRSTikari eka lakSaNa grahaNa kiye cArayoM lakSaNakA grahaNa ho hai| tathApi mukhya prayojana judA-judA vicAri anya-anya prakAra lakSaNa kahe haiN| 1. jahA~ tattvArtha zraddhAna lakSaNa kahA hai, tahA~ to yaha prayojana hai, jo ini tattvanikauM pahicAna, tauM yathArtha vastuke svarUpa vA apane hita ahitakA zradAna karauM taba mokSamArgavirSe prvrt| (484/1) / 2. ApAparakA bhinna zraddhAna bhae paradravyaviSai rAgAdi na karanekA zraddhAna ho hai / aiseM tattvArthazraddhAnakA prayojana ApAparakA bhinna zraddhAnate siddha hotA jAni isa lakSaNakauM kahA hai| (484/10) / 3. bahuri jahA~ AtmazraddhAna lakSaNa kahyA hai tahA~ ApAparakA bhinna zraddhAnakA prayojana itanA hI hai-Apako Apa jaannaa| Apako Apa jAneM parakA bhI vikalpa kAryakArI naahiiN| aisA mUlabhUta prayojanakI pradhAnatA jAni AtmazraddhAnako mukhya lakSaNa kahyA hai / (484/13) 4. bahuri jahA~ devagurudharmakA zraddhAna lakSaNa kahyA hai, tahA~ mAhya sAdhana kI pradhAnatA karI hai| jAte arhantAdikakA zraddhAna sA~cA tattvArthazraddhAnakauM kAraNa hai |...aise jude-jude prayojanakI mukhyatA kari jude-jude lakSaNa kahe haiM / (484/17) / 2. nizcaya vyavahAra samyagdarzanakI kathaMcit mukhyatA gauNatA 1. svabhAva bhAna binA samyaktva nahIM na.ca.vR./182 je Nayadi dvivihINA tANa Na vtthuushaavuvlddhii| vatthusahAvavihUNA sammAiTThI kahaM huMti |18|jo nayadRSTivihIna haiM unake vastusvabhAvakI upalabdhi nahIM hotI hai| aura vastusvabhAvase vihIna samyagdRSTi kaise ho sakate haiN| mo.mA.pra./7/326/12 vastuke bhAvakA nAma tattva khyaa| so bhAva bhAse binA tatvArtha zradAna kaiseM hoya ! 2. AtmAnubhavIko hI ATho aMga hote haiM kA.a./mU./424 jo Na kuNadi paratatti puNu puNu bhAvedi sudramappANaM / iMdiyamaNiravekkho NisaMkAI guNA tassa / jo puruSa parAyI nindA nahIM karatA aura bArambAra zuddhAtmAko bhAtA hai, tathA indriya sukhakI icchA nahIM karatA, usake nizaMkita Adi guNa hote haiN| 3. AThoM aMgoMmeM nizcaya aMga hI pradhAna haiN| paM.gha./u/zlo saM. tad dvidhAtha vAtsalyaM bhedAtsvaparagocarAt / pradhAna svAtmasaMbandhiguNo yAvatparAtmani 806 / pUrvavatso'pi dvividhaH svAnyAtmabhedataH punH| tatrAdyo varamAdeyaH samAdeyaH paro'bhyataH 814/- vaha vAtsalya aMga bhI sva aura parake viSayake bhedase do jainendra siddhAnta koza
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana prakArakA hai, unameM se svAtmasambandhI pradhAna hai tathA parAtmasambandhI gauNa hai | 806) vaha prabhAvanA aMga bhI vAtsalyakI taraha stra va parake bhedase do prakArakA hai / unameMse pahalA pradhAna rItise Adeya hai tathA dUsarI jo paraprabhAvanA hai vaha gauNarUpa se upAdeya hai|814 da.pA.paM./2/7/24 te cihna kauna so likhie hai hA~ mukhya cinha to yaha hai jo upAdhi rahita zuddha jJAnacetanAsvarUpa AtmAkI anubhUti hai, so yadyapi yaha anubhUti jJAnakA vizeSa (de. samyagdarzana/ 1/2/1) tathApi samyak bhaye hoya hai, khAte yA bAhya cihna kahie hai / " 4. zraddhAna Adi saba AtmA ke pariNAma haiM rA.mA./1/2/1/11/20 syAdetat-vakSyamANanirdezAdisUtra vivaraNAt pudgala dravyasya saMpratyayaH prApnotiH tannaH kiM kAraNam / AtmaparigAme'pi tadupapatteH / kiM tasmArthazraddhAnam AtmapariNAmaH / vasya / Atmana ityevamAdi | mohanIya karmako prakRtiyoM meM bhI samyaktva nAmakI karmaprakRti hai aura 'nirdeza svAmitva Adi sUtrake vivaraNa se bhI jJAta hotA hai ki yahA~ samyaktva karmaprakRtikA samyagdarzanase grahaNa hai ataH samyaktvako karma pudgalarUpa mAnanA cAhie ? uttarayahA~ mokSake kAraNoMkA prakaraNa hai, ataH upAdAnabhUta AtmapariNAma ho hai (dra.saM./mU./41) - de. bhAva/2/2 opazamikAdi samyagdarzana bhI sIdhe AtmapariNAma svarUpa hai karmoMkI paryAyarUpa nahIM / ] 5. nizcaya samyaktvakI mahimA paM.vi./4/23 tamatiprIticisena yena vApi hi bhUtA nizcita sa bhavedbhavya bhAvinirmANabhAjanam 23-usa Atmatejake prati maname premako dhAraNa karake jisane usakI bAta bhI sunI hai. vaha nizcayase bhavya hai, va bhaviSya meM prApta honevAlI muktikA pAtra hai / 359 6. zraddhAna mAtra samamyagdarzana nahIM hai rA.mA./6/2/26-20/02/21 icchA zraddhAnamityapare |26| tadayuktam mithyAdRSTerapi prasaGgAt // 27 // kevalini samyaktvAbhAvaprasaMgAca koI bAdI icchApUrvaka zraddhAnako samyagdarzana kahate haiM : 26 unakA yaha mata ThIka nahIM haiM, kyoMki midhyAdRSTi (jaina zAstroko par3hakara) vaisA zraddhAna to kara lete haiM / 27| dUsarI bAta yaha hai ki aisA mAnane se kevalI bhagavAnmeM samyakkA abhAva prApta hotA hai, kyoMki, unameM icchAkA abhAva hai // 28 // zlo. bA. 2/1/2/2/3/3 pazcAlocane sthitiH prasidhA zina prekSaNe iti vacanAta / tatra samyak pazyatyanenetyAdikaraNasAdhanatvAdivyasvAyAM darzanAya nirikSaNa samyagdarzanaM na samyata eva tataH prazastAlocanamAtrasya labdheH / na ca tadeveSTamatitryApitvAdabhavyasya mithyAdRSTeH prazastAlocanasya samyagdarzanaprasaMgAt / prazna-dRza dhAtukI 'sAmAnyase dekhanA aisI vyutpatti jagata prasidha hai| mahA~ 'samyak dekhatA hai jisake dvArA aisA karaNa pratyaya karanepara jo iSTa lakSaNa prApta hotA hai vaha Apa syAdvAdiyoM ke yahA~ prApta nahIM hotA hai / bhale prakAra dekhanA aisA bhAva sAdhanarUpa artha bhI nahIM milatA hai ? uttara - aisA artha hama iSTa nahIM kara sakate, kyoMki isameM ativyApti doSa hogaa| mithyAdRSTi abhavyake prazasta dekhanA honeke kAraNa samyagdarzana ho jAnekA prasaMga ho jAyegA / paM. dha. /u. / 414 vyastAzcaite samastA vA saddRSTerlakSaNaM na vA / sapakSe vA vipakSe vA santi yadvA na santi vA / 414 | = zradhA ruci pratIti aura caraNa, ye cAroM pRthak-pRthak athavA samastarUpase bhI samyagdarzanake vAstavika lakSaNa nahIM ho sakate haiM, kyoMki, sapakSa aura vipakSa donoM hI avasthAoM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiN| rahasyapUrNa II nizcaya vyavahAra samyagdarzana ciTThI paM. ToDaramala / mo.mA.pra./506/6 jo ApAparakA yathArtha zraddhAna nAhIM hai, ara janamata viSai kahe je deva, guru, dharma tini hI kUM mAneM hai, anya mata vihe devAdi yA tatvAdi tinako nAhI mAne hai. to aise kevala vyavahAra samyaktva kari samyaklI nAma pAvai nAhIM / 7. midhyAdRSTikI zraddhA Adi yathArtha nahIM * de dhAna /2/5 ( eka bhArakA grahaNa kiyA huA pakSa, midhyAdRSTi jIma samyak upadeza milanepara bhI nahIM chor3atA / usIkI haTha pakar3e rahatA hai|] paM. dha. /u. 418 arthAcchradhAdayaH samyagdRSTizraddhAdayo yataH / mithyA zraddhAdayo mithyA nArthAcchraddhAdayo tataH / = - kyoMki samyagdRSTi jIvake anudhAdika vAstava meM adhA Adika hai aura mithyAdRSTi zraddhA Adika mithyA hai, isalie mithyAdRSTike zraddhA Adika vAstavika nahIM hai 41 * de. midhyAdRSTi / 2 / 2 va 4/1 [ mithyAdRSTi vyakti yadyapi prazama, saMvega, anukampA, Astikya Adi sabhI aMgoM kA pAlana karatA hai, parantu usake ve sama aMga mithyA hai, kyoMki, ye saba bhogake nimitta ho hote hai mokSake nimitta nhiiN|] mo.mA. pra./7/330/16 vyavahArAlambIkI tattvazraddhA aisI hotI hai, ki ] zAstra ke anusAri jAnitau le hai / parantu Apako Apa jAni parakA aMza bhI na milAvanA ara ApakA aMza bhI para viSai na milAvanA, aisA sAMcA zraddhAna nAhIM kare hai| 3. nizcaya vyavahAra samyaktva samanvaya 1. nava tarayoMkA zraddhAkA artha zuddhAtmakI adA hI hai rA.sA./na.A./13 bhImAlImA puSpA ca Asavara jiro moTo ya sammataM 13tinA bhUtArthanayenaikatvamupAnIya zuddhanayatvena vyavasthApitasyAtmano'nurAtmakhyAtilakSaNAyAH saMpayamAnasyAdabhUtArthanayase jJAta jIva, ajIba aura puNya pApa tathA Asava, saMvara, nirjarA, bandha aura mokSa ye nava tattva samyaktva haiM | 13 | kyoMki, nava tattvoM meM ekatva prakaTa karanevAle sArthayase ekasva prApta karake dhanaya rUpa se sthApita AtmAkI anubhUti - jisakA lakSaNa AtmakhyAti hai, vaha prApta hotI hai| (paM.pa. / . /986) sa.sA./A./13/8 ciramiti navatanvacchannamunnIyamAnaM', kanakamiva nimagnaM varNamAlAkalA asatatamiti zyAmekarUpaM pratipadamidamAtmajyoti tirumAna [8] isa prakAra aneka paryAyoMmeM bahuta samaya se chipI huI yaha Atmajyoti zuddhadhanaya bAhara nikAlakara prakaTa kI gayI hai, jaise varNoMke samUhameM chipe hue ekAkAra svarNako bAhara nikAlate haiN| isalie aba he bhavyo ! ise sadA anya dravyoMse tathA unase honevAle (rAga Adika) naimitika bhAvoMse bhinna ekarUpa dekho| yaha ( jyoti ), pada-padapara arthAta pratyeka paryAya meM ekarUpa cicamatkAramAtra udyotamAna hai / sa.sA./tA.vR./13/39/12 padArthena jJAtAH santaH samyaer bhavantItyuktaM bhavadbhistarIbhUtAparijJAnamiti pRSTe prtyutrmaah| dyanimapadArthAH savanAni prAthamikaziSyApekSayA bhUtArthA bhaNyante tathApyabhedaratnatraya lakSaNa nirvikalpa samAdhikAle abhUtArthA asatyArthI zuddhadhAtmasvarUpaM na bhavanti / tasmin paramasamAdhikArI navAmadhye pazcimeka evaM zuddhadhAramA prote prakAzate pratIyate anubhUta iti praznana padArtha yadi bhUtArtharUpane jAne gaye ho to samyagdana rUpa hote hai aisA Apane kahA hai| vaha bhUtArtha parijJAna kaisA hai uttara-mapi tIrthapravRtti ke nimitta prAthamika ziSyako apekSA me padArtha jAte hai. jainendra siddhAnta koza = ,
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAyagdarzana TH nizcaya vyavahAra samyagdarzana 4. sarAga vItarAga samyagdarzana nirdeza 1.sarAga vItarAga rUpa bheda va lakSaNa (de. naya/v/8/4 ) tathApi abheda ratnatrayarUpa nirvikalpa samAdhikAla- meM ve abhUtArtha haiM, asatyArtha haiM, kyoMki ve zuddhAtmasvarUpa nahIM hai| usa parama samAdhike kAla meM ina navapadArthoM meM se zuddhanizcayanayase eka zudhAtmA hI arthAta nitya niraMjana citsvabhAva hI dyotita hotA hai, prakAzita hotA hai, pratItimeM AtA hai, anubhava kiyA jAtA hai| ( aura bhI de. tattva/3/4 ); ( sa. sA./tA. vR/66/154/6) de, anubhava/3/3 [ AtmAnubhava sahita hI tattvoMkI zraddhA yA pratIti samyagdarzanakA lakSaNa hai, binA AtmAnubhavake nhiiN| ] 2. vyavahAra samyaktva nizcayakA sAdhaka hai dra. saM/TI./41/178/4 atra vyavahArasamyaktvamadhye nizcayasamyaktvaM kimarthaM vyAraNyAtamiti ced vyavahArasamyaktvena nizcayasamyaktvaM sAdhyata iti sAdhyasAdhakabhAvajJApanArtha miti / prazna-yahA~ isa vyavahAra samyaktvake vyAkhyAnameM nizcaya samyavatvakA varNana kyoM kiyA 1 uttara-vyavahAra samyaktvase nizcaya samyaktva siddha kiyA jAtA hai, isa sAdhya-sAdhaka bhAvako batalAneke lie kiyA gayA hai| paM. kA./tA. vR./107/170/8 idaM tu navapadArtha viSayabhUta ThapayahArasamya kvaM / ki viziSTam / zuddhajIvAstikAyarucirUpasya nizcayasamyakravasya chadmasthAvasthAmAtmaviSayasvasaMvedanajJAnasya paramparayAM bIjam / - yaha jo navapadArtha kA viSayabhUta vyavahAra samyaktva hai, vaha zuddha jIvAstikAyakI rucirUpa jo nizcaya samyaktva hai usakA tathA chadmastha avasthAmeM AtmaviSayaka svasaMvedana jJAnakA paramparAse boja hai| sasi./9/2/10/2 tada dvividha, sarAgavItarAgaviSayabhedAta / " prazamasaMvegAnukampAstikyAdyabhivyaktilakSaNaM prathamam / AtmavizuddhimAtramitarat / samyagdarzana do prakArakA hai-sarAga samyagdarzana aura vItarAga samyagdarzana / prazama, saMvega, anukampA aura Astikya AdikI abhivyakti lakSaNavAlA sarAga samyagdarzana hai aura AtmAkI vizuddhi mAtra vItarAga samyagdarzana hai| (rA. vA /1/2/26-31/ 22/6); (zlo, vA, 2/9/2/zlo. 12/26); (ana. dha./2/51/178); (go. jI./jI.pra./561/1006/15 para uddhRta); (aura bhI de. Age zIrSaka nN.2)| rA. bA./1/2/31/22/19 saptAnAM karmaprakRtInAm Atyantike'pagame satyAtmavizuddhimAtramitarad viitraagsmyktvmityucyte|-(drshnmohniiyko) sAtoM prakRtiyoMkA Atyantika kSaya ho jAnepara jo Atma vizuddhimAtra prakaTa hotI hai vaha vItarAga samyaktva hai| bha. A./vi./11/17/18.21 iha dvividhaM samyaktvaM sarAgasamyaktva vItarAgasamyaktvaM ceti |...ttr prazastarAgasahitAnAM zraddhAnaM sraagsmygdrshnm| rAgadvayarahitAnAM kSINamohAvaraNAnAM vItarAgasamyagdarzanam / -samyaktva do prakArakA hai-sarAgasamyamatva aura vItarAga samyattva / tahA~ prazastarAga sahita jIvoMkA samyaktva sarAga samyaktva hai, aura prazasta va aprazasta donoM prakArake rAgase rahita ' kSINamoha vItarAgiyoMkA samyaktva vItarAga samyaktva hai| a. ga. zrA./2/65-66 vItarAgaM sarAgaM ca samyaktvaM kathitaM dvidhaa| birAgaM kSAyikaM tatra sarAgamaparadvayam / 6 / saMvegaprazamAstikyakAruNyavyaktalakSaNam / sarAgaM paTubhiyamupekSAlakSaNaM parama 14-bItarAga aura sarAgake bhedase samyagdarzana do prakArakA hai| tahA~ kSAyika samyaktva vItarAga hai aura zeSa do arthAta aupazamika va kSAyopazamika sarAga hai 14 prazama, savega, Astika aura anukampA ina pragaTa lakSaNoMvAlA sarAga samyaktva jAnanA cAhie / upekSA arthAta vItarAgatA lakSaNavAlA vItarAga samyaktva hai|66 sa.sA./tA, vR./17/12/13 sarAgasamyagdRSTiH sannazubhakarmakatRtva muJcati / nizcayacAritrAvinAbhAvivItarAgasabhyagdRSTibhUtvA zubhAzubhasarvakarmakartRtvaM ca muJcati / - sarAgasamyagdRSTi kevala azubha karmake kartApaneko chor3atA hai ( zubhakarma ke kartApaneko nahIM), jaba ki nizcaya cAritrake avinAbhUta vItarAga samyagdRSTi hokara vaha zubha aura azubhasarva prakArake karmoM ke kartApaneko chor3a detA hai / dra. saM./TI./41/168/2 triguptaavsthaalkssnnviitraagsmyktvprstaave| - triguptirUpa avasthA ho vIrAgasamyaktvakA lakSaNa hai| 3. tatvArtha zraddhAnako samyaktva kahanekA kAraNa va prayojana yo. sA./a./1/2-4 jIvAjIvadvayaM tyaktvA nAparaM vidyate yataH / tallakSaNaM tato jJeyaM svasvabhAvabubhutsayA / 2 / yo jIvAjIvayorvetti svarUpa paramArthataH / so'jIvaparihAreNa jIvatattve nilIyate / 3 / jIvatattvavilInasya rAgadveSaparikSayaH / tataH karmAzrayacchedastato nirvaannsNgmH|4| -saMsArameM jIva va ajIva ina donoMke atirikta aura kucha bhI nahIM hai| isalie apane svarUpajJAnakI abhilASAse ina donoM ke lakSaNa jAnane caahie| jo paramArtha se inake svarUpako jAna jAtA hai vaha ajIvako chor3akara jIva tattvameM laya ho jAtA hai| usase rAgadveSakA kSaya aura isase mokSa kI prApti hotI hai / 2-4 / sa. sA./tA. bR./176/355/8 jIvAdinavapadArthaH zraddhAnaviSayaH samyabasvAzrayatvAnimittatvAi vyavahAreNa samyaktvaM bhvti| - jIvAdi nava padArtha zraddhAnake viSaya haiN| ve samyaksvake Azraya yA nimitta honeke kAraNa vyavahArase samyaktva kahe jAte haiN| ( mo. mA. pra./6/48 6/16) pa.pra./TI./2/13/120/2 tatvArtha zraddhAnApekSayA calamalinAvagAr3haparihAreNa zuddhAtmaivopAdeya iti rucirUpeNa nizcinoti / - tattvArtha zraddhAnakI apekSA calamalina agADha ina doSoMke parihAra dvArA 'zuddhAtmA hI upAdeya hai aisI rucirUpase nizcaya karatA hai| 4. samyaktvake aMgoMko samyaktva kahanekA kAraNa mo. mA. pra./8/401/15 nizcaya samyaktvakA tau vyavahAraviSai upacAra kiyA, bahuri vyavahAra samyaktvake koI eka aMgaviSai sampUrNa vyavahAra samyaktvakA upacAra kiyA, aise upacArakari samyaktva bhayA khie|' rA. vA./hiM./1/2/24 yaha (prazama saMvegAdi ) cAra cihna samyagdarzanako janAvai haiM, tAtai samyagdarzanake kArya haiN| tAtai kArya kari kAraNakA anumAna ho hai| 2. vyavahAra va nizcaya samyaktvake sAtha ina donoMkI ekArthatA dra. saM./TI./41/177/12 zuddhajIvAditattvArthazraddhAnalakSaNaM sarAgasamyakvAbhidhAnaM vyavahArasamyaktvaM vijJeyam |...viitraagcaaritraavinaabhuut vItarAgasamyaktvAbhidhAnaM nizcayasamyaktvaM ca jJAtavyamiti |-shuddh jIva Adi tattvArthIkA zraddhAnarUpa sarAgasamyaktva vyavahAra jAnanA cAhie aura vItarAga cAritrake binA nahIM honevAlA vItarAga samyaktva nAmaka nizcayasamyaktva jAnanA caahie| pa.pra./TI./2/17/132/5 prazamasaMvegAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM sarAgasamyaktvaM bhnnyte| tadeva vyavahArasamyaktvamiti |...viitraagsmyktvN nijazudbhadhAramAnubhUtilakSaNaM vItarAgacAritrAvinAbhUtam / jainendra siddhAnta koza
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ myagdarzana II nizcaya vyavahAra samyagdarzana tadeva nizcayasamyavasvamiti |-prshy, saMvega, anukampA aura Astikya AdikI abhivyakti sarAga samyaktvakA lakSaNa hai (de, zIrSaka nN.1)| vaha hI vyavahArasamyaktva hai| vItarAga samyaktva nijazuddhAramAnubhUti lakSaNavAlA hai aura vItarAga cAritrake avinA bhAvI hai| vaha hI nizcaya samyaktva hai| paM. kA./tA vR./150-151/217/15 saptaprakRtInAmupazamena kSayopazamaina ca sarAgasamyagdRSTibhUtvA paJcaparameSThibhaktyAdirUpeNa... sAta prakRtiyoM ke upazama yA kSayopazamase sarAgasamyagdRSTi hokara paMcaparameSThI kI bhakti AdirUpase ( pariNamita hotA hai| de. samaya-[paMcaparameSThI AdikI bhakti rUpa pariNata honeke kAraNa sarAga samyagdRSTi sUkSma parasamaya hai ] / 3. sarAga va vItarAga samyaktvakA svAmitva bha. A./vi./16/62/3 vItarAgasamyaktvaM neha gRhiitm| mohapralayamantareNa vItarAgatA nAsti / -yahA~ vItarAga samyaktvakA grahNa nahIM karanA cAhie, kyoMki mohakA kSaya hue binA vItarAgatA nahIM hotii| (de. smygdrshn/II/4/1)| de. samyagdarzana/II/4/1 (kSAyika samyagdRSTi vItarAga samyagdRSTi hai aura aupazamika va kSAyopazamika sarAga samyagdRSTi haiM ) de, samyagdarzana/II/4/2/-paM. kaa)| de. samyagdarzana/II/4/2 ( bhakti Adi zubha rAgase pariNata sarAga samyagdRSTi hai aura vItarAgacAritrakA avinAbhAvI vItarAga samyagdRSTi samastadoSAyatanabhUtAnAM mithyAtvaviSayakaSAyarUpAyatanAnAM parihAreNa kevalajJAnAdyanantaguNAyatanabhUte svazuddhAtmani nivAsa evAnAyatanasevAparihAra iti / - ina uparokta lakSaNavAlI tIna mUr3hatAoMko sarAga samyagdRSTi avasthAmai tyAganA cAhie, aura mana, vacana tathA kAyakI guptirUpa avasthAvAle vItarAga samyaktvake prastAvameM 'apanA niraMjana tathA nirdoSa paramAtmA hI deva hai' aisI jo nizcaya buddhi hai vahI devamUr3hatAse rahitatA jAnanA caahie| tathA mithyAtva rAga Adi rUpa jo mUr3ha bhAva hai, inakA tyAga karanese nijazuddha AtmAmeM sthitikA karanA vahI lokamUr3hatAse rahitatA hai| tathA paramasamatA bhAvase usI nija zuddhAtmAmeM hI jo samyak prakArase ayana yAnI gamana athavA pariNamana hai, usako samayamUr3hatAkA tyAga samajhanA caahie| uparokta ATha madoMkA sarAga samyagdRSTiyoMko tyAga karanA caahie| mAna kaSAyase utpanna jo mada, mAtsarya (IyA) Adi samasta vikalpoMke tyAgapUrvaka jo mamakAra ahaMkArase rahita zuddha AtmAmeM bhAvanAkA karanA hai vahI vItarAga samyagdRSTiyoM ke ATha madoM kA tyAga hai| ye uparokta chaha anAyatana sarAga samyagdRSTiyoMko tyAgane cAhie / aura jo vItarAga samyagdRSTi jIva haiM unake sampUrNa doSoMke sthAnabhUta mithyAtva, viSaya tathA kaSAyarUpa AyatanoMke tyAgapUrSaka kevalajJAna Adi ananta guNoMke sthAnabhUta nijazuddha AtmAmeM jo nivAsa karanA hai, vahI anAyatanoMko sevAkA tyAga hai| 5. donoMmeM kathaMcit ekatva zlo.vA./pu.2/1/2/3-4/16/28 tattvavizeSaNe tvarthe zraddhAnasya na kiMcidabadyadarzanamoharahitasya puruSasvarUpasya vA 'tattvArthadvAnam zabdenAbhidhAnAta sarAgavItarAgasamyagdarzanayostasya sadbhAvAdadhyApteH sphuTa vidhvaMsanAta / - tattva vizeSaNa lagAnese tattva karake niti arthakA zraddhAna karanA rUpa lakSaNa anavadya hai| kyoMki, darzanamohanIya karma ke udayase rahita ho rahe AtmAke 'tattvArthoMkA zraddhAna karanA' isa zabdase kahA gayA yaha lakSaNa, sarAga aura vItarAga donoM hI samyagdarzanoM meM ghaTita ho jAtA hai| ataH avyApti doSakA sarvathA nAza ho jAtA hai| de. samyagdarzana/I/3/2/6 (cauthese chaThe guNasthAnataka sthUla sarAga samyagdRSTi haiM, kyoMki, unako pahicAna unake kAya Adi ke vyApAraparase ho jAtI hai aura sAtaveM se dasaveM guNasthAnataka sUkSma sarAga samyagdRSTi hai, kyoM ki, usakI pahicAna kAya Adike vyApAraparase yA prazama Adi guNoMparase nahIM hotI hai| yahA~ apitti se bAta jAna lI jAtI hai ki bItarAga samyagdRSTi 11 veM se 14 veM guNasthAna taka hote haiN| sakala mohakA abhAva ho jAnese ve hI vAstavameM vItarAga haiM yA vItarAga cAritrake dhAraka haiN)| 1. ina donoM samyaktvoM sambandhI 25 doSoMke lakSaNoMkI vizeSatA dra. saM./TI./41166-166 kA bhAvArtha-[vItarAga sarvajJako deva na mAnakara kSetrapAla Adiko deva mAnanA devamUr3hatA hai| gaGgAdi tIrthoM meM snAna karanA puNya hai, aisA mAnanA lokamUr3hatA hai / vItarAga nirgrantha guruko na mAnakara laukika camatkAra dikhAnevAle kuliMgiyoMko guru mAnanA gurumUr3hatA hai| vijJAna aizvarya AdikA mada karanA so ATha mada haiM / kudeva, kuguru, kudharma tathA isake upAsaka ye chaha anAyatana haiM / vyavahAra niHzaMkitAdika ATha aMgoMse viparIta ATha doSa haiN| ye 25 doSa haiM (vizeSa de. vaha yaha naam)]| dra.saM./TI./41/pRSTha/paMkti-evamuktalakSaNaM mUDhatrayaM sarAgasamyagdRSTayavasthA pariharaNIyamiti / triguptAvasthAlakSaNavItarAgasamyaktvaprastAve punanijaniraGajananirdoSaparamAtmaiva deva iti nizcayabuddhirdevamUDharahitatvaM vijJeyam / tathaiva ca mithyArabarAgAdirUpamUDhabhAvatyAgena sva zuddhAtmanyevAvasthAna lokamUDharahitatvaM vijJeyam / tathaiva ca...paramasamarasIbhAvena tasminneva samyagrUpeNAyanaM gamanaM pariNamana samayamUvarahitatva moddhavyam / (268/2)...madASTakaM sarAgasamyagdRSTibhistyAjyamiti / vItarAgasamyagdRSTInA punanikaSAyAdutpannamadamAtsaryAdisamastavikalpajAlaparihAreNa mamakArAhaMkArarahite zuddhAtmani bhAvanaiva madASTatyAga iti / (168/8) / cetyuktalakSaNamanAyatanaSaTakaM sarAgasamyagdRSTIno tyAjyaM bhvtiiti| vItarAgasamyagdRSTInA punaH 6. ina donoM meM tAttvika bheda mAnanA bhUla hai paM.dha./u/zlo.naM, tatrAsti vItarAgasya kasyacijjJAnacetanA / sadRSTenirvikalpasya netarasya kadAcana / 821 vyAvahArikasadRSTeH savikalpasya rAgiNaH / pratItimAtramevAsti kutaH syAt jJAnacetanA / 26 / iti prajJAparAdhena ye badanti duraashyaaH| teSAM yAvat zrutAbhyAsaH kAyaklezAya kevalam / 30 / barauSNyamivAtmajJaM pRthakkataM tvamahaMsi / mA vibhramasvadRSTvApi cakSuSA'cakSuSAzayoH / 33 // hetoH paraM prasiddha paiH sthUla lakSya riti smRtam / ApramattaM ca samyaktvaM jJAnaM vA savikakpakam / / 13 / tatastUdhvaM tu samyaktvaM jJAnaM vA nirvikavapakam / zukladhyAnaM tadevAsti tatrAsti jJAna vitanA1114 pramattAnI vikalpatvAnna syAtsA shuddhcetnaa| astIti vAsanonmeSaH kecitsa na sanniha / / 15 // yataH parAzrito doSo guNo vA nAzrayezparam / paro vA nAzrayeddoSa guNaM cApi parAzritam / / 16-1, una donoM meM se eka vItarAga nirvikalpa samyagdRSTike hI jJAnacetanA hotI hai aura dUsare ati savikalpa va sarAga samyagdRSTike vaha nahIM hotI hai / 28 // kintu usa savikalpa sarAgI vyavahAra samyagdRSTike kevala pratIti mAtra zraddhA hotI hai, isalie usake jJAnacetanA ke se ho sakatI hai / / 26 // buddhike doSase jo durAzaya loga aisA kahate haiM, unakA jitanA bhI zAstrAdhyayana hai vaha saba kevala zarIraklezake lie hI samajhanA cAhie 1830 / bho AtmajJa ! agnikI uSNatAke samAna tumheM apane svabhAva. ko pRthaka karake dekhanA yogya hai| (strasaMvedana dvArA usa vItarAra bhA04-46 jainendra siddhAnta koza
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana tatrako pratyakSa dekha kara bhI sarAga rUpa adRSTakI AzAse bhramameM mata pddh'o| 332. kevala rAgarUpa hetuse hI prajinala dRSTiyA AcAyane samyayala aura chAnako ghaMTe guNasthAnaka vikalpa aura isase Upara ke guNasthAnoMmeM nirvikalpa kahakara use zukla dhyAna mAnA hai tathA vahA~ hI zuddha jJAna cetanA mAnate hue nIce ke chaThe guNasthAna taka vikalpakA sadbhAba honese jJAna cetanAkA na honA mAnA hai, aise kinhIM kinhoMke vAsanAkA pakSa hone ke kAraNa vaha ThIka nahIM hai 613-6911 kyoMki jaise anya ke guNa-doSa anyake nahIM kahalAte usI prakAra anya ke guNa doSa anyake guNa-doSakA Adhaya bhI nahIM karate / ( arthAt cAritra sambandhI rAgakA doSa samyaktvameM lagAnA yogya nahIM ) |16| 7. sarAga samyagdRSTi bhI kathaMcit vItarAga haiM ye miSyASTi/4/1 (sampaSTi sadA apanA kAla vairAgya bhAva se gamAtA hai | ) de. rAga. / 6 / 4 ( samyagdRSTiko jJAna va vairAgyakI zakti avazya hotI hai) the. jina / 3 midhyAtva tathA rAgAdiko jIta lene ke kAraNa asaMyata saSTa bhI eka deza jina kahalAtA hai|) de saMvara/2 (samyagdRSTi jInako pravRttike sAtha nivRttikA aMza bhI avazya rahatA hai / ] de. upayoga /II/3/2 [ tahA~ use jitane aMzameM rAga vartatA hai usane aMzameM bandha hai aura jitane aMzameM rAga nahIM hai utane aMzameM saMvara nirjarA hai ] 362 8. sarAga va vItarAga kahanekA kAraNa prayojana paM. dha. /u. / 112 vimRzyaitatparaM kaizcidasadbhUtopacArataH / rAgavajjJAnamatrAsti samyaktvaM tadvadIritam 112 - ( 7-10 guNasthAnataka abuddhipUrvakakA sUkSma rAga hotA hai, jo isase Uparake guNasthAnoM meM nahIM hotA-de rAga / 3) kevala yahI vicAra karake kinhIM AcAryoMne asata upacAranayase jisaprakAra chaThe guNasthAna taka jJAnako rAma yukta kahA hai usI prakAra samyaktvako bhI rAgayukta kahA hai / 612 | (de. samyagdarzana / II / 1/6 ) de] samyagdarzana /11/3/2/vikvAramaka nicalI bhUmikAoM meM yadyapi viSaya kaSAya vacanArtha nava padArtha bhUtArtha haiM para samAdhi kAla meM ekamAtra zuddhAtma tatva hI bhUtArtha hai| aisA abhiprAya hai / ] ( aura bhI de, naya / I / 3 / 10) III samyagdarzanakI utpattike nimitta 1. samyaktvake antaraMga va bAhya nimittoMkA nirdeza 1. nisarga va adhigama Adi ni.sA./mU / 53 / sammattassa NimittaM jiNasuttaM tassa jANayA purisA / - samyagdarzanakA nimita jina sUtra hai, athavA jinasUtrake jAnanevAle puruSa haiN| - rA.sU /1/2 nisargAdadhigama dvA / yaha samyagdarzana nisarga arthAta pariNAmamAtra se aura adhigama se arthAt upaveza nimirAse utpanna hotA hai (ana gha. /2/40/109) zlo. vA. 2/1/3 yathA hyopazamikaM darzana nisargAdadhigamAccotpadyate tathA kSAyopazamika kSAyikaM ceti supratItam / - jisa prakAra aupazamika samyagdarzana nisarga va adhigama donoMse hotA hai, usI prakAra kSAyopa zamika va kSAyika bhI samyaktva donoM prakArase hote hue bhale prakAra pratosa ho rahe haiN| XXX kI utpattinimitta na. ca.vR./ 248 sAmaNNa aha visesaM davve NANaM havei aviroho / sAhai taM sammattaM Nahu puNa taM tassa vivarIyaM // 248 // - dravyakA aviruddha sAmAnya va vizeSa jJAna samyagdarzanako siddha karatA hai kyoMki vaha usase viparIta nahIM hotA / de. svAdhyAya /1/10 ( Agama jJAnake binA sva va parakA jJAna nahIM hotA taba samyaktva pUrvaka karmoMkA kSaya kaise ho sakatA hai| de. lagdha / 3 ( samyagdRSTi yA mithyAdRSTike upadezake nimitta sambandhI ) 2. darzana mohake upazama Adi mi. sA./mU./13 aMdharaheU bhavidA daMsaNamohassa // 53 // - samyagdarzana ke antara gahetu darzanamohake kSaya upazama va kSayopazama hai 1 |= sa. si /1/7/26/1 abhyantaraM darzanamohasyopazamaH kSayaH kSayopazamo vA | darzanamohanIyakA upazama, kSaya yA kSayopazama abhyantara sAdhana hai (rA. vA. / 0/14/40/26) (na. pu. / 6 / 110) (ana. pa./ 2/46/101) 3. labdhi Adi ma.pra./1/125vezanAkAlAdivAhAkAraNasaMpadi antaHkaraNa sAmagrI bhavyAramA syAha vizu |116jn dezanAvadhi aura kAlalabdhi Adi bahiraMgakAraNa tathA karaNalabdhirUpa antaraMga kAraNa rUpa sAmagrIkI prApti hotI hai, tabhI yaha bhavya prANI vizuddhadha samyagdarzanakA dhAraka ho sakatA hai| na. ca. vR./315 kAUNa karaNaladhI samyagbhAvasya kuNai jaM gahaNaM / uvasamakhayamissAdo payaDINaM taM pi NiyaheuM / 3151 - jisa karaNalabdhiko karake samyakabhAvako tathA prakRtiyoM ke upazama kSaya va kSayopazamako grahaNa karatA hai, vaha karaNa labdhi bhI samyaktvameM hetu hai / de. samyagdarzana / IV/2/1 (paMca sandhiko prApta karake hI prathamopazama samyaktvako utpanna karatA hai / ) de, kSaya / 2/3 ( kSAyika samyaktvakI prAptike lie bhI karaNa labdhi nimitta hai / ) paMtha..00tAdisaMsa pratyAsanmipAkAdvA jIvaH samyoga athavA sAda labdhikI prApti honepara athavA saMsAra sAgara ke nikTa honepara athavA bhavyabhAvakA vipAka honepara jIva samyakstrako prApta karatA hai / 378 (vizeSa de. niyati / 2 / 1.3 ) 4. dravya kSetra kAla bhAva rUpa nimitta . slo vA 3/9/2/11/02/22 darzanamohasyApi saMpojinendrAdi dravyaM samavasaraNAdi kSetra, kAlazcArdha pudgala parivartana vizeSAdirbhAvasvAdhAtravRttikaraNAdiriti nizcIyate tadabhAve tadupazamAdiprati patteH, anyathA tadabhAvAt / ( viSa Adike nAzakI bhA~ti ) darzanamohake nAzameM bhI dravya kSetra, kAla va bhAva hetu hote haiN| tahA~ jinendra bimba Adi to dravya haiM, samavasaraNa Adi kSetra haiM, ardha galaparivartana vizeSa hai, pravRttikaraNa Adi bhAva haiN| usa mohanIya karmakA abhAva honepara hI upazamAdikI pratipatti hotI hai| dUsare prakAroMse una upazama Adhike honekA abhAva hai| gha. 6/11/294/5 'rAjyavizuddha' ci padastha padara aratho ucca taM jadhA - ettha paDhamasammattapaDibajjaM tassa adhApavattakaraNa- apuSakaraNa abhiyar3IkaraNabhedega tivihAo visohIo hoMtima sUtra (de. samyagdarzana IV/2/ upazama samyA svAmi sarva vizuddha' isa kA artha kahate haiM maha isa prakAra hai- mahApara jainendra siddhAnta koza
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana HII samyagdarzanakI utpattike nimitta prathamopazama samyaktvako prApta hone vAle jIvake adhaHpravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRtti karaNake bhedase tIna prakArakI vizuddhiyA~ hotI hai| (vizeSa de. karaNa/3-6) la. sA/jI. pra./2/11/11 vizuddha ityanena zubhalezvaravaM saMgRhIta udayaprastAve styAnagRdhyAditrayodayAbhAvasya vakSyamANatvAta jAgaratvamapyuktameva / - gAthAmeM prayukta "vizuddha' isa zabdase yahA~ zubhalezyAkA saMgraha kiyA gayA hai| tathA Age styAnagRdhi Adi tIna nidrAoMkA abhAva kaheMge jisase 'jAgRta avasthAmeM hotA hai' aisA bhI kaha diyA gayA samajhanA cAhie / 5. jAti smaraNa Adi sa, si./2/3/153/6 'Adi' zabdena jAtismaraNAdiH prigRhyte| sa.si /1/7/26/2 bAhya.. keSAMcijjAtismaraNaM... 1 - 'Adi' zabdase jAti smaraNa AdikA arthAt jAtismaraNa, jinamimbadarzana, dharmazravaNa, jinamahimAdarzana, devadhidarzana va vedanA AdikA grahaNa hotA hai| ye jAtismaraNa Adi bAhya nimitta haiM / (rA. vA./2/3/2/105/ 4) (aura bhI de. zIrSaka na.4) na. ca. bR./316 titthyrkevlismnnbhvsumrnnstydevmhimaadii| iccevamAi bahugA bAhiraheu muNeyavvA / 316 / - tIrthakara, kevalI, zramaNa, bhavasmaraNa, zAstra, devamahimA Adi bahuta prakArake bAhya hetu mAnane caahie| dekriyA/3 meM samyaktvavardhinI kriyA-(jina pUjA Adise samyaktvameM vRddhi hotI hai|) de. samyagdarzana/III/3/1 ( cAroM gatiyoMmeM pRthaka-pRthak jAtismaraNa Adi kAraNoMkI yathA yogya sambhAvanA) 6. uparokta nimittoMmeM antaraMga va bAhya vibhAga rA. vA./1/9/14/10/26 bAhya copadezAdi / =samyagdarzanake bAhya kAraNa upadeza Adi haiN| de. zIrSaka/naM. 1,2 (ni, sA./gA. 53 ke aparArdhameM darzanamohake upazamAdiko antaraMga kAraNa kahA hai| ataH pUrvArdhameM kahe gaye jina sUtra va usake jJAyaka puruSa arthApattise hI mAhya nimitta kahe gaye siddha hote haiN|) de. zIrSaka/2 (darzanamohanIya karma ke upazamAdi antaraMga kAraNa haiN|) de. zIrSaka/3 ( dezanA labdhi va kAla labdhi mAjha kAraNa hai tathA karaNa labdhi antaraMga kAraNa hai|) de. zIrSaka/4 (bhAvAtmaka hone ke kAraNa karaNa labdhi va zubha lezyA Adi antaraMga kAraNa haiN)| 2. kAraNoMkI kathaMcit gauNatA de.samyagdarzana/III/3/ [ nArakI jIvoM meM kevala jAti smaraNa samyaktvakA nimitta nahIM hai, balki pUrvabhavakRta anuSThAnoMkI viphalatAke darzana rUpa upayoga sahita jAtismaraNa kAraNa hai / / isI prakAra tahA~ kevala vedanA sAmAnya kAraNa nahIM hai, balki 'yaha vedanA amuka mithyAtva va asaMyamakA phala hai' isa prakArake upayoga sahita hI vaha kAraNa hai| de. samyagdarzana/III/I/E [avadhijJAna dvArA jinamahimA Adi dekhate hue bhI apanI vItarAgatAke kAraNa graiveyaka vAsI devoMko vismaya utpanna karAne meM asamartha ve unheM samyaktvakI utpattimeM kAraNa nahIM hote|] de. samyagdarzana |III/2/4 [ mAtra deva Rddhi darzana samyaktvotpattikA kAraNa nahIM hai balki 'ye amuka saMyamake phala haiM athavA bAlatapa Adike kAraNa hama Rddhi hIna nIca deva raha gaye' ityAdi upayoga sahita hI ve kAraNa haiN| 3. kAraNoMkA parasparameM antarbhAva de. samyagdarzana/III/1 [naisargika samyakatvakA bhI inhIM kAraNoM se utpanna samyaktvameM antarbhAva ho jAtA hai| ] de. samyagdarzana/III/3/3 [RSiyoM va tIrthakSetroMke darzanakA jinabimba___ darzanameM antarbhAva ho jAtA hai| ] de. samyagdarzana/III/3/67 [ jinabimbadarzana va jina mahimAdarzanakA eka dUsaremeM antarbhAva ho jAtA hai|] de. samyagdarzana/III/2/018 (dharmopadeza va devaddhise utpanna jAtismaraNakA dharmopadeza va devaddhi meM antarbhAva ho jAtA hai|] 4. kAraNoMmeM paraspara antara dha,6/1,9.6,37/433/5 deviddhidaMsaNaM jAisaraNammi kiNNa pavisa di / Na pavisadi, appaNo aNimAdiriddhIo daTa ThUNa edAo riddhIo jiNapaNNattadhammANuDhANAdo jAdAo tti paDhamasammattapaDibajjaNaM jAissaraNaNimittaM / sohammidAdidevANaM mahiDDhIo daTa ThUNa edAo sammaiMsaNasaMjuttasaMjamaphaleNa jAdAo, ahaM puNa sammattavirahida dabbasaMjamaphaleNa vAhaNAdiNIcadevesu uppaNNo tti NAdUNa paDhamasammattagahaNaM deviddhidasaNaNibadhaNaM / teNa Na donnhmeyttmidi| ki ca jAhassaraNamuppaNNapaDhamasamayappahuDi aMtomuhattakAlabhaMtare ceva hodi / devidbhidaM saNaM puNa kAlaMtare cetra hodi, teNa Na doNhameyattaM / eso attho NeraiyANa jAissaraNaveyaNAbhibhavaNANaM pi kttvyo|-prshn-devddhidrshnkaa jAtismaraNameM samAveza kyoM nahIM hotA ? uttara-1. nahIM hotA, kyoMki, apanI aNimAdika RddhiyoM ko dekhakara jaba (devoMko) ye vicAra utpanna hotA hai ki ye RddhiyA~ jinabhagavAna dvArA upadiSTa dharmake anuSThAnase utpanna huI haiM, taba prathama samyaktvakI prApti jAtismaraNanimittaka hotI hai| kintu jaba saudharmendrAdika devoM kI mahA RddhiyoM ko dekhakara yaha jJAna utpanna hotA hai ki ye RddhiyA~ samyagdazanase saMyukta saMyamake phala se prApta huI haiM, kintu maiM samyaktvase rahita dravyasaMyamake phalase bAhanAdika nIca devoM meM utpanna huA hU~, taba prathamasamyaktvakA grahaNa devaRddhidarzana nimittaka hotA hai| isase ye donoM kAraNa eka nahIM ho sakate / 2. tathA jAtismaraNa utpanna hone ke prathama samayase lagAkara antarmuhUrta kAlake bhItara hI hotA hai / kintu devaddhidarzana, utpanna honeke samayase antarmuhUrta kAlake pazcAta hI hotA hai| isalie bhI una donoM kAraNoM meM ekatva nahIM hai| -3. yahI artha nArakiyoMke jAtismaraNa aura vedanAbhibhavarUpa kAraNoM meM vivekake lie bhI kahanA caahie| de. samyagdarzana/III/3/8/4 [dharmopadezase huA jAtiramaraNa aura devaddhiko dekhakara huA jAti smaraNa ye donoM jAtismaraNa rUpase eka hote hue bhI bhinna-bhinna mAne gaye haiN|] 2. kAraNoMmeM kathaMcit mukhyatA gauNatA va bhedAbheda 1. kAraNoMkI kathaMcit mukhyatA rA.vA/1/3/10/24/6 yadi hi sarvasya kAlo heturiSTaH syAta bAhyAbhyantarakAraNa niyamasya dRSTeSTasya vA virodhaH syAda-yadi sabakA kAla hI kAraNa mAna liyA jAya ( arthAt kevala kAlalabdhise mukti honA mAna liyA jAye) to bAhya aura Abhyantara kAraNa sAmagrIkA hI lopa ho jaayegaa| dha.6/1/6630/4301Naisaggiyamavi paDhamasammattaM tacca? uttaM. taM hi etthetra daTThaba, jAissaraNa-jiNa biMbadasaNe hi viNA uppajjamANaNai. saggiyapaDhamasammattassa asNbhvaado| -tattvArtha sUtroM meM naisargika prathama samyaktvakA bho kathana kiyA gayA hai. usakA bhI pUrvoktakaraNoMse utpanna hue samyaktvameM hI antarbhAva kara lenA cAhie, kyoMki jAtismaraNa aura jinabimbadarzanake binA utpanna honevAlA naisargika prathama samyaktva asambhava hai| jainendra siddhAnta koza
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 364 III samyagdarzanakI utpattike nimitta 3. kAraNoMkA svAmitva va zaMkAe~ 1. cAroM gatiyoMmeM yathAsambhava kAraNa (Sa. khaM/6/1/1,6-/sUtra naM./416-436); (ti. pa./adhi./gA. naM.); ( sa. si./1/7/26/2 ); (rA. vA./2/3/2/105/3) paM. kha/sUtra naM. mArgaNA jinabiMba da. dharmazravaNa jAtismaraNa vedanA Sa. kha./sUtra naM. mArgaNA jinamahimA da. dharmazravaNa jAtismaraNa devaddhi da, 1. | naraka gatiH 1. devagati 6-6 | 1-3 pRthivI. , 37-38 bhavanavAsI " | " ti. pa./2/356-360 ti.pa/3/236-240 vyaMtara ti. pa/2/361 ti.pa/6/101 jyotiSI 10-12 47 pRthi. 2. tithaMca gatiH21-22 paMce. saMjJI. shrml, ti.pa/7/317 saudharma-sahasrAra ti. pa/5/301 ti.pa/8/677-78 36-40 | Anata Adi cAra | " | " | " ti. pa/5/308 [karmabhUmija] 3. manuSyagatiH29-30manu. garbhaja. ____ x | 42 navagreveyaka " | " ti. 5/1/2616 X| " ti.pa/8/676. x (karmabhUmija) 43 / anudiza va anuttara ti. pa/5/2655 (pahile se hI samyagdRSTi hote haiM) ti.pa/8/676. 2. jinabimba darzana samyaktvakA kAraNa kaise dha.6/1,6-6,22/427/1kathaM jiNabiMvadaM saNaM paDhamasammattuppattIe kAraNaM / jiNabiMbadasaNega NivattaNikAcidassa vi micchattAdikammakalAvassa khydNsgaado| -prazna-jinabimbadarzana prathamasamyaktvakI utpattikA kAraNa kisa kAraNase hai ! uttara-jinabimbake darzanase nidhatta aura nikAcita rUpa bhI mithyAtvAdi karmakalApakA kSaya dekhA jAtA hai / (vizeSa-de. pUjA/2/4) / 3. RSiyoM va tIrthakSetroMke darzanoMkA nirdeza kyoM nahIM dha.6/1,6-6,30/430/6 laddhisaMpaNNa risidasaNaM pi paDhamasammalappattIe kAraNaM hodi, tamestha pudha kiNNa bhnnnnde| Na, edassa vi jiNabiMbadaMsaNo aNtbhaavaado| ujjaMta-caMpA-pASANayarAdidaMsaNaM pi edeNa ghettavyaM / kudo| tasthataNa jiNa biMbadasaNa jiNaNibujhagamaNakhaNehi viNA pddhmsmmttghnnaabhaavaa| -prazna-labdhisampanna RSiyoMkA darzana bhI to prathama samyaktva kI utpattikA kAraNa hotA hai, ataeva isa kAraNako yahA~ pRthak rUpase kyoM nahIM kahA ! uttara-nahIM kahA, kyoMki, labdhisampanna RSiyoM ke darzanakA bhI jina bimba darzanameM hI antarbhAna ho jAtA hai|-uurjynt parvata tathA campApura va pAvApura Adike darzanakA bhI jinabimbadarzanake bhItara hI grahaNa kara lenA cAhie, kyoMki, ukta pradezavartI jinabimboM ke darzana tathA jinabhagavAna ke nirvANa gamana ke kathanake binA prathama samyaktvakA grahaNa nahIM ho sktaa| 4. narakameM jAtismaraNa va vedanA sambandhI dha.6/1,6-6, 8/422/2 savve geraiyA vibhaMgaNANeNa ekka-do-tiNNi AdibhavaggaNANi jeNa jANaMti teNa sabvesiM jAIbharattamasthi tti savvaNeraiehi sammAdiTThIhi hodvmidi| Na esa doso, bhavasAmaNNasaraNeNa sammatuppattIe aNabhuvagamAdo / kiM tu dhammabuddhIe puva. bhavamhi kayANuTThANANaM vihavalattadaMsaNassa paDhamasammattappattIe kAraNatamicchijjade, teNa Na pubuttadoso hukkadi tti / Na ca evaM vihA buddhI sabbaNeraiyANaM hodi, tivva micchattIdaeNa audRdaNeraiyANaM jANaMtANaM pi evaM vihauvajogAbhAvAdo, tamhA jAissaraNaM paDhamasammattu - ppattIe kAraNaM |...veynnaannuhvnnN sammattuppattIe kAraNaM Na hodi, sapaNerajhyANaM saahaarnnttaado| jai hoi to sabve NeraDyA sammAiTiNo jainendra siddhAnta koza
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana hoMti / Na cevaM, aNuvalaMbhA / parihAro vuccade--Na veyaNAsAmaNNaM samma supakSIya kAraNaM kiMtu jesimesA deNA evamhAdo miyAdo imAda ajamAdo (bA) upapatti upajogo, jAdo tekhi caitra deNA sammatampatI kAraNaM, mAvarajIvANaM beyaNA, satya evaM vijogAbhAvA / prazna- 1. cU~ ki sabhI nArakI jIva vibhaMgajJAnake dvArA eka, do, yA tIna Adi bhavagrahaNa jAnate haiM (de. naraka ), isalie sabhI jAtismaraNa hotA hai| ataeva sAre nArakIya jIva samyagdRSTi hone cAhie 1 uttara - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, sAmAnya rUpase bhavasmaraNake dvArA samyaka nahIM hotii| kintu dharmabuddhise pUrvabhava kiye gaye anumAnoMkI viphalatA ke darzana se hI prathama samyaktvakI utpattikA kAraNatva iSTa hai, jisase pUrvokta doSa prApta nahIM hotA aura isa prakArako buddhi saba nArakI jIvoM hotI nahIM hai, kyoMki sIma midhyAtvake udayake vazIbhUta nArakI jIvoMke pUrva bhava kA smaraNa hote hue bhI ukta prakArake upayogakA abhAva hai / isa prakAra jAtismaraNa prathama samyaktvakI utpattikA kAraNa hai| praznavedanAkA anubhava samyaktvotpattikA kAraNa nahIM ho sakatA, kyoMki, yaha anubhava to saba nArakiyoMke sAdhAraNa hotA hai / yadi vaha anubhava samyaktvotpattikA kAraNa ho to saba nArakI jIva sampati hoNge| kintu aisA hai nahIM, kyoMki jaisA pAyA nahIM jAtA 1 uttara-pUrvokta zaMkAkA parihAra kahate haiM / vedanA sAmAnya samyaktvopatikA kAraNa nahIM hai, kintu jina jInoMke aisA upayoga hotA hai, ki amuka vedanA amuka mithyAtvake kAraNa yA amuka asaMyamase utpanna huI, unhIM jIvoMkI vedanA samyaktvotpattikA kAraNa hotI hai| anya jIvoMkI vedanA narakoM meM samyaktvotpattikA kAraNa nahIM hotI, kyoMki usameM ukta prakAra ke upayogakA abhAva hotA hai / 5. narakoMmeM dharma zravaNa sambandhI gha. 6/1-1-1/422/1 kaI tekhi dhammasaMbhavadi, tastha risIva gamanAbhAvA / Na sammAiTThidevANaM puvvabhava saMbaMdhI dhammapaduppA vAvadANaM sayalavAdhAvirahiyANaM tattha gamaNadaMsaNAdo | 365 gha. 6/96-6,92/424/5 dhammasapaNAdo pahamasammatassa satya uppI Natthi, devANaM tattha gamanAbhAvA / tattha taNasagmAidvidhammasabaNAdo paDhamasammattassa uppattI kiNNa hodi tti vutte Na hodi, tesiM bhavasaMbaMdheNa puvyaberasaMbaMdhena vA paropparavirudvANaM aNugeyuggAva bhaavaannmsNbhvaado| = prazna- 1. nArakI jIvoMke dharma zravaNa kisa prakAra sambhava hai, kyoMki, vahA~ to RSiyoMke gamanakA abhAva hai ! uttara - nahIM, kyoMki, apane pUrva bhava ke sambandhI jIvoM ke dharma utpanna karAne meM pravRtta aura samasta bAdhAoMse rahita samyagdRSTi devoMkA narakoMmeM gamana dekhA jAtA hai| 2. nocekI cAra pRthiviyoMmeM dharmazrAvaNake dvArA prathama samyakrayakI utpati nahIM hotI, kyoMki yahA~ devoM ke gamanakA abhAva hai| prazna- vahA~ hI vidyamAna samyagdRSTiyoM se dharmazravaNake dvArA prathama samyaktvakI utpatti kyoM nahIM hotI ? uttara- aisA pUchanera uttara dete haiM ki nahIM hotI, kyoMki, bhava sambandhase yA pUrva vaira ke sambandhase paraspara virodhI hue nArakI tath anugRhya anugrAhaka bhAva utpanna honA asambhava hai / 6. manuSyoMmeM jinamahimA darzanake abhAva sambandhI dha. 6/1,6-6,10/430/1 jiNamahimaM daTThUNa vi keI paDhamasammataM paDivajjaMtA asthi teNa caduhi kAraNehi paDhamasammattaM paDivajjati ttivata / Na esa doso, edassa jiNavibadasaNe aMtabhAvAdo | athavA madhusamithyA gayaNagamavirahiyANaM pidevaNikAehi NaMdIsara - jiNavara paDimANaM kIramANamahAmahimAvaloyaNe saMbhavAbhAvA / meruramahimAo vivAdharamicchAdidviyo III samyagdarzanakI utpattike nimitta pecchati tti esa attho Na vattavyao tti keI bhaNati / teNa puvyutto caiva attho ghettabbo / prazna-- jinamahimAko dekhakara bhI kitane hI manuSya prathama samyaktvako prApta karate haiM. isalie (sonakI bajAya ) cAra kAraNoM se manuSya prathama samyavatvako prApta karate haiM, aisA kahanA cAhie ? uttara-1, yaha koI doSa nahIM kyoMki, jinamahimAdarzanakA nimna darzanameM agmana ho jAtA hai| 2. athavA mithyAdRSTi manuSyoMke AkAzameM gamana karanekI zakti na honese unake catuvidha devanikAyoMke dvArA kiye jAnevAle nandIzvaradvIpavartI jinendra pratimAoMke mahAmahotsavakA dekhanA sambhava nahIM hai, isalie unake jinamahimAdarzanarUpa kAraNakA abhAva hai / 3. kintu meruparvatapara kiye jAnevAle jinendra mahotsavako ghara dekhate haiM, isalie uparyukta artha nahIM kahanA cAhie, aisA kitane hI AcArya kahate hai, ataeva pUrvokta artha hI grahaNa karanA yogya hai / 7. devoMmeM jinabimba darzana kyoM nahIM pa06/1,1-6.30/432/10 jivisa paDamasammasarasa kAraNa se etha kiSNa uttaM / Na esa doso; jinamahimAdaMsaNammi tassa aMtambhAbAdo, - jigabibeNa viNA jiNamahimAe aNuvavattI do / sammoyaraNajammA hilemA pariNikkhamaNajinamahimAo jiNi miNA kIramANIo dissaMti ti jimima samasta aminAbhAvI gari vi pAkatira vibhAnirasanasaMbhA apanA evA mahimAsu utpajjamANapaDhamasammattaM Na jiNa vivada saNanimittaM, kiMtu jigamittamiti prazna yahA~ devoMmeM) jina nimnadarzanako prathama samyaktvake kAraNarUpase kyoM nahIM kahA 1 uttara- 1. yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki, jina bimbadarzanakA jinamahimAdarzana meM ho antarbhAva ho jAtA hai, kAraNa jinabimbake binA jinamahimAkI upapatti banatI nahIM hai| prazna-svargAvataraNa, janmAbhiSeka aura pariniSkramaNarUpa jinamahimAe~ jinake binA hI ko gayI dekhI jAtI hai, isalie jinamahimA darzana meM jinanimmadarzanakA avinAbhAvI patA nahIM hai| uttara- aisI AzaMkA nahIM karanI cAhie kyoMki svargAvataraNa, jaggAbhiSeka aura pariniSkramaNa rUpa jinamahimAoM meM bhI bhAvI jinabimbakA darzana pAyA jAtA hai / 2. athavA ina mahimAoM meM utpanna honevAlA prathama samyaktva jinabimbadarzananimita nahIM hai, kintu jinaguNa aNa nimizaka hai| 8. AnatAdimeM devaRddhi darzana kyoM nahIM gha. 6/16 - 6.40/435/1 deviddhidaMsaNeNaM cattAri kAraNaNi kiNNa tAtyi mahiddhisaM jutuba rimadevANamAgamAbhASA satyadvidadevAnaM mahiddhidaM paramasamma yI vibhitaM bhUyo sa tatya vinyAbhAvA sukkalessAe mahidbhisame se kisAbhAvAdo vaa| soUNa jaM jAisaraNaM, deviddhi daTThUNa jaM ca jAissaraNaM, vANi do dinasamma suppattI jimi hoti to mi samma jAissaraNa nimitta midi eNa ghedhyadi vaiviviNaNAjAissaraNanimittattAdo kiMtu savaNa devadvidaMsaNapamittanidhi ghettavtraM / = prazna- yahA~para ( AnatAdi cAra svagameM) devaRddhidarzana sahita cAra kAraNa kyoM nahIM kahe ? uttara-1, Anata Adi cAra kalpoM meM maharSi se saMyukta Upara ke devoMke Agamana nahIM hotA, isalie yahA~ mahadvidarzanapara rUpa prathama samyasyakI utpattikA kAraNa nahIM pAyA jAtA / 2 aura unhIM kalpoM meM sthita devoMke maharddhikA darzana prathama samyaktvakI utpattikA nimitta ho nahIM sakatA, kyoMki usI Rddhiko bAra-bAra dekhanese vismaya nahIM hotA / 3. athavA ukta kamponeM zuklezyA sadbhAva ke kAraNa maharddhike darzana unheM koI jainendra siddhAnta koza -
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana IV upazamAdi samyagdarzana zraddhAnAnAM kathaM samAnateti cedbhavatu vizeSaNAnAM bhedo na vizeSyasya yathArthazraddhAnasya / prazna-samyaktvameM rahane vAlA vaha sAmAnya kyA vastu hai (jisase ki ina bhedoMse pRthak eka sAmAnya samyagdRSTi saMjJaka bheda grahaNa kara liyA gayA:) uttara-tInoM hI samyagdarzanoM meM jo sAdhAraNa dharma hai, vaha sAmAnya zabdase yahA~para vivakSita hai| prazna-kSAyika, kSAyopazamika aura aupazamika samyagdarzanoMke paraspara bhinna bhinna honepara sadRzatA kyA vastu ho sakatI hai| uttara-nahIM, kyoMki una tInoM samyagdarzanoMmeM yathArtha zraddhAnake prati samAnatA pAyI jAtI hai| prazna-kSaya, kSayopazama aura upazama vizeSaNase yukta yathArtha zraddhAnoM meM samAnatA kaise ho sakatI hai ! uttara-vizeSaNoMmeM bheda bhale hI rahA Ave, parantu isase yathArtha zraddhAnarUpa vizeSyameM bheda nahIM par3atA hai| 2. prathamopazama samyaktva nirdeza saMklezabhAva utpanna nahIM hote| 4. dharmopadeza suna kara jo jAtismaraNa hotA hai aura devaddhiko dekha kara jo jAtismaraNa hotA hai. ye donoM hI jAtismaraNa yadyapi prathama samyaktvako utpattike nimitta hote haiM, tathApi unase utpanna samyaktva vahA~ (Anata AdimeM) jAti smaraNa nimittaka nahIM mAnA gayA hai, kyoMki yahA~ devaddhike darzana va dharmopadezake zravaNake pazcAta hI utpanna hue jAtismaraNakA nimitta prApta huA hai / ataeva yahA~ dharmopadeza zravaNa aura devaddhi darzanako hI nimitta mAnanA caahie| 9. navaveyakoMmeM jinamahimA va devarddhi darzana kyoM nahIM gha.61,6-6,42/436/3 etya mahiddhidasaNaM Natthi, uvarimadevANamAgamAbhAvA / jiNamahimadaMsaNaM piNasthi, gaMdIsarAdimahimANaM tesimaagmnnaabhaavaa| ohiNANeNa tasthaDhiyA ceva jiNamahimAo pecchati tti jiNama himAdasaNaM vi tesiM sammattuppattIe Nimittamidi kiNNa uccde| Na tesi bIyarAyANaM jiNamahimAdasaNeNa vibhayAbhAvA |prshn-nvgaiveykoN meM mahaddhidarzana nahIM hai, kyoMki yahA~ uuprke| devoMke AgamanakA abhAva hai| yahA~ jinamahimAdarzana bhI nahIM hai, kyoMki praiveyakavimAnavAsI deva nandIzvara Adike mahotsava dekhane nahIM aate| prazna-4 veyaka deva apane vimAnoM meM rahate hue hI avadhijJAnase jinamahimAoM ko dekhate to haiM, ataeva jinamahimAkA darzana bhI unake samyaktvakI utpattimeM nimitta hotA hai aisA kyoM nahIM kahA 1 uttara-nahIM, kyoMki, aveyaka vimAnavAsI deva vItarAga hote haiM ataeva jinamahimAke darzanase unheM vismaya utpanna nahIM hotaa| 10. navaveyakameM dharmazravaNa kyoM nahIM dha.6/1,6-6,42/4366 kadhaM tesi dhmmsunnnnsNbhvo| Na, te si aNNoNNasavalAve saMte ahamidattassa virohaabhaavaa| - prazna-prabeyaka vimAnavAsI devoMke dharma zravaNa kisa prakAra sambhava hotA hai| uttaranahIM, kyoMki unameM paraspara saMlApa honepara ahamindratvase virodha nahIM hotaa| IV upazamAdi samyagdarzana 1. upazamAdi samyagdarzana sAmAnya 1. samyaktva mArgaNAke upazamAdi bheda pa. ravaM./1/1,1/sUtra 144/165 sammattANuvAdeNa asthi sammAiTThI khaya sammAzTThI vedagasammAiTThI ubasamasammAiTThI sAsaNasammAiTThI sammAmicchAiTThI micchAiTThI cedi / 144 samyaktva mArgaNAke aNuvAdase sAmAnyakI apekSA samyagdRSTi sAmAnya aura vizeSakI apekSA kSAyikasamyagdRSTi, vedakasamyagdRSTi, upazamasamyagdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi samyagamithyAdRSTi aura mithyAdRSTi jIva hote haiM / 144| (dra.saM/TI./13/40/1/); (go.jii./jii.pr./704/1142/1)| zA./6/7 kSINaprazAnta mizrAsu mohaprakRtiSu kramAt / tava syAdatavyasyAdisAmagra yA pusau sadarzanaM tridhA -darzanamohakI tIna prakRtiyoM ke kSaya upazama aura kSayopazamarUpa honese kramazaH tIna prakArakA samyaktva hai-kSAyika, aupazAmika va kSAyopazamika / 2. tInoM samyaktvoM meM kathaMcit ekatva dha.1/1.1.145/366/8 kiM tatsamyaktvagatasAmAnyamiti ceva triSvapi samyagdarzaneSu yaH sAdhAraNoM'zastatsAmAnyam / kSAyikakSAyopazamikopazamikeSu parasparato bhinneSu kiM sAdRzyamiti cenna, tatra yathArtha - zraddhAnaM prati sAmyopalambhAt / kSayakSayopazamaviziSTAnAM yathArtha 1. upazama samyaktva sAmAnyakA lakSaNa pa.sa/prA./2/165-166 deve aNaNNabhAvo visayavirAgo ya taccasahahaNaM / diTThIsu asammoho sammattamaNUNaya jaanne|16| daMsaNamohassudae uvasaMte saccabhAvasahahaNaM / uvasamasammattamiNaM pasaNNakalusaM jahA toyaM 1166 / -upazama samyaktvake honepara jIvake satyArtha devameM ananya bhaktibhAva, viSayoMse virAga, tattvoMkA zradhAna aura vividha mithyAdRSTiyoM ( matoM) meM asammoha pragaTa hotA hai| ise kSAyika samyaktva se kucha bhI kama nahIM jAnanA caahie|16| jisa prakAra paMkAdi janita kAluSyake prazAnta honepara jala nirmala ho jAtA hai, usI prakAra darzana mohake udayake upazAnta honepara jo satyArtha zradadhAna utpanna hotA hai, use upazama samyagdarzana kahate haiM / 166 / gha.1/1.1.144/gA. 216/366 daMsaNamohavasamado uppajjai jaM payastha sadahaNaM / usa masammatamiNa pasaNNamalapaMkatoyasamaM / -darzanamohanIyake upazamase, kIcar3ake nIce baiTha jAnese nirmala jalake samAna, padArthoMkA jo nirmala zradhAna hotA hai, vaha upazama samyagdarzana hai / 216 // (go.jI./mU /650/1066) sa. si./2/3/152/4 AsAM saptAnI prakRtInAmuvazamAdaupaza mika smyktvm| -(anantAnubandhI cAra aura darzanamohakI tIna) ina sAta prakRtiyoM ke upazamase aupazamika samyavatva hotA hai / (raa.vaa./2/3/1/104/17)| dha.1/1,1.12/171/5 edAsi sattavha payaDINamuvasameNa uvasamasammAiTThI hoi |...eriso ceya / pUrvokta darzanamohakI sAta prakRtiyoM ke upazamase upazama samyagdRSTi hotA hai| yaha bhIkSAyika jaisA hI nirmala va sandeha rahita hotA hai| 2. upazama samyaktvakA svAmitva pa, kha./1/1,1/sU.147/368 uvasamasammAiTThI asaMjadasammAiTi.ThappahuDi jAva uvsNtksaayviiyraaychmsthaatti| -upazama samyagdRSTi jIva asaMyata samyagdRSTi guNasthAnase lekara upazAntakaSAya vItarAga chadmastha guNasthAna taka hote haiM / ( vizeSa de. yaha vaha mArgaNA tathA 'st')| 3. upazama samyakravake 2 bheda va prathamopazamakA lakSaNa go.ka./jI.pra./550/742/3 tatrAdya prathamadvitIyabhedAda dedhaa| - unameM se AdikA arthAta upazama samyaktva do prakArakA hai--prathama va dvitiiy| la.sA./bhASA/2/41/18 mithyAdRSTi guNasthAnateM chuTi upazama samyavatva hoi tAkA nAma (prathama) upazama samyaktva hai| (vizeSa de. samyagdarzana/IV/2/4/2) jainendra siddhAnta koza
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 4. prathamopazamakA pratiSThApaka 1. gati va jIva samAsoMkI apekSA Sa. naM. 6/1. 6-8 / sUtra / 238 uvasAto kamhi uvasAmedi, cadusu vigadIsu upasAdidigI usame paMcidie unasAmeo paMca upasameTiyo ehadiyavigativiyedavidiSasa usAta saNNI vasAmedi, No asannISu / sanNIsu uvasAmeto ganbhovarkatie uvasAmedi, No sammucchi mesu / ganbhovakkaitira uvasAmeMto pajjattae uvasAmedi, No apajjattae / pajjatta esu vasA to saMkhejjavassA uggesu vi uvasAmedi, asaMkhejjabasAune bi 367 1 ...6/1.16/1-23 / 498-431 perahavA pajjatara uppAdeti No appajjanttarasu 11-31 evaM jAva sattasu puDhatrIsu NeraDyA |5| tirivakha... paMcidie rANI.. gambhImaka lie su... paNa upadekhi 12-18 evaM jAna sammadIvasamudra su // 20 // manussA... gandhoSakaM lie... panatara uppAdeti // 23-23 // evaM jAya aDDAijjIvasamuha 28 devApajjattesu uppAdeti / evaM jAva uvarimavajjavimANavAsiyadevAti / 31-351 -1. darzanamohanIya karmako upazamAtA huA yaha jIva kahA~ upazamAtA hai ! cAroM hI gatiyoM meM upazamAtA hai| cAroM hI gatiyoM meM paMcendriyoM meM upazamAtA hai. ekendriyandriyoMmeM nhiiN| paMcendriyoMmeM upazamAtA huA saMjJiyoMmeM upazamAtA hai, asaziyoM meM nahIM saMkSiyoMmeM upazamAtA huA garbhIpAkoM meM upamAtA hai sampUyoMmeM nahIM, garmIpa krAntikoM ne upazamAtA huA yaThakoMmeM upazamAtA hai atakoM meM nhiiN| paryApta ko upazamAtA huA saMkhyAtavarSakI AyuvAle jIvoM meM bhI upazamAtA hai aura asaMkhyAta varSakI AyuvAle jIvoMne bhI upazamAtA hai / / 2. (vizeSa rUpase vyAkhyAna karanepara ) naraka gati meM sAtoM hI pRthiviyoMmeM paryAptaka hI upazamAtA hai / 1-51 tiyaMcagati meM sarva hI dvIpa samudroM meM se paJcendriya saMjJI garbhaja paryA hI upamAte haiM / 13- 201 manuSyagatimeM ar3AI dvIpa samudroMne gaNapati hI upamAte hai 23-25 devagati bhavanavAsiyoM se lekara uparima praveyaka paryaMta paryaTakahI upamA 31-332 [ inase viparIta arthAta apayaza AdimeM nahIM upazamAtA hai| (rA.vA./2/3/2/105/1) dha-1/1.6-8.4/206/- tasya vi asaNgINa hodi te visi ThaNANAsIdo sado so rANI cena bhI ve achI nahIM hote, kyoMki, asaMhI jIvoMmeM vijJAnakI utpatti nahIM hotI hai| . ka. pA. sutta/10/gA. 65-66 / 630 daMsaNamohassuvasAmago du ca vi gadI moba paMcidiyo ya saNNI niyamA so hoI pajyo 65 samyagitya-bhavaNe vIsa gRha jodisi nimANe abhiyogya abhijagga uvasAmo hoi boddhavyo 66 - 1. darzanamohanIya karma kA upazama karanevAlA jIva cAroM hI gatiyoMmeM jAnanA caahie| vaha jIva niyamase paMcendriya saMjJI aura paryAptaka hotA hai | 65 (paM. saM/prA./1/204), (4.6 / 9.6-26 / gA.2 / 236) (aura bhI de, upazIrSaka naM. 2) 2. ka zreNIbaddha Adi sarva narako meM, sarva prakAra ke bhavanavAsI devoM meM, ( tiyaMcoMkI apekSA ) sarva dvIpasamudroMmeM, (aura manuSyoM kI apekSA ar3hAI dvIpa samudroM meM ), sarva vyantara devoMmeM, samasta jyotiSa devo sodharma se lekara sarva abhiyogya arthAta vAhanAdi rUpa nIca devoMmeM, unase bhinna kivivaSa Adi anuttama tathA pAriSada Adi uttama devadanamohanIya karmakA upazama hotA hai 1841 (dha. 6 / 11-06 / gA 3 / 221) maNeSa vizA paMcendriyoM meM manake vinA IV upazamAdi samyagdarzana 2. guNasthAnako apakSA Sa. khaM. 6/1,6-8 / sUtra 4/206 so puNa paMcidio saNNImicchAiTThI pajjata samvatrisuddho |4| ./1/1-1-3 naM. / 418- perAmA tirikkha micchAiTThI... | 13 | maNussA micchAiTThI... 123 // devA micchAhaTThI paDhamasammattamuppAdeti / 311 -1, vaha prathamopazama samyaktva prApta karanevAlA jIva pacendriya saMjJI, midhyAdRSTi paryApta baura sarva vizuddha hotA hai |4| (rA.vA./2/3/2/905/26) (lasA./mU./2/ 49) (go..../250 / 442 / 1 meM umRta gAthA) 2. nArakI, tiryazca manuSya va deva ye cAroM hI midhyAdRSTi prathama samyaktvako utpanna karate haiM / 1-31 - gha. 6/1.1-5/205/1 sAsamasammAhaTTI sammAmicyAiTI vedaga sammATThI vA paDhanasamma paDivajjadi desi tena pAena pariNamanasIe abhAvAdI upasamaseTi mAnavedasammAni uvasamasammattaM paDivajrjjatA asthi, kiMtu Na tassa paDhamasammattavavaeso kuro sammantA tasyasIe sado teNa micchA caiva hodayaM / sAsAdanasamma samyagmithyAdRSTi athavA vedakasamyagdRSTi jova prathamopazama samyaktvako nahIM prApta hotA hai, kyoMki, ina jIvoMke usa prathamopazama samyaktvasvarUpa paryAyake dvArA pariNamana honekI zaktikA abhAva hai| upazama zreNI para car3hanevAle vedakasamyagdRSTi jIva yadyapi upazama sammako prApta karanevAle hote haiM, kintu usa samyaktvakA 'prathamopazama samyaktva ' yaha nAma nahIM hai, kyoMki usa upazama zreNIvAleke upazama samyaktvakI utpatti samyaktva se hotI hai| isalie prathamopazama samyaktvako prApta karanevAlA jIva midhyAdRSTi hI honA cAhie / 2. upayoga, yoga va vizuddhi AdikI apekSA de, upazIrSaka naM. 2 - ( vaha sarva vizuddha honA cAhie ) / ka. pA. sutta/ 10 / gA / 18/632 sAgAre paTThavago majjhimo ya bhajiyabo / loge aNNavaraha va jayago teu tessAe || sAdhAropayoga vartamAna jIva hI darzanamohanIya karma ke upazamanakA prasthApaka hotA hai kintu niSThApaka aura madhyasthAnavartI jIva bhajitavya hai| tInoM yogoM meM se kisI eka yogameM vartamAna aura tejolezyAke jaghanya aMzako prApta jIva darzanamohakA upazamana karatA hai / 68 (6.6/1.68.6 / gA. 5 / 236) : (la. sA / mU/ 101 / 138) rA.vA./1/1/12/280/25 gRhItumArabhamANaH zubha pariNAmAbhimukhaH antarmuhurtamaguNavRdhA garjamAna vizuddhiH anyatamena manoyogena... anyatamena vAgyogena...anyatamena kAyayogena vA samAviSTaH hIyamAnAnyatamakapAyaH sAkAropayogaH, lezavirahitaH / - prathama samyaktvako prArambha karanevAlA jIva zubhaparipAma abhimukha hotA hai, antarmuhUrta meM anantaguNa vRddhi dvArA vardhamAna vizuddhi vAlA hotA hai| tInoM yogoMke sarva uttara bhedonase ) anyatama manoyogavAlA yA anyatama vacanayogavAlA yA anyatama kAyayogavAlA hotA hai / hInamAna anyatama kaSAyavAlA hotA hai / sAkAropayogI hotA hai| tInoM vedoM meM se anyatama vedavAlA hotA hai aura saksese rahita hotA hai (.8/1.18,4/200/4) dha. 6/9.1-5/2006 ajado madirAgAhata / tattha agAgAruvajogI pari tassamaye patI abhAvAdI za lessANamaNNadara sessI kiMtu hIyamAna azuddha mA lesso - ( vaha prathamoparAma samyakrama ke abhimukha jIva) asaMyata hotA hai, nati va tajJAna rUpa sAkAropayogI hotA hai. anAkAropayogI nahIM hotA, kyoMki, anAkAra upayogako bAhya arthako jainendra siddhAnta koza
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana 368 IV upazamAdi samyagdarzana pravRttikA abhAva hai| kRSNAdi chahoM lezyAoM se kisI eka lezyA vAlA ho, kintu yadi azubha lezyA vAlA ho to hIyamAna honA cAhie, aura yadi zubha lezyA ho to vardhamAna honA caahie| dha.6/1,6-8,4/214/5 'sabavisuddho' tti edassa padassa attho uccde| taM jadhA-ettha paDhamasammattaM paDivajjaMtassa adhApavattakaraNa-apuTavakaraNa-aNiyaTTIkaraNabhedeNa tivihAo visohIo hoti| -aba sUtrokta sarva vizuddha' ( de. isI zIrSakameM) isa padakA artha kahate haiN| vaha isa prakAra hai-yahA~para prathamopazama samyaktvako prApta honevAle jIvake adhaHpravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake bhedase tIna prakArakI vizuddhiyA~ hotI haiN| go.jI./pU./652/1100 cadugadibhavo saNNI pajjatto ya saagaaro| - jAgAro saklesso saladdhigo smmmuvgmii| -cAroM meM se kisI bhI gativAlA, bhavya, sainI, paryApta sAkAropayogI, jAgRta, zubhalezyA vAlA, tathA karaNa labdhirUpa pariNamA jIva yathAsambhava samyaktvako prApta hotA hai| la.sA./jI.pra./2/11/12 vizuddha ityanena zubhalezyatvaM saMgRhItaM udayaprastAve styAnagRdyAditrayodayAbhAvasya vakSyamANatvAt jAgaratvamapyuktameva / -gAthAmeM prayukta 'vizuddha' isa zabda se zubha lezyAkA grahaNa ho jAtA hai aura styAnagRddhi Adi tInoM prakRtiyoMke udayakA abhAva Age kahA jAyegA (de, udaya/6), isalie jAgRtapanA bhI kaha hI diyA gyaa| dRSTi paryAptakoM meM samyaktva utpanna karanevAle antarmuharsa se lagAkara apane yogya antarmuhUrta ke pazcAt utpanna karate haiM, usase nIce nhiiN| isa prakAra sAtoM pRthiviyoMmeM jAnanA cAhie / 1-1 // tiryacamithyAdRSTi paryAptakoM meM samyaktva utpanna karanevAle jIva divasapRthavatvase lagAkara uparima kAlameM utpanna karate haiM, nIceke kAla meM nhiiN| isa prakAra sarva dvIpasamudroMmeM jAnanA cAhie / 13-30 / manuSya mithyASTi paryAptakoMmeM samyaktva utpanna karanevAle jIva ATha varSa se lekara Upara kisI samaya bhI utpanna karate haiM, usase nIceke kAla meM nhiiN| isa prakAra aDhAI dvIpasamudroM meM jAnanA cAhie / 23-281 deva mithyAdRSTi paryAptakoM meM prathama samyaktva utpanna karanevAle jIva antarmuhUrta ka.lase lekara Upara utpanna karate haiM, usase nIceke kAla meM nhiiN| isa prakAra bhavanavAsIse lekara uparima uparima | veyaka bimAnavAsI devoMtaka jAnanA cAhie / 31-3 // (rA. vA./2/3/1/105/2,6,8,12) gha. 13/5.4,31/119/10 chahi pajjattIhi pajjattayadammi ekko, vissamaNe vidiyo, visohiAbUraNe tadiyo muhutto / kimaTThamede avaNijjate / Na, edesu smmttgghnnaabhaavaado| - chaha paryAptiyoMse prApta honekA prathama antarmuhUrta hai, vizrAma karanekA dUsarA antarmuhUrta hai aura vizuddhiko pUrA karanekA tIsarA antarmuhUrta hai| prazna-ye apanI-apanI utkRSTa sthitiyoM meMse kyoM ghaTAye jAte hai ! uttaranahIM, kyoMki, (janma honeke pazcAt ) ina antarmuhUtoMke bhItara samyaktva kA grahaNa nahIM hotA hai / ( arthAt ye tIna antarmuhUrta bIta * jAneke pazcAta cauthe antamahUrta meM hI samyaktvakA grahaNa sambhava hai, usase pahale nhiiN| para ye cAroM antarmuharta milakara bhI eka antarmuhUrta ke kAlako ullaMghana nahIM kara pAte / aise antarmuhUrta dvArA nArakI va deva prathama samyaktvako grahaNa karate haiN|) 4. koMke sthiti bandha va sthiti sattvakI apekSA Sa. vaM.6/1,6-8 sUtra 3.5/203,222 edesi ceva savvakammANaM jAve aMtokoDAkoDiTThidi baMdhadi tAve paDhamasammatta labhadi / 3 / edesi cera sabakammANa jAdhe aMtokoDAkoDiiida Thavedi saMkhejjehi sAgarovamasahassehi UNi tAdhe pddhmsmmttmuppaadedi|| -ina hI sarva karmoMkI arthAt AThoM karmoMkI jama antaHkoDAkor3I sthitiko bA~dhatA hai, taba yaha jIva prathamopazama samyaktvako prApta karatA hai / 3 / jisa samaya ina hI sarva karmokI saMkhyAta haz2Ara sAgaropamose hIna antaHkor3Akor3I sAgaropamapramANa sthitiko sthApita karatA hai usa samaya yaha jIva prathama samyaktvako utpanna karatA hai / / (la.sA /mU/6/47) la. sA./mU./8/46 jeThThavarahidibaMdhe jevarahiditiyANa satte ya / Na ya paDiva jidi paDhanuva samasamma miccha jIvoha 181 saMjJI paMcendriya paryAptakoM meM sambhava aise uskRSTa sthiti bandha aura utkRSTa sthiti anubhAga va pradeza sattva-tathA vizuddha kSapaka zreNI vAleke sambhava aise jaghanya sthiti bandha aura jaghanya sthiti, anubhAva va pradeza sattva, inake hote hue jIva prathamopazama samyaktvako prApta nahIM krtaa| noTa-[samyaktva va samyagmithyAtva prakRtiyoM ke sthiti sattva sambandhI vizeSatA (de, samyagdarzana/IV/2/6 ] 6. anAdi va sAdi mithyAdRSTimeM samyaktva prApti sambandhI kucha vizeSatA ka. pA.su./10/gA, 104/435 sammattapaDhamalaMbho savyovasameNa taha viyaTTeNa / bhajiyavvo ya abhivarakhaM savvovasameNa deseNa / 104 / - jo sarva prathama samyaktvako prApta karatA hai, arthAta anAdi mithyASTi jIva, usake samyaktvakA sarvaprathama lAbha sarvopazamanAse hotA hai / isI prakAra viprakRSTa jIvake, [arthAta jisane pahale kabhI samyaktvako prApta kiyA thA kintu pazcAna mithyAtvako prApta hokara aura vahA~ samyakravaprakRti evaM samyaktvamithyAtvakarmakI udvelanA kara bahutakAla taka mithyAtva sahita paribhramaNa kara punaH samyavatvako prApta kiyA hai, arthAva anAdi tulya sAdi mithyAdRSTike ( de. Age IV/4/5/3) prathamopazama samyavatvakA lAbha bhI sarvopazamase hotA hai| kintu jo jIva samyaktvame girakara jaldI hI punaH punaH samyaktvako grahaNa karatA hai, arthAta sAdi mithyASTi jIva sarvopazama aura dezopazamase bhajanIya hai / (tInoM prakRtiyoM ke udayAbhAvako sarvopazama kahate haiN| tathA samyaktvaprakRti sambandhI dezaghAtIke udayako dezopazamanA kahate haiN|) (paM.saM./pra./1/171 ): (dha.6/1,6-86/gA,11/241); (rA.vA./1/1/13/588/23); (go. ka /jI. pra./550/742/12) dha.1,6,38/33/10 tasesu acchi dUNa jeNa sammatta-sammAmicchattANi uThave lidANi so sAgarovama puttaNa sammatsasammAmicchattahidisaMtakammeNa usamasammattaM paDivajja di edamhAdo uvarimAsu dvidIsu jadi sammattaM gehadi, to NiccharaNa vedagasammattameva geNhadi / adha eI diesu jeNa sammattasammAmicchatvANi uvvelidANi, so palidobamassa asaMkheja dibhAgeNuNa sAgarovamamette samatta-sammAmicchattANa ThidisaMtakamme sese tase suvavajjiya uvasamasammattaM paDivajadi / edAhi dvidIhi UNasesa kammaTThidiuvvelaNakAlo jeNa palidovamassa asaMkhe. jadibhAgo teNa sAsaNegajIvajahaNaMtara pi palidovamassa asaMkheja 5. janmake pazcAt prApti yogya sarvalaghu kAla Sa. khaM/1,6-9/sUtra naM/411-431 jerajhyA micchAiTThI/.../1/ pajja ttaesu uppAdeMtA aMtomuhattappahuDi jAva tatpAoggaMtomuhattaM ubarimupAdeMti, No heTThA / 4 / evaM jAva sattasu puDhavI NeraiyA / / tiriktmicchaaitttthii...|13| pajjattaesa uppAdeMtA divasapudhattappahuDi jAvamuvarimuppA-ti No heTThAdo 16 // evaM jAna sabadIvasamuha su // 20 // maNussA micchaaditttthii...|23| pajjattaesu uppAdeMtA aTThavArappahuDi. jAva uvarimuppA-ti, No heTThAdo / 27 / evaM jAva aDDhAijjadIvasamuddesu // 28 // devA micchAiTThI...1312 pajjattaesu upAetA aMtomuhattappahuDi jAva upari uppAeMti, No hedo / 34 / evaM jAva uvarima uvarimagevajjabimANavAsiyadevA tti / 35 // nArakI mithyA jainendra siddhAnta koza
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana dibhAgamettaM hodi / - 1. sajIvoMmeM rahakara jisane samyaktva aura sambamiyAla ina do prakRtiyoMkA udvelana kiyA hai, vaha jIna samyaktva aura samyagmithyAtvakI sthiti sattvasvarUpa sAgaropama pRthaktvake pazcAt upazama samyaktvako prApta hotA hai| yadi isase UparakI sthiti rahane para samyaktvako grahaNa karatA hai, to nizcayase vedaka samyaktvako hI prApta hotA hai / 2. aura ekendriyoM meM jAkarake jisane samyamatva aura samyagmidhyAtmako udvelanA kI hai, vaha patyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase kama sAgaropamakAlamAtra samyaktva aura samyagmithyAtvakA sthitisaeva avazeSa rahanepara prasa jIvoMneM utpanna ha kara upazamasamyaktvako prApta hotA hai ina sthitiyoMse kama zeSa karmasthiti, udvelanakAla pR ki patyopayake asaMkhyAtane bhAga hai (de. saMkramaNa ) isalie sAsAdana guNasthAnakA eka jIva sambandhI jaghanya antara bhI ( prathamopazamakI bhA~ti ) patyopamake asaMkhyAta bhAgamAtra hI hotA hai| vizeSa antara/2/6) . mo . / . /615/820 udadhitaM tu tase patA saMgameyarale jAva ya sammaM missa vedagajoggo va ubasamarassatado / - = samyaktvamohanIya aura mizramohanIya, inakI pUrvamaddha sattArUpa sthiti isake to sAgaropama pramANa avazeSa rahanepara aura ekendriyoM ke palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga hIna eka sAgaropama pramANa avazeSa rahane para, tAvatkAla vedaka yogya kAla mAnA gayA hai| aura usase bhI hIna sthitisattva ho jAnepara upazama yogya kAla mAnA gayA hai / 369 gau ka./jI. pra./550/042 / 12 sAdidi samyamizraprakRti svastadA kRtIH sadasayastadA so'pyanAdirapi niSyANAnuna.. prazastopazama vidhAnena yugapadevopazamyAntarmuhUrta kA prathamopazamasamyaktvaM svIkurvan / sAdi mithyAdRSTike yadi samyaktvamohanIya aura mizramohanIya, ina do prakRtiyoMkA satya ho to usake sAta prakRtiyoM hai aura yadi ina donoMkA satva nahIM hai arthAta inakI udvelanA kara dI hai to usake darzanamohako pA~ca prakRtiyA~ hai aisA jIva bhI anAdi midhyAdRSTi ho hai| yaha bhI mithyAtva aura anantAnubandhI catuSka ina pA~ca prakRtiyoMko prazasta upazama yA sarvopazama vidhAna ke dvArA yugapat upazamAkara, antarmuhUrta kAlaparyanta upazama samyako aMgIkAra karatA hai (vizeSa deM antara /2/ 7. prathamopazama se cyuti sambandhI niyama ka. pA. suta/10/gA. naM/632 micchattavedaNIyaM kammaM uvasAmagassa boddhavaM / unase AsA roga para ho |1| sammedavirosei una saMtA hoMti tigNi kasA ekkanhiya aNubhAne piyamA sabbe dvidivisesA // 100 // to muhutsamada sabbovasame ho usaMto tatto paramudayo khalu tiNNekkadarassa kammassa / 103 | sammattapaDhamalaM bhassa padopadI micda saMbhassa aNDhamassa bhajiyo pacchido hodi 1105 // upazAmaka ke midhyAtva vedanIyakarmakA udaya jAnanA caahie| kintu upazAnta avasthAke vinAza honepara tadanantara usakA udaya bhaya hai / 6 ( pa 6/1.6-8,6/gA, 6/ 240) / 2 darzanamohanIyake midhyAtva samyagmidhyAstra aura sabhya 1 bhA0 4-47 prakRti ye tInoM karmAza, darzanamohako upazAnta avasthAmeM sarvasthitivizeSoMke sAtha upazAnta rahate haiM, arthAta usa samaya tInoM prakRtiyoMmeM se kisI ekakI bhI kisI sthitikA udaya nahIM rahatA hai tathA eka hI anubhAgoM una tInoM karmAzoMke sabhI sthiti vizeSa niyama apasthita rahate haiM / 1001 (dha. 2/1.1-1 / gA. 7/240 ) / 3. upazamasamyagdRSTi jInake darzanamohanIya karma antarmuhUrta kAla taka sarvopazama se upazAnta rahatA hai| isake pazcAt niyamase usake mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti, ina tIna karmoM meM se kisI eka karmakA udaya ho jAtA hai | 101 (4. 6/9.3-8.1/ gA. IV upazamAdi samyagdarzana 6/240) (sa. sA. / . / 102 / 136) 4. samyakI prathama vAra prApti ke anantara aura pazcAt mithyAtvakA udaya hotA hai / kintu aprathama bAra samyaktvakI prAptike pazcAt vaha bhavitavya hai / 105 | (paM. saM. / prA./1/972) ( . 6/9.6-8.6/gA. 12 / 242) (ana gha / 2/9/120 parata eka zloka ) 8. girakara kisa guNasthAna meM jAye dha. 1 / 1.1.12/171 / 8 eriso ceva uvasamasammAiTThI, kiMtu pariNAmapaccaeNa micchattaM gacchaha, sAsaNaguNaM vi parivajjai, sammAmiccha padasamma pi samiliya upazama samyagaSTi yadyapi kSAyika nirmata hotA hai, parantu pariNAmoM ke nimita se upazama samyaktvako chor3akara mithyAtvako jAtA hai, kabhI sAsAdana guNasthAnako bhI prApta karatA hai, kabhI samyaga sthAnako bhI pahu~ca jAtA hai aura kabhI vez samyaktva se mela kara letA hai| go. jI / jI. pra. 704/1941/15 se apramattasya binA jaya eva tatsa yAntarmuhurte jaghanyena ekasamaye utkRSTena pAsimAvaziSTe anantAya ro'pi yadi bhavyatAguNavizeSeNa samyaktva virAdhakA na syuH tadA sarakAne saMpUrNe jAte samaya prakRtye damyAmazra khuda samyagmidhyAyaH mA midhyAtyodaye mithyAdRzyo bhavanti / pa [ prathamozama samyaktva 4-7 takake cAra guNasthAnoM meM honA sambhava hai ( de, sat ) ] tahA~ apramattake binA tIna guNasthAnavartI jIva usa prathamoma ke antarmuhUrta mAtra kAlameM se jaghanya eka samaya aura utkRSTa vahI zeSa raha jAnepara anantAnumandhI catuSkameM se kisI ekake udayase sAsAdana hote haiM / athavA ve cAroM hI guNasthAnavartI yadi bhavyatAguNakI vizeSatAse samyaktvakI virAdhanA nahIM karate haiM, to samyaktva prakRti ke udayase vedaka samyagdRSTi ho jAte haiM / athavA mizra prakRtike udayase samyagmidhyAdRSTi yA midhyAtvake udayase midhyAdRSTi ho jAte hai| (aura bhI the samyagdarzana / IV/4/5/3) / 9. paMca labdhi pUrvaka hotA hai gha. 6/9.1 8.2/204/2 tikaramacarimasamae sammampatIdo dena khaovasamaladdhI visohiladdhI desaNaladdhI pAoggaladbadhI tti cattAri ladhIo paruvido / tInoM karaNoMke antima samayameM samyaktvakI upalabdhi hotI hai| isa sabake dvArA kSayopazama sandhi vizuddiSa labdhi, dezanA sandhi aura prAyogya labdhi ye cAroM labdhiyA~ prarUpaNa kI gayI aura bhI de /2/2 tathA upazama / 2 / 2) (rA. sA./ 42416) 10. prArambha kiye pazcAt avazya prApta karatA hai ka. pA./10/60/619 uvasAmagoca sajyo jivAdhAdo tahA mirAsAo || darzanamohakA upazamana karanevAlA jIva upadrava va upasarga Anepara bhI usakA upazama kiye binA nahIM rahatA / (dha. 6/ 1,6-8,1 / gA 4/236 ); ( la. sA. / mU/ 11 / 136 ); ( aura bhI de, apUrva karaNa / 4) / 3. dvitIyopazama samyaktva nirdeza 6. dvitIyopazamakA lakSaNa jo sa. sI. / bhASA/2/42/1 upazamazreNI patA kSayopazama samma upazama samyak (hotA hai) tAkA nAma dvitIyopazama samyaktva hai / ( aura bhI de. samyagdarzana / IV/2/4/2 ) / jainendra siddhAnta koza
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana IV upazamAdi samyagdarzana 2. dvitIyopazama samyaktvakA svAmitva dha.6/1,6-8, 14/331/8 haMdi tisu Auemu ekkeNa vi baddheNa Na / sakko kasAe uvasAmedaM, teNa kAraNeNa Niraya-tirikrakha-maNusagadIo Na gacchadi / -nizcayataH narakAyu, tiryapAyu, aura manuSyAyu, ina tInoM AyumeMse pUrva meM bA~dhI gayI eka bhI Ayuse kaSAyoMko upazamAneke lie samartha nahIM hotaa| isI kAraNase vaha naraka tiryaca va ( marakara ) manuSyagatiko prApta nahIM hotA / (vizeSa de. maraNa/3/7) / go. jI.//666, 731/1132, 1325 vidiyuvasamasammattaM aviradasammAdi saMtamohotti 666 vidiyubasamasammattaM seDhododiNNi aviradAdisu 7310-1. dvitIyopazama samyaktva 4 the se 11 ve guNa sthAna taka hotA hai|666 (vizeSa de. upazama/24) / 2. zreNIse utarate hue aviratAdi guNasthAna hote haiN| (vizeSa de, zIrSaka naM. 3, 4) / go, jI./jI. pra/150/742/7 dvitIyaM paryAptamanuSyanivRttyaparyAptavaimAnikayoreva |-dvitiiyopshm samyaktva paryApta manuSya va nivRtyaparyApta vaimAnika devoMme hI hotA hai| (de. dra. saM./TI./41/176/8); (aura bhI de. maraNa/3/7), 3. dvitIyopazamakA avarohaNa krama gha.6/1.6-8,14/331/4 edissai ubasammattAe abhaMtarAdo asaMjamaM pi gacchejja, saMjamAsaMjamaM pi gacchejja, chama AvaliyAsu sesAsu AsANaM pi gacchejja / -isa dvitIyopazama samyaktvake kAla ke bhItara asaMyamako bhI prApta ho sakatA hai. saMyamAsaMyamako bhI prApta ho sakatA hai aura chaha AvaliyoM ke zeSa rahanepara sAsAdanako bhI prApta ho sakatA hai| [sAsAdanako prApta karane va na karaneke sambandhameM do mata haiN| (de. sAsAdana) ] (l.saa./muu./348/437)| go. jI./mU./731/1325 vidimuvasArasammattaM reDhIdodiNNi avira dAdIsu / sagasagalessA maride devaapajjattageva have / 731 // go.jI./jI. pra./704/1141/16 dvitIyopazamasamyagdRSTi vA upazamazreNimAruhya upazAntakaSAyaM gatvA antarmuhRtaM sthitvA krameNa avatIrya apramattaguNasthAna prApya pramattApramattaparAvRttisahasrANi kroti| vA adhaH dezasaMyamo bhUtvA Aste vA asaMyato bhUtvA Aste vA maraNe devAsaM yataH syAva vA mizraprakutyudaye mizraH syAt / anantAnubandhyanyatamodaye dvitIyopazamasamyaktvaM virAdhayatItyAcAryapakSe sAsAdanaH syAt vA mithyAtvodaye mithyAdRSTiH syAt iti |-dvitiiyopshm samyagdRSTi hokara, upazamazreNIpara ArohaNa karake, upazAntakaSAya guNasthAnameM jAkara aura vahA~ tata yogya antarmuhUrta kAla taka sthita rahakara kramase nIce giratA huA arthAt kramapUrvaka 10,6,8 guNasthAnoMmeMse hotA huA apramattasaM yata guNasthAnako prApta karatA hai| vahA~ pramatta va apramattameM hajAroM bAra utaranA giranA karatA hai| athavA nIce dezasaMyata hokara rahatA hai, athavA asaMyata hokara rahatA hai, yA maraNa karake asaMyata deva (nivRttya paryApta ) hotA hai, athavA mizra prakRtike udayase mizraguNasthAnadhartI hotA hai / anantAnubandhI catuSkameM se kisI ekakA udaya Anepara dvitIyopazamakI virAdhanA karake kinhIM AcAryoMke matase sAsAdana bhI ho jAtA hai (vizeSa de. sAsAdana), athavA mithyAtvake udayase mithyAdRSTi ho jAtA hai| (aura bhI. de, shrennii/3/3)| 4. zreNIse nIce Akara bhI kucha dera dvitIyopazamake sAtha hI rahatA hai dha. 6/1,6-8, 14/331/1 upasAmagassa paDhamasamayaapuvakara.pahaDi jAtra paDivaNamANayassa carimasamayaapuvakaraNetti tado etto saMkhejagugaM kAlaM paDiNiyattA adhAravattakaraNeNa ubasamasammattaddhamaNupAle di / =upazAmakake zreNI car3hate samaya apUrvakaraNake prathama samayase lekara utarate hue apUrvakaraNake antima samaya taka jo kAla hai, usase saMkhyAtaguNe kAlataka kaSAyopazamanAse lauTatA huA jIva adhaHpravRttikaraNa (73 guNasthAna ) ke sAtha dvitIyopazama samyaktvako pAlatA hai / (la. sA./mU./347/437): (aura bhI de. mrnn/3/7)| go. jI./jo pra./666/1132/12 dvitIyopazamasamyaktvaM asaMyatAdya pa zAntakaSAyAntaM bhavati / apramatte utpAdya upari upazAntakaSAyAntaM gatvA adhovataraNe asaMyatAntamapi tatsa bhavAt |-dvitiiyopshmsmyktv asaMyatAdi upazAntakaSAya guNasthAna paryanta hotA hai| apramatta guNasthAnameM utpanna karake, Upara upazAntakaSAya guNasthAna taka jAkara, phira nIce utarate hue asaMyata guNasthAna taka bhI sambhava hai / (go. jI./jI. pra731/1325/13) 4. vedaka samyaktva nirdeza 1. vedaka sAmAnyakA lakSaNa 1. kSayopazamakI apekSA sa. si./2/5/15716 anantAnubandhikaSAyacatuSTayasya mithyAtvasamyaGmithyAtvayozcodayakSayAtsadupazamAcca samyaktvasya dezaghAtispardhakasyodaye tattvArthazraddhAnaM kSAyopazamikaM samyaktvam / ma cAra anantAnubandhI kaSAya, mithyAtva aura samyagmithyAtva ina chaha prakRtiyoM ke udayAbhAvI kSaya aura inhIM ke sadavasthArUpa upazamase, dezaghAtI spardhakavAlI samyaktva prakRtike udayameM jo tattvArthazraddhAna hotA hai vaha kSAyopazamika samyaktva hai| (rA. bA/2/5/8/108/1); (vizeSa de. kSayopazama/1/1): (go. jI./jI. pra./25/50/18) / 2. vedaka samyaktvakI apekSA dha. 1/1.1,114/gA, 215/366 IsaNamohUdayAdo upajjaI je payastha sadahaNa / calamalinamagADhaM taM vedagasammattamiha muNahU / - samyaktvamohanIya prakRtike udayase padArthoM kA jo cala, malina aura agAr3harUpa zradvAna hotA hai usako vedaka samyagdarzana kahate haiN| (go. jI./mU-/ 646/1066); (go. jii./muu./25/10)| dha. 1/1,1,12/171/6 sammatta-saNNida-dasaNamohaNIyabheya-kammassa __udaeNa vedayasammAiTThI nnaam| dha. 1/1,1,12/172/3 sammattadesaghAi-vedayasammatta daeNuppaNNa vedayasammattaM khaovasamiyaM / -1. jisako samyaktva saMjJA hai aisI darzanamohanIya karmakI bhedarUpa prakRtike udayase yaha jIva vedaka samyagdRSTi kahalAtA hai| (paM. sN/praa./1/164)| 2. samyaktvakA eka dezarUpase vedana karAnevAlI samyakrama prakRtike udayase utpanna honevAlA vedaka samyaktva kSAyopazamika hai / ( vizeSa de. kSayopazama/1/1 / 2. kRtakRtya vedakakA lakSaNa dha.6/16-8,12/262/10 carime dikhaMDae NiTThide kadakaraNijjo tti bhnnnndi| -darzana mohanIyakA kSaya karane vAlA koI jIva 7 veM guNasthAnake antima sAtizaya bhAgameM karmoM kI sthitikA kANDaka ghAta karatA hai-de. kSaya ) tahA~ antima sthitikANDakake samAna honepara vaha 'kRtakRtyavedaka' kahalAtA hai / (la.sA./mU./145) (vizeSa de. kSaya/2/5) 3. vedaka samyaktvake bAhya cihna paM.saM./prA/1/163-164 buddhI mahANubaMdhI suikammarao sue ye sNvego| taccatthe saddahaNaM piyadhamme tivvaNivvedo 163 // iccebamAiyA je vedayamANassa hoti te ya gunnaa| vedayasammattamiNa jainendra siddhAnta koza
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana IV upazamAdi samyagdarzana sammattu daraga jIvassa / 16 / / -vedaka samyaktvake utpanna honepara jIvakI buddhi zubhAnumandho yA sukhAnubandhI ho jAtI hai / zucikarma meM rati utpanna hotI hai| zrutameM saMvega arthAta prIti paidA hotI hai| tattvArtha meM zraddhAna, priya dharma meM anurAga evaM saMsArase tIvra nirveda arthAta vairAgya jAgRta ho jAtA hai / 163 / ina guNoMko Adi lekara isa prakArake jitane guNa haiM, ve saba vedaka samyaktvI jIvake prakaTa ho jAte haiM / samyaktva prakRti ke udayakA vedana karanevAle jIvako vedakasamyagdRSTi jAnanA caahie|164| 4. vedaka samyaktvakI malinatAkA nirdeza dha. 1/1,1.12/171/10 jo puNa vezyasammAiTThI so sithilasadahaNo therassa la ThiggahaNaM va sithilaggAho kuheu-kudi8 tehi jhaDidi viraaho| =vedaka samyagdRSTi jIva zithila zraddhAnI hotA hai, isalie vRddha puruSa jisa prakAra apane hAtha meM lakar3Iko zithilatApUrvaka pakar3atA hai, usI prakAra vaha bhI tattvArtha ke zraddhAnameM zithilagrAhI hotA hai| ataH kuhetu aura kudRSTAntase use samyaktvakI virAdhanA karane meM dera nahIM lagatI hai| (aura bhI de. agADha) gha.6/16-1,21/40/1 attAgamapayatyasakhAe sithilataM sadbhAhANI vi sammattaliMgaM / -Apta Agama aura padArthoMkI zraddhAmeM zithilatA aura zradrAkI hInatA honA samyaktvaprakRtikA cihna hai| (de mohanIya/2/4) de samya/I/2/6 [ darzanamohake udayase (arthAta samyavatva-prakRtike udayase) samyagdarzanameM zaMkA kAMkSA Adi aticAra lagate haiM / de, anubhAga/4/6/3 [ samyaktva prakRti samyaktvake sthiratA aura niSkAMkSatA guNoMkA ghAta karatI hai| go, jI./mU./25/50 sammattadesaghAdismudayAdo vedagaM have samma / calamalinamagADhaM taM NiccaM kammakravatraNahedu // 24 // - samyaktva nAmakI dezaghAtI prakRtike udagrase sampraktva cala malina va agAr3ha doSase yukta ho jAtA hai, parantu nitya hI vaha karmakSayakA hetu manA rahatA hai| (aura bhI de. samyagdarzana/IV/4/1/2), (ana. dha /2/56/182) de. cala-(apane va anya ke dvArA sthApita jinabimboM meM mere tere kI buddhi karatA hai. tathA kucha mAtra kAla sthira raha kara calAyamAna ho jAtA hai|) de. mala-[zaMkA Adi doSoMse dUSita ho jAnA mala hai|] manuSyagatimeM kSAyika aura kSAyopazamika samyagdarzana paryAptaka aura aparyAptaka donoM prakArake manuSyoMke hotA hai| manuSyaNiyoM ke tInoM hI samyagdarzana hote haiM, kintu paryAptaka manuSyanI ke hI hote haiM, aparyAptaka manuSyaNIke nhiiN| devagatimeM paryAptaka, aparyAptaka donoM prakArake devoMke tInoM hI samyagdarzana hote haiM / vizeSarUpase bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI devoM ke, ina tInoMkI devAMganAoke tathA saudharma aura aizAna kalpameM utpanna huI devAMganAoke kSAyika samyagdarzana nahIM hotA zeSa do hote haiM, so ve bhI paryAptaka avasthAmeM hI hote haiN| (vizeSa de. vaha-vaha gati tathA sata) go. jI./mU./128/336 heTThimachappuDhavINaM joisivaNabhavaNasavvaitthINaM / puNNidare Nahi sammo Na sAsaNo NArayApuNe / 128 / -naraka gatimeM prathama pRthivIke atirikta nIcekI chaha pRthivImeM, deva gatimeM jyotiSI vyantara va bhavanavAsI deva, sarva hI prakArakI striyA~, ina sabako paryApta avasthAmeM hI samyaktva hotA hai aparyApta avasthAmeM nhiiN| isake atirikta nArakiyoMko aparyApta avasthAmeM sAsAdana bhI nahIM hotA hai| go, jI./550/742/7 vedakaM cAturgatiparyApta nityaparyApteSu 17 -vedaka samyagdarzana cAroM hI gatiyoM meM paryApta va nivRtyaparyApta donoM dazAoM meM hotA hai| 2. guNasthAnoM kI apekSA Sa, khaM. 1/1,1/sUtra 146/367 vedagasammAiTThI asaMjadasammAiTThI-pahuDi jAva appamattasaMjadA tti / 146 / -vedaka samyagdRSTi jIva asaMyatasamyagdRSTise lekara apramattasaMyata guNasthAna taka hote haiN| (vizeSa de. sat) 5. vedaka samyaktvakA svAmitva 1. gati va paryApti AdikI apekSA sa. si /1/7/22/6 gatyanuvAdena narakagatI sarvAsu pRthivISu nArakA paryAptakAnAmaupazamika kSAyopaza mikaM cAsti / prathamAyAM pRthivyAM paryAptAparyAptakAnA kSAyika kSAyopazamika caasti| tiryaggato tirazcA...kSAyika kSAyopazamikaM ca pryaaptaapryaaptkaanaamsti| tirazcInAM kSAyika naasti| kSAyopazabhikaM ca paryAptikAnAmeva nAparyAptikAnAm / manuSyagatau manuSyANAM paryAptAparyAptakAnAM kSAyika kSAyopazamika caasti| mAnuSINAM tritayamapyasti paryAptikAnAmeva nAparyAptikAnAm / devagatau devAnAM paryAptAparyApta kAnAM tritayamapyasti ...vizeSeNa bhavanavAsivyantarajyotiSkANAM devAnAM devInAM ca saudharmazAna kalpavAsinInAM ca kSAyikaM nAsti / teSAM paryApta kAnAmaupazamika kSAyopazamikaM cAsti / = gatimArgaNAke anuvAdase narakagatimeM saba pRthiviyoM meM paryAptaka nArakiyoMke aupazamika va kSAyopazamika samyagdarzana hotA hai / pahalI pRthivImeM paryAptaka aura aparyAptaka nArakiyoM meM kSAyika va kSAyopazamika samyagdarzana hotA hai| tiryacamatimeM kSAyika aura kSAyopaza mika paryApta aura aparyAptaka donoM prakArake tiryaMcoke hotA hai| tiyaM cinIke kSAyika nahIM hotA kSAyopazamika paryApta kake hI hotA hai, aparyAptaka tiryacinIke nhiiN| 3. upazama samyagdRSTi va sAdi mithyAdRSTi kI apekSA go. ka./jI. pra./550/744/16 karmabhUmimanuSyaprathamopazamasamyagdRSTayazca svasvAntarmuhUrtakAle gate samyaktvaprakRtyudayAvadakasamyagdRSTayo jaaynte| karmabhUmimanuSyasAdimithyAdRSTayaH samyaktvaprakRtyudayena mithyAtvodayaniSekAnutkRSyAsaM yatAdicaturgaNasthAnavedakasamyagdRSTayo bhUtvA |...nrkgtau prathamopazamasamyagdRSTayaH svakAlAnantarasamayaM prApya sabhyagmithyAdRSTisAdimithyAdRSTayaH mizramithyAtvaprakRtyudaya. niSekAnutkRSya ca samyaktvaprakRtyudayAva dakasamyagdRSTayo bhUtvA / ... karmabhogabhUmitiyaMco bhogabhUmimanuSyAzca prathamopazamasamyavasvaM tyaktvA sAdimithyAdRSTitiryaJco mithyAttrodayaniSekAnutkRSya ca samyaktvaprakRtyudayAvadakasamyagdRSTayo jAyante |...bhvntryaaiyuprimgraiveykaantsaadimithyaadRssttyH karaNatrayamakRtvA vA yathAsaMbhavaM samyavatvaprakRtyAnmithyAtvaM tyaktvA vedaka samyagdRSTayo bhUtvA tadeva badhnanti / -karmabhUmija manuSya prathamopazama samyagdRSTi apane-apane yogya antarmuhUrta kAlake bIta jAnepara samyaktvaprakRtike udayase vedaka samyagdRSTi ho jAte haiM / karmabhUmija manuSya sAdi mithyAvRSTi samyaktva prakRti ke udayase udayagata mithyAtvake niSekoMkA abhAva karake asaMyatAdi cAra guNasthAnavI vedaka samyagdRSTi hokara... naraka gatimeM prathamopazamasamyagdRSTi jIva apane kAla ke anantara samayako prApta karake, mizraguNasthAnavartI yA sAdi mithyAvRSTi ho, mizra ba / mithyAtva prakRtike udayagata niSekoMko haTAkara samyaktva prakRtike udayase vedaka samyagdRSTi ho jAtA hai| karmabhUmija tithaMca aura bhogabhUmija manuSya prathamopazamako chor3a aura sAdi mithyASTi tiyaM ca mithyAtvake udayagata niSakoM kA abhAva karake samyaktvaprakRtike udayase vedaka-samyagdRSTi ho jAte haiM / bhavanatrikase lekara uparima graiveyaka paryantake sAdi mithyAdRSTi deva karaNatrayako karake athavA yathAsambhava samyarata prakRtike dvArA mithyAtvako chor3akara vedaka samyagdRSTi ho jAtA hai| (isa prakAra ye sabhI jIva vedaka samyagdRSTi jainendra siddhAnta koza
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana IV upazamAdi samyagdarzana hokara tIrthaMkara prakRtiko bA~dhane ke yogya ho jAte haiM, aisA yahA~ prakaraNa hai| ) ( aura bhI de. samyagdarzana/IV/2/8) 6. anAdi mithyAdRSTiko sIdhA prApta nahIM hotA pra.11,6,121/73/5 eiMdiesu dIhaddhamavaTThidassa uThavellidasammattasammAmicchattassa taduppAyaNe saMbhavAbhAvA / = ekendriyoMmeM dIrghakAla taka rahanevAle aura udvalanA ko hai samyaktva aura samyagmithyAtva prakRtikI jisane aise jIvake vedaka samyaktvakA utpanna karAnA sambhava nahIM hai| (dha.1/1,6,288/136/6) de. samyagdarzana/IV/2/6 meM antima sandarbha-[uparokta prakArakA jIva anAdimithyAdRSTi hI hotA hai|) 7. samyaktvase cyuta honevAle bahuta kama haiM dha. 3/1,2,14/120/4 vedagasammAiTThINamasaMkhejjadibhAgo micchattaM gacchadi / tassa vi asaMkhejja dibhAgo sammAmicchattaM gacchadi / - vedaka samyagdRSTiyoMkA asaMkhyAtavA~ bhAga mithyAtvako prApta hotA hai aura usakA bhI asaMkhyAtavA~ bhAga samyagmithyAtvako prApta hotA hai| 8. cyuta honeke pazcAt antamuhartase pahale samyaktva punaH prApta nahIM hotaa| ka. pA. 3/3-22/6362/166/4 saMkilesAdo oyariya visohIe aMtomuhattAvaTThANeNa viNA sammattassa gnnaannuvvttiido| mithyAtvameM Akara aura utkRSTa sthitibandhake kAraNabhUta saMklezase cyuta hokara, vizuddhiko prApta karake, jaba taka usa vizuddhike sAtha jIva mithyAtvameM antarmuhUrta kAlataka nahIM ThaharatA, tabataka use samyaktvakI prApti nahIM ho sakatI hai| ( vizeSa de. antr/)| 9. Uparake guNasthAnoMmeM na honemeM hetu gha. 1/1,1,146/367/7 uparitanaguNeSu kimiti vedakasayaktvaM nAstIti cenna, agADhasamala zraddhAnena saha kSapakopazamazreNyArohaNAnupapatteH / prazna-Uparake AThaveM Adi guNasthAnoM meM vedakasamyagdarzana kyoM nahIM hotA hai ? uttara-nahIM hotA, kyoMki, agAr3ha Adi malasahita zraddhAnake sAtha kSapaka aura upazama zreNIkA car3hanA nahIM banatA hai| 10. kRtakRtya vedaka sambandhI kucha niyama dha. 6/1,6-8,12/263/1 kadakara NijjakAlabhatare maraNaM pi hojja, kAu-teu-pamma-sukka-lessANamaNNadarAe lessAe vi pariNAmejja, saMkilissadu vA visujjhadu bA, to vi asaMkhejjaguNAe seDIe jAva samayAhiyAvaliyA sesA tAva asaMkhejjANaM samayapabaddhANamudIraNA, ukkassiyA vi udIraNA udayassa asaM khejjadibhAgo / kRtakRtyavedakakAla ke bhItara usakA maraNa bhI ho (vizeSa de, maraNa/3/8); kApota teja padma aura zukla ina lezyAoMmeM se kisI eka lezyAke dvArA bhI pariNamita ho; saMkleza ko prApta ho; athavA vizuddhiko prApta ho to bhI asaMkhyAtaguNita zreNI ke dvArA jaba taka eka samaya adhika AvalIkAla zeSa rahatA hai, tabataka asaMkhyAta samaya prabaddhoMkI udIraNA hotI rahatI hai| utkRSTa bhI udIraNA udayake asaMkhyAtaveM bhAga hotI hai| 5. kSAyika samyaktva nirdeza 1. kSAyika samyagdarzanakA lakSaNa paM. saM./prA /1/160-162 ravINe daMsaNamohe jaM saddaNaM suNimmala hoi / takhAiyasammattaM NiccaM kammavatraNa heuM / 160 vayaNehiM vi heU hi ya iMdiyabhaya jaNaNagehiM rUvehiM / vIbhaccha-duguMchehi ya Ne tellokkeNa cAlijjA / 161 // evaM viulA budrI Na ya vibhayamedi kiMci daTa ThUNaM / paThavie sammatte khaie jIvassa lddhiie|12| darzanamohanIya karmake sarvathA kSaya ho jAnepara jo nirmala zraddhAna hotA hai, use kSAyika samyaktva kahate haiN| vaha samyaktva nitya hai aura karmoke kSaya karanekA kAraNa hai / 16 / zraddhAnako bhraSTa karanevAle vacanoMse, tarkose, indriyoM ko bhaya utpanna karanevAle rUpoMse tathA vIbharasa aura jugupsita padArthAse bhI calAyamAna nahIM hotaa| adhika kyA kahA jAya vaha trailokyake dvArA bhI cala-vicala nahIM hotaa|161 kSAyika samyaktvake prArambha honepara athavA prApti yA niSThApana honepara, kSAyika samyagdRSTi jIvake aisI vizAla, gambhIra evaM dRr3ha buddhi utpanna ho jAtI hai ki vaha kucha (asambhava yA anahonI ghaTanAe~) dekhakara bhI vismaya yA kSobhako prApta nahIM hotA / 162 / (dha. 1/1,144/gA. 213-214 ); go. jI./mU./646-647/1066 ) / sa, si./2/4/154/11 pUrvoktAnAM saptAnAM prakRtInAmatyantakSayArakSAyika samyaktvam / -pUrvokta ( darzanamohanIyakI) sAta prakRtiyoM ke atyanta vinAzase kSAyika samyaktva hotA hai / (rA. vaa./2/4/7/106/11)| la, sA./mU./164/217 sattaNNaM payaDINaM khayAdu khaiyaM tu hodi sammatta / meru va NippakaMpa suNimmalaM akkhayamaNataM / 164= sAta prakRtiyoM ke kSayase kSAyika samyaktva hotA hai| vaha merukI bhA~ti niSprakampa, nirmala va akSaya ananta hai| pra. pa./To./1/69/69/9 zudAtmAdipadArtha viSaye viparItAbhinivezarahitaH pariNAmaH kSAyikasamyaktvamiti bhaNyate |-shuddh AramA Adi padArthoke viSayameM viparIta abhiniveza rahita pariNAma kSAyika samyaktva kahA jAtA hai / (dra. saM./TI./14/42/5) dha.1/1,1,12/171/4 edAsiM sattaNhaM piravasesakhaeNa khaiyasammAiTThI ucci|...viysmmaaitttthiinn kayAi vi micchattaM gacchai, Na kuNai sadehaM pi. micchattubhava / daTThUNa No vimyaM jAyadi / - sAta prakRtiyoM ke sarvathA vinAzase jIva kSAyika samyagdRSTi kahA jAtA hai|...kssaayik samyagdRSTi jIva kabhI bhI mithyAtvako prApta nahIM hotA, kisI prakArake sandehako bhI nahIM karatA, aura mithyAtvajanya atizayoM ko dekhakara vismayako bhI prApta nahIM hotA hai| 2. kSAyika samyaktvakA svAmitva 1. gati va paryAptikI apekSA de. samyagdarzana/IV/4/5/1-[ naraka gatimeM kevala prathama pRthivImeM hotA anya pRthiviyoM meM nhiiN| vahA~ paryAptaka va aparyAptaka donoM ke hotA hai| tiyaMca gatimeM tiyaMcoMko paryAptaka va aparyAptaka donoM ko hotA hai, para tiyaciniyoMko sarvathA nhiiN| manuSya gatimeM manuSyoMko paryAptaka va aparyAptaka donoM ko hotA hai, manuSyanIke kevala paryAptakako hotA hai| devoM meM paryApta va aparyApta donoMko hotA hai, para bhavanatrika va sarva hI deviyoM ke sarvathA nahIM hotA hai| vizeSa de. vaha-vaha gti)| go. ka./jo./pra./550/742/6 kSAyika dharmAnArakabhogabhUmitiryagbhogakarmabhUmimanuSyavaimAnikeSveva paryApta paryApteSu / kSAyika samyagdarzana dharmAnaraka arthAta prathama pRthivImeM, bhogabhUmija tiryacoMmeM, karma va bhUmija manuSyoM meM tathA vaimAnika devoMmeM paryApta va aparyApta donoM avasthAoM meM hote haiM ( vizeSa de, vaha-baha gati ) / 2. prasthApaka va niSThApakakI apekSA Sa, khaM. 6/1,6.8/sUtra 12/247 Nivao puNa catusu vi gadIsu NiThThave di 112-darzanamohakI kSapaNAkA niSThApaka to cAroM hI gatiyoM meM usakA niSThApana karatA hai| [para isakA prasthApana manuSyagatimeM hI sambhava hai| jainendra siddhAnta koza
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana ka. ga. gupta / 11 / 110-119/636 saNamohanalAgo kamma bhUmijAdo duniyamA manusamadIe miTThavago cAvi savyatha / 190 micchatavedokamme hidamma sammale samAegI lessAe / 1111. niyama karmabhUmimeM utpanna huA bora manuSyagatine vartamAna jIva hI darzanamohaka prasthApaka (prArambha karanevAlA) hotA hai| kintu usakA niSThApaka (pUrNa karane bAtA) cAroM gatiyoMmeM hotA hai / 1101 (paM. saM./prA./1/202) (dha. 6/1.1819 / gA. 17/245 ) (go. jI./648/1018); (de. hica /2/5 meM sa. si.). 2. mithyAvedanIyake samyanasva prakRti meM apatita arthAta saMkramita kara denepara jana darzanamohakI kSapaNAkA prasthApaka kahalAtA hai| darzanamohako kSapaNAke prasthApakako jaghanyatejolezyA vartamAna honA caahie| 111 / sa. sA./mU./110-112/146 dasama mohamamaNApatro kammabhUmijo madhuso |... 110 piThAne vimAnabhogAmI panne ya kikaraNo ca vi gadI upaja jamhA / 111| darzanamohakI kSapaNakA prasthApaka karmabhUmija manuSya hI hotA hai / 110 / parantu usakA niSThApaka to ( amAmuSkI apekSA) usI sthAnameM barbAda jahA~ prArambha kiyA thA aisI usa manuSyagatimeM (aura bhadra vimAnadAsI devoM bhogabhUmija manuSyoM va vicoMmeM aura dharmA nAmaka prathama naraka pRthivImeM bhI hotA hai, kyoMki mAyuka kRtakRtyavedaka samyagdRSTi marakara cAroM hI gatiyoM meM utpanna hotA hai / 111 / goka/- jo./550/044/11) 3. guNasthAnoMkI apekSA /9/1.9/145/366 sammATThI sammATThI ama iTriTTha-ppahUDi jAba ajogikevali tti | 145 // - sAmAnya se samyagdRSTi aura vizeSa kSAyika samyagdRSTi jIva asaMyata samyaSTi guNasthAna se lekara ayonikepalI guNasthAna taka hote haiM / 1430 mo.ka./jo.pra./550/022/11 prasthApako'yamasaMyatAvicatubhyamI manuSya eva / = prasthApaka to asaMyata se apramatta paryantake cAra guNasthAnavartI manuSya hI hote haiM / go.jI./jI.pra./004/194129 kSAyikasamya tu asaMyatAdi caturguNasthAnamanuSyANAM asaMyata dezasaM yatopacAra mahAvatamAnuSINAM ca karmanivedakasamyaSTInAmeva... saptama kRti niravadoSa me bhavati / kSAyika samyak to asaMyatAdi apramatta paryantake cAra guNasthAnava manuSyoMke, tathA asaMyata, dezasaMyata aura upacAra se mahAbalI manuSpaniyoM, karmabhUmija vedaka sammahaSTiyoM ke hI sAta prakRtiyoMkA niravadoSa kSaya ho jAnepara hotA hai| de. 2/4 sAmyiSTi ci saMyatAsaMyata nahIM hote 3. tIrthaMkara Adike sadbhAva yukta kSetra va kAlameM hI pratiSThApanA sambhava hai| 373 ME . . 6/9.1-8/ sUtra 12/243 sanamohanIya kammaM khamemahato kamhi ADhavedi, aDDhAijjesu dIvasamuddasu paNNAsammabhUmisu jahi jiNA kelI titthayarA tamhi ADhavedi |11| darzanamohanIya karmakA kSapaNa karaneke lie Arambha karatA huA yaha jIva kahA~ para Arambha karatA hai bar3AI dvIpa samudroMmeM sthita parabraha karmabhUmiyoM meM jahA~ jisa kAlameM jina kepacI aura tIrthakara hote haiM usa kAta Arambha karatA hai |11| gha. 6/1.6-8, 11/246/1 dussama ( dussamadussama ) - sussamAsurasamAsusamA susamA dussamaH kAluppaNNamaNusANaM khavaNaNivAraNaTTha 'jamhi jinA' ti bayaNaM jahi kAle jiyA saMbhavati tahi cai agnakAle...hi kematiNASiyo bagAe paTuvalI hodi. samyagdRSTi asthi... titthayarapAdamUle... adhavA cohasapuvvaharA... eANaM tiha pi pAdamUle daMsaNamohavakhavaNaM paThaveMti tti / - duHSamA, (duHSamAduHSamA), suSamAsuSamA, suSamA, aura suSamAduHSamA kAla meM utpanna hue manuSya darzanamohakA kSapaNa niSedha karaneke lie (uparosa sUtra meM ) 'jahA~ jina hote haiM' yaha vacana kahA gayA hai| jisa kAlameM jina sambhava haiM usa hI kAla meM darzanamohakI kSapaNAkA prasthApaka hotA hai, anya kAla meM nhiiN| arthAda jisa kA jJAna hote haiM, yA tIrthaMkara ke pAdamUlameM, athavA caturdaza pUrvaghara hote haiM, ina tInoM ke pAdahameM karmabhUmija manuSyavarNanamovI kSaNAkA prArambhaka hotA hai / la. sA. / mU/ 110/ 146 tirathayarapAyamUle ke lisUda kevalI mUle / 110 / tIrthakarake pAdamUla meM apanA kelI yA kevIke pAdasameM hI ( karmabhUmi manuSya darzanamohakI kSapaNAkA prasthApaka hotA hai| ) go.jI./jI.1.004/1142/13 ke timI pAdopAnte saptaprakRtiniravazeSakSaye bhavati kevalI aura saphemalI ina donoM meM se kisI ke zrIpAdamUla ke nikaTa sAta prakRtiyoMkA niravazeSakSaya honepara hotA hai| - 4. vedaka sambava pUrvaka hI hotA hai rA.vA./2/2/0/100/21 samyagdarzanasya hi Adipazamiko bhAvastataH kSAyopazamikastataH kSAyika iti / samyagdarzanameM nizcaya se pahale aupazamika bhAva hotA hai, phira kSAyopazamika hotA hai aura tatpazcAt kSAyika hotA hai / go.jI./jI.pa./004/1941/23 sampaSTiko hI hotA hai| vedakasamyagTaNTInAmeva... vedaka 5. kSAyika samyagdRSTi saMyatAsaMyata hote haiM para alpa 2/18/10/256 saMjadAsaMgadANe samarathomA lakSyasammA viTThI // 11 6.2/1.9.18/2016 kudI asahidasammAdiTThIkama dusabhAdoca tiriklezu sayasammalena saha saMjamAsaMjamo labbhadi, tattha mohavaNAbhAvA saMyatAsaMyata guNasthAna meM kSAyika sampAdRSTi jIva sabase kama haiM | kyoMki 1. aNuvrata sahita kSAyika samyahaSTiyoM kA honA atyanta durlabha hai tathA 2 tiryaJcoM meM kSAyika samyaktvake sAtha saMyamAsaMyama pAyA nahIM jAtA, kyoMki, tiyaMcoMmeM darzanamohakI kSapaNAkA abhAva hai (vizeSa de, tica/2) / 1 , ma.pu./24/163-165 tataH samyaktvazuddhi ca vratazuddhiM ca puSkalAm / niSkAraNo bheje paramAnanda 16 sa tethe gurumArAdhya samyagdarzananAyakAlA mukta kaNThikAmiya nirmatAtha |16|| parama Anandako dhAraNa karate hue bharatane zarIrAnurAgase rahita bhagavAn vRSabhadeva se samyagdarzanakI zuddhi aura aNuvratoMkI parama vizuddhiko prApta kiyA | 163 bharatane gurudevako ArAdhanA karake, jisameM samyagdarzanarUpI pradhAna maNi lagA huA hai aura jo muSi lakSmI ke nirmala kaNThahArake samAna jAna par3atI thI aisI gata bara zIloMkI (5 aNuvrata aura sAta zIlavata, isa prakAra zrAvakake 12 tauMkI ) nirmala mAlA dhAraNa kI // 165 // samyagdarzana kriyAye/20 - samyagdRSTi samyagdarzana yukta jIvako samyagdRSTi kahate haiM jo cAroM gatiyoM meM hone sambhava haiN| dRSTikI vicitratA ke kAraNa inakA vicAraNa va cintavana sAMsArika logoM se kucha vibhinna prakArakA hotA hai, jise sAdhAraNa jana nahIM samajha skte| sAMsArika loga jainendra siddhAnta koza
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdRSTi mAhA jagadakI ora daur3ate haiM aura vaha antaraMga jagI aura mAhyapadArthaka saMyoga Adiko bhI kucha vicitra hI prakAra se praha karatA hai| isI kAraNa bAhara meM rAgI va bhogI rahatA huA bhI vaha antaraMga virAgI va yogI banA rahatA hai| yadyapi kaSAyodreka bA kAya Adi bhI karatA hai para viveka jyoti khusI rahane ke kAraNa nitya unake prati nindana garhaNa vartatA hai| isI se usake kaSAya yukta bhAva bhI jJAnamayI va nirAsrava kahe jAte haiM / 5 1 1 ** 2 3 * 4 samyagdRSTi sAmAnya nirdeza samyagdRSTikA lakSaNa | anya anekoM lakSaNa vairAgya, guNa, niHzaMkitAdi aMga AdikA nirdeza - samyaSTi /5/4 bhaya va saMzaya Adike abhAva sambandhI - 7 8 AkAMkSA va rAgake abhAva sambandhI samyagdRSTikA sukha anyAnakA vidhi niSedha eka pAriNAmika bhAvakA Aya * 2 2 samyagdRSTikI mahimAkA nirdeza samyagdRSTi ekadevAjina kahalAte haiM usake saba bhAva jJAnamayI haiN| vaha rAgI bhI virAgI hai| vaha sadA nirAstrava va abandha hai / karma karatA huA bhI vaha ba~dhatA nahIM / viSaya sevatA huA bhI vaha asevaka hai - de. rAga / 6 / usake saba kArya nirjarAke nimitta haiN| nikita de, rAga / 6 | - de, mokSamArga / 2 / 4 / samyagdRSTi do tIna hI hote haiM - de, saMkhyA/2/7 / samyagdRSTiko zAnI kahane kI vivakSA jJAnI / siddhAnta yA Agamako bhI kathaMcit samyagdRSTivyapadeza - de. mukha/2/7 - de. zraddhAna / 3 | 5 anupayukta dazAmeM bhI use nirjarA hotI hai| 6 usakI karma cetanA bhI jJAna cetanA hai| * samyagdRSTikA dI zAna pramANa hai sambandRSTikA AtmAnubhava va usakI - de. jina / 3 / - de. rAga /9/1,4 / karma karatA huA bhI vaha akartA hai - de, cetanA / 3 / usake kudhyAna bhI kugatike kAraNa nahIM / vaha vartamAna dI mukta hai| samyagdRSTi va mithyAdRSThike puNya va dharmameM antara - de. mithyAdRSTi / 4 / samvaSTiko hI saccI bhakti hotI hai| - de. bhakti / 11 de. pramANa /2/5.4 / matyatA / - anubhava / 42 / usakA kuzAstra jJAna bhI samyak hai - ye jJAna / IIT / 2 / 90 / marakara uccakula AdikameM hI janmatA hai| - de. jnm/3| 374 3 uparokta mahimA sambandhI samanvaya mAno jJAnamayIpane sambandhI / zuddhAzuddhopayoga donoM yugapat hote haiN| 3 5 8 1 2 * 3 1 1 sUcIpatra usakI bhavadhAraNA kI sImA de. samyagdarzana / I / 5 / jainendra siddhAnta koza - de. upayoga / 1I / 3 - raag/ii| rAga va virAga sambandhI sadA nirAsAya va abandha hone sambandhI sarva kAryoM nirA sambandhI jJAna cetanA smbndhii| kartApane va apane sambandhI azubha dhyAnoM sambandhI / -de, cetanA / 31 samyagdRSTikI vizeSatAe~ samyagdRSTi hI samyaktva va midhyAtvake bhedako yathArtha jAnatA hai| samyagdRSTi svava para donoMke samyaktvako jAnatA hai - de. samyagdarzana / I / 3 samyagdRSTiko pakSapAta nahIM hotA hai| vaha nayako jAnatA hai para usakA pakSa nahIM karatA - ye naya/1/3/5 - de. vAda / samyagdRSTi vAda nahIM karatA jahA~ jagat jAgatA hai vahA~ jJAnI sotA hai| maha puNyako heya jAnatA hai para viSaya vacanArtha usakA sevana karatA hai - puNya / 22 samyagdRSTi va midhyAdRTikI miyAoM va karma apaNA antara avirata samyagdRSTi avirata samyagdRSTikA sAmAnya lakSaNa usake pariNAma athaH pravRttikaraNarUpa hote haiM vaha sarvathA atI nahIM / usa guNasthAna meM sambhava bhAva vedhaka samyagdRSTi kSAyopazamika zaMkA apane doSoMke prati nindabha garhaNa karanA usakA svAbhAvika hai| avirata samyagdRSTike anya bAhya cihna / isa guNasthAna meM mArgaNA jIvasamAsa Adi rUpa 20 prarUpaNAe~ 4 - de, karaNa / 4 / - de. bhAva / 2 / 6 / bhAva sambandhI - de. kSayopazama / 2 | - ve sada isa guNasthAna meM sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara bhAga va alpabahutva rUpa ATha marUpaNAe~ - de, vaha vaha nAma /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdRSTi * * sabhI guNasthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya honekA niyama -de. maargnnaa| isa guNasthAnameM karmoMkA bandha udaya sattva -de. vaha vaha naam| avirata samyagdRSTi va darzana pratimAmeM antara -de. darzana prtimaa| avirata samyagdRSTi aura pAkSika zrAvakameM kathaMcit samAnatA -de. zrAvaka/3 / punaH punaH yaha guNasthAna prAptikI sImA -de. smygdrshn/I/1/7|| asaMyata samyagdRSTi vandha nahIM -de, vinaya/4 / avirata bhI vaha bhokSamArgI hai -de. samyagdarzana/I10 * 1. samyagdRSTi sAmAnya nirdeza 1. samyagdRSTikA lakSaNa mo. pA./mU./14 saddavbarao savaNo sammAiTThI havei so saahuu| sammattapariNado uNa kha veha dutthtthtthkmmaaii|14| - jo sAdhu apanI AtmAmeM rata hai arthAta ruci sahita haiM ve samyagdRSTi hai| samyaktva bhAvase yukta hote hue ve duSTa aSTa kokA kSaya karate haiM / (bhA. vA././31) pa.pra./mU./1/76 appi appu muNaMtu jiu sammAdivi haveha / sammAiTThiA jIvaDau lahu kammaI muccei 176 / apaneko apanese jAnatA huA yaha jIva samyagdRSTi hotA hai aura samyagdRSTi hotA huA zIghra hI karmoMse chUTa jAtA hai| de. samyagdarzana/II/1/1/6 [ sUtra pragIta jIva ajIva Adi padArthoM ko heya va upAdeya buddhise jo jAnatA hai vaha samyagdRSTi hai| ] de. niyati/1/2 [ jo jana jahA~ jaise honA hotA hai vaha taba tahA~ te se hI hotA hai, isa prakAra jo mAnatA hai yaha samyagdRSTi hai| de. samyagdRSTi/(vairAgya bhakti Atmanindana yukta hotA) 2. siddhAnta yA Agamako bhI kathaMcit samyagdRSTi vyapadeza dha, 13/5.1,50/11 sabhyarahazyante paricchidyante jIvAdayaH padArthAH ' anayA iti samyagdRSTiH zrutiH samyagdRzyante anayA jIvAdayaH padArthAH iti samyagdRSTiH samyagdRSTayavinAbhAvavadvA samyagdRSTiH / - isake dvArA jIvAdi padArtha samyak prakArase dekhe jAte haiM arthAta jAne jAte haiM, isalie isa (siddhAnta) kA nAma samyagdRSTi yA zruti hai / isake dvArA jIvAdika padArtha samyak prakArase dekhe jAte hai arthAta zraddhAna kiye jAte haiM isalie isakA nAma samyagdRSTi hai| athavA samyagdRSTi ke sAtha zrutikA avinAbhAtra honese usakA nAma samyagdRSTi hai 2. samyagdRSTikI mahimAkA nirdeza 2. samyagdRSTikI mahimAkA nirdeza 1. usake saba bhAva jJAnamayI haiM sa. sA./mU./128 NANamayA bhAvAo NANamao ceva jAyae bhAvo / jamhA tamhA NANissa sabve bhaavaahunnaannmyaa| kyoM ki jJAnamaya bhAvoM meMse jJAnamaya hI bhAva utpanna hote haiM, isalie jJAniyoM ke samasta bhAva vAstabameM jJAnamaya hI hote haiM / 128 (sa.sA./A./128/ka.67); paM.dha./u./231 yasmAjjJAnamayA bhAvA jJAninA jJAna nivRtaaH| ajJAnamayabhAvAnAM nAbakAzaH sudRSTiSu / 231 / -kyoMki jJAniyoM ke sarvabhAva jJAnamayI hote haiM, isalie samyagdRSTiyoM meM ajJAnamayI bhAva avakAza nahIM paate| 2. vaha sadA nirAsrava va abandha hai sa, sA.mU./107 cauviha aNeyabhehaM baMdhate NANadasaNaguNe hiN| samae samae jamhA teNa abaMdhotti NANI dU / kyoM ki cAra prakArake dravyAkhava jJAnadarzana guNoM ke dvArA samaya-samaya para aneka prakArakA karma bA~dhate haiM, isalie jJAnI to abandha hai| (vizeSa de, samyagdRSTi/3/2) 3. karma karatA huA bhI vaha ba~dhatA nahIM sa. sA./mU./166, 218 jaha majja pivamANo aradibhAveNa majjadi Na puriso| dabbuvabhoge arado NANI viNa bajjhadi taheva / 166 gANI rAgappajaho savvadanvesu kmmmjhgdo| Ne lippadi rajaeNa du kaddamamajhe jahAM kaNayaM // 2180 -1jaise koI puruSa madirAko arati bhAvase pItA huA matavAlA nahIM hotA, isI prakAra jJAnI bhI dravyake upabhogake prati arata vartatA huA andhako prApta nahIM hotA / 116 / 2. jJAnI jo ki sarva dravyoM ke prati rAgako chor3anevAlA hai, vaha karmoke madhyameM rahA huA ho to bhI kama rUpI rajase lipta nahIM hotA-jaise sonA kIcar3ake bIca par3A huA ho to bhI lipta nahIM hotA / 218 bhA pA./mU./154 jaha salileNa Na lippA kamaliNipattaM sahAvapayaDIe / taha bhAveNa Na lippaha kasAyavisa ehiM sppuriso|154| - jisa prakAra jala meM rahatA huA bhI kamalinIpatra apane svabhAvase hI jalase lipta nahIM hotA hai, usI prakAra samyagdRSTi puruSa krodhAdi kaSAya aura indriyoMke viSayoM meM saMlagna bhI apane bhAvoMse unake sAtha lipta nahIM hotaa| yo. sA /a./4/16 jJAnI viSayasaMge'pi viSayainaiva lipyate / kanake malamadhye'pi na malai rupalipyate / 16 / -jisa prakAra svarNa kIcar3ake bIca rahatA huA bhI kIcar3ase lipta nahIM hotA usI prakAra jJAnI viSaya bhoga karatA huA bhI viSayoM meM lipta nahIM hotaa|16 bhA. pA./TI./152/266 para uddhRta-dhAtrI bAlA'satInAthapadminIdaladhAriSat / dagdharajjubadAbhAsaM bhujam rAjyaM na pApabhAk / / -jisa prakAra pativratA nahIM hai aisI yuvatI dhAma apane patike sAtha dikhAvaTI sambandha rakhatI hai, jisa prakAra kamalakA pattA pAnIke sAtha dikhAvaTI sambandha rakhatA hai. aura jisa prakAra jalI huI rajjU mAtra dekhane meM hI rajjU hai, usI prakAra jJAnI rAjyako bhogatA huA bhI pApakA bhAgI nahIM hotaa| 6.pA./TI./7/7/8 samyagdRSTerlagnamapi pApaM bandha na yAti kauraghaTasthita raja iba nabandha yAti / jisa prakAra kore ghar3epara par3I huI raja usake sAtha bandhako prApta nahIM hotI, usI prakAra pApake sAtha lagna bhI sabhyagdRSTi bandhako prApta nahIM hotaa| 1. usake sarva kArya nirjarAke nimitta haiM sa. sA./sa./163 ubabhogami diyehi davANamacedaNANamidarANaM / jaM kuNadi sammadichI taM savva Nijjara NimittaM / 163 - samyagdRSTi jainendra sidAnta koza
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdASTa 3. uparokta mahimA sambandhI samanvaya jIva jo indriyoM ke dvArA acetana tathA cetana dravyoMkA upabhoga karatApa.dha./u./232 vairAgyaM paramopekSAjJAnaM svAnubhavaH svayam / tadvayaM hai vaha sarva usake lie nirjarAkA nimitta hai| zAnino lakSma jIvanmuktaH sa eva ca |232|-prmopekssaaruup vairAgya jJA./32/38 alaukikamaho vRttaM jJAninaH kena vryte| ajJAnI badhyate aura AtmapratyakSa rUpa svasaMveda jJAna hI jJAnIke lakSaNa haiN| jisake ye yatra jJAnI tatraiva mucyate / 38 / -aho, dekho jJAnI puruSoM ke isa donoM hote haiM, vaha jJAnI jIvanmukta hai| alaukika cAritrakA kauna varNana kara sakatA hai| jahA~ ajJAnI andhako prApta hotA hai, usI AcaraNase jJAnI karmoMse chUTa jAtA 3. uparokta mahimA sambandhI samanvaya hai|38| (yo, sA./a./6/18) paM.dha./u./230 AstA na bandhahetuH syAjjJAninAM karmajA kriyaa| . bhAvAma jJAnamayApana sambandhI citraM yatpUrva maddhAnAM nirjarAyai ca karmaNAm / 230 / - jJAniyoMkI sa. sA./paM. jayacanda/128 jJAnIke sarvabhAva jJAna jAtikA ullaMghana na karmase utpanna honevAlI kriyA bandhakA kAraNa nahIM hotI hai, yaha bAta karanese jJAnamayI haiN| to dUra rahI, parantu Azcarya to yaha hai ki unakI jo bhI kriyA hai vaha saba pUrvabaddha karmoM kI nirjarAke lie hI kAraNa hotI hai / 230 // 2. sadA nirAstrava va abandha hone sambandhI 5. anupayukta dazAmeM bhI use nirjarA hotI hai sa. sA./mU./177-178 rAgo doso moho ya AsavA Nasthi sammadi Thissa / tamhA AsavabhAveNa biNA hedU Na paJcayA hoti / 1771 hedU paM.dha./u./878 Atmanyevopayogyastu jJAnaM vA syAta parAtmani / satsu cadubiyappo aThaviyappassa kAraNaM bhaNidaM / tesi pi ya rAgAdI samyaktvabhAveSu santi te nirjarAdayaH / =jJAna cAhe AtmAmeM upayukta tesimabhAve Na bajjhati |178-raag, dveSa aura moha ye Asrava ho athavA kadAcit parapadArthoM meM upayukta ho parantu samyaktva bhAvake samyagdRSTi ke nahIM hote, isalie AsatrabhAvake binA dravyapratyaya karmahonepara ve nirjarAdika avazya hote haiN|878|| mandhake kAraNa nahIM hote / 1771 mithyAtva avirati pramAda aura 6. usakI karma cetanA bhI jJAna cetanA hai kaSAya ye cAra prakArake hetu, ATha prakArake karmoke kAraNa kahe gaye hai,' aura unake bhI kAraNa rAgAdi bhAva haiN| isalie unake abhAva meM paM. dha./u./275 asti tasyApi sadRSTeH kasyacitkarma cetnaa| api jJAnIko karma nahIM ba~dhate // 17 // karmaphale sA syAdarthato jnyaancetnaa|27| - yadyapi jaghanya bhUmikAmeM i. u./44 agacchastadvizeSANAmanabhijJazca jaayte| ajJAtatadvizeSastu kisI-kisI samyagdRSTike karmacetanA aura karmaphalacetanA bhI hotI badhyate na vimucyate |44|-svaatmtttv meM niSTha yogIkI jaba para hai, para vAstava meM vaha jJAnacetanA hI hai| padArthose nivRtti hotI hai, taba unake acche bure Adi vikalpoMkA use 7. usake kudhyAna bhI kugatike kAraNa nahIM anubhava nahIM hotaa| taba vaha yogI kamose bhI nahIM baMdhatA, kintu karmoMse chUTatA hI hai| dra, sa/TI./48/201/3 caturvidhamArtadhyAnam |...ydypi mithyAdRSTInAM sa.sA./A./170-171 jJAnI hi tAvadAsaba-bhAvabhAvanAbhiprAyAbhAvAnnitiryaggatikAraNaM bhavati tathApi badghAyuSkaM vihAya samyagdRSTInoM na- rAnava eva / yattu tasyApi dravyapratyayAH pratisamayamanekaprakAra pudagalabhavati |...raudrdhyaan...tc mithyAdRSTInA marakagatikAraNamapi / karma badhnanti tatra jJAnaguNapariNAma eva hetuH |170|...tsyaantrmuhuurtbdhaayusskN vihAya samyagdRSTInA tatkAraNaM na bhavati |-caar prakAra vipariNAmitvAta punaH punaranyatamo'sti pariNAmaH / sa tu yathAsyAtakA AtadhyAna yadyapi mithyAdRSTi jIvoMko tiryaMcagatikA kAraNa hotA cAritrAvasthAyA adhastAdavazyaMbhAvirAgasadbhAvAta bandhahetureva syAta hai tathApi badhAyuSkako chor3akara anya samyagdRSTiyoMko vaha tiyaMca / 171 / - jJAnI to AsvabhAvakI bhAvanAke abhiprAyake abhAvake gatikA kAraNa nahIM hotA hai / ( isI prakAra ) raudradhyAna bhI mithyA- kAraNa nirAkhaba hI hai parantu jo use bhI dravyapratyaya prati dRSTiyoMko narakagatikA kAraNa hotA hai, parantu badhAyuSkako chor3akara samaya aneka prakArakA pudgalakarma mA~dhate haiM, vahA~ kSAyopazamika anya samyagdRSTiyauMko vaha narakakA kAraNa nahIM hotA hai| jJAnakA pariNamana hI kAraNa hai / 170 / kyoMki vaha antarmuhUrta8. vaha vartamAnameM hI mukta hai pariNAmI hai| isalie yathAkhyAta cAritraavasthAse pahale use avazya sa. sA./A./318/ka. 168 jJAnI karoti na na vedayate ca karma, jAnAti hI rAgabhAvakA sadbhAva honese, vaha jJAna mandhakA kAraNa hI hai| kevala mayaM kila ttsvbhaavm| jAnanparaM karaNavedanayorabhAvA sa. sA/A./172/ka/116 saMnyasannijabuddhipUrvamanizaM rAga samanaM svayaM, cchAdhasvabhAvaniyataH sa hi mukta eva |168-jnyaanii karmako na to vAraMbAramabuddhipUrvamapi te jetuM svazakti spRzan / ucchindanparavRkaratA hai aura na bhogatA hai, vaha karma ke svabhAvako mAtra jAnatA hI ttimeva sakalo jJAnasya pUrNAbhavannAtmA nityanirAstravo bhavati hi hai| isaprakAra mAtra jAnatA huA karane aura bhoganeke abhAvake kAraNa, jJAnI yadA syAttadA |116|-aatmaa jaba jJAnI hotA hai, tama svayaM zuddha svabhAvameM nizcala aisA vaha vAstabameM mukta hai| apane samasta buddhipUrvaka rAgako nirantara chor3atA huA arthAt na jJA./6/57 manye muktaH sa puNyAtmA vizuddha yasya darzanam / yatastadeva karatA huA, aura jo abuddhipUrvaka rAga hai use bhI jItaneke lie muktyaGgamagrimaM parikIrtitam / 571-- jisako vizuddha samyagdarzana pArambAra (jJAnAnubhava rUpa) svazaktiko sparza karatA huA, aura prApta huA hai vaha puNyAtmA mukta hai aisA maiM mAnatA huuN| kyoMki, (isa prakAra ) samasta pravRttiko-parapariNatiko ukhAr3atA huA, samyagdarzana hI mokSakA mukhya aMga kahA gayA hai| jJAnake pUrNa bhAvarUpa hotA huA, vAstabameM sadA nirAlaya hai| ni. sA./tA. vR./69/ka.81 itthaM buvA paramasamiti muktikAntAsakhI sa. sA./A.973-176 jJAnino yadi dravyapratyayAH pUrvamaddhAH santi, yo, muktvA saGga bhavabhayakara hemarAmAtmakaM ca / sthitvA'pUrva sahaja- santuH tathApi sa tu nirAsana eva, karmodayakAryasya rAgadveSamoharUpavila sacciccamatkAramAtre, bhedAbhAve samayati ca yaH sarvadA mukta syAtravabhAvasyAbhAve dravyapratyayAnAmabandhaheturavAta |-jnyaaniike yadi ev|814-is prakAra muktikAntAkI sakhI parama samitiko jAnakara pUrvamata dravyapratyaya vidyamAna haiN| to bhale raheM; tathApi vaha to jo jIva bhavabhapake karanevAle kaMcanakAminIke saMgako chor3akara, apUrva nirAsaba hI hai| kyoMki, karmodayakA kArya jo rAgadveSamoharUpa sahaja vilasate abheda caitanya camatkAra mAtra sthita rahakara samyaka AsravabhAva hai usake abhAvameM dravya pratyaya bandhakA kAraNa nahIM hai| 'iti' karate haiM arthAt samyak rUpase pariNamita hote haiM ve sarvadA sa.sA./tA. vR./172/236/4 yathArakhyAtacAritrAdhastAdamtamahAnantaraM mukta hI haiN| nirvikalpasamAdhau sthAtuM na zakyata iti bhaNitaM puurv| evaM sati kathaM jainendra siddhAnta koza
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdRSTi 377 4. samyagdRSTikI vizeSatAeM jJAnI nirAkhaba iti ceda, jJAnI tAvadIhApUrvarAgAdivikalpakaraNAbhAvAnnirAkhaba eva / kiM tu so'pi yAvatkAla paramasamAdhera nuSThAnAbhAve sati zuddhAtmasvarUpaM draSTuM jJAtumanucarituM vAsamarthaH tAvatkAla tasyApi saMbandhi yaddazanaM jJAnaM cAritraM tajjaghanyabhAvena sakaSAyabhAvena anohitavRttyA pariNamati, tena kAraNena sa tu bhedajJAnI...vividhapuNyakarmaNA badhyate / prazna-yathArakhyAta cAritrase pahale antamuharta ke anantara nirvikalpa samAdhimeM sthita rahanA zakya nahIM hai, aisA pahale kahA gayA hai| aisA honepara jJAnI nirAlava kaise ho sakatA hai| uttara-1. jJAnI kyoMki IhA pUrvaka arthAt abhiprAyapUrvaka rAgAdi vikalpa nahIM karatA hai, isalie vaha nirAsrava hI hai| (ana, dha.144 4/733) 2. kintu jabataka paramasamAdhike anuSThAnake abhAvameM vaha bhI zuddhAtmasvarUpako dekhane-jAnane va AcaraNa karane meM asamartha rahatA hai, taba taka usake bhI tatsambandhI jo darzana jJAna cAritra haiM ve jaghanyabhAvase arthAta kaSAyabhAvase anIhitavRttise svayaM pariNamate haiN| usake kAraNa vaha bhedajJAnI bhI vividha prakArake puNyakarmase baMdhatA hai| de.upayoga/11/3 [jitane aMzameM use rAga hai utane aMzameM Asrava va bandha hai aura jitane aMzameM rAgakA abhAva hai, utane aMzameM nirAsrava va abandha hai| 3. sarva kAryoM meM nirjarA sambandhI sa. sA./ma./144 dave uvabhaMjate NiyamA jAyadi suheca duvaM baa| taM suhadukkhamudiNNaM vedadi aha NijjaraM jAdi 164A-vastu bhogane meM Anepara sukha athavA duHkha niyamase utpanna hotA hai| udayako prApta usa sukhaduHkhakA anubhava karatA hai tatpazcAta vaha (mukha-dukharUpabhAva) nirjarAko prApta hotA hai| (isa prakAra bhAva nirjarAkI apekSA samAdhAna hai ) / 164 // sa. sA./A./166-165 rAgAdibhAvAna sadbhAvena midhyAdRSTeracetanAnyadravyopabhogo bandhanimittameva syaav| sa eva rAgAdibhAvAnAmabhAvena samyagdRSTenirjarAnimittameva syAt / etena dravyanirjarAsvarUpamAvedayati / 193 // atha bhAvanirjarAsvarUpamAvedayati / sa tu yadA vedyate tadA mithyAdRSTeH rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena bandhanimittaM bhUtvA nirjIryamANopajIrNaH sat bandha eva syAt / samyagdRSTastu rAgAdibhAvAnAmabhAvena bandhanimittamabhUtvA kevalameva nirjIyamANo nirjIrNa: sannijara va syAt 164-rAgAdi bhAvoMke sadbhAvase mithyAdRSTike jo acetana tathA cetana dravyoM kA upabhoga bandhakA nimitta hotA hai| vahI rAgAdibhAvoMke abhAvake kAraNa samyagdRSTi ke lie nirjarAkA nimitta hotA hai / isa prakAra dravya nirjarAkA svarUpa kahA / 13 / ama bhAva nirjarAkA svarUpa kahate haiM-jaba usa ( karmodayajanya sukharUpa athavA duHkharUpa ) bhAvakA vedana hotA hai taba mithyAdRSTiko, rAgAdibhAvoMke sadbhAbase (navIna ) bandhakA nimitta hokara nirjarAko prApta hotA huA bhI, nirjarita na hotA huA bandha hI hotA hai| kintu samyagdRSTike rAgAdibhAvoMke abhAvase bandhakA nimitta hue binA kevala mAtra nirjarita honese, nirjarita hotA huA, nirjarA hI hotI hai / 164 / sa, sA./tA. vR./113/267/14 atrAha ziSyaH-rAgadveSamohAbhAve sati nirjarAkAraNaM bhaNitaM samyagdRSTastu rAgAdayaH santi, tataH kartha nirjarAkAraNaM bhavatIti / asminpUrva pakSe parihAraH-atra granthe vastuvRttyA vItarAgasamyAdRSTegrahaNa, yastu caturtha guNasthAnavatisarAgasamyagdRSTayastasya gauNavRttyA grahaNaM, tatra tu parihAraH pUrvameva bhnnitH| kathamiti cet / mithyAdRSTeH sakAzAdasaMyatasamyagdRSTeH anantAnubancikrodhamAnamAyAlobhamithyAtvodayajanitAH, zrAvakasya ca pratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlobhodayajanitA rAgAdayo na sntiityaadi| kiMca samyagdRSTeH saMvarapUrvikA nirjarA bhavati, mithyAdRSTestu gajasnAnavat bandhapUrSikA bhavati / tena kAraNena mithyAdRSTayapekSayA samyagdRSTirabandhaka iti| evaM dravyanirjarAvyAkhyAnarUpeNa gAthA gtaa| -prazna-rAga-dveSa va mohakA abhAva honepara bhoga Adi nirjarAke kAraNa kahe gaye haiM, parantu samyagdRSTike to rAgAdi hote haiM, isalie use ve nirjarAke kAraNa kaise ho sakate haiM ? uttara-1. isa ghanthameM vastu vRttise vItarAga samyagdRSTikA grahaNa kiyA gayA hai, jo cauthai guNasthAnavartI sarAgasamyagdRSTi hai usakA gauNa vRttise grahaNa kiyA gayA hai / 2. sarAga samyagdRSTi sambandhI samAdhAna pahale hI de diyA gayA hai / vaha aise ki mithyAdRSTiko apekSA asaMyata samyagdRSTiko anantAnubandhI catuSka aura mithyAtvodayajanya rAgAdika tathA zrAvakako apratyAkhyAna catuSka janita rAgAdi nahIM hote haiM / 3. samyagdRSTikI nijarA saMvarapUrvaka hotI hai aura mithyAdRSTikI gajasnAnavat bandhapUrvaka hotI hai| isa kAraNa mithyASTikI apekSA samyagdRSTi abandhaka hai| isa prakAra dravyanirjarAke vyAkhyAnarUpa gAthA khii| 4. [ samyagdRSTi cAritramohodayake vazIbhUta hokara aruci pUrvaka sukha-duHkha Adika anubhava karatA hai aura mithyAdRSTi upAdeya buddhise karatA hai| isalie sanyagdRSTiko bhogoMkA bhoganA nirjarAkA nimitta hai / isa prakAra bhAva nirjarAkI apekSA vyAkhyAna jAnanA / ( de. rAga./6/6)] 4. jJAna cetanA-sambandhI paM.dha./u. 276 cetanAyAH phalaM bandhastatphale vA'tha karmaNi / rAgAbhAvAnna bandho'sya tasmAtsA jJAnacetanA / 276 / -karma va karmaphalarUpa cetanAkA phala karma bandha hai, para samyagdRSTiko rAgakA abhAva honese mandha nahIM hotA hai, isalie usakI vaha karma va karmaphala cetanA jJAnacetanA hai / 276 / 5, azubha dhyAnoM sambandhI i. sa./TI./48/201/5 kasmAditi cet-svazuddhAtmaivopAdeya iti viziSTabhAvanAbalena tatkAraNabhUtasaMklezAbhAvAditi / / praznaArtadhyAna samyagdRSTiko mithyASTikI bhA~ti tiryaca gatikA kAraNa kayoM nahIM hotA uttara-samyagdRSTi jIvoM ke 'nija zuddha AtmA hI upAdeya hai| aisI bhAvanAke kAraNa tiyaMcagatikA kAraNa rUpa saMkleza nahIM hotaa| [yahI uttara raudradhyAnake lie bhI diyA gayA hai| 4. samyagdRSTikI vizeSatAe~ 1. samyagdRSTi hI samyaktva va mithyAtvake bhedako yathArthataH jAnatA hai sa.sA./paM. jayacanda./200/ka. 137 samyagdRSTike mithyAtva sahita rAga nahIM hotA aura jisake mithyAlaya sahita rAga ho vaha samyagdRSTi nahIM hotaa| aise antarako samyagdRSTi hI jAnatA hai| pahale to mithyAvRSTikA Atma zAstra meM praveza hI nahIM hai, aura yadi vaha praveza karatA hai to viparIta samajhatA hai--zubhabhAvako sarvathA chor3akara bhraSTa hotA hai athavA azubhabhAvoM meM pravartatA hai, athavA nizcayako bhalI bhA~ti jAne binA vyavahArase ho ( zubhabhAvase hI) mokSa mAnatA hai, paramArtha tattvameM mUr3ha rahatA hai| yadi koI miralA jIva syAdvAda nyAyase satyArtha ko samajhate to use avazya hI samyaktvakI prApti hotI hai, vaha avazya samyagdRSTi ho jAtA hai| 2. samyagdRSTiko pakSapAta nahIM hotA syA, ma./mU. zlo. 30/334 anyo'nyapakSapratipakSabhAvAta yathA pare matsariNaH prvaadaaH| nayAnazeSAna vizeSamicchara na pakSapAtI samayastathA te / 30 - AtmavAdI loga paraspara pakSa aura pratipakSa bhA04-48 jainendra siddhAnta koza
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdRSTi 378 5. avirata samyagdRSTi nirdeza bhAva rakhane ke kAraNa eka dUsarese IrSyA karate haiM, parantu sampUrNa nayauMko eka samAna dekhane vAle (de. anekAnta/2) Apake zAstroM meM pakSapAta nahIM hai| 3. jahA~ jagat jAgatA hai vahA~ jJAnI sotA hai mo.pA./mU./31 jo sutto babahAre so joi jaggae skjjmmi| jo jaggadi vavahAre so sutto appaNo kajje 131! -jo yogI vyavahArameM sotA hai vaha apane svarUpake kArya meM jAgatA hai| aura vyavahArameM jAgatA hai, vaha apane kArya meM sotA hai|31| ( sa. za./78) pa. pra./mU./2/46 jA Nisi sayalaha~ dehiya joggiu tahiM jaggei / jahi~ puNu jaggai sayalu jagu sA Nisi maNivi suvei46 -jo saba saMsArI jIvoMkI rAta hai. usameM parama tapasvI jAgatA hai, aura jisameM saba saMsArI jIva jAga rahe haiM, usa dazAko yogI rAta mAnakara yoga nidrAmeM sotA hai| (jJA./10/37 ) kaSAyakA ghaTanA cAritrakA aMza hai...sarvatra asaMyamakI samAnatA na jaannaa| 3. apane doSoM ke prati nindana garhaNa karanA usakA svAbhAvika vrata hai kA, a./sa./4 viralo ajjadi puNNaM sammAdiTThI vaehi sNjutto| uvasamabhAve sahido jiNdnn-grhaahisNjutto| - samyagdRSTi, vratI, upazama bhAvase yukta, tathA apanI nindA aura gardA karanevAle virale jana ho puNya karma kA upArjana karate haiN| pra.saM./TI./13/33/8 nijaparamAtmadravyamupAdeyam, indriyamukhAdiparadravya hi heyamityarhatsarvajJapraNItanizcayavyavahAranayasAdhyasAdhaka bhAvena manyate paraM kintu bhUmirekhAdisadRzakrodhAdidvitIyakaSAyodayena mAraNa nimittaM talavaragRhItataskaravadAtma nindAsahitaH sannindriyamukhamanubhavatItyaviratasamyagdRSTela kSaNama / -nija paramAtma dravya upAdeya hai tathA indriya sukha Adi paradravya tyAjya haiM, isaprakAra sarvajJa praNIta nizcaya, vyavahArako sAdhya sAdhaka bhAvase mAnatA hai, parantu bhUmikI rekhAke samAna krodha Adi apratyAkhyAnakaSAyake udayase, mAraneke lie kotavAlase pakar3e hue corakI bhA~ti AtmanindAdi sahita hokara indriya sukha kA anubhava karatA hai, vaha avirata samyagdRSTi cauthe guNasthAnavI hai / (sA.dha./1/13) paM.dha./3/427 dRGmohasyodayAbhAvAt prasiddhaH prazamo gunnH| tatrAbhivyAkaM bAhyAnnindanaM cApi gahaNam |472|-drshnmohniiyke udayake abhAvase prazama guNa utpanna hotA hai aura prazamake bAhyarUpa abhivyaMjaka nindA tathA gahIM ye donoM hote haiM / 472 / kA. a./paM. jayacanda/361 isake asi, masi, kRSi, vANijya Adi kAryoM meM hiMsA hotI hai| to bhI mAranekA abhimata nahIM hai, kAryakA abhiprAya hai| vahA~ ghAta hotA hai, usake lie apanI nindA gardA karatA hai| isake trasa hiMsA na karane ke pakSa mAtrase pAkSika kahalAtA hai| yaha apatyAkhyAnAvaraNa kaSAyake manda pariNAma hai, isalie avatI hI hai| 5. avirata samyagdRSTi nirdeza 1. avirati samyagdRSTikA sAmAnya lakSaNa paM. saM./prA./11 No iM diyesu virado No jIve thAvare tase caavi| jo sahahA jiNutaM sammAiTThI avirado so|11| jo pA~coM indriyoM ke viSayoMse virata nahIM hai aura na sa tathA sthAvara jIvoMke ghAtase hI virakta hai, kintu kevala jinokta tattvakA zraddhAna karatA hai, vaha caturthaguNasthAnavartI avirata samyagdRSTi hai / 19 / (dha. 1/1,1,12/gA. 199/ 173); (go.jI./mU./26/5), (aura bhI de. asaMyama) rA. vA./1/1/15/586/26 aupazAmikena kSAyopaza mikena kSAyikeNa vA samyaktvena samanvitaH cAritramohodayAta atyantamaviratipariNAmapravaNo'saMyatasamyagdRSTiriti vypdishyte| -aupazamika, kSAyopazamika aura kSAyika ina tInoM meM se kisI bhI samyanarabase samandhita tathA cAritramohake udayase jisake pariNAma atyanta aviratirUpa rahate haiM, usako 'asaMyata samyagdRSTi' aisA kahA jAtA hai| gha. 1/1,1.12/171/1 samIcInadRSTiH zraddhA yasyAsau samyagdRSTiH, asaMyatazcAsau samyagdRSTizca, asaMyatasamyagdaSTiH / so vi sammAiTThI tiviho, vaiyasammAiTThI vedayasammAiTThI usamasammAiTThI cedi| - jisakI dRSTi arthAta zraddhA samIcIna hotI hai, use samyagdRSTi kahate haiM, aura saMyama rahita [arthAta indriya bhoga va jIva hiMsAse virakta na honA (de. asaMyama)] samyagdRSTiko asaMyata samyagdRSTi kahate haiM / ve samyagdRSTi jIva tIna prakArake haikSAyika samyagdRSTi, vedakasamyagdRSTi aura aupazamika samyagdRSTi / 2. avata samyagdRSTi sarvathA agratI nahIM the. zrAvaka/3/4 [ yadyapi vratarUpase kucha bhI aMgIkAra nahIM karatA, para kulAcArarUpase aSTamUlaguNa dhAraNa, sthUla aNubata pAlana,sthUla rUpeNa rAtri bhojana va saptavyasana tyAga avazya karatA hai| kyoMki ye saba kriyAe~ vrata na kahalAkara kevala kula kriyA kahalAtI haiM, isalie vaha avatI yA asaMyata kahalAtA hai| ye kriyAe~ vatI va avatI donoMko hotI haiM / vratIko niyama bata rUpase aura avatIko kulAcAra rUpase / ] ve, samyagdarzana/U/1/4 [nizcaya samyaktva yukta honepara bhI cAritra mohodayabeza use AtmadhyAnameM sthiratA nahIM hai tathA vrata va pratijJAe~ bhaMga bhI ho jAtI haiM, isalie asaMyata kahA jAtA hai|] mo.mA.pra./6/466/22 kaSAyanike asaMkhyAta lokapramANa sthAna haiN| tinividha sarvatra pUrva sthAnateM uttarasthAnavirSe mandatA pAie hai / ... Adike bahuta sthAna tau asaMyamarUpa kahe, pIche keteka veza saMyamarUpa kahe |...tinivirsse prathama guNasthAnateM lagAya caturtha guNasthAna paryanta je kaSAyake sthAna ho haiM, te sarva asaMyama hI ke ho hai|...prmaartht 4 avirata samyagdRSTike bhanya bAhya cihna kA. a./mU./313-324 jo Na yA kubva di gavaM puttakalattAisavvaasthesu / uvasamabhAve bhAvadi appANaM muNadi tiNameta 313 / uttamaguNagahaNarao uttamasAhUNa vinnysNjutto| sAhammiya aNurAI so saddiTThI have paramo / 315 / evaM jo Nicchayado jANadi davvANi sambapajjAe / so sahiTThI suddho jo saMkadi so hu kudiTThI / 323 / jo Na vijANadi taccaM so jiNavayaNe karedi sahahaNaM / jaMjiNavarehi bhaNiyaM taM sabamahaM samicchAmi / 324 / - vaha samyagdRSTi putra, strI Adi samasta padArthoM meM garva nahIM karatA, upazamabhAvako bhAtA hai aura apaneko tRNasamAna mAnatA hai / 313 / jo uttama guNoM ko grahaNa karane meM tatpara rahatA hai, uttama sAdhuoMko vinaya karatA hai, tathA sAdharmI janoM se anurAga karatA hai, vaha utkRSTa samyagdRSTi hai|31| isa prakAra jo nizcayase saba dravyoM ko aura sama paryAyoko jAnatA hai, vaha samyagdRSTi hai aura jo unake astitva meM zaMkA karatA hai, vaha mithyA'dRSTi hai / 323 / jo tatvoM ko nahIM jAnatA kintu jinavacana meM zraddhAna karatA hai / de. samyagdarzana/111/2,3] ki jinavara bhagavAna ne jo kucha kahA hai, vaha saba mujhe pasanda hai / vaha bhI zraddhAvAn hai / 324 // de. samyagdarzana/I1/1 (deva, guru, dharma, tattva ba padArthoM AdikI zraddhA karatA hai, AtmasvabhAvakI ruci rakhatA hai|) de, samyagdarzana/I/2 (nizaMkitAdi ATha aMgoM ko va prazama saMvega anukampA Astikya Adi guNoM ko dhAraNa karatA hai|) de. samyagdRSTi/2. [samyagdRSTiko rAga dveSa va mohakA abhAva hai| jainendra siddhAnta koza
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayoga kevalI 379 'sarvatobhadra vrata dra. saM./TI./4/164/10 zuddhAtmabhAvanotpanna nivikArabAstavamukhAmRta- mupAdeyaM kRtvA saMsArazarIrabhogeSu yo'sau heyabuddhiH samyagdarzanazuddhaH sa caturtha guNasthAnI vratarahito darzaniko bhaNyate / - zuddhAtma bhAvanAse utpanna nirvikAra yathArtha sukharUpI amRtako upAdeya karake saMsAra zarIra aura bhogoMmeM jo heya buddhi hai vaha samyagdarzanase zuddha caturthaguNasthAnavAlA batarahita darzanika hai| (de. samyagdRSTi/5-2); (aura bhI de. raag/6)| paMdha./3.1261,271 upekSA sarvabhogeSu sadRSTeSTarogavat / avazya tadavasthAyAstathAbhAvo nisargajaH // 26 // ityevaM jJAtatattvo'sau samyagdRSTinijAtmak / vaiSayike mukhe jJAne rAga-dveSau parityajet / 371 / -samyagdRSTiko sarva prakArake bhogoM meM pratyakSa rogakI taraha aruci hotI hai, kyoMki, usa samyaktvarUpa avasthAkA, viSayoMmeM avazya arucikA honA svataHsiddha svabhAva hai / 261 / isaprakAra tattvoMko jAnanevAlA svAtmadarzI yaha samyagdRSTi jIva indriyajanya sukha aura jJAna meM rAga tathA dveSakA parityAga kare |371|-de, raag/6| savaMgatatva-rA. bA./2/7/11/12/24 asarvagatatvamapi sAdhAraNa paramAgvAdInAmavibhutvAda, dharmAdInAM ca parimitAsaMkhyAsapradezatvAta / karmodayAdyapekSAbhAvAttadapi pAriNAmikam / yadasya karmopAttazarIrapramANAnuvidhAyitvaM tadasAdhAraNamapi sanna pAriNAmikamaH karmanimitta tvAt / - 'asarvagatatva' yaha sAdhAraNa dharma hai, kyoMki, paramANu Adi dravya avyApI haiM aura dharma Adi dravya parimita asaMkhyAta pradezI hai| karmodaya AdikI apekSAkA abhAva honese yaha dharma pAriNAmika bhI kahA jA sakatA hai| jIvake karmoM ke nimittase jo zarIrapramANapanA pAyA jAtA hai vaha asAdhAraNa dharma hote hue bhI pAriNAmika nahIM hai, kyoMki, vaha koke nimittase hotA hai| sarvagata naya-de, naya//5/4 / sayoga kevalI-de, kevalI/11 saraHzoSa karma-de. saavdy/5| sarala samIkaraNa-Simple equation. sarasvatI pUjA-de. puujaa| sarasvatI yantra-de. yantra / saraha-mahAyAna sampradAyake eka gUr3havAdI bauddha vidvAn / samaya- 1000 ( pa. pra./pra./103/A. N. Up.) sarahapA-bauddhoM ke 84 siddhoM meM se eka the| inhoMne hindI dohAbaddha granthoMkI racanA kI hai| samaya-769-806 ( hindI jaina sAhityakA itihAsa |pR. 24 / kAmatA prsaad)| sarAga saMyama-de. cAritra/1/14 / sarAga samyagdarzana-de. samyagdarzana/II/4 | sarita-apara videhakA eka kSetra tathA sukhAvaha vakSArakA eka kuutt| -de. lok/1/2| sapiHsrAvo-de, addhi / sarva-rA. vA./2/7/2/535/16 sarati gacchati azeSAnavayavAniti sarva ityucyate / avazeSa avayavoMko prApta ho use sarva kahate haiN| dha.1/3.1.4/47 sarva vizvaM kRtsnam ||...srti gacchati AkuzcanavisarpaNAdInIti pudgaladravyaM sarva-vizva, kRtsna ye 'sarva' zabdake samAnArthaka haiN| atravA jo AkuMcana aura visarpaNa Adiko prApta ho vaha pudagaladravya sarva hai| dha. 13/1,5,66/323/8 saba kevalaNANaM / sarvakA artha kevalajJAna hai| sarvagadha-uttara aruNAbhAsa dvIpa aura aruNasAgarakA rakSaka vyantara deva-de, vyaM tara/4 / sarvagata-kevalajJAnase sarva lokAlokako jAnaneke kAraNa jIva sarvagata yA sarvavyApI hai| sarvagupta-bhagavatI ArAdhanAke racayitA A. zivakoTike guru the|, tadanusAra inakA samaya-I. za. 1 kA pUrvapAda / (bha. A./pra.2-3/ premI jii)1-de.shivkotti| sarvajJa-de. kevljnyaan| sarvajJatvazakti-sa. sA./a./pari/zakti naM. 10 vizvavizvavizeSabhAvapariNAmAtmajJAnamayI srvjnytvshktiH|- samasta vizva ke vizeSa bhAvoM ko jAnanerUpase pariNamita aise AtmajJAnamayI sarvajJasva shkti| sarvajJAtma muni-zaMkarAcArya ke ziSya surezvarake ziSya / samaya I. 600-de. vedaant/1/2| sarvaghAtI prakRti-de. anubhAga/4 / sarvaghAtI spardhaka-de. spardhaka / Hinme_ sarvacandra-nandisaMghake dezIyagaNakI gurvAvalI ke anusAra Apa vasunandike ziSya tathA dAmanandike guru the| samaya-vi. 175-1005 (I. 118-148); ( de. itihAsa/7/5 ) / savaMtaMtra-ve, siddhaant| sarvatobhadrapUjA-de. puujaa/1| sarvatobhadra yantra-ve. yNtr| sarvatobhadra vrata-1. laghu vidhi jor3a xcc paMktinaM. dikhAye gaye prastArameM se takake aMka paktiyoM meM isa prakAra likhe gaye haiM ki Upara nIce Ar3e Ter3he kisI bhI prakAra paMktibadadhase jor3anepara 15 labdha Ate haiN| paMkti naM. 1 phira paMkti naM 2 AdimeM jitane jitane aMka likhe haiM utane15/15 | 15 | 15 | 15/ -75 | utane upavAsa kramapUrvaka kula 75 kre| bIcake sthAnoM meM sarvatra eka-eka pAraNA kare / trikAla namaskAra mantrakA jApya kre| (ha.pu./34/51-59); (bata vidhAna sNgrh/pR.60)| *-ur-ca jainendra siddhAnta koza
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvatobhadrA 380 sallekhanA mr02 pNkti| mor Gram Homcc-Gr 2. bRhat vidhi -sapta RSiyoM meM se eka-de, sapta RSi / prastArameM 1 se 7 sarvasthiti-de. sthiti/1/3| takake aMka sAta paMktiyoM meM isa sarvasparza-de. sparza/9/5 / kramase likhe gaye haiM ki Upara nIce sarvAticAra-de. aticAra/3 / Ar3e Ter3he kisI prakAra bhI jor3ane sarvAnazana-de. anshn| para 28 labdha AtA hai| prathama sarvAnukampA-de. anukmpaa| dvitIya Adi paMkti meM likhe sarvArthapura-vijayArdhako uttara zreNIkA eka nagara - de. vidyAdhara / kramase kula 166 2026/2028 upavAsa kre| sarvArthasiddhA-de. vidyaa| bIcake saba sthAnoMmeM eka-eka pAraNA kre| trikAla namaskAra maMtrakA jApya kare / (ha. pu./34/57-58), (bata vidhAna saMgraha/pR.61) sarvArthasiddhi vimAna-1. anudiza tathA anuttara svarga kA sarvatobhadrA-nandIzvara dvIpakI uttara dizAmeM sthita eka vApI indraka -de. svarga/2/3 / 2. ye deva kevala eka bhavAvatArI hote haiN| -de, svarga/2/1| (de. lok/5/11)| rA.vA./4/16/2/224/22 sarvArthAnAM siddhazca / / sarvathA-'sarvathA' zabdakA samyak va mithyA pryog| rA.vA./4/26/1/244/11 sarvArtha siddha ityambartha nirdezAt / -3. sarva -de. ekAnta/1/4 arthoM kI arthAta sarva prayojanoMkI siddhi ho jAnese unakI 'sarvArtha siddhi' yaha anvartha saMjJA hai| sarvazitva zakti-sa. sA./A./pari/zakti naM.:-vizvavizvasAmAnyabhAvapariNAmAtmadarzanamayI sarvadarzitvazaktiH / / / - samasta sarvArthasiddhi vrata-saptamIko dhAraNAke dina ekAzanA kre| vizvake sAmAnya bhAvako dekhane rUpase (arthAt lokAlokako sattAmAtra 8-19 taka 8 upavAsa kare aura paDimAko pAraNA kre| namaskAragrahaNa karanerUpase) pariNamita aise AtmadarzanamayI sarvadarzita mantrakA trikAla jApya kre| (vrata vidhAna saMgraha/pR.86) zakti hai| sarvArthasiddhi zAstra-A. pUjyapAda (I. za./5) dvArA viracita sarvadhana-de. gaNita/II/5/3 / tattvArtha sUtrakI vizada vRtti hai| saMskRtabhASAmeM likhA gayA hai| isa sarvadhArA-de. gaNita/11/5/26 para nimna TIkAeM upalabdha haiM-(1) A. akalaMka bhaTTa (I. 620 680) kRta tattvArtha rAjavArtika (2) A, prabhAcandra'naM. 5(I. 650savanIda-kAzI nareza siMhavarmAke samakAlIna tathA prAkRta gAthAbaddha 1020) kRta eka vRtti| (3) paM.jayacanda chAvar3A (I. 1806) kRta loka vibhAga nAmaka granthake racayitA / isa granthakA saMskRta rUpAntara bhASA vacanikA / (jai./2/280) / pIche zrI siddhanandi dvArA I.za. 11 meM kiyA gayA hai| samayaH sarvAvadhi jJAna-de. avadhijJAna/1! I. 458 (za. 380); (ti. pa./pra.6 A. N. Up ) (jai./2/7)| sarvaprabha-bhAvIkAlIna 1veM tIrthakara / apara nAma sarvAtmabhUti va savasiMkhyAta-de. asaMkhyAta / sarvAyudha / -de. tIrthakara/5 sarvoSadha Rddhi-de, Rddhi/7|| sarvabhadra-yakSa jAtike vyaMtaradevIkA eka bheda |-de. yakSa / sarSapa phala-tolakA eka pramANa -de. gnnit//1|2| sarvarakSita-eka laukAntika deva -de. laukAntika / sallekhanA-ativRddha yA asAdhya rogagrasta ho jAnepara, athavA sarvaratna-mAnuSottara va rucaka parvatapara sthita eka-eka kUTa-de. apratikArya upasarga A par3anepara athavA durbhikSa Adike hone para sAdhaka sAmya bhAva pUrvaka antaraMga kaSAyoM kA samyaka prakAra damana loka/11 karate hue, bhojana AdikA tyAga karake, dhIre-dhIre zarIrako kRza sarvavidyAprakarSiNI-de, vidyA / karate hue, isakA tyAga kara dete haiN| ise hI sallekhanA yA samAdhi maraNa kahate haiM / samyagdRSTi janoMko yathArthataH sambhava honese ise paNDitasarvavidyAvirAjitA-de, vidyaa| maraNa kahate haiN| zarIrake prati jo svabhAvase hI upekSita hai, aise zrAvaka va sAdhuko aise avasaroM para athavA Ayu pUrNa honepara isa hI sarvavyApI-de. srvgt| prakArakI vIratAse zarIrakA tyAga yogya hai| ise Atma hatyA kahanA anabhijJatAkA sUcaka hai| sallekhanAgata sAdhuko kSapaka kahate haiM / sarvazUnya-de. shuuny| pIr3AoM ke prakarSakI sambhAvanA honeke kAraNa sallekhanA vidhirma sarvasaMkramaNa-de, saMkramaNa/6 / niryApakoM, paricArakoM, vaiyAvRtti upadeza AdikA praghAna sthAne hai| jainendra siddhAnta koza
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 1 * 2 3 4 5 * 12 13 6 7 8 9 sallekhanA ke aticAra / 10 sallekhanAkA mahatva va phaLa / 11 kSapakakI bhavadhAraNa sImA sallekhanA meM sambhana lezyAe~ / Dr rm yog 9 1 2 3 4 14 sallekhanAkA svAmitva | 15 sabhI vratiyoMko sallekhanA Avazyaka nahIM / 16 sallekhanA ke lie hemanta Rtu upayukta hai| * sallekhanA tIna vedanAoMkI sambhAvanA | 2 | sallekhanAke yogya avasara 5 6 sallekhanA sAmAnya nirdeza sallekhanA sAmAnyakA lakSaNa / dIkSA sallekhanA AdikAla bAhya abhyantara sallekhanA nirdeza / zarIra kRza karane kA upAya 8 * sallekhanA AtmahatyA nahIM hai| sallekhanA jabaradastI nahIM karAyI jAtI / saMyama rakSArtha yA upasarga Anepara AtmahatyA taka 3 1 2 * karanA nyAya hai / - de, maraNa 1/5 meM viprANasa maraNa / para saMyama rakSArtha bhI maranA sallekhanA nahIM hai / abhyantara sallekhanAkI pradhAnatA / * 3 sallekhanA dhAranekI kyA AvazyakatA / saMstara dhAraNa va maraNa kAlameM paraspara sambandha / - de, kAla / 11 sallekhanA yogya zarIra kSetra va kAla / niryApakako upalabdhikI apekSA - de. lekhanA /5/81 yogya kAraNoM ke abhAva meM dhAranekA niSedha | anta samaya bhArane kA nirdesh| anta samayakI pradhAnatAkA kAraNa ! 1 parantu kevala anta samayameM dharanA atyanta kaThina hai| ataH isakA abhyAsa va bhAvanA jIvana paryanta karanA yogya hai| anta samaya va jIva paryantakI ArAdhanAkA samaya / maraNakA saMzaya hone para athavA akasmAt maraNa honepara athavA ratrakAla maraNa hone para kyA kare / -desadekhanA /2/1-10 bhakta pratyAkhyAna Adi vidhi nirdeza sallekhanAmaraNake va vidhi bheda / bhakta pratyAkhyAna Adi tInake lakSaNa / tInoM AhArakA tyAga sAmAnya hai / sonakA svAmitva | tInaki yogya saMhanana kAla va kSetra | - de. lekhana/3/24 - de. sallekhanA / 1 / 14 / 381 tInoMke phala / 5 bhaktapratyAkhyAnakI jaghanya va utkRSTa avadhi | 6 sAdhuoMke lie bhakta pratyAkhyAnakI sAmAnya vidhi / samartha Avaka ke lie bhakta pratyAkhyAnakI sAmAnya vidhi | 7 asamartha zrAvaka ke lie bhakta pratyAkhyAnakI 8 sAmAnya vidhi | mRtyukA saMzaya yA nizcaya honekI apekSA bhakta pratyAkhyAna vidhi | 10 savicAra va avicAra bhakta pratyAkhyAnake 9 11 12 13 4 1 2 3 4 5 6 7 4 9 5 1 sAmAnya lakSaNa va svAmI / avicAra bhakta pratyAkhyAna vidhi | 2 3 4 iMginImaraNa vidhi | prAyopagamana maraNa vidhi / savicAra bhakta pratyAkhyAna vidhi isa viSayaka 40 adhikAra / sallekhanA yogya gi / - siNg/9/4| sallekhanAmeM nagnatAkA kAraNa va mahattva / - deza ina adhikAroMkA kapana krama AcArya padatyAga nidhi / 10 11 12 kSapakake lie upayukta AhAra sUcIpatra sabase kSamA / paragaNacaryA va isakA kAraNa / paragaNa dvArA Agata munikA parIkSA pUrvaka grahaNa | - de. vinaya /2/1 udyata sAdhuke sAha AdikA vicAra AlocanA pUrvaka prAyazcitta grahaNa kSapaka yogya vasatikA va saMstara / kSapaNA, samatA va dhyAna / kucha vizeSa bhAvanAoMkA cintavana mauna vRddhi krama pUrvaka AhAra va zarIrakA tyAga / * - de, vaha vaha nAma / zrAvaka ko ghara yA mandira donoM jagaha saMstaradhAraNako AzA - de. sallekhanA / 3 / 8 niryAyAcArya va usakA mArga -- de. sallekhanA / 5 / jainendra siddhAnta koza bhakta pratyAkhyAna meM niryApakakA sthAna yogya niryApaka va usakI pradhAnatA / cAritrahIna niryApakakA Azraya hAnikAraka hai / yogya nirvAkA anneSaNa eka nirvApaka eka hI kSapakako grahaNa karatA hai|
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 382 1. sallekhanA sAmAnya nirdeza Fur 9 021 niryApakoMkI saMkhyAkA pramANa / sarva niryApakoMmeM kartavya vibhaag| kSapakakI vaiyAvRtti karate haiN| AhAra dikhAkara vairAgya utpanna karAnA / kadAcit kSapakako ugra vedanAkA udreka / uparyukta dazAmeM bhI usakA tyAga nahIM krte| yathAvasara upadeza dete haiN| 1. sAmAnya nirdesh| 2. vedanAko ugratAmeM sAraNAtmaka upadeza / 3. pratijJAko kavaca karaneke artha upadeza / lakSaNameM kaSAyauMko kRza karanA to abhyantara sallerakhanA hai aura zarIrako kRza karanA bAhya sallekhanA hai| paM. kA./tA,vR./973/253/17 AtmasaMskArAnantaraM tadartha meva krodhAdikaSAyarahitAmantajJAnAdiguNalakSaNaparamAtmapadArtha sthitvA rAgAdivikalpAnAM samyaglekhanaM tanukaraNaM bhAvasaralekhanA, tadartha kAyaklezAnuSThAnaM dravyasallekhanA, tadubhayAcaraNaM sa sahalekhanAkAlaH / = AtmasaMskAra (de. kAla/1/6) ke anantara usake lie hI krodhAdi kaSAyarahita anantajJAnAdi guNalakSaNa paramAtmapadArtha meM sthita hokara rAgAdi vikalpoMkA kRza karanA bhAva sallekhanA hai, aura usa bhAva sallekhanAke lie kAyaklezarUpa anuSThAna karanA arthAta bhojana AdikA tyAga karake zarIrako kRza karanA dravya sallekhanA hai| ina donoM rUpa AcaraNa karanA sallekhanA kAla hai| mRta zarIrakA visarjana va phala vicAra zarIra kSepaNa yogya nissykaa| -de. nissiidhikaa| saMstara grahaNa va maraNakAlameM paraspara sambandha de. sglekhnaa/1/13|| zava visarjana vidhi| zarIra visarjanake pazcAt saMghakA kartavya / phala vicAra1.niSIdhikAkI dizAoMpara se| 2. zavake saMstarapara se| 3. nksstroNprse| 4, zarIrake aNgopaaNgoNprse| 1. sallekhanA sAmAnya nirdeza 1. sallekhanA sAmAnyakA lakSaNa sa.si/7/22/363/1 samyakkAyakaSAyalekhanA sllerkhnaa| kAyasya bAhyasyAbhyantarANAM ca kaSAyANAM tatkAraNahApanakrameNa samyaglekhanA sllekhnaa| -acche prakArase kAya aura kaSAyakA lekhana karanA arthAt kRza karanA sallekhanA hai| arthAt bAharI zarIrakA aura bhItarI kaSAyoMkA, uttarottara kAya aura kaSAyako puSTa karanevAle kAraNoMko ghaTAte hue bhale prakArase lekhana karanA arthAta kRza karanA sallekhanA hai| (sa.si./7/22/3/190/23); (bha.A./vi./150/ 366/12) / de. sallerakhanA/2/1 [ durbhikSa Adike upasthita honepara dharma ke artha zarIrakA tyAga karanA sallekhanA hai| de, nikSepa//5/2 [kadalIghAtake binA bahiraMga aura antaraMga parigrahakA tyAga karake jIvana va maraNakI AzAse rahita chUTA huA zarIra tyakta zarIra kahalAtA hai, jo bhaktapratyAkhyAna AdikI apekSA tIna prakArakA hai| 3. zarIra kRza karanekA upAya bha.A./mU./246-246 ullINolINe hi ya ahavA ekktvddddhmaannehi| salihai muNI dehaM AhAravidhi pyshugito|246| aNuputveNAhAra saMbaThTha to ya sallihai deha / divasuggahieNa taveNa cAvi sallehaNa kuNai / 247 / vivihAhiM esaNAhiM ya avagahehiM vivihehi uggehi / saMjamamavirAhiMto jahAbalaM sallihai dehaM / 248 / sadi Auge sadi bale jAo vividhAo bhikkhupddimaao| tAo vi Na bAdhate jahAbalaM sallihaMtassa / 246 // = kramase anazanAdi tapako bar3hAte hue yatirAja apane dehako kRza kara zarIra sallekhanA karate haiM / 246 // kramase AhAra kama karate karate kSapaka apanA deha kRza karatA hai| pratidina liye gaye niyamake anusAra kabhI upavAsa aura kabhI bRttisaMkhyAna, isa kramase tapazcaraNa kara kSapaka zarIra kRza karatA hai / 2471 nAnA prakArake rasava jita, alpa, rUkSa aise AcAmla bhojanoMse apane sAmarthya ke anusAra kSapaka muni dehako kRza karatA hai| nAnA prakArake ugra niyama le le kara saMyamakI virAdhanA na karatA huA sva zakti anusAra zarIrako kRza karatA hai / 248 / yadi Ayu va dehakI zakti abhI kAfI zeSa ho to zAstrokta bAraha bhikSupratimAoMko (de. sallekhanA/4) svIkAra karake zarIrako kRza karatA hai| una pratimAoMse isa kSapakako pIr3A nahIM hotii| (vizeSa de. sllekhnaa/3,4)| 4. sallekhanA AtmahatyA nahIM hai sa.si./9/22/363/5 syAnmatamAtmavadhaH prApnotiH svAbhisandhipUrva kAyurAdinivRtteH / naiSa doSaH; apramattatvAt / 'pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' ityuktam / na cAsya pramAdayogo'sti / kutH| rAgAdyabhAvAta / rAgadveSamohAviSTasya hi viSazastrAdya pakaraNaprayogavazAdAramAna ghnataH svaghAto bhvti| na sallekhanAM pratipannasya rAgAdayaH santi tato nAtmavadhadoSaH / = prazna-cUki sallekhanAmeM apane abhiprAyase Ayu AdikA tyAga kiyA jAtA hai, isalie yaha AtmaghAta huA / uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki sallekhanAmeM pramAdakA abhAva hai| 'pramattayogase prANoMkA vadha karanA hiMsA hai' yaha pahale kahA jA cukA hai (de, hiNsaa)| parantu isake pramAda nahIM hai, kyoMki, isake rAgAdika nahIM pAye jaate| rAga, dveSa aura mohase yukta hokara jo viSa aura zastra Adi upakaraNoM kA prayoga karake unase apanA ghAta karatA hai use AtmaghAtakA doSa prApta hotA hai (de. mrnn/4/1)| parantu sallekhanAko prApta hue jIvake rAgAdika to haiM nahIM, isalie ise AtmaghAtakA doSa prApta nahIM hotA hai| [kahA bhI hai-rAgAdikakA na honA hI ahiMsA hai (de. ahiMsA/2/1) aura unakI utpatti hI hiMsA hai (de. hiMsA/1/1); (rA.vA./7/22/6-7/560/33) (pu.si, u./177 -178); (sA.dha./8/8); (aura bhI de. zIrSaka sN.)| 2. bAhya va abhyantara sallekhanA nirdeza bha.A./mU/206/423 sallehaNA ya duvihA abhaMtariyA ya bAhirA ceva / abhaMtarA kasAyesu bAhirA hodi hu sarIre / 206 / sallekhanA do prakArako hai-abhyantara aura bAhya / tahA~ abhyantara sallekhanA to kaSAyoM meM hotI hai aura bAhya sallekhanA shriirmeN| arthAta uparokta jainendra siddhAnta koza
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 5. sallekhanA jabaradastI nahIM karAyI jAtI sa. si. 10/22/363/4 na kevala miha melanaM parigRhyate / kiM sahi prItyartho'pi / yasmAdasatyAM prItau balAnna sallekhanA kAryate / satyAM hi prItI svayameva karoti / yahA~ para ( sUtrameM prayukta 'joSitA' zabdakA ) kevala 'sevana karanA' artha nahIM liyA gayA hai, kyoMki prautike na rahanepara basapUrvaka sIkhanA nahIM karAyI jaatii| kintu prIti rahanepara svayaM hI nA karatA hai| (rA.nA/7/22/4/ 550/26) / 6. saMyama rakSArthaM maranA bhI sallekhanA nahIM - ma. 1/1.1.1/25/9 saMjama vinAsa bharaNa ussAsagiroha kA muda sAhu sarIrakaraca pivadadiga karatA mudadehassa maMgalatAbhAvAdI / prazna- saMyama ke vinAzake bhayase zvAsocchvAsakA nirodha karake mare hue sAdhuke zarIrakA tyahArI rake tIna bhedoM ( bhakta pratyAkhyAna Adi) meM se ksi bhedameM antarbhAva hotA hai 1 uttara- aise zarIrakA tyaktake kisI bhI bheda antarbhAva nahIM hotA hai; kyoMki, isa prakArase mRta zarIrako gahanA prApta nahIM hotA hai| de maraNa / 1/5 [ uparokta prakArakA maraNa viprANasamaraNa kahalAtA hai / vahana anujJAta hai aura na niSiddha / ] 7. abhyantara sallekhanAkI pradhAnatA / bha.A./mU/ga. evaM sarIra sallehaNAvihi bahuvihA vi phAseMto / ajbhavasAmaviddhi manio 256 abhAvAvidhI kasAyakalusIdassa gari ptiM avasasAyasA bhavidA | 2500 amavANamadhIe majjidA je tavaM vigapi / vyaMti bahinlessA na hoi sA keralA sudhI 238| samlemAvisudhA keI taha cetra vivihasaMgehi / saMthAre viharatA vi saMkilaTThati // 9604 isa prakAra anekavidha zarIra sallekhanAvidhiko karate hue bhI, kSapaka eka kSaNa ke lie bhI parigAmakI vidhiko na chor3e 256 / kaSAyase kaluSita manameM pariNAmoM kI nizuddhi nahIM hotI aura pariNAmoMkI viddhihI kaSAyasamlelanA kahI gayI hai| 256 / pariNAmoMkI vizuddhike binA utkRSTa bhI tapa karane vAle sAdhu khyAti Adike kAraNa hI tapa karate haiM, aisA samajhanA caahie| isalie unake pariNAmoM kI zuddhi nahIM hotI 271 jo zA zarIrakI sapanA to niraticAra kara rahe haiM, parantu unake antaraMga meM rAgadveSAdirUpa bhAva parigraha nivAsa karatA hai. ye saMstarAsa hote hue bhI pariNAmoMkI tAkAraNa saMsAra meM bhramaNa karate haiM / 1674 | sA.bha./8/23 sallekhanAsaMkhitaH kaSAyAziSphalA rAno kAyogaNDayituM kAmAyAmeva daNDyate | 23 | jo sAdhu kapAyoMko kRza na karake kevala zarIrako hI kRza karatA hai, usakA vaha zarIrako kRza karanA niSphala hai, kyoMki kaSAyoMko kRza karaneke lie hI zarIrako kRza kiyA jAtA hai, kevala zarIrako kRza karaneke lie nhiiN| 8. sallekhanA dhAranekI kyA AvazyakatA / sa.si./7/22/364/1 kiMca, maraNasyAniSTatvAdyathA vANijo vividhapaNyadAnAdAnasaM cayaparasya svagRhavinAzo'niSTaH tadvinAzakAraNe ca kutazcidupasthite yathAzakti pariharati / duSparihAre ca paNyavinAzo yathA na bhavati tathA masate evaM gRhastho'pi pratazIsapaNyasaMcaye pravartamAnaH tadAzrayasya na pAtamabhivAJchati / tadupaplavakAraNe copasthite svaguNAvirodhena pariharati duSparihAre ca yathA svaguNavinAzo na bhavati tathA prayatata iti kathamAtmavadho bhavet / - 383 1. sallekhanA sAmAnya nirdeza maraNa kisI ko bhI bhI iSTa nahIM hai| jaise nAnA prakArakI vikreya vastuoMke dene, lene aura saMcayameM lage hue kisI vyApArIko apane gharakA nAza honA iSTa nahIM hai; phira bhI paristhitivaza usake vinAzake kAraNa A upasthita hoM to yathAzakti vaha unako dUra karatA hai, itanepara bhI yadi ve dUra hoto, jisase vi vastuoM kA nAza na ho, aisA prayatna karatA hai| usI prakAra paNya sthAnIya mata aura zIza saMcayameM juTA huA gRhastha bhI unake AdhArabhUta Ayu AdikA patana nahIM cAhatA / yadA kadAcit unake vinAzake kAraNa upasthita ho jAyeM to jisase apane guNoMmeM bAdhA nahIM par3e, isaprakAra unako dUra karanekA prayatna karatA hai| itanepara bhI yadi ve dUra na ho to, jisase apane guNoMkA nAza na ho isa prakAra prayatna karatA hai, isalie isake AtmaghAta nAmakA doSa kaise ho sakatA hai / (rA.vA./1/22/8/551/6); (A. anu. / 205); (sA. ca./8/6) 9. sallekhanAke aticAra sa.sU./7/20 joti maraNAzaMsAbhitrAnurAgakhAnubandhanidAnAni / 371jIvitAzaMsA, maraNAzaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubandha aura nidAna ye samlekhamA pA~ca aticAra hai| (ra.ka.A./126): (cA.sA./41/3) (saa.p./6/46)| 10. sallekhanAkA mahattva va phala bha.A./mU./1642-9645 bhoge re to khudA mAse imisaM catAcaraM ti jinadekhiye dhammaM 1142 sukaM samudA jANe vavidasaMsArA sammuktammakamayA samiti siddhi kilesA // 1645|sva anutara bhoga bhogakara ve mahA~se caya uttama manuSyabhavameM janma dhAraNa kara sampUrNa RddhiyoMko prApta karate haiN| pIche ve jinadharma arthAt muni dharma va tapa AdikA pAlana karate haiM / 1642 / zukla lezyAkI prApti kara ve ArAdhaka zukladhyAna se saMsArakA nAza karate haiM, aura dharmarUpI kavacako phor3a kara sampUrNa klezoM kA nAza kara mukta hote haiM / 16461 (vizeSa de, samtekhanA / 3/4) / 8. ka. A. / 130 niHzreyasamabhyudayaM nistIra dustara sunidhi na ti pItadharmA sabai du:khairanAlIDhaH | 130| piyA hai dharmarUpI amRta jisane aisA sallekhanAdhArI jIva samasta prakArake duHkhoM se rahita hotA huA, apAra dustara aura utkRSTa udayavAle mokSarUpI sukhake samudrako pAna karatA hai / pa.pu./14/203 gRhadharmamimaM kRtvA samAdhiprAptapaJcataH / prapadyate sudeva cyutvA ca sumanuSyatAm // 203 // - isa gRhastha dharmakA pAlanakara jo samAdhipUrvaka maraNa karatA hai, vaha uttama devaparyAyako prApta hotA hai, aura vahA~se cyuta hokara uttama manuSyatva prApta karatA hai | 203 // [ pIche ATha meM mukti prApta karatA hai (de. agalA zIrSaka) pU. si. 4/101 nIyantena kapAyA hiMsAyA to yatastanutAm / sallekhanAmapi tataH prAhura hiMsA prasiddhayartham | 176 | kyoMki isa saMnyAsa maraNameM hiMsA ke hetubhRta kaSAya kSoNatAko prApta hote haiM, tisa kAraNa se saMnyAsako bhI zrIguru ahiMsAkI sidi ke lie kahate haiM // 176 de. A/a.ga./2248-2201 [lekhanAkI aneka prakAra se stuti ] - 11. kSapakakI bhavadhAraNakI sImA bha.A./mU/gA ekkammi bhavaggahaNe samAdhimaraNeNa jo mado jIvo Na so hiMDa di bahuso sattaTThabhave pamottUNa / 682 // NiyamA sijmadi ukkaraNa vA sattamammi bhave / 2066 / iya bAlapaMDiya: hodi maraNamarahaMtANe di 120071 evaM ArAdhisA unakassA rAhaNa jainendra siddhAnta koza
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 1. sallekhanA sAmAnya nirdeza na. cdukkhdh| kammarayavippamukkA teNeba bhaveNa sijhati 12160 / ArAdhayittu dhIrA majjhimamArAhaNaM cadukkhadha / kammarayavippamukkA saMstaradhAraNa maraNakAlakA tacceNa bhaveNa sijhati / 21611 ArAdhayittu dhIrA jahaNNamArAhaNaM kAlakA nakSatra samaya cadukrabaMdha / kammarayaviSpamukkA sattamajammeNa sijhati / 2162 - nakSatra 1. jo yati eka bhavameM samAdhimaraNase maraNa karatA hai vaha aneka bhava dhAraNa kara saMsAra meM bhramaNa nahIM krtaa| usako sAta ATha bhava 10 maghA maghA yA isase agalA dina dhAraNa karaneke pazcAt avazya mokSakI prApti hogii|682|| (mU.A/ 11 / pUrva phAlgunI dhaniSThA dina 198) / 2. bAlapaMDita maraNase maraNa karanevAlA zrAvaka (de.maraNa/1/4) uttara phAlgunI mUla sAyaM utkRSTatAse sAta bhavoM meM niyamase siddha hotA hai / 2086-2074 |13 bharaNI dina 3. cAra prakArake isa ( darzana, jJAna, cAritra va tapa) ArAdhanAko 14 citrA / mRgazira ardharAtri jo utkRSTa rUpase ArAdhatA hai vaha usI bhavameM mukta hotA hai, jo svAti revatI prabhAta madhyamarUpase ArAdhatA hai vaha tRtIya bhavase mukta hotA hai, aura jo vizAkhA AzleSA jaghanya rUpase ArAdhatA hai vaha sAtaveM bhavameM siddha hotA hai AzleSA pUrvabhAdrapada dina 12160-620 / jyeSThA prabhAta pa.pu/14/204 bhAvAnAmevamaSTAnAmantaH kRtvAnuvartanam / ratnatrayasya pUrvASAr3ha mRgazira rAtakA nirgrantho bhUtvA siddhiM samaznute / 204 / -[jo gRhasthadharmakA prArambha pAlana kara samAdhi pUrvaka maraNa karatA hai-(de. zIrSaka saM.10 meM pa. uttarASAr3ha uttarASADha athavA bhAdrapada aparAha pu./14/203) ] aisA jIva adhikase adhika ATha bhavoMmeM ratnatrayakA zravaNa uttarabhAdrapada dina pAlanakara antameM nirgrantha ho siddhapadako prApta hotA hai / 204 / dhaniSThA dhaniSThA yA usase agalA dina dharmaparIkSA/RE/R6 kA bhASArtha-jo sudhI puruSa kaSAya nidAna aura zatabhiSaja jyeSThA sUryAsta mithyAtva rahita hokara saMnyAsa vidhike dhAraNapUrvaka maraNa karate haiM, pUrvabhAdrapada punarvasu rAta ve manuSya devalokameM sukhoMko bhogakara 21 bhavake bhItara mokSapadako uttara bhAdrapada uttarabhAdrapada dina yA rAta prApta hote haiN| revatI mRgazira 12. sallekhanAmeM sammava lezyAe~ bha.A./mU./1918-1921 sukkAe lessAe ukkassaM aMsayaM prinnmittaa| jo maradi so hu NiyamA ukkassArAdho hoI / 1618 / je sesA 14. sallekhanAkA svAmitva mukkAe du aMsayA je ya pammalessAe / tablessApariNAmo du majjhimArAdhaNA maraNe / 1920 // tejAe lessAe ye aMsA temu jo prinnmittaa| rA.vA./7/22/14/552/3 ayaM saglekhanAvidhiH na zrAvakasyaiva digvirakAla kre| tassa hu jahaNiyArAdhaNA bhnndi|121shuklleshyaa tyAdi zIlavataH / ki tahi / saMyatasyApIti avizeSajJApamArtha vAtA ke utkRSTa aMza se pariNata hokara maranevAlAkSapaka utkRSTa ArAdhaka hai pRthagupadezaH kRtH| -yaha saralekhanAvidhi zIlavatadhArI gRhasthako 119185 zukla lezyAke zeSa madhyama va jaghanya aMza aura pAlezyAke hI nahIM hai, kintu mahAvatI sAdhuke bhI hotI hai| isa sAmAnya sarva aMzoMse pariNamita hokara maranevAlA madhyama ArAdhaka hai / 1620 // niyamakI sUcanA pRthak sUtra manAnese mila jAtI hai| aura pIta lezyAke sarva aMzoMse pariNamita hokara maranevAlA de. sallekhanA/2/1 meM bha.A./74-[gRhastha va sAdhu donoM hI bhaktapratyAjaghanya ArAdhaka hai| khyAnake yogya samajhe jAte haiN|] de. saklekhanA/// [gRhastha bhI vrata aura zIloMkI rakSA karaneke lie 13. saMstara dhAraNa va maraNakAla meM paraspara sambandha saklekhanA dhAraNa karatA hai] bha.A./amitagati kRta prazasti/pR.1875-- de. saglekhanA/2/4 [ zrAvaka prIti pUrvaka mAraNAntikI sanlekhanA dhAraNa karatA hai| saMstaradhAraNa de. saklekhanA/2/7 meM pu.si.u./176 [ 'maiM maraNa kAlameM avazya samAdhimaraNakAlakA maraNa karUgA' zrAvakako aisI bhAvanA nitya bhAnI caahie|] kAlakA samaya nakSatra de, maraNa/1/4 [bhakta pratyAkhyAna Adi paMDita maraNa muniyoko hotA hai| nakSatra 15. sabhI batiyoMko sallekhanA Avazyaka nahIM azvinI bharaNI kRttikA rohiNI mRgazira rAta prabhAta madhyAhna ardharAtri svAti revatI uttara phAlgunI zravaNa pUrva phAlgunI uttarA yA isase agalA azvinI mRgazira citrA ArdA dina aparAhna rA.vA./7/22/12/151/34 syAdetava-pUrvasUtreNa saha eka eva yogaH kartavyaH ladhvartha itiH tanna; kiM kAraNam / kadAcit kasyaciva tA prtyaabhimurvyjnyaapnaarthtvaat| saptatapazIlavataH kadAcit kasyaciva gRhiNaH saglekhanAbhimukhyaM na sarvasyeti |-prshn-is sUtrako pahale sUtrake sAtha hI milA denA yogya thA, kyoMki. aisA karanese sUtra choTA ho jAtA! uttara-nahIM, kyoMki, kabhI-kabhI tathA kisI kisIko hI saglekhanAkI abhimukhatA hotI hai, yaha mAta batAneke lie pRthaka sUtra banAyA gayA hai| sAta zIla vratoMko dhAranevAlA koI eka Adha gRhastha hI kadAcita sallekhanAke abhimukha hotA hai, saba nhiiN| punarva puSya AzleSA jainendra siddhAnta koza
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 385 2. sallekhanAke yogya aksara de. athAlaMda-jo sAdhu bala, vIrya, dhairya va sthiratAmeM hIna honeke kAraNa parihAra vidhi yA bhakta pratyAkhyAna Adi vidhiyoMko dhAraNa karane meM samartha nahIM haiM, ve athAlaMda vidhiko dhAraNa karate haiN|) 16. sallekhanAke lie hemanta Rtu upayukta hai bha.A./mU./631/832 evaM vAsArate phAsedraNa vividhaM tavokarma / saMthAra paDibajjadi hemaMte suhaviha raMmmi 1631 - isa prakArase varSAkAla meM nAnA prakAra ke tapa kara vaha kSapaka jisameM anazanAdi karane para bhI mahAn kaSTakA anubhava nahIM AtA hai, aise hemantakAlameM saMstarakA Azraya karatA hai / 631 // 2. niryApakakI upalabdhikI apekSA bha.A./mU./75/204 ussaraha jassa ciramavi suheNa sAmaNNamaNadicAra baa| NijjAvayA ya sulahA dubbhivakhabhayaM ca jadi Nasthi / 75 / bha.A/vi./75/205/1 idAnImahaM yadi na tyAgaM kuryA niryApakAH punarna lapsyante sUrayastadabhAve nAhaM paNDitamaraNamArAdhayituM zaknomi iti yadi bhayamasti bhaktapratyAkhyAnAha eva / -jisa munIzvarakA cAritrapAlana sukhapUrvaka va niraticAra ho rahA hai, tathA jisakA niryApaka bhI mulabha ho aura jise durbhikSa AdikA bhI bhaya na ho, aisA munIzvara yadyapi bhakta pratyAkhyAna ke ayogya hai 7 // to bhI 'isa samaya yadi maiM bhaktapratyAkhyAna na karUM aura Age yadi niryApakAcArya kadAcit na mile to maiM paMDitamaraNa na sAdha sakaMgA' aisA jisako bhaya ho to vaha muni bhakta pratyAkhyAnake yogya hI hai| 3. yogya kAraNoM ke abhAvameM sallekhanA dhAranekA niSedha bha.A./ma./76/205 tassa Na kappadi bhattapaNaM aNuvaTiThThade bhaye purdo| so maraNaM pacchiMto hodi hu saamnnnnnnivinno|76- pUrva meM kahe gaye sarva bhayoMke upasthita na honepara bhI jo muni maraNakI icchA karegA, vaha muni cAritrase virakta hai aisA samajhanA caahie| de. zIrSaka naM.2-[ jisakA cAritra nirvighna pala rahA hai aura jise niryApaka bhI sulabha haiM aura durbhikSa AdikA bhI bhaya nahIM hai. vaha bhaktapratyAkhyAnake ayogya hai|] 2 sallekhanAke yogya avasara 1. sallekhanA yogya zarIra kSetra va kAla bha A./mU./71-74 vAhinna duppasajmA jarA ya samaNNajoggahANikarI / ubasaggA vA deviyamANusatericchayA jassa 1713 aNulomA vA sala cArittaviNAsayA have jss| dubhikkhe vA gADhe aDavIe vippaNaTTho bA / 72 / cakravaM vA dubbalaM jassa hojja sodaM va dubnalaM jss| jaMghAvala parihINo jo Na samattho viharidu vA / 73 / aNNa mmi cAvi edArisaMmmi AgADhakAraNe jaade| ariho bhattapaiNNAe hodi virado avirado bA 74 / -mahAprayatnase cikitsA karane yogya aisA koI duruttara rogahonepara, zrAmaNyakI hAni karanevAlI atizaya vRddhAvasthA Ane para, athavA niHpratikAra deva manuSya va tiryacakRta upasarga A par3anepara 711 ( lobha Adike vazIbhUta hue aise ) anukUla zatru jaba cAritrakA nAza karaneko udya kta ho jAyeM, bhayaMkara duSkAla A par3anepara, hiMsaka pazuoMse pUrNa bhayAnaka vanameM dizAbhUla jAnepara 172 / A~ratra, kAna va jaMghA bala atyanta kSINa ho jAnepara 173 / tathA inake atirikta anya bhI tatsadRza kAraNoMke honepara muni yA gRhastha bhakta pratyAkhyAna ( zarIra tyAga) ke yogya samajhe jAte haiM 74 ka.zrA /122 upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca nissprtiikaare| dharmAya sanuvimocanamAhuH sallekhanAmAryAH / 122 / -niSpratikAra upasarga Anepara, durbhikSa honepara, bur3hApA Anepara, aura mRtyudAyaka roga honepara dhamartha zarIra chor3aneko sallekhanA kahate haiM / 122 // (cA.sA/ 40/1) rA.pA./7/22/11/151/28/ jarArogendriyahAnibhirAvazyakaparikSye // 11 // -- jarA, roga, indriya va zarIra alakI hAni tathA SaDAvazyakakA nAza honepara sallekhanA hotI hai| sA.dha./8/9-10 kAlena bopasargeNa nizcityAyuH kSayonmukhaM / kRtvA yathAvidhi prAyaM tAstAH saphalaye kriyA / / / dehAdiva kRtaiH samyagnimittezca sunishcitte| mRtyAvArAdhanAmagnayatedUre na tatpadaM / 10 / -svakAla pAkadvArA athavA upasarga dvArA nizcita rUpase AyukA kSaya sanmukha honepara yathAvidhi rUpase saMnyAsamaraNa dhArakara sakala kriyAoMko saphala karanA cAhie / / jinake honepara zarIra Thahara nahIM sakatA aime sunizcita dehAdi vikAroM ke honepara, athavA usake kAraNa upasthita ho jAnepara athavA AyukA kSaya nizcita ho jAne para nizcayase ArAdhanAoMke cintavana karane meM magna hotA hai, use mokSa pada dUra nahIM // 10 // dai. saglekhanA/3/10 [sva kAlapAkavaza Ayu kSaya honepara savicAra bhakta pratyAkhyAna dhArA jAtA hai aura akasmAda AyukSaya hone para avicAra bhakta pratyAkhyAna dhArA jAtA hai| 4. anta samaya meM dhAranekA nirdeza ta.sU./7/22 mAraNAntikI saklekhanA joSitA / 22 / sa.si./7/22/362/12 'antagrahaNaM' tadbhavamaraNapratipattyartham / maraNa manto maraNAntaH / sa prayojanamasyeti maarnnaantikii| -tathA vaha zrAvaka mAraNAntika sallekhanAkA prIti pUrvaka sevana karanevAlA hotA hai| usI bhavake maraNakA jJAna karAne ke lie sUtra meM maraNa zabdake sAtha anta padakA grahaNa kiyA hai,| maraNa yahI anta maraNAnta hai aura jisakA yaha maraNAnta hI prayojana hai vaha mAraNAntikI kahalAtI hai / (rA.vA./7/22/2/550/21); (cA.sA./47/5) de. zrAvaka/9/3/[anta samaya samAdhimaraNa dharanevAlA zrAvaka sAdhaka kahalAtA hai| 5. anta samayakI pradhAnatAkA kAraNa bha.A./mU./ gA. jo jAe pariNimittA lessAe saMjudo kuNai kAlaM / talletso uvavajjaitaralesse ceva so sagge 1622 / jadi dA subhAvidappA vi carimakAlammi saMkileseNa / parivadi vedaNaTTho khavao saMthAramArUDho / 1648 / sucirama vi Niradica.ra viharitA jaanndsnncritte| maraNe virAdhayittA aNaMtasa sArio diTTho / 15 -jo jIva jisa lezyAse pariNata hokara maraNako prApta hotA hai, vaha uttara bhavameM usI lezyAkA dhAraka hokara svargameM utpanna hotA hai / 1622 jisane atmAko ArAdhanAoMse susaMskRta kiyA thA, to bhI maraNasamaya saMbalezapariNAmoM kI utpatti hone se vaha saMstarapara ArUDha huA zramaNa sanmArgase bhraSTa hotA hai / 1648 / pUrva meM na ArAdhI gayI ratnatrayakI ArAdhanAko yadi antakAlameM koI bhAye to vaha jIva sthAnuke dRSTAntako prApta hotA hai (arthAta jaise andheko stambhase TakarAkara netra khula jAnese bhAgya vaza vahA~se ratnaprApti ho jAya aise hI use samajhanA 124) sA.gha./8/16 ArAddho'pi ciraM dharmo virAddho maraNe mudhaa| satvArAddhastatkSaNe'haH kSipatya pi cirAjitaM 1966 - cira kAlase ArAdhana kiyA huA dharma bhI yadi maraneke samaya chor3a diyA jAya vA usakI bhA04-49 jainendra siddhAnta koza
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 386 3. bhaktapratyAkhyAna Adi vidhi nirdeza virAdhanA ko jAya to vaha niSphala ho jAtA hai| aura yadi maraneke samaya usa dharmakI ArAdhanA kI jAya to vaha cira kAlake upAjita pApoMkA bhI nAza kara detA hai| 6. parantu kevala anta samayameM dharanA atyanta kaThina hai bha.A./ma.va, vi./24/83 ciramabhAvitaratnatrayANAmantarmuhartakAla bhAvanAnAM siddhiriSyate tamki cirabhAvanayetyasyottaramAcaSTe'puramabhAvidajoggo ArAdhejja maraNe jadi 'vi koii| khaNNugadidruto so taM khu pamANaM Na samvatya / 24 / = jinhoMne bahuta kAlaparyaMta ratnatrayakA ArAdhana nahIM kiyA parantu kevala aMtamuhUrta kAlaparyanta hI ArAdhana kiyA hai, unako bhI mokSalAbha ho gayA hai| * ataH cirakAla paryanta ratnatrayako bhAvanA Avazyaka nahIM hai| uttarapUrva kAla meM jisa jIvane ratnatrayakA kabhI ArAdhana nahIM kiyA hai, vaha maraNasamaya usakI ArAdhanA karale, aisA vyakti sthAnuke dRSTAntako prApta hotA hai / arthAta bilakula usa andhe vyaktikI bhA~ti hai jo ki akasmAta sthAnuse sara TakarA jAneke kAraNa netravAna ho gayA hai aura sAtha hI usa sthAnakI jar3ameM par3e ratnakA lAbha bhI jise ho gayA ho / 24 ArAdhaka hotA hai / 184 tIrtha kSetra yA niryApakake prati prArambha kara diyA hai gamana jisane, aisA vyakti yadi mArgameM maraNako prApta ho jAye to bhI usa bhAvanAke kAraNa ArAdhaka hI ginA jAtA hai, kyoMki bhAvanA bhavanAzinI hotI hai|30| 8. anta samaya va jIvana paryantakI ArAdhanAkA samanvaya bha. A./vi./18/68/6 maraNe yA virAdhanA sA mahatI saMsRtimAvahati / anyadA jAtAyAmapi birAdhanAyA mRtakAle ratnatrayopagatau saMsArocchittirbhavatyeva tato maraNakAle prayatnaH kArya itysmaabhirupnystm| itarakAlavRttaM tu ratnatrayaM saMbaranijarayo tikarmaNa ca kSayakAraNanimitta itoSyata eva / maraNa samayameM ratnatrayakI virAdhanA karanese virAdhakako dIrghakAlataka saMsAra meM bhramaNa karanA par3atA hai| parantu dIkSA, zikSA Adi kAla (de. kAla) meM virAdhanA ho gayI ho to bho maraNakAla meM ratnatrayakI prApti ho jAnese saMsArakA nAza ho jAtA hai| ataH maraNakAlameM ratnatrayameM pariNati karanI caahie| aisA hamArA abhiprAya hai| parantu itara kAloMmeM kI gayI AgadhanA bhI viphala nahIM hotI, usase karmakA saMvara va nirjarA hotI hai, tathA ghAtI karmoMke kSaya karane meM vaha nimitta hogI, aisA hama samajhate haiN| 7. ataH sallekhanAkI bhAvanA va abhyAsa jIvana paryanta karanA yogya hai bha. A./bhU./18-21 jadi pakyaNassa sAro maraNe ArAhaNA hadi ditttthaa| kiM dAI sesakAle jadi jadadi tave carita ya 18 ArAhaNAe kajje pariyamma sambadA vi ya kAyabvaM / pariyammabhAvidassa hu suhasajjhArAhaNA hoi / 16 / jaha rAyakulapasUo joragaM NiccamAvi kuNaha parikammaM / to jidakaraNo juidhe kammasamattho bhavissadi hi 20 iya sAmaNNaM sAdhU vi kuNadi Niccamavi jogpriymm| to jida karaNo maraNe mANasamatyo bhvissNti|21-prshn -AgamakI sArabhUta ratnajayapariNati maraNakAlameM yadi hotI huI dekhI jAtI hai to usase bhinna kAlameM cAritra va tapazcaraNa karane kI kyA AvazyakatA hai| 1180 uttara-maraNa samayameM ratnatrayako siddhike lie samyagdarzanAdi kAragakalApa sAmagrIkI avazya prApti kara lenA cAhie, arthAt usakA sarvadA abhyAsa karanA yogya hai, kyoMki aisA karanevAleko maraNa samaya meM sukhapUrvaka arthAta binA klezake usa ArAdhanAkI siddhi ho jAtI hai / 16 / jese rAjaputra zastravidyAkA nitya abhyAsa karatA hai aura usIse vaha yuddha meM usa prakArakA karma karaneko samartha hotA hai .20 / isI prakAra sAdhu bhI ArAdhanAke yogya nitya abhyAsa karatA hai, isIse vaha jitendriya hotA huA maraNa samaya dhyAna karaneko samartha ho jAtA hai / 21 / pu. si, u /175-176 iyame kaiva samarthA dharmasva me mayA samaM netum / satatamiti bhAvanoyA pazcimasallekhanA bhktyaa| / 1751 maraNAnteDavazyamahaM vidhinA sallekhanA krissyaami| iti bhAvanApariNato nAgatamapi pAlayedidaM zIlam // 676 / yaha eka hI saklekhanA mere dharmarUpo dhanako mere sAtha le calaneko samartha hai| isa prakAra bhakti karake maraNAnta sallekhanAko nirantara bhAvanA vaahie|17| maiM maraNa kAlameM avazya hI zAstrokta vidhise samAdhimaraNa karUgA isa prakAra bhAvanArUpa pariNati karake maraNakAla prApta honeke pahale hI yaha sallevanAbata pAlanA caahie|176 (sA. dha/7/17) sA. dha./8/18-31 samyagbhAvitamArgo'nte syAdevArAdhako ydi| prati rodhi sudura' kiMcinnodeti duSkRtam / 18, prasthitAM yadi tIrthAya mriyate bAntare tadA / astyevArAdhako yasmAdabhAvanA bhavanAzinI / 31 / yadi koI dunibAra pratirodhI karma udayameM na Ave to samyak prakArase pUrva meM bhAvita ratnatrayake kAraNa vaha antakAlameM avazya ho 3. bhaktapratyAkhyAna Adi vidhi nirdeza 1. sallekhanAmaraNake va vidhike bheda de. maraNa/1/4.[paNDitamaraNa tIna prakAra hai-bhaktapratyAkhyAna, iMginI va prAyopagamana / bhaktapratyAkhyAna do prakAra hai-savicAra va avicaar| avicAra tIna prakAra hai-niruddhatara va parama niruddha / niruddha do prakAra hai-prakAzarUpa aura aprakAzarUpa) bha. A./mU./155/352 kiNNu adhAlaMdavidhI bhattapaiNNe giNI ya prihaaro| pAdovagamaNa jiNakappiyaM ca viharAmi paDivaNNo |15|athaalnd vidhi, bhaktapratijJA, iMginImaraNa, parihAra vizuddhi, cAritra, pAdopagamana, maraNa aura jinakalpAvasthA, inameM se kauna-sI avasthAkA Azraya kara maiM ratnatrayameM vihAra karU aisA vicAra karake sAdhuko, dhAraNa karane yogya avasthAko dhAraNa karake samAdhimaraNa karanA caahie| 2. bhakta pratyAkhyAna Adi tInake lakSaNa dha. 1/1,1,1/23/4 tatrAramaparopakAranirapekSa praayopgmnm| AtmopakArasavyapekSaM paropakAranirapekSaM iMginImaraNam / Atmapara pakArasamyapejha bhaktapratyAkhyAnamiti |-[bhojnkaa kramika tyAga karake zarIrako kRza karaneko apekSA tInoM samAna haiN| antara hai zarIrake prati upekSA bhAvameM] tahA~ apane aura parake upakArakI apekSA rahita samAdhimaraNako prAyopagamana vidhAna kahate haiN| jisa saMnyAsameM: apane dvArA kiye gaye upakArakI apekSA rahatI hai kintu dUsareke dvArA kiye gaye vaiyAvRttya Adi upakArakI apekSA sarvathA nahIM rahatI, use iMginI samAdhi kahate haiM / jisa saMnyAsameM apane aura dUsare donoM ke dvArA kiye gaye upakArako apekSA rahatI hai, use bhaktapratyAkhyAna saMnyAsa kahate haiM / (bha. A/vi/2064/1461): (go.ka /./61/57) (cA. sA./154/4); (bhA. pA./TI/32/116/14) bha, A./vi./26/113/8 pAdAmyAmupagamanaM Dhokana tena pravartitaM maraNaM pAdopagamanamaraNam / itaramaraNayorapi pAdAbhyAmupagamanamastIti travi dhyAnupapattiriti cenna, maraNaviSe vakSyamANalakSaNaM rUDhirUpeNAya pravataM te...... athavA pAuggagamaNamaraNaM iti paatthH| bhavAntakaraNaprAyogyaM saMhananaM saMsthAna ca iha praayogyshbdenocyte| asya gamana prAptiH, tena kAraNabhUtena yannivartya karaNaM taducyate pAuggagamaNana jainendra siddhAnta koza
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA | maraNamiti / bhajye sevyate iti bhaktaM, tastha paiNNA tyAgo bhattapaNNA / itarayorapi bhaktapratyAkhyAna saMbhave'pi rUDhivazAnmaraNavizeSe do raMginIdena gitamAtmano bhaNyate svAmi prAdhAnusAreNa sthitvA vartamAnaM maraNaM iMginI maraNa - pAdopagamana isakA zabdArtha, 'apane pA~va ke dvArA saMghase nikalakara aura yogya pradezameM jAkara jo maraNa kiyA jAtA hai vaha pAdopagamana maraNa hai / itara maraNoM meM bhI yadyapi apane pA~va se calakara maraNa karanA samAna hai, parantu yahA~ rUDhikA Azraya lekara maraNa vizeSa meM hI yaha lakSaNa paTita kiyA hai, isaliye maraNake tIna medaoNkI anupapatti nahIM banatI hai / athavA gAthA meM 'pAoggagamaNamaraNaM' aisA bhI pATha hai| usakA aisA abhiprAya hai ki bharakA anta karane yogya aise saMsthAna aura saMhananako prAyogya kahate haiN| inakI prApti honA prAyogyagamana hai| arthAt viziSTa saMsthAna va viziSTa saMhanana vAle hI prAyogya aMgIkAra karate haiN| bhakta zabdakA artha AhAra hai aura pratijJA zabdakA artha tyAga hotA hai / arthAt AhArakA tyAga karake maraNa karanA vaha bhaktapratyAkhyAna hai / yadyapi AhArakA tyAga itara donoM maraNoM meM bhI hotA hai, to bhI isa lakSaNakA prayoga rUr3hivaza maraNa vizeSa meM hI kahA gayA hai / sva abhiprAyako iMgita kahate haiN| apane abhiprAyake anumAra sthita hokara pravRtti karate hue jo maraNa hotA hai usI koI ginomaraNa kahate haiN| 3. tInoMke yogya saMhanana kAla va kSetra bha.A./vi./64 / 110/- maraNaM sA cena bhaktapratyAkhyAnamRtireva evaM hi kAle... saMhananavizeSasamAnataraNayaM saMhananavizeSAH RSabhanArAcAdayaH adyatve'muSmikSetre santi gaNAnAM // ... yadi te vartayituM idAnItanAnAmasAmarthyaM kiM tadupadezeneti cet svarUpaparijJAnAtsamyagjJAnaM / 1 . 387 bha, A. mi. / 2049/1006/10 bAyeSu triSu saMhananeSu anyatamaH zubha sthAno'bhedyakavaca jisakaraNa jini misa gra - 1. bhaktapratyAkhyAna maraNa hI isa kAlameM upayukta hai / itara do arthAt iMginI va prAyopagamanamaraNa saMhanana vizeSa vAloMke hI hote haiM / vajraRSabha Adi ve saMhanana vizeSa isa paMcamakAla meM isa bharata kSetra meM manuSyoMmeM hote nahIM haiN| yadyapi ginI prAyopagamanakI sAmarthya isa kAla meM nahIM hai, phira bhI unake svarUpakA parijJAna karAneke lie unakA upadeza diyA gayA hai / 2. iMginImaraNake dhAraka muni pahile tIna (arthAt vajraRSabha nArAca, vajranArAca aura nArAca) sahananomeMse koI eka saMhananake dhAraka rahate haiN| unakA zubha saMsthAna rahatA hai| ve nidrAko jItate haiN| mahAbala va zUra rahate haiM / 4. tInoM ke phala 1 bha.A./mU./gA. yarisamArAdhanamapAle kevalI bhariyA logana siharavAsI havaM ti siddhA kalesA | 11626 mA rAdhaNamaNupAlittA sarIrayaM hiccA huti aNuttaravAsI devA suvisulessA ya 1633 | daMsaNaNANacarite ukkiTThA uttamopadhANA ya / hariyAvaha paviNA havaMti lavasattamA devA / 1634 / je vihu ulesamArAhaNaM maMti se sihati devA Na heThillA | 1640) evamadhakvAdavidhi sAdhittA iMgiNa pue kilesaa| sirpha Ihata devAmA 2061 / = isa prakAra bhaktapratyAkhyAnakI utkRSTa ArAdhanAkA pAlana kara jJAnako prApta kara lete haiN| sampUrNa karmale mukta hokara lokA zikharavAsI siddha parameSThI hote haiM / 1626| usI bhaktapratyAkhyAnakI madhyama ArAdhanAkA pAlana kara zarIrakA tyAga karanevAle munirAja vizuddha lezyAko dhAraNa kara arthAt utkRSTa zukla lezyA ke svAmI banakara anuttaravAsI devoM hote haiM / 9633] samyagdarzana-jJAna 3. bhaktapratyAkhyAna Adi vidhi nirdeza cAritra pAlane meM pUrNa dakSa, utkRSTa tapa dhyAna vag2airaha niyamoM ke dhAraka, pathako jinhoMne prApta kiyA hai arthAt kalpavAsI devatvakI prApti yogya zubhAvako jo prApta ho gaye haiM aise munirAja lavasattama deva hote haiM arthAt marakara navabeka anudiza vimAnameM rahanevAle deva ho jAte haiM | 1634) tejolezyAke dhAraka aise kSapakakI bhaktapratyAkhyAna ArAdhanAko jaghanya ArAdhanA kahate haiM / isa ArAdhanAke ArAdhaka kSapaka saudharmAdika svargImeM deva hote haiM / ina devoMse hIna devoM meM inakA janma nahIM hotA / 1640 / yahA~ taka jo iMginI marakI vidhi kahI hai, usako siddha karake koI muni sampUrNa karmavazako dUra karake mukta hote haiM aura koI vaimAnika hote haiM / 2061 5. bhakta pratyAkhyAnakI jaghanya va utkRSTa kAlAvadhi bha.A./mU. 252/474 ukkasseNa bhattapaiNNAkAlo jiNehiM NiddiTTho / kAsamma saMpa bhArasamariyANi puSNAni / 2522 - AyuSkAla adhika hone para arthAta bhakta pratijJAkA utkRSTa kAlapramANa jinendra bhagavAn ne bAraha varSa pramANa kahA hai | 252 | gha. 1/1.1.2/24 / 9 vatra bhAvAnaM prividhaM jayagyotkRSTamadhyamabhedAt / jaghanyamantarmuhUrta pramANam / utkRSTabhaktapratyAkhyAnaM dvAdazavarSapraNAm / madhyametayorantarAlamiti / - bhaktapratyAkhyAna vidhi jaghanya, madhyama aura utkRSTake bhedase tIna prakArakI hai| jaghanyakA pramANa antarmuhUrtamAtra hai| utkRSTakA bAraha varSa hai| ina donoMke antarAlavartI sarva kAlapramANa madhyama bhaktapratyAkhyAnakA hai / (go. ka./mU./56-60/50); (cA.sA./124/4); (ana, bha./0/109/026 ) - 6. sAdhuoMke lie bhakta pratyAkhyAnakI sAmAnya vidhi mU. A./ 106 - 111 savvaM pANAraM bhaM paJcavakkhAmi alIyavayaNaM ca / savvamadattAdANa meNa paricaiva // 106 samma me sammabhUma Na Na vi / AsAe bosarittANaM samAdhi paDivajjai / 110 / savyaM AhAra vihiM saNNAo AsAe kasAe ya / sabvaM ceya mamatti jahAmi savvaM khamAvemi / 111 | saMkSepase pratyAkhyAna karanevAlA aisI pratijJA karatA hai, ki maiM sarva prathama hiMsAdi pAMcoM pApoMkA tyAga karatA hU~ / 106 / mere saba jIvoM meM samatA bhAva hai, kisIke sAtha bhI merA dera nahIM hai isalie meM sarva AkAMkSAoMko chor3akara samAdhi (zuddha) pariNAmako prApta hotA hU~ / 110 / maiM saba annapAna Adi AhArakI avadhiko AhAra saMjJAko sampUrNa AzAoMkA kaSAyoM kA aura sarva padArthoM meM mamatva bhAvakA tyAga karatA hU~ / 111 / ( de. saMskAra / 2 meM 31vIM kriyA ) " de. sallekhanA / 3 / 6 [ jIvitakA sandeha hone para to 'upasarga Talane para pAraNA kara lU~gA aisA AhAratyAga karatA hai, aura maraNa nizcita hone para sarvathA AhArakA tyAga karatA hai / ] 7. samartha zrAvakoM ke lie bhakta pratyAkhyAnakI sAmAnya vidhi ra. ka. zrA./124-128 snehaM vairaM saMgaM parigrahaM cApahAya zuddhamanAH / svajanaM parijanamapi ca kSAntvA kSamayet priyavacanaiH | 124 | Alocya sarvanaH kRtakAritamanumataM ca nirvyAjaM / AropayenmahAvata mAmaraNasthAnizeSa 1923 zobhAle kAluSyamaratimapi hiravI ca manaH prasAtha te 120 AhAra parihAsya kamazaH snigdhaM vivarddhametsanaM snigdha hAlA kharapAnaM pUrayetkramazaH | 127) kharapAnahApanAmapi kRtvA kRtvopavAsamapi zaktyA / paJca namaskAra manAstanuM tyajetsarvaM yatnena / 128 | = [sallekhanA dhAraNa karanevAlA zIta uSNa meM harSa viSAda na kare - ( cA. sA. )] sneha ra parichor3akara zuddha hotA huA ki vacanoM se apane jainendra siddhAnta koza'
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 388 3. bhaktapratyAkhyAna Adi vidhi nirdeza kuTumbiyoM aura cAkaroMse bhI kSamA karAve aura Apa bhI satrako kSamA kare / 124 / chalakapaTa rahita aura kRta kArita anumodanA sahita kiye hue samasta pApoMkI AlocanA karake maraNa paryanta rahanevAle samasta mahAvatoMko dhAraNa kare / 12 / zoka, bhaya, viSAda, rAga kaluSatA aura aratiko tyAga karake tathA apane bala aura utsAhako pragaTa karake saMsArake dukha rUpI saMtApako dUra karanevAle amRtarUpa zAstroM ke zravaNase manako prasanna kare / 126 krama kramase AhArako chor3akara dugdha vA chAchako bar3hAve aura pIche dugdhAdikako chor3akara kAMjI aura garama jalako bar3hAve / 127 / tatpazcAt uSNa jalapAnakA bhI tyAga karake aura zaktyanusAra upavAsa karake paMcanamaskAra mantrako manameM dhAraNa karatA huA zarIrako chodd'e|12| (cA. sA./48/2); (sA. gha./8/17.64.65,67); ( vizeSa de. sllekhnaa/4)| 8. asamartha zrAvakoMke lie bhaktapratyAkhyAnakI sAmAnya vidhi vasu. zrA./271-272 dhariUNa vatthamettaM parigaha chaDiUNa avasesaM / sagihe jiNAlae bA ti vihAhArassa bosaraNaM / 271 / jaM kuNai gurusayAsammi sammamAloiUNa tiviheNa / sallekhaNaM cautthaM mutte sikvAvayaM bhaNiyaM |272|-[uprokt donoM zIrSakoMmeM kathita rAga dveSakA tyAga, samatA dhAraNa aura parijanoM Adise kSamA AdikI yahA~ bhI anuvRtti kara lenI cAhie ] vastramAtra parigrahako rakhakara aura avaziSTa samasta parigrahako chor3akara apane hI gharameM athavA jinAlayameM rahakara jo zrAtraka guruke samIpameM mana vacana kAyase apanI bhale prakAra AlocanA karake pAnake sivAya zeSa tIna prakArake AhArakA (khAdya, svAdya aura lehya ina tInakA) tyAga karatA hai, use upAsakAdhyayana sUtra meM sallekhanA nAmakA cauthA zikSAbata kahA gayA hai / 271-272 / sA, dha./8/66-jyAdhyAdyavekSayAmbho vA samAdhyartha vikalpayet / bhRzaM zaktikSaye jahyAttadapyAsannamRtyukaH 66 vyAdhi AdikI apekSAse samAdhimeM nizcala honeke lie usa kSapakako gurukI AjJAnusAra kevala pAnI pInekI pratijJA rakha lenI caahie| aura mRtyukA samaya nikaTa Anepara jama zarIrakI zakti atyanta kSINa ho jAya taba use jalakA bhI syAga kara denA cAhie / 66 ( aura bhI de. saglekhanA/4/113) / de. maraNa/1/4 [ binA sabalekha nA dhAraNa kiye apane ghara meM hI saMstarArUDha ho sAmyatA pUrvaka zarIrako tyAganA bAlapaNDita maraNa hai ] / 10. savicAra va avicAra bhakta pratyAkhyAnake sAmAnya lakSaNa va svAmI bha. A./vi./65/162/6 dvividhameva bhakta pratyAraNyAnaM / savicAramadha avicAra iti / vicaraNaM nAnAgamana vicaarH| vicAreNa vartate iti savicAraM etaduktaM bhvti| vakSyamANAha liGgAdi vikalpena sahita bhaktapratyAkhyAna iti / avicAra vakSyamANA dinAnAprakArarahita / bhavatu dvividhaM / savicArabhaktapratyAkhyAna kasya bhavati itysyottrN| savicAra bhaktapratyAkhyAnaM aNAgADhe sahasA anupasthite maraNe cirakAlabhAvini maraNe iti yAvat / saparakkamassa saha parAkrameNa vartate iti saparAkramastasya bhave bhavet / parAkramaH utsAhaH etenaiva sahasopasthite maraNe parAkramarahitasya avicArabhaktapratyAkhyAnaM bhavatIti labhyate yato vicArabhaktapratyAkhyAnaM asya asminkAle iti sUtre nokt| -bhaktapazyAkhyAnamaraNake savicAra va avicAra aise do bheda haiN| tahA~ nAnA prakArase cAritra pAlanA, cAritrameM vihAra karanA vicAra hai / isa vicArake arha, liMga Adi 40 adhikAra haiM jinakA vivecana Age kareMge (de. saralekhanA/4) usa vicArake sAtha jo vartatA hai vaha savicAra hai aura jo una aha liMgAdi rUpa vicArake vikalpoMke sAtha nahIM vartatA so avicAra hai| tahA~ jo gRhastha athavA muni utsAha va balayukta hai aura jisakA maraNakAla sahasA upasthita nahIM huA hai arthAta jisakA maraNa dIrghakAlake anantara prApta hogA aise sAdhuke maraNako savicArabhaktapratyAkhyAna maraNa kahate haiN| jisako sAmarthya nahIM hai aura jisakA maraNakAla sahasA upasthita huA hai aise parAkramarahita sAdhuke maraNako avicArabhakta pratyAkhyAna kahate haiN| [tahA~ savicAra vidhi to Age sallekhanA/4 ke antargata pRthakse savistAra dI gayI hai aura avicAra vidhi nimna prakAra hai|] 11. avicAra bhaktapratyAkhyAna vidhi bha. A./mU./2011-2024 tasya avicArabhattapaiNNA maraNamima hoi AgADho / aparakkamassa muNiNo kAlammi asaM puhattammi |2011ttth paDhamaM NiruddhaM NiruddhatarayaM tahA have vidiyaM / tadiyaM paramaNiruddhaM evaM tividhaM avIcAra / 2012 / tassa Niruddha bhaNidaM rogAdaMkehiM jo samabhibhUyo / jaMghAbalaparihINo paragaNagamaNammi Na samattho / 2013 / / iya saNNirudvamaraNaM maNiya aNihArimaM avIcAraM / sA cena jadhAjoggaM pubvuttavidhI hava di tassa / 2015 / duvihaM taM pi aNIhArimaM payAsaM ca appagAsaM ca / jaNaNAdaM ca pagAsaM idaraM ca jaNeNa aNNAdaM / 2016 / khavayassa cittasAraM vittaM kAlaM paDucca sajaNaM baa| aNNammi ya / tArisayammi kAraNe appagAsaM tu / 2017 bAlaggivagghama hisagayariMcha paDiNIya teNa mecchehi| mucchAvisUciyAdIhi hojja sajjo hu vaavttii||2018| jAva Na bAyA khippadi balaM ca viriyaM ca jAva kAyammi / tivvAe vedaNAe jAva ya cittaM Na vikravattaM / 1216 / NaccA saMvaTija tamAugaM sigdhameva to bhikkhU / gaNiyAdINaM saNNihidANaM Alocae samma / 2020 / evaM NiruddhadarayaM vidiyaM aNihArimaM aviicaar| so ceva jadhAjogge puTavuttavidhI havadi tassa / 2021 // bAlAdiehiM jaiyA akvittA hojja bhikkhuNo vaayaa| taiyA', paramaNirudvadhaM bhaNidaM maraNaM avIcAraM / 2022 / NacA saMvaTTirja tamAuna sigdhameva to bhikkhU / arahaMtasiddhasAhUNa aMtige sigdhamAloce / 2023 // ArAdhaNAvidhI jo purva uvavaNNido svisthaaro| so ceka jujjamANo etya vihI hodi NAdabyo / 2024 / - parAkramarahita muniko sahasA maraNa upasthita honepara avicArabhakta pratyA khyAna karanA yogya hai / 2012 / vaha tIna prakArakA hai-niruddha, niruddhatara va paramaniruddhatara va paramaniruddha / 2012 / rogoMse pIr3ita honeke kAraNa jisakA jaMghAcala kSINa ho gayA hai aura jo paramaNarmena jAneko samartha nahIM hai, vaha muni niruddha avicAra bhaktapratyAkhyAna 9. mRtyukA saMzaya yA nizcaya honekI apekSA bhaktapratyAkhyAna vidhi mU. A./112-114 edamhi desayAle ubaskamo jIvidassa, jadi majjha / evaM paccakkhANaM NityiNNe pAraNA hojjaM / 11 / savaM AhAravihi pavakravAmI ya pANayaM vajja / uvahiM ca bosarAmi ya duvihe ti viheNa sAvajja 113 / jo koi majjha uvadhI sambhaMtaravAhiro ya hve| AhAra ca sarIraM jAbAjIva ya bosare |114|-jiivitmeN sandeha hone kI avasthAmeM aisA vicAra kare ki isa dezameM isa kAla meM merA jInekA sadbhAva rahegA to aisA tyAga hai ki jaba taka upasarga rahegA taba taka AhArAdikakA tyAga hai / upasarga dUra honeke pazcAt yadi jIvita rahA to phira pAraNA karUgA / 1121 ( para jahA~ nizcaya ho jAya ki isa upasargAdimeM maiM nahIM jI sakU~gA vahA~ aisA tyAga kare / ] maiM jalako chor3a anya tIna prakArake AhArakA tyAga karatA huuN| bAhya aura abhyantara donoM prakArake parigrahako tathA mana vacana kAyakI pApa kriyAoMko chor3atA huuN|113| jo kucha mere abhyantara bAhya parigraha hai use tathA cAroM prakArake AhAroMko aura apane zarIrako yAvajjIvana chor3atA huuN| yahI uttamArtha tyAga hai / 114 // jainendra siddhAnta koza
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 389 4. bhakta pratyAkhyAna Adi vidhi nirdeza karate haiM / 2013 / yaha muAna paragaNa meM na jAkara svagaNa meM hI rahatA huA yathAyogya pUrvokta arthAt savicAra bhaktAtyArakhyAna vAlI vidhikA pAlana karatA hai / 2015 / isake do bheda haiM--prakAza aura aprakAza / jo anya janoM ke dvArA jAnA jAya vaha prakAzarUpa hai aura jo dUsaroM ke dvArA na jAnA jAya vaha aprakAzarUpa hai / 2016 / kSapakakA manobala arthAt dhairya, kSetra, kAla, usake bAndhava Adi kAraNoMkA vicAra karake kSapakake usa niruddhAvicAra bhaktapratyAkhyAnako pragaTa karate haiM athavA apragaTa karate haiM / arthAt anukUla kAraNoM ke honepara to vaha maraNa pragaTa kara diyA jAtA hai aura pratikUla kAraNoMke hone para pragaTa nahIM kiyA jAtA / 2017 / sarpa, agni, vyAgha, bhaiMsA, hAthI.rIcha, zatru, cora, mleccha, mucchA, tIna zUlaroga ityAdise tatkAla maraNakA prasaMga prApta honepara 2018 jana taka bacana va kAyabala zeSa rahatA hai aura jaba taka taba vedanAse citta Akulita nahIM hotaa|2016| taba taka AyuSyako pratikSaNa kSINa hotA jAnakara zIghra hI apane gaNake AcArya Adike pAsa apane pUrva doSoMkI AlocanA karanI cAhie / 2020 / isa prakAra niruddhatara nAmake dUsare avicAra bhakta pratyAkhyAnakA svarUpa hai| isameM bhI yathA yogya pUrvokta arthAta savicAra bhakta pratyAkhyAnabAlI sarva vidhi ( de. sahalekhanA/4) hotI hai / 2021 / vyAghrAdi uparokta kAraNoMse pIDita sAdhu ke zarIrakA bala aura bacana bala yadi kSINa ho jAya to paramaniruddha nAmakA maraNa prApta hotA hai / 2022 / apane AyuSyako zIghra hI kSINa hotA jAna vaha muni zIca hI manameM arhanta va siddha parameSThIko dhAraNa karake unase apane doSoMkI AlocanA kare / 2023 / ArAdhanA vidhikA jo pUrva meM savistAra varNana kiyA hai arthAta savicAra bhaktapratyAkhyAna vidhi ( de. sAlekhanA/) usoko hI yahA~ bhI yathAyogya rUpase yojanA karanI cAhie / 2024 / mAhArayacAraNaravIrAsabAdiladdhIsu / tavasA uppaNNAmu vi birAgabhA. veNa sevadi so|2058| moNAbhigahaNirido rogaadNkaadivednnaahedu| Na kuNadi paDikAraM so taheva taNhAhAdINaM / 2056 / ubaeso puNa AiriyANa iMgiNigado vichinnnnkdho| debehiM mANuse hiM va puTa Tho dhamma kdheditti|2060 bhakta pratijJAmeM jo prayogavidhi kahI hai (de. sallekhanA/4) vahI yathA sambhava isa iMginImaraNameM bhI samajhanI cAhie / 2030 / apane gaNako sAdhuAcaraNa ke yogya banAkara iMginI maraNa sAdhaneke lie pariNata hotA huA, pUrva doSoMkI AlocanA karatA hai, tathA saMghakA tyAga karanese pahile apane sthAnameM dUsare AcAryako sthApanA karatA hai| tatpazcAt bAla vRddha Adi sabhI gaNase kSamAke lie prArthanA karatA hai / 2032-2033 / svagaNase nikalakara andara bAharase samAna U~ce va Thosa stha DilakA Azraya letA hai| vaha sya Dila nirjantuka pRthivI yA zilAmayI honA cAhie / 2035 // grAma Adise yAcanA karake lAye hue tRNa usa pUrvokta sthaMDila para yatnapUrvaka bichA kara saMstara tayAra kare jisakA sirAhanA pUrva yA uttara dizAkI ora rakhe / 2036 / tadanantara arhanta AdikoMke samIpa samyagdarzana-jJAna-cAritrameM lage doSoMkI AlocanA karake ratnatrayako zuddha kare / 2038 / sampUrNa AhAroM ke vikalpoMkA tathA bAhya bhyantara parigrahakA yAvajIvana tyAga kare / 2036 // kAyotsargase khar3e hokara, athavA baiThakara athavA leTa kara eka kavaTapara par3e hue ve munirAja svayaM hI apane zarIrako kriyA karate haiM / 2041 / zauca va pratilekhana Adi kriyAe~ svayaM hI karate haiM / 2042 / jagat ke sampUrNa pudagala duHkharUpa yA sukha rUpa pariNamita hokara unako duHkhI sukhI karaneko udyata ho to bhI unakA mana dhyAnase cyuta nahIM hotA / 2047-2018 / ve muni yAcanA pRcchanA parivartana aura dharmopadeza ina sabhoM kA tyAga karake sUtrArtha kA anuprekSAtmaka svAdhyAya karate haiM / 2052 / isa prakAra AThoM paharoMmeM nidrAkA parityAga karake ve ekAgra manase tatvoMkA vicAra karate haiN| yadi balAta nidrA A gayI to nidrA lete haiM / 2053 / svAdhyAya kAla aura zuddhi vagairaha kriyAe~ unako nahIM hai / zmazAnameM bhI unako dhyAna karanA niSiddha nahIM hai / 2054 / yathAkAla SaDAvazyaka karma niyamita rUpase karate haiN| sUryodaya va sUryAstameM prayatna pUrvaka upakaraNoMkI pratilekhanA karate haiM / 2055 // pairoM meM kA~TA cubhane aura netrameM rajakaNa par3a jAnepara ve use svayaM nahIM nikaalte| dUsaroM ke dvArA nikAlA jAnepara mauna dhAraNa karate haiM / 2057 / tapake prabhAvase pragaTI vaikriyaka Adi RddhiyoMkA upayoga nahIM karate / 2058 / mauna pUrvaka rahate haiN| rogAdikoMkA pratikAra nahIM karate / 2056 / kinhIM AcAryoke anusAra ve kadAcita upadeza bhI dete haiM / 2060 / de. agalA zIrSaka/atima gAthA-[ koI muni kAyotsargase aura koI dIrgha upavAsase zarIrakA tyAga karate ? 12. iMginI maraNa vidhi bha.A./mU./2030-2061/1773 jo bhattapadiNNAe ubakkamo vaNNido svitthaaro| so cetra jadhAjoggo uvakkamo iMgiNIe vi|2060| NippAdittA sagaNaM iMgiNi vidhisAdhaNAe pariNamiyA / / 2032 / pariyAigamAlo ciya aNujANittA disa mhjnnss| tividheNa rakhamAvittA sabAlabuDDhAulaM gaccha / 2033 / evaM ca NikkamittA aMto bAhiM ca thaMDile joge| puDhacausilAmae vA appANaM Nijjave ekko 12035 / puTavutANi taNANi ya jAcittA thaDila mmi puvvutte / jada. gAe saMtharittA uttarasiramadhava puvasira / 2036 / arahAdiaMtigaM to kiccA AlocaNaM suparisuddhaM / dasaNaNANacarittaM parisAradUNa NissesaM / 2038 / savvaM AhAravidhi jAvajjIvAya vosarittANa / vosaridUNa asesaM ambhatarabAhire gathe / 2036 / ThiccA NisidittA vA tuvaTTidUNava sakAyapaDicaraNa / sayamaiva NiruvasaMgge kuNAdi vihArammi so bhayabaM / / 2041 / sayameva appaNo so karedi AuMTagAdi kiriyaao| uccArAdINi tathA sayameva vikiMcide vidhiNA 12042 / sabyo poggalakAo dukravattAe jadi tamuvaNameja / tadhaSi ya tassa Na jAyadi jmANassa visottiyA ko vi|20475 samvo poragalakAo sokravattAe jadi vi tamuvaNameja / tadha vi hU tassa Na jAyadi jjhANassa visotiyA ko vi|2048| vAyaNapariyaTTaNapucchaNAo mottUNa tadhaya dhammathudi / suttacchaporisIsu vi saredi suttatyameya. maNoM / 2052 / evaM achavi jAme anabaTTo taha jhAdi eyamaNo / jadi AdhacA NihA havijja so tastha aradiNNo / 2053 / sajjhAyakAlapaDilehaNAdikAo Na saMti kiriyaao| jamhA susANamajjhe tassa yamANaM apaDisidhaM / 2054 / AvAsagaM ca kuNade uvadhokAla mmi jaM jahiM kmdi| upakaraNaM pipaDilihA udhokAla mmi jadaNAe / 2055 / pAde kaMTayamAdi acchimmi rajAdiyaM jdaavejj| gacchadi adhAvidhi so pariNIharaNe ya tusiNIo / 2057 / veuvaNa 13. prAyopagamana saraNa vidhi bha. A./mU./2063-2071/1970 pAovagamaNamaraNassa hodi so ceva buvakamo sko| butto iMgiNImaraNasmukkamo jo svisthaaro|2063 *Nabari taNasathAropAobagadassa hodi pddisidgho| AdaparapaogeNa ya paDisiddha savapariyammaM / 2064 / so salle hidadehI jamhA pAovagamaNamuvajAdi / uccArAdivikiMcaNamavi Nasthi pabogado tamhA 12065 / puDhatrI AuteUvaNapphaditasesu jadi vi saahrido| bosaTca ttadeho adhAuga pAlae tatya / 2066 / majjaNayagaMdhapupphovayArapaDicAraNe virte| vosaTTacattadeho adhAugaM pAlae tadhavi / 2067 / bosaTTacattadeho duNivivejjo jahiM jadhA aMga / jAvajjIvaM tu sayaM tahiM tamaMga Na cAlejja (2068 evaM NipaDiyama bhaNaM ti paaovgmnnmrhNtaa| NiyamA aNihAraM taM sayA NIhAramubasagge jainendra siddhAnta koza
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 4. savicAra bhaktapratyAkhyAna vidhi lakSaNa (bha. A./vi./67-70) | 3 | zikSA 12066 / ubasaggeNa ya sAharido so aNNasya kuNa di jaM kAlaM / tamhA vRttaM NIhAramado aNNaM aNIhAra / 2070 / paDimApaDivaNNA bi hu saM. nAma karati pAovagamaNamappege / 2071 / -iMginImaraNameM jo savistAra vidhi kahI hai vahI prAyopagamanameM bhI samajhanI cAhie / 2063 / itanI vizeSatA hai ki yahA~ tRNake saMstarakA niSedha hai, kyoMki yahA~ sva va para donoMke prayogakA arthAt zuzrUSA AdikA niSedha hai / 2064 / || liMga ye muni apane mUtra va viSThA takakA bhI nirAkaraNa na svayaM karate haiM / | aura na anyase. karAte haiM / 2065 / sacitta, pRthivI, agni, jala, 3 vanaspati va trasa jIvanikAyoM meM yadi kisI ne unako pheMka diyA to |4| vinaya | samAdhi ve zarIrase mamatva chor3a kara apanI Ayu samApti hone taka vahA~ hI 6 aniyata vihAra nizcala rahate haiM / 2066 / isI prakAra yadi koI unakA abhiSeka kare pariNAma yA gaMdha puSpAdise unakI pUjA kare to ve na unake Upara krodha karate upadhiA tyAga zriti hai, na prasanna hote haiM aura na hI unakA nirAkaraNa karate hai / 2067 / jisake Upara ina munine apanA aMga rakha diyA hai, usaparase yAvajjIva maannaa saralekhanA ve usa aMgako bilakula hilAte nahIM hai / 2068 / isa prakAra sva va para | dizA donoM ke pratikArase rahita isa maraNako prAyopagamanamaraNa kahate haiN| | kSamaNA nizcayase yadyapi yaha maraNa anohAra arthAt acala hai parantu upasargakI anuziSTi apekSA isako cala bhI mAnA jAtA hai / 2066 upasarga ke vaza honepara 15 paragaNacaryA mArgaNa arthAta kisI deva Adike dvArA uThAkara anyatra le jAye jAnepara susthita svasthAnake atirikta yadi anyasthAnameM maraNa hotA hai to usako nIhAraprAyopagamana maraNa kahate haiM aura jo upasarga ke abhAvameM 18 upasaMpadA svasthAnameM hI hotA hai usako anauhAra kahate haiM / 2070 / kAyotsarga | parIkSA ko dhAraNa kara koI muni prAyopagamana maraNa karate haiM, aura koI 20 pratilekhana dIrghakAlataka upavAsa kara isa maraNase zarIrakA tyAga karate haiN| yA nirUpaNa isI prakAra iMginI maraNake bhI bheda samajhane cAhie / 2071 / 21/ pRcchA 22, eka saMgraha agale adhikAroMko dhAraNa karaneke yogya vyakti / zikSA vinaya Adi rUpa sAdhana sAmagrIke cihn| jJAnopArjana jJAnAdike prati vinaya honA manakI ekAgratA aniyata sthAnoMmeM rahanA kartavya parAyaNatA bAhyAbhyantara parigrahakA tyAga zubha pariNAmoMkI uttarottara unnati / uttarottara uttama bhAvanAoMkA abhyAsa kaSAya va zarIrakA kRza karanA apane sthAnapara sthApita karane yogya baalaacaary| anyonya kSamAkI yAcanA krnaa| AgamAnusAra upadeza krnaa| apanA saMgha chor3akara anya saMgha jaanaa| samAdhimaraNa karAne meM samartha AcAryakI khoj| paropakAra tathA AcArya pada yogya kArya karane meM pravINa guru| AcAryake caraNamUla meM gamana krnaa| utsAha, abhilASA, paricAraka gaNa AdikI parIkSA krnaa| rAjya deza AdikA zubhAzubha avalokana / 26 30 31 saMgrahase anugrahakI anujJA prApta krnaa| praticAraka muniyoMkI svIkRti pUrvaka eka ArAdhakakA grhnn| guruke Age apane aparAdha kahanA / AlocanAke guNa doSoMkA varNana / ArAdhaka yogya vstikaa| ArAdhaka yogya shyyaa| sahAyaka AcArya Adi / antima AhArako dikhaanaa| kramase AhArakA tyaag| jala ke atirikta tIna prakAra ke AhArakA tyaag| AcArya Adise kSamAkI yaacnaa| pratikramaNa Adi dvArA kokA kSaya / AcArya dvArA udyata muniko upadeza / duHkha pIr3ita moha grasta sAdhuko saceta krnaa| kSapakako vairAgyotpAdaka upadeza denaa| jIvana maraNa lAbha alAbhake prati upekssaa| ekAgracintAnirodha / kaSAyAnurajita yoga pravRtti / ArAdhanAse prApta phala / ArAdhakakA zarIra tyaag| 32 AlocanA guNa doSa zayyA saMstara niryApaka prakAzana hAni pratyAkhyAna kSamaNa kSapaNA anuziSTi sAraNA kavaca samatA dhyAna lezyA phala zarIra tyAga 4. savicAra bhaktapratyAkhyAna vidhi 1. isa viSayake 40 adhikAra bha. A./mU./66-70/163 savicArabhattapaccavakhANassiNamo ubakkamo hoi / tattha ya muttapadAI cattAlaM hoMti NeyAI 66 / arihe liMge sikvA viNaya samAdho ya anniydvihaare| pariNAmovadhijahaNA sidI ya taha bhAvaNAo ya 61 sallehaNA disA khAmaNA ya aNusiTThi paragaNe criyaa| maggaNa suTima uvasaMpayA ya paDichA ya paDilehA 168 ApucchA ya paDicchaNa megassAloyaNA ya gunndosaa| sejjA saMthAro viya Nijjavaga payAsaNA haannii|| paccakravANaM khAmaNa khamaNaM annushisaarnnaakvce| samadAjhANe lessA phalaM vijahaNA ya NeyAI 70 - savicAra bhaktapratyAkhyAnake varNana karanemeM cAlIsa sUtra yA adhikAra jAnane caahie|66| [jinake nAma va saMkSipta lakSaNa nimna prakAra haiM / 33 34 36 40 jainendra siddhAnta koza
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 2. ina adhikAroMkA kathana krama noTa- uparokta 40 adhikAroMmeM salekhanA dhArane kI vidhikA kama vyAkhyAna kiyA gayA hai| tahA~ naM0 1-11, 17, 18, 20, 21, ba 24 ye adhikAra anvarthaka honese sarala hai / naM0 12, 13, 14, 23, 26.30, 31, 32, 36, 37 inakA kathana sallekhanA / 4 meM kiyA gayA hai / naM0 16, 22, 27, 28, 34 va 35 kA kathana sallekhanA / 5 meM ; naM0 38 kA sallekhanA /1 meM aura naM0 36 va 40 kA saklekhanA / 6 meM kiyA gayA hai|] 3. AcArya padavyAga vidhi bha.A./mU./272-274 samlehaNaM kareMto jadi Ayario havejja to teNa tAe vi avasthAe citedavvaM gaNassa hiyaM / 272 // kAlaM saMbhAvittadica nAhariya somatihikaraNa maMgala gAse | 273 | gacchANupAlanatyaM Ahoiya attaguNasamaM bhikkhU / to samma garga anakahAe kRNadi dhIro | 274 - salekhanA karane ke lie prayukta huA sapaka yadi AcArya padavIkA dhAraka hogA to usako kSapakako avasthAmeM bhI arthAt jamataka AyukA anta niSTa na Ave tabhataka apane gamake hitakI cintA karanI cAhie (2731 apanI Ayu abhI kitanI rahI hai isakA vicAra kara tadanantara apane ziSya samudAyako aura apane sthAnameM jisakI sthApanA kI hai. aise bAlAcArya ko bulAkara, saumya tithi, karaNa, nakSatra aura sanake samaya, zubhapradeza 273 / apane guNake samAna jisake guNa haiM aisA vaha bAlAcArya gacchakA pAlana karaneke lie yogya hai, aisA vicArakara usapara apane gaNako visarjita karate haiM, aura usa samaya use thor3A sA upadeza bhI dete haiN| 2048 (bha.A./pU./100/15) (de. saMskAra / 2 me 21vI kripAkA lakSaNa ) / 4. sabase kSamA 8. 391 bha.A./ /gA AmaMteNa gaNi gacchami taM gaNi veduun| tivihega samAvedi sAla 206 // jaM dIhakAsa saMgasavAra mamakAraNeharAgeNa kaDutaparu bhaniyA tamahaM v khamAvemi / 277 // anbhahiyajAdahAso matthammi kadaMjalI kadapaNAmo / khAmesamma saMvegaM jamAnI / 711| maNakAhiM pUrA kadakAride aNumade vA / sabve avarAdhapade esa khamAvemi Nissalo |712 / usa navIna AcAryako bulAkara usako gaNake bIca meM sthApita kara aura svayaM alaga hokara mAla va vRddha Adi muniyoMse pUrNa aise gaNase mana vacana kAyase vaha AcArya kSamA mA~gate haiM / he munigaNa ! tumhAre sAtha merA dIrghakAla taka sahavAsa huA hai| maiMne mamatva, snehase. dveSase, Apako kaTu aura kaThora vAkya kahe hoNge| isalie Apa saba mere Upara kSamA kareMge aisI AzA hai / 277 ( AyukA anta nikaTa Anepara ) vaha kSapaka apane mastakapara do hAtha rakhakara sarva saMghako namaskAra karatA hai aura sAdharmikoM meM anurAga utpanna karatA huA kSamA grahaNa karAtA hai / 712 / mana, vacana aura zarIra ke dvArA jo-jo aparAdha maiMne kiye haiM, unake lie Apa loga mujhe kSamA kro| maiM rAjya rahita huA hU~ |012 (muu.aa./58)| 5. paragaNacaryA va isakA kAraNa bha.A./mU./184400 evaM usthita sagarbha vagbhujjavaM pariharato ArAdhanANimittaM paragaNagamaNe mahaM kuNadi / 384 / sagaNe ANAkovo pharusaM kalahaparidAvaNAdo y| nigbhaya siNeha kAlugaNakAviragha ya asamAdhI / 385 / paraganavAsI va puNo ammAvAro gaNI hanadi tesu / patthiya asamAhA ANAko vi kadama |80| kalahaparidAvaNAdi dosevA jamA karate govejagaNe mamati 4. savicAra bhaktapratyAkhyAna vidhi doseNa asamAdhI / 310 tamhAdisu sahaNije vi sagagammi Ninbhao saMto| jAejja va seejja ya akappidaM kiM pi vIsattho ||32| ede dosA gaNiNo visesado hoMti sagaNavAsissa / bhivakhussa vi tArisayassa hoMti pAeNa te dosA | 366 / ede sabbe dosA Na hoti paragaNa nivAsiyo gaNiyo / tamhA sagaNaM pahiya vayadi so paragaNa samAdhI 310 saMvijbhIrussa pAdasamma tarasa viharato / jiNavayaNasavvasArassa hodi ArAdhao tAdI |400| isa prakAra apane gaNase pUchakara apane ratnatraya meM atizaya prayatnase pravRtti karanevAle ne AcArya ArAdhanA nimitta paragaNAne gamana karanekI icchA manameM dhAraNa karate haiM / 384| svasaMghameM rahane se AjJAkopa, kaThoravacana kalaha, duHkha, vivAda, kheda vara nirbhayatA, sneha, kAruNya, dhyAnavighna aura asamAdhi ye doSa utpanna hote haiM / 3850 jaba AcArya paragaNa meM jAkara rahate haiM taba usa gaNastha muniyoMko ve upadeza bAlA karate nahIM, jisase unake dvArA AjJAbhaMgakA prasaMga AtA nhiiN| aura yadi kadAcit AjJAbhaMga ho bhI jAya to bhI 'inapara to maiMne koI upakAra kiyA nahIM hai, jo ki ye merI AjJA samAdhi doSa utpanna nahIM " mAneM aisA vicArakara unako yahA~ hotA hai| 300 aba apane meM jhulakAri muni kalaha, zoka, santApAdi paraspara meM karate hue dekhakara AcAryakI apane gara mamatA hone se cittako ekAgratA naSTa ho jAyegI / 360 | samAdhimaragoza AcAryako bhUkha-pyAsa vagairahakA duHkha sahana karanA caahie| parantu ve apane saMghameM rahakara nirbhaya hokara AhAra jala vagairaha padArthoMkI yAcanA kareMge athavA svayaM AhArAdikA sevana kareMge aura jA rahita hokara chor3I huI ayogya vastuoMkA bhI grahaNa kareMge | 362 svagaNa meM rahanevAle jAcAyoMko meM doSa hoMge tathA jo AcArya ke samAna upAdhyAya tathA pravartaka muni haiM unheM bhI svagaNa meM rahane se ye doSa hoMge / 366 / paragaNa nivAsI gaNI. ko ye doSa nahIM hote haiN| isalie svagaNa ko chor3akara paragaNa meM jAte haiM / 367, saMsAramI, pApabhIru aura Agamake jJAtA AcAryake caraNamUlameM hI ahamati samAdhimaraNocamI hokara ArAdhanAko siddhi karatA hai 18001 1 6. udyata sAdhuke utsAha AdikA vicAra bha.A./mU./12-226 vo tassa uttama karaguccAhaM parivi nirahU khIrodayumadupAra samAdhISa 415 svavayarava paNassaM tassa ArAdhaNA avikkheva / divveNa NimitteNa ya pahilehRdi appamatta so / 516 / yaha kSapaka ratnatrayArAdhanakI kriyA karane meM utsAhI hai yA nahIM, isako parIkSA karake athavA mitra bAhAroMmeM yaha abhilaSita hai| virata, isakI parIkSA karake ho AcArya use anuzA deza nirNaya karate haiN|7150 hamAre saMpakA isa pakane samAdhike lie Azraya liyA hai| isakI samAdhi nirvighna samApta hogI yA nahIM, isa viSayakA bhI AcArya zubhAzubha nimitoM se nirNaya kara lete haiN| yaha bhI eka parIkSA hai / 516 / 7. AlocanA pUrvaka prAyazcitta grahaNa bha.A./mU./gA. iya payavibhAgiyAe va oghiyAe va sallamuddhariya / samyaguNasodhiyaMtrI murUmaesa' samAyaraha | 614 Aloya sunitA tito bhayo uvAyega jadi ujjugoti nija jahAkarda paTuveda 610 pAdacAre jadi Apa jahAka sadhye kubvati taho sodhi AgamavavahAriNo tassa | 62za so kadasAmAcArI sojyaM kaTuM vidhiNA gurusayAse / viharadi suvisuddhappA abbhujjadacaraNaguNa kavI | 630|- vizeSAlocanA karake athavA sAmAnyAlocanA karake mAyAzajyako hRdayase nikAla kara darzana, jJAna, cAritra aura tapazcaraNoM meM zuddhikI abhilASA rakhatA huA guruke dvArA kahA huA prAyazcitta, roSa, dInatA aura azraddhAnakA tyAgakara kSapaka grahaNa karatA hai / sampUrNa AlocanA sunakara guru kSapakako tIna bAra jainendra siddhAnta koza
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallakhanA 392 4. savicAra bhakta pratyAkhyAna vidhi upAyasahita pUchate haiN| taba yadi yaha kSapaka sarala pariNAmakA hai, aisA guruke anubhavameM A jAya to usako prAyazcitta dete haiM anyathA nhiiN|617| yadi dravya, kSetra, kAla aura bhAvake Azrayase hue sampUrNa doSa kSapaka anukramase kahegA to prAyazcitta dAna kuzala AcArya usako prAyazcitta dete haiM / 6213 jisakA AcAra nirdoSa hai aisA vaha kSapaka prAyazcitta lekara zAstrakathita vidhi ke anusAra guru samIpa rahakara apaneko nirmala cAritrayukta banAtA huA ratnatrayameM pravRtti karatA hai. tathA samAdhimaraNake lie jisa viziSTa AcaraNako svIkAra kiyA hai, usameM unnatikI icchA karatA hai / 630 (vizeSa de. 'AlocanA' va 'prAyazcitta'); (mU. A./55-56) 8.kSapaNA, samatA va dhyAna ma. A./ma./gA. evaM paDikkamaNAe kAusagge ya viNayasajjhAe / aNupehAsu ya jutto saMthAragao dhuNadi kammaM 716 // evaM adhiyAseM to samma khabao parIsahe ede| savvattha apaDi uvedi savattha samabhAva / 1683 / mittemuyaNAdIsu ya sisse sAdhammie kule cAvi / rAga vA dosaM vA puvaM jAyaM pi so jahai / 1686 / iThesu aNiThesu ya saddapharisarasarUvagaMdhesa / ihaparaloe jIvidamaraNe mANAvamANe ca / 1688 / samvattha Nibiseso hodi tado raagrosrhidppaa| khavayassa rAgadosA hu uttama virAdheti / 1681 / sejjA saMthAraM pANayaM ca uvadhi tahA sarIraM ca / vijjAvaccakarA viya bosaraha samattamArUDhA / 1663 / evaM sambatthesu vi samabhAvaM uvagao visuddhppaa| mittI karuNa mudidamuvekhaM khavao puNa uvedi / 1665 / evaM kasAyajuddha mi havadi khavayassa Audha' jhANaM / jmANavihUNo khavao juddhava NirAvudho hodi / 1862) 1. ukta kramase saMstarArUDha jo kSapaka pratikramaNa, kAyotsarga, vinaya, svAdhyAya, anuprekSA inameM ekAgra hokara karmakA kSaya karatA hai / 716 / 2. isa prakAra samasta parISahoMko avyAkulatAse sahana karanevAlA yaha kSapaka zarIra, vasatikA, gaNa aura paricAraka muni ina sarva vastuoMmeM mamatvarahita hotA hai| rAgadvaSoMko chor3akara samatAbhAvameM tatpara hotA hai / 1683 / mitra, bandhu, mAtA, pitA, guru vagairaha, ziSya aura sAdharmika inake Upara dIkSA grahaNake pUrva meM athavA kavacase anugRhIta honeke pUrva jo rAga-dveSa utpanna hue the, kSapaka unakA tyAga karatA hai / 1686 / iSTa aura aniSTa aise zabda, rasa, gandha, sparza, rUpa viSayoM meM, ihaloka aura paralokameM, jIvita aura maraNameM, mAna aura apamAnameM yaha kSapaka samAnabhAva dhAraNa karatA hai| ye rAga-dveSa ratnatraya, uttamadhyAna aura samAdhimaraNakA nAza karate haiM, isalie kSepaka apane hRdayase inako dUra karatA hai / 1688-1681 / sampUrNa ratnatrayapara ArUDha hokara yaha kSapaka vasatikA, tRNAdikA saMstara, pAnAhAra arthAt jala pAna, piccha, zarIra aura vaiyAvRttya karanevAle paricAraka muni, inakA nirmoha hokara tyAga karatA hai|1663| isa prakAra sampUrNa vastuoMmeM samatAbhAva dhAraNa kara yaha kSapaka antaHkaraNako nirmala banAtA hai| usameM maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyasthya bhAvanAoM ko sthAna detA hai / 1665 / 3. kaSAyoMke sAtha yuddha karate samaya dhyAna muniko zastrake samAna upayogI hotA hai| jaise zastra rahita vIra puruSa yuddha meM zatrukA nAza nahIM kara sakatA hai, vaise hI dhyAnake binA karma zatruko muni nahIM jIta sakatA hai / 1862 / (vizeSa de. dhyaan/2/8)| 9. kucha vizeSa bhAvanAoMkA cintavana bha. A./mU./gA, jAvaM tu kei saMgA udorayA hoti rAgadosANa / te vajjito jiNadi hu rAga dosaM ca nnissNgo|178| edAo paMca vajjiya iNamo chaTThIe viharade dhiiro| paMcasamido tigutto NissaMgo sabyasaMgesu / 186 / tavabhAvaNA ya sudasattabhAvaNegattabhAvaNe ceva / dhidibalavibhAvaNAviya asaM ki liTThAvi pNcvih||1875-jitnaa kucha bhI parigraha hai vaha saba rAga aura dveSako utpanna karanevAlA hai| aura niHsaMga hokara arthAta parigrahako chor3anese kSapaka rAga dveSako bhI jIta letA hai / 178 / ina kandI Adi pA~ca kutsita bhAvanAoMkA (de, bhAvanA/3) tyAgakara jo dhIra muni pA~ca samiti aura tIna guptiyoM kA pAlanakara sampUrNa parigrahoM se nispRha rahate haiM ve hI chaThI bhAvanAke Azrayase ratnatrayameM pravRtta hote haiM / 16 / tapa, zrutAbhyAsa, bhayarahita honA, ekatva, dhRtibala, ye pA~ca prakArako asaM kliSTa bhAvanAe~ haiM, jinheM kSapakako bhAnA cAhie / 181 mU. A./75-82 uDamadho tiriyamhi du kadANi bAlamaraNANi bahugANi / dasaNaNANasahagado paDiyamaraNaM aNumarisse / 7 / jai uppajjaha dukrvN| to daTThayo sabhAvado Niraye / kadama mae Na pattaM saMsAre saMsaraM teNa 780 saMsAracakkavAla mmi mae sambepi poggalA bhuso| AhAridA ya pariNAmidA Na ya me gadA tittI 74aa AhAraNimittaM kira macchA gacchati sattamI puDhavi / saccitto AhAroNa kappadi maNasAvi patthe, 82 / -Urdhva adho va tiryaka lokameM maiMne bAlamaraNa bahuta kiye haiM, aba darzana jJAnamayI hokara saMnyAsapUrvaka paNDita maraNa karU gA / 75 / yadi saMnyAsake samaya kSudhAdikI vedanA upaje to narakake svarUpakA cintavana karanA cAhie tathA janma, jarA, maraNarUpa saMsArameM maiMne kaunase duHkha nahIM uThAye aisA cintavana karanA caahie|78| caturgatirUpa saMsArameM bhramaNa karate hue maiMne sabhI pudgala bahuta bAra bhakSaNa kiye hai, aura khala rasa rUpase pariNamita kiye haiM parantu Aja taka merI inase tRpti nahIM huI hai 76 / AhArake kAraNa hI tandula matsya sAtaveM naraka jAtA hai| isalie jIvadhAtase utpanna sacitta AhAra manase bhI yAcanA karane yogya nahIM hai / / 10. mauna vRtti bha. A./mU./174/361 gaNiNA saha saMlAo kajja para sesaehi saahuuhiN| moNaM se micchajaNe bhajjaM saNNIsu sajaNe ya |174|-ksspkko saMghameM AcAryake sAtha to bolanA cAhie, para anya sAdhuoM ke sAtha alpa mAtra hI bhASaNa karanA cAhie adhika nhiiN| mithyAdRSTi janoM ke sAtha bilakula maunase rahe tathA vivekI janoM yA svajanoM ke sAtha thor3Abahuta bole athavA bilakula na bole / 174 / 11.krama pUrvaka AhAra va zarIrakA tyAga 1. 12 varSoM kA kArya krama bha, A./mU./253-254 jogehiM vicittehiM du khavei saMvaccharANi cttaari| viyaDI NijjUhittA cattAri puNo vi sosedi / 253 / AyaMbila NivviyaDIhiM doNi AyaMbileNa ekkaM ca / addhaM. NAdivigaThe hiM ado addhaM vigaThehiM |254|[bhkt pratyAkhyAnakA utkRSTa kAla 12 varSa pramANa hai--(de. srlekhnaa/3/5)| ina bAraha varSoMkA kAryakrama nimna prakAra haiN| ] prathama cAra varSa aneka prakArake kAyaklezoM dvArA bitAye, Age ke cAra varSoM meM dUdha, dahI, ghI, gur3a Adi rasoMkA tyAga karake zarIrako kRza karatA hai| isa taraha ATha varSa vyatIta hote haiM / 253 // do varSa taka AcAmla va nirvikRti bhojana grahaNa karake rahatA hai| (de, vaha vaha nAma ) / eka varSa kevala AcAmla bhojana grahaNa karatA hai| chaha mahIne taka madhyama tapoM dvArA zarIrako kSINa karatA hai aura antake chaha mahInoM meM utkRSTa tapoM dvArA zarIrako kSINa karatA hai / 254 // (de. Age upazIrSaka nN.4)|| 2. AhAratyAgakI 12 pratimAe~ de, sallekhanA/9/3 [yadi Ayu va dehakI zakti abhI bahuta zeSa hai to zAstrokta 12 bhikSu pratimAoMko grahaNa kare, jisase ki kSapakako pIr3A na ho| jainendra siddhAnta koza
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA bha.A./ tArAdhanA TIkA/241/402/4 IdayAmAhAra yadi mAsAmyantare sabhe'haM tato bhojanaM karomi nAnyatheti / tasya mAsasyAntime dine pratimAyogamAste! sA ekA bhikSupratimA evaM pUrvoktAhArAcchataguNenotkRSTadurlabhAnyAnyAbhyavahArasyAvagrahaM gRhNAti / yAvadudvitricatuHpaJcaSaTsaptamAsAH 'sarvatrAntimadinakRtapratimAyogAH etAH sapta bhikSupratimAH / punaH pUrvAhArAcchataguNotkRSTasya durlabhasya anyAnyAhArasya sapta sapta dinAni vAratrayaM taM gRhNAti / patAstio bhikSupratimAH / tato rAtridinaM pratimAyogena sthitvA pazcAdrAtripratimAyogamAste / dve bhikSuprati / pUrvamavadhimana:paryayajJAne prApya pazcAtsUryodaye kevalajJAna prApnoti evaM dvAdazabhinalimAH 1. muni svayaM Thahare hue dezameM utkRSTa aura durlabha AhArakA mata prahaNa karatA hai| aryAda utkRSTa aura durlabha isa prakArakA AhAra yadi eka mahIne ke bhItarabhItara mila gayA to maiM AhAra karUgA anyathA nhiiN| aisI pratijJA karake usa mahIne ke antima dinameM vaha pratimA-yoga dhAraNa karatA hai / yaha eka bhikSu pratimA huI (20) pUrvokta, AhArate zataguNita utkRSTa aura durlabha aise bhinna-bhinna AhArakA vrata vaha kSapaka grahaNa karatA hai yaha vrata kramase do, tIna, cAra, pA~ca, chaha aura sAta mAsa takake lie grahaNa karatA hai| pratyeka avadhike antima dina meM pratimAyoga dhAraNa karatA hai| ye kula milakara sAta bhikSu pratimAe~ huI / - ( 8-10 ) punaH sAta-sAta dinoMmeM pUrva AhArakI apekSAse vAtaguNita utkRSTa aura durlabha aise bhinna bhinna AhAra to daphA lenekI pratijJA karatA hai| AhArakI prApta honepara tIna, do aura eka grAsa letA hai| ye tIna bhikSu pratimAe~ haiM / (11-12 ) tadanantara rAtri aura dina bhara pratimAyogase khar3A rahakara anantara pratimAyogase pAnastha rahatA hai| ye do pratimAeM huI prathama avadhijJAna aura mana:paryayajJAnakI prApti hotI hai| anantara sUryodaya honepara bhai jhapaka kevalajJAnako prApta kara letA hai| isa rItile 12 bhikSu pratimAeM hotI hai| 2. zakI apekSA tIna prakArake athavA cAroM prakArake AhArakA tyAga bha.A./mU./70-708 vamayaM paccastrAvedi tado savvaM ca caduvidhAhA saMghasamavAyama ke sAgAraM gurujioge 101 ahavA samAdhihe kAyaoat pANayasya AhAro / to pANayaMpi pacchA bosarida jahAkAle |708 | = tadanantara saMghake samudAya meM savikalpaka pratyAkhyAna ada cAra prakArake AhAroMkA niryApakAcArya lapakako tyAga karAte haiM, aura itara pratyAkhyAna bhI gurukI AjJAse vaha kSapaka karatA hai 1909 | athavA kSapakake cittakI ekAgratAke lie pAnakake atirikta azana khAdya aura svAdya aise tIna prakArake AhAroMkA tyAga karAnA caahie| jaba kSapakakI zakti atizaya kama hotI hai taba pAnakakA bhI syAga karanA cAhie arthAt parIcaha sahana karane meM khUna samartha hai usako cAra prakArake AhArakA aura asamartha sAdhuko tIna prakArake AhArakA tyAga karAnA caahie| (aura bhI de. sallekhanA / 3 / 7-1) | 4. AhAra tyAgakA sAmAnya krama .bA./ /218-111 aNusajjamANa purA samAdhikAmassa sammahariya emakeksa hArmo uvedi paurANamAhAre 41 anumeya Thavido saba dUNa savyamAhAraM / pANayaparikkameNa tu pacchA bhAvedi appA | 666| saMthArattho khabao jahayA khoNI havejja to tazyA / bosaridavya putra vidhiNetra sopANagAhAro | 1462 - niryApakAcArya ke dvArA AhArAbhilASAke doSa batAnepara bhI kSapaka usa AhAra meM yadi premayukta hI rahA to samAdhimaraNako icchA rakhanevAle usa ke sampUrNa AhAroM meM se eka-eka bAhArako ghaTAte haiM, arthA kSapakase eka-eka AhArakA kramase tyAga karAte haiM / 668| AcArya STO 4-50 393 5. bhaktapratyAkhyAna meM niryApakakA sthAna uparyukta kramase miSTAhArakA tyAga karAkara kSapakako sAde bhojana meM sthira karate haiM / taba vaha kSapaka bhAta vagairaha azana aura apUpa vagairaha khAdya padArthoMko kramase kama karatA huA pAnakAhAra karanemeM apaneko karatA hai / ( pAnakake anekoM bheda haiM- de. pAnaka ) |6| saMstarapara soyA huA kSapaka jaba kSINa hogA taba pAnakake vikalpakA bhI uparokta sUtroM ke anusAra tyAga karanA cAhie / 1462 ( aura bhI 2. //-e) | 12. kSapakake lie upayukta AhAra bha.A./mU./gA. sallehaNAsarIre tavoguNavidhI aNegahA bhaNidA | AyaMbilaM mahesI tattha du ukkatsayaM viti / 2501 chaTThaTThamadasamadubAlasehiM bhahi adivikaTThehi midala AhAra karedi jAmila bahuso | 251 | AyaMbileNa siMbhaM khoyadi pittaM ca ubasamaM jAdi / vAdassaraNa etya papattaM tu kAdaba 701 agamatitayamaNaM visaMga akasAyamalavaNaM madhuraM abhirasa madugaMdha acchamaha agadI 140 pANagama simalaM paripUrNa khoNassa tassa dAdavvaM / jaha vA pacche khavayassa tassa taha hoi dAyavvaM / 14611 - zarIra lekhanAke lie jo poMke aneka vikalpa gAthAoM meM kahe haiM. unameM AcAmla bhojana karanA utkRSTa vikalpa hai, aisA maharSi gaNa kahate haiM | 250 do dinakA upavAsa, tIna dinakA upavAsa, cAra dinakA upavAsa, pA~ca dinakA upavAsa aise utkRSTa upavAsa honeke anantaramita aura halakA aisA kAMjI bhojana hI kSapaka bahuzaH karatA hai | 261| AcAmla se kaphakA kSaya hotA hai, pittakA upazama hotA hai| aura vAtakA rakSaNa hotA hai, arthAt bAtakA prakopa nahIM hotA / isalie AcAmla meM prayatna karanA cAhie / 701 / jo AhAra kaTuka, tikta, Amla, kasAyalA, namakIna, madhura, virasa, durgandha, asvaccha, uSNa aura zIta nahIM hai. aisA AhAra kSapakako denA cAhie arthAta madhyama rasoMkA AhAra denA cAhie | 1160| jo peya padArtha kSINa kSapakako diyA jAtA hai, vaha kaphako utpanna karanevAlA nahIM honA cAhie aura svaccha honA caahie| kSapakako jo denese pathyahiTakara hogA aisA hI pAlaka dene yogya hai| bhakSyAbhakSya // zarIrako prakRti tathA kSetra kAlake anusAra denA cAhie] | 5. bhaktapratyAkhyAnameM niryApakakA sthAna 1. yogya nirvApaka va usakI pradhAnatA bha.A./e./gA. paMcavidhe AcAre samujjo sambamivaDAo so ujjamedikhavayaM paMcavidhe suTThu AyAre | 423 / AyArattho puNa se dose sabve vi te vivajjedi / tamhA AyArattho Nijjavao hodi bAri 42] [pakako samlekhanA dhAraNa karAnevAlA AcArya AcAravAda, AdhAravAda vyavahAravAda, kartA, AmApAdanodyota aura utnIka hotA hai| inake atirikta vaha aparisAvI, nirvAcaka, prasiddha, kIrtimAna, aura niryApakake guNoMse pUrNa honA cAhie - (de. AcArya/1/2)] jo AcArya svayaM paMcAcAra meM tatpara rahate haiM, apanI sama peTA jo samitiyoM ke anusAra hI karate haiM me ho kSapakako nirdoSa -- tathA paMcAcAra meM pravRtti karA sakate haiM |423| AcAravatva guNako dhAraNa karanevAle AcArya Upara likhe hue doSoMkA (de. agalA zIrSaka ) tyAga karate haiM, isalie guNoMmeM pravRtta honevAle doSoM se rahita aise AcArya niryApaka samajhane caahie|42 ( aura bhI de. Age zIrSaka naM. 1)" bha.A./mU./gA. govatyapAda hoti guNA evamAdiyA bahUgANa ya hoi saMkileso Na cAbi uppajjadi vikttI |447| khabao kilA jainendra siddhAnta koza
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 5. bhaktapratyAkhyAnameM niryApakakA sthAna midaMgo paDicaraya guNeNa Nibbudi lahai / tamhA NighisidavyaM khabaeNa pakutrayasayAse / 458 / dhidibalakaramAda hadaM mahuraM kaNNAhudi jadi Na deha / sidrisuhamAvahatI cattA sArAhaNA hoi // 50 // iya Nivavao khavayassa hoi NijjAvao sdaayrio| hoi ya kittI padhidA ' edehi guNehi juttassa |506|jo AcArya sUtrArthajJa hai usake pAda mUla meM jo kSapaka samAdhyartha rahegA, usako uparyukta aneka guNoMkI prApti hotI hai, usake saMkleza pariNAma nahIM hote, na hI ratnatrayameM koI bAdhA hotI hai| isalie AdhAraguNayukta AcAryakA Azraya lenA hI kSapakake lie yogya hai / 4471 rogase prasita kSapaka AcArya ke dvArA kI gayI zuzrUSAse sukho hotA hai, isalie prakurvI guNake dhAraka AcArya ke ke pAsa hI rahanA zreyaskara hai|458| niryApakAcAryakI vANI dhairya utpanna karatI hai, vaha AtmAke hitakA varNana karatI hai, madhura aura karNAhAdaka hotI hai| yadi aiso vANokA prayoga na kareM to kSapaka ArAdhanAoMkA tyAga karegA 1505 / isa prakArase kSapakakA mana AhlAdita karanevAle AcArya niryApaka ho sakate haiM arthAta nirvApakatva guNadhAraka AcArya kSapakakA samAdhimaraNa karA sakatA hai| ina AcAravatvAdi guNoMse paripUrNa AcAryako jagatmeM kIrti hotI hai|06| 3. yogya niryApakakA anveSaNa bha. A./mU./gA. paMcacchasattajoyaNasadANi tatto'hiyANi yA gNtuuN| NijjAvagamaNNesadi samAdhikAmo aNuNNAdaM / 401 / ekkaM va do va tiNi ya vArasavarisANi vA apridto| jiNavayaNamaNuNNAda gavesadi samAdhikAmo du|402| AyArajIdakappaguNadIvaNA attsodhinnijjhjhaa| ajjavamaddavalAghavatuTThI pAhAdaNaM ca guNA 1406 / --jisako samAdhimaraNakI icchA hai aisA muni 500,600,700 athavA isase bhI adhika yojana taka vihArakara zAstrokta niryApakakA zodha karatA hai / 401 / vaha eka, do, tIna varSase lekara bAraha varSa taka khedayukta na hotA huA jinAgamase nirNIta niryApakAcAryakA anveSaNa karatA hai|402| niryApakatvakI zodha karaneke lie vihAra karanese kSapakako AcArazAstra, jItazAstra aura kalpazAstra inake guNoM kA prakAzana hotA hai| AtmAkI zuddhi hotI hai, saMkleza pariNAma naSTa hote haiN| Arjava, mArdava, lAghava (lobharahitatA) santuSTI, AhAda Adi guNa pragaTa hote haiM / 406 // 4. eka niryApaka eka hI kSapakako grahaNa karatA hai bha. A./m /516-520 ego saMthAragado jajai sarIra jiNovadeseNa / ego salilahadi muNI uggehi tavovihANehi / / 16 / tadio NANuNNAdo jajamANassa hu havejja vaaghaado| paDidesu dosu tIsa ya samAdhikaraNANi hAyanti / 520 // bha. A./vi./520/736/16 tRtIyo yatina nujJAtaH tIrthakRdbhiH ekena niryApakenAnugrAhyasvena -eka kSapaka jinezvarake upadezAnusAra saMstarapara car3hakara zarIrakA tyAga karatA hai arthAta samAdhimaraNakA sAdhana karatA hai aura eka muni una anazanAdi tapoMke dvArA zarIrako zuSka karatA hai / 511 / ina donoM ke atirikta tRtIya yati niryApakAcAryake dvArA anugrAhya nahIM hotA hai| do yA tIna muni yadi saMstarArUr3ha ho jAyeMge to unako dharma meM sthita rakhanekA kArya, vinaya vaiyAvRttya Adi kArya yathAyogya nahIM ho sakeMge, jisase unake manako saMkleza hogaa| ata: eka hI kSapaka saMstarArUr3ha ho sakatA hai| / 20 / 2. cAritrahIna niryApakakA Azraya hAnikAraka hai bha. A./mU./424-426 sejjovadhisaMthAra bhattaM pANaM ca cynnkppgdo| uvakappijja asuddha' paDicarae vA asaM vigge|424|| sallehaNa payAsejja gaMdha mallaM ca smnnujaannijjaa| appAuggava kathaM karijja sahara va jaMpijja / 425 Na karejja sAraNa vAraNaM ca khamayassa cynnkppgdo| uhajja vA mahalaM khavayassa kiMcaNAraM bhaM / 426 / -paMcAcArase bhraSTa AcArya kSapakako vasatikA, upakaraNa, saMstara, bhakta, pAna, udagamAdi doSa sahita degA / vaha vairAgya rahita muniyoMko usakI zuzrUSAke lie niyukta karegA, jinase kSapakakA Atmahita honA azakya hai / 424 / vaha kSapakakI saralekhanAko lokameM pragaTa kara degA, usake lie logoMko puSpAdi lAneko kahegA, usake sAmane pariNAmoMko bigAr3anevAlI kathAe~ kahegA, athavA yogyAyogyakA vicAra kiye binA kucha bhI bakane lgegaa|42 vaha na to kSapakako ratnatrayameM karane yogya upadeza degA aura na use ratnatrayase cyuta honese roka skegaa| usake nimitta paTTakazAlA, pUjA, vimAna Adike aneka Arambha logoMse karAyegA, isalie aise AcAryake sahavAsameM kSapakakA hita honA zakya nahIM / 426 // 5. niryApakoMkI saMkhyAkA pramANa bha. A./mU./(upoddhAta-kSapakasya caturaGga kathamagRhItArtho nAzayatItyArekAyAmityamasau nAzayatIti darzayati)-sam' sudimalahaMto dIhRddha muttimuvagamittA vi| parivaDaha maraNakAle akadAdhArassa pAsammi 433 / sakkA baMsI chattaM tatto ukkaDio puNo duvaM / zya saMjamassa vi maNo visae sukkaDDhi, duvakhaM / 4341 paDhameNa va doveNa va vAhijjaMtassa tassa khavayassa / Na kuNadi uvadesAdi samAdhikaraNa agodttho|431- prazna-caturaMgako na jAnanevAlA AcArya kSapakakA nAza kaise karatA hai| uttara --[ anAdi saMsAra cakrameM uttama deza, kula Adi uttarottara durlabha haiN| - gA. 430-432] yogya kArya meM pravRtti karanevAlI smRti prApta honepara bhI aura cirakAla taka saMyama pAlana kara lenepara bhI alpajJa AcArya ke Azrayase maraNakAla meM kSapaka saMyama chor3a detA hai / 433 / jisa prakAra bA~sake samUhameM se eka choTe bA~sako ukhAr3anA bahuta kaThina hai usI prakAra mana viSayoMse nikAlakara saMyamameM sthApita karanA atyanta kaThina hai / 434 / agItArtha AcArya kSudhA aura tRSAse pIDita kSapakako upadezAdika nahIM karatA isalie usake Azrayase usako samAdhi maraNa lAbha nahIM hotaa|437|| bha. A./mu./gA, kappAkappe kusalA samAdhikaraNujjadA sudrhssaa| gIdasthA bhayabaMtA aDadAlIsa tu nnijjvyaa|6481.... kAlammi saMkiliTThami jAva cattAri sAdheti / 672 / NijjAvayA ya doNNi ghi hoti jahaNNeNa kaalsNsynnaa| ekko NijjAkyo hoi kacyA vi jiNasutte / 673 / ego jANijjavao appA catto paroyavayaNaM c| basaNamasamAdhimaraNaM baDDAho duggadI cAthi 674|yogyaayogy AhArako jAnane meM kuzala, kSapakake cittakA samAdhAna karanevAle, prAyazcitta prantha ke rahasyako jAnanevAle, AgamajJa, svaba parakA upakAra karane meM tatpara niryApaka yA paricAraka utkRSTataH45 hote haiN|648| saMkleza pariNAmayukta kAla meM ve cAra taka bhI hote hai|672| aura atizaya saMkliSTa kAlamaiM do niryApaka bhIkSapakake kAryako sAdha sakate haiN| parantu jinAgamameM eka niryApakakA kisI bhI kAlameM ullekha nahIM hai / 673 / yadi eka hI niryApaka hogA to usameM AtmatyAga, kSapakakA tyAga aura pravacanakA bhI tyAga ho jAtA hai| eka niryApaka se duHkha utpanna hotA hai aura raznatrayameM ekAgratAke vinA maraNa ho jAtA hai| dharmadUSaNa aura durgati bhI hotI hai| (vizeSa de. bha. A./mU./675-671) / ni. sA./tA. 7/12 iha hi jinezvaramArge munInA sAlekhanAsamaye hi dvicatvAriMzadbhirAcAryadattottamArthapratikramaNAbhidhAnena dehatyAgo dharmA vyavahAreNa -jinezvarake mArga meM muniyoM kI sahalekhanAke samaya jainendra sivAnta koza
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 395 5. bhaktapratyAkhyAnameM niryApakakA sthAna mayAlIsa AcAryoM dvArA, jisakA nAma uttamArtha pratikramaNa hai vaha . 8. AhAra dikhAkara bairAgya utpanna karAnA diyA jAneke kAraNa dehatyAga vyavahArase dharma hai| bha, A./mU./681-665 davapayAsamakiccA jai kIraha tassa tibiha6. saba niryApakoMmeM kartavya vibhAga vosaraNaM / kamhivi bhattabisesaM mi ussugo hojja so khbo|68| tamhA tivihaM bosarihiditti ukkassayANi daThabANi / sosittA bha. A./mU./646-670 kA bhAvArtha [1. cAra paricAraka sAvadhAnI saMviraliya carimAhAraM pAyAsejja / 60 / pAsittu koi tAdI tIra pUrvaka kSapakake hAtha pA~va dabAnA, calane-phiranemeM sahArA denA, pattassimehiM ki metti / veragamaNuppatto saMvegaparAyaNo hodi 661 // mulAnA, maiThAnA, khar3A karanA. karavaTa dilAnA, pA~va pasAramA va 148 desaM bhoccA hA hA tiir...663| savvaM bhoccA dhiddhI sikor3anA Adi upakAra karate haiN|64-650| 2. cAra muni vika tIraM...664 koI tamAdayittA maNuNNarasavedaNAe sNviddho| taM cevathAoMkA tyAgakara kSaphkako asandigdha, madhura, hRdayasparzI. mukhakara. NubaMdhejja hu savvaM desa'ca giddhoe|6-ksspkko AhAra na dikhAtathA hitaprada dhamopadeza dete haiM / 651-653 // 3, bhikSA labdhi yukta kara hI yadi tIna prakArake AhAroMkA tyAga karAyA jAyegA to vaha cAra muni yAcanAke prati glAnikA tyAga karake kSapakake lie usakI kSapaka kisI AhAra vizeSameM utsuka hogA 1681 / isalie accheruci va prakRtike anusAra udgamAdi doSoM rahita AhAra mAMgakara acche AhArake padArtha baratanoMmeM pRthak parosakara usa kSapakake samIpa lAte haiN|6| (de. apavAda/3/3) 4 cAra muni usake lie lAkara use dikhAnA caahie|160| aise utkRSTa AhArako dekhakara pIne yogya padArtha mA~gakara lAte hai / 663 / ( de. apvaad| koI kSapaka 'maiM to aba isa bhavake dUsare kinAreko prApta huA hU~, ina 3/3) / 1. cAra muni usa mAMgakara lAye hue AhAra va pAnake AhAroMkI aba mujhako koI AvazyakatA nahIM hai aisA manameM samajhapadArthokI cUhoM Adise rakSA karate haiN|664| (de. apvaad/3/3)| kara bhogase virakta va saMsArase bhayayukta hokara AhArakA tyAga kara 6. cAra muni kSapakako malamUtra karAnekA tathA usakI vasatikA detA hai|64 koI usameM se thor3A sA khAkara 663. aura koI sampUrNasaMstara va upakaraNoMko zodhanekA kArya karate haiN|6617. cAra muni kA bhakSaNa karake uparokta prakAra hI vicAratA huA usakA tyAga kSapakakI vasatikAke dvArakA rakSaNa karate haiM tAki asaMyatajana vahA~ kara detA hai|664| parantu koI kSapaka dikhAyA huA bhakSaNa kara usake praveza na kara sake144418. tathA cAra muni dharmopadeza deneke maMDapake svAdiSTa rasameM lubdha hokara usa sampUrNa AhArako bArambAra bhakSaNa dvArakI rakSA karate haiN|6666 1. cAra muni kSapakake pAsa rAtako karanekI icchA rakhatA hai athavA usameM kisI eka padArthako bArambAra jAgaraNa karate haiN|6674 10. aura cAra muni usa nagara yA dezakI khAnekI abhilASA rakhatA hai| [ aisA kSapaka kadAcita niryAzubhAzubha vArtAkA nirIkSaNa karate haiM / 667 / 11. cAra muni Aga pakakA upadeza sunakara usase virakta hotA hai (de. zIrSaka saM011) ntuka zrotAoM ko sabhAmaNDapameM AkSepaNI Adi kathAoMkA tathA sva aura isapara bhI virakta na ho to dhIre-dhIre kramapUrvaka usakA prarayAva para matakA sAvadhAnI pUrvaka upadeza dete hai, tAki kSapaka use na khyAna karAyA jAtA hai| (ve. sallekhanA/4/11)] suna sake / 658 / 12. cAra vAdI muni dharmakathA karane vAle uparokta muniyokI rakSArtha sabhAmeM idhara-udhara ghUmate haiM / 66 / / 9. kadAcit kSapakako ugra vedanAkA udreka 7. kSapakakI vaiyAvRtti karate haiM bha. A./pU./1501-1510 ahavA taNhAdiparasihehiM khavao havijja bha. A./mU./gA. to pANaeNa paribhAvidassa udaramalasodhaNicchAe / abhibhuudo| uvasaggehiMva khavao acedaNo hojja abhibhUyo / 1501 / madhuraM pajjedavyo maMDaM va vireyaNaM khvyo|702| ANAhavattiyAdIhi to vedaNAvasaThThI vAlido vA parIsahAdIhiM / khavao aNappavasio vA vi kAdavamudarasodhaNayaM / vedaNamuppAdejja hu karisaM asthatayaM so vippalavejja jaM ki pi / 1502 / unbhAsejja va guNaseDhIdo udaudare 703 vejjAvaccassa guNA je puvvaM vicchareNa akkhaadaa| tesiM raNabuddhio vvo| chaTheM doccaM par3hamaM vasiyA kuTilidapadamiphiDio so hoi jo uvekkhejja ta khavayaM / 1466 / to tassa cchato / 1503 / ceyaMtopi ya kammodaeNa koha para shprkho| tigichA jANaeNa khavayassa savvasattIe / vijjAdesaiNa base paDikamma unbhAsejja vaukkAvejja va bhidejja va padiNNaM |1510-bhuukh-pyaas hoi kAyavyaM |146)-paank padArtha kA sevana karanevAle kSapakako ityAdi pariSahoMse pIr3ita ho kara kSapaka nizceta hogA athavA bhrAnta peTake malakI zuddhi karaneke lie maoNDake samAna madhura recaka auSadha hogA, athavA mUcchita hogA / 1501 // vedanAkI asahyatAse duHkhI denA cAhie / 702 / usake peTako seMkanA cAhie tathA seMdhA namaka hokara, pariSaha aura upasargase vyAkula hokara kSapaka ApemeM nahIM Adi padArthokI batto banAkara usakI gudAmeM praveza karAnA caahie| rahegA. jisase vaha bar3a-bar3a karegA / 1502 // ayogya bhASaNa molegA, aisA karanese usake udarakA mala nikala jAtA hai / 703 / vaiyAvRttyake saMyamase giraneko buddhi kregaa| rAtriko bhojana-pAna karanekA athavA guNoMkA vistArase pUrva meM varNana kiyA gayA hai (de. vaiyAvRttya ) / dinameM prathama bhojana karanekA vicAra usake manameM utpanna hogA jo niryApaka kSapakakI upekSA karatA hai vaha una guNoMse bhraSTa hotA 11503 / koI kSapaka sAvadha hokara karmodayase pariSahoMse vyAkula hokara hai|1466| rogakA nidAna jAnane vAle muniko vaidyake upadezAnusAra jo kucha bhI ucita-anucita bhASaNa kregaa| athavA lI huI pratiapanI sarva zaktise kSapakake rogakA parihAra karanA caahie|1467| jJAoMkA bhaMga karegA / 1510 / de. sallekhanA/5/6 [kSapakake hAtha-pA~va damAnA, use uThAnA, baiThAnA, calAnA, sulAnA, karavaTa dilAnA, mala-mUtra karAnA, usake lie AhArAdi mAMga kara lAnA ityAdi kArya niryApaka va paricAraka 10. uparokta dazAmeM bhI usakA tyAga nahIM karate nitya karate haiN|] de. apavAda/3/4-5 [ jIbha aura kAnoMkI sAmarthya ke lie kSapakako kaI ma.A./mU./111Na hu so kaDuvaM pharasa va bhANidavyo Na khosidabbo mAra tela va kaSAyale padArthoke kulale karAne caahie| udarameM malakA y| Na ya vittAsedavyo Na ya vaTTadi hIlaNaM kAdu' / 15111 pratijJA zodhana karane ke lie nimA karanA, sardI meM uSNopacAra aura garamI- bhaMga karane para bhI niryApakAcArya use kar3ave aura kaThora zabda na bole, meM zItopacAra karanA tathA aMga mardana Adi rUpase usakI sevA usakI bharsanA na kare, usako bhaya na dikhAve athavA usakA apakarate haiN| mAna na kre|95913 jainendra siddhAnta koza
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA 6. mRta zarIrakA visarjana va phalavicAra 1657 jihApara Aneke samaya hI AhAra mukhadAyaka pratIta hotA hai, pIche to duHkhadAyaka hI hai / 1660 / vaha mukha atyanta kSaNasthAyI hai|1662| talavArakI dhAra eka bhavameM hI nAzakA kAraNa hai para ayogya AhAra saikar3oM bhavoM meM hAnikAraka hai / 1666 / aba tU isa zarIrakI mamatAko chodd'|1667| niHsaMgatvakI bhAvanAse aba isa mohako kSINa kara / 1671 / maraNa samaya saMkleza pariNAma honepara ye saMstara Adi bAhya kAraNa terI sallekhanAmeM nimitta na ho sakeMge 1672 / (de. sllekhnaa/1/7)| yadyapi aba yaha zrama tujhe duSkara pratIta hotA hai parantu yaha svarga va mokSakA kAraNa hai, isalie he kSapaka ! ise tU mata chor3a / 167 / jaise abhedya kavaca dhAraNa karake yoddhA raNameM zatruko jIta letA hai, vaise hI isa upadezarUpI kavacase yukta hokara kSapaka parISahoMko jIta letA hai|1681-1652| 11. yathAvasara upadeza dete haiM 1. sAmAnya nirdeza de. upadeza/3/4 (AkSepiNI, saMvejanI. aura nijanI ye tIna kathAe~ kSapakako sunAne yogya haiN| para vikSepaNI kathA nhiiN| (bha.A./mU./ 655, 1608). bha. A./mU./gA. saM0 kA bhAvArtha-[he kSapaka ! tuma sukha-svabhAvakA tyAga karake cAritrako dhAraNa karo 522 / indriya va kaSAyoMko jiito|23 he kSapaka !tU mithyAtvakA vamana kara samyagdarzana, pacaparameSThI kI bhakti va jJAnopayogameM sadA pravRtti kara 722, 72 paMca mahAvatoMkA rakSaNa kara, kaSAyoMkA damana kara, indriyoMko vaza kara 1723 / (mU. aa./83-14)| 2. vedanAkI ugratAmeM sAraNAtmaka upadeza bha, A./ma./gA. saM0 kA bhAvArtha-vadhAdise pIr3ita honepara, ve AdhAravAn niryApakAcArya kSapakakI madhura va hitakara upadeza dvArA AtadhyAnase rakSA karate haiM / 44 // he muni ! yadi paricArakoMne terA tyAga bhI kara diyA hai, taba bhI tU koI bhaya mata kara aisA kahakara use nirbhaya karate haiM / 43 / zikSAvacana rUpa AhAra dekara usakI bhUkhapyAsa zAnta karate haiM / 445 // AcArya kSapakako AhArakI gRddhise saMyamakI hAni va asaMyamakI vRddhi darzAte haiM / 66 jise sunakara vaha sampUrNa abhilASAkA tyAga karake bairAga mukta va saMsArase bhayayukta ho jAtA hai|667) pUrvAcaraNakA smaraNa karAneke lie AcArya usa kSapakako nimna prakAra pUchate haiM, jisase ki usako lezyA nirmala ho jAtI hai / 1504 // he mune ! tuma kona ho. tumhArA kyA nAma hai, kahA~ rahate ho. aba kaunasA kAla hai arthAta dina hai yA rAta, tuma kyA kArya karate ho, kaise rahate ho / merA kyA nAma hai 11110 // aisA sunakara koI kSapaka smaraNako prApta ho jAtA hai ki maiMne yaha akAla meM bhojana karanekI icchA kI thii| yaha AcaraNa ayogya hai, aura anucita AcaraNase nivRtta ho jAtA hai / 15081 (mU. aa./65-102)| 3. pratizAko kavaca karaneke artha upadeza bha. A./ /gA, saM0 kA bhAvArtha-pratijJA bhaMga karaneko udyata hue kSapakako niryApakAcArya pratijJA bhaMgase nivRtta karaneke lie kavaca karate haiM / 1513 / arthAt madhura va hRdayasparzI upadeza dete haiM / 1514 // hekSapaka! tU dInatAko chor3akara mohakA tyAga kara / vedanA va cAritrake zatru jo rAga va kopa unako jIta / 1513 tUne zatruko parAjita karanekI pratijJA kI hai, use yAda kr| kauna kulIna va svAbhimAnI zatru samakSa Anepara palAyana karatA hai / 1518 / he kSapaka! tUne cAroM gatiyoM meM jo-jo duHkha sahana kiye haiM unako yAda kara / 15613 [vizeSa de. baha-baha gati athavA bha.A./mU./1562-1601)] usa ananta duHkhake sAmane yaha duHkha to nA ke barAbara hai / 1602 / ananta bAra tumheM tIvra bhUkha va pyAsa sahana karanI par3I hai|16051607| tuma saMvejanI Adi tIna prakAra kathAe suno, jisase ki tumhArA bala bddh'e|1608| karmoMkA udaya honepara auSadhi Adi bhI asamartha ho jAtI haiM / 16101 maraNa to kevala usa bhavameM hI hotA hai parantu asaMyamase saikar3oM bhavoMkA nAza hotA hai / 1614 // asAtAkA udaya Ane para deva bhI duHkha dUra karaneko samartha nhiiN|1617-1616| ataH vaha durnivAra hai|1322| pratijJA bhaMga karanese to maranA bhalA hai|1633 ( de. bt/1/7)| AhArakI lampaTatA pA~cau pApoMkI jananI hai / 1642 // he kSapaka ! yadi terI AhArako abhilASA isa antima samayameM bhI zAnta nahIM huI ho to avazya hI tU ananta saMsArameM bhramaNa karanevAlA hai / 1652 // he kSapaka ! Aja taka ananta bAra tUne cAroM prakArakA AhAra bhakSaNa kiyA hai, para tU tRpta nahIM huA 6. mRta zarIrakA visarjana va phala vicAra 1. zava visarjana vidhi bha, A./mU./gA. je velaM kAlagado bhikkhU taM velameva NIharaNaM / jaggaNabaMdhaNachedaNavidhI abelAe kAdavA 1974 / gIdatthA...ramijjabAdhejja / 1976-77 ( de. apvaad/3/6)| uyasaya paDidAvaNNaM....pi to hojja / 1978-71 / (de. apvaad/3/3)| teNa para saMThAviya saMthAragadaM ca tattha bNdhittaa| uThetaravaNaThaM gAmaM tatto sira kiccA (1980 pubAbhogiya maggeNa Asu gacchati taM samAdAya / advidamaNiyattatA ya pITTado te aNibhaMtA 1961 / teNa kusamuTThidhArAe abbocchiNAe smnnipaadaae| saMthAro kAdabbo savvastha samo sagi tattha / 1983 jattha Na hojja taNAI cuNNehi vi tastha kesa rehiM vA / saMgharidavvA lehA savvastha samA avocchiNNA 1684 / jatto disAe gAmo tatto sIsa karitta sovadhiyaM / uThetararavaNa? vosa ridavva sarIraM taM 16 jo vi virAdhiya daMsaNamaMte kAla karittu hojja suro| so vi vibujjhadi daLUNa sadeha sovadhi sajjo 1687 / gaNarakvatthaM tamhA taNamayapaDivivayaM khu kAdUNa / ekkaM tu same khette divaDhakhette duve dejja / 1960aa taTThANasAvaNaM ciya tivakhutto Thaviya mddypaasmmi| vidiyaviyappiya bhikkhU kujjA taha vidiyatadiyANaM / 16611 asadi taNe cuNNehiM ca kesaracchAriTTiyAdicuNNehiM / kAdabbotha kakAro ubari hiTThA yakArI se|1662| -jisa samaya bhikSukA maraNa huA hogA, usI velAmeM usakA preta le jAnA caahie| avelAmeM mara jAnepara jAgaraNa, athavA chedana karanA caahie|1674| [ parAkramI muni usa zavake hAtha aura pA~va tathA aMgUThA inake kucha bhAga bA~dhate haiM athavA chedate haiN| yadi aisA na kare to kisI bhUta yA pizAcake usa zarIra meM praveza kara jAnekI sambhAvanA hai, jisako lekara baha zava aneka prakArakI krIr3AoM dvArA saMghako kSobha utpanna karegA / 1976-1977 (de.apvaad/3/6)|-gRhsthoN se mA~gakara lAye gaye thAlI Adi upakaraNoMko gRhasthoMko vApasa de dene cAhie / yadi sarva janoMko vidita kisI AryikA yA kSullakane saglekhanA maraNa kiyA hai to usake zavako kisI pAlakI yA vimAnameM sthApita karake gRhasthajana use grAmase bAhara le jAyeM |1978-1176(de. apavAda/3/3) zivikAmeM bichAneke sAtha usa zavako bA~dhakara usakA mastaka grAmakI ora karanA caahie| kyoMki kadAcit usakA mukha grAmakI tarapha na honese vaha grAmameM praveza nahIM kregaa| anyathA grAmameM praveza karanekA bhaya hai / 1680 / pUrva meM dekhe gaye mArga se usa zavako zIghra le jAnA caahie| mArga meM naM khar3e honA cAhie aura na pIche mur3akara dekhanA 1661 / jisane niSadyakA sthAna pahale dekhA ho vaha manuSya Age hI vahA~ jAkara darbhamuSTikI samAnadhArAse sarvatra sama aisA saMstara kare 16836 darbha jainendra sivAnta koza
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanA savarNakAriNI tRNake abhAvameM prAmuka taNDula masUra kI dAla ityAdikoMke cUrNase, kamala kezara vagairahase mastakase lekara pAvataka binA TUTI huI rekhAe~ kheMce / 1984 // ana grAmakI dizAmeM mastakakara pIchIke sAtha usa zavako usa sthAnapara rakhe / 1666 / jisane sabhyagdarzanakI virAdhanAse maraNakara devaparyAya pAyA hai, vaha bhI pIchIke sAtha apanA deha dekhakara 'maiM pUrva janma meM muni thA' aisA jAna sakegA / 1987 / gaNake rakSaNa ke hetu madhyama nakSatra meM tRNakA eka yA do pratibimba banAkara usake pAsa rakhanA caahie|16801 unheM vahA~ sthApanakara jorase bolakara aisA kaheM ki maiMne yaha eka athavA do kSapaka tere arpaNa kiye haiN| yahA~ rahakara yai cirakAla paryanta tapa kreN|16| yadi tRNa na hoM to taNDala cUrNa, puSpa kesara, bhasma Adi jo kucha bhI upalabdha ho usase hI vahA~ 'kAya' aisA zabda likhakara usake Upara kSapakako sthApana kare / 1662 / 2. zarIra visarjanake pazcAt saMghakA kartavya bha. A./mU./1663-1666 uvagahidaM ubakaraNaM haveja aMtastha pADihariyaM tu| paDimodhittA samma appedavvaM tayaM tesiM 1963 / ArAdhaNapattIyaM kAusaggaM karedi to sNgho| adhiuttAe icchAgAraM khabayassa basadhIe REE4. sagaNatthe kAlagade khamaNamasajjhAiyaM ca tdivsN| sajjhAi paragaNatthe bhayaNijja khamaNa karaNaM pi166za evaM paDiTThavittA pUNo vitadiyadivase uvekvNti| saMghassa suhavihAraM tassa gadI ceva NA9je 1666-mRtakako niSIdhikAke pAsa le jAneke samaya jo kucha vastra kASThAdika upakaraNa gRhasthoM se yAcanA karake lAyA gayA thA usameM jo kucha lauTAkara dene yogya hogA vaha gRhasthoMko samajhAkara denA cAhie 1663. cAra ArAdhanAoMkI prApti hamako hove aisI icchAse saMghako eka kAyotsarga karanA caahie| kSapakakI basatikAkA jo adhiSThAna devatA hai usake prati 'yahA~ saMgha baiThanA cAhatA hai' aisA icchAkAra karanA cAhie 1664 / apane gaNakA muni maraNako prApta hove to upavAsa karanA cAhie aura usa dina svAdhyAya nahIM karanI caahie| yadi paragaNake munikI mRtyu huI ho to svAdhyAya nahIM karanA caahie| upavAsa kare athavA na kare |1965upryukt kramase kSapakake zarIrako sthApanA kara punaH tIsare dina vahA~ jAkara dekhate haiM ki saMghakA sukha se vihAra hogA yA nahIM aura kSapakako kaunasI gati huI hai| [ye bAteM jAnaneke lie, pakSiyoM dvArA idharaudhara le jAkara DAle gaye, zabake aMgopAMgoMko dekhakara vicArate haiN| ( de. agalA zIrSaka)] 1666) 3. phala vicAra . 1. niSIdhikAko dizAoNparase bha. A./mU-1971-1173 jA avaradakSiNAe va dakkhiNAe va adha va avarAe / vasadhIdo vaNijjadi NisIdhiyA sA pasasthatti 1670 / savvasamAdhI par3hamAe dakviNAe du bhattagaM sulabhaM / avarAe suhavihAro hodi ya uvadhissa lAbho ya / 11712 jada sesiM mAghAdo daTThabA pubadakviNA hoi| avaruttarA ya puvvA udIcipuvvuttarA kamaso 1672 / edAsu phalaM kamaso jANejja tumaMtumA ya kalaho ya / bhedoya gilANaM pi ya carimA puNa kaDde aNNaM / 1973 vaha niSIdhikA kSapakakI vasatikAse naiRtya dizAmeM, dakSiNa dizAmeM, athavA pazcima dizAmeM honI caahie| ina dizAoM meM niSIdhikAkI racanA karanA prazasta mAnA gayA hai|17| naiRtya dizAkI niSodhikA sarvasaMghake lie samAdhikI kAraNa hai| arthAta vaha saghakA hita karanevAlI hai| dakSiNa dizAko niSI dhikAse saghako AhAra sulabhatAse milatA hai| pazcima dizAmeM niSodhikA honese saMghakA sutrase vihAra hotA rahegA, aura unakI pustaka Adi upakaraNoMkA Shri lAbha hotA rhegaa|171| yadi uparokta tIna dizAoM meM niSodhikA banavAne meM kucha bAdhA upasthita hotI hai to 1. Agneya, 2. vAyavya, 3. aizAnya, 4. uttara dizAoM meM se bhI kisI eka dizAmeM banavAnI cAhie / 1972 / ina dizAoMkA phala kramase-1. saMdhau 'maiM aisA hU~, tU aisA hai' isa prakArakI spardhA, 2. saMdhameM kalaha, phUTa, vyAdhi, paraspara kheMcAtAnI aura munimaraNa samajhanA cAhie / 1673 / 2. zavake saMstaraparase bha, A./ma./1685 jadi visamo saMthAro uvari majjhe va hojja heTA vaa| maraNa va gilANaM vA gaNivasabhajadINa gAyaba 16851- yadi tandula cUrNa Adise aMkita saMstarameM rekhAe~ Upara nIce va madhyameM viSama haiM to vaha aniSTa sUcaka hai| UparakI rekhAoMke viSama honepara AcAryakA maraNa athavA vyAdhi, madhyakI rekhAe~ viSama honepara elAcAryakA maraNa athavA vyAdhi, aura nIcekI rekhAoMke viSama honepara sAmAnya yatikA maraNa athavA vyAdhiko sUcanA milatI hai / 1685 3. nakSatroM parase bha. A./mU./1688-1986 NattA bhAe rikkhe jadi kAlagado sivaMtu sabvesiM / eko du same khette diDDhakhette maraM ti duve / 1988 sadabhisabharaNA adA sAdA asalessa) ji avkhraa| rohiNi visAhapuNavvasutti uttarA majjhimA sesA REVI -jo nakSatra 15 muhUrta ke rahate haiM unako jaghanya nakSatra kahate haiM / zatabhiSaka, bharaNI, bArdA, svAtI, AzleSA ina chaha nakSatroM meM se kisI eka nakSatra para athavA usake aMzapara yadi kSapakakA maraNa hogA to sarva saMghakA kSema hogaa| 30 muhUrta ke nakSatroMko madhyama nakSatra kahate haiN| azvinI, kRttikA, mRgazirA, puSya, maghA. pUrvAphAlgunI, hasta, citrA, anurAdhA, pUrvASAr3hA, zravaNa, dhaniSThA, pUrvAbhAdrapadA aura revatI ina 15 nakSatroMpara athavA inake aMzoMpara kSapakakA maraNa honese, aura bhI eka munikA maraNa hotA hai / 45 muhUrta ke nakSatra utkRSTa haiM-uttarAphAlgunI, uttarASAr3hA, uttarAbhAdrapadaM, punarvasu, rohiNI ina chahameM se kisI nakSatrapara athavA usake aMzapara kSapakakA maraNa honese aura bhI do muniyoM kA maraNa hotA hai| 4. zarIrake aMgopAMgoMparase bha.A./mU./1667 jadidivase saMciThThadi tamaNAladdhaca avakhadaM bhaDayaM / tadivasisANi mubhivaM khemasi tamhi rajjammi 1667 jaM vA divasamuvaNIdaM sarorayaM khagacaduppadagaNehiM / khemaM sirva subhikkhaM biharijjo taM disaM saMgho / 1668 / jadi tassa uttamaMgaM dissadi daMtA ca uvarigirisihare / kammamalavippamukko siddhi pattotti NAdavyo 11666 / vemANio thalagado samammi jo disi ya dhANa vitro| gaDDAe bhavaNavAsI esa gadI se samAsaNe |2000|-jitne dina taka vRkAdi pazu-pakSiyoMke dvArA vaha kSapaka zarIra sparzita nahIM hogA aura akSata rahegA utane varSataka usa rAjyameM kSema rahegA / 1667 / pakSI athavA catuSpada prANI jisa dizAmeM usa kSapakakA zarIra le gaye hoMge, usa dizAmeM saMgha vihAra kare, kyoMki ye aMga usa dizAmeM kSemake sUcaka haiM |1668ksspkkaa mastaka athavA dantapaMkti parvatake zikharapara dIkha par3egI to yaha kSapaka karmamalase pRthak hokara mukta ho gayA hai, aisA samajhanA cAhie |16|kSapakakA mastaka ucca sthala meM dokhanepara vaha vaimAnika deva huA hai, samabhUmimeM dIkhane para jyotiSka deva athabA vyantara deva aura gaDDhe meM dIkhanepara bhavanavAsI deva huA samajhanA cAhie / 2000 . savarI guhyagRhana-kAyotsargakA eka aticAra-de. vyutsarga 1 / savarNakAriNI-de. vidyA / jainendra siddhAnta koza
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ savicAra savicAra - de. vicAra / savipAka vika sasiktha - -bha. AM./vi./700/882 / 7 sasitthagaM sitthasahitaM / - jisameM bhAta ke siktha hoM aisA pAnaka yA mA~Da / sahakArI - kA. a. / . / 298 davA jo ubayAro haveha aggoSNaM / so ciya kAraNabhAva havadihu sahakAribhAveNa / 218-sabhI dravya para spara meM jo upakAra karate hai yaha sahakArI kAraNa ke rUpameM hI karate haiN| (vizeSa de. kAraNa / 111/2/5-6 ) / III/ sahacara de. hetu / sahaja svAbhAvika de. ni. sA./tA.vR./15) - sahaja duHkha de. duHkha / sahaja viparyayade viparyaya / 398 putra thaa| sahadeva pAM. pu. / sarga / zlo - rAnI mAdrIse pANDukA (8/104 - 105) bhISma pitAmaha tathA droNAcArya dhanurvidyA siikhii| (8 / 208-214 ) | ( vizeSa de. pANDava ) / antameM dIkSA dhAraNa kii| (25/12) / ghora tapa kiyaa| ( 25/17-11) / duryodhanake bhAnaje dvArA zatruJjayagiripara pora upasarga honete sAmyatA pUrvaka deha tyAgakara sarvArtha siddhi gaye / ( 25/52 - 136) / pUrvabhava saM0 2 meM mizrI brAhmaNI the (23/82) tathA pUrvabhava saM0 1 meM acyuta svarga meM deva hue| ( 21 / 114 ) aura vartamAna bhava meM sahadeva hue| ( 24/77 ) / sahadevI - pa. pu. / sarga / zloka - sukauzala munikI mAtA thI / ( 21/ 156) putra kAlake muni ho jAnepara usake viyoga meM marakara siMhanI huI (22/46) pUrvake krodhanadA sukauzalako khA liyaa| (22/ antameM mulake pitA kIrtidharale pUrvabhava jAnakara pazcAttApa pUrvaka deha tyAga svarga meM gayI / (22/67 ) sahanAnI -gaNita meM kisI prakriyA ke lie kalpita kiyA gayA koI cinha, akSara, aMka Adi - de. gaNita / I/ 2-4 / 1 sahabhAva - 1. avinAbhAvakA eka bheda de. avinAbhAna 1. guNadravyakA svabhAvI vizeSa hai - de. guNa / 3 / 20 sahabhU de. sahabhAva / sahavRtti - paM. kA./tA.vR./50/11/5 samavRttiH sahavRttirguNaguNinoH kathaM cidekatvenAditAdAtmyasambandha ityarthaH samavRtti arthAta guNa aura guNokA sAtha-sAtha rahanA arthAt unakA kathaMcit ekava arthAt tAdAtmya sambandha / sahasAticAra de. aticAra/3 / sahasA nikSepAdhikaraNa adhika sahasranayana - 1/5/76 sagara cakravartIkA sAnA tathA locanAkA putra / sahasranAma stava AzAdhara (I. 1101-1243) dvArA racita saMskRta chandabaddha grantha jisameM 1008 nAmoM dvArA bhagavAnkA stavana kiyA gayA hai| isapara A. zrutasAgara (I. 1473-1533 ) ne eka TIkA likhI hai| vizeSa. arhanta sahasraparvA devA sahasrarazmi - 1. pu. / 10 / zloka - mAhiSmatI nagarIkA rAjA thA / 67 // rAvaNa kI pUjA meM bAdhA DAlane ke kAraNa |11| yuddha meM / 114 | rAvaNa dvArA / sAMkhya pakar3A gayo / 131 / antameM pitA zatabAhukI prArthanApara chor3A jAkara dIkSA dhAraNa kara lI / 147, 168 sahasrAyudha - ma. / 11 / zloka-vajrAyudhakA putra thA / 450 muni pihitAsravase dIkSA lekara, pitAkA bhoga samApta honepara usake pAsa jAkara ghora tapa kiyA / saMnyAsamaraNa kara adhograiveyaka meM ahamindra huA / 138-141) sahasrAra - 1 bAra svarga-de, svarga/2/202055/0/14rathanUpurakA rAjA thaa| isake putra indrane rAvaNake dAdA 'mAlI' ko mArA thaa| pIche rAvaNa dvArA yuddhameM parAsta kiyA gyaa| sahAnavasthA de, virodha / sahya-matayagirike samIpa meM sthita eka parvata manuSya / 4 | sAMkhya- 1. sAmAnya paricaya sa. ma. / parigha / pR. 421 AtmAke tattvajJAnako athavA samyagdarzana pratipAdaka zAstrako sAMkhya kahate haiN| inako hI pradhAnatA deneke kAraNa isa matakA nAma sAMkhya hai / athavA 25 tattvoM kA varNana karaneke kAraNa saMkhyi kahA jAtA hai| 2. pravartaka sAhitya va samaya sama/para/pR. 4231. isake gula praNetA maharSi kapila the, jinheM kSatriya putra batAyA jAtA hai aura upaniSadoM AdimeM jise avatAra mAnA gayA hai| kRtiyA~ - sAMkhya pravacana sUtra, tathA tatva samAsa / samaya - bhagavAn vIra va buddha se pUrva / 2. kapilake sAkSAt ziSya Atura hue samaya I.pU. 500 10 Arike ziSya paMcazila the / inhoMne isa matakA bahuta vistAra kiyaa| kRtiyA~ - tattvasamAsa para vyAkhyA / samaya-gArve ke anusAra I. za. 1 / 4. vArSagaNya bhI isI guru paramparA meM hue / samaya I. 230-300 / vArSagaNya ke ziSya vindhyavAsI the| jinakA asalI nAma rudrita thA / samaya-I. 250320 / 5. Izvara kRSNa bar3e prasiddha TIkAkAra hue haiN| kRtiyA~-SaSTitantra ke AdhArapara racita sAMkhyakArikA yA sAMkhya saptati / samaya - eka mAnyatA ke anusAra I za. 2 tathA dUsarI mAnyatAse I. 240 380 / 6. sAMkhya kArikApara mAThara aura gauDapAdane TIkAe~ likhI haiM / 7, vAcaspati mizra ( I. 540 ) ne nyAya vaizeSika darzanoMkI taraha sAMkhyakArikApara sAMkhyakaumudI aura vyAsa bhASyapara vaizAradI nAmaka TIkAe~ likhI 8 vijJAnabhikSu eka pratibhAzAlI vyakti the| inhoMne pUrvake vistRta IzvaravAdakA punaH uddhAra kiyaa| kRtiyA~ - sAMkhyasUtroMpara sAMkhya pravacana bhASya tathA sAMkhyasAra, pAtajalabhASya vArtika, brahma sUtrake Upara vijJAnAmRta bhASya Adi granthoMkI racanA ko / 1. inake atirikta bhI - bhArgava, bAlmIki, hArIti, devala, sanaka, nanda, sanAtana, sanatkumAra, aMgirA Adi sAMkhya vicAraka hue| 2. taraca vicAra ( SaD darzana samuccaya / 34 - 42 / 32-37 ) ( bhAratIya darzana ) 1 1. mUla padArtha do haiM puruSa va prkRti| 2. puruSa caitana tatva hai| vaha eka niSkriya, nirguNa, nirdiSTha, sUkSma va indriyAtIta hai 2. prakRti jar3a hai / vaha do prakAra hai- parA va aparA parA prakRtiko pradhAna mUlA yA avyakta tathA aparA prakRtiko vyakta kahate haiM / avyakta prakRti tIna guNoMkI sAmyAvasthA svarUpa hai, tathA vaha eka hai / vyaktaprakRti aniratha, avyApaka kriyAzIla tathA saguNa hai| yaha sUkSmase skUla paryanta krama 23 meva rUpa hai-mahat yA buddhi, ahaMkAra, mana, pA~ca jJAnendriya pA~ca karmendriya, pA~ca tanmAtrAe~ pA~ca 4. sama raja va tama tIna guNa haiN| sattva, prakAzasvarUpa 'raja' kriyAzIla, jainendra siddhAnta koza
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMkhya aura 'tama' andhakAra va avarodhaka svarUpa hai / yaha tInoM guNa apanI sAmyAvasthA meM sadRza pariNAmI honese avyakta rahate haiM aura vaisA dRzya honepara vyakta haiM, kyoMki taba kabhI to sattva guNa pradhAna ho jAtA hai aura kabhI raja yA tamoguNa / usa samaya anya guNoMkI zakti hIna rahane se ve apravAna hote haiM / 5. rajo guNake kAraNa vyakta va avyakta donoM hI prakRti nitya pariNamana karatI rahatI haiN| vaha pariNamana tIna prakArakA hai- dharma, lakSaNa va avasthA / dharmokA AvirbhAva na tirobhAva honA dharmapariNAma hai, jaise manuSyase deva honA pratikSaNa honevAlI sukSma vilakSaNatA lakSaNa pariNAma hai aura eka hI rUpase Tike hue avasthA badalanA avasthA pariNAma hai jaise maccese jur3A honaa| ina tIna guNoMkI pradhAnatA honese buddhi Adi 33 tattva bhI tIna prakAra ho jAte haiM- sAttvika, rAjasika, tAmasika jaise jJAna vairAgya pUrNa buddhi sAbika hai, viSaya vilAsI rAjasika hai aura adharma hiMsA AdimeM pravRta tAmasika haiityAdi 6. ca. Adi jJAnendriya hai hAtha paoNna, vacana, gudA na jananedriya karmendriya hai, jJAnendriyoMke viSayabhUta rUpa Adi pA~ca tanmAtrAe~ hai aura unake sthUla viSayabhUta pRthvI Adi bhUta kahalAte haiM / va 399 4. Izvara va sukha-duHkha vicAra darzana samuccaya (25-36/22-13 ) ( bhAratIya darzana) 1. ye loga Izvara tathA yajJa-yAga Adi kriyAkANDako svIkAra nahIM karate / 2. savAdi guNoMkI viSamatA kAraNa hI sukha-dukha utpanna hote haiN| ve dona prakArake haiM-AdhyAtmika, Adhibhautika va Adhidaivika / 3. AdhyAtmika do prakAra haiM-kAyika va mAnasika / manuSya, pazu Adi kRta Adhibhautika aura yakSa, rAkSasa Adi yA Ta / 5. sRSTi, pralaya va mokSa vicAra padarzana samuccaya (44 /38); (bhAratIya darzana) 1 yadyapi puruSa tava rUpase eka hai| prakRtikI vikRtise cetana pratibimba rUpa jo buddhiyA~ utpanna hotI haiM - ve aneka haiN| jar3a hote hue bhI yaha buddhi cetanavat dIkhatI hai| ise hI baddha puruSa yA jIvAtmA kahate haiM / triguNadhArI hone ke kAraNa yaha pariNAmI hai| 2. mahada, akAra gyAraha indriyA~ na pA~ca tanmAtrAe~, prANa va apAna ina sattaraha tatvoMse milakara sUkSma zarIra banatA hai jise liMga zarIra bhI kahate haiM / vaha isa sthUla zarIra ke bhItara rahatA hai, sUkSma hai aura isakA mUla kAraNa hai| yaha svayaM nirUpaNa yogya hai, para naTakI bhA~ti nAnA zarIroMko dhAraNa karatA hai / 3. jIvAtmA apane adRSTake sAtha parA prakRtimeM taya rahatA hai| jaba usakA adRSTa pAkonmukha hotA hai rAya tamo guNakA prabhAva haTa jAtA hai / puruSakA pratibimba usa prakRtipara par3atA hai, jisase usameM kSobha yA caMcalatA utpanna hotI hai aura I svataH pariNamana karatI huI mahata Adi 23 vikAroMko utpanna karatI hai usase sUkSma zarIra aura usase sthUla zarIra banatA hai yahI sRSTi hai / 4. adRSTake viSaya samApta ho jAnepara ye saba punaH ulaTe kramase pUrvokta prakRti meM laya hokara sAmyAvasthAmeM sthita ho jAte haiM / yahI pralaya hai / 5. anAdi kAlase isa jIvAtmAko apane vAstavika svarUpakA jJAna nahIM hai / 25 tatvoMke jJAnase use apane svarUpakA bhAna hotA hai taba usake rAjasika va tAmasika guNoMkA abhAva ho jAtA hai| eka jJAnamAtra raha jAtA hai, vahI kaivalyakI prApti hai| ise hI mokSa kahate haiM / 6. vaha muktAtmA jaba taka zarIra meM rahatA hai taba taka jIvanmukta kahalAtA hai aura zarIra chUTa jAnepara videha mukta kahalAtA hai / 7. puruSa va mukta jIva meM yaha antara hai ki puruSa to eka hai aura sAMkhya aura muktAtmAe~ apane apane satva guNoMkI pRthaktAke kAraNa aneka haiM / puruSa, anAdi va nitya hai aura muktAtmA sAdiva nitya / 6. kAraNa kArya vicAra (bhAratIya darzana) ye loka sarakAryavAdI haiN| arthAta inake anusAra kArya sadA apane masta padArtha meM vidyamAna rahatA hai| kArya hAma pUrva vaha avyakta rahatA hai| usakI vyakti hI kArya hai| vastutaH na kucha utpanna hotA hai na naSTa / 7. pramANa vicAra 1 ( bhAratIya darzana ) pratyakSa, anumAna va Agama tIna pramANa mAnatA hai / anumAna va Agama naiyAyika hai 'buddhi' ahaMkAra va manako sAtha lekara bAhara nikala jAtI hai| aura indriya vizeSake dvArA usake tadAkAra ho jAtI hai| buddhikA pratiniyata viSayako grahaNa karake viSayAkAra honA hI pratyakSa hai|. * anya sambandhita viSaya 1. vaidika anya darzanoMkA kramika vikAsa- de. darzana / 2. sAdhu tathA sAdhanA yogadarzana 3. sAMkhya va yogadarzanakI tulanA yogadarzana f 8. jaina bauddha va sAMkhyadarzana kI tulanA - syAma. 1.4201 jaina va bauddhakI taraha sAMsya bhI veda, Izvara, yAjJika kriyAkANDa, va jAti bhedako svIkAra nahIM karatA / noMkI bhA~ti hI bahu AtmavAda tathA jIvakA mokSa honA mAnatA hai| jaina va baukI bhA~ti pariNAmavAdako svIkAra karatA hai| apane tIrthaMkara kapitako kSatriyoMneM utpanna huA mAnatA hai| vaidika devI-devatAoM para vizvAsa nahIM karatA aura vaidika RcAoMpara kaTAkSa karatA hai / tattvajJAna, saMnyAsa, va tapazcaraNako pradhAnatA detA hai / brahmacaryako yarthArtha yajJa mAnatA hai| gRhastha dharmakI apekSA saMnyAsa dharmako adhika mahattva detA hai| [self ] 2. sAMkhyoMkI bhA~ti jaina bhI kisI na kisI rUpa meM 25 uttrako svIkAra karate haiM tathA parama bhAvagrAhI imyAdhika nayase svIkAra kiyA gayA eka vyApaka, nitya, caitanyamAtra, jIva tattva hI puruSa hai / saMgraha nayase svIkAra kiyA gayA eka, vyApaka, nitya, ajIva tattva hI avyakta prakRti hai / dravya va bhAvakarma vyakta prakRti hai / zuddha nizcaya nayase jise uparokta prakRtikA kArya, vikAra tathA jar3amAyA kahA gayA hai, aisA jJAnakA kSayopazama sAmAnya mahat yA buddhi tattva hai, mohajanita sarva bhAvaahaMkAra tattva haiM, saMkalpa vikalpa rUpa bhAvamana manatattva hai, pA~coM bhAvendriya jJAnendriyA~ haiN| vyavahAra nayase bheda karake dekhA jAye to zarIrake atrayavabhUta vAkU, pANi, pAda Adi pA~ca karmendriyA~ bhI pRthata hai| zuddha nizcaya nayase ye sabhI tatva cidAbhAsa hai, yahI prakRtipara puruSakA pratibimba hai / yaha to cetana jagatkA vizleSaNa huaa| jar3a jagatkI tarapha bhI isI prakAra zuddha kAraNa paramANu vyakta prakRti hai / zuddha RjusUtra yA paryAyArthika dRSTise bhinna mAne gaye sparza rasa Adi usa paramANuke guNoMke svalakSaNabhUta avibhAga praticcheda hI tanmAtrAe~ haiM / naigama va vyavahAra nayase avibhAga praticchedoMse yukta paramANu aura paramANuoM ke bandhase pRthivI Adi pA~caukI utpatti hotI hai asadbhUta vyavahAra nayase dravyakarmarUpa kAmeMga zarIra aura azuddha nizcayanaya auvArika ma kSAyopazamika bhAvarUpa kArmaga zarIra ho jIvakA sUkSma zarIra hai jisake kAraNa usake sthUla zarIrakA nirmANa hotA hai aura jisake jainendra siddhAnta koza
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ satira nirantara vagaMgA vinAzase usakA mokSa hotA hai| sRSTi mokSakI yahI prakriyA sAMkhyamatako mAnya hai / zuddha pAriNAmika bhAvarUpa puruSa va avyakta prakRtiko hI tarUpase dekhate hue anya satra bhedoMko usImeM laya kara denA zuddha pArthika dRSTi hai| vahI paramArtha jJAna yA vivekakhyAti hai| tathA vahI eka mAtra sAkSAt mokSakA kAraNa hai| isa prakAra sAMkhya va jaina tuzya haiM parantu dUsarI ora jaina to uparokta sarva nayoMke virodhI bhI nayoMke viSayoMko svIkAra karate hue anekAntavAdI haiM aura sAMkhya unheM na svIkAra karate hue ekAntavAdI haiN| yathA saMgraha se jo puruSa va prakRti tattva eka-eka va sarva vyApaka haiM vahI vyavahAra nayase aneka avyApaka bhI haiN| zuddha nizcaya nayase jo puruSa nitya hai azuddha nizcaya nayase anitya bhI hai| zuddha nizcaya mayase jo buddhi, ahaMkAra, manAne prakRtivikAra hai a nizcaya nayase vaho jIvakI svabhAvabhUta paryAyeM haiN| ityAdi / isa prakAra donoM darzanoMmeM bheda hai / ] sAMtara nirantara vargaNA - de. vargaNA / 1 / sAMtarabandhI prakRti---de, prakRti bandha / 2 / sAMtara mArgaNA mArgagA sAMtara sthiti - de, sthiti / 1 / . sAMdra -- niyamita sAndra - Regular Solid ( jaM. pa / pra.107 ) / sAMparAya -- de. saMparAya / sAMparAyika Alava 12 sAMprati azokakA dAdA va candragupta mauryakA putra thaa| "samrAT magadhakA jainadharmAnuyAyI rAjA thaa| maurya vaMzakI vaMzAvalI ke anusAra isakA samaya jaina mAnyatAnusAra I. pU. 364-324 tathA vartamAna itihAsake anusAra I. pU. 22 AtA hai| ve itihAsa / 2/3 (A. hemacandra racita pariziSTa parva 18-10 / / sAMpratika kRSTi - de. kRSTi / sAMvyavahArika pratyakSa 14 sAMzayika mithyAtva - de. saMzaya / - " sAkAMkSa anazana dena sAkAra - cetanakI vikalpAtmaka vRtti arthAt jJAna-de, AkAra / sAkAramantrabhedasa si./7/26/366/11 arthaprakaraNAGgavikAradhUvikSepAdibhiH parAGgatamuktamyadAviSkaraNamayyAdinimittaM yattatsAkAramantrabheda iti kathyate / arthavaza, prakaraNavaza, zarIrake vikAravaza yA dhUpa Adike kAraNa dUsare abhiprAyako jAnakara DAhase usakA pragaTa kara denA sAkAramantrabheda hai / (rA. vA. /7/26/5/ 224/9) / sAketabharata kSetrakA eka nagara / apara nAma ayodhyA / de. manuSya / 4 | sAgara- madhyaloka dvIpoMke hita karate hue ekake pIche eka karake asaMkhyAta sAgara sthita haiM- de. loka /2/1112. mAnyavAn gajadantapara sthita eka kUTa tathA nandanavana kA eka kUTa- de. loka / 5 /14 1 3. bhUtakAlIna dvitIya tIrthaMkara - de. tIrthaMkara /5 / 4. kAlakA eka pramANa - de. gaNita / II/7/5 / 40.0 sAgara buddhi-varAMga caritra / 14 /71 - lalitapurakA eka vaNika tathA rAMgakA dharma pitA / sAgaropama kAlakA eka pramANa- de, gaNita / 1 /1/5 / sAgAra cA. pA./mU./21, 23 sAyAraM saggaMthe...|21| paMcevANuvvayAI guNavvayAI havaM ti taha tinni| sivakhAvaya cattAriya saMjamacaraNaM ca sAdhAra |23|| sAgAra saMyamAcaraNa parigrahasahita zrAvaka ke hotA hai // 21 // aNumata pA~ca guNavata tIna aura zikSAmata cAra aise 12 prakAra saMyamA caraNa cAritra so sAgAra hai vizeSa de mata pratimA (sA. dha. /1/ 12 ) / - : pa.ni./1/13 ArAdhyante jinendrA guruSu ca vinatirdhArmikaH prItiruccaiH pAtrebhyo dAnamApanihattajanakRte tacca kAruNyabuddhayA / tattvAbhyAsaH svakamatara tiramalaM darzanaM yatra pUjyaM gArhasthyaM budhAnAmitaradi punaH do mohapAzaH 13 // ekAdaza sthAnAnIti gRhina vya nitAtyAgastadAdyaH smRta' | 14| jisa gRhastha avasthAmeM jinendrakI ArAdhanA kI jAtI hai, nirmantha guruyoMke prati vinaya, dharmAtmAoMke prati prIti va vAtsalya, pAtroMko dAna, Apatti prasta puruSoMko dayA buddhise dAna, taroMkA parizIlana, matoM va gRhastha dharma se prema tathA nirmala samyagdarzana dhAraNa karanA, ye saba kiyA jAtA hai vaha gRhastha avasthA vidvAnoMke lie pUjaneke yogya hai anyathA duHkharUpa hai| zrAvaka dharma meM gyAraha pratimAe~ nirdiSTa kI gayI haiN| usa sabake Adi meM tAdi vyasanoMkA tyAga smaraNa kiyA gayA hai / 14 ( vizeSa de. zrAvaka ) 1 sA. dha / 1/2 anAdyavidyAdoSotthacatuH saMjJAjvarAsurAH / zazvatsvajJAnavimukhAH sAgArA viSayanmukhAH 21 anAdikAlIna avidyArUpI vAta pitta kaphase utpanna AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ina cAra saMjJArUpI jjaroM se dukhI aura sadA apane AtmajJAnase vimukha tathA paMcendriyake viSayoMke unmukha, aise sAgAra hote haiN| arthAta sakala parigraha sahita gharameM rahanevAle sAgAra hote haiN| sAgAradharmAmRta - AzAvara (I. 1103-1243) dvArA racita saMskRta zloka baddha zrAvakAcAra viSayaka vistRta grnth| isameM ATha adhyAya aura 477 zloka haiM / (tI./4/45) / sAdRzya sAtakarNI tvaM gautamIputra zAlivAhanakA dUsarA nAma samaya --- vI. ni. 600-646 ( I. 74-120 ) - de. itihAsa / 3 / 4 | sAtagAravade, gArava / sAtatasva vyasana Adi de sAtatya Continuum ( dha. 5/pra. 28 ) / sAtA-de, bedanIya' sAtiprayoga -- mAyAke eka bheda - de. mAyA / 2 | sAtireka - Excess - ( jaM. pra. / pra.106 ) 1 // sAtizaya apramatta de. saM/2/4 sAtizaya midhyAdRSTi sAtyaki putra - 11 veM rudra - de. zalAkA puruSa / 7 / sAttvika dAna de dAna /1/5 / * GIGA jainendra siddhAnta koza sAdi - de. anAdi / sAdRzya-sa. bha. ta./74 /4 - tadbhinnatve sati tadgatabhUyodharmavattvaM sAdRzyam / yathA candramitye sati candragAhArasyAdi mu
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdRzya pratyabhijJAna 401 sAdhAraNa candrasAdRzyam / = usase bhinna ho tathA usameM rahanevAle dharma padArtha meM papatteH sAdharmya vai dharmya samau |raa-nidrshnN kriyAvAnAtma' dravyaraya hoM, yahI sAdRzya hai| jaise candramAse bhinna rahate candragata AhvAdakaratva kriyAhetuguNayogAt / dravyaM loSTaH kriyAhetuguNayuktaH kriyAvAn tathA vartulAkAra yuktatva yaha candrasAdRzya mukha meM hai| cAsmA tsmaarikryaavaaniti| evaM upasaMhRteH paraH sAdhamryeNaiva pratyasAdRzya pratyabhijJAna-de. pratyabhijJAna | vatiSThate niSkriya AtmA vibhuno dravyasya niSkriyatvAi vibhu cAkAzaM niSkriyaM ca tathA cAtmA tasmAniSkriya iti 1.. vizeSasAdRzyAstitva-de. astitva / hetvabhAvAtsAdharmyasamaH pratiSedho bhvti| vizeSahetvabhAvAtsAdharmyasAdhaka zrAvaka-de. shraavk//3| samaH pratiSedho bhvti| atha vaidharmyasamaH kriyAhetuguNayukto loSTaH paricchinno dRSTo na ca tathAtmA tasmAnna loSTavat kriyAvAniti / ... sAdhana-1.lakSaNa vishesshetvbhaavaadvaidhrmysmH| vaidhamryeNa copasaMhAre niSkriya AtmA 1. hetuke arthameM vibhutvAta kriyAvad dravyamavibhu dRSTaM yathA loSTo na ca tathAtmA zlo. vA./3/1/13/zlo. 122/266 anyathAnupapattyekalakSaNaM tatra tasmAniSkriya iti vaidhahNa pratyavasthA niSkriya dravyamAkAzaM sAdhanaM / anyathA anupapatti hI eka jisakA lakSaNa hai, vaha sAdhana kriyAhetuguNarahitaM dRSTaM na tathAtmA tasmAnna niSkriya iti / ... hai| (si.vi./vR./5/22/356/7); (aura bhI de. hetu/1/1)| vizeSahetvabhAvAdvaidharmyasamA kriyAvAna loSTaH kriyAhetuguNayukto dRSTaH nyA. dI./3/16/66 nizcitasAdhyAnyathAnRpapattikaM saadhnm| yasya tathA cAtmA tasmAt kriyAvAniti |-vishess hetvabhAvAtsAdharmyasAdhyAbhAvAsaMbhavaniyamarUpA vyAptyavinAbhAvAdyaparaparyAyA sAdhyA smH|-1. vAdI dvArA sAdharmyakI taraphase hetukA pakSameM upasaMhAra kara nyathAnupapattistakhyeina pramANena nirNItA tatsAdhanamityarthaH / cukanepara usa sAdharmya ke viparyaya dharmakI upapatti karanese jo vahA~ taduktaM kumAranandibhaTTArakaiH-"anyathAnupapattyekalakSaNaM liGga- dUSaNa uThAyA jAtA hai vaha sAdharmyasama pratiSedha mAnA gayA hai| maGgayate" [vAdanyAya-] iti |-jiskii sAdhyake sAtha anyathA 2. aura isI taraha bAdI dvArA vaidharmyakI taraphase pakSameM hetukA nupapatti nizcita hai use sAdhana kahate haiN| tAtparya yaha hai ki jisakI upasaMhAra kara cukanepara punaH prativAda dvArA sAdhya dharmake viparyayakI sAdhyake abhAvameM nahIM hone rUpa vyApti, avinAbhAva Adi nAmoM upapatti ho jAnese vaidhaH yA sAdharmyakI aMrase pratyavasthAna diyA vAlI sAdhyAnupapatti- sAdhyake honepara hI honA aura sAdhyake jAtA hai vaha vaidharmyasamA jAti iSTa kI gayI hai| 3. sAdharmyasamAkA abhAvameM nahIM honA - tarka nAmake pramANa dvArA nirNIta hai vaha sAdhana udAharaNa-AtmA kriyAvAn hai kyoMki yaha eka dravya hai, aura dravya hai| zrI kumAranandi bhaTTArakane bhI kahA hai-"anyathAnupapattimAtra kriyA hetu guNase yukta honeke kAraNa kriyAvAca huA karatA hai| jisakA lakSaNa hai use liMga kahA gayA hai|"--(aur bhI de. jaise loSTa nAmakA dravya kriyAhetu guNase yukta hone ke kAraNa kriyAvAn hetu/1/1)| hai| isaprakAra vAdI dvArA sAdharmya kI taraphase upasaMhAra kiyA jA cukanepara prativAdI isake viparyayameM yoM kaha rahA hai ki AtmA 2. cAritrake arthameM niSkriya hai, kyoMki, yaha vibhu hai aura vibhudravya niSkriya huA bha. A./vi./2/14/21 upayogAntareNAntahitAnA darzanAdipariNAmAna karatA hai, jaise ki AkAza / vizeSa hetuke abhAvameM 'sAdharmyasamA niSpAdanaM sAdhanaM / anya kArya ke prati jJAnopayoga laganese pratiSedha hotA hai| vaidharmya samAkA udAharaNa-kriyAhetuguNase yukta tirohita hue darzanAdipariNAmoM ko utpanna karanA, arthAta nitya va loSTa to paricchinna arthAta avyApaka dekhA jAtA hai, paramAtmA AtmA naimittika kArya karane meM citta laganese tirohita hue samyagdarzanA to vaisA nahIM hai, isa lie vaha loSTa kI bhA~ti kriyAvAn bhI nahIM dikoMmeMse, kisI ekako punaH upAyoMke prayogase sampUrNa karanA sAdhana hai| vizeSa hetuke abhAva meM yaha vaidharmyasamA jAti hai| 4. athavA kahalAtA hai| vaidharyako taraphase upasaMhAra kiyA jAne para donoM ke udAharaNa aise de,zrAvaka/1/1/4 [ maraNa samaya AhAra va mana vacana kAyake vyApArakA haiM-AtmA niSkriya hai, kyoMki vaha vibhu hai / loSTa kI bhA~ti avibhu tyAga karake Atma zuddhi karanA sAdhana hai| usako karanevAlA zrAvaka dravya hI kriyAvAna dekhA jAtA hai, parantu AtmA vaisA nahIM hai, sAdhaka zrAvaka kahalAtA hai|] isalie vaha niSkriya hai, isa prakAra vaidhaya'kI taraphase upasaMhAra kiyA jA cukanepara prativAdI vaidhaya'ke dvArA hI pratyavasthAna detA hai * anya sambandhita viSaya ki niSkriya AkAza dravya hI kriyAhetu guNase rahita dekhA jAtA 1. kAraNake arthameM sAdhana-de. kAraNa/I/1/11 hai, parantu AtmA vaisA nahIM hai, isalie vaha niSkriya nahIM hai| vizeSa 2. sAdhana sAdhya saMbandha-de. saMbandha / hetuke abhAbameM yaha vaidharmyasamA jAti hai| kriyAvAna loSTa dravya hI 3. nizcaya vyavahAra meM sAdhya sAdhana bhAva-de. samyagdarzana Adi vaha kriyAhetu guNase yukta dekhA jAtA hai aura kyoM ki AtmA bhI vaisA hI vaha naam| hai, isalie baha kriyAvAn hai / vizeSa hetuke abhAvameM yaha sAdharmyasamA jAti hai| (zlo.vA./4/1/33/nyA. 325/463/5 tathA nyA./326/ sAdhanamantra-de. mantra/1/6 // 850/9) sAdhana vikala-de. dRSTAnta/1/81 sAdhAraNa-1. sAdhAraNatvakA lakSaNa sAdhana vyabhicAra-de. ny/III/6/8|| sa.bha.ta./78/6 anekavyaktivRttitvameva hi sAdhAraNatyam / aneka sAdhamrya-sa. bha. ta./13/2 sAdhaya nAma sAdhyAdhikaraNavRttitvena vyaktiyoM meM anugatarUpase honevAlA vRttitva hI sAdhAraNatva hai| nizcitatvam |-saadhyke AdhAroMmeM jisakI vRttitA nizcita ho (vizeSa de. sAmAnya ) / usako sAdharmya kahate haiN| sAdhayaM udAharaNa de. dRssttaant/1/3|| 2. sAdhAraNAsAdhAraNa zakti sAdharmya samA sa.sA./A./pari/zakti naM. 26 svaparasamAnAsamAnasamAnAsamAnatrinyA. sU. va bhASya/4/1/2 sAdharmyavaidhAbhyAmupasaMhAre taddharmaviparyayo- vidhabhAvadhAraNAtmikA sAdhAraNAsAdhAraNasAdhAraNAsAdhAraNadharmatva bhA04-51 jainendra siddhAnta koza
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhAraNIkRta 402 sAdhu 4 zaktiH |sv va parake samAna, apamAna aura samAnAsamAna aise tIna prakArake bhAvoMkI dhAraNAsvarUpa sAdhAraNa, asAdhAraNa aura sAdhAraNAsAdhAraNa dharmatva zakti hai| 3. sAdhAraNa va asAdhAraNa hetvAbhAsa zlo. vA./4/bhASAkAra/1/33/nyA./273/425/13.18 yaH sapakSe vipakSe ca bhavet sAdhAraNastu saH |...ystubhysmaadvyaavRttH sa vasAdhAraNo mataH / vyabhicArI hetvAbhAsa tIna prakArakA hai-sAdhAraNa, asAdhAraNa aura anupsNhaarii| tahA~ jo hetu sapakSa va vipakSa donoM meM raha jAtA hai vaha sAdhAraNa hai, aura jo hetu sapakSa aura vipakSa donoMmeM nahIM ThaharatA vaha asAdhAraNa hai| 4. anya sambandhita viSaya 1. sAdhAraNa va asAdhAraNa guNa, nimitta va pAriNAmika bhAva -de. vaha vaha naam| 2, vasatikAkA eka doSa-de. vasatikA 3. sAdhAraNa nAmakarma va sAdhAraNa vanaspati-de. vnspti/4| sAdhAraNIkRta-Generalization. (dha.5/pra. 28) / sAdhu-paMca mahAvata paMca samiti Adi 28 mUlaguNoM rUpa sakala cAritrako pAlanevAlA nigrantha muni hI sAdhu saMjJAko prApta hai / parantu usameM bhI Arama zuddhi pradhAna hai, jisake binA vaha nagna hote hue bhI sAdhu nahIM kahA jA sktaa| pulAka bakuza Adi pA~ca bheda aise hI kucha bhraSTa sAdhuoMkA paricaya dete haiN| AcArya, upAdhyAya va sAdhu tInoM hI sAdhupanekI apekSA samAna haiN| antara kevala saMghakRta upAdhike kAraNa hai| vyavahAra sAdhuke 10 sthiti kalpa / sallekhanAgata sAdhukI 12 pratimA -de. sllekhnaa/4/11/2| AhAra, vihAra, bhikSA, pravrajyA, vasatikA, saMstara aadi|-de. vaha vaha naam| dIkSAse nirvANa paryantako caryA-de, saMskAra/2 / anya krtvy| sAdhukI dinacaryA-de. kRtikrm/|| eka karavaTase atyanta alpa nidrA-de. nidraa| mUlaguNoMke mUlyapara uttara guNoMkI rakSA yogya nhiiN| mUlaguNoMkA akhaNDa pAlanA Avazyaka hai| zarIra saMskArakA kar3A niSedha / sAdhuke lie kucha niSiddha kArya / parigraha va anya apavAda janaka kriyAe~ tathA unakA smnvy|-de. apavAda/3,4 / pramAdavaza laganevAle doSoMkI va usakI zubha kriyAoMkI sImA-de, saMyata/3 / sAdhu va gRhastha dharmameM antara-de. sNym/1/6| / nizcaya sAdhu nirdeza - www " nizcayAvalambI sAdhukA lakSaNa / nizcayasAdhuko phicaan| bhAva liMga-de. liNg| sAdhumeM samyaktvakI prdhaantaa| nizcaya lakSaNakI prdhaantaa| | sva vaza yogI jIvanmukta va jinezvarakA laghu nandana hai-de, jin| 28 mUlaguNoMkI mukhyatA gaunntaa| | nizcaya vyavahAra sAdhukA samanvaya / | samyagdRSTi va mithyAdRSTike vyavahAradharmameM antara -de.mithyAvRSTi/ * | paMcamakAlameM bhI bhAva liMga saMbhava hai -de.saMyama/2/1 * * * sAdhu sAmAnya nirdeza sAdhu sAmAnyakA lakSaNa / sAdhuke anekoM sAmAnya guNa / sAdhuke apara naam| sAdhuke anekoM bheda / yati, muni, RSi, zramaNa, guru, ekalavihArI, jinakalpa Adi-de. vaha vaha naam|| pratyeka tIrthakarake kAlameM sAdhuoMkA pramANa / -de, tiithNkr| paMcama kAlameM bhI saMbhava hai-de. sNym/2/8| sAdhukI binaya va parIkSA sambandhI-de. vinaya/4,5 / sAdhukI pUjA sambandhI-de. puujaa/3|| sAdhukA utkRSTa va jaghanya jJAna-de. zrutakevalo/2 / aise sAdhu hI guru haiN| -de. guru/1 / 'dravya liMga bhAva liMga -de. liMga / vyavahAra sAdhu nirdeza vyavahArAvalambI sAdhukA lkssnn| vyavahAra sAdhuke mUla va uttara guNa / mUla guNake bhedoMke lakSaNa Adi-de. vaha vaha naam| zubhopayogI sAdhu bhavya janoMko tAra dete haiM - de. dhrm/12| * * * 4 | ayathArthasAdhu sAmAnya * * | ayathArtha sAdhukI pahicAna / dravya liMga-de. liNg| | ayathArtha sAdhu zrAvakase bho hIna hai| | ayathArtha sAdhu duHkhakA pAtra hai| ayathArtha sAdhuse yathArtha zrAvaka zreSTha hai| lAkhoM ayathArtha sAdhuoMse eka yathArtha sAdhu zreSTha hai| -de. shiirssk/nN.4| * * jainendra siddhAnta koza
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 403 1. sAdhu sAmAnya nirdeza pulAka va pArzvasyAdi sAdhu pulAkAdi va pAvasthAdikA nAma nirdeza -de, saadhu/1/4/3| pulAkAdi va pAvasthAdike lakSaNa-de. vaha vaha nAma / pulAkAdimeM saMyama zrutAdikI prarUpaNA / pulakAdimeM saMyama labdhisthAna / pulAkAdi pA~coM nirgrantha haiN| pulAkAdike nirgrantha hone sambandhI shNkaaeN| 5 / nirgrantha hote hue bhI inameM kRSNalezyA kyoM / pArzvasthAdi muni bhraSTAcArI haiN| pA~coMke bhraSTAcArako prarUpaNA / | pAvasyAdiko saMgatikA niSedha / pra. sA./ta.pra./203 viratipravRttisamAnAtmarUpazrAmaNyatvAta zramaNam / __-viratikI pravRttike samAna aise zrAmaNyapaneke kAraNa zramaNa haiN| paM.dha./u./671 vairAgyasya parAM kaasstthaamdhiruuddho'dhikprbhH| digambaro yathAjAtarUpadhArI dyaaprH|6714-vairaagykii parAkASThAko prApta hokara prabhAvazAlI digambara yathAjAta rUpako dhAraNa karanevAle tathA dayAparAyaNa aise sAdhu hote haiN| 2. sAdhuke anekoM sAmAnya guNa dha.1/1.1.1/gA. 33/51 soh-gy-vsh-miy-psu-maarud-suuruuvhimNdriNdu-mnnii| khidi-uragaMbara-sarisA parama-paya-vimaragayA sAhU // 33 // - siMhake samAna parAkramI, gajake samAna svAbhimAnI yA unnata, baila ke samAna bhadraprakRti, mRgake samAna sarala, pazuke samAna nirIha gocarI vRtti karanevAle, pavanake samAna ni:saMga yA saba jagaha be-rokaToka vicaranevAle, sUryake samAna tejasvI yA sakala tattvoMke prakAzaka, sAgarake samAna gambhIra, meru sama akampa va aDola, candramAke samAna zAntidAyaka, maNike samAna prabhAjayukta, kSitike samAna sarva prakArakI bAdhAoMko sahanevAle, sarpa ke samAna aniyata vasatikAmeM rahanevAle, AkAzake samAna nirAlambI va nilepa aura sadAkAla paramapadakA anveSaNa karanevAle sAdhu hote haiM / 33 / / de. tapasvI- [viSayoMkI AzAse atIta, nirArambha, aparigrahI tathA jJAna-dhyAnameM rata rahanevAle hI prazasta tapasvI haiM / vahI sacce guru haiN| (aura bhI de. saadhu/3/1)| 3. sAdhuke apara nAma de. anagAra-[zramaNa, saMyata, RSi, muni, sAdhu, vItarAga, anagAra, bhadanta, dAnta va yati usake nAma haiN| de, zramaNa-zramaNako yati muni ve anagAra bhI kahate haiN| AcArya upAdhyAya va sAdhu | AcArya, upAdhyAya, sAdhuke lakSaNa-de. baha vaha nAma / cAritrAdikI apekSA tInoM eka haiN| | cattAridaNDaka meM 'sAdhu' zabdase tInoMkA grahaNa -de, mntr/2| | tInoM eka hI AtmAkI paryAya haiN| 3 tInoMmeM kathaMcit bheda / | zreNI Adi ArohaNake samaya ina AdhiyoMkA tyAga / / 1. sAdhu sAmAnya nirdeza 1. sAdhu sAmAnyakA lakSaNa mU. A./512 NibANasAdhara joge sadA jujati saadhvo| samA sambesu bhUdesu tamhA te savasAdhako 1512 / mokSako prApti karAnevAle mUlaguNAdika tapazcaraNoMko jo sAdhu sarvakAla apane AtmAse jor3e aura sarva jIvoM meM samabhAvako prApta ho isalie ve sarvasAdhu kahalAte haiM / 512 // sa. si./6/24/442/10 cirapravajitaH saadhuH|-[tpsvii zaikSAdimeM bheda darazAte hue] jo cirakAlase pravajita hotA hai use sAdhu kahate haiN| (rA. vA./6/24/11/623/24); (cA. saa./151/4)| dra. saM./mU./54/221 dasaNaNANasamaggaM maggaM mokkhassa jo hu cArittaM / sAdhayadi Niccasuddha sAhU sa muNo Namo tassa / 54 =jo darzana aura jJAnase pUrNa mokSake mArgabhUta sadAzuddha cAritrako prakaTarUpase sAdhate haiM ve muni sAdhu parameSThI haiN| unako merA namaskAra ho|4| (pN.dh| u./667)| kriyAkalApa/sAmAyika daNDakakI TI./3/1/1/143 ye vyAkhyAyanti na zAstraM na dadAti dokSAdikaM ca shissyaannaam| karmonmUlanazaktA dhyAnaratAste'tra sAdhavI jJeyAH |jo na zAstroM kI vyAkhyA karate haiM aura na ziSyoMko dIkSAdi dete haiN| karmoM ke unmUlana karaneko samartha aise dhyAnameM jo rata rahate haiM ve sAdhu jAnane caahie| (pN.dh./u./670)| 4. sAdhuke anekoM bheda 1. yathArtha va ayathArtha do bheda de. zramaNa-[ zramaNa samyak bhI hote haiM aura mithyA bhii|] 2. yathArtha sAdhuke bheda pra. sA./mU./245 samaNA suddhavajuttA suhovajutA ya hoMti samayamhi / tesu vi sudadhubajuttA aNAsavA sAsavA sesA |254|-shaastroN meM aisA kahA hai ki zramaNa zuddhopayogI bhI hote haiM aura zubhopayogI bhii| unameM zuddhopayogI (votarAga) nirAstrava haiM aura zubhopayogI ( sarAga) sAsrava haiM / (de, zramaNa ) ma. A./148 gihidattheya vihAro vidio'gihidatthasaM sido ceva / etto tadiyavihAro NANNuNNAdo jiNavarehi 148- jisane jIvAdi tattva acchI taraha jAna liye haiM aisA ekalavihArI aura dUsarA agRhItArtha arthAta jisane tattvoM ko acchI taraha grahaNa nahIM kiyA hai. ina doke atirikta tIsarA vihAra jinendradeva ne nahIM kahA hai| inameM se ekalavihArI dezAntarameM jAkara cAritrakA anuSThAna karatA hai aura agRhItArtha sAdhuoM ke saMghameM rahakara sAdhana karatA hai| cA, sA.46/4 bhikSavo jinarUpadhAriNaste bahudhA bhavanti anagArA yatavyo munaya RSayazceti / = jina rUpa dhArI bhikSu, anagAra, yati, muni, RSi Adike bhedase bahuta prakArake haiM / (ora bhI de. sAdhu/1/3); (pra.sA./tA.vR./246/11); (aura bhI de. sNgh)| de. sallekhanA/3/1 [ jinakalpavidhidhArI kSapakakA nirdeza kiyA gayA hai| ] de. chedopasthApanA/6 [bhagavAn vIrake tIrtha se pahale jinakalpI sAdhu bhI sambhava the para aba paMcamakAla meM kevala sthavirakalpI hI hote hai| jainendra siddhAnta koza
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA~dhu 404 [AcArya, upAdhyAya sapalI kula glAna saMgha, sAdhu aura manojJa ina daza bhedoMko apekSA vaiyAvRtya 10 prakAra kI hai / ] sA.bha./2/14 kA phuTanoTamAbhavanyAsaracaturvidhAH / bhavanti munayaH sarve dAnamAnAdikarmasu / dAna, mAna Adi kriyAoMke karane ke lie ve saba muni nAma, sthApanA, dravya aura bhAva ina nikSepake se cAra prakArake haiN| 1. pulAkAdikI apekSA bheda sa.sU./6/26 zakuzIta ninAkA nirmanthAH pujAka makuza, kuzIla, nirgrantha aura snAtaka ye pA~ca nirgrantha haiN| (vizeSa de. vaha vaha nAma ) / 4. bhraSTAcArI sAdhuoM ke bheda mU A. / 593 satyo ya kusIlo saMsattosaNNa migaca ritto ya / daMsaNaNAcari NiutA mNdraayegaa| 313 - pArzvastha, kuzIta, saMsakta, avasanna, aura mRgacAritra ye paoNca sAdhu darzana jJAna cAritra meM yukta nahIM hai aura dharmAdimeM harSa rahita haiM isalie bandane yogya nahIM hai| (bha.A./ / 946); (bha.A./vi./23/546/11); (cAsA./ 143/3 ) | 2. vyavahAra sAdhu nirdeza 1. vyavahArAvalambI sAdhukA lakSaNa gha. 1/1,1,1/51 / 2 paJca mahAvratadharAstriguptiguptAH aSTAdazazIla sahasradharAzcaturazItizatasahasra guNadharAzca sAdhanaH jo pA~ca mahAnatoMko dhAraNa karate haiM. tIna gujhiyoMse surakSita hai. 10000 jholake bhedoMko dhAraNa karate haiM aura 84000.00 uttaraguNoM kA pAlana karate haiM ve sAdhu parameSThI hote haiM / de. saMyama / 1/2 / na ca vR./ 330-331 daMsaNasuMddhivizuddho mUlAhaguNehi saMjuo taya / ... 330| asuheNa rAmarahio kyADrAyeNa jo hu sNjuttaa| so iha bhaNiya sarAgo-23311 darzana se jo nizuddha hai tathA mUlAdi guNoMse saMyukta hai | 320 azubha rAgase rahita hai, yata Adike rAgase sayukta hai vaha sarAga bhramaNa hai / 331| = ta. sA./1/5 zradvAnaH paradravyaM budhyamAnastadeva hi / tadevopekSamANazca upamahArI smRto muni 12 sAla tatvoMkA bhedarUpase zraddhAna karatA hai, vaise hI bhedarUpase use jAnatA hai tathA vaise hI bhedarUpase use upekSita karatA hai arthAta vikalpAtmaka bheda ratnatrayakI sAdhanA karatA hai vaha muni pArAvatambhI hai || pra. sA./ta.pra./246 zubhopayogizramaNAnAM zuddhAtmAnurAgayoga pAri 146|zuddhAtmAkA anurAga yukta cAritra zubhopayogI zramaNoM kA lakSaNa hai| 2. vyavahAra sAdhuke mUla va uttara guNa pra. sa. pU. /208-201] samididiyarodha kAyamapela maNDA khidisayaNamadatadhovagaM ThidibhoyaNamegabhattaM ca / 20 / ede khalu mUlaguNA samaNANaM jiNavarehiM paNNattA |... 2011 pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, pA~ca indriyoMkA rodha, kezaloMca pada Avazyaka alaka asnAna, bhUmizayana adantathovana khar3e khar3e bhojana, eka vAra AhAra, ye vAstava meM zramaNoMke 28 mUlaguNa jinavaroMne kahe haiN|. / 208-201 / (mu. A./2-3) ( na ca vR./225) (paM. dha. / u 045-146 / brahmacarya / 1/6 [ (tona prakArakI acetana striyA~ x mana vacana va kAyax kRta kArita anumodanA indriyAra kaSAya 720 ) + (tIna 2. vyavahAra sAdhu nirdeza = isa prakArakI cetana striyamana vacana kA kArita anumodana pA~ca indriyA~ cAra saMjJA solaha kaSAya - 17280 ); 18000 ] prakAra ye brahmacaryako virAdhanAke 18000 aMga haiM / inake tyAgase sAdhuko 18000 zIla guNa kahe jAte haiN| athavA [ mana vacana kAyakI zubha kriyA rUpa tIna yogaxinhoMkI zubhakI pravRttirUpa tIna karaNacAra sApaca indriyapRthiyo Adi dasa prakAra ke jIvasa dharma - isa prakAra sAdhuke 18000 zIla kahe jAte haiM / ] / da. pA./TI./1/8/18 kA bhAvArtha pA~ca pApa, cAra pAya sA bhaya, rati, arati ye 13 doSa haiM + mana vacana kAyakI duSTatA ye 3+ mithyAtva pramAda, pizunatva, ajJAna, pA~ca indriyoMkA nigraha ye pA~ca - ina 21 doSoMkA tyAga 21 guNa haiM / ) ye uparokta 21 guNa x atikrama, vyatikrama, aticAra, anAcAra ye cAra pRthivI Adi 100 jIvasamAsa 10 zola virAdhanA (de. 2/4) 10 AlocanA doSa denA) 10 dharma - 4000,00 uttaraguNa hote haiN|) 3. vyavahAra sAdhuke 10 sthitikalpa bha.A./mU./421 Acelakkucha siya sejjAhararAyapiMDa ki riyamme / jeThapAma mA josamA 4211 2. uddiSTa bhojanakA tyAga, 3 zayyAgraha arthAt vasatikA banavAne yA sudharavAnevAle AhArakA tyAga, 4. rAjapiMDa arthAt amIroM ke bhojanakA tyAga 5. kRtikarma arthAt sAdhuoM ko vinaya Adi karanA, 6. vrata arthAt jise vratakA svarUpa mAlUma hai use hI vrata denA; 7. jyeSTha arthAt apane se adhikakA yogya vinaya karanA, 8 pratikramaNa arthAt nitya lage doSoMkA zodhana, 6 mAsaikavAsatA arthAt chahoM RtuoM meM se eka mAsa paryanta ekatra muniyoMkA nivAsa aura 10 padya arthAt varSAkAla meM cAra mAsa paryanta eka sthAnapara nivAsa - ye sAdhuke 10 sthiti kahe jAte haiM ( pU. A./ 101) / 4. anya kartavya ! bhA. pA/TI./7/226/11 trayodazakriyA bhAvaya tvaM trividhena trikaraNazudrA vyanamaskArA, paDAvazyakAni caityAlayamadhye pravizatA nisiho nisiddhI nisiddhI iti vAracayaM dvacAryate janamAmandanAbhakti kRSNA vahirnirgacchatA bhavyajIvana amihI asihI asahI iti vAstrayaM racA iti prayodazakriyA hai bhavya evaM bhAvaya / ... athavA paJcamahAvatAni paJcasamitayastisro guptayazceti trayodazakriyAstrayodazavidhaM cAritraM he bhavyavarapuNDarIkamune! tvaM bhAvaya / - he bhavya, tU mana vacana va kAyakI zuddhi pUrvaka 13 kriyAokI bhAvanA kara / ve 13 kriyAe~ ye haiM - 1. paMca namaskAra, SaD Avazyaka, caityAlaya meM praveza karate samaya tIna bAra 'nisahI' zabdakA uccAraNa aura caityAlaya se bAhara nikalate samaya tIna bAra 'asahI' zabdakA uccAraNa / ( ana dha./8/130/-41 ) 2. athavA pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti aura tIna puti sairaprakArakA cAritra hI teraha kriyAe~ haiN| (de, cAritra / 1/4 ) / saMyata// [adAdikI bhakti jJAniyoMmeM bArasamma zramaNoM ke prati vandana, abhyutthAna, anugamana, va vaiyAvRttya karanA, AhAra va nIhAra, tattva vicAra, dharmopadeza, parva ke dinoM meM upavAsa, cAturmAsa yoga, ziromati va Avarta Adi kRtikarma sahita pratidina deva vandanA AcArya vandanA, svAdhyAya, rAtriyoga dhAraNa, pratikramaNa, pratyAkhyAna Adi, ye saba kriyAe~ zubhopayogI sAdhuko pramatta avasthAmeM hotI haiM / ] de. saMyama/1/6 vItarAgI sAdhu svayaM haTakara tathA anya sAdhu pakSIse jIvoM ko haTAkara unakI rakSA karate haiM / ] jainendra siddhAnta koza
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 5. mUlaguNoMke mUlyapara uttaraguNoMkI rakSA yogya nahIM paM. vi. / 1/40 muktvA mUlaguNAn yatervidadhataH zeSeSu yatnaM paraM daNDo mUlaharo bhavatyavirata' pUjAdikaM vAJchataH / ekaM prAptamareH prahAramatulaM hilA zirazchedakaM rakSatikoTiNDanakara boyo ra buddhi mAt] [40] loMko chor3akara kevala zeSa uttaraguNoM ke paripAlanameM hI prayatna karanevAle tathA nirantara pUjA AdikI icchA rakhanevAle sAdhukA yaha prayatna mUlaghAtaka hogaa| kAraNa ki uttaraguNoM meM dRr3hatA una mUlaguNoMke nimittase hI prApta hotI hai| isIlie yaha usakA prayatna isa prakArakA hai jisa prakAra ki yuddhameM koI mUrkha subhaTa apane zirakA chedana karanevAle zatruke anupama prahArakI paravAha na karake kevala aMgulI agrabhAgako khaNDita karanevAle prahArase hI apanI rakSA karanekA prayatna karatA hai |40| 405 6. mUlaguNoMkA akhaNDa pAlana Avazyaka hai| paM.pa.va./013-044 ytenaashcaassttaaviNshtirmuulytH| nAtrApyanyatamenonA nAtiriktAH kadAcana / 043 / sarve rebhiH samastaizva siddha yAvanmunitratam / na vyasta vyastamAtraM tu yAvadaM zanayAdapi / 744 | -vRkSakI jar3ake samAna munike 28 guNa hote haiN| kisI bhI samaya muniyoM ne na eka kama hotA hai, ne eka adhika 743 sampUrNa munimata ina samasta joM hI siddha hotA hai, kintu kevala aMzako hI viSaya karanevAle kisI eka nayakI apekSAse bhI asamasta mUlaguNoMke dvArA eka dezarUpa munitrata siddha nahIM hotA / 744 | 7. zarIra saMskArakA kar3A niSedha sU.A./habaMdhA viNnehA appako sarIrammi Na karaMti kiMci sAhU parimaM ThappaM sarorammi / 836 | muhaNAyaNaDhoNA saMcArimapasarIrasaMThAvarNa |37|dhUSaNamaNa vireyaNa aMjaNa abhaMgalevaNaM ceva / NatyuyavafrekammaM sikhej appaNI savvaM : 838 putra strI AdimeM jinhoMne premarUpI bandhana kATa diyA hai aura jo apane zarIra meM bhI mamatA rahita haiM, aise sAdhu zarIrameM kucha bhI saMskAra nahIM karate haiM / 836 / mukha netra aura dA~toM kA dhonA zodhanA pakhAranA, ubaTana karanA, paira dhonA, aMgamardana karanA, muTThIse zarIrakA tAina karanA, kAThake yantra se zarIrakA pIr3anA, ye saba zarIrake saMskAra haiM |37| dhUpase zarIrakA saMskAra karanA, kaNThazuddhike lie vamana karanA, auSadha Adise dasta lenA, aMjana lagAnA, sugandha tela mardana karanA, candana, kasturIkA lepa karanA, rAlAI basI Adi nAsikA va vastikarma (inemA) karanA nasoM se lohIkA nikAlanA ye saba saMskAra apane zarIrameM sAdhujana nahIM karate |38| 8. sAdhuke lie kucha niSiddha kArya mU. A./gA. piMDovadhisejjAo avisodhiya jo ya bhuMjade samaNo / mUlaTThANaM patto bhuvaNesu have samaNapollo | 116 / kiM tassa ThANamorNa ki kAidi anbhavagAsamAdAyo metivihUko samaNo simjhadina siddhi | 24| Tocato maMdo taha sAhU pumaMsapi vIgAro durAsao hodi so samaNo 165 // darbha paraparivAda pisuNattaNa pAvasutta paDisevaM / cirapatraidapi muNI bAju Na se vijna jo muni AhAra, upakaraNa, khAvAsa inako na sodhakara sevana karatA hai vaha muni gRhasthapaneko prApta hotA hai aura loka yuniyanese hona kahalAtA hai / 616 / usa sunike kAyotsarga mauna aura abhrAvakAza yoga, AtApana yoga kyA kara 2. vyavahAra sAdhu nirdeza Na sakatA hai| jo sAdhu maitrI bhAva rahita hai vaha mokSakA cAhanevAlA honepara bhI mokSako nahIM pA sakatA / 624| jo atyanta krodhI ho, caMcala svabhAvavAlA ho, cAritrameM AlasI pIdhe doSa kahanevAlA vizuma ho, gurutA kapAya bahuta rakhatA ho aisA sAnu sevane yogya nahIM / 655 / jo ThaganevAlA ho, dUsaroMko pIr3A denevAlA ho, jhUThe doSa ko grahaNa karanevAlA ho, mAraNa Adi manyazAstra athavA hisApoSaka zAstroMkA sevanevAlA ho, Arambha sahita ho, aise bahuta kAla se bhI dIkSita muniko sadAcaraNI nahIM seve // 157 // rasA / 100 kA vippamusko AhAphammAnirahio pANI // 100 // -yatIzvara vikyA karanese yukta tathA AdhAkarmAdi sahita caryAta rahita hai| niSa. kathA / 7 tathA aahaar/11/5)| bhA.pA./mU./66 avasAna bhAgaNeNa ya kiM te nage pAyamatiNeNa / peNahAsamA ramAyAle sayapeNa // 66- paizunya, hAsya, masara mAyA AdikI bahulatAyukta athavA usake naramapanese kyA sAdhya hai / vaha to apayazakA bhAjana hai | 6 | li.pA./mU./120di gAyadi tAnaM mAya bApadi liMgarUpeNa so pAyamohimadI tirimakhajogI so samaya 12 vA A virUpaM bahumAnagavivao liMgI vayadi garayaM pAo karamANo liMgaveNa |6| kaMdappAiya vaTTacha karamANI bhoyaNesu rasagiddhi / mAyI liMga viyAI tirikkhajoNI Na so samaNo / 12 upadi padi dhAvadi puDhavIo khaNadi liMgarUveNa / iriyAvaha dhArato tirikkhajoNI Na so samaNo / 153 rAgo karedi NiccaM mahilAvaragaM paraM va se iMsaNaNANavihIno viksijoNI na so samaNo hi hi sAsammi mahade bahuso AyAra viSayahINo tirikkhoNI Na so samaNo 118 | daMsaNaNANacarite mahilAvaragammi dehi bIsa ho / pAttha vihu jiyaTTho bhAvaviNaTTho Na so samaNo | 20 | = jo sAdhukA liMga grahaNa karake nRtya karatA hai, gAtA hai, bAjA bajAtA hai, || bahu mAnase garvita hokara nirantara kalaha va vAda karatA hai ( de. vAda / 7 ); dyUtakrIr3A karatA hai / 6 / kandarpAdi bhAvanAoM meM vartatA hai ( de. bhAvanA / 1/3) tathA bhojanameM rasagRddhi karatA hai (de. AhAra / II / 2); mAyAcAro va vyabhicArakA sevana karatA hai (de. 1) 12 IryAtha sodhe binA daur3ate hue athavA uchalate hue calatA hai, gira par3atA hai aura phira uThakara daur3atA hai |12| mahilA vargane nizvarAma karatA hai, aura dUsaroMmeM doSa nikAlatA hai |1| gRhasthoM va ziSyoMpara sneha rakhatA hai / 11 striyoM para vizvAsa karake unako darzana jJAna cAritra pradAna karatA hai, maha tiryagyoni hai, narakakA pAtra hai, bhAboMse vinaSTa huA yaha pArzvastha hai sAdhu nahIM |20| paM. dha. /u. / 657 yadvA mohAt pramAdAdvA kuryAd yo laukikI kriyAm / tAvatkAlaM sa nAcAryo'pyasti cAntava tAccyutaH / jo mohame athavA pramAdase jitane kAla taka laukika kriyA karatA rahatA hai, utane kAla taka vaha AcArya nahIM hai aura antaraMga meM jaso cyurA bhI hai| devA Adi zubhakriyAe~ karate hue paT kAyake tant bAdhA nahIM pahu~cAnI cAhie ) / de, vihAra / 1/1 [ svacchanda va ekala vihAra karanA isa kAla meM fire) de dharma / 6 / 0 [ adhika zubhopayoga kyoMkRityAdi zubha kArya ko gauNa] de, mantra / 1 / 3-4 [ mantra tantra, jyotiSa, vaidyaka, vazIkaraNa, uccATana Adi karanA, mantra siddhi, zastra aMjana sarpa AdikI siddhi karanA tathA AjIvikA karanA sAhuke lie barjita hai| ] saMgatidurjana, saukika jana, taruNa jana, strI 1 cI mapuMsaka pazu AdikI saMgati karanA niSiddha hai / ArthikAse bhI sAta hAtha jainendra siddhAnta koza vartana karanA sAdhuko yogya nahIM gRhasthoM ko pradhAna haiM aura sAdhuoM
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 3. nizcaya sAdhu nirdeza dUra rahanA yogya hai| pAvasthAdi bhraSTa muniyoM kI saMgati varjanIya hai| " de, bhikSA/2-3 bhikSArtha vRtti karate samaya gRhasthake gharameM abhimata sthAnase Age na jAve, chidroM meMse jhA~kakara na dekhe, atyanta taMga va andhakArayukta pradezameM praveza na kare / byasta va zoka yukta gharameM, vivAha va yajJazAlA AdimeM praveza na kre| bahu jana saMsakta pradezameM praveza na kre| vidharmI, nIca kulIna, ati daridrI, tathA rAjA AdikA AhAra grahaNa na kre| de. AhAra/II/2 [ mAtrAse adhika, pauSTika va gRddhatA pUrvaka gRhasthapara bhAra DAlakara bhojana grahaNa na kre|] de. sAdhu/4/1 tathA 6/7 [itane kArya kare vaha sAdhu saccA nhiiN| bdhivnmuniH|66| nAdezaM nopadeza vA nAdikat sa manAgapi / svapivargamArgasya tadvipakSasya kiM punaH 1670 / vairAgyasya parI kaasstthaamdhiruuddho'dhikprbhH...671| nirgranthontarbahirmohagrantheragranthako ymii|...67| parISahopasargAdharajayyo jitamanmathaH / ...673 / ityAdyanekadhAnekaiH sAdhuH sAdhuguNaiH shritH| namasya' zreyase'vazya netaro viduSAM mahAt / 674 / -yaha sAdhu kucha nahIM bole / hAtha pA~va Adike izArese kucha na darzAve, Atmastha hokara manase bhI kucha cintavana na kare / 668 / kevala zuddhAtmAmeM lIna hotA huA vaha antaraMga va mAhya bAgvyApArase rahita nistaraMga samudra kI taraha zAnta rahatA hai|666| jaba vaha mokSamAgake viSaya meM hI kiMcida bhI upadeza yA Adeza nahIM karatA hai, taba usase viparIta laukika mArgake upadezAdi kaise kara sakatA hai / 670 / vaha vairAgyakI parama parAkASThAko prApta hokara adhika prabhAvazAlI ho jAtA hai / 671 / antaraMga bahiraMga mohakI granthiko kholanevAlA vaha yamI hotA hai / 672 / parISahoM va upasargoke dvArA vaha parAjita nahIM hotA, aura kAmarUpa zatruko jItanevAlA hotA hai 1673 / ityAdi aneka prakArake guNoMse yukta baha pUjya sAdhu hI mokSakI prAptike lie tattvajJAniyoMke dvArA avazya namaskAra kiye jAne yogya hai, kintu unase rahita anya sAdhu nhiiN|674| 3. nizcaya sAdhu nirdeza 1. nizcaya sAdhukA lakSaNa pra. sA./mU./241 samasattubaMdhuvaggo samamuhaMdukkho pNssnnidsmo| samaloThukaMcaNo puNa jAvitamaraNe samo samaNo / 2411 -jise zatru aura bandhuvarga samAna hai, sukha duHkha samAna hai, prazaMsA aura nindAke prati jisako samatA hai, jise loSTha ( DhelA) aura suvarNa samAna hai, tathA jIvana maraNake prati jisako samatA hai, vaha zramaNa hai| (mU. A./521) ni. sA./mU.75 vAvAraviSpamukkA caubihArAhaNAsayArattA / nniggNthaa| NimmohA sAhU ederisA hoti 75 // = kAya va vacanake vyApArase mukta, caturvidha ArAdhanAmeM sadA rakta, nirgrantha aura nirmoha-aise sAdhu hote haiN| ma. A./1000 NissaMgo NirAra'bho bhikravAcariyAe suddhbhaavo| ya egAgI jmANarado savvaguDDho have samaNo |1000|-jo niSparigrahI va nirArambha hai, bhikSAcaryAma zuddhabhAva rakhatA hai, ekAkI dhyAnameM lIna hotA hai, aura saba guNoMse paripUrNa hotA hai vaha zramaNa hai / 1000 / (aura bhI de. tapasvI tathA liMga/1/2) dha, 1/1,1.1/11/1 anantajJAnAdizuddhAtmasvarUpaM sAdhayantIti sAdhavaH / -jo ananta jJAnAdisvarUpa zuddhAtmAkI sAdhanA karate haiM unheM sAdhanA kahate haiN| dha.8/3,41/87/4 aNataNANadasaNavIriyavirairakhaiyasammattAdINaM sAhayA sAhU NAma / -anantajJAna, anantadarzana, anantavIrya, virati aura kSArthika samyaktvAdi guNoM ke jo sAdhaka haiM ve sAdhu kahalAte haiN| na. ca. vR./330-331.... muhaduHkhAisamANo jhANe lINo have samaNo 330 // ...... mukkaM dohaNaM pi khalu iyro|331 -sukha duHkhameM jo samAna hai aura dhyAna meM lIna hai, vaha zramaNa hotA hai| zubha aura azubha donoM prakArake rAgase mukta vItarAga zramaNa hai| ta. sA./6/6 svadravyaM zraddhAnastu budhyamAnastadeva hi / tadevopekSamANazca nishcyaanmunisttmH|6| jo nijAtmAko hI zraddhAnarUpa va jJAna rUpa banA letA hai aura upekSArUpa hI jisakI AtmAkI pravRtti ho jAtI hai, arthAta jo nizcaya va abheda ratnatrayakI sAdhanA karatA hai vaha zreSTha muni nizcayAvalambI mAnA jAtA hai|6| pra, sA./tA.va./252/345/16 ratnatrayabhAvanayA svAramAna sAdhayatIti saadhuH| -ratnatrayakI bhAvanArUpase jo svAtmAko sAdhatA hai vaha sAdhu hai| (pa.pra./TI /19/14/7); (pa.gha./u./667) 3. sAdhumeM samyaktvakI pradhAnatA pra. sA/mU./gA, sattAsaMbaddhede savise se jo hiNetra saamnnnne| saddahadi Na so samaNo tatto dhammo Na saMbhavadizaNa havadi samaNo tti mado saMjamatavasuttasaMpajutto vi| jadi sahahadi Na atye AdapadhANe jiNakhade / 264 je ajadhAgahidatyA ede tazca tti NicchidA smye| accaMtaphala samiddhaM bhamaMti te to para kAla / 271 / jo zramaNAvasthAmeM ina sattA saMyukta savizeSa (nava) padArthoMkI zraddhA nahIM karatA vaha zramaNa nahIM hai usase dharmakA udbhava nahIM hotA / 11 / sUtra, saMyama aura tapase saMyukta honepara bhI yadi jinokta AtmapradhAna padArthoMkA pradAna nahIM karatA to vaha zramaNa nahIM hai aisA kahA hai / 264 / bhale hI dravyaliMgIke rUpameM 'jinamata ke anusAra ho tathApi ve 'yaha tattva hai (vastusvarUpa aisA hI hai ), isa prakAra nizcayapanA vartate hue padArthoMko ayathArtha tayA grahaNa karate haiM (jaise nahIM haiM vaise samajhate haiM) ve atyantaphalasamRddha AgAmI kAla meM paribhramaNa kreNge|271| ra. sA./127 vayaguNasIlaparIsayajayaM ca cariyaM ca taba SaDAvasayaM / jhANajjhayaNa saba sammaviNA jANa bhvniiy| -binA samyagdarzanake bata, 28 mUlaguNa, 840,00,00 uttaraguNa, 18000 zIla, 22 parISahoM kA jItanA, 13 prakArakA cAritra, 12 prakAra tapa, SaDAvazyaka, dhyAna va adhyayana ye saba saMsArake bIja haiN| (aura bhI de. cAritra, tapa Adi vaha-vaha nAma) mo. pA./mU./17 bahirasaMgavimukko NA vi mukko micchabhAva nniggyo| ki tassa ThANamauNaM Na vi jANadi appasammabhAvaM / / -mAhya parigrahase rahita hone para bhI mithyAbhAvase nirgrantha liMga dhAraNa karaneke kAraNa vaha parigraha rahita nahIM hai| usake kAyotsarga aura mauna dhAranese kyA sAdhya hai| pra.sA./ta. pra./264 AgamajJo'pi...zramaNAbhAso bhavati / (de. Upara pra. sA./mU./264 kA artha ) itanA kucha honepara bhI vaha zramaNAbhAsa hai| de, kAM/3/13 [AramAko paradravyoMkA kartA dekhane vAle bhale hI lokottara hoM arthAt zramaNa hoM para ve laukikapaneko unalaMghana nahIM. krte|] 2. nizcaya sAdhukI pahacAna paM. gha./u./668-674 nocyAccAyaM yamI kiNciddhstpaadaadisNshyaa| na kiMciddarzayeta svastho manasApi na cintayet / 668 / Aste sa zuddha- mAtmAnamAstinuvAnazca param / stimitAntarbahirjalpo nistaraGgA de. liMga/2/2 [ samyagdarzana yukta hI nagnarUpako nirgrantha saMjJA prApta hai|] 4. nizcaya lakSaNakI pradhAnatA bha. A. ma./1347/1304 ghoDagaliMDasamANassa tassa abhaMtarammi kudhidassa / bAhirakaraNaM kiM se kAhidi magaNihUdakaraNassa / 1347 / jainendra siddhAnta koza
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 407 4. ayathArtha sAdhu sAmAnya nirdeza - baguleko ceSTAke samAna, antaraMgameM kaSAyase malina sAdhu kI bAhya kriyA kisa kAmakI ! vaha to ghor3ekI lIdake samAna hai, jo Uparase cikanI andarase durgandhI yukta hotI hai| ni. sA././124 ki kAhadi banavAso kAyakaleso vicittuvvaasii| ajhayaNamauNapahudI samadArahiyassa samaNassa / 124 / - vanavAsa, kAyaklezarUpa anekaprakArake upavAsa, adhyayana, mauna Adi, ye saba samatA rahita zramaNako kyA kara sakate haiN| mU.A./682. akasAyaM tu cArittaM kasAyavasio asaMjado hodi / uvasamadi jamhi kAle takAle saMjado hodi 1821 - akaSAyapaneko cAritra kahate haiN| kaSAyake vaza honevAlA asaMyata hai| jisa kAla meM kaSAya nahIM karatA usI kAla meM saMyata hai| (pa.pra./mU./2/41) sU. pA./mU-/15 aha puNa appA Nicchadi dhammAi karei nnirvsesaaii| taha vi Na pAva di siddhiM saMsArastho puNa bhaNido / 15 // sarva dharmoMko niravazeSarUpase pAlatA huA bhI jo AtmAkI icchA nahIM karatA vaha siddhiko prApta nahIM hotA balki saMsArameM hI bhramaNa karatA hai / 15 // bhA. pA. 122 je ke vi dabbasamaNA iMdiyasuhAulA Na chidaM ti| chidaMti bhAvasamaNA jhANa kuThAre hiM bhavaruvarakhaM / 122 / - indriya viSayoM ke prati vyAkula rahanevAle dravya zramaNa bhavavRkSakA chedana nahIM karate, dhyAnarUpI kuThArake dvArA bhAva zramaNa hI bhavavRkSakA chedana karate haiN| (de, cAritra./4/3 tathA liMga/2/2) de, cAritra/4/3 [ mohAdise rahita va upazama bhAva sahita kiye gaye hI vrata, samiti, gupti, tapa, parISaha jaya Adi mUlaguNa va uttaraguNa saMsArachedake kAraNa haiM, anyathA nhiiN|] de. dhyAna /2/10 [ mahAvata, samiti, gupti, pratyAkhyAna, prAyazcitta Adi saba eka AtmadhyAnameM antarbhUta haiM / ] de. anubhava // [nizcaya dharmadhyAna muniko hI hotA hai gRhasthako nhiiN|] pra. sA/ta.pra/gA. eka eva hi svadravyapratibandha upayogamArjakatvena mAji topayogarUpasya zrAmaNyasya paripUrNatAyatanaM, tasmAdbhAvAdeva paripUrNazrAmaNyam / 214 / na cai kAgrayamantareNa zrAmaNyaM siddhayet / 23 / eka svadravya-pratibandha ho, upayogako zuddha karanevAlA honese zuddha upayogarUpa zrAmaNyakI pUrNatAkA Ayatana hai, kyoMki usake sadabhAvase paripUrNa zrAmaNya hotA hai / 214 / ekAgratAke binA zrAmaNya siddha nahIM hotA // 23 // pra. sA/ta.pra/245 ye khalu zrAmaNyapariNati pratijJAyApi jIvitakaSAyakaNatayA samastaparadravyanivRttipravRttipravRtta suvizudbhadRzijJaptisvabhAvAtmatattvavRttirUpA zuddhopayogabhUmikAmadhiroDhuM na kSamante te tadupakaNThaniviSTAH kaSAyakuNThIkRtazaktayo nitAntamutkaNThulamanasa: zramaNA: kiM bhaveyurna vetytraabhidhiiyte| 'dhammeNa pariNadappA appA jadi suddhsNpogjudo| pAvadi NiyANasuhaM suhovajutto va saggasuhaM iti svayameva nirUpitatvAdasti tAvaccha bhopayogasya dharmeNa sahakArthasamavAyaH / tataH zubhopayogino'pi dharmasabhAvAbhaveyuH zramaNAH kiMtu teSAM zudropayogibhiH samaM samakASThatvaM na bhaveta, yataH zuddhopayogino nirastasamastakaSAyatvAdanAsavA eva / ime punaranavakIrNa kaSAyakaNatvAtsAlavA eva / prazna-jo vAstava meM zrAmaNyapariNatikI pratijJA karake bhI, kaSAyakaNake jIvita hone se samasta paradravyase nivRttise pravarttamAna jo suvizuddha darzanajJAna svabhAva AtmatatvameM pariNatirUpa zuddhopayoga bhUmikA usameM ArohaNa karaneko asamartha haiM; ve (zubhopayogI ) jIva-jo ki zudropayogabhUmikAke upakaNTha (talahaTImeM) nivAsa kara rahe haiM, aura kaSAyane jinakI zakti kuNThita kI hai, tathA jo atyanta utkaNThita manavAle haiM, ve zramaNa haiM yA nhiiN| ? uttara(AcAryane isI granthakI 11vIM gAthAmeM) svayaM aisA kahA hai ki dharmase pariNamita svarUpavAlA AtmA yadi zuddhopayogameM yukta ho to mokSa sukhako prApta karatA hai, aura yadi zubhopayogavAlA ho to svarga sukhako prApta karatA hai / 11 / isalie zubhopayogakA dharma ke sAtha ekArtha samavAya hai / isalie zubhopayogI bhI unake dharmakA sadbhAva honese zramaNa hai| kintu ve zuddhopayogiyoMke sAtha samAna koTike nahIM hai| kyoMki zuddhopayogI samasta kaSAyoMke nirasta kiyA honese nirAsapa hI haiM, aura ye zubhopayogI to kaSAyakaNake vinaSTa na honese sAsava hI haiN| prasA/ta.pra/252 yadA hi samadhigatazuddhAtmavRtteH zramaNasya tatpracyA vanahetoH kasyApyupasargasyopanipAtaH syAt sa zubhopayoginaH svazaktyA praticikIrSA prvRttikaalH| itarastu svayaM zuddhAramavRtta samadhigamanAya kevala nivRttikAla eva / jaba zuddhAtma pariNatiko prApta zramaNako, usase cyuta karanevAle kAraNa-koI upasarga A jAya, taba vaha kAla, zuddhopayogIko apanI zaktike anusAra pratikAra karanekI icchArUpapravRttikAla hai| aura usake atirikta kA kAla apanI zuddhAtmapariNatikI prAptike lie kevala nivRttikA kAla hai| 4. ayathArtha sAdhu sAmAnya nirdeza 1. ayathArtha sAdhukI pahacAna bha. A/mu260-263 esA gaNadharamerA AyArasthANa vaNiyA mutte| logasuhAguradANa appacchaMdo jahicchae / 260 sIdAveha vihAra suhasIlaguNehiMjo abuddhiio| so Navari liMgadhArI saMjamasAreNa NissAro / 261 / piMDaM uvadhi sejAmavisodhiya jo khu bhuMjamANo hu| mUlaTThANa patto bAlottiya No samaNabAlo / 262 / kulagAmaNayararajja payahiya tesu kuNai dumamatti jo| so Navari liMgadhArI saMjamasAreNa nnirsaaro|263. jo lokoMkA anusaraNa karate haiM aura sukhakI icchA karate haiM unakA AcaraNa maryAdA svarUpa mAnA nahIM jAtA hai| unameM anurakta sAdhu svecchAse pravartate haiM aisA samajhanA cAhie / 260 / yatheSTa AhArAdi sukhoMmeM tallIna hokara jo mUrkha muni ratnatrayameM apanI pravRtti zithila karatA hai vaha dravya liMgI hai aisA samajhanA cAhie, kyoMki, vaha indriya saMyama aura prANisaMyamase niHsAra hai|261 udgamAdi doSoMse yukta AhAra, upakaraNa, vasatikA, inakA jo sAdhu grahaNa karatA hai| jisako prANisaMyama aura indriyasaMyama hai ho nahIM, vaha sAdhu mUlasthAna-prAyazcittako prApta hotA hai (de. 5. nizcaya vyavahAra sAdhukA samanvaya ra. sA/11,61 dANaM pUjA mukkhaM sAvayadhamme Na sAvayA teNa vinnaa| jhANAjhayaNaM mukkhaM jaidhamma Na taM viNA tahA so vi|11|| taccaviyAraNasIlo mokkhphaaraannshaavjudo| aNavarayaM dhammakahApasaMgAdo hoi muNirAo / / =dAna va pUjA ye zrAvakake mukhya dharma haiN| inake binA zrAvaka nahIM hotaa| parantu sAdhuoMko dhyAna va adhyayana pradhAna haiN| inake binA yatidharma nahIM hotaa|1sh jo munirAja sadA tattvavicArameM lIna rahate haiM, mokSamArga ( ratnatraya) kA ArAdhana karanA jinakA svabhAva hai aura jo nirantara dharmakathAmeM lIna rahate haiM arthAta yathA avakAza ratnatrayakI ArAdhanA va dharmopadezAdi rUpa donoM prakArakI kriyAe~ karate haiM ve yathArtha muni haiM / / pra. sA/mU/214 caradi Nibadro NiccaM samaNo NANammi desaNamuhammi / payado mUlaguNesu ya jo so paDipuNNasAmaNNo / - jo zramaNa ( antaraMga meM to) sadA jJAna va darzana AdimeM pratibaddha rahatA hai aura (bAhyameM ) mUlaguNoMme prayatnazIla vicaraNa karatA hai, vaha paripUrNa zrAmaNyavAna hai / 214 / jainendra siddhAnta koza
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu prAyazcita /4/2) / ve ajJAnI haiM, kevala nagna haiM, vaha pati bhI nahIM hai aura na AcArya hai | 22| jo muni kula, gA~va, nagara aura rAjyako chor3akara unameM punaH prema karatA hai arthAta unameM merepanekI buddhi karatA hai, vaha kevala nagna hai, saMyamase rahita hai | 263 | ( bha A / mU. / 1116 - 1325 ) ra. sA/ 106 994 dehAdisu apuratA vizvAsattA ksaaysNjuttaa| 1 = sahAve sutA te sAhU sammaparicatA 106 saMghavirohakusIlA sadA rahiyagurukulA mRdA mAiyA te vidhammavirAhiyA sAhU [10] sati varavati appA appamAha / jimma nimiSaM kuti te sAhU samma ummukkA // 114 // jo muni zarIra bhoga va sAMsArika kAryoMmeM anurakta rahate haiM, jo viSayoMke sadA adhIna rahate haiM, kaSAyoM ko dhAraNa karate haiM, AtmasvabhAva meM haiM. ve sAdhu samyakva rahita hai / 106 / (bha. A // 1216-1240) jo saMghase virodha karatA hai, kuzIla sevana karatA hai, svacchanda rahatA hai, gurukula meM nahIM rahatA, rAjA AdikI sevA karatA hai vaha ajJAnI hai, jinadharma kA virAdhaka hai | 108 | jo dUsareke aizvarya va abhimAnako sahana nahIM karatA, apanI mahimA Apa pragaTa karatA hai aura vaha bhI kevala svAdiSTa bhojanakI prApti ke lie vaha sAdhu samyaktva rahita hai 114 1 de. maMtra / 1/3 [ maMtra, taMtra, jyotiSa, vaidyaka, uccATana, vazIkaraNa Adi karanevAlA sAdhu nahIM hai / ] de. zrutavalI / 1/3 [ vidyAnuvAdake samApta honepara AyI huI rohiNI Adi vidyAoMke dvArA dikhAye gaye prasodhanameM jo nahIM Ate haiM ye abhinna daza pUrvI hai aura homako prApta ho jAnevAle bhinna haiN| de sAdhu /5/0] [] pArzvasyAdi muniyoMkA AcAra ] 2. ayathArtha sAdhu zrAvakase bhI hona hai| bhASA // 954 seniya bhaNAmi he je sayAsI jamaguNehiM / mahudosANAvAsa sumaticito va sAvayasamo so // 153 50 aura saMyama kI kahAse pUrva hai usIko hama muni kahate haiM parantu jo bahuta doSoM kA AvAsa hai tathA malina citta hai vaha zrAvakake samAna bhI nahIM hai| de. nidA/6 [ midhyAdRSTi na svacchanda paliMgI sAdhuoMko, pAca zramaNa, naTa zramaNa, pApa jIva, tiryaMcayoni, nArada, laukika, abhavya, rAjavallabha, naukara Adi nindanIya nAma diye gaye haiM / ] 3. avadhArtha sAdhu duHkhakA pAtra bhA. pA // 100 pArvati AvamA para parAI somalAI dukhAI davasavaNAra tiriyakudevajoNIe / 1001 - bhAvazramaNa to kalyANakI paramparA rUpa sukhako pAtA hai aura dravya zramaNa tithaMca manuSya va kudeva yoniyoM meM dukha pAtA hai / 9000 4. ayathArthaM sAdhu se yathArtha zrAvaka zreSTha hai bha. / / 354/556 vAsarathasadasahasyAdo visIlo varaM tu ekko vi / jaM saMsidassa sIlaM daMsaNaNANacaraNANi vadvaMti | 354 | [pAsasya sadasahassAdoM va pArzvastha graha cAritradropalakSaNArthaM / (vi. TokA) ] yahA~ pArthasya zabdale cArithahIna muniyA~kA grahaNa samajhanA cAhie arthAt cAritrahIna muni saMjJAmadhi ho to bhI eka suzIkha muni unase samajhanA caahie| kAraNa ki suzIla munIzvara ke Azrayase zIla, darzana, jJAna aura cAritra bar3hate haiN|" ra. ka. zrA / 23 - gRhasthI mokSamArgastha nirmohI nai mohabAda anagAroM gRhI yAca nirmohI mohinI muneH 33| darzanamoharahita gRhastha bhI mokSamArga meM sthita hai kintu mohabAda muni bhI mokSamArga meM sthita nahIM hai| isa kAraNa mohI munise nirmohI sampa]i gRhastha zreSTha hai| ** 5. pulAka va pArzvastha Adi sAdhu de. vinaya / 5 / 3 [ isa nikRSTa kAlake zrAvakoMmeM to kisI prakAra zrAvakapanA bana bhI jAtA hai para ayathArtha muniyoMmeM kisI prakAra bhI munipanA sambhava nahIM / ] 5. pulAka va pArzvastha Adi sAdhu 1. pulAkAdimeM saMyama zrutAdikI prarUpaNA pramANa - (sa.si./1/40/462/- ) ( rA. bA./2/40/4/630 / 32); (cA, sA / 103 /2) / saMketa - - = isake samAna : sA. sAmAyika saMyamaH cheda chedopasthApa] saMyama pari parihAra vizuddhi saMyamaH sUkSmasUkSma sAmprAya saMyama / anuyoga saMyama gat utkRSTa jaghantha tIrtha lie bhAva dravya sezyA upapAda utkRSTa jaghanya pulAka jainendra siddhAnta koza sAmAyika va chedo 10 pUrva AcAra aSTa pravacana mAtA vastu prati sevanA balAtkAra upakaraNoM- uttara vaza mahA kI AkAMkSA guNoM meM (virAdhanA ) vratoM tathA va zarIra- kadArAtribhukti saMskAra ciya meM kadAcita saba tIrtha bA~ke tIrtha meM vakuza 1 | kuzIta yahA~ sahasrAra acyuta saudharma prati sevanA | sA., cheda yathAkhyAta pari, sUkSma. - 14 pUrva - kaSAya | | | X - | nirgrantha THE sarvArtha siddhi T X bhAvaliMga paraspara bheda hai - koI AhAra kare, koI tapa kare, koI upadeza kare, koI adhyayana kare, koI tIrtha vihAra kare, koI aneka Asana kare, kisIko doSa lage, koI prAyazcita se, kisIko doSa nahIM lage, koI AcArya hai. koI upAya hai, koI hai, koI niryApaka hai, koI vaiyAvRttya kare, koI dhyAnakara zreNI mAMDe, koI kevalajJAna jAne kisI ko bar3I vikRti va mahimA hoya ityAdi mAhA pravRttikI apekSA liMga bheda haiM ( rA. vA. / hi.) / tIna zubha - antima zukla 4- (sUkSma - sAMpa ke kevala (zukra) T snAtaka T T * kevalajJAna x T | mokSa
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 2. pulAkAdimeM saMyama labdhisthAna (sa.si./6/47/462/12); ( rA. vA./1/47/4/638/16): ( cA. sA./906 / 9) saMketa- asaM asaMkhyAta sthAna pra. asaM. sthAna dvi. asaM sthAna tR. asaM sthAna catu asaM sthAna paMca. asaM. sthAna SaSTha. asaM, sthAna antima 1 sthAna svAmi tAka va kaSAya kuzIta / kevala kaSAya kuzIla | kaSAya va pratisevanA kuzIta aura makuza kaSAya va pratisevanA kuzIla / kevala kaSAya kuzIla / nirmanthoM ke akaSAya sthAna / snAtakoM kA akaSAya sthAna / 2. pulAka Adi pA~coM nigdha hai sa.si./1/46/460/12 - ete ca niryathAH / cAritrapariNAmasya kapa me satyapi negamasaMgrahAdinayApekSayA sarve'pi te nirmanyA ityucyanteye pA~coM hI nirbandha hote haiN| isameM cAritrarUpa pariNAmoMko nyUnAdhikatA ke kAraNa bheda honepara bhI megama aura saMgraha Adi (vyArthika ) nayA~kI apekSA ve saba nirgranya kahalAte haiN| (pA. sA/109/1 ) 4. pulAkAdi ke nirgrantha hone sambandhI zaMkA samAdhAna + rA. bA/6/06/6-12/630/1- yathA gRhasthazcAritra merA priyavyayadezabhAg na bhavati tathA pulAkAdInAmapi prkRssttaaprkRssttmdhycaaritrmenoppdyte| 6na doSaH kRtaH yathA jAtyA cAritrAdhyayanAdibhedena bhinneSu brAhmaNazabdo'vaziSTa vartate tathA nirdhanyazabdo'pi iti [7] viSayadyapi nizcayanayApekSayA pravartate tathApi saMgrahavyavahAranaya- vivakSAvazAt sakalavizeSasaMgraho bhavati / kiMca dRSTirUpasAmAnyAt || bhagnavate vRcAtiprasaMga iti cenna rUpAbhAvAda // 10 // anyasmin pe'tiprasaMga iti caiva naH dRSTamabhAvAt // 111... kimartha: puDhAkA divyapadezaH ... vArijaguNasyottarottaraprakarSe vRtivimyApanArthaH kAyupadezaH kriyate / 12 prazna jaise gRhastha cAritrabheda honeke kAraNa nirgrantha nahIM kahA jAtA, vaise hI pulAkAdi ko bhI utkRSTa madhyama jaghanya Adi cAritra bheda honepara bhI nirgrantha nahIM kahanA cAhiye ! - uttara 1- jaise cAritra va adhyayana Adi kA bheda honepara bhI sabhI brAhmaNoMmeM jAti kI dRSTise brAhmaNa zabdakA prayoga samAnarUpase hotA hai, usI prakAra pUjAka AdimeM bhI nirmantha zabdakA prayoga ho jAtA hai / 2- yadyapi nizcaya naya se guNahInoM meM nirgrantha zabda nahIM pravartatA parantu saMgraha aura upahAra namakI apekSA vahA~ bhI usa zabdakA prayoga sarvasaMgrahArtha kara liyA jAtA hai| 3- samyagdarzana aura nagna rUpa kI apekSA bhI ve saba samAna haiM / prazna- yadi vratoMkA bhaMga ho jAnepara bhI Apa inameM nirgrantha zabda kI vRti mAnate haiM taba to gRhasthoMmeM bhI isakI vRtti honekA prasaMga prApta hotA hai ? uttara - nahIM hotA, kyoMki ve nagnarUpadhArI nahIM haiN| prazna - tatra jisa kisI bhI nagnarUpadhArI mithyAdRSTimeM usakI vRddhikA prasaMga mAtra ho jAyagA uttara-nahIM, kyoMki mA0 4-52 -- 409 5. pulAka va pArzvastha Adi sAdhu unameM samyagdarzana nahIM pAyA jAtA [ aura samyagdarzana yukta ho nagna rUpako nirgrantha saMjJA prApta hai- ( de, liMga /2/1)] praznaphira usameM pulAka Adi bhedoMkA vyapadeza hI kyoM kiyA uttara- pAriguNakA kramika vikAsa aura kama dilAne lie inakI carcA kI hai| 5. nirbrantha hote hue bhI inameM kRSNa lezyA kyoMsa. si/1/47/462/ phuTanoTa meM anya pustaka se upalabdha pATha - "kRSNa. lezvAstriyaM tayoH kathamiti cedupate tayorupakaraNAsa vibhavAdArtadhyAnaM kadAcitsaMbhavati vArtadhyAnena ca kRSNAdizyAtipa saMbhavatIti / prazna- makuza aura pratisevanA kuzIla ( yadi nirgrantha haiM to ) ina donoMke kRSNa nIla kApota ye tIna lezyAe~ kaise ho sakatI haiM uttara- unameM upakaraNoM ke prati Asakti bhAvakI saMbhAvanA honese kadAcita AdhyAna sambhava hai aura Arta dhyAna meM kRSNAdi tInoM lezyAoM kA honA sambhava hai (./1/40/616/29) ta. vR/6/40/316/23 matAntaram parigrahasaMskArAkAGkSAyAM svameyotaraguNa virAdhanAyAmArta saMbhavAdArtAvinAbhAvi ca lezyASaTkam / pulAkasyArta kAraNAbhAvAnna paha lezyAH / dUsare matakI apekSA parigraha aura zarIra saMskArakI AkAMkSAmeM svayameva uttara guNoM kI virAdhanA hotI hai, jisase ki AdhyAna sambhava hai aura usake honepara usakI avinAbhAvI yahA~ dezyAeM bhI sambhava haiN| pulAka sAdhu ke Arta ke una kAraNoM kA abhAva honese yaha lezyA nahIM hai| 6. pArzvasthAdi muni bhraSTAcArI haiM bha. bA // 1106-1392- dUre sAsasya Diyaso upazreNa palAdi / sevadi kusIla paDisevaNAo jo suttadiTThAo | 1306. iM diyakasAyagurugataNeNa caraNaM taNaM va passaMto / Nidhaso bhavittA yadi kusIsevAo | 1207] so hodi sAdhu sasthA jigdo jo hu bhaye jANaMdI uttama to | 1310 iya ede paMcavidhA jiNehiM sabaNA dugu cchidA sutte / iMdiyakasAya guruyattaNeNa Niccapi paDikuddhA | 13151 = bhraSTamuni dUrase hI sAghusArthakA tyAga karake unmArga palAyana karatA hai tathA Agama meM kahe hue kuzIla nAmaka munike doSoMkA AcaraNa karate haiM 1106 indriyoM tathA kaSAyake tIna pariNAmoM meM sarapara hue cAritrako samajhate hue nirlajja hokara kuzIlakA sevana karate haiM / 1307 // jo muni sAdhusArthakA tyAgakara svataMtra huA hai, jo svecchAcArI banakara Agamaviruddha aura pUrvAcAryoMke dvArA na kahe hue AcAroM kI kalpanA karatA hai, use svacchanda nAmakA bhraSTa muni samajhanA cAhie / 1310 / ina pA~ca taraha ke bhraSTa muniyoMkI jinezvaroMne Agama meM nindA kI hai| ye pA~coM indriya va kaSAyake gurutva se siddhAntAnusAra AcaraNa karanevAle muniyoMke pratipakSI sA./144 / 2 ete ca zramaNAjinadharmamAjhA jinadharmamAA hai (bhA. pA/TI./14/110/23) ye prAyazcitta / 4/2/- hama pA~coM muniyoMko mRtaccheda nAmakA prAyazcinta diyA jAtA hai / ] jainendra siddhAnta koza 1 7. pA~coMke bhraSTAcArakI prarUpaNA bha.A./mU./1652-1957 suhasAdA kiMmajjhA guNasAyI pAvasuttapaDisevI / visayAsApaviddhA gAravaguruyA pamAilA | 1652 // samidIsa yagutI va abhAvidA sosajana guNe paratI pasacA jaNA hiza bhAvazuddhI [16531 gaMdhAyitA mahamohA samasasevaNAsevI / saharasarUtragaMdhe phAsesu ya mucchidA ghaDidA / 1654 | para loga ye pA~coM puni
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 410 6. AcArya, upAdhyAya va sAdhu NipivAsA ihaloge ceva je supddibddhaa| sajjhAyAdIsu ya je aNuTTidA saMkiliGkamadI / 1955 // savvesu ya mUlutsaraguNesu taha te sadA aicrtaa| Na lahaMti khavoSasamaM carittamohassa kammassa / 1956 / evaM mUDhamadIyA avaMtadosA kareM ti je kAlaM / te devadumbhagataM mAyAmoseNa pAvati / 1657 / -ye pA~coM muni sukhasvabhAvI hote haiN| isalie 'merA inase kucha bhI sambandha nahIM' yaha vicArakara saMghake saba kAryase udAsIna ho jAte haiN| samyagdarzanAdi guNoM ke prati nirutsAhI ho jAte haiN| nIti, vaidyaka, sAmudrika Adi pApa zAstroM kA Adara karate haiN| iSTa viSayoMkI AzAse baMdhe hue haiN| tIna gAravase sadA yukta aura pandraha pramAdoMse pUrNa haiM / 1652 / samiti guptiko bhAvanAoM se dUra rahate haiN| saMyamake bhedarUpa jo uttaraguNa va zIla vagairaha inase bhI dUra rahate haiN| dUsaroM ke kAryoM kI cintAmeM lage rahate haiM / AtmakalyANake kAryoMse kosoM dUra haiM, isalie inameM ratnatrayakI zuddhi nahIM rahatI / 1653 / parigrahameM sadA tRSNA, adhika moha va ajJAna, gRhasthoM sarIkhe Arambha karanA, zabda rasa gandha rUpa aura sparza ina viSayoM meM Asakti / 1654 / paralokake viSayameM nispRha, aihika kAryoM meM sadA tatpara, svAdhyAya Adi kAryoM meM mana na laganA, saMkleza pariNAma // 16 // mUla va uttara guNoMmeM sadA aticAra yuktatA, cAritramohakA kSayopazama na honA 11656 / ye saba una abasannAdi muniyoM ke doSa haiM, jinheM nahIM haTAte hue ve apanA sarva AyuSya vyatIta kara dete haiN| jisase ki ina mAyAvI muniyoM ko deva durgati arthAt nIca devayonikI prApti hotI hai / 1657 8. pAvasthAdikI saMgatikA niSedha bha. A./336, 341 pAsatthAdIpaNayaM Nicca vajaha sabadhA tumhe / haMdi hu gelaNadoseNa hoi purisassa tammayadA / 336 / saMviggassapi saMsaggIe pIdI tado ya viisNbho| sadi vIsaMbhe ya radI hoi radIe vi tammayadA / 3416 - pAvasthAdi pA~ca bhraSTa muniyoM kA tuma dUrase tyAga karo, kyoMki unake saMsargase tuma bhI vaise hI ho jAoge 1336 / vaha aise ki saMsArabhayayukta muni bhI inakA sahavAsa karanese, pahale to prItiyukta ho jAtA hai aura tadanantara unake viSayameM manameM vizvAsa hotA hai, anantara unameM citta vizrAnti pAtA hai artha ta Asakta hotA hai aura tadanantara pAvasthAdimaya bana jAtA hai / 34 // mokSasya sadRSTiniM cAritramAtmanaH / ratnatrayaM samaM teSAmapi cAntarbahiHsthitam / 642 / dhyAtA dhyAnaM ca dhyeyaM ca jJAtA jJAnaM ca jJeyasAt / caturdhArAdhanA cApi tulyA krodhAdijiSNutA 1643 / kiMvAtra bahunoktena tadvizeSo'vaziSyate / vizeSAccheSaniHzeSo nyAyAdastyavizeSabhAk / 644 / -una AcAryAdika tInaukA eka hI prayojana hai, kriyA bhI eka hai, bAhya veSa, bAraha prakArakA tapa aura paMca mahAvata bhI eka haiM / 631 / teraha prakArakA cAritra, samatA, mUla tathA uttara guNa, saMyama 640 / parISaha aura upasargoMkA sahana, AhArAdikI vidhi, caryA, zayyA, Asana / 641 / mokSamArga rUpa Atmake samyagdarzana jJAna va cAritra-isa prakAra ye antaraMga aura bahiraMga ratnatraya / 642 / dhyAtA dhyAna va dhyeya, jJAtA, jhaMyAdhIna jJAna, cAra prakAra ArAdhanA tathA krodha AdikA jItanA ye saba samAna va eka haiN|643| adhika kahA~ taka kahA jAya una tInoMkI saba hI viSayoM meM samAnatA hai / 644 / (aura bhI de. AcArya va upAdhyAyake lakSaNa), de, deva / [1/4-5 [ratnatrayakI apekSA tInoMmeM kucha bho bheda na honese tInoM hI devatvako prApta hai|) de. dhyeya/3/4 [ ratnatrayase sampanna honeke kAraNa tInoM hI dhyeya haiN| 2. tInoM eka hI AtmAkI paryAyeM haiM mo. pA./5 /104 aruhA siddhAyariyA ujjhAyA sAhU pNcprmetttthii| te vihu ciTThahi Adhe tamhA AdA hU me srnnN| - arhata, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye pA~ca eka AtmAmeM hI ceSTArUpa haiM, isalie mujhako eka AtmAkA hI zaraNa hai| 3. tInoMmeM kathaMcit bheda paM.dha./u./638 AcAryaH syAdupAdhyAyaH sAdhuzceti tridhA gatiH / syuviziSTapadArUDhAstrayo'pi munikuJjarAH |638-aacaary, upAdhyAya aura sAdhu isa prakAra usa gurukI tIna avasthAe~ hotI hai, kyoMki ye tInoM muni kuMjara AcArya Adi vizeSa-vizeSa padameM ArUDha mAne jAte haiM / 638 // de. upAdhyAya/dha, 1/1,1,1/pR. 50/1 [ saMgraha anugrahako chor3akara zeSa bAtoM meM AcArya va upAdhyAya samAna haiN|] (vizeSa de. usa usake lkssnn|) 4. zreNI Adi ArohaNake samaya ina upAdhiyoMkA tyAga paM.dha./u./706-713 kiMcAsti yaugikI rUDhiH prasiddhA paramAgame / binA sAdhupadaM na syArakevalotpattirabjasA 706 / tatra coktamidaM samyak saakssaatsrvaarthsaakssinnaa| kSaNamasti svataH zreNyAmadhirUDhasya tatpadam / 710 // yato'vazyaM sa sUrirvA pAThakaH zreNyanehasi / kRrasnacintAnirodhAtmalakSaNaM dhyAnamAzrayet 1711 / tataH siddhamanAyAsAttatpadatvaM tayoriha / nUnaM vAhyopayogasya nAvakAzo'sti yatra tata 712 / na punazcaraNaM tatra chedopasthApanA varam / prAgAdAya kSaNaM pazcAtsUriH sAdhunadaM zrayeta 7133 - paramAgamameM yaha anvartha rUDhi prasiddha hai ki vAstavameM sAdhu padake grahaNa kiye binA kisIko bhI kevalajJAnakI utpatti nahIM hotI hai 1706 / tathA vahA~ pratyakSa jJAtA sarvajJa devane yaha acchI taraha kahA hai ki zreNI para adhirUDha AcArya Adiko kSaNa bharameM vaha sAdhu pada svayaM prApta ho jAtA hai / 710 kyoMki, vaha AcArya aura upAdhyAya zreNI car3haneke kAlameM sampUrNa cintAoMke nirodharUpa dhyAna ko avazya hI dhAraNa karate haiM 1711 // isalie siddha hotA hai ki zreNI kAlameM unako anAyAsa hI vaha sAdhupada prApta ho jAtA hai, kyoMki vahA~para nizcayase bAhya upayogake 6. AcArya, upAdhyAya va sAdhu 1. cAritrAdikI apekSA tInoM eka haiM pra. sA./ta. pra./2 jJAnadarzanacAritratapovIryAcArayuktaravAtsaMbhAvitaparamazuddhopayogabhUmikAnAcAryopAdhyAyasAdhutva viziSTAt zramaNAzca praNamAmi / -jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra aura vIryAcArayukta honese jinhoMne zuddhopayoga bhUmikAko prApta kiyA hai, aise zramaNoMko-jo ki AcAryatra upAdhyAyatva aura sAdhutvarUpa vizeSoMse viziSTa haiM, unheM-namaskAra karatA huuN| pra. sA./tA. va./2/4/20 zramaNazabdavAcyAnAcAryopAdhyAyasAdhuzca / - AcArya, upAdhyAya va sAdhu ye tInoM zramaNa zabdake vAcya haiN| (aura bhI de. mntr/2/5)| paM.dha./u/636-644 eko hetuH kriyApyekA veSazcaiko bahiH smH| tapo dvAdazadhA caika vrataM caikaM ca paJcadhA / 636 // trayodavidhaM caikaM cAritra samataikadhA / mUlottaragugaizcaike saMyamo'pyekadhA mataH 640 paroSahopasargANAM sahana ca samaM smRtam / AhArAdividhizcai kazca sthAnAsanAdayaH 641 // mArgo jainendra siddhAnta koza
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu 411 lie vizakula avakAza nahIM milatA / 712 / kintu aisA nahIM hai ki AcArya zreNI ke ArohaNa kAla pahile chedopasthApanArUpa cAritrako grahaNa karake pIche sAdhupadako grahaNa karate ho / 7138 de, sallekhanA / 4/6 saMstara dhAraNa se pUrva AcArya saMpakI vyavasthAkA kArya bhAra bAlAcAryako sauMpakara svayaM usa padase nivRtta ho jAte haiM / ] sAdhu prAsuka parityaktatA - 6. dhyAna /3 sAdhu saMgha sAdhu samAdhi - desamAthi de. saMgha va itihAsa / 5 - sAdhya - de, pakSa / -- sAdhya vikalpa/ sAdhya viruddha de viruddha / sAdhya samanyA. sU./mU./2/8 sAdhyAviziSTaH sAdhyatvAtsAdhyasamaH = sAdhya honeke kAraNa sAdhyase jo abhinna hai aise hetuko sAdhyasamatvAbhAsa kahate haiM jaise parvata mahimA hai, kyoMki yaha mahimA hai ] ( zlo. vA. 4/1/33 / nyA./272/428/25) sAdhyasamA nyA. sU. /bhASya /5/1/4/288 / 23 - [ mUlasUtra de. varNyasamA] kriyAguNayukaM kicihaguru yathA loSThaH kicintaSu yathA vAyurevaM kriyAhetuguNayukta kiMcitkriyAvatsyAd yathA loSTaH kiMcidakriyaM yathAtmA vizeSo vA vAcya iti / hetyAdyavayava sAmarthyayogI dharmaH sAdhyastaM dRSTAnte prasajJjataH sAdhyasamaH / yadi yathA loSTastathAramA prAptastarhi yathAtmA tathA loSTa iti / sAdhyazcAyamAtmA kriyAvAniti kAmaM loSTo'pi sAdhyaH / atha naivaM tarhi yathA loSTa : tathAtmA eteSAmuttara kriyA hetuguNase yukta padArtha kucha bhArI bhI hotA hai jaise loSTa, kucha halakA bhI hotA hai jaise vAyu, kucha kriyAvAlA hotA hai, jaise loSTa aura kucha kriyArahita bhI hotA hai| jaise AtmA / kucha aura vizeSa ho to khie| hetu Adi avayava kI sAmarthyako jor3anevAlA dharma sAdhya hotA hai| usako dRSTAntameM prasaMga karAnevAleko sAdhyasama kahate haiN| udAharaNArtha jaisA loTa hai vaisA hI AtmA hai, taba prApta huA ki jaisA AtmA hai aisA hI noTa hai| yadi AmAkA kipAbAdapanA sAdhya hai to nissandeha lohakA bhI kiyAApanA bhI sAdhya hai yadi aisA nahIM hai to 'jaisA loSTa vaisA AtmA' aisA nahIM kahA jA sakatA / ( zlo. vA. 4/ 1/36/yA 330/403/10) | ! / sAdhya sAdhaka sambandha sambandha sAdhya sAdhana bhAva -- ( de. nizcaya vyavahAra naya yA dharma yA cAritra Adi) / sadAnanda vedAntasAra nAmaka pratyake racayitA samaya I. za. 17 (de. vedAnta / 1/2 / ) sAna. 13/22.30 / 242/3 svati cinati hanti vinAzayati adhyavasAyamityavagrahaH sAmae jo anadhyavasAyako chedatA hai, naSTa karatA hai, vaha avagrahakA tIsarA nAma sAna hai| / sAnnipAtika bhAva de sApekSa/2.2 sApekSa mAtrA - Relative mass - ( jaM. pa / pra.106) / sAmAnika--- ti pa./3/65 sAmANiyA kalattasamA / 65 / kalatrake samAna hote haiN| (tri sA/224) / sAmAnika deva indrake sAmAnya sa.si./3/11/218/6 samAne sthAne bhavAH sAmAnikAH / sa.si./4/4/231/2 Azvaryava jisa yarasthAnAduparivArabhoga. pa bhogAdi tatsamAnaM, tatsamAne bhavAH sAmAnikAH mahattarAH pitRgurUpAdhyAyatulyAH / = 1. samAna sthAna yA padameM jo hote haiM so sAmAyika kahalAte haiN| (rAvA./3/11/3/183/31) 2. bA aura aizvarya atirikta jo Ayu baurya, parivAra, bhoga aura upabhoga haiM ve samAna kahalAte haiN| usa samAnameM jo hote haiM ve sAmAnika kahalAte haiM / ye pitA, guru aura upAdhyAyake samAna sabase bar3e haiM / (rA.mA./4/4/2/212/17) / - ma.pU. / 22/24 pitRmAtRgurUprakhyAH saMbhatAste rezimA bhante samamindrazva sarakAra maanytocitm| 24 me sAmAnika jAtike deva indroMke pitA mAtA aura guruke tulya hote haiM tathA ye apanI mAnyatA ke anusAra indroMke samAna hI satkAra prApta karate haiM | 24| pa.pa./11/306 sAmAniyA vi devA agrasarisA logavAlA - sAmAnika deva bhI vaibhava AdimeM lokapAloMke sadRza hote haiM / anya sambandhita viSaya 1. sAmAnika devoMkI deviyA~ - ( de. svarga / 3 / 7) 2. indroMke parivAra meM sAmAnika devoMkA pramANa deM, bhavana, vyantara jyotiSI aura svrg| - sAmAnya - 1. 'sAmAnya sAmAnyake lakSaNa de, dravya /1/7 [ dravya, sAmAnya, utsarga, anuvRtti, sattA, sattva, sata, anya vastu artha vidhi avizeSa ye saba ekArthavAcaka zabda hai|] de. naya./1/5/4-[ dravyakA sAmAnyAMza hArake Dore sarva paryAyoMmeM anusyUta eka bhAva hai / ] de. nikSepa /2/7 [ dravyakI prArambhase lekara anta takakI saba paryAyeM milakara eka dravya banatA hai| vahI sAmAnya dravyArthika nayakA viSaya hai ] ( aura bhI de. naya / IV/1/2) / / de darzana / 4 / 2-4 [ yaha kAlA hai yA nIlA isa prakAra bheda kiye binA sampUrNa bAhya padArthoM kA sAmAnya rUpase grahaNa karaneke kAraNa AtmA hI sAmAnya hai aura mahI darzanopayogakA viSaya hai / ] gyA./vi././1/129/450 samAnabhAvaH sAmAnyaM samAna arthAt ekatA kA bhAva sAmAnya hai / nyA. vi./vR./1/4/121/10 anuvRttibuddhihetutvAtsAmAnyam |-anuvRtti arthAt ekatAkI buddhikA kAraNa honese sAmAnya hai| (pa.mu./2/2) na.ca.vR./63 sAmaNNasahAvado savve / = saba dravyoM meM honA sAmAnyakA svabhAva hai| sama./2/10/12 svabhAva evaM hyayaM sarvabhAvAnAM yadanuvRtti...tathAhi / ghaTa eva tAvat pRthubanoda kAravAn pratItiviSayIbhavan sannanyAnapi tadAkRtibhRtaH padArthA paTarUpatayA ghare zabdabAdhyatAca pratyAya sAmAnyAsya sabhate svayaM hI sarva bhAvoM ko anuvRtirUpase jJAna karAnevAlA aisA rUma pravyoMkA svabhAva hI hai| udAharaNArthamoTA gola udara Adi AkAravAlA ghar3A svayaM hI usI AkRtike anya padArthoM ko bhI ghaTarUpase aura ghaTazabdarUpase jAnatA huA 'sAmAnya' kahA jAtA hai / dra.saM./TI./6/18/2 sAmAnyamiti ko'rthaH saMsArijIvayuktajIva vivakSA nAsti apanA zuddhAzudarzanamikSA nArita rAdapi kathamiti vivakSAyAH abhAvaH sAmAnyalakSaNamiti vacanAva | yahA~ 'sAmAnya jIva' isa kathanakA yaha tAtparya hai ki isa ( jIvake ) lakSaNa meM saMsArI tathA mukta jIvakI vivakSA nahIM hai athavA vRddha azuddha jainendra siddhAnta koza
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya / jJAna darzanako bhI vivakSA nahIM hai sAmAnyakA lakSaNa hai' aisA kahA hai nyA. dI./3/106/110/2 tatra sAmAnyamanuvRttisvarUpa pRthulodarAkAraH goramamiti sAmrAdimatyameva gI' isa prakArake anugata vyavahArake viSayadhUrA sahayA 'ghaTatva' 'gorakha' Adi anugata svarUpako sAmAnya kahate haiN| vaha 'ghaTatva' sthUla kambugrIvAdi svarUpa tathA 'gorakha' sAnA Adi svarUpa hI hai / rAddhi paTa ghaTa ghaTa' 'gI pariNAmAtmaka 412 ki 'vivajhAkA abhAva hI ( sa.sA./tA.vR./110/2047) / y' paM. /u./2 bahuvyApakameve tatsAmAnyaM sahaityataH 2-sahatA jo bahuta dezameM vyApaka rahatA hai usIko sAmAnya kahate haiM / 6. 60 / 1-2 / 3,4 sAmAnyaM vizeSa iti buddhayapekSam // 3 // bhAvo'nuvRttereva heturabAda sAmAnyameva // 4 / sAmAnya aura vizeSa buddhikI apekSAse liye jAte haiM | 3| jaise anuvRtti arthAt bAra bAra lauTakara pratyeka bastuke milane se yaha vidita hotA hai ki bhAva arthAta sattA hai| - 2. sAmAnyake bheda va unake lakSaNa . . /4/35 sAmAnyaM dvadhA tiryagUrdhvatAbhezaya / sahaprANAmastiryak khaNDamuNDAdiSu gauravavata |4| parAparavyAyitA - mRdiva sthAsAdiSu || sAmAnya do prakArakA hai-eka tiryak sAmAnya, dUsarA UrdhvatA sAmAnya |3| tahA~ sAmAnya pariNAmako tiryaka sAmAnya kahate haiM, jaise gorava sAmAnya, kyoMki khANDI muNDI Adi jIvoMneM gorakha sAmAnyarUpaye rahatA hai tathA pUrvottara paryAyoM meM rahanevAle dravyako UrdhvatA sAmAnya kahate haiM, jaise meM miTTI kyoMki, sthAsa, koza, kuzUla Adi jitanI bhI eka ghar3ekI pUrvottara paryAyeM hai una sabameM miTTI anugata rUpase rahatI hai 1 vizeSa de krama/6) spA // 66 / 94 tadanuprayahetuH sAmAnya tacca dvividhaM paramaparaM ca tatra para sattA mAno mahAsAmAnyamiti cocyate / upavAdyavAntarasAmAnyApekSayA mahAviSayatvAt apara sAmAnya pa dravyatvAdi / etacca sAmAnyavizeSa ityapi vyapadizyate / anuvRtti pratyayakA kAraNa sAmAnya hai / vaha do prakArakA hai-- para sAmAnya aura apara sAmAnya / para sAmAnyako sattA, bhAva, aura mahAsAmAnya bhI kahate haiM kyoMki, yaha dravyatva Adi apara sAmAnya kI apekSA mahAn viSaya vAlA hai / dravyatva kevala dravyameM hI rahatA hai aura parasAmAnya dravya guNa va karma tInoM meM rahatA hai / dravyatvAdi apara sAmAnya haiN| ise sAmAnya vizeSa bhI kahate haiM / ( aura bhI de. 'astima' nama /11/4/2/1) 3. sarvathA svatantra sAmAnya yA vizeSa kucha nahIM si. vi. / / 2 / 12 / 143 na pazyAmaH kvacit kiMcit sAmAnyaM vA svalakSaNam jAyantaraM tu pazyAmaH tato nekAnsa hetayaH / koI kiMcita bhI vizeSa mAtra yA sAmAnya mAtra dekhane meM nahIM AtA / hA~ sAmAnya vizeSAtmaka eka jAtyantara bhAva avazya dekhA jAtA hai isalie 'sAmAnya' anekAnta hetuka hai arthAt anekAntake dvArA hI siddha ho sakatA hai| si./vR/1/0/159/7 para ur3ata ( pramANa bArtika / 2 / 126) ekatra dRSTabhedo hi kvacinnAnyatra dRzyate / na tasmAdbhinnamastyanyatsAmAnyaM buddhayabhedataH / - kisI eka sthAna para dekhA gayA bheda kisI bhI prakAra anyatra nahIM dekhA jAtA isa lie buddhike abhedase vaha sAmAnya kathaM cit bhinna va anya nahIM hai / A.naM. nirvize hi sAmAnyaM bhavezvara viSANayata sAmAnyaha ravizeSastadeva hi vidoSoMse rahita sAmAnya aura isI prakAra sAmAnyase rahita vizeSa / kucha gadheke sIMga ke samAna asata hote haiN| sAmAnya 4. vastu svayaM sAmAnya vizeSAtmaka hai zlo. rakho 2/4/2/13/60/243 / 96 sarvasya vastunaH sAmAnyavizeSAtmakavAda-sarva hI vastue~ sAmAnyavizeSAtmaka hai| de pramANa / 2 / 5. [sAmAnya vizeSAtmaka vastu hI pramANakA vizeSa hai|] ka. pA/1/1-20/1324/356/2 tataH svayamevaikatvApattiriti sthitam / sAmAnya vizeSobhayAnubhayakAnyatirityA jAtyantaraM vastviti sthitam - isakA (de. agazIrSa) yaha abhiprAya hai ki vastu na sAmAnya rUpa hai, na vizeSarUpa hai, na sarvathA ubhayarUpa hai aura na anubhayarUpa hai kintu jAtyantararUpa hI vastu hai, aisA siddha hotA I (ka. pA/1/1-2/333/41/2) 7. sAmAnya va vizeSakI svatantra sattA na mAnanemeM hetu ka. pA /1/1-20/1322 / 353/3 Na tAva sAmaNNamatthi; visesavadiri tANaM sambhAvasAriyala para sAmaNANama eva bhAdo samAgaca yANamutpattI aggahAvayacIdo asthi sAmagyamidi bo guru agAsamANAvivegasamAgamega jaccatarI bhUpacayANaM mupanti saNAdaNa sAmagavadirito visesa va asthi: sAmAguviddhameva misesasvataM bhAdo za pa eso sAmaNNa-visesANaM saMjogo..." ka. pA /9/1-20/1323/354/1 ma sAmaNNa-visesA saMbaMdha vadhu1- kevala sAmAnya to hai nahIM, kyoMki apane vizeSako chor3akara kevala tadbhAva sAmAnya aura sAdRzyalakSaNa sAmAnya nahIM pAye jAte haiM / 2- yadi kahA jAya ki sAmAnyake sarvatra samAna pratyaya aura eka pratyaya kI upapatti bana nahIM sakatI hai isalie sAmAnya nAmakA svatantra padArtha hai, so kahanA bhI yukta nahIM hai, kyoMki aneka kA grahaNa asamAnAnuviddha hotA hai aura eka kA grahaNa samAnAnuviddha hotA hai / 3 - ataH sAmAnya vizeSAtmaka vastuko viSaya karanevAle jAtyantarabhUta jJAnoM kI hI utpatti dekhI jAtI hai| 4 tathA sAmAnya se sarvathA bhinna vizeSa nAmakA bhI koI padArtha nahIM hai, kyoMki sAmAnyase anuviddha hokara hI vizeSakI upalabdhi hotI hai / 5yadi kahA jAya ki svatantra rahate hue bhI unake saMyogakA hI parijJAna eka jJAnake dvArA hotA hai. so bhI kahanA ThIka nahIM( vizeSa de. dravya / 5 / 3 ) / 6 - sAmAnya aura vizeSake sambandhako arthAt samavAya sambandhako svatantra vastu kahanA bhI ThIka nahIM(de. samavAya ) / 6. sAmAnya va vizeSameM kathaMcid bheda dha. 13/5/5/35 / 234/6 visesA do sAmaNNassa kathaMcida pRdhabhUdassa bhAdo / taM jahA - sAmaNNameya saMkhaM viseso aNeyasaMkho / vadiyo bisesa aNNayasvarNa sAmaNaM, AhAro visesa Aheyo sAmaNNaM NicacaM sAmaNNaM aNicco viseso / tamhA sAmANa-vise ratha yattamidi / = vizeSase sAmAnya meM kathaMcit bheda pAyA jAtA hai / yathA - sAmAnya eka saMkhyA vAlA hotA hai aura vizeSa aneka saMkhyA vAlA hotA hai. vizeSa vyatireka lakSaNa vAlA hotA hai aura sAmAnya anvaya lakSaNavAlA hotA hai, vizeSa AdhAra hotA hai aura sAmAnya Adheya hotA hai, sAmAnya nitya hotA hai aura vizeSa anitya hotA hai / isalie sAmAnya aura vizeSa eka nahIM ho sakate / paM. dha.pU./205 sAmAnyaM vidhirUpaM pratiSedhAtmA bhavati vizeSazca / ... 275 | - vidhirUpa vartanA sAmAnya kAla kahalAtA hai aura niSedha svarUpa vizeSa kAla kahalAtA hai| (ve. saptabhaMgI/3/1-sa. ma. ) / jainendra siddhAnta koza
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya guNa sAmAyika sAmAyika sAmAnya nirdeza samatA va sAmyatAkA lakSaNa / vAstavameM koI padArtha iSTa-aniSTa nhiiN|-de. rAga/2/4 samatAkA mhttv| -de. saamaayik/3/7|| sAmAyika sAmAnyakA vyutpatti artha / sAmAyika sAmAnyake lakSaNa / 1. samatA, 2. rAgadveSa nivRtti, 3. AtmasthiratA, 4. sAvadyayoga nivRtti, 5. saMyama tapa AdikA ekatva 6.nitya-nai mittika karma va zAstra / dravyazrutakA prathama aMga bAhya sAmAyika hai| de. shrutjnyaan/III/1| pratikramaNa va sAmAyikameM antara / -de. prtikrmnn/3/1| 4 | dravya kSetrAdi rUpa sAmAyikoMke lakSaNa / niyata va aniyatakAla sAmAyika / -de, saamaayik/4/2|| 7. sAmAnya vizeSake bhedAbhedakA samanvaya Apta. mI./34-36 sAmAnyAttu sarvaikyaM pRthagdravyAdibhedataH / bhedAbhedavyavasthAyAmasAdhAraNahetubat // 34 // vivakSA cAvivakSA ca vishessyesnntdhrminnii| yato vizeSaNasyAtra nAsatastaistadarthibhiH // 35 // pramANagocarI santau bhedAbhedau na sNvRtii| tAvekatrAviruddhau te guNamukhyavivakSayA / 36 / - sAmAnyarUpase dekhane para saba dravya guNa karma Adi koMmeM ekatva hai aura unakA bheda dekhanepara unameM bheda hai| tahA~ abheda vivakSAmeM sAmAnya aura bheda vivakSAmeM 'vizeSa' ye asAdhAraNa hetu haiM / 34 / ananta dharmoMkA AdhArabhUta jo vizeSya usameM savarUpa vizeSaNakI hI vivakSA hotI hai, asavarUpakI nhiiN| aura yaha vivakSA vaktAkI icchApara nirbhara hai / 3 / isalie vastumeM bheda va abheda donoM hI pramANa gocara honese pramArthabhUta haiM / mukhya va gauNakI vivakSAse ye donoM syAdvAda matameM aviruddha haiM / 36 / paM.dha./pU./275 ubhayoranyatarasyonmagnatvAdasti nAstIti / 275 // - ina donoM meM se kisI ekakI mukhya vivakSA honese kAlakRta asti va nAsti ye do vikalpa paidA hote haiM / sAmAnya guNa-de. guNa/1 / sAmAnya grAhaka darzana de. darzana/1 / sAmAnya chala-de. chl| sAmAnyatodRSTa-de. anumAna/5/6 / sAmAnya naya:-de. naya/I/5/4 / sAmAnyAdhikaraNabhinnapravRttinimittAnAM zabdAnAmekasminnarthe vRttiH sAmAnyAdhikaraNyam / yathA 'tava tvmsi'| = bhinna-bhinna arthoM kI pravRttimeM nimittabhUta jo zabda unakI eka hI artha meM vRtti honA sAmAnyAdhikaraNya hai / jaise 'tattvamasi' isa padameM 'tata' kA artha azarIrI brahma aura tvam' kA artha zarIrI brahma arthAt jiivaatmaa| ye donoM eka haiM, aise isa padakA artha hai / 2. lakSya lakSaNa meM saamaanaadhikrnny| -de, lakSaNa / sAmAnyAvalokana-de. drshn/1,2| 2 sAmAyika vidhi nirdeza * NA 1 sAmAyika vidhike sAta adhikAra / sAmAyika yogya kaal| | sAmAyika vidhi| sAmAyika meM Asana mudrA kSetra Adi / | sAmAyika mana, vacana, kAya shuddhi| -de. shuddhi|| sAmAyika yogya dhyey| upasarga AdimeM acala rahanA caahie| sAmAyikakI siddhikA upAya abhyAsa hai| -de. abhyAsa / * 3 sAmAyika vrata va pratimA nirdeza sAmAyika vratake lkssnn| 1. samatA va Arta raudra pariNAmoMkA tyAga / 2. sAvadyayoga nivRtti| sAmAyika-sukha-duHkha, lAbha-alAbha, iSTa-aniSTa Adi viSamatAoM meM rAga-dveSa na karanA balki sAkSI bhAva se unakA jJAtA draSTA bane hue samatAsvabhAvI AtmAmeM sthita rahanA, athavA sarva sAvadya yogase nivRtti so sAmAyika hai / Avazyaka, cAritra, vrata va pratimA cAroM eka hI prakArake lakSaNa haiM / antara kevala itanA hai ki zrAvaka usa sAmAyikako niyatakAlakA niyatakAla paryanta dhArakara abhyAsa karatA hai aura sAdhu kA jIvana hI samatAmaya bana jAtA hai| zrAvaka kI usa sAmAyikako vrata yA pratimA kahate haiM aura sAdhu kI usa sArvakAlika samatAko sAmAyika cAritra kahate haiN| rm".1v * sAmAyika pratimAkA lakSaNa / sAmAyika vrata va pratimAmeM antara / sAmAyikake samaya gRhastha bhI sAdhu tulya hai| sAdhu tulya hote hue bhI vaha saMyata nahIM hai| sAmAyika vratakA prayojana / sAmAyika vratakA mhttv| sAmAyika vratake aticaar| smRtyanupasthAna va manaHduSpraNidhAnameM antara / -de.smRtyanupasthAna / jainendra siddhAnta koza
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika 1. sAmAyika sAmAnya nirdeza sAmAyikacAritra nirdeza sAmAyika cAritrakA lakSaNa / niyata va aniyata kAla sAmAyika nirdeza / sAmAyika cAritrameM saMyamake sampUrNa aNg| sAmAyikakI apekSA eka hai para chedopasthApanAko apekSA aneka rUpa hai| -de. chedopasthApanA/2 / prathama va antima tIrthameM hI isakI pradhAnatA thii| -de chedopsthaapnaa/2| isIlie mithyAdRSTiko sambhava nhiiN| sAmAyikacAritrakA svAmitva / -de. chedopsthaapnaa/5-7|| sAmAyika cAritrameM sambhava bhaav| -de. saMyata/2 / sAmAyika cAritra va guptimeM antara / sAmAyika cAritra va samitimeM antara / sabhI mArgaNAoMmeM Ayake anusAra vyaya / -de. maargnnaa| sAmAyika cAritrake svAmiyoMkI guNasthAna, mArgaNAsthAna, jIvasamAsa Adi 20 prarUpaNAe~ / -de. sat / sAmAyika cAritra sambandhI sat. saMkhyA kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva va alpabahutvarUpa ATha prarUpaNAe~ / -de. vaha vaha nAma / * | sAmAyika cAritrameM karmoMkA bandha udaya satva / -de. vaha vaha nAma / sAmAyika cAritrameM kSAyopazamika bhAva kaise| -de. sNyt/2| paryAyoMse bhinnasvarUpa nizcaya karatA hai usI kAla sAmyabhAva utpanna hotA hai / 171 kodhI, nirdaya, krUrakarmo, madya, mAMsa, madhu va parastriyoMmeM lubdha, atyanta pApI, deva guru zAstrAdikI nindA karanevAle aise nAstikoM meM tathA apanI prazaMsA karanevAloM meM mAdhyasthya bhAvakA honA upekSA kahI gayI hai / 13-14 // pra. sA./tA. vR./42/335/10 atha yadeva saMyatatapodhanasya sAmyalakSaNaM bhaNita tadeva zrAmaNyAparanAmA mokSamArgo bhnnyte| -[zatru-mitra va bandhu vargameM, sukha-duHkha meM, prazaMsA-nindAmeM, loSTa va suvarNa meM, jIvana aura maraNameM jise samAna bhAva hai vaha zramaNa hai / 241 / ( de. saadhu| 3/1) aisA jo saMyata tapodhanakA 'sAmya' lakSaNa kiyA gayA hai vahI zrAmaNyakA apara nAma, 'mokSamArga' kahA jAtA hai| mo. pA./TI./50/342/12 Atmasu sarvajIveSu samabhAvaH samatApariNAmaH, yAdRzo mokSasthAne siddho vartate tAdRza eva mamAtmA gubabuddha kasvabhAvaH siddhaparamezvarasamAnaH, yAdRzo'haM kevalajJAnasvabhAvastAdRza eva sarvo'pi jIvarAziratra bhedo na karttavyaH1-apane AtmAmeM tathA sarva jIvoM meM samabhAva arthAta samatA pariNAma aisA hotA hai'mokSasthAnameM jese siddha bhagavAna haiM vaise hI merA AtmA bhI siddha paramezvara ke samAna zuddha-buddha eka svabhAvI hai| aura jaisA kevalajJAnasvabhAvI maiM hU~ vaisI hI sarva jIva rAzi hai| yahA~ bheda nahIM karanA caahie| de. dharma/1/1/1 [ moha kSobha hIna pariNAmako sAmya kahate haiN| de. mokSamArga/2/5 [paramasAmya mokSamArgakA apara nAma hai|] de. upekSA-[mAdhyasthya, samatA, upekSA, vairAgya, sAmya, niHspRhatA, vaitRSNya, parama zAnti, ye saba ekArthavAcI nAma hai|) de. upayoga/II/2/1 [ sAmya, svAsthya, samAdhi, yoga, cittanirodha, zuddhopayoga, ye saba ekArthavAcI zabda hai| kisI prakArakI bhI AkRti akSara varNakA vikalpa na karake jahA~ kevala eka zuddha caitanya mAtrameM sthiti hotI hai, vaha sAmya hai|] 1. sAmAyika sAmAnya nirdeza 1. samatA va sAmyakA lakSaNa jJA./24/zlo. naM.cidacillakSaNairbhAvariSTAniSTatayA sthitaiH| na muhyati mano yasya tasya sAmye sthiti veda / 2 / AzAH sadyo vipadyante yAntyavidyAH kSayaM kssnnaat| mriyate cittabhogIndro yasya sA sAmyabhAvanA / 10 aMzeSaparaparyAyairanyadravyai vilkssnnm| nizcinoti yadAtmAnaM tadA sAmye sthitiveta / 17 // jJA./27/13-14 krodhavidveSu sattveSu nistrizakUrakarmasu / madhumAMsasurAmyastrIlubdheSvatyantapApiSu / 13 / devAgamayatinAtanindakeSvAramazaMsiSu / nAstikeSu ca mAdhyasthyaM yatsopekSA prkiirtitaa|14 -- jisa puruSakA mana civa (putra-mitra-kalatrAdi ) aura acita (dhanadhAnyAdi) iSTa-aniSTa padArthoke dvArA mohako prApta nahIM hotA usa puruSake hI sAmyabhAva meM sthiti hotI hai / 2 / jisa puruSake samabhAva kI bhAvanA hai, usake AzAe~ to tatkAla nAza ho jAtI haiM, avidyA kSaNabharameM kSaya ho jAtI hai, usI prakAra cittarUpI sarpa bhI mara jAtA hai|11| jisa samaya yaha AtmA apaneko samasta paradravyoM va unakI 2. sAmAyika sAmAnyakA vyutpatti artha sa. si /7/21/360/7 samekIbhAve vartate / tadyathA saMgataM ghRtaM saMgata taila mityucyate ekIbhUta miti gamyate / ekatvena ayana gamana samayaH, samaya eva sAmAyikam / samayaH prayojanamasyeti vA vigRhya sAmAyikam / -1. 'sama' upasargakA artha eka rUpa hai / jaise ghI saMgata hai, tela saMgata hai', jaba yaha kahA jAtA hai taba saMgatakA artha ekIbhUta hotA hai / sAmAyikameM mUla zabda 'samaya' hai jisakA artha hai eka sAtha jAnanA va gamana karanA arthAta AtmA ( de. samaya)-vaha samaya hI sAmAyika hai| 2. athavA samaya arthAta ekarUpa ho jAnA hI jisakA prayojana hai vaha sAmAyika hai| (rA. vA./7/21/7/548/3); (go. ka./jI. pra./547/713/18) rA. vA./8/18/1/616/25 AyantItyAyAH anarthAH sattvavyaparopaNahetavaH, saMgatAH AyAH samAyAH, samyagbA AyAH samAyAsteSu te vA prayojanamasyeti saamaayikmvsthaanm| -Aya arthAta anartha arthAt prANiyoM kI hiMsAke hetubhUta prinnaam| usa Aya yA anarthakA samyak prakArase naSTa ho jAnA sI samAya hai| athavA samyak Aya arthAta AtmAke sAtha ekIbhUta honA so samAya hai| usa samAyameM ho yA vaha samAya hI hai prayojana jisakA so sAmAyika hai| tAtparya yaha ki hiMsAdi anoMse satarka rahanA sAmAyika hai| cA. sA./16/1 samyagekatvenAyanaM gamanaM samayaH svaviSayebhyo vinivRttya kAyavAGmanaHkarmaNAmAtmanA saha bartanAdravyArthenAtmanaH ekrvgmnmityrthH| samaya eva sAmAyika, samayaH prayojanamasyeti vA jainendra siddhAnta koza
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika 1. sAmAyika sAmAnya nirdeza sAmAyikam / - acchI taraha prApta honA arthAta ekAnta rUpase AtmAmeM tallIna ho jAnA samaya hai| mana, vacana, kAyakI kriyAoMkA apane-apane viSayase haTakara AtmAke sAtha tallIna honese dravya tathA artha donoMse AtmAke sAtha ekarUpa ho jAnA hI samayakA abhiprAya hai| samayako hI sAmAyika kahate haiN| athavA samaya hI jisakA prayojana hai vaha sAmAyika hai| go.jI./jI, pra./367/786/10 samam ekatvena Atmani AyaH AgamanaM paradravyebhyo nivRttya upayogasya Atmani pravRttiH samAyaH, ayamaha jJAtA draSTA ceti AtmaviSayopayoga ityarthaH, AtmanaH ekasyaiva zeyajJAyakatvasabhavAt / athavA saM same rAgadveSAbhyAmanupahate madhyasthe Atmani Aya: upayogasya pravRttiH samAyaH sa prayojanamasyeti saamaayik| -1. 'saM' arthAt ekatvapanese 'Aya' arthAta Agamana / arthAt paradravyoMse nivRtta hokara upayogakI AtmAmeM pravRtti honaa| 'yaha maiM jJAtA draSTA hU~' aisA AtmAmeM jo upayoga so sAmAyika hai| eka hI AtmA svayaM hI jJeya hai aura svayaM hI jJAtA hai, isalie apaneko jJAtA draSTArUpa anubhava kara sakatA hai| 2. athavA 'sama' kA artha rAga-dveSa rahita madhyastha AtmA hai| usameM Aya arthAta upayogakI pravRtti so samAya hai| vaha samAya hI jisakA prayojana hai, use sAmAyika kahate haiM / (ana. gha/8/11/742) 3. sAmAyika sAmAnyake lakSaNa 1. samatA mU. A./5211522,526 jaM ca samo appANaM paraM yamAya sabamahilAsu / ampiyapiyamANAdisu to samaNo so ya sAmAiyaM 1521 // jo jANai samavAyaM davANa guNANa pajjayANa c| sambhAvaM te siddhaM sAmAiyaM uttama jANe / / 22 / jo samo sababhradesu tasesu thAvaresu ya / jassa rAgo ya doso ya viyaDiM Na jANaM ti du / 526 / =sva va parameM rAga va dveSa rahita honA, saba striyoM ko mAtAke samAna dekhanA, zatru-mitra, mAna-apamAna AdimeM sama bhAva rakhanA, ye saba zramaNake lakSaNa haiN| use hI sAmAyika bhI jAnanA / / 21 / jo dravyoM, guNoM aura paryAyoMke sAdRzyako tathA unake eka jagaha svataH siddha rahaneko jAnatA hai, vaha uttama sAmAyika hai / 522 / basa sthAvararUpa sarva prANiyoM meM samAna pariNAma honA [arthAta sabako siddha samAna zuddha jAnanA de. sAmAyika/1/1] tathA rAga-dveSAdi bhAvoMke kAraNa AtmAmeM vikAra utpanna na honA, vahI parama sAmAyika hai / 526 / gha. 8/3,41/04/1 sattu-mitta-maNi-pAhANa-suvaNNa-maTTiyAsu rAga-desAbhAvo samadA nnaam| - zatru-mitra, maNi-pASANa aura suvarNa-mRtikAmeM rAga-dveSake abhAvako samatA kahate haiM / (cA.sA./56/1) a. ga. zrA./8/31 jIvitamaraNe yoge viyoge vipriye priye / zatrau mitre sukhe duHkhe sAmyaM sAmAyikaM viduH / 3 // -jIvana va maraNameM, saMyoga va viyogameM, apriya va priyameM, zatru va mitrameM, sukha va duHkha meM samabhAvako sAmAyika kahate haiM / 31 // bhA. pA./TI./77/221/13 sAmAyika sarvajIveSu samatvam / -sarva jIvoM meM samAna bhAva rakhanA sAmAyika hai / (vizeSa de. saamaayik/1/1)| 2. rAga-dveSakA tyAga mU. A./523 rAgadoso NirohittA samadA sambakammasu / muttesu a pariNAmo sAmAiyamuttamaM jANe / / 23 / saba kAryoM meM rAga-dveSako chor3akara samabhAva honA aura dvAdazAMga sUtroMmeM zraddhAna honA uttama sAmAyika hai|23| yo. sA./a./5/47 yatsarvadravyasaMdarbhe rAgadveSavyapohanam / AtmatattvaniviSTasya tatsAmAyikamucyate / 47 -sarvadravyoMmeM rAgadveSakA abhAva tathA AtmasvarUpameM lInatA sAmAyika kahI jAtI hai| ( ana.dha./8/26/748) . 3. AtmasthiratA ni. sA./5 /147 AvAsaM jai icchasi appasahAvesu kuNa di thirbhaav| teNa du sAmaNNaguNaM saMpuNNa hodi jIvassa 147 -yadi tU Avazyakako cAhatA hai, to Atma-svabhAvameM sthirabhAva kara, jisase ki jIvoMko sAmAyika guNa sampUrNa hotA hai / 147 / / rA. vA./4/24/11/530/12 cittasyaikatvena jJAnena praNidhAna bA / -eka jJAnake dvArA cittako nizcala rakhanA sAmAyika hai| (cA. saa./5/4)| 4. sAvadyayoga nivRtti ni. sA./ma./125 virado sabvasAvajjo tigutto pihididio| tassa sAmAigaM ThAi idi kevalisAsaNe / 125 // -jo sarva sAvaSya meM virata hai, jo tIna guptivAlA hai, aura jisane indriyoMko manda kiyA hai, use sAmAyika sthAyI hai / 125 // (muu.aa./524)| / rA. vA./6/24/11/530/11 tatra sAmAyika sarvasAbadyayoganivRttilakSaNaM / -sarva sAvadya yoga nivRtti hI sAmAyikakA lakSaNa hai| (cA. saa./15/4)| 5. saMyama tapa Adike sAtha ekatA mU. A./516, 125 sammattaNANasaMjamatavehi jaMta pasatyasamagamaNa / samayaMtu taM tu bhaNidaM tameva sAmAjhyaM jANe / / 16 / jassa saNi hido appA saMjame Niyame tve| tassa sAmAyiya ThAdi idi kevalisAsaNe 1525 // - samyavasva jJAna saMyama tapa inake dvArA jIvakI prazasta prApti athavA unake sAtha jIvakI ekatA, vaha samaya hai| usIko sAmAyika kahate haiM / 5165 (ana. pa.14/20/745) jisakA AtmA saMyama, niyama va tapameM lIna hai, usake sAmAyika tiSThatI hai / 52 // 6. nitya naimittika karma va zAstra ka.pA/1/1,9/8/EEL tIsa vi saMjhAsu pakravamAsasaMdhidiNemu kA sagicchidavelAsu vA majjhaMtaraMgAsesatyesu saMparAyaNiroho vA sAmAiya nnaam| -tInoM hI sandhyAoM meM yA pakSa aura mAsake sandhidinoMmeM yA apane icchita samayameM bAhya aura antaraMga samasta padArtho kaSAyakA nirodha karanA sAmAyika hai| go. jI./jI. pra./367/786/12 nityanaimittikAnuSThAnaM tatpratipAdaka zAstraM vA saamaayikmityrthH| -nitya-naimittika kriyA vizeSa tathA sAmAyikakA pratipAdaka zAstra bhI sAmAyika kahalAtA hai| 4. dravya kSetrAdi rUpa sAmAyikoMke lakSaNa ka. pA. 1/1-1/1/17/4 sAmAiyaM caubiha, davvasAmAiyaM khettasAmAiyaM kAlasAmAiyaM bhAvasAmAiyaM cedi| tattha sacittacittarAgadosaNiroho dabasAmAiyaM NAmA Nayara-kheTa-kavvaDa-maDaMva-paTTaNadoNamuha-jaNavadAdisu rAgadosaNiroho sagAvAsavisayasaMparAyaNiroho vA khettasAmAiyaM nnaam| chauduvisayasaparAyaNiroho kAlasAmAzya / NiruddhAsesakasAyassa baMtamicchacassa NayaNiuNassa chadavva visao noho bAhavivajimo mAksAmAiyaM NAma |-drvysaamaayik, kSetrasAmAyika, kArasAmAyika aura bhAvasAmAyikake bhedase sAmAyika cAra prakArakA hai| unamese sacitta aura acitta dravyoMmeM rAga aura dveSakA niroSa karanA pravyasAmoyika hai| grAma, nagara, kheTa, karvaTa. jainendra siddhAnta koza
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika 416 2. sAmAyika vidhi nirdeza bhAva mere bhAva nahIM haiM; kyoki mujhase anya haiN| ataeva eka ciccamatkAra mAtra svarUpavAlA maiM inameM rAgadveSAdiko kaise prApta ho sakatA huuN|26| jovana-maraNa meM, lAbha-alAbhameM, saMyoga-viyogameM, mitrazaMtra meM, sukha-duHkha meM ina sabameM maiM sAmyabhAva dhAraNa karatA huuN|27|| sampUrNa prANiyoM meM merA maitrIbhAva ho, kisIse bhI mujhe vaira na ho| maiM sampUrNa sAvadyase nivRtta huuN| isa prakArake bhAvoMko dhAraNa karake bhAvasAmAyika para ArUr3ha honA cAhie / 35 // go, jo./jI. pra./367/786/13 tacca nAmasthApanAdraprakSetrakAlabhAvabhedAtSaDvidham / tatra iSTAniSTanAmasu rAgadveSanivRttiH sAmAyikamityabhidhAnaM vA nAmasAmAyikam / manojJAmanojJAsu strIpuruSAdyAkArAma kASThalepyacitrAdipratimAsu rAgadveSanivRtti idaM sAmAyikamiti sthApyamAnaM yat kiMcidvastu vA sthApanAsAmAyikam / nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla va bhAvake bhedase sAmAyika chaha prakArakI hai| tahA~ iSTa va aniSTa nAmoMmeM rAgadveSako nivRtti athavA 'sAmAyika' aisA nAma kahanA so nAmasAmAyika hai| manojJa va amanojJa strIpuruSa Adikake AkAroMmeM athavA unakI kASTha, lepya, citra Adi pratimAoMmeM rAgadveSakI nivRtti sthApanA sAmAyika hai| athavA 'yaha sAmAyika hai' isa prakArase sthApI gayI koI vastu sthApanA sAmAyika hai| [ kAla dravya va bhAra sAmAyikake lakSaNa sandarbha naM. 1vada haiN| maDamba, paTTana, droNamukha, aura janapada AdimeM rAga aura dveSakA nirodha karanA athavA apane nivAsasthAnameM kaSAyakA nirodha karanA kSetrasAmAyika hai / vasanta Adi chaHRtuviSayaka kaSAyakA nirodha karanA arthAta kisI bhI RtumeM iSTa-aniSTa buddhi na karanA kAlasAmAyika hai| jisane samasta kaSAyoMkA nirodha kara diyA hai tathA mithyAtvakA vamana kara diyA hai aura jo nayoMmeM nipuNa hai aise puruSako bAdhA rahita aura askhalita jo chaha dravyaviSayaka jJAna hotA hai vaha bhAvasAmAyika hai / (go. jI./jI. pr./367/786/15)| bha. A./vi./116/274/paMkti-tatra sAmAyikaM nAma caturvidha nAmasthApanAdravyabhAvabhedena |17|...caaritrmohniiyaakhyN karma pariprAptakSayopazamAvastha noAgamadravyatadvayatiriktakarma / sAmAyika nAma prtyysaamaayik| noAgamabhAvasAmAyikaM nAma sarvasAvadyayoganivRttipariNAmaH / ayamiha gRhItaH 124 - sAmAyika cAra prakArakI hainAmasAmAyika, sthApanAsAmAyika, dravyasAmAyika, bhAvasAmAyika / [ina sabake lakSaNa nikSepoMvata jaanne| vizeSatA yaha hai ki ] kSayopazamarUpa avasthAko prApta hue cAritramohanIya karmako jo ki sAmAyikake prati kAraNa hai vaha noAgamadravya tadvayatirikta sAmAyika hai| sampUrNa sAvadha yogoMse virakta aise AtmAke pariNAmako no AgamabhAvasAmAyika kahate haiN| yahI sAmAyika prakRta viSayameM grAhya hai| ana, dha./8/18-34/742 nAmasthApanayodravyakSetrayoH kAlabhAvayoH / pRthagnikSipya vidhivatsAdhyAH sAmAyikAdayaH // 18 // zubhe'zubhe vA kenApi prayukte nAmni mohataH / stramavAglakSaNaM pazyanna ratiM yAmi nAratim // 21 // yadidaM smarayatyarcA na tadapyasmi ki punH| idaM tadasyAM susthati dhorasustheti vA na me / 22 / sAmyAgamajJatahadehI tadvipakSau ca yaadRshau| tAdRzau stA paradravye ko me svadravyavagrahaH / 23 / rAjadhAnIti na praye nAraNyanIti codvije / dezo hi ramyo'ramyo vA nAtmarAmasya ko'pi me / 24 / nAmUrtatvAddhimAdyAtmA kAlaH kiM tahi pudgalaH / kSayopacaryate mUrtastasya spRzyo na jAtvaham // 25 // sarve vaibhAvikA bhAvA matto'nye teSvataH katham / ciccamatkAramAtrAtmA prItyaprItI tanomyaham // 26 // jIvite maraNe lAbhelAbhe yoge viparyaye / bandhAvarau sukhe duHkhe sAmyamevAbhyupaimyaham / 27 / maitrI me sarvabhUteSu vairaM mama na kena cit / sarvasAvadyavirato'smIti sAmAyikaM zrayet // 35 // nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla aura bhAva ina chaha nikSepoMpara sAmAyikAdi SaTa AvazyakoMko ghaTita karake vyAkhyAna karanA cAhie / 18 / kisI bhI zubha yA azubha nAmameM athavA yadi koI mere viSayameM aise zabdoMkA prayoga kare to unameM rati yA arati nahIM karanI cAhie, kyoMki zabda merA svarUpa yA lakSaNa nahIM hai / 2 / yaha jo sAmane vAlI pratimA mujhe jisa arhantAdirUpakA smaraNa karA rahI hai, maiM usa mUrtirUpa nahIM hU~, kyoMki merA sAmyAnubhava na to isa mUrtimeM ThaharA huA hai aura na hI isase viparIta hai / (yaha sthApanA sAmAyika hai)|22| sAmAyika zAstrakA jJAtA anupayukta AtmA aura usakA zarIra tathA inase vipakSa (arthAt Agama noAgama bhAvinoAgama va tadvayatirikta Adi) jaise kucha bhI zubha yA azubha hai, raheM, mujhe inase kyA; kyoMki ye paradravya haiN| inameM mujhe svadravyakI taraha abhiniveza kaise ho sakatA hai| (yaha dravya sAmAyika hai)|23| yaha rAjadhAnI hai, isalie mujhe isase prema ho aura yaha araNya hai isalie mujhe isase dveSa ho-aisA' nahIM hai| kyoMki merA ramaNIya sthAna AtmasvarUpa hai| isalie mujhe koI bhI bAhyasyAna manojJa yA amanojJa nahIM ho sktaa| (yaha kSevasAmAyika hai)|24| kAla dravya to amUrta hai, isalie hemantAdi Rtu ye kAla nahIM ho sakate, balki pudgalako una-una paryAyoM meM kAla kA upacAra kiyA jAtA hai| maiM kabhI bhI usakA sparya nahIM ho sakatA kyoMki maiM amUrta va citsvarUpa huuN| ( yaha kAlasAmAyika hai| ) 125 audayikAdi tathA jIvana maraNa Adi ye saba vaibhAvika 2. sAmAyika vidhi nirdeza 1. sAmAyika vidhike sAta adhikAra kA, a./mU./312 sAmAiyassa karaNe khetaM kAlaM ca AsaNaM vilo| maNa-vayaNa-kAya-suddhI NAyavvA hu~ti satteva / sAmAyika karane ke lie kSetra, kAla, Asana, vilaya, manaH zuddhi, vacanazuddhi aura kAyazuddhi, ye sAta bAteM jAnanI cAhie ( aura bhI de. zIrSaka naM. 3) / 2. sAmAyika yogya kAla kA. a./mU./354 puvaNhe majjhaNhe avaraNhe tihi vi nnaaliyaa-chkko| sAmAiyassa kAlo saviNaya-Nissesa NiddiTho 354|-viny saMyukta gaNadharadeva Adine pUrvAhna, madhyAhna aura aparAhna ina tInoM kAloMmeM chaha chaha ghaTo sAmAyikakA kAla kahA hai / 354 / (aura bhI de. sAmAyika/2/3 tathA 3/2) / 3. sAmAyika vidhi ra, ka. zrA./136 caturAvartatritayazcatuHpraNAmasthito yathAjAtaH / sAmAyiko dviniSadyAstriyogazuddhastrisandhyamabhivandI 136-jo cAra dizAoM meM tIna-tIna Avarta karatA hai, cAra dizAoM meM cAra praNAma karatA hai, kAyotsarga meM sthita rahatA hai, antaraMga bahiraMga parigrahakI cintAse pare rahatA hai, khaDgAsana aura padmAsana ina do AsanoMmeMse koI eka Asana lagAtA hai, mana vacana kAyake vyApArako zuddha rakhatA hai aura trikAla (pUrvAhna, madhyAhna aura aparAla) bandanA karatA hai vaha sAmAyika pratimAdhArI hai / 13 / / (kA. a./mU./37) (cA. sA./37/2) vasu. zrA./274-275 hoUNa suI ceDya gihammi sagihe va ceiyaahimuho| aNNastha suipaese pubamuho uttaramuho vA / 274 / jiNavayaNadhamma-ceiya-parame chi-jiNAlANa nnicNpi| jaM vaMdaNaM tiyAla kIraI sAmAiyaM taM tu // 275 snAna Adise zuddha hokara caityAlayameM athavA apane hI ghara meM pratimAke sammukha hokara, athavA anya pavitra sthAna meM pUrvamukha yA uttara mukha hokara jinavANI, jinadharma, jina-" bimba, paMca parameSThI aura kRtrima akRtrima jinAlayoMkI jo nitya jainendra siddhAnta koza
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika 417 3. sAmAyika vrata va pratimA nirdeza trikAla bandanA kI jAtI hai vaha sAmAyika nAmakA tIsarA pratimA sthAna hai| de, sAmAyika/3/1/2 [ keza, hAthakI muTThI va vastrAdiko bA~dhakara, kSetra va kAla ko somA karake, sarvasApadyase nivRtta honA sAmAyika pratimA hai|] 3. sAmAyika vrata va pratimA nirdeza 1. sAmAyika vratake lakSaNa 1. samatA dhAraNa va Artaraudra pariNAmoMkA tyAga paM.vi..6/8 samatA sarvabhUteSu saMyame zubhabhAvanA Arta raudraparityAgastaddhi sAmAyikaM batam / / = saba prANiyoM meM samatA bhAva (de. sAmAyika/ 1/1) dhAraNa karanA, saMyamake viSaya meM zubha vicAra rakhanA, tathA Arta evaM raudra dhyAnoMkA tyAga karanA, ise sAmAyika vrata mAnA hai| 1. sAmAyika yogya Asana mudrA kSetrAdi de. kRtikarma/3 palyaMkAsana yA kAyotsarga Asana ina do AsanoMse kI jAtI hai| kamara sIdhI va nizcaya rahe, nAsAgra dRSTi ho, apanI goda meM bAyeM hAthake Upara dAhinA hAtha rakhA ho, netra na adhika khule hoMna muMde, nidrA-Alasya rahita prasanna vadana ho, aisI mudrA sahita kre| zuddha, nirjIva va chidra rahita bhUmi, zilA athavA tarakhate mayI pIThapara kre| girikI guphA, vRkSako koTara, nadIkA pula, zmazAna, jIrNodyAna, zunyAgAra, parvatakA zikhara, siddha kSetra, caityAlaya Adi zAnta va upadrava rahita kSetrameM kre| vaha kSetra kSuda jIvoMkI athavA garamI sardI AdikI bAdhAoMse rahita honA caahie| strI, pAkhaNDI, tithaMca, bhUta, vaitAla Adi, vyAghra, siMha Adi tathA adhika jana saMsargase dUra honA cAhie / nirAkula honA caahie| pUrva yA uttara dizAkI ora mukha karake karanI caahie| dravya, kSetra, kAla va bhAvakI tathA mana vacana kAyako zuddhi sahita karanI caahie| (aura bhI de, saamaayik/2/3)| 2. avadhRta kAlaparyanta sarva sAvadya nivRtti ra. ka, zrA./17-18 AsamayamuktimuktaM paJcAdhAnAmazeSabhAvena / sarvatra ca sAmayikAH sAmAyika nAma zaMsanti / mUrdharuhamuSTivAsobandha paryakabandhanaM cApi / sthAnamupavezanaM vA samayaM jAnanti samayajJAH TEEL - mana, vacana, kAya, tathA kRta kArita anumodanA aise navakoTise kI huI maryAdAke bhItara yA bAhara bhI kisI niyata samaya ( antarmuhUrta) paryanta pA~coM pApoMkA tyAga karaneko sAmAyika kahate haiM / 17 / jJAnI puruSa coTI ke bAla muTThI va vastrake bA~dhaneko tathA paryaDaka Asanase yA kAyotsarga Asanase sAmAyika karaneko sthAna va upavezanako athavA sAmAyika karane yogya samayako jAnate haiM / 18 / (vizeSa de, sAmAyika / 2 / va sAmAyika 334); (cA. sA./16/3); (sA. dha /1/28) / sa.si./7/1/343/6 srvsaavdynivRttilkssnnsaamaayik| -sarva sAvadya kI nivRtti hI hai lakSaNa jisakA aisA sAmAyika vrata ( yadyapi sAmAyikako apekSA eka hai para chedopasthApanAkI apekSA 5 hai| de.chedopasthApanA ) / 5. sAmAyika yogya dhyeya ra. ke. zrA./104 azaraNamazubhama nityaM duHkhamanAtmAnamAvasAmi bhavaM / mokSastadviparItAtmeti dhyAyantu sAmayike / 104 / = maiM azaraNarUpa, azubharUpa, anitya, duHkhamaya aura pararUpa saMsArameM nivAsa karatA huuN| aura mokSa isase viparIta hai, isa prakAra sAmAyikameM dhyAna karanA cAhie 1104 ( aura bhI de. dhyey)| 2. sAmAyika pratimAkA lakSaNa kA. a./ma./372 citaMto sasarUvaM jiNabiMba ahava akkharaM paramaM / jhAyadi kamma vivAyaM tassa vayaM hodi sAmaiyaM // 372 / = apane svarUpakA athavA jina bimbakA, athavA paMca parameSThIke vAcaka akSaroMkA athavA karmavipAkakA (athavA padArthoM ke yathAvasthita svarUpakA, tInoM lokakA aura azaraNa Adi vairAgya bhAvanAoMkA) cintavana karate hue dhyAna karatA hai usake sAmAyika pratimA hotI hai / 372 / (vizeSa de, dhyey)| vasu. zrA./276-278 kAusaggamhi Thio lAhAlAhaM ca sattu mittaM c| saMyoya-vipajoyaM tiNakaMcaNaM caMdaNaM vaasiN|276| jo passai samabhAvaM maNammi dhariUNa paMcaNavayAraM / varaaThThapADihare hi saMjuyaM jiNasarUvaM ca / 2771 siddhasarUvaM jhAyai bahavA mANuttamaM sasaMveyaM / khaNamekkamavicalaMgo uttamasAmAiyaM tassa / 2871 =jo zrAvaka kAyotsargameM sthita hokara lAbha-alAbhako, zatru-mitrako, iSTaviyoga va aniSTasaMyogako, tRNa-kaMcaNako, candana aura kuThArako samabhAvase dekhatA hai, aura mana meM paMca namaskAra mantrako dhAraNa kara uttama aSTa prAtihAryose saMyukta arhantajinake svarUpako aura siddha bhagavAnke svarUpako dhyAna karatA hai, athavA saMvega sahita avicala aMga hokara eka kSaNako bhI uttama dhyAna karatA hai usako uttama sAmAyika hotI hai / 276 278 / ( vizeSa de. sAmAyika/2/3 ) / dra.saM/TI./4/165/5 trikAlasAmAyike pravRttaH tRtIyaH / jaba (pUrvAhna, madhyAhnava aparAhna) aisI trikAla sAmAyika meM pravRtta hotA hai taba tIsarI ( sAmAyika) pratimAdhArI hotA hai| de, sAmAyika/2/3 [ jinavANI, jinabimba, jinadharma, paMca parameSThI tathA kRtrima aura akRtrima caityAlayakA bhI dhyAna kiyA jAtA hai| ] de. sAmAyika/3/2 [paMca namaskAra mantrakA, prAtihArya sahita arhantake svarUpakA tathA siddhake svarUpakA dhyAna karatA hai| 6. upasarga AdimeM acala rahanA cAhie ra. ka. pA./103 zItoSNadaMzamazakapariSahamupasargamapi ca maunadharAH / sAmAyika pratipannA adhikuUrannacalayogAH 1103 = sAmAyikako prApta honevAle maunadhArI acalayoga hote hue zIta uSNa DAMsa macchara AdikI parISahako aura upasargako bhI sahana karate haiN|103| (cA. saa./16/3)| sA.dha./71 sudRgmuulottrgunngraamaabhyaasvishuddhdhiiH| bhajastrisandhyaM kRcchra'pi sAmyaM sAmAyikIbhavet / -jisa zrAvakakI buddhi niraticAra samyagdarzana, niraticAra mUla guNa aura niraticAra uttara guNoM ke samUhake abhyAsase vizuddha hai, aisA zrAvaka pUrvAhna, madhyAhna va aparAhna ina tInoM kAloM meM parISaha upasarga upasthita hone para bhI sAmya pariNAmako dhAraNa karatA hai, vaha sAmAyika pratimAdhArI hai|| bhA04-53 jainendra siddhAnta koza
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika 3. sAmAyika vrata va pratimA nirdeza de. sAmAyika/2/3 [ Avarta, va namaskAra Adi yogya kRtikarma yukta 1. sAmAyikake samaya gRhastha bhI sAdhu tulya hotA hai| hokara pUrvAhna, madhyAhna, va aparAhna ina tIna sandhyAoMmeM kSetra va kAlakI sImA bA~dhakara jo paMca parameSThI AdikA yA AtmasvarUpakA mU.A./531 sAmAimhi du kade samayau visAvao havadi jmhaa| edeNa cintabana karatA hai vaha sAmAyika pratimAdhArI hai| ] kAraNeNa du bahuso sAmAiyaM kujjaa| sAmAyika karatA huA zrAvaka bhI saMyamI munike samAna ho jAtA hai, isalie bahuta karake cA sA./37/1 sAmAyikaH sandhyAtraye'pi bhuvanatrayasvAminaM vandamAno sAmAyika karanI cAhie // 5311 vakSyamANavyutsargatapasi kthitkrmnn| -sAmAyika savere dopahara ra. ka, zrA./102 sAmAyike sArambhAH parigrahA naiva santi sarve'pi / aura zAma tInoM samaya karanA cAhie aura vaha tInoM lokoM ke svAmI celopasRSTamu niriva gRhI tadA yAti yatibhAvaM / 1021 sAmAyikameM bhagavAna jinendradevako namaskArakara. Age jo vyutsarga nAmakA Arambha sahitake saba hI prakAra nahIM hote haiM, isa kAraNa usa samaya tapazcaraNa kahege usameM kahe hue kramake anusAra arthAta kAyotsarga gRhastha bhI usa munike tulya ho jAtA hai jise ki upasargake rUpameM karate hue karanA caahie| vastra or3hA diyA gayA ho / 102 / 3. sAmAyika vrata va pratimAmeM antara sa.si./7/21/360/6 iyati deze etAvati kAle ityavadhArite sAmAyike sthitasya mahAbatatvaM pUrvavadveditavyam / kutH| aNusthUla kRta hiMsAdicA. sA. / 37/3 asya sAmAyikasyAnantaroktazIlasaptakAntargata nivRtt| -itane dezameM aura itane kAla taka isa prakAra nizcita sAmAyikavataM zIlaM bhavatIti |-phile vrata pratimAmeM 12 vratoM ke kI gayI sImAme, sAmAyikameM sthita puruSake pahile ke samAna ( de. antargata sAta zIlavatoM meM sAmAyika nAmakA vrata kahA hai (de. zikSA digbata ) mahAbata jAnanA cAhie, kyoMki isake sUkSma aura sthUla bata) vahI sAmAyika isa sAmAyika pratimA pAlana karanevAle donoM prakArake hiMsA Adi pApoMkA tyAga ho jAtA hai| (rA.vA./0/ zrAvakake vrata ho jAtA hai jaba ki dUsarI pratimAvAleke bahI zIla rUpa 21/23/546/22); (go.k./go.pr.547/712/1)|| (arthAt abhyAsarUpase ) rahatA hai / (sA. dha //6) / pu.si.u./150 sAmAyikazritAnAM samastasAvadyayogaparihArAta / bhavati cA. pA./TI./25/45/15 dina prati ekavAra dvivAra trivAra vA vrataprati- mahAnatameSAmudaye'pi caaritrmohsy| -ina sAmAyika dazAko mAyAM sAmAyikaM bhavati / yatta sAmAyikapratimAyAM sAmAyika proktaM prApta hue zrAvakoMke cAritra mohake udaya hote bhI samasta pApake tasvIna bArAn nizcayena karaNIyamiti jJAtavyaM / vrata pratimAmeM yogoM ke parihArase mahAvata hotA hai / 150 ekabAra dobAra athavA tInabAra sAmAyika hotI hai ( koI niyama cA.sA./16/4 hiMsAdibhyo viSayakaSAyebhyazca vinivRttya sAmAyike nahIM hai ) jaba ki sAmAyika pratimAma nizcayase tInabAra sAmAyika ___ vartamAno mahAnatI bhvti| -viSaya aura kaSAyoMse nivRtta hokara karane yogya hai aisA jAnanA caahie| sAmAyikameM vartamAna gRhastha mahAvatI hotA hai| lA.saM./9/4.8 nanu batapratiyAyAmetatsAmAyikavatam / tadevAtra tRtIyAyAM kA. a./355-357 baMdhittA pajjaMkaM ahavA uDDheNa ubhao tthiccaa| pratimAyAM tu ki punaH / 4 / satyaM kintu vizeSo'sti prasiddhaH kAlapamANaM kiccA iMdiya-bAvAra-vajjido houM 1355 / jinnvynneprmaagme| sAticAraM tu tatra syAdatrAtIcAraviva jitam // 5 // kiMca yagga-maNo saMbuDa-kAo ya aMjaliM kiccA / sa-sarUve saMlINo vaMdaNatatra trikAlasya niyamo nAsti dehinAm / atra trikAla niyamo atya' vicitaMto / 356 / kiccA desapamANaM sarva sAvajja-vajjido munermUlaguNAdivat / 6 / tatra hetubazAtkavApi kuryAkuryAnna vA kvacit / hou| jo kuvbadi sAmaiyaM so muNi-sariso have tAva |357/saaticaarvttvaadvaa tathApi na bratakSatiH / 7 / anAvazyaM trikAle'pi paryaka Asanako bA~dhakara athavA sIdhA khar3A hokara, kAla kA pramANa kAryasAmAyikaM jagat / anyathA tahAniH syAdatIcArasya kA kathA karake (de, sAmAyika/3/1) indriyoke vyApArako chor3aneke lie 1-prazna-yaha sAmAyika nAmakA bata batapratimAmeM kahA hai, aura jinavacanameM manako ekAgra karake, kAyako saMkocakara, hAthakI aMjali vahI vrata isa tIsarI pratimAmeM batalAyA hai| so isameM kyA vizeSatA karake, apane svarUpa meM lIna huA athavA vandanA pAThake arthakA hai / / 4 / uttara-ThIka hai, jo 'sAmAyika' vrata pratimAmeM hai vahI cintavana karatA huA, kSetrakA pramANa karake aura samasta sAvadha tIsarI pratimAmeM hai, parantu una donoM meM jo vizeSatA hai, vaha AgamameM yogako chor3a kara jo zrAvaka sAmAyika karatA hai vaha munike samAna prasiddha hai| vaha vizeSatA yaha hai ki 1. vratapratimAkI sAmAyika hai / 355-3571 sAticAra hai aura sAmAyika pratimAkI niraticAra / / (de, Age 5. sAdhu tulya hote hue bhI vaha saMyata nahIM isa ksake aticaar)| 2. dUsarI bAta yaha bhI hai ki vrata pratimA tInoM kAla sAmAyika karanekA niyama nahIM, jaba ki sAmAyika sa. si./7/21/360/10 saMyamaprasaGga iti ceta; na; taddhAtikarmodayapratimAmeM muniyoM ke mUlaguNa AdikI bhA~ti tInoM kAla karanekA sadbhAvAt / mahAvatAbhAva iti cet / tanna, upacArAda rAjakule savaMgataniyama hai / 6 / 3. vrata pratimAvAlA kabhI sAmAyika karatA hai aura caitrAbhidhAnavat / -prazna-yadi aisA hai (arthAt yadi sAmAyika kAraNavaza kabhI nahIM bhI karatA hai, phira bhI usakA bata bhaMga nahIM meM sthita gRhastha bhI mahAvrato kahA jAyegA) to sAmAyikameM hotA, kyoMki vaha isa vratako sAticAra pAlana karatA hai 100 parantu sthita hue puruSake sakala saMyamakA prasaMga prApta hotA hai| uttaratIsarI pratimAmeM zrAvaka ko tInoM kAla sAmAyika karanA Avazyaka nahIM, kyoMki, isake saMyamakA ghAta karanevAle karmoM kA udaya pAyA hai. anyathA usake batakI kSati ho jAtI hai, taba aticArakI to jAtA hai| prazna-to phira isake mahAvatakA abhAva prApta hotA bAta hI kyA ? hai ? uttara-nahIM, kyoMki, jaise rAjakulameM caitrako sarvagata upacArase kahA jAtA hai usI prakAra yahA~ mahAvrata upacArase jAnanA caahie| de.sAmAyika/3/1,2 [ sAmAyika vratakA lakSaNa karate hue kevala usakA (rA. vA./7/21/24-25/546/24); (cA. sA./16/4); (go. ka./ svarUpa hI batAyA hai, jabaki sAmAyika pratimAkA lakSaNa karate hue jii.pr./547/714/1)| use tIna bAra avazya karanekA nirdeza kiyA gyaa| de.sAmAyika/2/3 [ Avarta Adi kRti karma sahita sAmAyika karanekA / 6. sAmAyika vratakA prayojana nirdeza sarvatra sAmAyika pratimAke prakaraNa meM kiyA hai, sAmAyika ra. ka. zrA./101 sAmAyika pratidivasaM yathAvadapyanalasena cetavyaM / vratanAmaka zikSA vratake prakaraNa meM nhiiN| paJcakaparipUrNa kAraNamavadhAnayuktena 11011 - sAmAyika pA~ca mahAvatoM ke jainendra siddhAnta koza
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika paripUrNa karanekA kAraNa hai. isalie use pratidina hI Alasyarahita aura ekAgracitta se yathAniyama karanA cAhie / de. sAmAyika / 3/4 - [ sAmAyika vratase muni kI zikSAkA abhyAsa hotA hai / ] 7. sAmAyika vratakA mahatva jJA./24/rato. sAmyabhASitabhAvAnAM syArasukhaM ynmniissinnaam| tanmanye jJAnasAmrAjyasamatvamavalambate | 14 | zAmyanti jantavaH krUrA baddhavairAH parasparam / api svArthe pravRttasya muneH sAmyaprabhAvataH | 20| kSubhyanti grahayakSa kinnaranarAstuSyanti nAkezvarAH, muJcanti dvipadezya siMhazarabhavyAlAdayaH krUratAm / rugvairapratibandhavibhramabhayabhraSTaM jagajjAyate, syAdyogIndrasamatva sAdhyamathavA kiM kiM na sadyo bhuvi | 24| -sAmyabhArase padArthoMkA vicAra karane vAle buddhimAda puruSoM ke jo sukha hotA hai so maiM aisA mAnatA hU~ ki vaha jJAnasAmrAjya ( kevalajJAna ) kI samatAko avalambana karatA hai arthAt usake samAna hai | 14 | isa sAmyake prabhAva se apane svArtha meM pravRtta munike nikaTa paraspara vaira karanevAle krUra jIva bhI sAmyabhAvako prApta ho jAte haiM | 20| samabhAvayukta yogIzvaroM ke prabhAvase graha yakSa kinnara manuSya ye saba kSobhako prApta nahIM hote haiM aura indragaNa harSita hote haiM / zatru, dezya, siMha, aSTApada sarpa ityAdi krUra prANI apanI krUratAko chor3a dete haiM, aura yaha jagata roga, bera, pratibandha viga, bhaya Adikase rahita ho jAtA hai| isa pRthivomeM aisA kauna-sA kArya hai, jo yogIzvaroMke samabhAvoM se sAdhya na ho |24| de, sAmAjika/3/4 [ sAmAyika hotA hai / ] de, sAmAyika / 4 / 3 [ eka sAmAyikameM sakala vrata garbhita haiM / ] 8. sAmAyika vratake aticAra kAsameM gRhastha bhI sAdhu tubhya ta. sU. /7/33 yogaduSpraNivAnAnAdarasmRtyanupasthAnAni / 33 // = kAyayogaduSTa vidhAna vacanayogapraNidhAna manoyogapravidhAna anAdara aura smRtikA anupasthAna me sAmAyika aTake pA~ca aticAra haiM | 33 | ( ra. ka. zrA./105); (cA. sA./20 / 3 ); (sA. gha./5/31) / 4. sAmAyika cAritra nirdeza 1. sAmAyika cAritrakA lakSaNa 1. rAgadveSAdi se nivRtti va samatA yo. sA. / yo / 66 - 100 satve jIvA NANamayA jo samabhAva muNei / so sAmAiya jANi phuDu jigavara ema bhaNei || rAyarosa vi pariharivi jo samabhAu muNei / so sAmAiya jANi phuDu kevali eka bhaNei | 100 = samasta jIvarAziko jJAnamayI jAnate hue usameM samatA bhAva rakhanA ( arthAt sabako siddha samAna zuddha jAnanA - de, sAmAvi/1/1) athavA rAgadveSako chor3akara jo samabhAva hotA hai, vaha nizcayase sAmAyika hai / 66-1001 (dra.saM./TI./35/147/4) dra.saM./TI./35/147/7 strazuddhAtmAnubhUtibalenArta raudraparityAgarUpaM vA samastamukhaduHkhAdi madhyastharUpaM vA sva zuddhAtmAkI anubhUtike balase Arta raudrake parityAgarUpa athavA samasta sukha duHkha AdimeM madhyasthabhAva rakhanerUpa hai / 2. ratnatrayameM ekAgratA sa. sA. // 154 samyagdarzanajJAnacA svibhAva paramArtha bhUtajJAnabhavanamAtre kA kSaNa samayasArabhUtaM sAmAyika pratijJAyAci] [...]-]] samyagdarzana jJAna cAritra svabhAvamAtA paramArthabhUta jo jJAna, usakI 4. sAmAyika cAritra nirdeza bhavanamAtra arthAt pariNamana honemAtra jo ekAgratA, vaha hI jisakA lakSaNa hai, aisI samaya-sArasvarUpa sAmAyikakI pratijJA lekarake bhI... 3. sarva sAya nivRtti rUpa sakala saMyama paM.saM./prA./1/126 saMgahiya-sayala saMjamameyajamaNuttaraM duravagamaM / jIvo samupato sAmAnya jado ho / 1926 - jisameM sakala saMyama saMgahota haiM, aise sarva sAvadya ke tyAgarUpa ekamAtra anuttara evaM duHkhagamya abheda saMyamako dhAraNa karanA, so sAmAyikasaMyama hai aura use dhAraNa karanevAlA sAmAyika saMyata kahalAtA hai| . 1/1. 1. 123 / go 187/372 ) ; ( rA. vA./6/18/2/616/28 ) 366 / 2 ) ; ( go. jI./mU./470/806) / sa.si./6/18/436/5 sAmAvimuktakya 'digdezAnarthadaNDaviratisAmAyika' - ityatra -sAmAyika cAritrakA kathana pahile digdeza Adi vratoMke antargata sAmAyika vratake nAmase kara diyA gayA hai ki [sarva sAmaya yogakI nivRtti sAmAyika hai- ( de. sAmAyika/ 9/8)] 1 ( dha 1/1, 1, 123 / 2. niyata va aniyatakAla sAmAyika nirdeza sa.si./1/18/436/2 taha dvividhaM niyatakAlamaniyatakAle ca svAdhyA yapada niyatakAlam / IryApathAdyaniyatakAlam / 1- vaha sAmAyika cAritra do prakArakA hai-niyatakAla meM aniyatakAla (va. sA./ 6/45 ) ; ( cA. sA./11/2) / 2 - svAdhyAya Adi [ kRtikarma pUrvaka Asana Adi lagAkara paMca parameSThI Adike svarUpakA yA nijAmAkA cintana karanA (de, sAmAjika / 2)] niyatakAla sAmAyika hai aura IryAya Adi aniyatakAla sAmAyika hai| rA.vA./1/18/2/616/28 sarvasya sAvadyayogasyAbhedena pratyAkhyAnamavasamaya pravRttamayabhUtakAlaM vA sAmAyikamityAkhyAyate / - sarva sAvadya yogoM kA abhedarUpase sArvakAlika tyAga karanA aniyata kAla sAmAyika hai aura niyata samayataka tyAga karanA so niyatakAla sAmAyika hai| noTa - [ yadyapi cA, sA. meM vratake prakaraNa meM sAmAyikake ye do bheda kiye haiM. para yahA~ lakSaNa nikAla sAmAyikakA hI diyA hai, aniyata kAla sAmAvikakA nhiiN| isalie do bheda sAmAyika cAritra ke hI hai, sAmAyike nahIM, kyoMki abhyasta dazA meM rahaneke kAraNa gRhastha yA aNuvatI zrAvaka sArvakAlika samatA yA sarva sAvadha se nivRtti karane ko samartha nahIM hai / ] 3. sAmAyika cAritrameM saMyamake sampUrNa aMga samA jAte haiM gha. 1 / 1,1.123/366/5 AkSiptAzeSarUpamidaM sAmAnyamiti kuto'vasIyata iti cetsarvavayogopAdAnAta nokasmita sarvazabdaH virodhAsvAvizeSasaMyamavi kathamaH sAmAyikazuddhisaMdhana iti yAvattAnAmekatvamApAdya ekamo pAdAnA vyAdhiyaH / prazna- yaha sAmAnya saMyama apane sampUrNa bhedoMkA saMgraha karanevAlA hai, yaha kaise jAnA jAtA hai ! uttara- 'sarvasAdhayoga' padake grahaNa karanese hI, yahA~para apane sampUrNa bhedoM graha kara liyA gayA hai, yaha bAta jAnI jAtI hai / yadi yahA~para sayamake kisI eka bhedakI hI mukhyatA hotI to 'sarva' zabdakA prayoga nahIM kiyA jA sakatA thA, kyoMki, aise sthala para 'saI' zabda prayoga karanemeM virodha jAtA hai| isa kathanase yaha ke siddha huA ki jisane sampUrNa saMyama ke bhedoM (yata samiti guThi bAdiko apane antargata kara liyA hai aise anedarUpase eka yamako dhAraNa karanevAlA jIva sAmAyika zuddhi-saMyata kahalAtA hai| usI meM do tIna Adi bheda DAlanA chedopasthApanA cAritra kahalAtA hai ) / jainendra siddhAnta koza -
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika pATha 420 sAvadha atra mAnivRttiparaka hotakara nahIM. kyoMki sAnapUrNa nivRttirUpa sampUrNa vratAko sAmAnyakI apekSA eka mAnakara eka yamako grahaNa sArasamuccaya-A, kulabhadra (I. 137) dvArA racita 328 zloka karanevAlA honese yaha dravyArthika nayakA viSaya hai| (vizeSa de, baddha eka tattva pratipAdaka grantha / (de. kulbhdr)| chedopsthaapnaa)| sArasvata-1. laukAntika devoMkA eka bheda -de,laukAntika; 4. isIlie mithyAdRSTiko sambhava nahIM 2. bharatakSetra pazcima AryakhaNDakA eka deza-de. mnussy/4| dha. 16/1.1,123/366/2 sarvasAvadyayogAd virato'smIti sakalasAvadha sArasvata yantra-de, yantra / yogaviratiH sAmAyikazuddhisaMyamo drvyaarthiktvaat| evaM vidhaikavato mithyASTiH kiM na syAditi cenna, AkSiptAzeSavizeSasAmAnyAthino sArIputra-'mahAvagga' nAmaka bauddha grantha ke anusAra, ye mahAtmA nayasya samyagdRSTitvAvirodhAt / = 'maiM sarva sAvadyayogase virata hU~' buddhake pradhAna ziSya the| pahale jaina sAdhu the, 'saMjaya' nAmaka eka isa prakAra dravyArthika nayakI apekSA sakala sAvadyayogake tyAgako parivrAjakane inheM buddhakA ziSya bananese manA kiyA thaa| (da, sA./ sAmAyika-zuddhi-saMyama kahate haiN| prazna-isa prakAra eka vratakA pR. 27/paM. nAthUrAma premii)| niyamavAjJA jIva mithyAdRSTi kyoM nahIM ho jAyegA ! uttara- sAdhadvaya prajJApta-AcArya amitagati(I.183-1023) kRta saMskRta nahIM, kyoMki, jisameM sampUrNa cAritrake bhedoMkA saMgraha hotA hai, zlokabaddha, aDhAI dvIpa prarUpaka eka racanA -de, amitagati / aise sAmAnyagrAhI dravyArthika nayako samIcIna dRSTi mAnanemeM sAlavamalli rAya-maglibhUpAlakA apara nAma / (mo, mA.pra./ koI virodha nahIM AtA hai| 23 / paM. paramAnanda zAstrI ) / 5. sAmAyika cAritra va guptimeM antara sAlivAhana-bhaTTAraka jagabhUSaNa ziSya'jaina kadhi vi. 1665 meM rA. vA./6/18/3/617/1 syAdetat-nivRttiparatvAta-sAmAyikasya harivaMza purANa rcaa|-hindii jaina sAhitya itihAsa // 10 // guptiprasaMga iti / tannaH kiM kAraNama / mAnasapravRttibhAvAt / sAvadha-hiMsA janaka mana vacana kAyake vyApArako sAvadya kahate haiN| atra mAnasIpravRttirasti nivRttilakSaNa tvAda gupterityasti bhedH| pUjA, brahmacarya Adi bhI yadyapi kathaM cit sAvadha haiM, parantu dharmake -prazna-nivRttiparaka honeke kAraNa sAmAyika cAritrake gupti sahakArI va adhika puNyotpAdaka honese grAhya hai| para khara karma Adi honekA prasaMga AtA hai| uttara-nahIM. kyoMki sAmAyika cAritrameM anya laukika sAvadha vyApAra tyAjya hai| mAnasI pravRttikA sadbhAva hotA hai, jaba ki gupti pUrNa nivRttirUpa 1. sAvadyayoga sAmAnyakA lakSaNa hotI hai| yaha donoM meM bheda hai| paM.gha./u./750-751 sarvazabdena tatrAntarbahirvRttiryadarthataH / prANacchedo 6. sAmAyika cAritra va samitimeM antara hi sAvadha saiva hiMsA prkiirtitaa|750 yogastatropayogo vA buddhipUrvaH sa ucyte| sUkSmazcAbuddhipUrvo yaH sa smRto yoga ityapi 1751 // rA. vA./6/18/4/617/4 syAnmatam -yadi pravRttirUpaM sAmAyika - sarvasAvadyayoga' isa padameM arthakI apekSA 'sarva' zabdase antaraMga samitilakSaNaM prApta miti; tannaH kiM kAraNam / tatra yatasya pravRttyu aura bahiraMga pravRti arthAt mana vacana kAya tInoMkI pravRtti hai| padezAt / sAmAyike hi cAritre yatasya samitiSu prvRttirupdishyte| tathA nizcayase 'sAyadya' zabda kA artha prANaccheda hai| aura vahI hiMsA ataH kAryakAraNabhedAdasti vizeSaH / -prazna-yadi sAmAyika kahI jAtI hai / 750 / usa hiMsAmeM jo buddhipUrvaka yA abuddhipUrvaka pravRttirUpa hai (de. zIrSaka saM.5) to isako samitikA lakSaNa prApta sthUla yA sUkSma upayoga hotA hai vaha bhI yoga zabdakA artha hai / 751 // hotA hai| uttara-nahIM, kyoMki, sAmAyika cAritrameM samartha vyakti * sAvadha vacanakA lakSaNa de, vacana/1/3 / ko ho samitiyoM meM pravRttikA upadeza hai| ataH sAmAyika cAritra kAraNa hai aura samiti isakA kArya / 2. sAvadha karmake bheda sAmAyika pATha-1. A. amita gati dvi. (I. 183-1023) kRta. 1. asi, masi Adi rUpa AjIvikAkI apekSA 120 saMskRta padyoM meM maddha, sAmAyika ke svarUpa tathA vidhi kA pratipAdaka grantha / (tii./2/402)| 2. amitagati I. 183-1023) kRta rA. vA./3/36/2/200/32 karmAstreidhA-sAvadyakaryAi alpasAvadya kAryA asAvadyakazceiti / sAvadyakAryAH SoDhA-asi-masi32 saMskRta padyabaddha, samatAbhAvotpAdaka lalita pATha / kRssi-vidyaa-shilp-vnnikkrmbhedaat| - kArya tIna prakArake haiMsAmIpyarA . vA./4/18/1/223/12 tulyajAtIyenAvyavadhAna sAvadyakaryi, alpasAvadyakaryi aura asaavdykryi| tahA~ bhI sAmIpyam / =tutya jAtIyoMke bIca meM dUsare padArthoM kA na AnA sAvadyakaryi asi, masi, kRSi, vidyA, zilpa aura vaNikkarma ke sAmIpya hai| bhedase chaha prakArake haiN| - sAmya-de. sAmAyika/1/1 / ma. pu./16/171 asimaSiH kRSividyA vANijyaM zilpameva ca / karmANI mAni SoDhA syuH prajAjIvana hetavaH / 1761 = asi, maSi, kRSi, vidyA, sAyaNAcArya-I.1360 ke nyAyasUtrake bhASyakAra apara nAm vANijya, aura zilpa ye chaha kArya prajAkI AjIvikAke kAraNa mAdhavAcArya (si. vi./pra.80 paM. mhendr)| haiM / 176 // sAra 2. kharakarma (krUra vyApAra ) aura unake 15 aticAra ni. sA./mU./3 vivarIyapariharatthaM bhaNidaM khalu sAramidi vayaNaM / -- (niyama zabda kA artha niyamase karane yogya ratnatraya hai) tahA~ vipa sA. dha./5/21-23 vratayetkharakarmAtra malAn paJcadaza tyajet / vRtti rItakA parihAra karaneke lie 'sAra' aisA vacana kahA hai| vanAgnyanassphoTabhATakairyantrapIDanam / 21 / nirlAnchanAsatIpoSau sara:sa. sA/tA. vR./2/12/15 sAraH shuddhaavsthaa|saar arthAta zuddha avsthaa| zoSaM dabapradAm / viSalAkSAdantakezarasavANijyamaGgiruka / 22 / iti kecinna taccAru loke sAvadyakarmaNAm / agaNyatvAtpraNeyaM vA tadapyatisAra nivaha-vijayA kI uttara zreNIkA eka nagara-de. vidyaadhr| jaDAna prati / 23 / = zrAvakoMko prANiyoMko duHkha denevAle khara karma sArasaMgraha-A. pUjyapAda ( I. za. 5) kI eka saMskRta chandabaddha arthAta krUra vyApAra saba chor3a dene cAhie, tathA unake pandraha aticAra rcnaa| (jai./2/280) / (de. pUjyapAda ) / bhI chor3ane caahie| ve 15 karma ye haiM-1. vanajIvikA, 2. agnijainendra siddhAnta koza
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvadha savidya jIvikA, 3. anojIvikA (zakaTajIvikA), 4. sphoTajIvikA, ___ bAhyajIvaghAtahetutvena guggulikAyA dhAtakIpuSpatvacazca madyahetutvena 5. bhATajIvikA, 6. yantrapIDana, 7. nirlAJchana, 8. asatIpoSa, tadvikrayasya paapaashrytvaat| dantavANijyaM hastyAdidantAdyavayavAnA 6. saraHzoSa, 10. davaprada, 11. viSavANijya, 12. lAkSAvANijya, pulindAdiSu dravyadAnena tadutpattisthAne vANijyArthaM grahaNam / ... 13. dantavANijya, 14. kezavANijya aura 15. rasa vANijya / 21-23 // anAkAre tu dantAdikrayavikraye na doSaH / kezavANijyaM dvipadAdi vikrayaH / rasavANijyaM navanItA divikryH| madhuvasAmadyAdau tu 3. asi, masi Adi karmoke lakSaNa jantughAtodbhavatvam / prANiyoMko pIr3A utpanna karanevAle vyApArarA.vA /3/36/2/201/1 asidhanurAdipraharaNaprayogakuzalA asikAryAH / ko kharakarma arthAt krUrakarma kahate haiM / ve pandraha prakArake haiM-1. svayaM dravyAyavyayAdilekhananipuNA mssiikaaryaaH| halakulidantAlakAdi- TUTe hue athavA tor3akara vRkSa Adi vanaspatikA becanA athavA gehU~ kRSyupakaraNavidhAnavidaH kRSIbalAH kRSikarmAH / AlekhyagaNitAdi- Adi dhAnyoMkA pIsa-kUTakara vyApAra karanA banajIvikA hai| dvisaptatikalAvadAtA vidyAkAryAH catuSaSTiguNa sapannAzca / rajaka- 2. kosalA taiyAra karanA agnijIvikA hai| 3. svayaM gAr3I, ratha nApitAyaskArakulAlasuvarNa kArAdayaH shilpkaaryaaH| candanAdi- tathA usake cakra vagairaha banAnA athavA dUsaroMse banavAnA, gAr3I gandhaghRtAdirasazAlyAdidhAnyakAsAdyAchAdanamuktAdinAnAdravya - jotanekA vyApAra svayaM karanA athavA dUsaroMse karavAnA, gAr3I saMgrahakAriNo bahuvidhA vnnikkaaryaaH| -- talavAra, dhanuSAdi zastra- Adike becanekA vyApAra karanA anojIvikA hai| 4. paTAkhe va vidyAmeM nipuNa asikArya haiM / dravya arthAta rupaye-paise kI AmadanI AtizabAjI Adi bArUdakI cIjoMse AjIvikA karanA sphoTa kharca Adike lekhanameM nipuNa arthAta munImIkA kArya karanevAle jIvikA hai| 5. gAr3I, ghor3A Adise bojhA Dhokara jo bhAr3ekI maSikArya haiN| hala, kuli, dAntI Adise kRSi karanevAle kRSi- AjIvikA kI jAtI hai, vaha bhATaka jIvikA kahalAtI hai| 6. tela kArya haiN| citra kheMcanA yA gaNita Adi 72 kalAoM meM nipuNa nikAlane ke lie kolhU calAnA yA sarasoM tila Adiko kolhameM vidyAkaryi haiN| athavA 64 guNa yA RddhiyoMse sampanna vidyAkarma pilavAnA, tila vagairaha dekara unake badale tela lenA Adi yantraArya haiN| dhobI, nAI, luhAra, kumhAra, sunAra Adi zilpa kArya pIDana jIvikA hai| 7.baila Adi pazuoMke nAka Adi chedanekA haiN| candanAdi sugandha padArthoMkA, ghI AdikA athavA rasa va dhandhA karanA athavA zarIrake avayava chedaneko nirlAJchana karma dhAnyAdikA tathA kapAsa, vastra, motI Adi nAnA prakArake dravyoMkA kahate haiN| 8. hiMsaka prANiyoMkA pAlana-poSaNa karanA aura kisI saMgraha karanevAle aneka prakArake vaNika kArya haiM (ma. pU./16/ prakArake bhAr3ekI utpattike lie dAsa aura dAsiyoMkA poSaNa karanA 181-182) asatIpoSa kahalAtA hai| 6. anAja boneke lie jalAzayoMse nAlI khodakara pAnI nikAlanA saraHzoSa kahalAtA hai| 10. vanameM ghAsa 4. sAvadha alpasAvadha va asAvadha karmAyake lakSaNa vagairahako jalAneke lie Aga lagAnA davaprada kahalAtA hai| yaha do prakArakA hai-eka vyasanaja aura dUsarA puNya buddhija / binA prayojanarA. vA./3/36/2/201/6 SaDapyete aviratipravaNatvAta sAkdyakAryAH, ke bhIloM dvArA vanameM Aga lagavAnA vyasanaja davaprada hai, aura puNyaalpasAvadyakAryAH zrAvakAH zrAvikAzca viratyaviratipariNatatvAt, buddhise dIpoMmeM agni prajvalita karAyI jAnA puNya buddhija davapradA asAvadha kAryAH saMyatAH, karmakSayArthodyataviratipariNatatvAt / -- ye hai| tathA acchI upaja honekI buddhise ghAsa Adi jalavAnA davapradA uparokta asi, maSi Adi chaha sAvadyakarma karanevAle sAvadha kArya hai| 11. viSakA prANighAtaka vyApAra karanA viSavANijya hai| haiM, kyoMki ve avirati pradhAnI haiN| virati, avirati donoM rUpase 12. lakar3Ike kIr3e jina choTe-choTe pattoMpara baiThate haiM. tathA unameM pariNata honeke kAraNa zrAvaka aura zrAvikAe~ alpa sAvadha kArya jo sUkSma trasa hote haiM unake ghAtake binA lAkha paidA hI nahIM hotii| haiM / karma kSayako udyata tathA virati rUpa pariNata honeke kAraNa muni ataH lAkhakA aura isI prakAra TAkanakhAra, manasila, gUgala, dhAyake vrata dhArI saMyata asAvadha kArya haiN| phUla va chAla jisase madya banatA hai Adi padArthoM kA vyApAra lAkSA 5. pandraha kharakoMke lakSaNa vANijyameM garbhita hai| 13. bhIloM Adise hAthI dA~ta Adi kharIda karanA dantavANijya hai / jahA~ dA~ta AdikA utpatti sthAna nahIM hai sA.dha./121-23 kI TIkA-kharakama kharaM krUra prANibAdhaka karma vyApAra / vahA~ isa vyApArakA niSedha nahIM hai| 14. dAsI dAsa aura pazuoMke ...tatra vanajIvikA chinnasyAcchinnasya vA vanaspatisamUhAdevikrayeNa vyApArako keza vANijyA kahate haiN| 15. makkhana, madhu, carabI, madya, tathA godhUmAdi dhAnyAnAM "peSaNena dalanena vA vartanam / agnijIvikA AdikA vyApAra rasa vANijya hai| aGgArajIvikArakhyA |...anojiivikaa zakaTajIvikA zakaTarathataccakrAdInAM svayaM pareNa vA niSpAdanam vAhanena vikrayaNena vRttibahu- 6. kRSiko lokameM sarvottama udyama mAnA jAtA hai| bhUtagrAmopamardikA gavAdInAM ca bndhaadihetuH| sphoTajIvikA uDAdikarmaNA pRthivIkAyikAdya pamarda hetunA jIvanam / bhATaka kurala kAvya/104/1 naro gacchatu kutrApi sarvatrAnnamapekSate / tatsiddhizca jIvikA zakaTAdibhAravAhanamUlyena jIvanam / yantrapIDAkarma kRSastasmAt subhise'pi hitAya sA 11 AdamI jahA~ cAhe ghUmeM, tilayantrAdipIDanaM tilAdikaM ca datvA tailAdipratigrahaNam / ... para anta meM apane bhojanake lie use halakA sahArA lenA hI pdd'egaa| ni chana ni chanakarma vRSabhAdena sAvadhAdinA jIvikA / isalie hara tarahakI sastI honepara bhI kRSi sarvottama udyama hai / / ninchina nitarI lAJchanamagAvayavacchedaH / asatIpoSaH prANidhana- , prANipoSobhATigrahaNArtha dAsapoSaM ca / saraHzoSo dhAnyavapanAdyartha 7. dAna, pUjA, zIla, upavAsa bhI kathaMcit sAvadha hai vitaraNaM tacca phalanirapekSatAtpadvinecaraivahnijvAlanaM vyasanaja- ka. pA. 1/1,1/82/100/2 dANaM pUjA sIlamubavAso cedi caubiho mucyte| puNyabuddhijaM tu yathA tRNadAhe sati navatRNAkurodbhavAi- saavydhmmo| eso cauniho vi chajjIvavirAhao; payaNagAvazcarantIti vA kSetraM vA sasyasaMpattivRddhaye'gnijvAlanam / ""viSa. pAyaNaggisUdhukaNa-jAlaNa-sUdi-sUdANAdivAvArehi jIvavirAhaNAe vANijya jiivghnvstuvikryH| lAkSAvANijyaM lAkSAvikrayaNam / viNA daannaannuvvttiido| taruvarachidaNa-chidAvaNiTTapAdaNa-pAdAvaNalAkSAyAH sUkSmatrasajantughAtAnantakAyikapravAlajAlopamardAvinA- taddahaNa-dahAvaNAdivAbAreNa chajjIvavirAhaNaheuNA viNA jiNabhavaNabhAvinA svayonivRkSAduddharaNena TaGgagamanaHzilAsakUmAliprabhRtInAM krnnkraadhnnnnnnhaannuvvttiido| rahavaNauvaleNa-saMmajjaNa-chahAvaNa-pu jainendra siddhAnta koza
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAsAdana 422 sUcIpatra (phullArovaNa-dhUbadahaNAdivAvArehi jovabahAviNAbhAvI hi viNA pUjakaraNANuvavattIdo / kathaM solarakkhaNaM sAvajjaM / Na; sadArapIDAe viNA siilprivaalnnaannuvvttiido| kadhamubavAso saavjo| Na; sapoTTatthapANipIDAe viNA uvvaasaannuvvttiido| = dAna, pUjA, zIla aura upavAsa ye cAra zrAvakoMke dharma haiN| ye cAroM hI prakArakA zrAvaka dharma chaha kAyake jIvoMkI virAdhanAkA kAraNa hai| kyoMki bhojana kA pakAnA, dUsarese pakavAnA, agnikA sulagAnA, agnikA jalAnA, agnikA khUtanA aura khutabAnA Adi vyApAroMse honevAlI jIva virAdhanAke binA dAna nahIM bana sakatA hai| usI prakAra vRkSakA kATanA aura kaTavAnA, iMTakA girAnA aura giravAnA, tathA unako pakAnA aura pakavAnA Adi chaha kAyake jIvoMkI virAdhanAke kAraNabhUta vyApArake binA jinabhavanakA nirmANa karanA athavA karavAnA nahIM bana sakatA hai| tathA abhiSeka karanA, abalepa karanA, sammAna karanA, candana lagAnA, phUla car3hAnA aura dhUpakA jalAnA Adi jIvavadha ke avinAbhAvI vyApArI ke binA pUjA karanA nahIM bana sakatA hai| apanI strIko pIr3A diye binA zIlakA paripAlana nahIM ho sakatA hai, isalie zIlakI rakSA bhI sAbadha hai / apane peTameM sthita prANiyoMko pIr3A diye binA upavAsa bana nahIM sakatA hai, isa lie upavAsa bhI sAvadha hai| * sAvadha hote hue bhI pUjA karanA iSTa hai-de. dhrm/12| 8. sAdhuoMko sAvadha yogakA niSedha va samanvaya mU. A./768-801 vasudhammivi viharatA pIDaM Na kareMti kassai kayAI / jIvesu dayAvavaNNA mAyA jaha puttabhaMDesu 1768 / tnnrukkhhricchednntypttpvaalkNdmuulaaii| phalapupphatrIyaghAda Na kariti muNI Na kAriti |01-sb jIvoM meM dayAko prApta saba sAdhu pRthivIpara bihAra karate hue bhI kisI jIvako kabhI bhI pIr3A nahIM karate haiN| jaise mAtA putra ke Upara hita hI karatI hai usI taraha saba kA hita hI cAhate haiM / 768 / munirAja tRNa vRkSa harita inakA chedana, valkala pattA koMpala kanda mUla inakA chedana tathA phala, puSpa, bIja inakA ghAta na to Apa karate haiM aura na dUsare se karAte haiN|801|| pra. sA./mU./250 jadi kuNadi kAyakhedaM vejAvaccatthamujjado samaNo / Na hava di havadi agArI dhammo so sAvayANaM se / 250 / pra. sA./tA. vR./250/344/13 idamatra tAtparyam - yo'sau svapoSaNArtha ziSyAdimohena vA sAvadya' necchati tasyedaM vyAkhyAna zobhate yadi punaranyatra sAbadyamicchati vaiyAvRttyAdisvakIyAbasthAyogye dharma kArye necchati tadA tasya samyaktvameva nAsti / - yadi (zramaNa ) vaiyAvRttike lie udyamI vartatA hUA chaha kAyako pIDita karatA hai to vaha zramaNa nahIM hai, gRhastha hai; kyoMki, vaha zrAvakoMkA dharma hai / 250 / isakA yaha tAtparya hai ki--jo apane poSaNake lie yA ziSyAdike mohase sAvadhakI icchA nahIM karatA usako to yaha uparokta vyAkhyAna zobhA detA hai, parantu yadi anya kAryoM meM to sAvadyakI icchA kare aura apanI-apanI bhUmikAnusAra vaiyAvRtti Adi dharmakAryokI icchA na kare to usake samyaktya hI nahIM hai| * zrAvakako sAvadha yogakA niSedha-de. saavdh/2/2| sAsAdana-prathamopazama samyaktvake kAla meM chaha AvalI zeSa rahanepara jIva samyaktvase gira kara utane mAtra kAlake lie jisa guNa. sthAnako prApta hotA hai use sAsAdana kahate haiM, agale hI kSaNa vaha avazya mithyAtvako prApta ho jAtA hai| mithyAtvakA udaya na honese use samyagdRSTi kaha dete haiN| mithyAtvakA udaya upazama va kSaya tInoM hI nahIM haiM,isalie ise pAriNAmika bhAva kahA jAtA hai| || sAsAdana sAmAnya nirdeza sAsAdana samyagdRSTikA lakSaNa / mithyAdRSTi Adise pRthaka sAsAdanadRSTi kyaa| sAsAdanako samyagdRSTi vyapadeza kyoN| sAsAdana meM tInoM jJAna ajJAna kyoM / sAsAdana anantAnubandhIke udayase hotA hai| sAsAdana pAriNAmika bhAva kaise| anantAnubandhIke udayase audAyika kyoM nahIM / ise kathacit audayika bhI kahA jA sakatA hai| 9 sAsAdana guNasthAnakA svAmitva / eke. vika. va asaMziyoMmeM sAsAdana guNasthAnakI utpatti anutpatti sambandhI carcA / -de. jnm/4| sAsAdana guNasthAnameM mAraNAntika samudghAta sambandhI kucha niyama / | sAsAdanake ravAmiyoM meM jIvasamAsa mArgaNAsthAna Adi bIsa prruupnnaaeN| - sa. sAsAdana jIvoM sambandhI sat saMkhyA kSetra sparzana kAla antara bhAva alpabahutva rUpa ATha prruupnnaaeN| -de. vaha vaha nAma / mArgaNAoMmeM sAsAdanake astitva sambandhI shNkaasmaadhaan| -de. vaha vaha nAma / sabhI guNasthAnoMmeM Ayake anusAra vyaya honekA niyama / -de. maargnnaa| isa guNasthAnameM karma prakRtiyoMkA bandha udaya stt| -de. vaha vaha naam| sAsAdanake ArohaNa va avarohaNa sambandhI upazama samyaktvapUrvaka hI hotA hai| prathamopazamake kAlameM kucha avazeSa rahanepara hotA hai| upazamameM zeSa bacA kAla hI sAsAdanakA kAla hai| ukta kAlase hIna yA adhika zeSa rahane para sAsAdanako prApta nahIM hotaa| sAsAdana guNasthAnameM maraNa smbndhii| -de. mrnn/3| dvitIyopazamase sAptAdanakI prApti aprApti sambandhI do mata / dvitIyopazama pUrvaka honemeM kAla Adike sarva niyama pUrvavat haiN| -de. saasaadn/2/5| dvitIyopazamase do bAra sAsAdanakI prApti sambhava ___ nhiiN| -de. antara/2/4 | 6 sAsAdanase avazya mithyAtvakI prApti / jainendra siddhAnta koza
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAsAdana 423 1. sAsAdana sAmAnya nirdeza 1. sAsAdana sAmAnya nirdeza 1. sAsAdana samyagdRSTikA lakSaNa paM. sa./prA./1/6,168 sammattarayaNapatrayasiharAdo micchbhaavsmbhimuho| NAsiyasammatto so sAsaNaNAmo munneyvyo|haann ya micchattaM patto sammattAdo ya jo hu privddio| so sAsaNo tti Neo sAdiyapariNAmio bhAvo / 16 / -1. samyaktvarUpa ratnaparvatake ziravarase cyuta, mithyAtvarUpa bhUmike sammukha aura samyaktvake nAzako prApta jo jIva hai, use sAsAdana nAmavAlA jAmanA cAhie / / (dha, 1/1,1,10/gA. 108/166), (go. jii./muu./20/46)| 2. upazama samyaktvase paripatita hokara jIva jaba taka mithyAtvako prApta nahIM huA hai taba taka use sAsAdana samyagdRSTi jAnanA caahie|168 (dha.1/1,1,10/163/5), (go.jI./mU./654/1102), (dra, sN/ttii./13/33/1)| rA. vA./1/1/13/586/18 ata evAsyAnvarthasaMjJA-AsAdataM virAdhanama, sahAsAdanena / vartata iti sAsAdanA, sAsAdanA samyagdRSTiyasya so'yaM sAsAdanasamyagdRSTiriti / ataeva 'sAsAdana' yaha anvartha saMjJA hai / AsAdanakA artha virAdhanA hai| AsAdanake sAtha rahe vaha sAsAdana / AsAdana sahita samIcIna dRSTi jisake vaha sAsAdanasamyagdRSTi hai| (dha, 1/1,1,10/153/5+166/1); (go. jo./jii.pr./10/31/4)| jAtA hai, isalie use mithyAdRSTi nahIM kahate haiN| kevala sAsAdana samyagdRSTi kahate haiN| prazna-Uparake kathanAnusAra jaba vaha mithyAdRSTi hI hai to phira use mithyAdRSTi saMjJA kyoM nahIM dI gayI hai| uttaraaisA nahIM hai, kyoMki, sAsAdana guNasthAnako svatantra kahanese anantAnubandhI prakRtiyoMkI dvisvabhAvatAkA kathana siddha ho jAtA hai / de. anantAnubandhI-darzanamohanIyake udaya, upazama, kSaya aura kSayopazamase jIvoM ke sAsAdanarUpa pariNAma to utpanna hotA nahIM hai-(de. sAsAdana/1/6 ) jisase ki isa guNasthAnako mithyAvRSTi, samyagdRSTi athavA samyagmidhyAdRSTi kahA jaataa| tathA jisa anantAnubandhIke udayase dUsare guNasthAnameM jo viparItAbhiniveza hotA hai, vaha anantAnubandhI darzanamohanIyakA bheda na hokara cAritrakA AvaraNa karanevAlA honese cAritramohanIyakA bheda hai| isalie dUsare guNasthAnako mithyAdRSTi na kahakara sAsAdanasamyagdRSTi kahA hai| (aura bhI de. sAsAdana/1/7,8) 2. mithyAdRSTi Adise pRthak sAsAdana dRSTi kyA dha, 1/1,9,10/163/7 atha syAnna mithyAvRSTirayaM mithyAtvakarmaNa udayAbhAvAt, na samyagdRSTiH samyagrucerabhAvAda, na samyagmithyAdRSTirubhayaviSayarucerabhAvAt / na ca caturthI dRSTira sti samyagasamya. gubhayadRSTayAlambanavastuvyatiriktavastvanupalambhAt / ato'sat eSa guNa iti na, viparItAbhinivezato'sadRSTitvAt / sahi mithyAdRSTibhavatvayaM nAsya sAsAdanavyapadeza iti cenna, samyagdarzanacAritrapratibandhyanantAnubandhyudayotpAditaviparItAbhinivezasya tatra sattvAdbhavati mithyAvRSTirapi tu mithyAtvakarmodayajanitaviparItAbhinivezAbhAvAt na tasya mithyAdRSTivyapadezaH, kintu sAsAdana iti vypdishyte| kimiti mithyAdRSTiriti na vyapadizyate cenna, anantAnubandhinAM dvisvabhAvatvapratipAdanaphalatvAta / na ca darzanamohanIyasyodayAdupazamAtkSayopazamAdvA sAsAdanapariNAmaH prANinAmupajAyate yena mithyAdRSTiH samyagdRSTiH samyagmithyAdRSTiriti cocyte| yasmAcca viparItAbhinivezo'bhUdanantAnubandhino, na tadarzanIyaM tasya cAritrAvaraNatvAt / -prazna-sAsAdana guNasthAna vAlA jIva mithyAtvakA udaya na honese mithyAdRSTi nahIM hai, samIcIna rucikA abhAva honese samyagdRSTi bhI nahIM hai| donoMko viSaya karanevAlI samyagmithyAtvarUpa rucikA abhAva honese samyagmidhyAdRSTi bhI nahIM hai| inake atirikta aura koI cauthI dRSTi hai nahIM, kyoMki, samIcIna asamIcIna aura ubhayarUpa dRSTike AlambanabhUta vastuke atirikta dUsarI koI vastu pAyI nahIM jAtI hai| isalie sAsAvana guNasthAna asatsvarUpa hai 1 uttara-aisA nahIM hai, kyoMki, sAsAdana guNasthAnameM viparIta abhiprAya rahatA hai, isa lie use asadadRSTi hI samajhanA caahie| prazna-yadi aisA hai to ise mithyAdRSTi hI kahanA cAhie, sAsAdana saMjJA denA ucita nahIM hai| uttara-nahIM, kyoMki, samyagdarzana aura svarUpAcaraNa cAritrakA pratibandha karanevAlI anantAnubandhI kaSAyake udaya se utpanna huA viparItAbhiniveza dUsare guNasthAnameM pAyA jAtA hai, isalie dvitoya guNasthAnavI jIva mithyAdRSTi hai kintu mithyAtvakarmake udayase utpanna huA viparItAbhiniveza yahA~ nahIM pAyA 3. sAsAdanako samyagdRSTi vyapadeza kyoM dha. 1/1,1,10/166/1 viparItAbhinivezadUSitasya tasya kathaM samyagdRSTitvamiti cenna, bhUtapUrvagatyA tasya tadvayapadezopapatte riti| - praznasAsAdana guNasthAna viparIta abhiprAyase dUSita hai (de. zIrSaka saM. 2), isalie isake samyagdRSTipanA kaise banatA hai : uttara-nahIM, kyoMki, pahale vaha samyagdRSTi thA [arthAta prathamopazamase girakara hI sAsAdana honekA niyama hai- (de. sAsAdana/2) ] isalie bhUtapUrva nyAyakI apekSA usake samyagdRSTi saMjJA bana jAtI hai| (go.jI./ jI. pra./10/31/5) 4. sAsAdanameM tInoM jJAna ajJAna kyoM rA. vA./6/1/13/586/16 tasya mithyAdarzanodayAbhAve'pi anantAnubandhyudayAta trINi jJAnAni ajJAnAni eva bhavanti / -mithyAtvakA udaya na honepara bhI isake tInoM mati, zruta aura avadhijJAna ajJAna kahe jAte haiM / ( de, sat) dha. 1/1,1,116/361/3 mithyAdRSTeH dve'pyajJAne bhavatAM nAma tatra mithyAsvodayasya sattvAt / mithyAtvodayasyAsattvAnna sAsAdane tayoH sattvamiti na, mithyAtvaM nAma viparItAbhinivezaH sa ca mithyaasvaadnntaanubndhinshcotpdyte| samasti ca sAsAdanasyAnantAnubandhyudaya iti / -prazna-mithyAdRSTi jIvoMke bhale hI donoM (mati va bhUta) ajJAna hoveM, kyoMki vahA~ para mithyAtvakA udaya pAyA jAtA hai, parantu sAsAdanameM mithyAtvakA udaya nahIM pAyA jAtA hai, isalie vahA~ para ve donoM jJAna ajJAnarUpa nahIM honA caahie| uttara-nahIM, kyoMki, viparItAbhinivezako mithyAtva kahate haiN| aura mithyAtva aura anantAnubandhI ina donoMke nimittase utpanna hotA hai / sAsAdana guNasthAnavAleke anantAnubandhIkA udaya to pAyA hI jAtA hai ( de. zIrSaka naM.2), isalie vahA~ para bhI donoM ajJAna sambhava haiN| 5. sAsAdana anantAnubandhIke udayase hotA hai rA, vA./8/1/13/588/20 tasya mithyAdarzanasyodaye nivRttaM anantAnamandhikaSAyodayakaluSIkRtAntarAtmA jIvaH saasaadnsmygdRssttirityaakhyaayte| -mithyAdarzanake udayakA abhAva hone para bhI jinakA AramA anantAnubandhIke udayase kaluSita ho rahA hai vaha sAsAdanasamyagdRSTi hai| la. sA./jI.pra./88/136/16 tadupazamanakAle anantAnumandhyudayAbhAvena sAsAdanaguNaprApterabhAvAt / -darzanamohake upazamanakAlameM anantAnubandhIke udayakA abhAva honese sAsAdanakI prAptikA abhAva hai| jainendra siddhAnta koza
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAsAdana 424 1. sAsAdana sAmAnya nirdeza de. sAsAdana/1/2 [ yahA~ yadyapi mithyAtvajanya viparItAbhiniveza pAyA nahIM jAtA, parantu anantAnubandhIjanya viparItAbhiniveza avazya pAyA jAtA hai| dai. sAsAdana/1/4 [anantAnubandhIke udayake kAraNa hI isake jJAna ajJAna kahe jAte haiN| de. sAsAdana/2/2 [ upazama samyaktvake kAlameM chaha AvalI zeSa raha jAne para anantAnubandhIkA udaya A jAnese sAsAdana hotA hai| ] 6. sAsAdana pAriNAmika bhAva kaise Sa. khaM.1/1,7/sUtra 3/166 sAsaNasammAdi TThi tti ko bhAko, pAriNAmio bhAvo |2-saasaadn samyagdRSTi yaha kauna sA bhAva hai| pArigAmika bhAva hai| (Sa. khaM. 7/2.5/sUtra 77/106); (paM.saM.. prA./1/168); (dha. 1/1,1,10/gA, 108/166); (go.jo/mU./20/46) dha.5/1,7,3/196/7 ettha codao bhaNadi-bhAvo pAriNAmio tti NedaM ghaDade, aNNe hito aNuppaNassa pariNAmassa asthittvirohaa| aha aNNehito uppatto icchijja di Na so pAriNAmio, NikkAraNassa sakAraNatta virohA iti / parihAro uccte| taM jahA-jo kammANamudaya-uvasama-khaiya-khaovasame hi viNA aNNe hito uppaNo pariNAmo so pAriNAmio bhaNNadi, Na NikkAraNo kAraNamaMtareNuppaNapariNAmAbhAvA / satta-pameyattAdao bhAvA NivakAraNA upalabhaMtIdi ce Na, visesasattAdisarUveNa apariNamaMtasattAdisAmaNNANuvalaMbhA... tado appidassa daMsaNamohaNIyassa kammassa udaeNa uvasameNa khaeNa khaovasameNa vA Na hAdi ti NikkAraNasAsaNasammattaM / ado ceva pAriNAmiyattaM pi| aNeNa NAeNa savabhAvANaM pAriNAmipattaM pasajjadIdi ca hodu, Na koi doso, pirohaabhaavaa| apaNabhAvesu pAriNAmiyavavahArA kiNNa kIrade / Na, sAsaNasammatta mottUNa appida kammAdo NuppaNNassa aNNassa bhAvassa annuvlNbhaa| -prazna-1. 'yaha pAriNAmika bhAva hai' yaha mAta ghaTita nahIM hotI, kyoMki dUsaroMse nahIM utpanna hone vAle pariNAmake astitvakA abhAva hai| yadi anyase utpatti mAnI jAye to pAriNAmika nahIM raha sakatA hai, kyoM ki. niSkAraNa vastuke sakAraNatvakA virodha hai| (arthAta svataH siddha va ahetuka trikAlI svabhAvako pAriNAmika bhAva kahate haiM, para sAsAdana to anantAnubandhIke udayase utpanna honeke kAraNa sahetuka hai| isalie vaha pAriNAmika nahIM ho sakatA)? uttara-jo karmoka udaya, upazama, kSaya, kSayopazamake binA anya kAraNoMse utpanna huA pariNAma hai vaha pAriNAmika kahA jAtA hai, na ki niSkAraNa bhAvako pAriNAmika kahate haiM, kyoMki, kAraNake binA utpanna hone vAle pariNAmakA abhAva hai / prazna -sattva, prameyatva Adika bhAva kAraNake binA bhI utpanna honevAle pAye jAte haiM ? uttara-nahIM, kyoMki, vizeSa sattva Adike svarUpase nahIM pariNata honevAle sattvAdi sAmAnya nahIM pAye jAte haiN|-2. vivakSita darzana mohanIyakarma ke udayase, upazamase, kSayase athavA kSayopazamase nahIM hotA hai ataH yaha sAsAdana samyaktva niSkAraNa hai aura isI lie isake pAriNAmikapanA bhI hai| (dha. 1/1,10/165/6); / prazna-3, isa nyAyake anusAra to sabhI bhAvoMke pAriNAmikapanekA prasaga prApta hotA hai [ kyoMki koI bhI bhAva aisA nahIM jisameM kisI eka yA adhika karmoke udaya AdikA abhAva na ho| uttara-isameM koI doSa nahIM hai, kyoki isameM koI virodha nahIM aataa| (de. pAriNAmika ) / prazna-yadi aisA hai to phira anya bhAvoMmeM pAriNAmikapanekA vyavahAra kyoM nahIM kiyA jAtA ! uttara-nahIM, kyoMki, sAsAdanasamyaktvako chor3akara vivakSita karmase nahIM honevAlA anya koI bhAva nahIM pAyA jAtA hai| dha.7/2.1,77/106/6 eso sAsaNapariNAmo khaIo Na hodi, dasaNamoha khennaannuppttodo| Na kha ovasa mio vi, desaghAdiphaddayANamudaeNa aNuppattIe / uvasamio vi Na ho di, dNsnnmohuvsmennaannuppttiido| odaio vi Na hodi, dNsnnmohssudennaannuppttiido| parisesAdo pariNAmieNa bhAveNa sAsaNI hodi| - yaha sAsAdana pariNAma kSAyika nahIM hotA, kyoMki, darzanamohanIyake kSayase usakI utpatti nahIM hotI / yaha kSAyopazamika bhI nahIM hai, kyoMki, darzanamohanIyake dezaghAto spardhakoM ke udayase usakI utpatti nahIM hotii| aupazamika bhI nahIM, kyoMki, darzanamohanIyake upazamase usakI utpatti nahIM hoto vaha audayika bhI nahIM hai, kyoMki darzanamohanIyake udayase usakI utpatti nahIM hotii| ataeva parizeSa nyAyase pAriNAmika bhAvase ho sAsAdana pariNAma hotA hai| 7. anantAnubandhIke udayase audayika kyoM nahIM dha.7/2,77/106/6 aNaMtANubaMdhINamudaeNa sAsaNaguNassuvalaMbhAdo odaio bhAvo kiNNa uccde| Na daMsaNamohaNIyassa udaya-uvasama-vayakhaovasamehi viNA uppajjadi tti sAsaNa guNassa kAraNaM carittamohaNIyaM tassa dNsnnmohnniiyttvirohttaado| aNatANubandhIcadukka tadubhayamohaNaM ca / hodu NAma, kiMtu Nedametya vivakkhiyaM / aNaMtANubaMdhIcadukkaM carittamohaNIyaM cevetti vivakkhAe sAsaNaguNo pAriNamio tti bhnnido| prazna-anantAnubandhI kaSAyoMke udayase sAsAdana guNasthAna pAyA jAtA hai, ataH use audayika bhAva kyoM nahIM kahate : uttara-nahIM kahate, kyoMki, darzanamohanIyake udaya, upazama, kSaya va kSayopazamake binA utpanna honese sAsAdana, guNasthAnakA kAraNa cAritra mohanIya karma hI ho sakatA hai aura cAritra mohanIyake darzana mohanIya mAnanemeM virodha AtA hai| prazna-anantAnubandhI to darzana aura cAritra donoM meM moha utpanna karanevAlA hai ? uttara- bhale hI vaha ubhayamohanIya ho, kintu yahA~ vaisI vivakSA nahIM hai| anantAnubandhI cAritra mohanIya hI hai, isI vivakSAse sAsAdana guNasthAnako pAriNAmika kahA hai| dha./1.7,3/167/4 AdimacaduguNaTThANabhAvaparUpaNAe dasaNamohavadirittasesakammesu vivakravAbhAvA / -Adike cAra guNasthAnoMsambandhI bhAvoMko prarUpaNA darzanamohanIya karmake sivAya zeSa karmoke udayakI vivakSAkA abhAva hai / (go. jI./m. ba. jI. pra./12/35) / 8. ise kathaMcit audayika bhI kahA jA sakatA hai go. jI./jI./pra./12/3/14 anantAnubandhyanyatamodayavivakSayA tu audayikabhAvo'pi bhavet / anantAnubandhI catuSTayameM se anyatamakA udaya honekI apekSA sAsAdana guNasthAna audayika bhAva bhI hotA hai| 9. sAsAdana guNasthAnakA svAmitva denaraka/4/2,3 [ sAtoM hI pRthiviyoM meM sambhava hai parantu kevala paryApta hI hote haiM aparyAptaM nhiiN| de. tithaMca/2/1,2 [paMcendriya tiyaMca va yonimati donoMke paryApta va aparyAptameM honA sambhava hai| ] de. manuSya/3/1,2 [ manuSya va manuSyaniyA~ donoMke paryApta va aparyAptameM honA sambhava hai|] de. deva/3/1/2 [bhavanabAsIse uparima aveyaka paryantake sabhI devoM va deviyoM meM paryApta va aparyApta donoM avasthAoMmeM sambhava hai|] de. indriya/4/4 [ ekendriya va vikalendriyoM meM nahIM hotA, saMjJI paMcendriyoM meM hI sambhava hai| yahA~ itanI vizeSatA hai ki-(de. agalA sandarbha)] de, janma/4 [ narakameM sarvathA janma nahIM letA, karma va bhogabhUmi donoM ke garbhaja saMjJI paMcendriya tiyaMcoM meM hI janmatA hai inase viparItameM nahIM / itanI vizeSatA hai ki asaMjJiyoM meM kevala aparyApta dazAmeM hI jainendra siddhAnta koza
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAsAdana 2. sAsAdanake ArohaNa va avarohaNa sambandhI hotA hai aura saMjJiyoM kI aparyApta va paryApta donoM dazAoM meM dvitIyopazamakI apekSA saMjJI, saMjJiyoM meM paryApta va aparyApta donoM tathA devoM meM kevala aparyApta dazAmeM hI sambhava hai| ekendriya va vikale. ndriyoM meM yadi hote haiM to kevala nivRttyaparyApta dazAmeM hI sambhava hai| vahA~ bhI kevala bAdara pRthivI apa va pratyeka vanaspati ina tIna kAyoM meM hI sambhava hai anya kAyoM meM nhiiN| vAstavameM ekendriyoM meM utpanna nahIM hote, bakki bahA~ mAraNAntika samudbhAta karate haiN|] de, janma/4/10 [sAsAdana prAptike dvitIya samayase lekara AvalI/asaM. kAlataka maranepara niyamase deva gatimeM janmatA hai| isake Upara A./ asaM. kAla manuSyoM meM janmane yogya hai| isI prakAra Age kramase saMjhI, asaMjJI, caturindriya, trIndriya, dvIndriya va ekendriyoM meM janmane yogya kAla hotA hai| dai. saMyata/1/6 [ sAsAdana nivRttyaparyApta yA paryApta hI hotA hai labdhi aparyApta nhiiN| 10. mAraNAntika samuddhAta sambandhI dha.4/1,4,4/4/164/2 tesiM sAsaNaguNapAhammeNa logaNAlIe baahirmupjnnshaavaabhaavaado|lognnaaliie anbhaMtare mAraNaM tiyaM karatA vi bhavaNavAsiyajagamUlAdovari cetra deva-tirikkhasAsaNasammAdiThiNo mAraNaM tiyaM kareMti, No heThA, kudo / sAsaNaguNapAhammAdo cetra / - [sAsAdana samyagdRSTideva aikendriyoMmeM mAraNAntika samuddhAta karate haiM, parantu unake sAsAdana guNasthAna kI pradhAnatAse loka nAlI ke bAhara utpanna honeke svabhAvakA abhAva hai| aura lokanAlI ke bhItara mAraNAntika samuddhAtako karate hue bhI bhavanavAsI lokake mUlabhAgase Upara hI deva yA tithaMca sAsAdana samyagdRSTi jIva mAraNAntika samuddhAtako karate haiM / isase nIce nahIM, kyoMki, unameM sAMsAda naguNasthAnakI hI pradhAnatA hai| dha.4/1,4,41164/7 IsipabbhArapuDhavIdo uvari sAsaNANamAukAiesu mAraNa tiyasaMbhavAdo, aTThamapuDhavIe egarantupadarabhaMtara sayamAvUriya didAe tesiM mAraNaM tiyakaraNaM paDi virohAbhAvAdo ca / ISatprAbhAra pRthitrIse Upara sAsAdana samyagdRSTiyoMkA apakAyika jIvoM meM mAraNAMtika samuddhAta sambhava hai, tathA eka rajjUpatarake bhItara sarva kSetrako vyApta karake sthita AThavIM pRthivImeM una jIvoMke mAraNAtika samuddhAta karaneke prati koI virodha bhI nahIM hai| de. maraNa/1/4-[ merutakase adhobhAgavartI ekendriya jIvoM meM va mAraNA ntika samuddhAta nahIM krte| de. janma/4/11-[sAsAdana samyagdRSTi jIva vAyukAyikoM meM mAraNA ntika samuddhAta nahIM krte|] 2. sAsAdanake ArohaNa va avarohaNa sambandhI 1. upazamasamyaktva pUrvaka hI hotA hai gha.5/1,8,12/2507 sAsaNaguNamuvasamasammAdiviNo ceva paDivajjati / -sAsAdanaguNasthAnako upazamasamyagdRSTi hI prApta hote haiN| 2. prathamopazamake kAlameM kucha avazeSa rahanepara hotA hai rA.vA./6/1/13/586/16 jaghanyena ekasamaye utkarSeNAbalikASaTke'vaziSTe yadA anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhamanyatamasyodayo bhavati tadA sAsAdanasamyagdRSTirityucyate / -prathamopazama samyaktvake antarmuhUrta kAlameM jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaha AvalI avazeSa rahanepara, jaba anantAnubandhI krodha mAna mAyA va lobha ina cAroMmeMmeM kisI ekakA udaya hotA hai, taba vaha jIva sAsAdana samyagdRSTi kahA jAtA hai| (go. jI./mU./11/44); (la. sA./mU /100/137 ); (go. jI./jo, pra./704/1141/15); (go. ka./jI.pra./548/718/17) 3. upazamameM zeSa bacA kAla hI sAsAdanakA kAla hai Sa, kha, 7/2,2/sU. 200-202/182 sAsaNasammAiTThI kevaciraM kAlAdo hodi 1200 / jahaNNaNa eyasamao / 201 / ukkasseNa chAbaliyAo / 202 / sAsAdana samyagdRSTi jIva kitane kAla taka rahate haiM 11200 / jaghanya eka samaya / 2011 aura utkRSTa chaha AvalI kAlataka rahate haiN|202| ( Sa. khaM. 4/9/sUtra 7-8); (dha.41,8,12/250/2) dha.4/1.5,7/gA, 31/341 ubasamasammattaddhA jattiyamettAha hoi avsitttthaa| paDivajjatA sANaM tattiyamettA ya tssddhaa|31| - jitanA pramANa upazama samyaktvakA kAla avaziSTa rahatA hai, usa samaya sAsAda naguNasthAnako prApta honevAle jIvakA bhI utane pramANa hI kAla hotA hai / 31 // gha.7/2,2,201/182/6 uvasamasammattadAe egasamayAvase se sAsaNaM gadassa sAsaNaguNassa egsmykaalovlNbhaado| jettiyA uvasamasammattaddhA egasamayAdi kAdUNa jAvukkasseNa chAvaliyAo tti avasesA asthi tattiyA ceva sAsaNaguNaddhAviyappA hoti| -kyoMki, upazama samyaktvake kAla meM ekasamayazeSarahanepara sAsAdanaguNasthAnameMjAnevAle jIvake sAsAdanaguNasthAnakA eka samaya kAla pAyA jAtA hai| eka samayase prArambha kara adhikase adhika chaha AvaliyoMtaka jitanA upazama samyaktvakA kAla zeSa rahatA hai, utane hI sAsAdanaguNasthAnake vikalpa hote haiN| 4. ukta kAlase hIna yA adhika zeSa rahanepara sAsAdanako prApta nahIM hotA ka. pA. sutta/10/gA. 17/631 uvasAmago ca smbo...nniraasaanno| uvasaMte bhajiyavvo bhIrAsaNo ya khINammi 189) jabataka darzanamohakA upazama kara rahA hai tabataka vaha sAsAdana guNasthAnako prApta nahIM hotA hai| usakA upazama ho jAne para bhajitavya hai, arthAta sAsAdanako prApta ho bhI jAtA hai aura nahIM bhii| [prathamopazama kAlameM eka samayase chaha AvalItaka zeSa rahanepara to kadAcit prApta ho jAtA hai| parantu] usa upazama samyaktvakA kAla samApta ho jAnepara prApta nahIM hotA hai| (dha. 6/9.6-8,6/gA. 4/236); (la, sA./ma./14/136) dha. 4/1,5,6/gA. 32/342 uvasamasampattaddhA jai chAvaliyA havejja avsitttthaa| to sAsaNaM pavajjai No he ThukaTThakAlesu // 32 // - upazama samyaktvakA chaha AvalI pramANa avaziSTa hove to jIva sAsAdana guNasthAnako prApta hotA hai, yadi isase adhika kAla avaziSTa rahe to nahIM prApta hotA hai / 321 dha.7/2,2,201/182/8 uvasammattakAlaM saMpuNNamacchido sAsaNaguNaM Na paDibajjaditti kadhaM nnbde| evamhAdo ceva suttAdo, AiriyaparaMparAgadubadesAdau vA |-prshn-jo jIva upazamasamyavatvake sampUrNa kAlataka upazamasamyaktva meM rahA hai, vaha sAsAdana guNasthAnameM nahIM jAtA, yaha kaise jAnA 1 uttara-prastuta sUtrase (de. zIrSaka naM.3) ho tathA AcArya paramparAgata upadezase bhI pUrvokta mAta jAnI jAtI hai| la.,sA./jI.pra/88/136/16 upazAnte darzanamohe antarAyAma vartamAnaH prathamopazamasamyagdRSTiH sAsAdanaguNasthAnaprAptyA bhaktavyo viklpniiyH| kasyacitprathamozamasamyaktvakAle ekasamayAdiSaDAvalikAntAvazeSe sAsAdanaguNatvasaMbhavAt / upazamasamyavasvakAle kSINe' samApte sati nirAsAdana eva tadA niyamena nithyaatvaadynytmodysNbhvaat| -darzanamohake upazAnta ho jAnepara usa prathamopazama samyaktvake antarAyAmameM vartamAna prathamopazama samyagdRSTi jIva sAsAdanaguNasthAnakI prAptike lie bhajanIya haiarthAta prApta bhA04-54 jainendra siddhAnta koza
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhasagati 426 siMhanadi kare athavA na bhI kre| tahA~ kisI jIvake prathamopazamake kAlameM eka samayase chaha AvalI paryanta kAla zeSa rahanepara sAsAdana guNasthAnakA honA sambhava hai| parantu upazama samyaktvakA kAla kSINa ho jAnepara nirAsAdana hI hai arthAta sAsAdanako milakula prApta nahIM ho sktaa| taba mithyAdi (mithyAtva, samyaktvamithyAtva yA samyakaprakRti ina tInoMmeMse kisI ekakA udaya sambhava hai|) de.samyagdarzana/IV/2/- [prathamopazamase girakara apanI-apanI yogyatAke anusAra mithyAdRSTi sAsAdana, samyagmidhyAdRSTi athavA vedakasamyagdRSTimeM se kisI bhI guNasthAnako prApta ho sakatA hai|] 5. dvitIyopazamase sAsAdanakI prApti aprApti sambandhI do mata dha.6/16-8,14/331/4 edisse usamasammattaddhAe antarAdo asaMjamaM pi gacchejja, saMjamAsaMjamaM pi gacchejja, chasu AvaliyAsu sesAsu AsANaM pi gacchejja |...eso paahuuddcnnnnimuttaabhiyaao| bhUdabalibhayavaMtassuvaeseNa usamaseDIdo odiNNo Na sAsaNattaM paDivajjadi / -1. dvitIyopazamasamyaktvakAlake bhItara asaMyamako bhI prApta ho sakatA hai, saMyamAsaMyamako bhI prApta ho sakatA hai aura chaha AvaliyoMke zeSa rahanepara sAsAdanako bhI prApta ho sakatA hai|... yaha kaSAyaprAbhRta cUrNisUtra ( yativRSabhAcArya) kA abhiprAya hai| (la. sA./mU./348); (go. jI /jI. pra./16/45/1); (ve. samyagdarzana/IV/3/3 meM go. jI./jI. pra./704 ) / 2. kintu bhagavAn bhUtabalike upadezAnusAra upazamazreNIse utaratA huA sAsAdana guNasthAnako prApta nahIM karatA / (la. sA./mU./351) dha.1,6,7/11/2 uvasamaseDodo odiNNANaM saasnngmnnaabhaavaado| taM pi kudo nnvde| edamhAdo caiva bhuudmliiyvynnaado| -upazama zreNIse utaranevAle jIvoMke sAsAdana guNasthAnameM gamana karanekA abhAva hai| prazna-yaha kaise jAnA : uttara-bhUtabalI AcArya ke isI vacanase jAnA [ki sAsAdana guNasthAnakA jaghanya anta eka jIvakI apekSA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga hai-sutra 7, pR.1]| go. ka./jI. pra./548/718/17 amI prathamadvitIyopazamasamyagdRSTayaH svabhava carame svasamyaktvakAle jaghanyenai kasamaye utkRSTena SaDAvalimAtre'vaziSTe'nantAnubandhyanyatamodayena sAsAdanA bhuutvaa...| -ye prathamopazama va dvitIyopazama donoM samyagdRSTi apane bhavake caramasamayameM apane-apane samyaktvake kAla meM jaghanya eka samaya aura uskRSTa chaha AvalI mAtra avazeSa rahanepara anantAnubandhI catuSkarmese kisI eka prakRtike udayase sAsAdana hokara (marate haiM, taba devagatiko prApta karate haiN|) 1. sAsAdanase avazya mithyAtvakI prApti rA, pA./8/1/13/586/21 sa hi mithyAdarzanodayaphalamApAdayan mithyAdAnameva pravezayati / - yaha (anantAnubandhI kaSAya) mithyAdarzanake phaloMko utpanna karatI hai, ataH mithyAdarzanako udayameM AnekA rAstA khola detI hai| go. ka./jI.pra./548/718/20 sAsAdanakAla matItya mithyAdRSTaya evaM bhUtvA / -sAsAdanakA kAla bItanepara niyamase mithyAvRSTi hokara.... sAhasagAta-rAjA cakrAkakA putra thaa| sugrIvakI strIko prApta karaneke artha isane vidyA siddha kI thii| (pa. pu./10/4,18) / sAhasI-syA. ma./18/241/4 sahasA avimarzAtmakena balena vartate sAhasikaH |-aage AnevAle kaSToMko vicAre binA hI apanI zirajorIse jo sahasA pravRtta ho usako sAhasI kahate haiM / ra-madhya lokake antase caudahavA~ dvIpa va sAgara-de. lok/5/1| sidhu-1-bharata kSetrako prasiddha nadI-de. manuSya/4; loka/3/112 bharata kSetrastha eka kuNDa jisameM se sindhu nadI nikalatI hai-de. loka/3/103- himavAn parvatastha eka kUTa-de. loka/5/4:4- sindhu kUTa sindhu kuNDakI svAminI devI-de. loka3/10-1-bharata kSetra uttara Arya khaNDakA eka deza-de. manuSya/4, 6-vartamAna sindha deza / karAcI rAjadhAnI hai / (ma. pu./pra. 50 pannAlAla ) / siMdhu kakSa-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara-de. vidyAdhara / siMha-eka graha-de, grh| siMhaniSkrIDita vrata-yaha vrata jaghanya, madhyama va utkRSTake bhedase tIna prakArakA hai| nimna prastAra ke anusAra kramazaH 1,2 Adi upavAsa karate hue 60 upavAsa pUre kreN| bIcake 20 sthAnoM meM pAraNA kre| prastAra-jaghanya prastArameM madhyakA aMka hai| pahaleke aMkoMmeM dodo aMkoMkI sahAyatAse eka-eka bar3hAtA jAye aura ghaTAtA jaaye| jaise-1,2(2-1-1), (2+1-3), (3-1-2), (3+14), (4-1-3), (4+1-), (5-1 4); [5+1-6 yaha vikalpa madhyavAle pA~ca aMkoM ko ullaMghana kara jAneke kAraNa grAhya nhiiN| ataH yahA~6 kI bajAya kA aMka hI rakhanA ] yahA~ taka prastArakA madhya aayaa| isake Age ulaTA krama calAie arthAt 1,4,5,3,4,2,3,1, 2.1 / isa prakAra jaghanya siMhaniSkrIDita kA prastAra hai|-1, 2, 1, 3,2,4, 3, 5,4, 5,4,5, 3, 4, 2, 3,1,2, 1-60 / jApa-namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| (ha. pU./34/77-78) (bata vidhAna saM./16) (kizanasiMha kriyAkoSa) vidhi jaghanya vava hai, prastAra meM kucha antara hai jo nIce diyA jAtA hai| madhyama-prastAra nikAlanekI vidhi jaghanyabatahI hai| kevala madhyamakA aMka 5 kI bajAya hhai| arthAt 1, 2, 1, 3,2,4, 3.1.4, 6.5,7,6,8,7,8,6,8,7,8,6,7,5,6,4,5,3, 4, 2, 3.1,2,1153) noTa-vrata vidhAna saMgrahameM nizAna vAlA AThakA aMka nahIM hai| 153 kI bajAya 145 upavAsa hai| (ha.pu./ 34/74-50) (bata vidhAna saM-157) (kizanasiMha kriyAkoSa) utkRSTa prastAra vidhAna jaghanyabata jAnanA / antara kevala itanA hai ki yahA~madhyakA aMka 5 kI bajAya 16 hai| zeSa sarva vidhi jaghanyavata hai| prastAra-1,2, 1, 3, 2.4, 3, 5,4,6,5,7,6,8,7,6, 8.10, 6,11,10, 12, 11.13. 12, 14, 13, 15, 14, 15, 16:15, 14, 15, 13, 14, 12, 13, 11, 12, 10, 11, 6,10,8,6.78,6, 7,5,6,4,4, 5, 3, 1, 2,1-466 : sthAna 61 / / siMhadhvaja-vijayAIkI dakSiNa zreNIkA eka nagara-de. vidyAdhara / siMhanaMdi-1. I. 1129 ke do zilAlekhoM ke anusAra bhAnunandi ke zilya A. siddhanandi yogIndra gaMga rAjavaMza kI sthApanA meM sahAyaka hue the| samaya-I. sh.2| (tI./2/445) / 2. nandi saMdhamalAskAragaNa meM bhAbhUnamdi ke ziSya aura masunandi ke guru / samaya-zaka 508-525 (I. 186-193) / (de. itihaas/7/2)| 3. sarvanandi kRta 'loka vibhAga ke saMskRta rUpAntara ke rcyitaa| (ti.pa./pra. 12/H.L. Jain) 4-gaMgavazIya rAjamalake guru ke guru the| tathA unake mantrI cAmuNDarAyake guru ajitasenAcArya ke guru the| rAjA mala ke anusAra inakA samaya-vi.saM. 1010-1010 ( I.653-673) AtA hai / (bAhubali parita/zlo. 6611)1. nandi saMgha balAtkAragaNa kI sUrata zAkhA meM malliSeNa ke ziSya aura ba. nemidatta ke guru / lakSmI canda (I. 1518) ke samaya meM mAlavA ke bhaTTAraka the| ApakI prArthanA para jainendra siddhAnta koza
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhapura hI bhaTTAraka zrutasAgara ne yazastilaka candrikA nAmaka TIkA likhI thI samaya va 100-1505 (I. 1491-1310) (de. itihAsa 7 / 4); ( yazastilaka campU TIkA kI antima prazasti kA anta) / - de. itihAsa / 7 / 4 / 6. paMca namaskAra mantra mAhAtmya ke kartA / samaya - vi. za. 16 (I. za. 16) / soca/2 1 siMhapura - vijayArthI uttara aMgIkA eka nagara de. vidyAdhara / siMhapurI - apara videhastha supadma kSetrakI pradhAna nagarI siMharatha-badezI musImA nagarIkA rAjA thaa| saMyamI hokara 19 aMgoMkA adhyayana kara, solaha bhAvanAoMkA cintana kiyA / tathA tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyA / samAdhimaraNa kara sarvArthasiddhimeM brahamaNDa hue (ma. pu. 60/2-10) yaha kundha nAtha bhagavAn kA pUrvakA dUsarA bhaya hai de kumthunAtha 2saudAsa kA putra thaa| saudAsake naramAMsAhArI honepara isako rAjya diyA gyaa| ( pa. pu. / 22 / 144 - 145 ) siMhalI mahAbalI ke anusAra rAjA muMja va bhatRharike pitA the| mAlavA ( magadha ) ke rAjA the| muMjake anusAra inakA samaya I. 100 - 140 AtA hai - de. itihAsa / 3 / 1 / kA rAjA thaa| sarvama siMhavarmA isake rAjyale 223 varSa meM 'loka vibhAga' nAmakA eka prAkRta grantha banAyA thaa| samaya20. 438) / (ti. 1/pra./12 DaoN. hIrAlAla ) / siMhasUri- 0 pariziSTa siMhasena - 1 - punnATa saMghakI gurvAvalI ke anusAra Apa sudharma sena ke ziSya tathA sunandiSeNake guru the| de. itihAsa /5/8 / 2(ma. pu. / 56 / zlo, bharata kSetra meM siMhapurakA rAjA thA (146) inake mantrIne vairase sarpa banakara isako khA liyA ( 113 ) yaha marakara sakkImameM hAthI huA (160) yaha saMjayanta munikA pUrvakA sAtavI bhava hai| 'saMjaya' sikandara yUnAnake bAdazAha philipsakA putra thaa| makadUniyA isakI rAjadhAnI thii| arastUkA ziSya thaa| bar3A parAkramI thA / thor3I-sI Ayu aphagAnistAna, balocistAna, paMjAba Adi dezoM ko jIta liyA thaa| I. pU. 356 meM isakA janma huA / 20 varSa kI avasthA meM gaddI para baiThA, baiThate hI dezoMpara vijaya prApta karanI prArambha kara dii| yUnAna lauTate samaya mArga meM hI I. pU. 323 meM isakI mRtyu ho gyii| samaya - I. pU. 256-323/ siktAnama siktino asurakumAra ( bhavanavAsIdeva ) - de. asura / bharata Arya khaNDakI eka nadI - de. manuSya / 4 | siktha - de. sasiktha | sitapaTa caurAsI paM. hemarAja (vi. za. 17 - 18) kRta bhASA chanda baddha racanA hai| jo zvetAmbarAcArya yazovijayake digpaTa caurAsI bolake uttara meM kI gayI thii| isameM zvetAmbara matapara caurAsI AkSepa kiye gaye haiN| (de. hemarAja pANDe siddha - de. mokSa / 3 | - siddhaya pariziSTa / siddha kevalI - de. kevalI / 1/3 / siddhacakra yantra de siddhacakra vidhAna siddhacakrASTaka pUjA 427 pATha pUjApATha siddhatva-1 / gha. 1942 sarasyaH puMso'thAntaraM pRthk| jJAnadarzanasamyaguNAtmakada 11423- AtmAkI sampUrNa karmoMse rahita jJAna, darzana, samyaktva vIrya Adi ATha guNa svarUpa zuddha avasthAkA honA hI siddhatva hai| 2-jIvakA pAriNAmika bhAva haide pAriNAmika svabhAva vyaMjana paryAya hai. paryAya /2/1 siddha pakSAbhAsa de. 'pkss'| ---- siddhavino | bhagavAn mahAvIrakI zAsaka kSaNa tIrthakara /5/3 / siddhasAdhana hetvAbhAsa ai siddhasena isa nAma ke tIna AcArya prApta hote hai-siddhasena divAkara, siddhasena gaNI aura siddhasena / 1. siddhasena divAkara digambara tathA svetAmbara donoM AmnAyoM meM prasiddha haiN| kRSisammati sUtra, kalyANa mandira stotra aura kucha dvAtriMzikAyeM / samaya - lagabhaga vi 625 / (de, pariziSTa) / 2. siddhasena gaNI yadyapi zvetAmbara hai parantu kisI kAraNa inheM kyoMki digambara saMgha kA saMsarga prApta ho gayA thA isalie kucha digambara saMskAra bhI inameM pAe jAte haiM kRtitvRddhi AcArasaMga sUtra vRtti, nyAyAvatAra, dvaatriNshikaayeN| samaya- bi. zande, pariziSTa. punAra saMgha kI gurvAvalI ke anusAra abhayasena ke ziSya aura abhayasena dvi. ke guru / (ve. itihAsa / 7 / 8) / siddhahema zabdAnuzAsana zabdakoza siddhAnta siddhAnta 1. siddhAnta sAmAnya nirdeza de, pravacane/1 Agama, siddhAnta aura pravacana ekArthaka haiM / dha. 1 / 1.1.1/76/4 apauruSeyatvato'nAdiH siddhAntaH / apauruSeya honese siddhAnta anAdi hai| 2. bheda va lakSaNa nyA. sU./mU.TI./9/9/28-31 samprAdhikaraNAbhyupagamasaMsthitiH siddhAnta 26 sarvatantrapratitantrAdhikaraNAbhyupagamasaMsthisyarthAntarabhAvAt // 27 // jainendra siddhAnta koza yathA - sarvatantraviruddhasta'si mANAdInINigAdaya indriyArthAH pRthivyAdIni bhUtAni pramANairarthasya grahaNamiti / samAnatantrasiddhaH paratantrAsiddhaH pratitantrasiddhAntaH | 2 | yasiddhAvanyaprakaraNasiddhiH so'dhikaraNasiddhAntaH |30| yathA dehendriyavyatirikto jJAtA / - aparIkSitAbhyupagamAttadvizeSaparIkSaNamabhyupagama siddhAntaH / 111 zAstra ke arthakI saMsthiti kiye gaye arthako siddhAnta kahate haiN| ukta siddhAnta cAra prakArakA hai| sarvatantra siddhAnta, pratitantra siddhAnta adhikaraNa siddhAnta abhyupagama siddhAnta 26-2011. unameM se jo artha sama zAkhoM meM aviruddhatAse mAnA gayA hai use sarvatantra siddhAnta vahate haiM / arthAt jisa bAta ko sarva zAstrakAra mAnate haiM jaise ghANa Adi pA~ca indriya, gandha Adi unake viSaya tathA pRthvI Adi pA~ca bhUta aura pramANa dvArA padArthoMkA grahaNa karanA ityAdi saba hI zAstrakAra mAnate haiN| 128| 2. jo bAta eka zAstrameM siddha ho, aura dUsaremeM asiddha ho use 'pratitantrasiddhAnta' kahate haiM / 21 / 3. jisa artha ke siddha honese anya artha bhI niyamase siddha ho use adhikaraNasiddhAnta kahate haiM / jaise deha aura indriyoM bhinna koI jAne vAlA hai jise AtmA kahate hai 30 4. binA parIkSA kiye kisI padArthako mAnakara usa pArthakI vizeSa parIkSA karaneko abhyupagama siddhAnta kahate haiM |1| 1
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhAntasAgara 428 sundarI *tarka va siddhAnta rUpa kathana paddhati-de. paddhati / siddhAntasAra-1. bhAvasena traividya (I. za. 13 madhya) kRta 700 zloka pramANa grandha jisa para prabhAcanda naM.6 (I. za.13 usa)kRta eka kannar3a TIkA hai| (tii./1/451)| 2. jinacandra (vi. 15071571) kRta 76 gAthA pramANa, jIvakANDa jisa para jJAnabhUSaNa (bi. 1534-1561) kRta bhASya hai| (.11493) / siddhAntasArasaMgraha-A. narendrasena (I. 1068) dvArA viracita tattvArtha prarUpaka saMskRta chanda baddha grantha hai| isameM 22 adhikAra haiM tathA kula 1924 zloka pramANa hai| (tI./2/433) / siddhAntasena-draviDasaMghakI guvavilIke anusAra yaha goNasenake guru tathA anantavIryake dAdA guru the / ( samaya. I.640-1000)-de. itihaas/6/3| siddhAbhadeva bhUtakAlIna AThaveM tIrthakara-de. tIrthaMkara/5 / siddhAyatana kUTa-varSadhara parvata, gajadanta, vakSAragiri Adi parvatoMmeM pratyeka para eka-eka siddhAMyatana kUTa hai, jisapara eka-eka jinamandira sthita hai|-de. lokaash| siddhAtha-1.apara nAma sidvAyatana-de siddhAyatana / 2. vijayArdha kI uttara zreNIkA eka nagara-de vidyAdhara / 3. mAnuSottara parvatastha abjanamUlakUTakA svAmI bhavanavAsI suparNa kumAra deva-dai. loka/10. 4.ma.pU./66/zlo. kauzAmbI nagarIke rAjA pArthivake putra the| (4) antameM dIkSA le tIrthakara prakRtikA bandha kiyA (12-15) tathA samAdhimaraNakara aparAjita vimAnameM ahamindra huA (16) yaha naminAtha bhagavAnakA pUrvakA dUsarA bhava hai|-de, nminaath| 5. ha. pu./ sarga./zlo. maladeva (kRSNakA bhAI ) kA choTA bhAI thaa| yadi maiM deva huA to tumheM sambodhUgA maladevase yaha pratijJA kara dIkSA grahaNa kI (69/41) svavacanAnusAra svargase Akara kRSNa kI mRtyupara maladevako sambodhA (63/61-71) 6. bhagavAna mahAvIra ke pitA-de sIrtha kr| 7. eka kSullaka thA jisane laba va kuzako zikSA dI thI (pa.pU./100/ 7. tAvatAra kI paTTAvalI ke anusAra Apa nAgasena ke ziSya aura dhRtiSaNa ke guru the| 11 ga tathA 10 pUrvadhArI the| samayabI. ni. 247-284 / tRtIya dRSTi se pI. ni. 307-324 (de. siddhArthA-eka vidyA-de. 'vidyaa'| itihaas/4/4)| siddhi-si vi./ma./12/6/siddhizcedupalabdhimAtram / - upalabdhi mAtrako siddhi kahate haiN| siddhipriya stotra-bA- pUjyapAda (I. za. 5) kRta, 26 saMskRta padoM maiM baddha caturvizatistava / (jai./2/280)| siddhivinizcaya-A. akalaMka bhaTTa (I. 6200680) kRta yaha nyAyaviSayaka grantha saMskRta padya baddha hai| isapara racayitA kRta hI eka svopajJa vRtti hai| isameM 12 adhikAra haiN| mUla granthameM kula 28 zloka haiM / isa grantha para A. anantabIya (I.105. 1025) kRta eka saMskRta TIkA hai / yaha sarva gadya padya va TIkA milakara 20430-8 sAiz2ake mudrita 650 pRSTha pramANa hai| (tI./2/306) sirA-audArika zarIrameM sirAoM kA pramANa-de audaarik//7)| siripAla cariu-1. kavi rAdhu(di.1457-1458) kRta zrIpAla mainA sundarI AkhyAnA apabhraMza kAvyaM / (tI./4/203) brahma dAmodara (vi. sa. 16 uttarArdha) kRta apabhraMza kAvya / (tI./ 4/166) / sAtA-1. videha kSetrakI pradhAna nadI-de. loka/1/11 / 2. videha kSetrastha eka kuNDa jisameM se sItA nadI nikalatI hai-de, loka; 11/10|3niil parvatastha eka kuutt-de.lok/5/4| 4.sItA kuNDa va sItA kUTakIsvAminIdevI-de.loka/3/10:5. mAlyavAn parvatastha eka kUTa-de. loka/1/46.rucaka parvata nivAsinIdivakumArI devI -de. loka/5/13 / 7. vartamAna pAmIra pradezake pUrva se nikalI huI yArakanda nadI hai| cAturtIpaka bhUgolake anusAra yaha meruke pUrvavartI bhadrAzva mahAdvIpakI nadI hai| cInI loga ise aba taka soto kahate haiN| yaha kArAkoramake zItAna nAmaka skandhase nikala kara pAmIrake pUrva kI ora cInI turkistAna meM calI gayI hai / ukta zItAna purANoMkI zItAnta hai| takalAmakonakI marubhUmimeM se hotI huI eka Adha aura nadiyoMke mila jAne para 'tArIma' nAma dhAraNa karake lopanUpa nAmaka khArI jhIlameM jisakA vistAra Ajase kahIM adhika thA jA giratI hai| isakA varNana vAyu purANameM likhA hai-'kRtvA dvidhA siMdhumarUna sItAgAta pazcimodadhim (47, 43) sindhumaru takalAmakAnake lie upayukta nAma hai| kyoMki isakA bAlU samudravat dIkhatA hai| pazcimodadhise lonapura jhIlakA tAtparya hai / (ja.pa./pra. 140 A N.Upadhye; H.L.Jain) sItA-pa.pu./sarga./zloka-rAjA janakakI putrI (26/121) svayaMvarameM rAmake dvArA varI gayI ( 28/246) vanavAsameM rAmake saMga gayI ( 31/161 ) vahA~para rAma lakSmaNakI anupasthitimeM rAvaNa ise harakara le gayA (44/83-84) / rAvaNake dvArA anekoM bhaya denepara apane zIlase tanika bhI vicalita na honA (46/82) rAvaNake mAre jAne para sItA rAmase milI (6/46) / ayodhyA lauTane para lokApavAdase rAma dvArA sItAkA parityAga (17/1081) / sItAkI agni parIkSA honA (105/26) / virakta ho dIkSita ho gyii| 12 varSa paryanta tapakara samAdhimaraNa kiyaa| tathA solahaveM svargameM devendra huI (106/17-18) / sItodA-1. videha kSetrakI prasiddha nadI-de. loka/3/11/2. videha kSetrastha eka kuNDa jisameMse sItodA nadI nikalatI hai-de.lok/3/10| 3. sItodA kUTa va sItodA kuNDakIsvAminI devI-de. loka/2/10% 4. vidya prabhavijayAkA eka kUTa-de, loka/1/45.apara videhastha eka vibhaMgA nadI-de. lokaa| sAdiyAcatIpake bhadrAzva va uttarakuru aura sodiyA eka hI mAta hai / (ja.pa./pra. 140 A.N up; H.L.Jain somakarabhUtakAlIna paJcama kulakara-de, zalAkApuruSa/4 / sImaMtaka- prathama narakakA prathama paTala-de. naraka/tayAratna prbhaa| sImaMdhara-bhUtakAlIna chaThe kulakara-de, zalAkApuruSa/6 / sImA-Boundary, (dha 5/pra. 28) / sImAtItasaMkhyA -Transfinite number (dha.5/pra. 28) / gayuna-eka cInI yAtrI thaa| I. 520 meM isane bhAratakI yAtrA __ kI thii| (ti. 5/pra. 14 hIrAlAla ) / sundara-kuNDala parvatastha sphaTika kUTakA svAmI nAgendra-deva. de, loka/5/12 sundaradAsa-inako santa sundaradAsa kahate the| paM. banArasIdAsa inakI bahuta prazaMsA karate haiN| samaya-vi. 1653-1746 / (hi. jai. saa.1/117/kaamtaa)| sundarI-bhagavAna RSabhadevakI putrI thii| virakta hokara kuvArIne dIkSA grahaNa kii| (h.pu/12/42)| jainendra siddhAnta koza
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukakSa 429 sukha * * GM sukakSa-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara--de. vidyAdhara / sukaccha -pUrva videhakA eka kSetra -de, loka/1/2 / sukacchavijaya-pUrva videhastha citrakUTa vakSAragirikA eka kUTa va usakA svAmI deva-de. loka/5/4 | sukumAla caritra-A sakala kIrti (I. 1406- 1442) kRta saMskRta padya baddha grantha / (tI./3/332) suketu-ma.pra./56/zlo, naM. zrAvastI nagarIkA rAjA thA (72) / jue meM sarvasva hAranepara dIkSA grahaNakara kaThina tapa kiyA / (82-83) kalA, caturatA Adi guNoM kA nidAna kara lAntava svarga meM deva huA (85) yaha dharma nArAyaNakA pUrvakA dUsarA bhava hai -de. dharma / sukauzala-1. mdhyprdesh| aparanAma mahAkausala / (ma. pu./pra.48 pnnaalaal)| 2. pa. pu./sarga/zloka rAjA kIrtidharakA putra thaa| ( 22/156) / muni ( apane pitA) kI dharmavANI zravaNa kara dIkSA grahaNa kara lI (22/40) / tapazcaraNa karate hue ko mAtAne zeranI bana kara khA liyA (22/10) / jIvanake antima kSaNameM nirvANa prApta kiyA ( 22/68) / sukha-sukha do prakArakA hotA hai-laukika va alaukika / laukika sukha viSaya janita honese sarvaparicita hai para alaukika sukha indriyAtIta honese kevala virAgIjanoMko hI hotA hai| usake sAmane laukika sukha duHkha rUpa hI bhAsatA hai| mokSameM vikalpAtmaka jJAna va indriyoM kA abhAva ho jAneke kAraNa yadyapi sukhake bhI abhAvakI AzaMkA hotI hai, parantu kevalajJAna dvArA lokAlokako yugapata jAnane rUpa paramajJAtA draSTA bhAva rahanese vahA~ sukhakI sattA avazya svIkaraNIya hai, kyoMki nirvikalpa jJAna hI vAstava meM sukha hai| alaukika sukhakA kAraNa vedanIya yA AThoM karmakA abhaav| -de. mokSa/3/3 // avyAbAtha sukhake avarodhaka krm| -de, mokSa/3/3 / | sukha vahA~ hai jahA~ duHkha na ho| zAna hI vAstava meM sukha hai| alaukika sukhameM laukikase anantapanekI kalpanA / chamastha avarathAmeM bhI alaukika sukhakA vedana hotA hai| siddhoMke ananta sukhakA sadbhAva / mokSameM ananta sukha avazya prakaTa hotA hai| -de. mokss/6/2| siddhoMkA sukha duHkhAbhAva mAtra nahIM hai| siddhoMmeM sukhake astitvako siddhi / karmoM ke abhAvameM sukha bhI naSTa kyoM nahIM hotaa| indriyoMke binA sukha kaise sambhava hai| alaukika sukhakI shresstthtaa| alaukika sukhakI prAptikA upAya / donoM sukhoMkA bhoga ekAntameM hotA hai| -de. bhog/7|| 1. sAmAnya va laukika sukha nirdeza 1. sukhake bhedoMkA nirdeza | sAmAnya va laukika sukha nirdeza sukhake bhedoMkA nirdesh| laukika sukhakA lakSaNa / 3 laukika sukha vAstavameM duHkha hai| laukika sukhako dukha kahanekA kAraNa / 5 / laukika sukha zatru hai| 6 | viSayoMmeM sukha-duHkhakI kalpanA rucike adhIna hai| samyagdRSTi va mithyAdRSTike sukhAnubhavameM antara / -de. mithyaadRsstti/4/1| mukta jIvoMko laukika sukha duHkha nahIM hotaa| laukika sukha batAnekA prayojana / sukhameM samyagdarzanakA sthAna / -de, smygdrshn//5| laukika sukha duHkhameM vedanIya karmakA sthAna / -vedniiy/3| 9 sukha va duHsameM kathaMcit krama va akrama / na. ca. vR./368 iMdiyamaNassa pasamaja AdatyaM tahaya sokha caubheyaM / / 368 / -sukha cAra prakArakA hai-indriyaja, manotpanna. prazamase utpanna aura Atmotpanna / ne. ca. vR./14 para phuTanoTa-indriyajamatIndriyaM ceti sukhasya dvau bhedo| = indriyaja aura atIndriyaja aise sukhake do bheda haiN| ta. sA./8/47 loke catubihAryeSu sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanAbhAve vipAke mokSa eva c|41 - jagata meM sukha zabdake cAra artha mAne jAte haiM-viSaya, vedanAkA abhAva, puNyakarmakA phala prApta honA, mukta ho jaanaa| 2. laukika sukhakA lakSaNa alaukika sukha nirdeza alaukika sukhakA lakSaNa / avyAyAdha sukhakA lakSaNa / atIndriya sukhase kyA tAtparya / sa. si./4/20/251/8. sukhamindriyArthAnubhavaH / sa. si./5/20/288/12 sadasadvedyodaye'ntaraGgahetau sati bAhyadravyAdiparipAkanimittavazAtutpadyamAnaH protiparitAparUpaH pariNAma. sukhadu khmityaarlyaayte| indriyoM ke viSayoM ke anubhava karaneko sukha kahate haiM (rA. vA./4/20/3/235/15) sAtA aura asAtA rUpa antaraMga pariNAma ke rahate hue bAhya dravyAdike paripAkake nimittase jo prIti aura paritApa rUpa pariNAma utpanna hote haiM ve sukha aura duHkha kahe jAte haiN| (rA. vA./5/20/1/474/22); (go.jI./jI.pra./606/ 1062/15) / nyA. vi./vR./1/115/428/20 para udhRta-sukhamAlAdanAkAram / -sukha AhvAda rUpa hotA hai| jainendra siddhAnta koza
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha 430 dha. 13/5,4,24/51/4 kilakkhaNametyasuhaM / sayalabAhAvirahalakkhaNaM / - sarva prakArako bAdhAoMkA dUra honA, yahI prakRtane (Iyapatha Asava ke prakaraNa meM ) usakA ( sukhakA ) lakSaNa hai / 12/5263/3/4 1 gamo hi gAma iSTa artha ke samAgama aura aniSTa artha ke viyogakA nAma sukha hai / u.sA./8/4646 khAkaHkhabhAve ca puruSaH sukhito'smIti bhASate / 48 / puNyakarma vipAkAcca sukhaniSTendriyArtha..46 - zIta Rtu agnikA sparza aura grISma Rtu havAkA sparza sukhakara hotA hai / 2. prathama kisI prakArakA duHkha athavA kleza ho rahA ho phira usa duHkhakA thor3e samaya ke lie abhAva ho jAye to jIva mAnatA hai maiM sukho ho gayA / 48 / 3 puNyakarma vipAkase iSTa viSayako prApti honese jo sukhakA saMkalpa hotA hai, vaha sukhakA tIsarA artha hai | 4 | de. vedanIya / vedanAkA upazAnta honA, athavA utpanna na honA, athamA duHkhAntike dravyoMkI upalabdhi honA sukha hai| 2. laukika sukha vAstava meM duHkha hai bha.A./mU./1248-1241 bhogobhoga bhogaNA sammi / edesu bhogaNAse jAtaM dukkhaM paDivisi / 1248 // dehe chuhAdimahide caleya sattassa hojja kaha sokkhaM / dukkhassa ya paDiyAro rahassaNaM caiva sokkhaM khu / 1246 | =bhogasAdhanAtmaka ina kA viyoga hone se jo duHkha utpanna hotA hai tathA bhogopabhoga se jo sukha milatA hai, ina donoMmeM duHkha hI adhika samajhanA / 1248 // yaha deha bhUkha pyAsa, zIta, uSNa aura rogoMse pIr3ita hotA hai, tathA anitya bhI aise deha meM Asakta honese kitanA sukha prApta hogA / anya sukha kI prApti hogii| duHkha nivAraNa honA athavA duHkhakI kamI honA hI sukha hai, aisA saMsAra meM mAnA jAtA hai | 1246 | pra. sA./mU./64, 76 - jaisi visayesu radI tesi dukkhaM biyANa sambhAvaM / jaitaM Na hi sambhAvaM vAvAro Natthi visayatthaM // 64 // saparaM bAdhAsahiya vicchiNaM aMdhakAraNaM visamaM / jaM iMdiyeMhi laddha taM sokvaM dukkhameva tahA // 76 // [ jinheM viSayoMmeM rati hai unheM dukha svAbhAvika jAno, kyoMki yadi vaha dukha svabhAva na ho to viSayArtha meM vyApAra na ho | 64 | jo indriyoM se prApta hotA hai vaha sukha parasambandhayukta, bAdhAsahita vicchinna, bandhakA kAraNa aura viSama hai, isa prakAra vaha duHkha hI hai (yo, sA, a./1/34) (paM. dh./kh./245)| sva. sto. / 3 zatahradonmeSacalaM hi saukhyaM -: tRSNAmayApyAyana-mAtrahetuH / tuSNAbhivRddhiraca uparayana' sApastadAyAdaH // Apane pIDita jagatko usake duHkhakA nidAna batAyA hai kiindriya viSaya bijalI kI camaka ke samAna caMcala hai. tRSNA rUpI rogakI vRddhikA ekamAtra hetu hai, tRSNAkI abhivRddhi nirantara tApa utpanna karatI hai, aura vaha tApa jagatko aneka duHkha paramparAse pIr3ita karatA hai / ( sva. sto. / 20,31,82 ) / .../6 bAsanAmAtrametatsukhaM duHkhaM ca dehinaam| tathA zuddhajayanye bhogA rogA ivApadi / 6 / saMsArI jIvoMkA indriya sukha vAsanA mAtra se janita honeke kAraNa duHkharUpa hI hai, kyoMki Apatti kAla meM roga jisa prakAra cittameM udvega utpanna karate haiM usI prakAra bhoga bhI udvega karanevAle haiM | 6 | pra. sAma / 19.13 zikhinopapuruSo dAdumaya svarga11 duHkhamasamAnAnAM upAdhisampA mupagateSu ramyeSu viSayeSu rtirupjaayte| tato vyAdhi sthAnIyavA dindriyANAM vyAdhisAtmyasamatvAdviSayANAM ca chadmasthAnAM na pAramArthika saukhyam // 63 // jaise agnise garma kiyA huA vo kisI manuSya para gira jAye to yaha usakI janase dukhI hotA hai, usI prakAra strarga ke sukharUpa bandhako prApta hotA hai| arthAt svarga aindriyaka 1. sAmAnya va laukika sukha sukha-duHkha hI hai / 11 / duHkhake vegako sahana na kara sakaneke kAraNa unheM (saMsArI jIvoM ko ) ramya viSayoMmeM rati utpanna hotI hai / isalie indriyAdhike samAna honese aura viSaya vyAdhi pratikAra ke samAna honese chadmasthoMke pAramArthika sukha nahIM hai | 63 | . maina yo sA./a/3/36 sAMsArikaM sukhaM sarvaM dukhato na viziSyate / yo yUddhaH sa cAritrI na bhavyate // 36 // sAMsArika sukha-duHkha hI haiM, sAMsArika sukha va duHkhameM koI vizeSatA nahIM hai kintu mU prANI isameM bheda mAnatA hai vaha cAritra svarUpa nahIM kahA jAtA | 36 | ( paM. vi. /4/73) / kA.a././69 devApi sarva magahara bisahi kIrade dihi | visaya vasaM jaM sukkhaM dukkhassa vi kAraNaM taM pi / 61| devoMkA sukha manohara viSayoMse utpanna hotA hai, to jo sukha viSayoMke adhIna hai vaha duHkhakA bhI kAraNa hai / 61 / ye parigraha /3/3 parigraha duHkha va duHkhakA kAraNa hai| paM. dha. / 238 aihikaM yatsukhaM nAma sarva vaiSayikaM smRtam / na tatsukhaM lAbhAsaM kiMtu duHkhamasaMzaya // 23 // jo laukika sukha hai, aha saba indriya viSayaka mAnA jAtA hai, isalie vaha saba kevala sukhAbhAsa hI nahIM hai, kintu nissandeha duHkharUpa bhI hai / 238 | nirdeza 4. laukika sukhako duHkha kahanekA kAraNa sa. si. / 7 /10/349 / 3 nanu ca tatsarvaM na duHkhameva; viSayaratisukhasadbhAvAda na rakhaH vedanApratIkArAyanamata / - prazna - ye hiMsAdi sabake saba kevala duHkharUpa hI haiM, yaha bAta nahIM hai, kyoMki viSayoMke sevana meM sukha upalabdha hotA hai ! uttaraviSayoMke sevana se jo sukhAbhAsa hotA hai vaha sukha nahIM hai, kintu dAdako khujalAne samAna kevala bedanAkA pratikAramAtra hai| 5. laukika sukha zatru haiM 1 bha.A./mU./1201 sarva utpAditA purisA purisassa hodi yadi sat adisa kadamAnA bhIgA satU kie tI / 1271 / = duHkha utpanna karanese yadi puruSa puruSake zatru ke samAna hote haiM, to atizaya duHkha denevAle indriya sukha kyoM na zatru mAne jAyeMge ! ( arthAt laukika sukha to zatru haiM ho ) / 6. viSayoMmeM sukha-duHkhakI kalpanA rucike adhIna hai tiktA ca zItalaM toyaM nimbakSIraM jvarArtasya saMgaha mamahArAja uju - ka. pA./1/1,13-14 / 1220/gA. 120/272 putrAdirmudrikA (DokA) phatam / nIrogasya guDAdayaH / 120 / ka. pA./1/1.13-14/222 / sUtra / 2074 sudassa ca savvaM davvaM pejjaM / jaM kiMci davvaM nAma taM savvaM pejjaM caitra; kassa vi jIvassa kamhi vi kAle savvadavvANaM pejjabhAveNa baTTAmANAmuna bhAdo se jahA visaM pivajIvA koDiyA maraNamAramicANaM hiMda-saha- piyakAraNatAo evaM pattharahA mahAsaMbhaveNa pehamAno matavya... vivekamANA harisupyAyayet paramANummi ) pi pejabhAvasaMbhAdo 1. pitta uvara mAleko kuTI hita ma hai, pyAseko ThaNDA pAnI sukha rUpa hai, kisIko putrAdi priya dravya pIr3ita rogIko moma hiTha aura priya ivya hai. dUdha sukha aura priya dravya hai tathA nIroga manuSyako gRha Adika hita, sukha aura priya dravya haiM / 120 / 2. saMgraha vyavahAra aura RjusUtra kI apekSA samasta dravya pejjarUpa haiM / jagameM jo kucha bhI padArtha haiM ve satra pejja hI haiM, kyoMki kisI na kisI jIvake kisI na kisI kAla meM sabhI dravya pejjarUpa pAye jAte haiM / usakA spaSTI - karaNa isa prakAra hai - viSa bhI peja hai, kyoMki viSameM utpanna hue jainendra siddhAnta koza
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha 431 2. alaukika sukha nirdeza na. ca. vR./368...... anubhavanaM bhavatyAtmArtham // 3681 = AtmArtha mukha AtmAnubhava rUpa hai / ( syA, m./8/86/1)| ta. sA./8/46 karmaklezavimokSAca mokSe sakhamanuttamam / karma janya klezoMse chUTa jAneke kAraNa mokSa avasthAmai jo sukha hotA hai, vaha anupama sukha hai| yo, sA, yo./17 bajjiya sayala-viyappaI parama-samAhi lahati / jaM vidahi sANaMdu ka vi so siva-sukkha bhaNati / 17) = jo samasta vikalpoMse rahita hokara parama samAdhiko prApta karate haiM, ve Ananda kA anubhava karate haiM, vaha mokSa sukha kahA jAtA hai / / jJA./20/24 apAsya karaNaM grAmaM yadAramanyAtmanA svayam / sevyate yogibhistaddhi sukhamAdhyAtmika matam / 24 / jo indriyoM ke viSayoM ke binA hI apane AtmAmeM AtmAse hI sevana karane meM AtA hai usako hI yogIzvaroM ne AdhyAtmika sukha kahA hai / 24 / 2. avyAbAdha sukhakA lakSaNa dra, saM./To./14/43/5 sahajazuddhasvarUpAnubhavasamutpannarAgAdivibhAva rahitasukhAmRtasya yadekadezasaMvedanaM kRtaM pUrva tasyaiva phalabhUtamavyAmAghasukha bhnnyte| svAbhAvika zuddha Atma svarUpake anubhavase utpanna tathA rAgAdi vibhAvose rahita sukharUpI amRtakA jo eka deza anubhava pahale kiyA thA, usIke phalasvarUpa avyAyAdha anantasukha guNa siddhoM meM kahA gayA hai| jIvoMke, kor3hI manuSyoMke aura marane tathA mArane kI icchA rakhane bAle jIvoMke viSa kramase hita, sukha aura priya bhAvakA kAraNa dekhA jAtA hai| iso prakAra patthare, ghAsa, Idhana, agni aura sudhA AdimeM jahA~ jisa prakAra pejja bhAva ghaTita ho vahA~ usa prakArase pejja bhAvakA kathana kara lenA cAhie / ...paramANuko vizeSa rUpase jAnane vAle puruSoM ke paramANu harSa kA utpAdaka hai| de. rAga/2/5 mohake kAraNa ho padArtha iSTa aniSTa hai / paM, dha./pU./553 satyaM vaiSayikamidaM paramiha tadapi na paratra sApekSam / sati bahirarthe'pi yataH kila ke cidmukhaadihetutvaav|583 =yahA~ para yaha saMsArI sukha kevala vaiSayika hai, to bhI para viSayameM sApekSa nahIM hai, kyoMki nizcayase bAhya padArthoM ke hote hue bhI kinhIMko ve asukhAdike kAraNa hote haiM / 583 / 7. mukta jIvoMko laukika sukha-du:kha nahIM hote pra. sA./mU./20 sokkhaM vA puNa dukkhaM kevalaNANissa garitha dehgdN| jamhA adidiyattaM jAdaM tamhA du ta NeyaM / 20 / kevalajJAnIke zarIra sambandhI sukha yA duHkha nahIM hai, kyoMki atIndriyatA utpanna huI hai, isalie aisA jAnanA cAhie / 20 / / dha.1/1,1,33/gA.140/248 Na vi iMdiya-karaNa-judA avagahAdIhi gAhayA atthe / Neva ya iMdiya-sokkhA aNi diyANataNANa-suhA / 140 / - ve siddha jIva indriyoM ke vyApArase yukta nahIM haiM, aura avagrahAdi kSAyopazAmika jJAnake dvArA padAthoMkA grahaNa nahIM karate; unake indriya sukha bhI nahIM hai| kyoMki unakA ananta jJAna va mukha anindriya hai / 140 / (go, jI./bhU./174) / syA. ma./8/6/3 mokSAvasthAyAma, sukhaM tu vaiSayikaM tatra nAsti / -mokSa avasthAmeM vaiSayika sukha bhI nahIM hai| 8. laukika sukha batAnekA prayojana dra. saM./TI./6/23/10 atra yasyaiva svAbhAvikasukhAmRtasya bhojanAbhAvAdindriyasukhaM bhuJjAnaH san saMsAre paribhramati tadevAtIndriyasukhaM srvprkaarennopaadeymitybhipraayH| yahA~ para jisa svAbhAvika sukhAmRtake bhojanake abhAvase AtmA indriyoM ke sukhoMko bhogatA huA saMsArameM bhramaNa karatA hai, vahI atIndriya sukha saba prakArase grahaNa karane yogya hai, aisA abhiprAya hai| 9. sukha va duHkhameM kathaMcit krama va akrama pa.dha./u./333-335 na caikataH sukhavyaktirekato duHkhamasti tat / ekasyaikapade siddhamityanekAntavAdinAma / 333 / anekAntaH pramANa sthAdarthAdekatra vstuni| guNaparyAyayodvaitAda guNamukhyavyavasthayA / 334 / abhivyaktistu paryAyarUpA syaatsukhdukhyoH| tadAtve tanna tadadvaitaM dvaita ced dravyataH kvacit / 335 // yaha kahanA ThIka nahIM ki eka AtmAke eka hI padameM anekAntavAdiyoM ke aMgIkRta kisI eka dRSTise sukhakI vyakti aura kisI eka dRSTise duHkha bhI rahatA hai / 333 / vAstavameM eka vastumeM gauNa aura mukhyakI vyavasthAse guNa paryAyoMmeM dvaita honeke kAraNa anekAnta pramANa hai|334| parantu sukha aura duHkhako abhivyakti paryAyarUpa hotI hai isalie usa sukha aura duHkhako avasthAmeM ve donoM yugapat nahIM raha skte| yadi unameM yugapata dvaita rahatA hai to do bhinna dravyoM meM raha sakatA hai paryAyoMmeM nahIM // 33 // 2. alaukika sukha nirdeza 1. alaukika sukhakA lakSaNa ma. pu./42/116...manaso nivRti saukhyam uzantIha vicakSaNAH // 11 // - paNDita jana manakI nirAkulatAko hI sukha kahate haiM / (pra. sA/ ta,pra./51) / 3. atIndriya sukhase kyA tAtparya sa.sA./A /415/510/7 he bhagavan ! atIndriyasukha nirantara vyAkhyAta bhavadbhistacca janairna jnyaayte| bhagavAnAha-ko'pi devadattaH strIsevanAprabhRtipaJcendriyaviSayavyApArarahitaprastAve nivryAkulacittaH tiSThati, sa kenApi pRSTaH bho devadatta ! sukhena tiSThasi tvamiti / tenokta sukhamastIti tatsukhamatIndriyam |...ytpunH...smstviklpjaalrhitaanaa samAdhisthaparamayoginA svasavedanagamyamatIndriyasukha tdvishessenneti| yacca muktAtmanAmatIndriyasukhaM tadanumAnagamyamAgamagamyaM ca / -prazna-he bhagavana ! Apane nirantara atIndriya aise mokSa sukhakA varNana kiyA hai, so ye jagatke prANI atIndriya sukhako nahIM jAnate haiM ! indriya sukhako hI sukha mAnate haiN| uttara --jaise koI eka devadatta nAmaka vyakti, strI sevana Adi paMcendriya vyApArase rahita, vyAkula rahita citta akelA sthita hai usa samaya usase kisIne pUchA ki he devadatta, tuma mukhI ho, taba usane kahA ki hA~ sukhase huuN| so yaha sukha atIndriya hai| (kyoMki usa samaya koI bhI indriya viSaya bhogA nahIM jA rahA hai|) ...aura jo samasta vikalpa jAlase rahita parama samAdhimeM sthita parama yogiyoM ke nirvikalpa svasaMvedanagamya vaha atIndriya sukha vizeSatAse hotA hai| aura jo mukta AtmAke atondriya sukha hotA hai, vaha anumAnase tathA Agamase jAnA jAtA hai| (pa.pra./TI./2/81 4. sukha vahA~ hai jahA~ duHkha na ho A. anu./46 sa dharmo yatra nAdharmastatsukhaM yatra nAsukham / ...46 -dharma vaha hai jisake hone para adharma na ho, sukha vaha hai jisake hone para duHkha na ho...| paM.dha./u./224 naivaM yataH sukhaM naitat tatsukhaM yatra nAsukham / sa dharmo yatra nAdharmastacchabhaM yatra nAzubham ||244-aihik sukha nahIM hai, kyoMki vAstavameM vahI sukha hai, jahA~ duHkha nahIM, vahI dharma hai jahA~ adharma nahIM hai, vahI zubha hai jahA~ para azubha nahIM hai / jainendra siddhAnta koza
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha 432 2. alaukika sukha nirdeza 5. jJAna hI vAstavameM sukha hai 'na. ca. vR./403 sokkhaM ca parAgasokvaM jIve cArittasaMjude ditttth| baDhai taM. jaivagge aNavarayaM bhAvaNAlINe / 403 -cAritrase saMyukta pra. sA./mU./60 jaM kevalaM ti NANaM taM sokvaM pariNAmaM ca so cev|| tathA bhAvanA lIna yativargameM nirantara parama sukha dekhA jAtA hai| khedo tassa Na bhaNido jamhA ghAdI khayaM jAdA / 60 =jo kevala paM.vi./23/3 ekatvasthitaye matiryanizaM saMjAyate me tayApyAnandaH nAmakA jJAna hai, vaha sukha hai, pariNAma bhI vahI hai| use kheda nahIM paramAtmasaMnidhigataH kiMcitsamunmIlati / kiMcirakAlamavApya saiva kahA gayA hai, kyoMki ghAtI karma kSayako prApta hue haiM 101 sakale: shiilairgunnairaashritaaN| tAmAnandakalAM vizAlavilasadabodhI sa. si./10/4/468/13 jJAnamayatvAcca sukhsyeti| -mukha jJAnamaya krissytysau|3| - ekatva kI sthitike lie jo merI nirantara buddhi hotA hai| hotI hai, usake nimittase paramAtmAkI samIpatAko prApta huA Ananda 6. alaukika sukhameM laukikase anantapane kI kalpanA kucha thor3A sA prakaTa hotA hai| vahI buddhi kucha kAla prApta hokara bha. A./mU./2148-2151 deviMdacakavaTTI iMdiyasokkhaM ca jaM aNuvahati / samasta zIloM aura guNoM ke AdhArabhUta evaM prakTa hue usa vipula saharasarUvagaMdhapharisappayamuttamaM loe / 2148 / avyAbAdhaM ca suha jJAnase sampanna AnandakalAko utpanna kregii|3|| syA, ma./0187/25 ihApi viSayanivRttija sukhamanubhavasiddhameva / - siddhAjaM aNuhavaMti logagge / tassa ha aNaM tabhAgo iMdiyasokhaM tayaM hojja / 2146 / jaM sabve devagaNA accharasahiyA suhaM aNuhavaM ti| saMsAra avasthAmeM bhI viSayoM kI nivRttise utpanna hone vAlA sukha tatto vi aNataguNaM avvAbAhaM suhaM tassa / 2150 / tima vi kAlesu anubhavase siddha hai| pa.pra./TI./2/118 dIkSAkAle...svazuddhAtmAnubhavane yatsukhaM bhavati muhANi jANi mANusatirikraba devANaM / savvANi tANi Na samANi jinavarANAM vItarAganirvikalpasamAdhiratau jIvastatsukhaM labhata iti / tassa khaNamittasobakheNa 12151 // =sparza, rasa, gandha, rUpa, zabda ityAdikoMse jo sukha devendra cakravartI vagairahako prApta hotA hai, jo -dIkSAke samaya tIrthaMkara deva nija zuddha AtmAko anubhavate hue jo ki isa loka meM zreSTha mAnA jAtA hai, vaha sukha siddhoMke sukhakA nirvikalpa sukhako pAte haiM, vahI sukha rAgAdi rahita nirvikalpa anantayA~ hissA hai, siddhoMkA sukha bAdhA rahita hai, vaha unako samAdhimeM lIna virakta muni pAte haiM / (aura bhI de. sukha/2/10) lokAgrameM prApta hotA hai / 2148-2146 / apsarAoMke sAtha jisa 8. siddhoMke ananta sukhakA sadbhAva hai sukhakA devagaNa anubhava karate haiM, siddhoMkA sukha usase ananta guNita hai, aura bAdhA rahita hai / 2150) tIna kAlameM manuSya, tiryaMca aura rA.vA./10/4/10/643/18 yasya hi mUrtirasti tasya tatpUrva kaH prItiparidevoMko jo sukha milatA hai ve saba milakara bhI siddhake eka kSaNake tApasaMbandhaH syAta, na cAmUrtAnAM muktAnAM janmamaraNadvandvopanipAtasukhako bhI barAbarI nahIM karate / 2151 / (jJA./42/64-68) vyAbAdhAsti, ato niyabAdhatvAt prmsukhinste| -mUrta mU. A./1144 jaM ca kAmamuhaM loe jaM ca dibvamahAmuhaM / vItarAga avasthAmeM hI prIti aura paritApakI sambhAvanA thii| parantu amUrta muhassede paMtabhAgaMpi NagghaI / 1144 / - lokameM viSayoMse jo utpanna aise mukta jIvoMke janma, maraNa Adi dvandvoMkI bAdhA nahIM hai| para sukha hai, aura jo svargameM mahA sukha hai, ve saba vItarAga sukhake anantaveM siddha avasthA honese ve parama sukhI haiN| bhAgakI bhI samAnatA nahIM kara sakate haiM / 1144 / (dha. 13/5,4,24/ dha. 1/1,1,1/gA, 46/58 adisayamAda-samuttha visayAdIdaM aNokmagA.5/51) maNataM / anvucchiNNaM ca suhaM sudhuvajogo ya siddhANaM / 46 / atipa. pra.//1/117 jaM muNi lahai aNaM ta-suhu Niya appA jhAyatu / taM zaya rUpa AtmAse utpanna huA, viSayoMse rahita, anupama, ananta muha iMda vi Navi lahai devihiM koDi ramaMtu / 117 / -apanI AtmA aura viccheda rahita sukha tathA zuddhopayoga siddhoMke hotA hai / 46 // ko dhyAvatA parama muni jo anantasukha pAtA hai, usa sukhako indra bhI dha.1/1,1,33/gA, 140/248 Neva ya iMdiyasokkhA aNi diyANaMtakaror3a deviyoM ke sAtha rahatA huA nahIM pAtA / 117) NANa-sahA |140|-siddh jIvoM ke indriya sukha bhI nahIM hai, kyoki jJA./21/3 yatsukhaM vItarAgasya muneH prshmpuurvkm| na tasyAnantabhAgo'pi unakA ananta jJAna aura ananta mukha anindriya hai| (go. jI./ prApyate tridazezvaraiH / 3 / =jo mukha vItarAga munike prazamarUpa bhU./174) vizuddhatA pUrvaka hai usakA anantavA~ bhAga bhI indrako prApta nahIM ta. sA./5/45 saMsAraviSayAtItaM siddhAnAmavyayaM sukham / avyAvAdhahotA hai / / miti proktaM paramaM paramarSibhiH |4||-siddhoNkaa sukha saMsArake viSayoMtri, sA./560 cakkikuruphaNisuMriMdadevahamide jaM suhaM tikAlabhavaM / tatto se atIta. svAdhIna, tathA avyaya hotA hai / usa avinAzI sukhako aNaMtaguNidaM siddhANaM khaNasuhaM hodi / / 60 - cakravartI, bhogabhUmija, avyAyAdha kahate haiM / 45 // dharaNendra, devendra aura ahamindrake; inake kramazaH anantaguNA anantaguNa sthA.ma./8/86/3 para udhRta zloka-sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIsukha hai / ina sabakA trikAla meM hone vAlA ananta sukha ekatrita karane ndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyA dusspraapmkRtaatmbhiH| -jisa para bhI siddhoMke eka kSaNa meM hone vAlA sukha ananta guNA hai / 560 / avasthAmeM indriyoMse bAhA kevala buddhise grahaNa karane yogya Atyantika (bo. pA./TI./12/82 para udadhRta) sukha vidyamAna hai vahI mokSa hai| syA. ma./4/08/4 mokSe niratizayakSayamanapekSamamantaM ca sukhaM tada vADhaM 7. chadmastha avasthAmeM bhI alaukika sukhakA vedana vidyte| -niratizaya, akSaya aura ananta sukha mokSameM vidyamAna hai| hotA hai 9. siddhoMkA sukha duHkhAbhAva mAtra nahIM hai de. anubhava/4/3 Atmarata hone para tere avazyameva vacanake agocara ananta sukha hogaa| dha. 13/5,5,16/208/8 kimetya suhamidi ghevpade / dukkhuvasamo muhaM pa.pra./na./1/118 appA daMsaNi jiNavaraha jaM suhu hoi aNaMtu / taM suhu NAma / dukkhakkhao muhamidi kiNNa ghepade / Na, tassa kammakkha eNulahai virAu jiu jANaMtau siu saMtu // 118 / - zuddhAramAke darzanameM ppajjamANassa jIvasahAvassa kmmjnnidttvirohaado|-prshn-prkRtjo ananta sukha jinezvara devoMke hotA hai, vaha sukha vItarAga bhAvanAse meM ( vedanIyakarma janya sukha prakaraNameM) sukha zabdakA kyA artha liyA pariNata huA munirAja nijazuddhAtmasvabhAvako tathA rAgAdi rahita gayA hai / uttara-prakRtameM duHkhake upazama rUpa mukha liyA gayA hai| zAnta bhAvako jAnatA huA pAtA hai / 118 / prazna-duHsvakA kSaya mukha hai, aisA kyoM nahIM grahaNa karate ? uttara-nahIM, jainendra siddhAnta koza
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha kyoMki, vaha karmake kSayase utpanna hotA hai| tathA vaha jIvakA svabhAva hai, ataH use karma janita mAnane meM virodha AtA hai| syA, ma./8/86/na cAyaM sukhazabdo duHkhAbhAvamAtre vrtte| mukhyasukhavAcyatAyAM baadhkaabhaavaad| ayaM rogAda vipramuktaH surakhI jAta ityAdivAkyeSu ca sukhIti prayogasya paunaruktyaprasaGgAcca / duHkhAbhAvamAtrasya rogAda vipramukta itIyataiva gatatvAt / na ca bhavadudIrito mokSaH puMsAmupAdeyatayA saMmataH / ko hi nAma zilAkalpamapagatasakalasukhasaMvedanamAtmAnamupapAdayituM yateta / duHkhasaMvedanarUpatvAdasya sukhaduHkhayorekasyAbhAve'parasyAvazyabhAvAt / ata eva tvadupahAsaH zrUyatevaraM vRndAvane ramye kroSTTatvamabhivADichatam / na tu vaizeSikI mukti gautamo gntumicchti| yahA~ para (mokSameM ) mukhakA artha kevala duHkhakA abhAva hI nahIM hai| yadi sukhakA artha kevala duHkhakA abhAva hI kiyA jAye, to 'yaha rogI roga rahita hokara sukhI huA hai' Adi vAkyoMmeM punarukti doSa AnA caahie| kyoMki ukta sampUrNa vAkya na kahakara 'yaha rogI roga rahita huA hai. itanA kahanese hI kAma cala jAtA hai| tathA zilAke samAna sampUrNa sukhoMke saMvedanase rahita vaizeSikoMkI muktiko prApta karanekA kauna prayatna kregaa| kyoMki vaizeSikoM ke anusAra pASANakI taraha mukta jIva bhI mukhake anubhavase rahita hote haiM / ataeSa sukhakA icchuka koI bhI prANI vaizeSikoMkI muktikI icchA na kregaa| tathA yadi mokSameM mukhakA abhAva ho, to mokSa duHkha rUpa honA caahie| kyoMki sukha aura duHkha meM ekakA abhAva hone para dUsarekA sadbhAva avazya rahatA hai| kucha logoMne vaizeSikoMkI muktikA upahAsa karate hue kahA hai, "gautama RSi vaizeSikoM kI mukti prApta karane kI apekSA vRndAvanameM zRgAla hokara rahanA acchA samajhate haiN|" rA.vA./10/6/14/uddhata zlo0 24-26/610 "syAdetadazarIrasya jantornaSTASTakarmaNaH / kathaM bhavati muktasya sukhamityatra me zRNu / 24 / / loke catuvihArtheSu sukhazabdaH pryujyte| viSaye vedanAbhAve vipAke mokSa eva ca 125 // sukho vahniH sukho vAyuviSayeSviha kathyate / dukhAbhAve ca puruSaH sukhito'smIti bhASate / 26 / puNyakarma vipAkAcca sukha miSTendriyArthajam / karmaklezavimokSAcca mokSe sukhamanuttamam // 27 // suSuptAvasthayA tulyA kecidicchanti nirvRtim / tadayukta kriyAvattvAta sukhAnuzayatastathA |28shrmklmmdvyaadhimdnebhyshc saMbhavAta / mahotpattivipAkAcca darzanadhnasya krmnnH| -prazna-azarIrI naSTa aSTakarmA mukta jIvake kaise kyA sukha hotA hogA ! uttara-lokameM sukha zabdakA prayoga viSaya vedanA kA abhAva, vipAka, karmaphala aura mokSa ina cAra arthoM meM dekhA jAtA hai / 'agni mukhakara hai, vAyu sukhakArI hai|' ityAdimeM sukha zabda viSayArthaka hai| roga Adi duHkhoMke abhAvameM bhI puruSa 'maiM sukhI hU~' yaha samajhatA hai| puNya karmake vipAkame iSTa indriya viSayoMse mukhAnubhUti hotI hai aura kleza ke vimokSase mokSa kA anupama sukha prApta hotA hai / 23-27 / koI isa mukhako suSupta avasthAke samAna mAnate haiM, para yaha ThIka nahIM hai, kyoMki usameM sukhAnubhava rUpa kriyA hotI hai aura suSupta avasthA to darzanAvaraNI karmake udayase zrama, klama, mada, vyAdhi, kAma Adi nimittoMse utpanna hotI hai aura moha vikAra rUpa hai / 28-26 / 10. siddhoMmeM sukhake astitva kI siddhi A, anu./267 svAdhInyAdaduHkhamapyAsItsukhaM yadi tapasvinAm / svAdhInasukhasaMpannA na siddhAH sukhinaH katham - tapasvI jo svAdhInatA pUrvaka kAyakleza Adike kaSTako sahate haiM vaha bhI jaba unako sukhakara pratIta hotA hai, taba phira jo siddha svAdhIna sukhase sampanna haiM ve sukhI kaise na hoMge arthAta avazya hoNge| de. sukha/2/3 indriya vyApArase rahita samAdhimeM sthita yogiyoM ko 2. alaukika sukha nirdeza vartamAnameM sukha anubhava hotA hai aura siddhoMko sukha anumAna aura Agamase jAnA jAtA hai| paM. dha/30/348 asti zuddha sukhaM jJAnaM sarvataH ksycidythaa| dezato'pyasmadAdInAM svAdumAtra bata dvayoH |348/mjaise kisI jIvake sarvathA surava aura jJAna hone cAhie kyoMki kheda hai ki hama logoMke bhI una zuddha sukha tathA jJAnakA ekadeza rUpase anubhava mAtra pAyA jAtA hai| (arthAta jaba hama logoMmeM zuddha sukha kA svAdamAtra pAyA jAtA hai to anumAna hai kisImeM inakI pUrNatA avazya honI cAhie ) 348 11. koMke abhAvameM sukha bhI naSTa kyoM nahIM hotA dha.6/35-36/4 suha dukkhAI kamme hito hoti, to kammesu viNaThesu suha-duvarakhavajjaeNa jIveNa hodavvaM |...jN kiM pi duvaM NAma taM asAdAvedaNIyAdo hodi, tassa jIvasarUvattAbhAvA |...muhN puNa Na kammAdo uppajja di,...Na sAdAvedaNIyAbhAvo vi, dukkhuvasamaheusudavvasaMpAdaNe tassa baabaaraado| -prazna-yadi sukha aura duHkha karmose hote haiM to karmoke vinaSTa ho jAne para jIvako mukha aura duHkhase rahita ho jAnA cAhie ! uttara-duHkha nAmakI jo koI bhI vastu hai vaha asAtA vedanIya karmake udayase hotI hai, kyoMki vaha jIvakA svarUpa nahIM hai|...kintu sukha karma se utpanna nahIM hotA hai, kyoMki vaha jIvakA svabhAva hai |...sukhko jIvakA svabhAva mAnane para sAtA vedanIya karma kA abhAva bhI prApta nahIM hotA, kyoMki, duHkha upazamana ke kAraNabhUta sudravyoMke sampAdanameM sAtA vedanIya karma kA vyApAra hotA hai / 12. indriyoMke binA sukha kaise sambhava hai dra. saM./TI./37/155/4 indriyasukhameva sukha, muktAtmanAmindriyazarIrAbhAve pUrvoktamatIndriyasukhaM kathaM ghaTata iti| sAMsArika sukha tAvata khIsevanAdi paJcendriyaviSayaprabhavameva, yatpunaH paJcendriyaviSayavyApArarahitAnA nirvyAkulacittAno puruSANAM mukhaM tadatIndriyasukhamatraiva dRzyate |...nirviklpsmaadhisthaanaaN paramayoginA rAgAdirahitatvena svasaMvedyamAtmasukhaM tadvazeSeNAtIndriyam / -prazna-jo indriyoMse utpanna hotA hai vahI sukha hai, siddha jIvoMke indriyoM tathA zarIrakA abhAva hai, isa lie pUrvokta atIndriya sukha siddhoMke kaise ho sakatA hai| uttara-saMsArI sukha to strIsevanAdi pA~coM indriyoMse hI utpanna hotA hai, kintu pA~cau indriyoM ke vyApArase rahita tathA nirvyAkula citta bAle puruSoM ko jo uttama sukha hai vaha atIndriya hai| vaha isa lokameM bhI dekhA jAtA hai |...nirviklp dhyAnameM sthita parama yogiyoM ke rAgAdike abhAvase jo svasaMvedya Atmika sukha hai, vaha vizeSa rUpase atIndriya hai| pra. sA./mU./65 pappA iThe visaye phAsehi samasside sahAveNa / pariNamamANo appA sayameva suhaM Na havadi dehoza-sparzAdika indriyA~ jisakA Azraya letI haiM, aise iSTa viSayoMko pAkara ( apane azuddha) svabhAvase pariNamana karatA huA AtmA svayaM hI sukha rUpa hotA hai| deha sukha rUpa nahIM hotii| (ta. sA./8/42-45) de. pratyakSa/2/4 meM.pra. sA. yaha AramA svayameva anAkulatA lakSaNa mukha hokara pariNamita hotA hai| yaha AsmAkA svabhAva hI hai| ta, anu0/241-246 nanu cAAstadarthAnAmanu bhoktuH sukhaM bhavet / atIndriyeSu mukteSu mokSe tarakIdRzaM sukham / 240 / iti cenmanyase mohAttanna zreyo mataM ytH| nAdyApi vatsa ! tvaM verisa svarUpa sukhaduHkhayoH / 241 // AramAyattaM nirAbAdhamatIndriyamanazvaram / ghAtikarmakSayodabhUtaM yattanmokSasukhaM viduH / 242 // tanmohasyaiva mAhAtmya viSayebhyo'pi yatsukham / yatpaTolamapi svAdu zleSmaNastadvija mbhitam / 27 / yadatra cakriNA saukhyaM yacca svarge divaukasAm / kalayApi na tattulya bhA04-55 jainendra siddhAnta koza
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ sugaMdha sukhasya paramAtmanAm / 246 / prazna-sukha to indriyoMke dvArA unake viSaya bhoganevAleke hotA hai, indriyoMse rahita mukta jIvoMke baha sukha kaise ? uttara-he vatsa, tU jo mohase aisA mAnatA hai vaha terI mAnyatA ThIka athavA kalyANakArI nahIM hai kyoMki tUne abhI taka (vAstavameM) sukha-duHkhake svarUpako hI nahIM samajhA hai / (240-241) jo ghAtiyA karmoMke kSayase prAdurbhUta huA hai, svAtmAghIna hai, mirAbAdha hai, atIndriya hai, aura anazvara hai, usako mokSa sukha kahate haiN|242| indriya viSayoM se jo sukha mAnA jAtA hai vaha mohakA hI mAhAtmya hai| paTola ( kaTu vastu) bhI jise madhura mAllama hotI hai to vaha usake zleSmA (kapha) kA mAhAtmya hai| aisA samajhanA cAhie / 243 / jo sukha yahA~ cakroM ko prApta hai aura jo sukha devoM ko prApta hai vaha paramAtmAoMke sukhakI eka kalAke (bahuta choTe aMzake ) barAbara bhI nahIM hai / 244 tri. sA./516 eyaM satthaM savvaM vA sammamatthaM jaanntaa| tivvaM tussaMti NarA kiNNa samatthasthataccAha / 556 // eka zAstra ko samyak prakAra jAnate hue isa lokameM manuSya tIna santoSa ko prApta karate haiM, to samasta tatva svarUpake jJAyaka siddha bhagavanta ke se santoSa nahIM pAveMge ? arthAta pAte hI haiM 1556 / (bo. pA./TI./12/82 para uddhRta) paM.dha./u./zloka naM. nanu dehendriyAbhAvaH prasiddhaparamAtmani / tadabhAve sukhaM jJAna siddhimunnIyate katham / 346 / jJAnAnandau cito dharmo nityau drvyopjiivinau| dehendriyAdyabhAve'pi nAbhAvastaidvayoriti / / 4 / / tataH siddha zarIrasya paJcAkSANAM tadartha sAt / astyakiMcitkaratvaM taccitto jJAnaM sukhaM prati |356-prshn-ydi paramAtmAmeM deha aura indriyoMkA abhAva prasiddha hai to phira paramAtmAke zarIra tathA indriyoM ke abhAva meM sukha aura jJAna kaise kahe jA sakate haiN|346| uttara-AtmAke jJAna aura sukha nitya tathA drabyake anujIvI guNa haiM, isalie paramAtmAke deha aura indriya ke abhAvameM bhI donoM (jJAna aura sukha ) kA abhAva nahIM kahA jA sakatA hai / 346 / isalie siddha hotA hai ki AtmAke indriyajanya jJAna aura sabake prati zarIrako pA~coM hI indriyoMko tathA indriyaviSayauMko akiMcitkaratva viparyayaH 1187 / -iSTa vastukI hAnise zoka aura phira usase duHkha hotA hai tathA usake lAbhase rAga aura phira usase sukha hotA hai| isalie buddhimAn manuSyako iSTakI hAnimeM zokase rahita hokara sadA sukhI rahanA cAhie / 186 / jo prANI isa lokameM mukhI hai, vaha paralokameM sukhako prApta hotA hai. jo isa lokameM duHkhI hai vaha paralokameM duHkhako prApta hotA hai| kAraNa ki samasta indriya viSayoM se virakta ho jAnekA nAma sukha aura unameM Asakta honekA nAma hI duHkha hai / 1871 de. sukha/2/3 vItarAga bhAvameM sthiti pAnese sAmyarasa rUpa atIndriya sukhakA vedana hotA hai| sukhakAraNa vrata-jisa-kisI mAsameM prArambha karake eka upavAsa pAraNA kramase 43 mahIne taka 68 upavAsa kre| namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| (vrata vidhAna saMgraha/pR. 84); (kizana siMha kriyAkoSa) sukhaduHkhopasaMyata-de. samAcAra / sukhabodha-paM.yogadeva bhaTTAraka (vi. za.16-17) kRta tattvArtha sUtra vRtti jo sarvArtha siddhi kA saMkSiptIkaraNa mAtra hai| (jai./2/368)| sukhamA kAla-de. kAla/4 / sukha zakti-sa.sA./A./pari/zakti5 anAkulatvalakSaNA sukha zaktiH / - AkulatAse rahitapanA jisakA lakSaNa hai, aisI mukha zakti hai| sakhasaMpatti vrata-isa vratakI vidhi tIna prakArase kahI hai-uttama, madhyama va jaghanya / uttamavidhi-15 mahIne taka 1paDimA, 2 doja, 3 tIja, 4 cautha, 5 paMcamI, chaTha, 7 saptamI, 8 aSTamI, navamI, 10 dazamI, 11 ekAdazI, 12 dvAdazI, 13 trayodazI, 14 caturdazI, 15 pUrNimA, 15 amAvasyA; isa prakAra kula 135 dinake lagAtAra 135 upavAsa una tithiyoM meM pUre kre| (vrata. vi.saM.meM 135 ke bajAya 120 upavAsa batAye haiM, kyoMki vahA~ pandrahakA vikalpa eka bAra liyA hai| namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| (vasu. zrA,/365-372 ); (bata vidhAna saM./pR. 66) (kizanasiMha kriyAkoSa) madhyamavidhi-uparokta hI 120 upavAsa tithiyoMse nirapekSa pA~ca varSa meM kevala pratimAsakI pUrNimA aura amAvasyAko pUre kre| tathA namaskAra mantrakA trikAla jApa kre| (bata vidhAna saM./67); (kizanasiha kriyAkoSa) jaghanya vidhi-jisa kisI bhI mAsakI kR.1 se zu.1taka 16 upavAsa lagAtAra kre| namaskAra mantrakA trikAla jaapy| (vratavidhAna saM./pR. 67); (kizanasiMha kriyaakoss)| sukhAnubaMdha-sa, si./7/37/372/6 anubhUtaprItivizeSasmRtisamanvAhAraH sukhAnubandhaH / = anubhavameM Aye hue vividha sukhoMkA puna:punaH smaraNa karanA sukhAnubandha hai / (rA. vA./7/37/6/556/7) rA. vA./hi./7/37/581 pUrva sukha bhoge the tini suprIti vizeSake nimitta te bAra-bAra yAda karanA tathA vartamAna meM sukha hI cAhanA so suravAnubandha hai| sukhAvaha apara videhastha eka vakSAra, usakA eka kUTa tathA usa kUTakA svAmI deva-de. loka./5/3 / sukhAsana-de. aasn| sukhodaya kriyA-de. sNskaar/2| sugaMdha-1. dakSiNa aruNAbhAsa dvIpakA rakSaka deva-de, vyantara/4/7; 2.aruNa samudrakA rakSaka vyantara deva-de. vyantara/4/7 / 13. alaukika sukhakI zreSThatA bha. A././1266-1270/1225 appAyattA ajhaparadI bhAMgaramaNa praaytN| bhogaradIe caido hodi Na ajjhapparamaNeNa / 1266 / bhogaradIe NAso Niyado vigdhA ya hoti adibhgaa| ajjhapparadIe subhAvidAe NAso Na vigdho vA / 1270 / -svAtmAnubhava meM rati karaneke lie anya dravyakI apekSA nahIM rahatI hai, bhoga ratimeM anya padArthoM kA Azraya lenA par3atA hai| ataH ina donoM ratiyoM meM sAmya nahIM hai| bhogaratise AtmA cyuta honepara bhI adhyAtma ratise bhraSTa nahIM hotA, ataH isa hetuse bhI adhyAtma rati bhoga ratise zreSTha hai 11261 / bhogaratikA sevana karanese niyamase AtmAkA nAza hotA hai, tathA isa ratimeM aneka vighna bhI Ate haiN| parantu adhyAtma ratikA utkRSTa abhyAsa karanepara AtmA nAza bhI nahIM hotA aura vighna bhI nahIM aate| athavA bhogarati nazvara tathA vighnoM se yukta hai, para adhyAtma rati avinazvara aura nirvighna hai| 14. alaukika sukha prAptikA upAya sa.za./mU./41 Arama vibhramajaM duHkha mAtmajJAnAtprazAmyati / zarIrAdimeM Atmabuddhise utpanna duHkha AtmasvarUpake anubhava karanese zAnta ho jAtA hai| A. anu./186-187 hAneH zokastato duHkha lAbhAdrAgastataH sukham / tena hAnAvazokaH san surakho syAtsarvadA sudhIH 186 / sukhI sukha- mihAnyatra duHkhI duHkhaM samaznute / sukhaM sakalasaMnyAso duHkhaM tasya jainendra siddhAnta koza
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ sugaMdha dazamI vrata suprabha sugaMdhita sugaMdhadazamI vrata-10 varSataka bhAdrapada zu. 10 ko upavAsa tathA namaskAra mantrakA trikAla jaap| (vratavidhAna saMgraha/pR.87); (kizanasiMha kriyaakoss)| sugadhA-apara videhastha eka kSetra / aparanAma vagu/-de. loka to-vijayA kI uttara zreNIkA eka nagara-de. vidyAdhara sugata-sa. za./TI./2/223/2 zobhanaM gataM jJAnaM yasyAsau sugataH, suSThu vA apunarAvartya gatiM gataM, sampUrNa vA anantacatuSTayaM gataH prAptaH sugataH / = jisakA jJAna zobhAko prApta huA hai vaha sugata hai / athavA jo uttama mokSa gatiko prApta huA hai, athavA jisameM sampUrNa ananta catuSTaya prApta hue haiM, vaha sugata hai / (dra. sN./ttii./14/47)| sugAtra-varAMgakA putra (varAMga critr/28/5)| sugrIva-(pa. pu./sarga/zloka...kiSkindha purake rAjA sUryarajakA putra thA tathA bAlIkA choTA bhAI thaa| (1/10) Ayuke anta meM dIkSita ho gyaa| (116/36) sucakSu-1. uttara mAnuSottara parvatakA rakSaka vyantara deva-de. vyntr/4/7| 2. bAhya puSkarAdhakA rakSaka vyantara deva-de. vyntr/4/7| sucarita mizra-mImAMsa darzanake ttiikaakaar|-de.miimaaNsaa drshn| sutArA-sugrIvakI patnI thii| sAhasagati nAmaka vidyAdhara usako cAhatA thaa| (pa. pU./10/5-11) sudarzana-1.vijayA kI uttara zreNIkA eka nagara-de. vidyAdharaH 2. sumeru parvatakA apara nAma- de. sumeruH 3. mAnuSottara parvatastha sphaTika kUTa kA svAmI bhavanavAsI suparNa kumAra deva-de. loka/5/20% 4. rucaka parvatastha eka kUTa-de.loka 6/13:5. nava veyaka svargakA prathama paTala va indraka--de svarga/36, bhagavAna vIrake tIrtha meM antakRta kevalI hue-de. aMtakRta; 7. pUrvabhava naM.2 meM vItazokA purIkA rAjA thaa| pUrva bhavameM sahasAra svargameM deva huaa| vartamAna bhavamaiM paMcama balabhadra hue haiN| (ma. pu./61/66-61) vizeSa-de. zalAkA puruSa/3 8. campA nagarIke rAjA vRSabhadAsakA putra thaa| mahArAnI abhayamatI inake Upara mohita ho gayIM. parantu ye brahmacarya meM par3ha rahe / rAnIne kruddha hokara inako sUlIkI sajA dilAyI, parantu inake zIlake prabhAvase eka vyantarane sUlIko siMhAsana banA diyaa| taba inhoMne virakta ho dIkSA grahaNa kara lii| itane para bhI chalase rAnIne inako paDagAha kara tIna dina taka kuceSTA kii| parantu Apa brahmacarya meM aDiga rhe| phira pIche banamai ghora tapa kiyaa| usa samaya rAnIne vairase kyantarI banakara ghora upasarga kiyaa| ye upasargako jIta kara mokSa dhAma pdhaare| (sudarzana caritra ) sadarzana caritra-1, A, nayanandi (I. 113-1043) kRta apabhraMza kAvya (tI./3/225) / 2. sakala kIrti (I.1406-144) kRta 100 zloka pramANa saMskRta grantha (tii./3/333)| 3.vidhAnandi bhaTTAraka (mi. 1538) kRta saMskRta grantha / (sI./3/405) / sudarzana vrata-de. darzana vizuddhi / suvAsa-yaha vaivasvatayamakI 52vIM pIr3hI meM ikSvAku vaMzI rAjA thaa| vedoM meM isakI bar3I prazaMsA kI jAtI hai jabaki jainAgamameM isakI nindA kI gayI hai| samaya-I.pU. 2200 (rAmA kRSNa dvArA saMzodhita ikSvAku vaMzAvalI) sudharma-bhUtAvatArakI paTTAvalI ke anusAra Apa bhagavAn vIrake pazcAva dUsare kebalI hue| apara nAma lohArya thA / samaya-bI. ni. 12-14 (I.pU. 515.503)-de. itihAsa/4/45 sudharma sena-punnATa saMghako gurvAvalIke anusAra Apa dharasena (zrutAvatArase bhinna ) ke ziSya tathA siMhasenake guru the| -de. itihAsa/9/8 / sudhamA-saudharma indrakI sabhA / vizeSa-de. saudharma / sunaMdiSaNa-1.punnATa saMghakI gurvAvalIke anusAra Apa siMhasena ke ziSya tathA Izvarasenake guru the| de. itihAsa/9/8, 2. punnATa saMghakI gurvAvalI ke anusAra Apa Izvarasenake ziSya tathA abhayasena ke guru the| - de. itihAsa/18 / sunakSatra-mahAvIrake tIrtha meM anuttaropapAdaka--de. anuttaropapAdaka / sunapatha-pravAsase lauTanepara arjuna isameM rahane lagA (pA, pu./16/6) kyoMki yaha kurukSetrake nikaTa hai ata: vartamAna sonIpata hI sunapatha hai| supanA-1. apara videhastha eka kSetra-de. loka 5/212. zraddhAvAda vakSArakA eka kUTa va usakA svAmI deva-de. lok/1/4| supaNa-dha. 13/545,140/361/8 suparNA nAma shubhpkssaakaarvikrnnkriyaa| - zubha pakSoM ke AkAra rUpa vikraya karane meM anurAga rakhanevAle suparNa kahalAte haiN| supaNaM kumAra--1, bhavanabAsI devoMkA eka bheda-de. bhavana/1/4, 2. suparNa kumAra devoMkA lokameM avasthAna--de. bhavana/4 / supArzvanAtha-1. pUrvabhava naM.2 meM dhAtakI khaNDake kSemapura nagarameM nandISaNa rAjA thaa| pUrva bhavameM madhya preveyakameM ahamindra / vartamAna bhavameM saptama tIrthakara hue haiM (ma. pu./53/2-15) vizeSa-de. tiirthNkr/5| 2. bhAvikAlIna tIsare tiirthkr| apara nAma sprbhu| -de, tiirthNkr/|| sapAzrvanAtha stotra-A. vidyAnandi (I.775-840) dvArA raMcita saMskRta chanda baddha stotra hai / isameM tIsa zloka haiN| supta-de, nidraa| saprakIrNa-rucaka parvata nivAsinI dikkumArI devI-de, lok/2/13| supraNidhi-rucaka parvata nivAsinI diyakumArI devI-de. loka:/93 sapratiSTha-1. rucaka parvatastha eka kUTa-de.loka1352.hastinApura ke rAjA zrIcandra kA putra thaa| dIkSA lekara gyAraha aMgoMkA adhyayana kiyaa| tathA solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana kara tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyaa| samAdhimaraNa kara anuttara vimAnameM ahamindra pada paayaa| (ma. pu./70/51-56) yaha neminAtha bhagavAnakA pUrvakA dUsarA bhava hai| --de. neminaath| 3. yaha paMcama rudra the-de, zalAkA puruSa/71 saprabaMdha-rucaka parvatastha eka kUTa--de. loka/5/13 // suprabuddha-1. mAnuSottara parvatastha pravAla kUTa va usakA svAmI bhavanavAsI suparNa kumAra deva-dai. lok|10:2. navagre veyakakA tRtIya paTala va indraka-de. svarga/2/3 / suprabuddhA-rucaka parvata nivAsinI dikkumArI devI--de, loka/13 / suprabha-1. kuNDala parvatastha eka kUTa--de. loka/5/12:2. dakSiNa dhRtabara dvIpakA rakSaka deva---de. vyaM tr/4/7| 3. uttara aruNIvara dvIpakA rakSaka deva-de. vyNtr/4/7| 4. pUrva bhava naM.2 meM pUrva videha ke nandana nagarameM mahAbala nAmaka rAjA thaa| pUrva bhama sahasrAra svarga meM deva huaa| vartamAna bhavameM cauthe baladeva the / (ma.pU/60/58-- 63) / vizeSa paricaya--de. zalAkA puruSa/3 / janendra sivAnta koza
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ suprabhA suprabhA loka / 5 /11 / suprayoga - bharata kSetrastha AryakhaNDakI eka nadI -- de. manuSya / 4 // suprIti kriyA de saMskAra/2 subhaga- 1. subhaga va durmaMga nAmakarmake lakSaNa nandIzvara dvIpako uttara dizA meM sthita eka vApI sa. si / 8 /11/361/11 yadudayAdanyaprItiprabhavastatsubhaganAma / yadudayAvAgitrItikarasta durbhaganAma jisake udayase anya jana prItikara avasthA hotI hai vaha subhaga nAmakarma hai| jisake udaya rUpAdi guNoMse yukta hokara bhI anItika avasthA hotI hai yaha duga nAmakarma hai (rA. nA. /-/ 12 / 21-24/500/39) (go. ka. at, 5/23/20/8/8k)! - dha. 6/1,6-1,28/65/1 sthI-purimANaM sohaggaNivvattayaM subhagaM NAma / khicena bhAvivyathayaM dRvaM gAmazrI aura puruSoMke saubhAgyako utpanna karane vAlA subhaga' nAmakarma hai| una strI puruSo ke hI durbhaga bhAva arthAt daurbhAgyako utpanna karane vAlA durbhaga nAmakarma hai / (dha. 13/5, 5, 109 / 365 /14) / 46. 2. ekendriyoMmeM durmaMga bhAva kaise jAnA jAye gha. 6/11-120/6/2 96 divAdisuma ceTThe kathaM suba-dubhAvA NajjaMte / Na, tattha taM samavvattANamAgameNa atthittasiddhIdo / - prazna - avyakta ceSTA vAle ekendriyAdi jIvoM meM subhaga aura durbhaga bhAva kaise jAne jAte haiN| uttara-nahIM, kyoMki ekendriya AdimeM avyakta rUpase vidyamAna una bhAvoMkA astitva Agamase siddha hai / subhaTa varmA - bhojavaMzI rAjA thaa| bhojavaMzakI vaMzAvalIke anusAra yaha rAjA varmA (vijayavarmA) ke putra aura arju pitA thaa| mAlavA dezakA rAjA thA aura ujjainI va dhArA rAjadhAnI bhI samaya vi 127-1264 I. 1200-1200 vizeSa- 3, itihAsa /3/11 * subhadra - 1. yakSa jAtike vyantara devoMkA eka bheda - de. yakSa, 2. nava bekakA pA~ca paTaka de. svarga 2/33. aruNIvara dvIpakA rakSaka vyantara deva - de. vyantara / 4 /7 14. nandIzvara dvIpakA rakSaka vyantara deva - de. vyantara / 4 /7 / 5. rucaka parbatastha eka kUTa- de. loka 5/1316. zrutAvatArakI paTTAvalI ke anusAra Apa bhagavAn vIra ke pazcAta mUla guru paramparAmeM daza aMgadhArI athavA dUsarI mAnyatAnusAra kevala AcArAMga dhArI the| samaya-vI. ni. 468-474 I. pU. 5663 - itihAsa / 4/4 / subhadrA -pA. pu. / 16 / zloka - kRSNakI bahana thI / (16/36) arjunane haraNa kara ( 16 / 36 ) isake sAtha vivAha kiyA ( 16 / 56 ) isase abhimanyukI utpatti huI (16/101) antama dIkSA le (23/15) ghora tapa kara solahaveM svarga gayI (25 / 141 ) / subhASitaratna saMdoha - 1. A. yogendudeva ( I. za. 6) kRta subhASitatantra' nAmaka AdhyAtmika grantha (de, yogendu) / 2. A. amitagati dvArA vi. 1050 (I. 163) meM likhA gayA 622 saMskRta zloka pramANa AdhyAtmika grantha (jai./1/380) / subhASitaratnAvalI- A.bhandra (I. 1616-1666) dvArA racita eka AdhyAtmika grantha de, zubhacandra / subhASitArNava A. zubhacandra (I. 1516-1216) dvArA racita eka AdhyAtmika grantha | subhIma-rAkSasoMkA indra / isane sagara cakravartI ke pratidvandvI putra sumeru vAhanako ajitanAtha bhagavAna ke samavasaraNa meM abhayadAnArtha saMkAkA rAjya diyA thaa| ( pa. pu. / 5 / 160) / subhauma-pUrva bhava naM. 2 meM bharata kSetrameM bhUpAla nAmaka rAjA thaa| pUrva meM mahAzukra svarga deva huaa| vartamAna bhavaneM aSTama cakravartI huA (ma. pu. 60/61-53) vizeSa paricaya de zalAkA puruSa / 2 sumati - pUrva bhavanaM 2 meM ghAtakI maNDameM puSkalAvatI dezakA rAjA thaa| pUrva meM vaijayanta vimAna meM ahamindra huaa| vartamAna bhavaneM paMcama tIrthaMkara the (ma. pu. / 51/2-11) vizeSa paricaya de tIrthaMkara / 5 / 2. Apa mallavAdI naM. 1 ke ziSya the| samaya- vi. 436 (I. 183 ) . (si. vi. / pra.340. mahendra ) / sumatikIrtimAkArI guruparamparA * nanda vidyAnandamacandra varacandanabhUSaNa sumatikIrti kRtiye paMcasaMgraha kI saMskRta vRti jJAnabhUSaNa ke sAtha milakara 'karma prakRti' kI TIkA / samaya-- paMcasaMgraha vRtti kA racanAkAla vi. 1620 ataH vi. 1691-9630 (jai./1/424, 457): (tI./3/278.tihAsa /0/4) sumanasa-nava graiveyakakA pA~cavA~ paTala va indraka - de. svarga /5/3/ sumAgadhI- pUrvI madhya Arya khaNDakI eka nadI -- de. manuSya / 4 | sumAlI - rAmakA dazadA thaa| indra nAmaka vidyAdharase hArakara pAtAla laMkA meM rahane lagA thA ( pa. pu. / 7 /133) / sumitra - ma.pu. / 61 / zloka - rAjagRha nagarakA rAjA bahuta bar3A malla thA (57-58) rAjasiMha nAmaka mallase hArane para (56-60 ) nirveda pUrvaka dIkSA grahaNa kara lI (62) / bar3A rAjA banane kA nidAna kara svarga meM deva huA (61-62) yaha puruSasiMha nArAyaNakA pUrvakA dUsarA bhaya hai| ve puruSasiMha sumukha. pR./14/ zloka barasadezakI kauzAmbI nagarIkA rAjA thA (6) eka samaya vanamAlA nAmaka strIpara mohita hokara (32-33) dUtI bhejakara use apane ghara bulAkara bhoga kiyA (64107) AhAradAnase bhogabhUmikI AyukA bandha kiyA / vajrapAta girane se marakara vidyAdhara huA ( 15 / 12-18 ) yaha Arya vidyAdharakA pUrvakA bhava hai / - de. Arya I sumukhI - vijayArthI dakSiNI nagara vidyAra sumedhA - sumeru parvatake nandana vanameM sthita niSadhakUTakI dikkumArI devI-de. so0/2/2 sumeru- - madhyalokakA sarva pradhAna parvata hai / videha kSetrake bahumadhya bhAgameM sthita svarNavarNa va kUTAkAra parvata hai yaha ja eka ghAtakI laNDane do, puSkarArtha dvIpameM do parvata haiM. isa prakAra kula 5 sumeru haiM / isameM se pratyeka para 16 - 16 caityAlaya haiN| isa prakAra pA~coM meruke kula 80 caita / vizeSa /3/6 1. sumerukA vyutpatti artha rA.mA./3/10/11/181/6 so vinAsIti meruH iti| tInoM chokoM kA mAnadaNDa hai, isalie ise meru kahate haiN| 2. isake aneka apara nAma ha. pR./5/373-376 vajramUlaH sabai DUrya cUliko maNibhizcitaH / vicitrAzcarya saMkIrNaH svarNamadhyaH surAlayaH // 373 // meruzcaiva sumeruzca mahAmeruH sudarzanaH / mandaraH zailarAjazca vasantaH priyadarzanaH // 374 // ratnocyo dizAmAdilo kanAbhirmanoramaH / lokamadhyo dizAmantyo dizAmuttara eva ca // 375 // sUryAcaraNavikhyAtiH sUryAvartaH svayaMprabhaH / jainendra siddhAnta koSA
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ suyaza 437 suSamA kAla itthaM suragirizceti labdhavaNeH sa varNitaH 5376 -vajramUla, surezvara-zaMkarAcArya ke ziSya / samaya-I. 820-de. vedaant/9/2| savaiDUrya cUlika, maNicita, vicitrAzcaryakIrNa, svarNamadhya, surAlaya, meru, sumeru, mahAmeru, sudarzana, mandara, zailarAja, vasanta, priyadarzana, sulasa-devakuruke 10 drahoMmeMse do kA nAma-de. loka ratnoccaya, dizAmAdi, lokanAbhi, manorama, lokamadhya, dizA- sulasA-cAraNa yugalakI putrI thii| sagara cakrIne SaDyantra racakara mantya, dizAmuttara, sUryAcaraNa, sUryAvarta, svayaMprabha, aura sUragiri- - isako vivAhA thaa| antameM mahAkAla dvArA race hiMsAyajJameM yaha isa prakAra vidvAnoMne anekoM nAmoM ke dvArA sumeru parvatakA varNana homI gayI thii| (ma. pu./67/214-363)| kiyA hai / 373-376 / salocana-bihAyasatilaka nagarakA rAjA / sagaracakrIkA sasura (pa. * sumeru parvatakA svarUpa-de. loka/3/6 / pu./5/77-78)| 3. vartamAna vidvAnoMkI apekSA sumeru salocanA-ma.pU./sarga/zloka...pUrvabhava naM.4 meM rativegA nAmaka seTha sutA thI ( 46/105,87) tIsaremeM ratiSaNA kabUtarI (46/86) ja. pa./pra. 136,141 A.N. up,H.LJain vartamAna bhUgolakA pAmIra dUsare meM prabhAvatI (46148) pUrva bhava meM svargameM deva thI (46/250) pradeza vahI paurANika meru hai| jisake pUrva se yArakaMda nadI (sItA) vartamAna bhavameM kAzI rAjAke akampanakI putrI thI (43/135) / nikalatI hai aura pazcima sitodasarase AmU dariyA nikalatA hai| bharatacakrIke senApati jayasenase vivAhI gayI (43/226-296) / isake dakSiNameM darada ( kAzmIrameM bahanevAlI kRSNagaMgA nadI) hai| bharatasuta arkakIrtine isake lie jayasenase yuddha kiyaa| parantu isake isake uttarameM thiyAnasAnake aMcalameM basA huA deza ( uttarakuru), anazanake prabhAvase yuddha samApta ho gayA (45/2-7) tama jayasenane pUrva meM mujatAga (mUMja ) evaM zItAna (zItAnta) parvata, pazcimameM isako apanI paTarAnI banAyA (45/181) eka samaya devI dvArA maMdakhzA (vaidUrya) parvata, aura pazcima-dakSiNA meM hiMdUkuza (niSadha) patike zIla kI parIkSA karanepara isane usa devIko bhagA diyA (47/parbata sthita hai / 13 / purANoMke anusAra merukI zarAvAkRti hai / idhara 268-273 ) / antameM patike dIkSA lenepara zokacitta ho svayaM bhI vartamAna bhUgolake anusAra 'pAmIra deza' cAroM hindukuza, kArA dIkSA le lii| tathA ghora tapakara acyuta svargameM janma liyaa| korama, kAzAra aura antAI parvatase ghirA honeke kAraNa zarAvAkAra AgAmI paryAyase mokSa hogaa| (47/286-286 / / ho gayA hai / isI pAmIra dezako meru kahate haiN| pAmIrameM zabda AzliSTa hai, kyoMki yaha zabda sapAdamerukA janya hai / meruke sambandha- survakSu-isake kaI rUpa milate haiM yathA-sucakSu, suvakSu, evaM sapakSu / meM bhI sapAda meha' meruke mahApAdakA vyavahAra prAyaH huA hai / ataH isakI utpatti meruke pazcimI sara sitodase kahI gayI hai, yaha vyutpatti azaMkanIya hai| isI prakAra kAzmIra zabda bhI merukA jahA~se nikalakara 'nAnAmlecchagaNairyuktaH' ketumAla mahAdvIpase mahatI aMga jAna par3atA hai, kyoMki kAzmIra zabda kazyapamerukA apabhraMza / huI, yaha pazcima samudra meM calI gayI hai| vartamAna AmU dariyA vA hai| nIlamata purANake bhI anusAra kAzamIra kazyapakA kSetra hai| aura Akzasa ho suvakSu hai, yaha nirvivAda hai| isake maMgoliyana nAma taittirIya AraNyaka/1/7 meM kahA gayA hai ki mahAmeruko araNyaka akzU aura bakza, tibbatI nAma pakzU, tathA cIno nAma po-sa vA nahIM chodd'taa| pho-rasU, tathA Adhunika sthAnika nAma bakhiza bakhaza aura bakhA ukta saMskRta nAmoMse nikale haiN| prAcIna kAlase abhI thor3e dina suyaza-mAnuSottara parvatastha saugandhika kUTakA svAmI bhavanavAsI pahale taka pAmorake pazcimI bhAgavAlI sirIkola phIla (vikToriyA suparNakumAra deva-de. lok/7|| leka) usakA udgama mAnI jAtI thI, jo paurANika sitoda sara sura-dha. 13/5,5,140/369/7 tatra ahiMsAdyanuSThAnaratayaH surA nAma / huii| ina dinoM yaha ArAla meM giratI hai. kintu pahale kaispiyanamaiM -jinakI ahiMsA Adike anuSThAnameM rati hai ve sura kahalAte haiN| giratI thii| yahI caturtIpI bhUgolakA pazcima samudra hai| (ja. pa/pra. 140 A.N. up, H.L. Jain) | suragiri-sumeru parvatakA apara nAma--de. sumeru / suvatsA-1.saumanasa gajadantake kanaka kUTakI svAminI dikkumArI suradeva-bhAvikAlIna dUsare tIrthaMkara-de. tIrthakara / devI-de. lok/14| surapatikAnta-vijayArghakI uttara zreNIkA eka ngr| suvatsA -2.pUrva videhakA eka kSetra-de. loka 5/2:2. pUrva videhastha -de. vidyaadhr| nikUTa vakSArakA eka kUTa va usakA svAmI deva-de. loka/1/4 / saramanyu- sapta RSiyoM meM se eka-de. saptaRSi / suvapra-1. apara videhastha eka kSetra -de. loka/5/212. candragiri vakSArakA eka kUTa va usakA svAmI deva-de. lok/1/4|| suraloka-de. svrg/5|| sabalgu-1. apara videhastha eka kSetra / apara nAma sugandhA-de. sarasa-brahma svargakA dvitIya parala va indraka-de. svarga/5/3 / loka /212. nAgagiri vakSArakA eka kUTa va usakA svAmI devasarA-1.himavAva parvatapara sthita eka kUTa va usakI svaaminiivevii| de. loka/81 -de. loka/412. rucaka parvata bAsinI diykumaarii| savidhi-ma, pu./sarga/zlo. mahAvatsa dezake sudRSTi rAjAkA putra / -de, loka/2/13 / (10/121-122 ) putra kezavake mohase dIkSA na lekara zrAvakake utkRSTa TAINEES rANAkA putra / surAlaya-sumeru parvatakA apara nAma-de. sumeru| vata le kaThina tapa kiyA (10/158) / anta meM digambara ho samAdhi maraNa pUrvaka acyuta svarga meM deva huaa| (10/166) / yaha RSabhadevakA surASTra-1. mAlavAkA pazcima pradeza, surASTra yA saurASTra yA kAThiyAvAr3a kahate haiN| (ma.pU./pra.46 pannAlAla / 2. bharatakSetrastha pUrvakA cauthA bhava hai|-de, RSabhadeva / pazcima AryakhaNDakA eka deza / apara nAma soraTha-de. sortth| suvizAla-nava graiveyakakA tRtIya paTala va indraka-de. svarga/5/3 / sarendra yantra-de. yantra/1/6 / suSamA kAla-de. kAla/4 / jainendra siddhAnta koza
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSira prAyogika zabda suvira prAyogika zabda zabda/ suSeNa- 1. varAMga caritra / sarga / zloka varAMgakA sautelA bhAI thA / (11/85) / varAMgako rAjya milanepara kupita ho, varogako chalase rAjyase dUra bheja svayaM rAjya prApta kiyA (20/0 ) / phira kisI zatruse yuddha honepara svayaM Darakara bhAga gayA (20 / 11) / 2. ma. pu. / 58 / zloka kanakapura nagaracA rAjA thA (11) guNamaMjarI nRtyakAriNIke artha bhAI vindhyazakti yuddha kiyA yuddhameM hAra jAnepara nRtyakAriNI isase balAtkArapUrvaka chIna lI gayI (73) / mAnabhaMgase duHkhita ho dIkSA lekara kaThina tapa kiyaa| anta meM baira pUrvaka marakara prANa svarga meM deva huA (78-79) / yaha dvipRSTha nArAyaNakA pUrvakA dUsarA bhava hai / de dvipRSTha / susImA pUrva videhastha matsadezakI mukhya nagarI-de, loka/2/2 susthita 1. mudrA rakSaka vyantaradeva-devyantara / 4 / susthitA- rucaka parvata bAsinI dikkumArI / de. loka / 5 / 13 / susvara svara suhasti - rucaka parvatastha svastika kUTakA svAmI deva - de. loka/7 / suhya 2. bharakSetra Arya khaNDakA eka deza, manuSya / 4 2. jisa deza meM kapizA ( koliyA) nadI bahatI hai| tAmralipI rAjadhAnI thii| sukarikA - bharata kSetrastha Arya khaNDakI eka nadI - de. manuSya 4 / sUkSma-jo kisI dvArA svayaM nAdhita na hoM aura na dUsareko hI koI bAdhA pahuMcAyeM ve padArtha yA jIva sUkSma hai aura inase viparIta sthUla yA mAdara indriyagrAhya padArthako sthUla aura indriyagrAko sUkSma kahanA vyavahAra hai paramArtha nahIM sUkSma va mAdarapane meM na avagAhanAkI hInAdhikatA kAraNa hai na pradezoMkI, balki nAmakarma hI kAraNa hai| sUkSma skandha va jIva lokameM sarvatra bhare hue haiM, para sthUla AdhArake binA nahIM raha sakaneke kAraNa trasa nAlIke yathAyogya sthAnoM meM hI pAye jAte haiN| 1. sUkSmake bheda va lakSaNa * sUkSma jIvoMkA nirdeza - indriya kAya, samAsa / 1. sUkSma sAmAnyakA lakSaNa 1. bAdhA rahita 438 sa.si./5/15/200/12/ na te paraspareNa vAdazca vyAhanyanta iti / - ve (sUkSma jIva ) parasparameM aura bAdaroMke sAtha vyAghAtako nahIM prApta hote haiN| (rA.vA./2/14/2/06/19)" - dha. 3/1,2.87/331/2 aNNehi poggalehiM apaDihammamANasarIro jIvo sumo tti ghettavvaM / jinakA zarIra anya pudgaloMse pratighAta rahita hai ye sUkSma jIva haiM, yaha artha yahA~ para sUkSma zabdase senA / gha. 13/5-3,22/23/12 parisaMtaparamA gussa paramANu parimaMdirAhumassa huhUmeNa cAdara gheNa vA padhikaraNAvatIdo praveza karanevAle paramANuko dUsarA paramANu pratibandha nahIM karatA hai, kyoMki sUkSmakA dUsare sUkSma skandhake dvArA yA narake dvArA pratimandha karanekA koI kAraNa nahIM pAyA jAtA hai| = kA.a./mU./127 Na ya taisi jersi paDilalaNa puDhavI tohi agi vAehiM / te jANa suhuma- kAyA iyarA puNa thUlakAyA ya // 127 // - jina jIvoMkA pRthvIse, jalase, Agase aura vAmuse pratighAta nahIM hotA, unheM sUkSmAyika jAno 120 sUkSma go.jI./jI./184/416/14 AdhArAnapekSitazarIrAH jIvAH sUkSmA bhavanti / jalasthalarUpAdhAreNa teSAM zarIragatipratighAto nAsti / atyantama pariNAmatvAce jIvAH sUkSmA bhavanti - AdhArakI apekSA rahita jinakA zarIra hai ve sUkSma jIva haiM jinakI gatikA jala, sthala AdhAroMke dvArA pratighAta nahIM hotA hai / aura atyanta sUkSma pariNamanake kAraNa ve jIva sUkSma kahe haiN| 1 2. indriya amAtha ko sa.si./5/28/266 /1 sUkSmapariNAmasya skandhasya bhedI saukSmyApariyAyAvacAnuSatvameva sUkSma pariNAmanAle skandhakA bheda honepara vaha apanI sUkSmatAko nahIM chor3atA, isalie usameM acAnupanA hI rahatA hai| (rA.mA./5/20/- ( 414/10 ) rA.vA./5/24/1/485/11 liGgena AtmAnaM sUcayati, sUcyate'sau sUcyate'nena sucanamAtraM mA sUkSmaH sUkSmasya bhAvaH karma vA saukSmya jo liMga ke dvArA apane svarUpako sUcita karatA hai yA jisake dvArA sUcita kiyA jAtA hai yA sUcana mAtra hai, vaha sUkSma hai| sUkSma bhAva vA karmako saukSmya kahate haiM / pra.sA./tA.vR./168/230/13 indriyAgrahaNayogyaiH sUkSmaiH / = jo indriyoMke grahaNa ke ayogya haiM ve sUkSma haiM / paM. dha. /u. 403 ati sUkSmatvameteSAM liGgasyAkSairadarzanAda 14831isake sAdhaka sAdhanakA indriyoMke dvArA darzana nahIM hotA, isalie isameM (dharmAdimeM) sUkSmapanA hai| 1. sUkSma dUrasyameM sUkSmakA lakSaNa 12/22.21/293/3 kimetya suhuma yugejmataM sUkSma zabdakA kyA artha hai ? uttara- jisakA grahaNa sUkSma kahalAtA hai / prazna- yahA~ kaThina ho vaha dra saM./TI./50/213/11/paracetovRttayaH paramANvAdayazca sUkSmapadArthAH / para puruSoM ke cittoMke vikalpa aura paramANu Adi sUkSma padArtha.... nyA. dI./2/122/41/10 sUkSmAH svabhAvaviprakRSTAH paramANvAdayaH / - sUkSma padArtha 've haiM jo svabhAvase viprakRSTa haiM- dUra haiM jaise paramANu Adi / rahasyapUrNa ciTThI / 513 jo Apa bhI na jAne kevalI bhagavAn hI jAne so aise bhAvakA kathana sUkSma jAnanA / 2. sUkSmake bheda va unake lakSaNa sa.si./5/24/265/10 saukSmyaM dvividhaM anyyamApekSikaM ca tatrAnyaM paramAnA ApekSika vizyAmalaka madarAdInAm sUkSmatA ke do bheda hai anya aura ApekSika paramANuoM meM anya sUkSmatva hai tathA mela, oNnalA, aura bera AdimeM ApekSika sukSma hai|. (rA.vA./5/24/10/488/30 ) 3. sUkSma nAmakarmakA lakSaNa sa.si./1/19/12/9 mazarIra nirvartaka sUkSmanAma / sUkSma zarIra kA nirvartaka karma sUkSma nAmakarma hai| rA.vA./8/11/26/576/7 yadudayAdanyajIvAnupagrahopaghAtAyogya sUkSmazarIranivRtirbhavati tatsUkSmanAma -jisake udayase anya jIvoM ke anugraha yA upaghAtake ayogya sUkSma zarIrakI prApti ho vaha sUkSma hai| ( go ./jI./ jo pra. / 33/20/13 ) jainendra siddhAnta koza = = gha. 8/1.1 1.28/62/1] jassa kammara udaraNa jIva samavijadi tassa kammassa sumamidi saNNA / jisa karmake udayase jIva (ekendriya gha. 13) sUkSmatAko prApta hotA hai usa karmakI yaha sUkSma saMjJA hai /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSma 4. siddhoMke sUkSmatva guNakA lakSaNa pra.saM./TI./14/42/12 sUkSmAtIndriya jJAnaviSayasyAsiddhasvarUpasya sUkSmatvaM bhaNyarI sUkSma atIndriya kevalajJAnakA viSaya honeke kAraNa siddhoMke svarUpako atIndriya kahA hai / pa. pra./TI./1/61/62/2] atIndriyajJAnaviSayaM sUkSmatvam tIya / atIndriya jJAnakA hone hai| 2. bAdarake bheda va lakSaNa * bAdara jIvoMkA nirdeza * de, / idriya kAya, samAsa 439 - 1. bAdara va sthUla sAmAnyakA lakSaNa 1. sapratighAta sa.si./1/12/200/10 vAdarAstAvatsatirIrAmAdara jIvoM kA zarIra do pratiSAta sahita hotA hai (rA. bA./5/15/3/458/10) dha. 1/1.1,45/206/7 bAdaraH sthUlaH sapratighAtaH kAyo yeSAM te bAdarakAyAH / - jina jIvoMkA zarIra bAdara, sthUla arthAta pratighAta sahita hotA hai unheM nAdara kAya kahate haiN| gha. 3/2.2 80/339/1 tado pahiyamANasarIro bAdarI jinakA zarIra pratighAta yukta hai ve bAdara haiM / go. jI./mU./183...ghAdasarIraM thUlaM / jo dUsaroMko roke, tathA dUsaroM se svayaM ruke so sthUla kahalAtA hai / 2. indriya grA sa.si./2/20/21/90 saumyapariNAmocara me syonyotI bASa bhavati / - ( sUkSma skandhameM se) sUkSmapanA nikala kara sthUlapanekI utpatti ho jAtI hai aura isalie vaha cATupa ho jAtA hai| rA.mA./5/24/1/485/12 sthUlate parigRhayati, sthUNyate'sau sthUlate'nena, sthUlanamAtraM vA sthUlaH sthUlasya bhAvaH karma vA svIcyam / - jo sthUla hotA hai, bar3hatA hai yA jisake dvArA sthUlana hotA hai yA sthUlana mAtrako sthUla kahate haiN| sthUlakA bhAva yA karma sthaulya hai / pra.sA./tA./268/230/14 yogya maMdira jo indriyoMke = grahake yogya hote haiM ve mAdara hai| 3. sthUla ke bheda va unake lakSaNa sa.si./5/24/264/11 svIyamidi dvividhamanyApekSikaM i rAtrAnyaM jagaha pApini mahAskandhe ApekSikaM bhAdarAma kavitAlAdiSu / sthogya bhI do prakAra kA hai- antya aura ApekSika / jagavyApI mahAskandha meM antya sthogya hai| tathA bera, A~valA, aura betAla AdimeM ApekSika sthogya hai / (rA. vA./1/24/11/488/33) / 4. bAdara nAmakarmakA lakSaNa sa.si./ 8 / 11 / 212 / 2 anyavAdhAkarazarIrakAraNaM nAdaranAma - anya bAghAkara zarorakA nirvartaka karma mAdara nAmakarma hai| (rA.vA./8/ 11/20/501 / 10) (go.ka./jI.pra./13/30 /13) / gha. 1/1.11.2062/- jassa kammasya udaraNa jIvo nAre uppAda tassa kammarasa bAdaramidi saNNA / - jisa karmake udayase jIva bAdara kAya bAloMmeM utpanna hotA hai| usa karma kI 'bAdara' yaha saMjJA hai / (dha. 13/5.5,101/365/6 ) / 5. bAdara kathanakA lakSaNa rahasya pUrNa ciTThI / apane tathA andhake jAnanemeM A sake aise bhAvakA kathana sthUla hai / * 3. sUkSmatva va vAdaratva nirdeza 3. sUkSmatva va bAdaratva nirdeza 1. sUkSma va bAdara meM pratighAta sambandhI vicAra t sa.si./2/40/962/6 sa nAstyanayorityapratighAte; sUkSmaparigAmAta piNDe tejo'nupravezavatejakArmaNornAstimapaTa lAdiSu vyAghAtaH / ina donoM ( kArmaNa va taijasa) zarIroMkA isa prakArakA pratighAta nahIM hotA isalie ve pratighAta rahita haiN| jisa prakAra sUkSma honese agni ( lohe ke gole meM ) praveza kara jAtI hai usI prakAra taijasa aura kArmaNa zarIrakA vajrapaTalAdikameM bhI vyAghAta nahIM hotA rAmA / 2/40/941 / 6) / rA.vA./2/14/2/5/14 karSa sazarIrasyAtmano'pi tatvamiti va dRSTAdazyate hi koTimAtra chidrarahite manamahAsamititale vajramayakapATe bahiH samantAt vajralepalipte apavarake devadattasya mRtasya mUrtiman nAvaraNAdikarmale sakArmaNazarIrasaMbadhirave'pi gRhamabhisyaiva nirgamanam tathA sUkSmanigodAnAmapyapratighAtitva veditavyam / prazna- zarIra sahita AtmAke apratighAtapanA kaise hai ! uttara- yaha mAta anubhava siddha hai| nizdri sohake makAnarI jisameM bacake kivAr3a lage hoM aura yacazepa bhI jisameM kiyA gayA ho, mara kara jIva kArmaNazarIrake sAtha nikala jAtA hai| yaha kArmaNa vazarIra mUrtimAn jJAnAvaraNAdi karmoMkA piNDa hai| tejas zarIra bhI isake sAtha sadA rahatA hai| maraNa kAlameM ina donoM zarIroMke sAtha jIva vajramaya kamare se nikala jAtA hai / aura kamare meM cheda nahIM hotaa| isa taraha sukSma nigoda jIvoM kA zarIra bhI atipAtI hai| 2. sUkSma va bAdarameM cAkSuSatva sambandhI vicAra 6. 19/9.1.24/241-260/6 bhAdarAda sthUlaparyAyaH sthUlatvaM pAniyatas tato na jJAyate ke sthalAkRti cArace acA sthUtAnAM sUkSmato akSuryAhmANAmapi bAdarale sUkSmavAdarANAmavizeSaH syAditi / 24 | sthUlAzca bhavanti cakSurgrAhyAzca na bhavanti, ko virodhaH syAt / prazna- jo cakSu indriyake dvArA grahaNa karane yogya haiM, ve sthUla haiM / yadi aisA kahA jAve so bhI nahIM banatA hai, kyoMki aisA mAnanepara jo bhI indriyake dvArA praha karane yogya nahIM haiM unheM sUkSmapaneko zapti ho jAyegI aura jinakA cakSu indriyase grahaNa nahIM ho sakatA hai aise jIvoMko mAdara mAna lenepara sUkSma aura bAdaroMmeM koI bheda nahIM raha jAtA uttara-aisA nahIM hai, kyoMki sthUla to hoM aura pakSuse grahaNa karane yogya na hoM, isa kathana meM kyA virodha hai 1 ( arthAt kucha nahIM ) / 3. sUkSma va bAdarameM avagAhanA sambandhI vicAra gha. 1/1,1.24/20-251/4 sUkSmajIvazarIrAdasaMkhyevarNa zarIraM madara to jIvAzca modarAH / tato'saMkhyeyaguNahInaM zarIra sUkSmastadvanto jIvAzca suhamA upacArAdivyapi kalpanA nA sarvajadhanyabAdarAGgAtsUkSma karma nirvartitasya sUkSmazarIrasyAsaMkhyeyaguNato'nekAntAt / 250 tasmAt (sUkSmAt ) anya saMkhyeyaguNadInasya mAdarakarma nititasya zarIrasyopalambhAt prazna--- sUkSma zarIrase asaMkhyAta guNI adhika avagAhanAnAle zarIrako mAdara kahate hai. aura usa zarIra se yukta jIvoMko upacArase bAdara jIva kahate haiN| athavA mAdara zarIrase asaMkhyAta guNI hona anagAhanAnAle zarIrako sUkSma kahate haiM aura usa zarIrase yukta jonako upacAra se sUkSma jIva kahate haiM : uttara - yaha kalpanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki, sabase jaghanya bAdara zarIrase sUkSma nAmakarmake dvArA nirmita sUkSma zarIrakI avagAhanA asaMkhyAtagunI honese Upara ke kathanameM doSa AtA hai | 250 sUkSma zarIra se bhI asaMkhyAta guNI hIna avagAhanAvAle aura bAdara jainendra siddhAnta koza
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 3. bAdaratva va sUkSmatva nirdeza nAma karmake udaghase utpanna hue bAdara zarIrakI upalabdhi hotI hai / 251 / aura bho-de. avagAhanA/2 / dha.12/4 2,13,214/443/13 Na ca muhamayogAhaNAe bAdarogAhaNA sarisA UNA vA ho di kiM tu asaMkhejjaguNA ceva hodi / -bAdara jIvakI avagAhanA sUkSma jIvakI avagAhanAke barAbara yA usase hIna nahIM hotI hai, kintu vaha usase asaMkhpAtaguNI hI hotI hai| dha. 1345,3,21/24/2 suhumaM NAma saNaM, Na apaDihaNNamANamidi ce --Na, AyAsAdINaM suhamattA bhaavppsNgaado| prazna-sUkSmakA artha bArIka hai| dUsareke dvArA nahIM rokA jAnA, yaha usakA artha nahIM hai| uttara--nahIM, kyoMki sUkSmakA yaha artha karanepara mahAna AkAza Adi sUkSma nahIM tthhreNge| go. jI./jI. pra./184/416/15 yadyapi bAdarAparyAptavAyukAyikAdInAM javanyazarIrAvagAhanamavapam / tato'saMkhyeyaguNatvena sUkSmaparyAptakavAyukAyikA dipRthvIkAyikAvasAnajIvAnAM jaghanyotkRSTazarIrAvagAhanAni mahAnti tathApi sUkSmanAmakarmodayasAmarthyAva anyatarateSAM pratighAtAbhAvAt niSkramya gacchanti shvshnnvstrnisskraantjlbinduvt| bAdarANAM punarapazarIratve'pi mAdaranAmakarmodayavazAdanyena pratighAto bhavatyeva zlakSNavastrAniSkrAntasarSapavat / ya ( dyapi) dyavaM RddhiprAptAnAM sthUlazarIrasya vajrazilAdiniSkrAntirasti sA kthN| iti cet tapo'tizayamAhAtmyeneti va maH, acintyaM hi tapovidyAmaNimantrauSadhizaktyatizayamAhAtmyaM dRssttsvbhaavtvaad| 'svabhAvo'tarkagocaraH' iti samastavAdisaMmatatvAt / atizayarahitavastuvicAre pUrvoktazAstramArga eva bAdarasUkSmANAM siddhaH / yadyapi bAdara aparyApta vAyukAyikAdi jIvoMkI avagAhanA stoka hai aura isase lekara sUkSma paryApta vAyukAyikAdika pRthivIkAdhika paryanta jIvoM kI jaghanya bA utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai, to bhI sUkSma nAmakarmakI sAmarthya se anya parvatAdikase bhI inakA pratidhAta nahIM hotA hai, unameM ve nikalakara cale jAte haiN| jaise-jala kI bUda vastrase rukatI nahIM hai nikala jAtI hai vaise sUkSma zarIra jAnanA / bAdara nAmakarma karmake udayase alpa zarIra honepara bhI dUsaroM ke dvArA pratighAta hotA hai jaise sarasoM vastrase nikalatI nahIM hai taise hI bAdara zarIra jAnanA / yadyapi RddhiprApta muniyoMkA zarIra bAMdara hai to bhI vajra parvata AdikameMse nikala jAtA hai, rukatA nahIM hai so yaha tapajanita atizaya ko ho mahimA hai| kyoMki tapa, vidyA, maNi, mantra, auSadhikI zaktike atizayakA mAhAtmya hI pragaTa hotA hai, aisA hI dravyakA svabhAva hai| svabhAva tarkake agocara hai, aisA samasta vAdI mAnate haiN| yahA~ para atizayavAnoMkA grahaNa nahIM hai, isalie atizaya rahita vastuke vicArameM pUrvokta zAstrakA upadeza hI bAdara sUkSma jIvoMkA siddha huaa| 4. sUkSma va bAdara meM pradezoM sambandhI vicAra de. zarIra/1/4,5 audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa va kArmaNa ye pA~coM zarIra yadyapi uttarottara sukSma haiM parantu pradezakA pramANa uttarottara asaMkhyAta va anantaguNA hai| sa.si./2/38/162/10 yAba, parampara' (zarIra) mahAparimANaM prApnoti / nai yamaH bandhavizeSAtparimANabhedAbhAvastUla nicayAyaHpiNDavat / - prazna-yadi aisA hai to uttarottara eka zarIrase dUsarA zarIra mahAparimANavAlA prApta hotA hai : uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki bandha-vizeSake kAraNa parimANa meM bheda nahIM hotA / jaise, rUIkA Dhera aura lohekA golA / (rA. vA./2/38/5/148/8) . . rA. vA./2/39/6/148/31 syAdetat-bahudravyopacitatvAta taijasakArmaNayorupalabdhiH prApnotIti / tannaH kiM kAraNam / uktametaha-pracayavizeSAt sUkSmapariNAma iti / - prazna-bahuta paramANubAleM honeke kAraNa taijasa aura kArmaNa zarIrakI upalabdhi ( dRSTigocara.) honA prApta hai| uttara-nahIM, pahale kahA jA cukA hai ki unakA ati saghana . aura sUkSma pariNamana honese indriyoMke dvArA upalabdhi nahIM ho sktii| dha, 13/5,4,24/10/4 Na ca thUleNa bahusaMkheNa ceva hodavvamidi Niyamo asthi / thUleraMDarukkhAdo sahalohagolaegarUvattaNNahANuvavattibaleNa padesabahuttuvala bhaado| = sthUla bahuta saMkhyAvAlA hI honA cAhie, aisA koI niyama nahIM hai kyoMki sthUla eraNDa vRkSase, sUkSma loheke golemeM ekarUpatA anyathA bana nahIM sakatI, isa yuktike balase pradezabahutva dekhA jAtA hai| 5. sUkSma va bAdarameM nAmakarma sambandhI vicAra dha. 11,1,34/246-251/6 na bAdarazabdo'yaM sthUlaparyAyaH, apitu bAdaranAmnaH karmaNo vAcakaH / tadudayasahacaritatvAjjIvo'pi mAdaraH // 24 // ko'nayoH (bAdara-sUkSma )karmaNorudayayo.dazcenmUrteranyaiH pratihanyamAnazarIranirvatako bAdarakarmodaya; apratihanyamAnazarIranirvartakaH sUkSmakarmodaya iti tyorbhedH| sUkSmatvAtsUkSmajIvAnAM zarIramanyairna mUrtadravyairabhihanyate tato na tadapratighAtaH sUkSmakarmaNo vipAkAditi cenna, anyairapratihanyamAnatvena pratilabdhasUkSmavyapadezabhAjaH sUkSmazarIrAdasaMkhyeyaguNahInasya bAdarakarmodayataH prAptabAdaravyapadezasya sUkSmatvapratyavizeSato'pratidhAtatApatteH / -bAdara zabda sthUlakA paryAyavAcI nahIM hai, kintu bAdara nAmaka nAmakarmakA vAcaka hai, isalie usa bAdara nAmakarmake udayake sambandhase jIva bhI bAdara kahA jAtA hai / prazna-sUkSma nAmakamake udaya. aura bAdara nAmakarma ke udayameM kyA bheda hai 1 uttara-bAdara nAmakarma kA udaya dUsare mUrta padArthoMse AghAta karane yogya zarIrako utpanna karatA hai / aura sUkSma nAmakarma kA udaya dUsare mUrta padArthoM ke dvArA AghAta nahIM karane yogya zarIrako utpanna karatA hai| yahI una donoM meM bheda hai| prazna-sUkSma jIvoMkA zarIra sUkSma honese hI anya mUrta dravyoM ke dvArA ApAtako prApta nahIM hotA hai, isalie mUrta dravyoM ke sAtha pratighAtakA nahIM honA sUkSma nAmakarma ke udayase nahIM mAnanA caahie| uttara-nahIM, kyoMki, aisA mAnane para dUsare mUrta padArthoke dvArA AghAtako nahIM prApta honese sukSma saMjJAko prApta hone vAle sUkSmazarIrase asaMkhmAta guNI hIna avagAhanAvAle aura nAmakarma ke udayase bAdara saMjJAko prApta honevAle bhAdara zarIrako sUkSmatAke prati koI vizeSatA nahIM raha jAtI hai, ataeva usakA bhI mUrta padArthoM se pratighAta nahIM hogA, aisI Apatti aayegii| 6. bAdara jIva Azraya se hI rahate haiM dha. 7/2.6,48/336/1 puDhavIo cevassidUNa baadraannmvtttthaannaado| -pRthiviyoMkA Azraya karake hI bAdara jIvoMkA avasthAna hai| (dha.4/1,3,24/100/10) (go. jI./mU./184/416) ( kA. a./ TI./122) 7. sUkSma va bAdara jIvoMkA loko avasthAna ma. A./1202 eiMdiyA ya jIvA paMcavidhA vAdarA ye sahamA ya / sehi bAdarA khalu suhamaihi Nirataro loo / 1202 / - ekendriya jIva prathivIkAyAdi pA~ca prakArake haiM aura ve pratyeka bAdara sUkSma hai, bAdara jIva lokake eka deza meM haiM tathA sUkSma jIvoMse saba loka ThasAThasa bharA huA hai / 1202 / (aura bhI de. kSetra) * anya sambandhita viSaya 1. bAdara vanaspati kAyika jIvoMkA lokameM avasthAna / -de, vnspti/2/10| jainendra siddhAnta za
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSma RjusUtra naya sUkSma sAMparAya 2.pAvara taijasa kAyikAdikoMkA lokameM avsthaan| 2. sUkSma sAmparAya cAritrakA svAmitva -de. kaay/2/5| pa.kha. 1/1.1/sU. 127/376 suhama-sAMparAiyasuddhisaMjadA emammi 3. sthUla parase sUkSmakA anumAna / de. anumAna/2/5 / caiva suhuma-sAparAiya suddhisaMjadaTThANe / 127 / - sUkSma sAmparAya zuddhi 4. sUkSma va sthUla dRSTi / -de. prmaannu/1|6| saMyata jIva eka sUkSma-sAmparAya-zuddhi-saMyata guNasthAnameM hI hote hai|1271 (go.jI./mU./467); (go. jI./jI.pra./704/140/11); 5. sUkSma va bAdara jIvoM sambandhI guNasthAna, jIvasamAsa, (dra. saM./35/148) mArgaNA sthAna Adi 20 prruupppaaeN| -de. sat / 6. sUkSma bAdara jIvoMkI sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, . 3. jaghanya utkRSTa sthAnoMkA svAmitva antara, bhAva va alpabahutva prruupnnaaeN| -de. vaha vaha naam| pa. khaM, 7/2.11/sU. 172-173 ba, TI./568 suhumasAparAyasuddhi7. sUkSma bAdara jIvoMmeM kokA bandha udaya sattva / saMjamassa jahaNiyA carittaladI... 172 / ' ubasamaseDIdo oyaramANa primsmyshumsaapraaiyss| 'tasseba ukkasiyA carittalakho... -de.baha-vaha naam| / 173 // carimasamayasuhumasapirAiyakhavagassa / - sUkSmasAmparAyika8. skandhake sUkSma sthUla Adi med| -de. skndh/3| zuddhi saMyamakI jaghanya caritra landhi... 172 / 'upazama zreNIse utarane vAle antima samayavartI sUkSmasAmparAyikake hotI hai / 'usI hI sUkSma RjusUtra naya-ve. naya/III/5 / sUkSmasAmparAyika zuddhi saMyamakI utkRSTa cAritra landhi... 173 / ' antima samayavartI sUkSma sAmparAyika kSapakake hotI hai| sUkSma kRSTi-the. kRsstti| sUkSma kiyA apratipatti zukladhyAna-de. zukladhyAna/117 / 4. sUkSma sAmparAya cAritra va gupti samiti meM antara sUkSmajIva-ve. indriya, kAya, jIva samAsa / rA. vA./9/18/10/617/26 syAnmatam-guptisamityorabhyataratrAntarbhava tIdaM cAritraM pravRttinirodhAta samyagayanAccetiH tannaH kiM kAraNam / sUkSma sAMparAya sadbhAve'pi guNavizeSanimittAzrayaNAt / lobhasaMjvalanArakhyaH sAmpa rAyaH sUkSmo bhavatItyayaM vizeSa aashritH| -prazna-yaha cAritra 1. sUkSma sAmparAya cAritrakA lakSaNa pravRtti nirodha yA samyak pravRtti rUpa honese gupti aura samitimeM sa. si./4/18/436/6 atisUkSmakaSAyatvAtsUkSmasAmparAyacAritram / antarbhUta hotA hai ! uttara-aisA nahIM hai kyoMki yaha unase Age -jisa cAritrameM kaSAya ati sUkSma ho vaha sUkSma sAmparAya cAritra bar3hakara hai| yaha dasaveM guNasthAnameM, jahA~ mAtra sUkSma lobha TimaTimAtA hai| (rA.pA./6/18/6/617/21); (dha. 1/1,1.123/375/3); hai, hotA hai, ataH yaha pRthak rUpase nirvi hai| (go.DI./jo. pra./147/714/7) paM.saM./prA./1/122 aNuloha veyaMto jIo ubasAmagopakhavago baa| so 6. sUkSma sAmparAya guNasthAnakA lakSaNa muhamasaMparAjo ahavAeNUNo kiMci // 132 / -mohakarmakA upazamana paM.saM./prA./1/22-23 kosuMbho jiha rAo abhaMtarado ya suDamaratto yA kSapaNa karate hue sUkSma lobhakA vedana karanA sUkSmasAmparAya y| evaM muhumasarAo muhumakasAo tti NAyavvo / 22 / puvApuThvasaMyama hai, aura usakA dhAraka sUkSmasAmparAya saMyata kahalAtA hai / yaha phaDuyaaNubhAgAo annNtgunnhiinne| lohANummi ya dviao hadi saMyama yathAramyAta saMyamase kucha hI kama hotA hai| (dha.1/1,1.123/ muhamasaMparAo ya / 23 / jisa prakAra kusamalI raMga bhItarase sUkSma gA. 190/373); (go.jI./mU./474/882); (ta. sA./6/48) rakta arthAta atyanta kama lAlimA vAlA hotA hai, usI prakAra sUkSma rA. vA./3/18/1/697/21 sUkSmasthUlasattvavadhaparihArApramattatvAya anu- rAga sahita jIvako sUkSmakaSAya vA sUkSma sAmparAya jAnanA pahatotsAhasya akhaNDitakriyAvizeSasya ... kaSAyaviSAkurasya cAhie / 22 / lobhANu arthAt sakSma lobhameM sthita sUkSmaapacayAbhimukhAsInastokamohamIjasya sapta eva pariprAptAnvarthasUkSma- sAmparAyasaMyata kI kaSAya pUrva spardhaka aura apUrva spardhakake anubhAga sAmparAyazudhisaMyatasya suukssmsaampraaycaaritrmaakhyaayte| - zaktise anantaguNoM hIna hotI hai / 23 / (go. jI./mU./58-18 ); sUkSma-sthUla prANiyoMke dhadhake parihArameM jo pUrI taraha apramatta hai, (dha.2/1, 1, 18/gA. 121/188) / atyanta nidhi utsAhazIla, akhaNDitacAritra...jisane kaSAyake rA. vA./1/1/21/560/17 sAmparAyaH kaSAyaH, sa yatra sUkSmabhAvenoviSAMkuroMko khoMTa diyA hai, sUkSma mohanIya karmake bIjako bhI pazAnti kSayaM ca Apadyate to sUkSmasAmparAyo veditavyo |jisne nAzake mukhameM Dhakela diyA hai, usa parama sUkSma lobhavAle sAmparAya-kaSAyoMko sUkSma rUpase bhI upazama yA kSaya karane vAlA sAdhuke sUkSma sAmparAya cAritra hotA hai / (cA. sA./84/2) sUkSmasAmparAya upazamaka kSapaka hai| yo, sA. yo./103 sahabhaheM lohaheM jo milau jo suhumu vi prinnaamu| gha.1/1,1.18/187/3 sUkSmazcAsau sAmparAyazca suukssmsaampraayH| taM so sahama vi cAritta muNi so sAsaya-suha-dhAmu / - sUkSma lobhakA praviSTA zuddhiryeSAM saMyatAnA te suukssmsaampraayprvissttshuddhisytaa| . nAza honese jo sUkSmapariNAmA~kA zeSa raha jAnA hai, vaha sUkSma .dha.11.1.27/2/14/3 tado jaMtara-samae muhamakiThisarUvaM lobha vedaMtoM cAritra hai, vaha zAzvata sukhakA sthAna hai| aNiyadiTha-saNNo bahumasAparAo hodi / -sUkSma kaSAyako, i.saM./TI./31/148/4 sUkSmAtIndriyanijazuddhAtmasaMvittimalena sUkSma- sUkSma sAmparAya kahate haiM unameM jina saMyatoMkI zuddhine praveza kiyA hai sobhAbhidhAnasAmparAyasya kaSAyasya yatra niravazeSopazamanaM kSapaNaM vA unheM sUkSma-sAmparAya-praviSTa-zuddhi saMyata kahate hai| 2. isake anantara ttsuukssmsaampraaycaaritrmiti| - sUkSma atIndriya nijazuddhAmA- samayameM jo sUkSma kRSTigata lobhakA anubhava karatA hai aura jisane ke malase sUkSma lobha nAmaka sAmparAya kaSAyakA pUrNa rUpase upazamana anivRttikaraNa isa saMjJAko naSTa kara diyA hai, aisA jIva sUkSmavA kSapaNa so sakSma sAmparAya cAritra hai| sAmparAya saMyama vAlA hotA hai| bhA04-56 jainendra siddhAnta koza
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSma skadha 442 sUtaka dra. saM./TI./13/35/5 sUkSma paramAtmatattvabhAvanAbalena sUkSmakRSTigatalobhakaSAyasyopazamakAH kSapakAzca dazamaguNasthAnavatino bhavanti / --sUkSma paramAtma tattva bhAvanAke balase jo sakSma kRSTirUpa lobha kaSAyake upazamaka aura kSapaka haiM, ve dazama guNasthAnavartI haiN| * anya sambandhita viSaya 1. sUkSma sAmparAya guNasthAnake svAmitva sambandhI guNasthAna, jIvasamAsa, mArgaNAsthAna Adi 20 prruupnnaaeN| -de. vaha vaha naam| 2. isa guNasthAna sambandhI sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva va alpa-bahutvarUpa ATha prruupnnaaeN| -de. vaha vaha naam| 3. isa guNasthAnameM karmaprakRtiyoMkA bandha, udaya, va sattva prruupnnaaeN| --de. vaha vaha naam| 4. sabhI guNasthAnoM va mArgaNAsthAnoMmeM Ayake anusAra hI vyaya honekA niyama / -de. maargnnaa| 5. isa guNasthAnameM kaSAya yogake sadbhAva smbndhii| -de. vaha yaha naam| 6, isa guNasthAnameM aupazamika va kSAyika bhAva smbndhii| -de.anivRttikaraNa / 7. sUkSma kRSTikaraNa sambandhI / --de. kRsstti| 8. upazama va kSapaka shrennii| -de, shrennii| 9. punaH punaH yaha guNasthAna pAnekI siimaa| -de. saMyama/2 / 10. sUkSmasAmparAya va chedopasthApanAmeM medAmeda / -de. chedopsthaapnaa/4| loka vyavahAra zodhanArtha sUtaka AdikA nivAraNa karane ke lie jo laukikI jugupsA kI jAtI hai vaha chor3ane yogya hai, aura paramArtha yA lokottara jugupsA karanI yogya hai| (aura bhI dekho nirvicikitsaa)| 2. bhojana zuddhi meM sUtaka pAtakake vivekakA nirdeza bha, A./vi./230/444/20 mRtajAtasUtakayuktagRhijanena.. dIyamAnA vasatirdAyakaduSTA! -jisako maraNAzIca athavA jananAzauca hai, aise doSase yukta gRhastha ke dvArA yadi vasatikA dI gayI ho to vaha dAyaka doSase duSTa hai| tri.sA./124 ...asuucisuudg"| kayadANA vi kuvatte jIvA kuNaresa jAyate // 24 // apavitratAse athavA mRtAdikakA sUtako saMyukta jo kupAtroM meM dAna karatA hai vaha jIva kumanuSyoM meM utpar3a hotA hai / 14 / ana, dha.5/34 zavAdinApi "dattaM dAyakadoSabhAka / 24 / uktaM casUtI zauNDI tathA rogI zavaH SaNDaH pizAcavAca / patiptocAranagnAca raktA vezyA ca livinii| -zavako zmazAnameM chor3akara Aye hue mRtaka sutaphase yukta puruSoM dvArA datta thAhAra vAyaka poSase dUSita samajhanA cAhie / 34 -jisake santAna utpanna huI ho...| mo. pA./TI./4/112 para udhRta-dInasya suutikaayaashc...| -dIma arthAta daridrI, sUtaka vAlIkhIke gharakA vizeSa rUpase (sAdhu AhAra grahaNa na kareM / khA. saM./5/251 sUtakaM pAsakaM cApi yathokta jainazAsane / eSaNAzuddhisidhathaM varSa yecchApakApraNIH / 231 // -aNupratI bhAvakoM ko apane bhojanako zuddhi banAye rakhaneke lie athavA eSaNA zuddhike sira yathokta sUtaka pAtakakA bhI tyAga kara denA cAhie / bhAvArthakisIke sutaka pAtakameM bhojana nahIM karanA cAhie / carcA samAdhAna/53/pR.50 muni AhArArtha" sUtaka va dukhita aise zuddha kulameM bhI praveza na kre| / sUkSma skaMdha-de. skandha / sUkSmA vANI-de. bhaassaa| sUcI-Width (ja. pa./pra. 106) / 2. ( Diameter or radius vyAsa yA bANa 1) / 3. sUcI nikAlaneko prakriyA / -de. gaNita/II/I 4. dha. 3/1,2.17/133/5 aMgulavaggamUle vikalaM bhasaI hvdi| taM kiM bhUdamiti butse vidiyavaggamUlaguNaNeNa ubalakkhiyaM / - sUcyaM gulake prathama vargamUlameM ( arthAta sUcyaMgulakA Azraya lekara viSkaMbhasUcI hotI hai| vaha sUcyaMgulakA prathama vargamUla kisa rUpa hai, aisA pUchane para AcArya kahate haiM ki sUcyaMgulake dvitIya vargamUlake guNAkAra se upalakSita hai / arthAt sUcyaMgulake prathama vargamUlako usIke dvitIya vargamUlase guNita kara dene para sAmAnya nAraka mithyAdRSTiyoMkI viSkambha sUcI hotI hai / udAharaNa-sUcyaMgula 242; 3 viSkambhasUcI 2; sUcyaM gulakA vara sUcyaM gulakA dvitIya vargamUla 23 / visskmbhsuucii| 242-2 -kSetra pramANakA eka bheda-de. gaNita/11/3 / sataka-1. sUtaka pAtaka viSayaka jugupsA heya hai ma. A./TI./646 jugupsA gahIM dvividhA dviprakArA-laukikI lokottarA c| lokavyavahArazodhanArtha sUtakAdinivAraNAya laukikI jugupsA pariharaNIyA tathA paramArtha lokottarA ca krtvyeti| -jugupsA yA gIM do prakArako hai-laukikI va lokottara / 3. sUtaka pAtaka kisako va kahA~ nahIM lagatA pratiSThApATha jayasena/258 yadazyatIrthakara bhimbhamudIrya saMsthAmulyA tadIyakulagotrajanipravezAt / saMvRttagopracaraNapratipAtayogAdAzIcamAvahatu nodhabhava prazastam / 258 -jisa vaMza bAlA yajamAna vimba pratiSThA karA rahA hai, usake vaMza, kula, gotrameM usa dimase azauca nahIM mAnA jAtA arthAta jisa dina nAndI abhiSeka ho gayA usa dinase yajamAnake kula meM sUtaka tathA sUvA nahI lagatA / 256) prAyazcitta saMgraha/353 bAlatraNatharatvAjjvalanAdipradeze dIkSitaH / anazanapradezeSu ca mRtakAnAM khalu sUtakaM nAsti / -tIna dinakA bAlaka, yumameM maraNako prApta, agni Adike dvArA maraNako prApta jina dIkSita, anazana karake maraNako prApta; inakA maraNasUtaka nahIM hotaa| 4. sUtaka pAtaka zuddhi kAla pramANa ma. pu./38/80-61 bahiryAnaM tato dvitraiH mAsai stricaturairuta / yathAnukUla miSTe'hni kAryatUryAdimaGgalaiH / tataH prabhRtyabhISTaM hi zizoH prasavavezmanaH / bahiHpraNayanaM mAtA dhAtryutsaGgagatasya vA 161 / -tadanantara (prasUtike ) do-tIna athavA tIna cAra mAhake bAda kisI zubha dina turahI Adi mAMgalika bAjoM ke sAtha-sAtha apanI anukUlatAke anusAra bahiryAna kriyA karanI caahie| jisa dina yaha kriyA kI jAye usI dinase mAtA athavA dhAyakI godameM baiThe hue bAlakakA prasUti gRhase bAhara le jAnA sammata hai| jainendra siddhAnta koza
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra prAyazcitta saMgraha / 953 dine sucanta paJcabhi: daza-dvAdazabhiH paJcAdaza vA saMkhyAprayogataH / 153 / brAhmaNa pA~ca dinameM kSatriya daza dinameM, vaizya bAraha dinameM, aura zudra pandraha dinoM meM pAtaka ke doSa se zuddha hote haiN| 4. vyavahAra gata sUtaka pAtaka zuddhikA kAla pramANa aksara 3 pIr3hI taka 10 dina 12 dina 1 mahIne taka ke bAlaka 4 33 8 varSa takakA bAlaka 5 3 mAsa takakA garbhapAta 95 11 11 19 11 janma maraNa 14 10 6 4 3 " 3 2 33 6 14 putrI, dAsI, dAsa (apane ghara meM ) gAya bhaiMsa Adi (apane ghara meM ) anAcArI strI sadA puruSake ghara " 10 6 4 "3 3 pahara pahara gRha tyAgI, saMnyAsI 13 2 gRhasthI paradezamai mare to 3 dina "" 1 10 12 sadA isake pazcAt jitane mAsakA garbhapAta ho " apaghAta mRtyu - 443 maraNa sUtra -1, ve Agama / Pormula. (4/2/20) sUtrakRtAMga jJAna / III | 3 utane utane dina 1 dina 1 dinasUtropasaMyata samAcAra / 3 11 khabara Aneke 5. rajasvalA strIkA sparza karanA yogya nahIM ana. gha0 / 5 / 35 meM uddhRta - raktA vezyA ca liGginI / jo mAsika dharmase yukta ho, vezyA tathA Arthika Adike AhArako dAyaka doSase duSTa samajhanA caahie| (ana. dha. / 5 / 34 ) - " tri, sA./ 124...pu-phaI...] kapadAmA vikurate jIvA kumare jAyaMte 24 puSpavatI strIyA saMsarga kara jo kRpA meM dAna detA hai, vaha kumAnuSoM meM hotA hai| sA. dha. /4/31-- / spRSTvA rajasvalAzuSkacarmAsthizunakAdikam / tI gRhastha rajasvalA strI, sUkhA camar3A, haDDI. kuttA Adi ke sparza ho jAnepara bhojana chor3a deM / ) pIche zeSa dina 3 mAha 6. rajasvalA strIkI zuddhikA kAla pramANa ma.pU. /30 /00 AdhAnaM nAma garbhAdau saMskAro mantrapUrvaka patnI mRtumata snAtAM puraskRtyArha dijyayA / 70| caturtha snAnake dvArA zuddha huI rajasvalA patnIko Age kara garbhAdhAna ke pUrva arhantadeva kI pUjA ke dvArA mantrapUrvaka jo saMskAra kiyA jAtA hai use AdhAna kriyA kahate haiM / * anya sambandhita viSaya 1. nIcAdikA athavA rajasvalAkA sparza honepara sAbu jala dhArA se zuddhi karate haiN| - de. bhikSA / 3 / senasaMgha * sUtrapAhur3A. kukunda (I. 127-171) va zAstrajJAna yA samyagjJAna viSayaka 27 prAkRta gAthAoMbaddha grantha hai / isapara A. zrutasAgara (I. 1473-1533 ) kRta saMskRta TIkA aura paM. jayacanda chAbar3A (I. 1867 ) kRta bhASA vacanikA upalabdha hai / sUtramaNi - rucaka parvatake caka nityodyota vidya kumArI devI-de. loka /5/13 / sUtrasama dravya nikSepa - nikSepa // Tapara rahanevAlI sUtra samyaktva ye samyagdarzana/1 "de. sUnA mU. A. / 626 kaMDaNI posaNI cullI udakuMbhaM - okhIcI, cUDi jala rakhanekA sthAna, buhArI doSa kahalAte haiM (ana dha /4/125) zrutake dRSTipravAda aMgakA dUsarA bheda - de. zruta - sUrasena - bharata kSetra madhya Arya khaNDakA eka deza - de. manuSya / 4 / sUrpAra bharatakSetra pazcima Arya khaNDakA eka deza / --de, manuSya 4 / sUrya- 1. isa sambandhI viSaya jyotiSa/11. kRSNakA ma putra- itihAsa10/10 1. apara videhastha nAgagiri bakSArakA eka kUTa va usakA rakSaka deva - de. loka /5/4 | sUryagiri -- sUryapatana- vartamAna suurt| (ma. pu. / pra, 46 paM. pannAlAla ) / sUryapura- vijayA kI dakSiNa zreNIkA nagara - de. vidyAdhara -- - jainendra siddhAnta koza . sUryaprajJapti - aMga zrutakA eka bheda-de, zrutajJAna / III | sUryaraja--ma. pu./sarga / zloka sugrIvakA pitA thA (1/1) bAlIko rAjya de svayaM dIkSita ho gayA thA ( 6/16) / pamajjaNI / pA~ca sunA | aparavidehastha eka vakSAra / - de. loka / 5 / 3 | sUryavaMza itihAsa10/16 / sUryahrada - deva kuru ke dasa drahoM meM se dokA nAma--de. loka/7 / sUryAcaraNaparvatakA apara nAma-de, sumeru / sUryAbha--- 1. laukAntika . 1. saukAntika dekA eka bheda-de, laukAntika; 2. vijayArdha kI dakSiNa zreNIkA eka nagara- de, vidyAdhara / sUryAvarta parvakA apara nAma sumeru / sRSTA - de. karma / 3 /1 1 sRSTi 1. anya mata mAnya sRSTi va pralaya-de, vaizeSika va sAMkhya darzana de. 2. pralaya / sejjAghara - 1. bha. A. / vi / 429/613/13 sepjAdharazabdena trayo bhaNyante vasati yaH karoti / kRtAM vA vasati pareNa bhagnAM patirtaka dezAM vA saMskaroti / yadi vA na karoti na saMskArayati kevalaM prayacchatyatrAsveti / =jo vasatikAko banAtA hai vaha banAyI huI basatikAkA saMskAra karanevAlA athavA girI huI vasatikAko sudhAranevAlA, kivA usakA eka bhAga gira gayA ho usako sudhAranevAlA vaha eka, jo banavAtA nahIM hai, aura saMskAra bhI nahIM karatA hai parantu yahA~ Apa nivAsa karo aisA kahatA hai vaha aise tInoMko sejjAghara kahate haiN| 2. nAgharake hAthakA AhAra grahaNa karanekA niSedha-de. bhikSA/23/2 senasaMgha - de. itihAsa /5/28
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ senA solasA senA-1. senAkA lakSaNa pa. pU./16/3-8 aSTAvime gatAH khyAti prakArA gnnnaakRtaaH| caturNA bhedamaGgAnAM kIryamAna vibodhyatAm / 3 / patiH prathamabhedo'tra tathA senA prkiirtitaa| senAmukhaM tato gulamaM vAhinI pRtanA cmuuH|4| aSTamo'nIkanIsaMjJastatra bhedo budhaiH smRtH| yathA bhavantyamI bhedAstathedAnI vadAmi te eko ratho gajazcaikastathA paJca pdaatyH| trayasturaGgamAH saiSA pttiritybhidhiiyte| pattistriguNitA senA tisraH senAmukhaM ca taaH| senAmukhAni ca trINi gulmamityanukIya'te / / bAhinI trINi gulmAni pRtanA vAhinItrayam / camUstripRtanA jJeyA camUtrayamanIkinIm / 8 / -hAthI, ghor3A, ratha aura payAde ye senAke cAra aMga kahe gaye haiN| inakI gaNanA karane ke nIce likhe ATha bheda prasiddha haiM / 3 / prathama bheda patti, dUsarA bheda senA, tIsarA senAmukha, cauthA gulma, pA~cavA~ vAhinI, chaThA pRtanA, sAtavA~ camU aura AThavA~ aniikinii| aba ukta cAra aMgoM meM ye jisa prakAra hote haiM unakA kathana karatA huuN|4-5| jisameM eka ratha, eka hAthI, pA~ca payAde aura tIna ghor3e hote haiM vaha patti kahalAtA hai|6| tIna pattikI senA hotI hai, tIna senAauMkA eka senAmukha hotA hai, tIna senAmukhoM kA eka guruma kahalAtA hai| tIna gugmoMkI eka vAhinI hotI hai, tIna vAhiniyoMkI eka pRtanA hotI hai, tIna pRtanAoMkI eka camU hotI hai aura tIna camUkI eka anIkinI hotI hai 181 vasa anIkinIkI eka akSauhiNI hotI hai| kula akSauhiNIkA pramANa-de. akssauhinnii| *senAkI 18 zreNiyA~-de.zreNI/1/2 / senApati-1.senApati kahie senAkA nAyaka / (tri. sA./TI./ 683):2. cakravartIke caudaha ratnoMmeMse eka-de. zalAkApuruSa/2 / senAmukha-senAkA eka aMga-de. senaa| semara-narakameM honevAlA eka vRkSa vizeSa ( chhddhaalaa/1| sevA-pra.sA./tA. vR./262/354/12 upAsanaM zuddhAtmabhAvanA sahakArikAraNanimittaM sevaa| -zuddhAtmabhAvanAkI sahakArIkAraNa upAsanA sevA hai| saMghava-bharata kSetrakA eka deza / apara nAma sindhu |-de. mnussy/4| saitava-bharata kSetrake madhya Arya khaNDakA eka deza-de. mnussy/4| saiddhAMtikadeva-nandisaMghake dezIya gaNa naM. 2 kI gurvAvalIke anusAra Apa zubhacandra naM. 2 ke ziSya the| samaya-vi. 10721103 I. 1015-1045 (paM.saM./prA./pra./gha, H. L.Jain)-de. itihaas/14| somadatta-inhoMne jinadatta seThase AkAzagAminI vidyAko siddha karanekA upAya prApta kiyaa| parantu asthira cittake kAraNa siddha na kara ske| phira usako vidya ccara corane siddha kiyaa| (bRhada kathA koza / kathA 4) / somadeva-1mahAtArkika tathA rAjanaitika-dharmAcArya / yazodeva ke praziSya, nemideva ke ziSya aura mahendra deva ke laghu sadharmA / karNATaka deza meM cAlukya rAja ke putra vAgharAja se rakSita / kRti-nauti vAkyAmRta, yazastilaka campU, adhyAtma taraMginI, syAdvodopaniSada SaNNa pratiprakaraNa, trivarga mahendra mAlijampa, yukticintAmaNistaba yogamArga / samaya-yazastilaka kA racanAkAla zaka tadanusAra vi.1000-1025 (ii..643-668)| (tI./3/71-73), (jai./1/427) / 2. bRhada kathA sarita sAgara ke racayitA eka bhaTTAraka / samayaI. 1061-1081 / (jIvandhara campU/pra. 18/A.N.Up.) / 3. eka jina nimna pratiSThAcArya gRhastha, kRti-zrutamuni kRta Atraba tribhaMgI kA gujarAtI bhASya / samaya-vi.za. 15-16 / (jai./1/469-463)| somanAtha-kalyANakAraka' ke racayitA eka kannar3a Ayurvedika vidvAn / samaya-I. 1950 / (tii./4/311)| somaprabha-ma.pu./sarga./zloka...zreyAnsa rAjAkA bhAI thA / bhagavAn RSabhadevako sarva prathama AhAra diyA (20/88) / antameM bhagavAna ke samavazaraNameM dIkSA grahaNakara (24/174) mukti prApta kI (43/86) / somayaza-bAhubalIkA putra thaa| isIse somavaMzakI utpatti huI thii| (ha. pu./13/1-2): (pa. pu./514)|-de. itihAsa/10/2 / somvNsh-de.itihaas/10/17| somazarmA-1. jAtikA brAhmaNa thaa| jaina munise prabhAvita hokara dIkSA grahaNa kara lii| parantu varNa kA ThIka uccAraNa na honese anya kisI AcArya ke pAsa jAkara cAra ArAdhanAoMkA ArAdhana kara svargameM deva huaa| (bR.ka.ko kathA naM. 2) 2. puSpA bhajalakA putra thaa| mitra muni bAriSeNako AhAra dAnake pIche unako saMghameM pahu~cAne gyaa| vahA~ anicchaka vRttise dIkSA dhAraNa kara lii| bahuta samaya pazcAt bAriSeNa munine inako padavicalita jAna kara apanI zugArita 100 sau rAniyoMko dikhAkara isakA sthitikaraNa kiyaa| (bR.ka. ko./kathA 10) / 3. viSNuzarmA dvArA vyApArArtha pradatta dhanako DAkuoM dvArA lUTa liyA jAnepara dIkSA grahaNa kara lii| viSNuzarmAke dhanake lie jida karanepara tapake prabhAvase usakA dhana cukA diyaa| taba viSNudatta bhI dIkSita ho gyaa| (bR. ka.ko/kathA 16) / somazreNI-rAjA bhojake samaya mAlavA keAzramanagarameM soma zreNI ke lie nemicandra saiddhAntika devane dravyasaMgraha rcaa| samaya_ vi. za. 11-12 (I.11 kA uttarArdha)-de. nemicandra / somasena-senagaNapuSkaragaccha guNabhadra bhaTTAraka ke ziSya, abhaya paMDita ke guru / kRti-rAma purANa, trivarNAcAra (dharma rasika.), zabda razna pradIpa (saMskRta koss)| samaya-granthoM kA racanA kAla vi. 1661667 / (tI./3/443); (de. itihAsa/16) / somila-bhagavAn vIrake tIrtha meM antakRta kevalI hue the| de. antkRt| somezvara-dhAravADake rAjA the| inhoMne dharmaguru govardhana devako samyaktva ratnAkara caityAlaya ke lie kucha dAna diyA thaa| samaya I. 1045 (si.vi./75 zilAlekha) soraTha-bharata kSetrakA eka deza / apara nAma saurASTra-de. mnussy/4| solasA-bhagavAna dharmanAthako zAsaka yakSiNI-de.tIrtha kara/5/3 / sopakramakAla-de. kaal/1/6| sAma-bhadrazAla vanastha padmottara diggajendrakA svAmI deva-de, loka/3/6.4 / somakAyika-1. lokapAla devauMkA eka deva-de. lokapAlaH 2. AkAzopapanna deva-de. dev/11/1/3| somakIti-kASThAsaMghakI nanditaTa zAkhA meM bhIsasenake ziSya the| kRti-pradyumna caritra, cArudatta caritra, yazodhara paritra, saptavyasana kthaa| samaya-vi. 1518-1540 (I. 1461-1483) / (tii/3/344)| jainendra siddhAntakoza
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ solva 445 skaMdha solva-bharata kSetrastha madhya Arya khaNDakA eka deza--de. manuSya/4 sokara-vijayAkI uttara zreNIkA eka nagara-de. vidyAdhara / saugandha-mAnuSottara parvatastha eka kUTa--de. lok/10|| saugandhika-mAnuSottara parvatastha eka kUTa-de. loka10 / sautrAntika-de. bauddhadarzana / saudAminI-rucaka parvata vAsinI dikkumaarii| -de. loka/5/13 / sAdAsa-pa.pU./22/zloka-ikSvAku vaMzI naghuSakA putra thA (131) naramAMsabhakSI hone ke kAraNa rAjyase cyuta kara diyA gayA (144) / daivayogase mahApura nagarakA rAjya prApta huaa| isake anantara yuddha meM apane putra ko jIta liyA / anta meM dIkSita ho gayA (148-152) / saudharma-1. saudharmakA lakSaNa sa.si./4/11/246/7 sudharmA nAma sabhA, sAsminnastIti saudharmaH kalpaH / tadasminnastoti aNa / tatkaSapasAhacaryAdindro'pi saudhrmH| -sudharmA nAmako sabhA hai vaha jahA~ hai usa kampakA nAma saudharma hai| yahA~ tadasminnasti' isase aNa, pratyaya huA hai| aura isa kalpake sambandhase vahA~kA indra bhI saudharma kahalAtA hai| 14000 aura 16000 Asana haiN| aura trayastrizada devoM ke 33 Asana neRtadizAmeM ho haiM / 5171 senA nAyakoMke sAta Asana pazcima dizAmeM, sAmAnika devoM ke vAyu aura IzAna dizAmeM haiN| inameM caurAsI hajAra sAmAnikake AsanoM meM 42000 to vAyu dizAmeM, 42000 IzAna dizAmeM jAnane / aMgarakSaka devoMke bhadrAsana cAroM dizAoM meM haiM tahA~ saudharma ke pUrvAdi eka-eka dizAmeM 84000 Asana jAnane / 518 / isa maNDapake Age eka yojana caur3A, chattIsa yojana U~cA, pIThase yukta vajramaya eka-eka koza vistAra vAlI 12 dhArAoMse yukta eka mAnastambha hai 1516 / tisa mAnastambhameM cauthAI koza caur3e, eka koza lambe tIrthakara devake AbharaNoM se bhare hue ratnoMkI sAMkala meM laTake hue piTAre haiN| mAnastambha chattIsa yojana UMcA hai| usameM nIcese paune chaha yojana U~cAI taka piTAre nahIM haiN| bIcameM 24 yojanakI U~cAImeM piTAre hai, aura phira Upara savA chaha yojana kI U~cAImeM piTAre nahIM haiN| saudharma dvikameM ke mAnastambha bharata airAvatake tIrthakara sambandhI haiM / / 20-5213 sanatkumAra yugala sambandhI mAnastambhoM ke piTAroM meM pUrva pazcima videhake tIrthakaroM ke AbhUSaNa sthApita karake devoM ke dvArA pUjanIya haiM / 522 // * anya sambandhita viSaya 1. kalpavAsI devoMkA eka meda nirdeza --de. svarga/3" 2. kalpavAsI devoMkA avasthAna --de. svarga 3. kalpa svargIkA prathama kalpa hai --de. svrg/12| 2. sudharmA sabhAkA avasthAna va vistAra ti.pa./8/407-108 sakkassa maMdirAdo IsANa dise sudhmmnnaamsbhaa| tisahassakosaudayA causayadIhA tadadavitthArA / 407 / tIe duvAracheho kosA causahi taddalaM ru'do| sesAo vaNNAo sakkappAsAdasarisAo 1408) saudharma indra ke mandirase IzAna dizAmeM tIna hajAra (tIna sau) koza U~cI, cAra sau koza lambI aura isase AdhI vistAra vAlI sudharmA nAmaka sabhA hai|407| sudharmA sabhAke dvAroMkI UMcAI causaTha koza aura vistAra isase AdhA hai| zeSa varNana saudharma indrake prAsAdake sadRza hai|408|| tri.sA/515-16 amarAvadipuramajjhe bhagihIsANado sudhammakkha / aTThANamaNDavaM sayataddaladIhadu tadubhayadala udayaM // 51 // puvuttaradakviNadisa saddArA aTThavAsa soludayA / ...1516 - amarAvatI nAmakA indrakA pura hai usake madhya indrake rahaneke mandirase IzAna vidizAmeM sudharmA nAma sabhA sthAna hai| vaha sthAna sau yojana lambA, pacAsa yojana caur3A aura pacahattara yojana UMcA hai|59|| isa sabhA sthAnake pUrva, uttara, va dakSiNa vidizAmeM tIna dvAra haiM, usa eka dvAra kI U~cAI solaha yojana aura caur3AI ATha yojana hai / 516 / 3. sudharmA sabhA kA svarUpa tri.sA./516-522 majhe harisiMhAsaNa paradevINAsaNaM purado // 16 // tavvAhiM puThvAdisu saloyavAlANatuNeridie / 517 / seNAvaINamavare samANiyANaM tu pvnniisaanne| taNurakkhANaM bhaddAsaNANi caudisagayANi bahiM / / 18 / tassagge igibAso chattIsudao sabIDha bjjmo| mANatthaMbho gorudavitthAraya bArakoDijudo / / 16 / ciTThati tastha gorudacarastha vitthArakosadIhajudA / titthayarA bharaNacidA karaDayA rayaNa sikkadhiyA / 520 // turiyajudavijudachajjoyaNANi uvari adhoviNa krnnddaa| sohammaduge bharaherAvadatisthayarapaDibaddhA 1521 // sANakkumArajugale pubavara videha titthayara ghUsA / ThaviccidA surehiM koDI pariNAha vAraMso 15221 - sudharmA sabhAke madhya meM indrakA siMhAsana hai| aura usa siMhAsanake Age ATha paTadeviyoMke ATha siMhAsana hai / 16 / paTadeviyoMke Asanako pUrvAdi dizAoM meM cAroM lokapAloMke cAra Asana hai| indra ke Asanase Agneya, yama aura naiti dizAoM meM tIna jAtike pariSadoMke kramase 12000, saubhAgyadazamI vrata-bhAdau sudI dazamI dina ThAna, daza suhAginoM bhojana dAna / (vrata vidhAna saM./126) ( navala sAhakRta vavamAna puraann)| somanasa-1, videha kSetrastha eka gajadanta parvata -de. loka/5/3: 2. vijayAdhako uttara zreNIkA eka nagara-de, vidyAdhara; 3. saumanasa gajadamtakA eka kUTa va usakA svAmI deva-de, loka/444. sumeru parvatakA tRtIya vana, isameM cAra caityAlaya hai|-de. loka3/6.rucaka parvatastha eka kUTa-de. loka/4136. nava graiveyakakA AThavA~ paTala va indraka-de. svrg/5/3|| saumyA vAcanA-de. vA~canA / saurASTrA-de, suraassttr| sauvIra-1.bharata kSetrastha uttara Arya khaNDakA eka desh|-de. manuSya 123; 2. sindha dezakA eka bhAga / (ma. pu./pra. 20 paM. pannAlAla ) / sauvIrabhukti vrata- prArambha karaneke dinase pahile dina eka laThAnA ( kevala eka bAra parose hue bhojanako santoSa pUrvaka khAnA ), agale dina eka upavAsa kre| pazcAta eka grAsa vRddhi kramase ekase lekara 10 grAsa paryanta dasa dina taka bhAta va imalIkA bhojana kre| punaH usase agale dinase eka hAni kramase dasaveM dina 1 grAsa grahaNa kare / antima dopahara pazcAta uparoktavat ekalaThAnA kre| cAritrasArameM isIko AcAmlavardhanake nAmase kahA hai / skaMdagupta-magadhadezakI rAjya vaMzAvalIke anusAra yaha gupta vaMzakA cauthA rAjA thaa| isake samayameM hUNavaMzI saradAra kAphI jora pakar3a cuke the| unhone akramaNa bhI kiyA thA, jise inane poche phera diyA thaa| samaya-I. 413-435-de. itihAsa/3/4 / skaM dha-Molecule (ja.pa./pra. 106) skaMdha-paramANuoM meM svAbhAvika rUpase unake snigdha va rUkSa guNoMseM hAni vRddhi hotI rahatI hai| vizeSa anupAtavAle guNoM ko prApta honepara jainendra siddhAnta koza
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ skaMdha 1. skaMdha nirdeza ve parasparameM baMdha jAte haiM, jisake kAraNa sUkSmatamase sthUlatama taka aneka prakArake skandha utpanna ho jAte haiN| pRthivI, ap , prakAza, chAyA Adi sabhI pudgala skandha hai| lokake sarvadvIpa, candra, sUrya Adi mahAna pRthiviyA~milakara eka mahAskandha hotA hai, kyoMki pRthak-pRthak rahate hue bhI ye sabhI madhyavartI sUkSma skandhoMke dvArA parasparameM baMdhakara eka haiN| 1. skandha nirdeza 1.skandha sAmAnyakA lakSaNa sa. si./5/25/267/7 sthUlabhAvena grahaNanikSepaNAdivyApAraskandhanAraskandhA iti sNjnyaaynte| jinameM sthUla rUpase pakar3anA, rakhanA Adi vyApArakA sakandhana arthAta saMghaTanA hotI hai ve skandha kahe jAte haiN| (rA. vaa./5/25/2/461/16)| rA.pA./5/26/16/463/6 bandho vakSyate, taM pariprAptAH ye'NavaH te skandhA iti vyapadezamarhanti / -jina paramANuoMne paraspara bandha kara liyA hai ve skandha kahalAte haiN| * pudgala vargaNA rUpa skandha-de, vrgnnaa| 2. skandha dezAdike bheda va lakSaNa paM. kA./ma./75 khadhaM sayalasamatthaM tassa du, aba bhaNaM ti deso tti| abaddhaHca padeso paramANU ceva avibhaagii|7| sakala-samasta (pudagala piNDAtmaka sampUrNa vastu) vaha skandha hai, usake ardhako deza kahate haiM, ardhakA ardha vaha pradeza hai aura avibhAgI vaha sacamuca paramANu hai / 7 // (mU. A./231); (ti. pa./1/15); (dha. 13/1,3, 12/gA. 3/13); (go.jI./mU.604/1056); (yo. saa.a./2/19)| rA.vA./5/25/16/463/7 te (skandhAH ) trividhAH skandhAHskandhadezA: skandhapradezAzceti / anantAnantaparamANubandhavizeSaH skandhaH / tadadhaM dezaH / adhiM pradezaH / tadabhedAH pRthivyaptejovAyavaH sprshaadishmdaadipryaayaaH| -ve skandha tIna prakArake haiM-skandha, skandhadeza aura skandha prdesh| anantAnanta paramANuokA bandha vizeSa skandha hai| usake Adheko deza kahate haiM aura Adheke bhI Adheko pradeza / pRthvI, jala, agni, vAyu Adi usIke bheda haiN| sparzAdi aura skandhAdi usakI paryAya haiN| dha.3/1,2,1/gA, 2/3 puDhavI-jalaM ca chAyA cauridiyavisaya-kammaparamANU / chavviha bheyaM bhaNiyaM jiNavareMhi / / - pRthivI, jala, chAyA, netra indriyake atirikta zeSa cAra indriyoMke viSaya, karma aura paramANu, isa prakAra pudagala dravya chaha prakArakA kahA hai| (paM. kA./prakSepaka/73-1/130); (na. ca, vR/32): (go. jI./na./602/ 1058); (ni. sA./tA. vR./20)| ma. pu./24/150-153 zabdaH sparzo raso gandhaH sUkSmasthUlo nigdyte| acAkSuSatve satyeSAm indriyagrAhyatekSaNAt / 1510 sthUlasUkSmAH punaIyAzchAyAjyotsnAtapAdayaH / cAkSuSatve'pyasaMhArya rUpatvAda vidhAtakAH / / 152 / dravadravyaM jalAdi syAta sthUlabheda nidrshnm| sthUlasthUlaH pRthivyAdi dyaH skandhaH prakIrtitaH / 153 = zabda, rasa, gandha, sparza sUkSmasthUla kahalAte haiM, kyoMki yadyapi inakA cakSu indriyake dvArA jJAna nahIM hotA, isalie ye sUkSma haiM parantu apanI-apanI karNa Adi indriyoM ke dvArA inakA grahaNa ho jAtA hai isalie ye sthUla bhI kahalAte haiM / 11 / chAyA, cA~danI aura Atapa Adi sthUla-sUkSma kahalAte haiM kyoMki cakSu indriyake dvArA dikhAI deneke kAraNa yaha sthUla haiM, parantu inake rUpakA saMharaNa nahIM ho sakatA, isalie vidhAta rahita honeke kAraNa sUkSma bhI haiM / 152 / pAnI Adi tarala padArtha jo ki pRthak karanepara bhI mila jAte haiM sthUla bhedake udAharaNa haiM aura pRthivI Adi skandha jo ki bheda kiye jAnepara phira mila na sakeM sthUla-sthUla kahalAte haiM / 153 / / kA/ta.pra./76 tatra chinnAH svayaM saMdhAnAsamarthA kASThapASANAdayo maadrmaadraaH| chinnAH svayaM saMdhAnasamarthAH kSIraghRtatailatoyarasaprabhRtayo baadraaH| sthUlopalambhA api chettuM bhettumAdAtumazakyA chAyAtapatamojyotsnAdayo bAdarasUkSmAH / sUkSmatve'pi sthUlopalambhAH sparzarasagandhazabdAH sUkSmavAdarAH / sUkSmatve'pi hi karaNAnupalabhyAH karmavargaNAdayaH suukssmaaH| atyantasUkSmAH karmavargaNAbhyo'dho maNukaskandhaparyantAH sUkSmasUkSmA iti / kASTha pASANAdika jo ki chedana karanepara svayaM nahIM jur3a sakate ve ( ghana padArtha) bAdaramAdara haiN| dUdha, ghI, tela, rasa Adi jo ki chedana karanepara svayaM jur3a jAte haiM ve (pravAhI padArtha ) bAdara haiN| chAyA, dhUpa, andhakAra, cA~danI Adi (skandha ) jo ki sthUla jJAta honepara bhI jinakA chedana, bhedana, athavA ( hastAdi dvArA) grahaNa nahIM kiyA jA sakatA be bAdara-sUkSma haiN| sparza-rasa-gaMdha-zabda jo ki sUkSma honepara bhI sthUla jJAta hote haiM (jo cakSuke atirikta anya cAra indriyoMse jJAta hote haiN| ve sUkSma bAdara haiN| karma vargaNAdi ki jinheM sUkSmapanA hai tathA jo indriyoMse jJAta na hoM aise haiM ve sUkSma haiN| karma vargaNAse nIceke dviaNuka skaMdha takake jo ki atyanta sUkSma haiM ve sUkSmasUkSma haiM / (go.jI./jI. pra./603/1056 ) / 4. mahAskandha nirdeza Sa. kha./14/5.6/sU. 641/464 aTu puDhavIo TaMkANi kUDANi bhavaNANi vimANANi vimANidiyANi vimANapatthaDANi NiraiMdiyANi NirayapatthaDANi gacchANi gummANi vallINi ladANi taNavaNapphadi AdIhi / 641 -ATha pRthiviyA~, Teka, kUTa, bhavana, vimAna, vimAnendraka, vimAnaprastara naraka, narakendraka, narakaprastara, gaccha, gulma, ballI, latA aura tRNa banaspati Adi mahAskandha sthAna haiM / 641 // go. jI./jI.pra./600/1052/4 mahAskandhavargaNA vartamAnakAle ekA sA tu bhavana vimAnASTapRthvImerukulazailAdInAmekIbhAvarUpA / kathaM saMkhyAtAsaMkhyAtayojanAntaritAnAmekatvaM / ekamandhanabaddhasUkSmapudagalaskandhaiH samavetAnAmantarAbhAvAt / -mahAskandha vargaNA vartamAna kAlameM jagatmeM eka hI hai so bhavanavAsiyoMke bhavana, deviyoM ke vimAna, ATha pRthivI, merugiri, kulAcala ityAdikA eka skandha 3. sthUla sUkSmakI apekSA skandhake bheda va lakSaNa ni, sA./mU./21-24 aithUlathUlathUla thUlamuhumaM ca muhumathUlaM ca suhumaM ahamuhuma idi dharAdiyaM hodi chabbheyaM / 21 / bhUpambadamAniyA bhaNidA aithUlathUlamidi baMdhA / dhUlA idi viNNeyA sppiijltelmaadiiyaa| / 22 / chAyAtakmAdIyA thUledarakhadhamidi biyaannaahi| muhamathUle di bhaNiyA baMdhA caurakkha visayA ya / 23 / muhamA havaM ti khaMdhA pAvoggA kammavaggaNassa punno| tavibarIyA khaMdhA aisahumA idi parUveMdi / / 24 - 1. bheda-atisthUlasthUla, sthUla, sthUlasUkSma, sUkSmasthUla, sUkSma aura atisUkSma aise pRthivI Adi skandhoMke chaha bheda haiN|21|| (ma. pU./24/246); (paM. kA./ta.pra./76); (yo, sA.a./2/20); (go.jI./mU./603/1056);2. lakSaNa-bhUmi, parvata Adi atisthUlasthUla skandha kaha gaye haiM, ghI jala tela Adi sthUlaskandha jaannaa| / 22 / chAyA, Atapa Adi sthUla-sUkSmaskandha jAnanA aura cAra indriyake viSayabhUta skandhoMko sUkSma-sthUla kahA gayA hai / 23 / aura karma vargaNAke yogya skandha sUkSma haiM, unase viparIta (arthAta karma vargaNAke ayogya ) skandha atisUkSma kahe jAte haiM / 24 / jainendra siddhAnta koza
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ skaMdha 447 2. pudgala bandha nirdeza rUpa hI hai| prazna-jinake saMkhyAta asaMkhyAta yojanakA antara hai, anantAnanta paramANuoMke samudAyase niSpanna hokara bhI ko| tinakA eka skandha kaise saMbhavatA hai| uttara-jo madhyameM sUkSma skandha cAkSuSa hotA hai aura koI acaakssuss| usameM jo acAkSuSa paramANU haiM, so ve vimAna Adi aura sUkSma paramANU ina sabakA eka skandha hai vaha cAkSuSa kaise hotA hai isI mAtake matalAneke lie baMdhAna hai, isalie antara nahIM hai eka skandha hai / irA eka skandha- yaha kahA hai ki bheda aura saMghAtase cAkSuSa skandha hotA hai, kA nAma mahAskandha hai| kevala bhedase nahIM, yaha sUtrakA abhiprAya hai| prazna -isakA kyA dra. saM./TI./2/cUlikA/7/2 pudgaladravyaM punarlokarUpamahAskandhApekSayA kAraNa hai| uttara-Age usI kAraNako kahate haiM--sUkSma pariNAmavAle sarvagata', doSapugatApekSayA sarvagataM na bhvti| -pudagala dravya loka skandhakA bheda honepara vaha apanI sUkSmatAko nahIM chor3atA vyApaka mahA skandhakI apekSA sarvagata haiM aura zeSa pudgalokI apekSA isalie usameM acAkSuSapanA hI rahatA hai| eka dUsarA sUkSma pariNAma asarvagata haiN| vAlA skandha hai jisakA yadyapi bheda huA tathApi usakA dUsare de. paramANu /2/7 ( mahAskandhameM kucha paramANu trikAla acala haiM) saMghAtase saMyoga ho gayA ataH sUkSmapanA nikalakara usameM sthUla panekI de. vargaNA/2/2 (jaghanya vargaNAse lekara mahAskandha paryanta vargaNAoMkI utpatti ho jAtI hai aura isalie vaha cAkSuSa ho jAtA hai / (rA. kramika vRddhi) vA./5/28/- /RR) * vanaspati skandha nirdeza-de. vanaspati/317 / * paramANuoMkI hInAdhikatAse skandha moTA va choTA nahIM hotaa| -de. sUkSma/3/4 / 5. skandhoMkI utpattikA kAraNa * skandhake pradezoMmeM guNoM sambandhI / -de, pudagala / ta. su./5/26 bhedasaMghAtebhya utpadyante / 26 // sa. si./5/26/268/5 bhedArasaMghAtAibhedasaMghAtAbhyAM ca utpadyanta 7. zabda gandha Adi bheda skandhake haiM paramANuke nahIM iti / tadyathA-dvayoH paramANvoH saMghAtAda dvipradezaH skandha utpdyte| dvipradezasyANozca trayANA vA aNUnI saMghAtAntripradezaH / rA. vA./5/24/24/460/25 zabdAdayastu skandhAnAmeva vyaktirUpeNa dvayorbipradezayostripradezasyANozca caturNA vA aNUna saMghAtAzcatuH- bhavanti saumyavA ityetasya vizeSasya pratipattyartha pRthgyogkrnnm| prdeshH| evaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantAnAmanantAnantAnAM ca saMghAtA -zabda Adi (arthAta zabda bandha, saumya, sthaulya, saMsthAna, bheda, ttAvatpradezaH / eSAmeva bhedAttAvad dvipradezaparyantAH skandhA utpa- tama, aura chAyA va Atapa udyota ye saba) vyakta rUpase skandhoMke hI dyante / evaM bhedasaMghAtAbhyAmekasamayikAbhyAM dvipradezAdayaH skandhA hote hai saukSamyako chor3akara, isa vizeSatAko batAneke lie pRthaka utpdynte| anyato bhedenAnyasya saMghAteneti / evaM skandhAnAmu- sUtra banAyA hai| pttiheturuktH| bhedase, saMghAtase tathA bheda aura saMghAta donoMse 8. karma skandha sUkSma hai sthUla nahIM skandha utpanna hote haiN| prazna-bheda aura saMghAta do haiN| isalie sUtrameM dvivacana honA cAhie ? uttara-do paramANuoMke saMghAtase sa.si./8/24/402/11 karmagrahaNa...yogyAH pudgalAH sUkSmAHna sthUlAH do pradezabAlA skandha utpanna hotA hai| do pradezavAle skandha aura iti =karma rUpase grahaNa yogya pudgala sUkSma hote haiM sthUla nahIM hote| aNuke saMghAtase yA tIna aNuoMke saMghAtase tIna pradezavAlA skandha (rA. vA./8/24/4/185/17) utpanna hotA hai| do pradezavAle do skandhoMke saMghAtase, tIna pradezavAle * eka jAtike skandha dUsarI jAti rUpa pariNamana nahIM skandha aura aNuke saMghAtase yA cAra aNuoMke skandhoMke saMghAtase. cAra pradezavAlA skandha utpanna hotA hai / isa prakAra saMkhyAta, karate / -de. vargaNA/2/8 / asaMkhyAta, ananta aura anantAnanta aNuoMke saMghAtase utane- * anantoM skandhoMkA loka avasthAna va avagAha / utane pradezoMvAle skandha utpanna hote haiN| tathA inhIM saMkhyAta Adi paramANuvAle skandhoMke bhedase do pradezavAle skandha takaM -de. AkAza/3/ skandha utpanna hote haiN| isI prakAra eka samayameM honevAle bheda aura saMghAta ina donoMse do pradezavAle Adi skandha utpanna hote 2. pudgala bandha nirdeza haiN| tAtparya yaha hai ki jaba anya skandhase bheda hotA hai aura anyakA saMghAta, taba eka sAtha bheda aura saMghAta ina donoMse bhI skandhakI 1. pudgala bandhakA lakSaNa utpatti hotI hai| isa prakAra skandhoMkI utpattikA kAraNa khaa| rA.vA./2/10/2/124/24 dravyabandhaH karmanokarmapariNata: praddhagaladravya(rA. vaa./5/26/2-1/463/26)| viSayaH / nokarma rUpase pariNata pugalakarma rUpa dravyabandha hai| de, vargaNA/2/3,8,9 (Uparako vargaNAoMke bhedase tathA nIcekI vargaNAoM dha. 13/5.1,82/347/6,12 do tigNi Adi poggalANaM jo samavAo ke saMghAtase utpanna honekA spaSTIkaraNa ) so poggalabaMdho NAma / / jeNa giddhahukkhAdiguNeNa poggalANe baMdho 6. skaMdhoMmeM cAkSuSa acAkSuSa vibhAga va unakI utpatti hodi so poggalabaMdho nnaam|-do, tIna Adi pudagaloM kA jo samavAya sambandha hotA hai vaha pudagala budha kahalAtA hai |...jis snigdha aura sa.sU./5/28 bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSaH/28 / rUkSa Adi guNake kAraNa pudgaloMkA bandha hotA hai usakI pudagalabandha sa.si./5/28/266/7 anantAnantaparamANusamudayaniSpAdyo'pi kazci. saMjJA hai| ccAkSuSaH kazcidacAkSuSaH / tatra yo'cAkSuSaH sa kathaM cAkSuSo bhavatItipra.sA./ta.pra./177 yastAvadatra karmaNA snigdha rUkSatvasparzavizeSairekasvaceducyate-bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSaH / na bhediti / kAtropapattiriti pariNAmaH sa kevlpudglmndhH| -karmokA jo snigdhatArUkSatA rUpa cet / bramaH sUkSmapariNAmasya skandhasya bhede saumyAparityAgAda- sparzavizeSoM ke sAtha ekatva pariNAma hai so kevala pudagala bandha hai| cAkSuSatvameva / saumyapariNataH punaraparaH satyapi tadabhede'nya- dra.saM./TI./16/52/12 mRripaNDAdirUpeNa yo'sau mahadhAmandhaH sa kevala: saMghAtAntarasaMyogAtsaumyapariNAmoparame sthaugyospatI cAkSuSo pudglgndhH| -miTTI Adike piNDa rUpa jo maStRta prakArakA bandha bhavati / -bheda aura saMghAtase cAkSuSa skandha utpanna hotA hai / 28 / hai vaha to kevala pugalabandha hai| jainendra siddhAnta koza
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ skaMdha pharma paM. u. 40 paugalikaH piNDo bandastacyA rUpa paugalika piMDakA athavA karmako zahikA hI nAma dravya bandha hai |4| 2. bandhakA kAraNa snigdha rUkSatA ta. sU./2/13 snigdhaH sa.si./5/33/304/8 snigdhoraNyoH parasparazleyalakSaNe andhe sandhi bhati evaM saMkhyAsaM rUpeyAnantapradezaH skandho yojyaH / = snigdhava aura rUhatva se bandha hotA hai |33| snigdha aura guNamA do paramANuoM kA paraspara saMzleSa lakSaNa bandha honepara dvaNuka nAmakA skandha banatA hai / isI prakAra saMkhyAta asaMkhyAta aura ananta pradeza vAle skandha utpanna hote haiN| (go.jo. / gha. / 601 / 1064) 3. snigdha va rUkSa meM paraspara bandha hone sambandhI niyama naM. 14/5/24.36/21.12 yo yati vAsanA |4| dvissa Nivega durAhieNa hukvassa bahutrakheNa durA hiraNa / Niddhassa yo jisame same yA 36 // snagdha pRhagata snigdha TugaloM ke sAtha nahIM rUsa rUkSa galoMke sAtha nahIM vaidhate kintu saraza aura visadRza aise snigdha aura rUkSa pugala paraspara ba~dhate haiM | 34 | snigdha pudgalakaha do guru adhika snigdha hunasake sAtha aura do guNa adhika rUkSa pudgala ke sAtha bandha hotA hai| tathA snigdha galakA malakA rUkSa pudgala ke sAtha jaghanya guNake sivA viSama athavA sama guga rahanepara bagdha hotA hai | 36 | (pra. sA./ta.pra./ 166 meM uddhRta ) ; (go, jo../610, 20/9060) pra. sa. 166 siga guNo cadguganivedi yA tiguNi aNudi paMco | 966 // snigdha rUpase do aMzavAlA paramANu cAra aMzavAle snigdha paramANuke sAtha bandhako anubhava karatA hai athavA rUparUpase tIna aMzavAlA paramANu paoNca aMzavAle ke sAtha yukta hotA huA ba~dhatA hai / ta sU. / 5 / 34 36 na javandhaguNAnAm | 14 | guNasAmye sadRzAnAm // 35 // // 36 // guNavAle pRDhagaloM kA bandha nahIM hotA | 3 4 | samAna zakyaMza honepara tulya jAtivAloMkA bandha nahIM hotA / 35 / do adhika Adi zaktyaMzavAloMkA to bandha hotA hai | 36 | na.ca.vR./10 pArI he sarisa sima vA / bajjhadi doguNaahio paramANu jahaNaguNarahio 12 jaghanya guNase rahita tathA do guNa adhika honepara snigdhakA snigdha ke sAtha, rUpakA rUpake sAtha, snigdhakA rUpake sAtha, aura rUkSakA snigdhake sAtha paramANuoM kA bandha hotA hai / skandhoM meM paramANuoMkA eka deza va sarvadeza samAgama 3 4. pudgala baMdha sambandhI niyamameM dRSTi bheda saketa-sahaMza snigdha + svigdha yAkh + rUkSa / visadRza snigdha+ rUkSa yA rUpa + snigdha / S 448 dRSTi naM. 1. ( . khaM. 12 / mu. va TI./5, 6/sU. 32-36 / 30-32 ) / dRSTi naM. 2. (sa.si./2/18/304-200) (rA. vA./2/24-36/go jo../612-618/1060) / naM. 1 | samAna guNadhArI 2 asamAna guNadhArI guNAMza 3 jaghanya + jaghanya 4 5 6 7 8 jaghanya + jaghanyetara jaghanyetara + sama jaghanyetara jaghanyetara + ekAdhika jara jaghanyetara + dvayadhika jaghanyetara jaghanyetara + vyApi adhika jainendra siddhAnta koza jaghanyetara dRSTi 201 the the to the sadRza bisadRza sadRza visadRza nahIM hA~ The theater the nahIM stanaka dRSTi naM0 2 nahIM nahIM nahIM nahIM nahIM nahIM e and = = = etv kALa = = = 11 hai 5. baddha paramANuoMke guNoMmeM pariNamana ta. sU. /5/37 bandhe'dhiko pAriNAmiko ca // 37 // sa.si./5/30 / 200 / 99 yayA ko guDo'dhikamadhurarasaH parItAna revAdInAM svaguNApAdanAya pariNAmika tathA'nyo'nyamiva guNAH alpIyasaH pAriNAmika iti kRSNA dviguNAdisnigdhastu gaMgAdisminrUtaH pAriNAmiko bhavati tataH pUrvAvasthApracyavanapUrvakaM tArtIyakamavasthAntaraM prAdurbhavatItyekatvamupapadyate / itarathA hi zuktantu saMyoge pariviti rUpeNe vAvatiSThet / - bandhake samaya do adhika guNavAlA pariNamana karAnevAlA hotA hai | 67| jaise adhika mIThe ramavAlA gIlA gur3a usapara par3I huI pratiko apane guNarUpase pariNamAneke kAraNa pAriNAmika hotA hai usI prakAra adhika guNavAlA anya bhI alpa guNavAlekA pAriNAmika hotA hai| isa vyavasthAke anusAra do zaktyaMzavAle snigdha yA rUkSa paramANukA cAra zaktyaMzavAlA snigdha yA rUkSa paramANu pAriNAmika hotA hai| isase pUrva avasthAoMkA tyAga hokara unase bhinna eka tIsarI avasthA utpanna hotI hai| ataH unameM ekarUpatA A jAtI hai anyathA sapheda aura kAle tantuke samAna saMyoga honepara bhI pAriNAmika na honese saba alaga-alaga hI sthita rahegA / go.jo./mU./11/2004 jibIdaraguNA bahiyA hoNaM pariNAmayati baMdhamma | saMkhejjA saMkhejjANaM tapasANa khaMdhANa / saMkhyAta asthAta anamyapradezamA skandhoMmeM snigdha yA rUkSake adhika guNavAle paramANu yA skandha apanese hIna guNavAle paramANu yA skandhoMko apane rUpa pariNamAte haiN| ( jaise eka haz2Ara snigdha yA rUkSa guNake aMzoMse yukta paramANu yA skandhako eka hajAra do aMzavAlA snigdha yA rUkSa paramANu yA skandha paraNamAtA hai | ) guNoMkA pariNamana svajAtiko sImAkA laMghana nahIM kara sakatA - de0 guNa /2/71 skaMdhazAlI mahoraNa nAmA jAtiya vyantaradevoMkA eka bhedade0 mahoraga / staMbhana yaMtra yaMtra - staMbhAvaSTaMbha - kAyotsargakA eka aticAra-de0 vyutsarga / 1 / nahIM nahIM stanaka- dUsare narakakA prathama paTala athavA ( tri.sA. kI apekSA ) dvitIya narakakA dvitIya paTala de0 naraka/5/19
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ stanadRSTi 449 strI stanadRSTi--kAyotsargakA eka aticAra-de0 vyutsarga/1 / stanalolA-dUsare narakakA 11vA paTala-de0 nrk/5/11|| stanaloluka-dUsare narakakA 11vA paTala-de0 naraka/1/11 stanita-1. bhavanavAsI devoMkA eka bheda-de0 bhavana/142.stanita kumAra devoMkA lokamai avasthAna-de0 bhavana/4 / stabdha-kAyotsargakA eka aticAra-de0 vyutsarga/9 / stava-de0 bhkti/3| stivuka saMkramaNa-de0 saMkramaNa/10 / -1 pUrva va pazcAta stuti nAmaka AhArakA eka doSa --de0 aahaar/11/4|2. stuti sambandhI vissy-debhkti/3|3. nyA.da./TI. 2/1/64/100/25 vidheH phalavAdalakSaNA yA prazaMsA sA stutiH saMpratyayAthaM stUyamAnaM zraddadhIteti / pravattikA ca phalazravaNAt pravatante sarvajitA vai devAH sarva majayan sarvasvAptyai sarvasya jityai sarvamevaitenApnoti sarva jayatItyevamAdi / -vidhi vAkyake phala kahanese jo prazaMsA hai, use stuti kahate haiM kyoMki phalakI prazaMsA sunanese pravRtti hotI hai| udAharaNa, jaise--devoMne isa yajJako karake yajJako jItA, isa yajJake karanese saba kucha prApta hotA hai ityAdi / stUpa-1. ma.pu./22/264 janAnurAgAstAdrUpyama ApannA iva te bbhuH| siddhArhatpratibimbodhaiH abhitazcitramUrtayaH / arhanta siddha bhagavAna kI pratimAoMse ve stUpa cAroM orase citravicitrahorahethe aura suzobhita ho rahe the mAno manuSyoMkA anurAga hI stUpoM rUpa ho rahA ho / 264 / savazaraNa sthiti stUpa-de0 samazaraNa 2. Pyramid. (ja.pa./pra.(108) stanaprayoga-sa.si /7/27/367/3 muSNanta svayameva vA prayuGkte'nyena vA prayojayati prayuktamanumanyate vA yataH sa stenaprayogaH / kisIko corIke lie svayaM prerita karanA, yA dUsareke dvArA preraNA dilAnA yA prayukta kiye hue kI anumodanA karanA stena prayoga hai| (rA. vaa./7/27/1/554/6)| stenita -kAyotsargakA eka aticAra-de0 vyutsrg/1| staya-1.ta. sa.19/15 (pramattayogAta ) adattAdAnaM steyam / 10 sa. si./9/15/352/12 AdAnaM grAmadattasyAdAnamadattAdAnaM steyamityucyate |...daanaadaane yatra sabhavatastatraiva steyavyavahAraH / binA dI huI vastukA lenA steya hai / 15 / AdAna zabdakA artha grahaNa hai| binA dI huI vastukA lenA adattAdAna hai aura yaho steya corI kahalAtA hai...jahA~ denA aura lenA sambhava haiM vahIM steyakA vyavahAra hotA hai| (rA.vA./7/15/2/542/15) 2. steya sambandhI viSaya-de0 asteya / steyAnandI raudradhyAna-de raudrdhyaan| stoka-kAlakA pramANa vizeSa-de0 gnnit/I/1/4| stotra-bhinna-bhinna AcAryoMne anekoM stotra race haiM-1, A. samantabhadra (I. za. 2) kRta devAgama stotra, svayaMbhUstotra va jinastutizataka / 2. A0 pUjyapAda (I. za. 5) kRta zAntyaSTakameM zAntinAtha bhagavAna kA stotra hai| 3. zvetAmbarAcArya siddhasena divAkara (I.555) kRta kalyANamandira stotra va zAzvata jina stuti / 4. A0 pAtrakezarI (I.za.6-7) kRta jinendra stuti yA pAtrakezarI stotra / 5. A0 akalaMka bhaTTa (I. 640-680) kRta akalaMka stotra / 6. A. vidyAnandi ( I.775-840) kRta supArzvanAtha stotra / 7. A0 vAdirAja (I. 1000-1040) kRta ekIbhAvastotra / 8. A0 vasunandi (I. 1043-1053) kRta jinazataka stotra | ha. A0 mAnatuMga (I. 1021-1025) kRta bhaktAmara stotra / 10. zve0 A0 hemacandra (I. 1088-1183) kRta vItarAga stotr| 11. paM. AzAdhara ( 1973-1243) kRta sahasranAma stava / 12. A0 padmanandi (I. 1328-1368) kRta jarApallIpArzvanAtha stotra / 13. jinasahasranAma stotra-de0 arhanta styAnagRddhi-de. nidraa| strI-dharmapatnI, bhogapatnI, dAsopatnI, parastrI, vezyAdi bhedase striyA~ kaI prakArakI kahI gayI haiN| brahmacaryadharma ke pAlanArtha yathAbhUmikA inake tyAgakA upadeza hai| AgamameM jo striyoM kI itanI nindA kI gayI hai, vaha kevala inake bhautika rUpapara glAni utpanna karAneke lie lie hI jAnanA anyathA to anekoM satiyA~ bhI huI haiM jo pUjya haiN| 1. strI sAmAnya va lakSaNa pa.saM./prA /1/105 chAdayati sayaM doseNa jado chAdayadi para pi doseNa / chAdaNasIlA NiyadaM tamhA sA vaNiyA itthii| jo mithyAtva Adi doSoMse apane Apako AcchAdita kare aura madhura saMbhASaNa Adike dvArA dUsaroMko bhI doSase AcchAdita kare, vaha nizcayase yataH AcchAdana svabhAvavAlI hai ataH 'strI' isa nAmase varNita kI gayI hai| (dha. 1/1,9,101/gA. 170/341); (go. jI./mU./274/ 565); (paM.saM./saM/1/166) / dha. 1/1,1,101/340/6 doSairAtmAnaM paraM ca stRNAti chAdayatIti strI, strI cAsau vedazca striivedH| athavA puruSa stRNAti AkAGkSatIti strI purusskaakssetyrthH| striyaM vindatIti strIvedaH athavA vedana vedaH, striyo vedaH striivedH|-1. jo doSoM se svayaM apaneko aura dUsaroMko AcchAdita karatI hai use strI kahate haiN| (dha. 6/1,6-1, 24/46/8); ( go. jI./jo. pra./274/566/4) aura strI rUpa jo veda hai use strIveda kahate haiM / 2. athavA jo puruSakI AkAMkSA karatI hai use strI kahate haiM, jisakA artha puruSakI cAha karanevAlI hotA hai, jo apaneko strI rUpa anubhava karatI hai use strIveda kahate haiN| 3. athavA vedana karaneko veda kahate haiM aura strI rUpa vedako strIveda kahate haiN| 2. strIvedakarmakA lakSaNa sa.si./4/8/386/2 yadudayAstraiNAnbhAvAnpratipadyate sa striivedH| -jisake udayase strI sambandhI bhAvoM ko prApta hotA vaha strI veda hai| (rA. vA./5/8/574/20); (pN.dh./u./1081)| gha, 6/16-1:24/47/1 jesi kammarabaMdhANamuda eNa purusammi AkaMvA uppajjai tesimityivedo tti saNNA |--jina kama skandhoMke udayase puruSameM AkAMkSA utpanna hotI hai una karmaskandhoMkI 'strIveda' yaha saMjJA hai| (dha. 13/5,5,66/361/6) / * strIvedake bandha yogya pariNAma.de, mohniiy/3/6| 3. strIke anekoM paryAyavAcI zabdoMke lakSaNa bha, A./ma./977-181/1045 purisaM vadhamuvaNe ditti hodi bahu~gA NiruttivAdammi / dose saMghAdidi ya hodi ya itthI maNussassa / 177 / tArisao Natthi arI parassa aNNetti uccade nnaarii| purisaM sadA pamattaM kuNa di ttiya uccade pamadArAha78 galae lAyadi purisassa aNatthaM jeNa teNa vilayA saa| jojedi NaraM dukkheNa teNa juvadI ya josA bhA04-57 jainendra siddhAnta koza
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ strI strI yaa| aba latti hodi jaM se Na daDhaM hidayammi dhidivala atthi| kumaraNopAyaM jaM jaNayadi to uccadi hi kumaarii|680 AlaM jANedi purisassa mahallaM jeNa teNa mahilA sA / evaM mahilA NAmANi hoti asubhANi savvANi (181 / = strI puruSako mAratI hai isa bAste usako vadhU kahate haiN| puruSameM yaha doSoM kA samudAya saMcita karatI hai isa vAste isakA 'strI' yaha nAma hai|6771 manuSyako isake samAna dUsarA zatru nahIM hai ataH isako nArI kahate haiN| yaha puruSako pramatta arthAta unmatta banAtI hai isalie isako 'pramadA kahate haiM / 178 / puruSake gale meM yaha anarthoMko bA~dhatI hai athavA puruSako dekhakara usameM lIna ho jAtI hai ata: isako vilayA kahate haiN| yaha stro puruSako du.kha se saMyukta karatI hai ataH yuvati aura yoSA aise do nAma isake haiM / 17 / isake hRdayameM dhairya rUpI bala dRDha rahatA nahIM ataH isako sAbalA kahate haiN| kutsita aisA maraNakA upAya utpanna karatI hai, isa lie isako kumArI kahate haiM / 160 / yaha puruSake Upara doSAropaNa karatI hai isalie usako mahilA kahate haiN| aise jitane striyoM ke nAma haiM ve satra azubha hai / 18) 4. dravya va mAvastrIke lakSaNa sa. si./2/12/200/6 strIvedodayAt styAyastyasyAM garbha iti strii| - strIvedake udayase jisameM garbha rahatA hai vaha (dravya ) strI hai| (rA. vaa./2/52/1/17/4)| go. jI./jI. pra./571/561/17 strIvedodayena puruSAbhilASarUpamaithunasaMjJAkrAnto jIvaH bhAvastrI bhavati / strIvedodayena nirmANanAmakarmodayayuktAGgopAGganAmakarmodayena nirlomamugvastanayonyAdiliGgalakSitazarIrayukto jIvo bhavaprathamasamayamAdiM kRtvA tadbhavacaramasamayaparyantaM dravya(strI) bhavati / -strIvedake udayase puruSakI abhilASA rUpa . maithuna saMjJAkAdhAraka jIvabhAvastrI hotA hai |...nirmaann nAmakarmake udayase yukta strIveda rUpa AkAra vizeSa liye, aMgopAMga nAmakarmake udayase roma rahita mukha, stana, yo ni ityAdi cihna saMyukta zarIrakA dhAraka jIva, so paryAyake prathama samayase lagAkara antasamadha payaMta dravyastrI hotA hai| noTa-(aura bhI dekho bhAvastrokA lakSaNa strI/1,2) / nRpAdibhirgRhItatvAnnItimArgAnatikramAt / 203 / vikhyAto nItimArgo'yaM svAmI syAjjagatA nRpaH / vastuto yasya na svAmI tasya svAmI mhiiptiH|204|| tanmateSu gRhItA sA pitraadyairaavRtaapiyaa| yasyAH saMsargato bhItirjAyate na nRpAditaH / 205 // tanmate dvidhaiya svairI gRhItAgRhItabhedataH / sAmAnyavanitA yA syAdgRhItAntabhavitaH / 206 / - svastro-devazAstra guruko namaskArakara tathA apane bhAI bandhuoM kI sAkSI pUrvaka jisa kanyAke sAtha vivAha kiyA jAtA hai vaha vivAhitA strI kahalAtI hai. aisI vivAhitA striyoM ke sivAya anya saba patniyA~ dAsiyA~ kahalAtI haiM / 18 / vivAhitA patnI do prakArakI hotI hai| eka to karmabhUmimeM rUDhise calI AyI apanI jAtikI kanyAke sAtha vivAha karanA aura dUsarI anya jAtikI kanyAke sAtha vivAha karanA / 171 / apanI jAtikI jisa kanyAke sAtha vivAha kiyA jAtA hai vaha dharmapatnI kahalAtI hai| vaha hI yajJapUjA pratiSThA Adi zubha kAryoM meM va pratyeka dharma kAryoM meM sAtha rahatI hai / 180 / usa dharmapatnIse utpanna putra hI pitAke dharmakA adhikArI hotA hai aura gotrakI rakSA karane rUpa kAryameM vaha hI samasta lokakA avirodhI putra hai| anya jAtikI vivAhitA kanyA rUpa patnIse utpanna putrako uparokta kAryoM kA adhikAra nahIM hai / 12 / jo pitAkI sAkSIpUrvaka anya jAtikI kanyAke sAtha vivAha kiyA jAtA hai vaha bhogapatnI kahalAtI hai, kyoMki vaha kevala bhogopabhoga sevana karane ke kAma AtI hai, anya kAmoM meM nhiiN|183| apanI jAti tathA para jAtike bhedase striyA~ do prakArakI haiM tathA jisake sAtha vivAha nahIM huA hai aisI strI dAsI vA ceTo kahalAtI hai, aisI dAsI kevala bhogAbhilASiNI hai / 184aa dAsI aura bhogapatnI kevala bhogopabhogake hI kAma AtI haiN| laukika dRSTise yadyapi unameM thor3A bheda hai para paramArtha se koI bheda nahIM hai / 18 parastrI bhI do prakArakI haiM, eka dusareke adhIna rahanevAlI aura dUsarI svatantra rahanevAlI jinako gRhItA aura agRhItA kahate haiN| inake sivAya tIsarI vezyA bhI parastrI kahalAtI hai / 168 / gRhItA yA vivAhitA strI do prakArako haiM eka aisI striyA~ jinakA pati jotA hai tathA dUsarI aisI jinakA pati to mara gayA ho parantu mAtA, pitA athavA jeTha devarake yahA~ rahatI hoM / 16 / isake sivAya jo dAsIke nAmase prasiddha ho aura usakA pati hI gharakA svAmI ho vaha bhI gRhItA kahalAtI hai| yadi vaha dAsI kisokI rakkhI huI na ho, svatantra ho to vaha gRhItA " dAsI ke samAna hI agRhItA kahalAtI hai / 200 / jisake bhAI bandhu jIte hoM parantu pati mara gayA ho aisI vidhavA strIko bhI gRhItA kahate haiN| aisI vidhavA strIke yadi bhAI bandhu saba mara jAyeM to agRhItA kahalAtI hai / 201 / aisI striyoM ke sAtha saMsarga karate samaya koI zatru rAjAko khabara kara de to aparAdhake badale rAjyakI orase bhI kaThora daNDa milatA hai / 202 / koI yaha bhI kahate haiM ki jisa strIkA pati aura bhAI bandhu saba mara jAyeM to bhI agRhItA nahIM kahalAtI kintu gRhItA hI kahalAtI hai, kyoM ki gRhItA lakSaNa usameM ghaTita hotA hai kyoMki nItimArgakA ullaMghana na karate hue rAjAoMke dvArA grahaNa kI jAtI haiM isalie gRhItA hI kahalAtI haiM / 203 / saMsArameM yaha nItimArga prasiddha hai ki saMsAra bharakA svAmI rAjA hotA hai| vAstavameM dekhA jAye to jisakA koI svAmI nahIM hotA usakA svAmI rAjA hI hotA hai / 204 / jo isa nItiko mAnate haiM, unake anusAra usako gRhotA hI mAnanA cAhie, cAhe vaha mAtA pitAke sAtha rahatI ho, cAhe akelI rahatI ho| unake matAnusAra agRhItA usako samajhanA cAhie jisake sAtha saMsarga karanepara rAjAkA Dara na ho / 205 // aise logoMke matAnusAra rahanevAlI ( kulaTA) striyA~ do prakAra hI samajhanI caahie| eka gRhItA dUsarI agRhiitaa| jo sAmAnya striyA~ haiM ve saba gRhItAmeM antarbhUta kara lenA cAhie ( tathA vezyAe~ agRhItA samajhanI caahie)|206| 5. gRhItA Adi striyoMke bheda va lakSaNa lA, saM/2/178-206 deva zAstragurUnatyA bandhuvargAtmasAkSikam / patnI pANigRhItA syAttadanyA ceTikA matA / 17 / tatra pANigRhItA yA sA dvidhA lkssnnaadythaa| Atma-jJAtiH parajJAtiH karmabhRrUDhisAdhanAta / 176 / pariNItAtmajJAtizca dharmapatnIti saiva ca / dharmakArye hi sadhIcI yAgAdau zubhakarmaNi / 1801 saH sUnuH karmakArye'pi gotrarakSAdilakSaNe / sarvalokAvirudatvAdadhikArI na cetrH|182| pariNItAnAtmajJAtiryA pitRsAkSipUrvakam / bhogapatnIti sA jJayA bhogamAtraikasAdhanAt 183 / AtmajJAtiH parajJAtiH sAmAnyava nitA tu yaa| pANigrahaNazUnyA cecceTikA suratapriyA / 184 / ceTikA bhogapatnIca dvayorbhAgAGgamAtrataH / laukikoktivizeSo'pi na bhedaH pAramArthikaH / 18 / vizeSo'sti mithazcAtra-paratvaikatvato'pi ca / gRhItAcAgRhItA ca tRtIyA nagarAGganA 198 / gRhItApi dvidhA tatra yathAdyA jovabhatR kA / satsu pitrAdivargeSu dvitIyA mRtabhata kA / 13 / ceTikA yA ca virUpAtA patistasyAH sa eva hi / gRhItA sApi vikhyAtA / syAdagRhItA ca tadvat / 200 / jIvatsu bandhuvargeSu raNDA syAnmRtabhartR kaa| mRteSu teSu saiva syAdagRhItA ca svairiNI / 201 / asyAH sasargavejAyAmiGgite nari vairibhiH| sAparAdhatayA daNDo nRpAdibhyo bhavedha vam / 202 / kecijjainA badantyeva gRhoteSAM svalakSaNAt / jainendra siddhAnta koza
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ strI 451 strI 6.cetanAcetana striyA~ cA. sA./1/2 tiryagmanuSyadevAcetanabhedAccaturvidhA strI... - tiyaMca, __ manuSya, deva aura acetanake bhedase cAra prakArakI striyA~ hotI haiM / (bo. pA./TI./118/267/20) bo. pA./TI./118/267/16 kaasstth-paassaann-lepkRtaastriyo| -kASTha pASANa aura lepa kI huI ye tIna prakArakI acetana striyA~ hotI haiN| 7. strIkI nindA bha. A./mU./gAthA naM. bagghavisacoraaggIjalamattagayakaNhasappasattUs / so vIsabhaM gacchadi vIsabhadi jo mahiliyo su / / 52 // pAusakAlaNadIvoSa tAo NicaMpi klushidyaao| dhaNaharaNakadamadIo corovva skjjguruyaao|14| AgAsa bhUmi udadhI jala merUvAuNo vi parimANa / mAdu sakkA Na puNo sakkA itthINa cittAI 163 / jo jANiUNa rattaM purisaM cammaTThimaMsaparisaisaM / uddAhaM ti ya baDisAmisalaggamaccha va / 17 / caMdo havijja uNho sIdo sUro vi thaDamAgAsaM / Na ya hojja adosA bhahiyA vi kulabAliyA mhilaa|6601 -jo puruSa striyoMpara vizvAsa karatA hai vaha bAgha, viSa, cora, Aga. jala pravAha, madavAlA hAthI, kRSNasarpa, aura zatru inake Upara vizvAsa karatA hai aisA samajhanA cAhie 16526 varSA kAlakI nadIkA madhya pradeza malina pAnIse bharA rahatA hai aura striyoMkA citta bhI rAga, dveSa, moha, asUyA Adi duSTa bhAvoMse malina hai| cora jaisA manameM ina logoMkA dhana kisa upAyase grahaNa kiyA jAve aisA vicAra karatA hai, vaise hI striyA~ bhI ( rati krIr3A dvArA) dhana haraNa karanemeM catura hotI hai|654| AkAza, jamIna, samudra, pAnI, meru aura vAyu ina padArthoMkA kucha parimANa hai, parantu strI ke cittakA arthAt unake manameM utpanna hone vAle vikalpoM kA parimANa jAna lenA azakya hai |663|apnepr Asakta huA puruSa carma, haDDI, aura mAMsa hI zeSa bacA huA hai aisA dekhakara galako lage hue matsyake samAna usako mAra detI hai, athavA gharase nikAla detI hai / 171 / candra kadAcita zItalatAko tyAgakara uSNa banegA, sUrya bhI ThaMDA hogA, AkAza bhI loha piNDake samAna dhana hogA, parantu kulIna vaMzako bhI strI kalyANakAriNI aura sarala svabhAvakI dhAraka na hogii| (vizeSa de bha. A./mU./138-1030) jJA./12/44,50 bhettaM zUlamasi chettuM kartituM krakacaM dRDham / narAnpIDayituM yantraM vedhasA vihitAH striyaH / 44 / yadi mUrttAH prajAyante strINAM doSAH kathaMcana / pUrayeyustadA nUnaM ni zeSa bhubanodaram / 10 / brahmAne striyA~ banAyI haiM ve manuSyoMko bedhane ke lie zUlI, kATaneke lie talavAra, kataraneke lie karIta athavA pelaneke lie mAno yantra hI anAye haiN|44| AcArya kahate haiM ki striyoMke doSa yadi kisI prakArase mUrtimAna ho jAye to maiM samajhatA hU~ ki una doSoMse nizcaya karake samasta triloko paripUrNa bhara jAyego / 10 / ( vizeSa vistAra de. jJA./129-155) * strIkI nindAkA kAraNa usakI doSapracuratA -de. strii/h| 8. strI prazaMsA yogya bhI hai bha. A./mU./665-1000 kiM puNa guNasahidAo icchIo asthi vistha DajasAo / NaralogadevadAo deve hi vi vNdnnijjaao|6| tisthayara cakkadhara vAsudevabaladevagaNadharavarANaM / jaNaNIo mahilAo suraNaracarahiM mahiyAo 666 / egapadibvAikaNNA vayANi dhAriti kittimhilaao| vedhava tivbaduvavaM AjIva Niti kAo vi 1867 sIlavadIvo sucaMti mahIyale pttpaaddiheraao| sAvANugahasamatthAo viya kAova mahilAo 668 / uggheNa Na bUDhAo jalaMtaghoraggiNA Na daDDhAo / sappehi sAvajje hi vi haridA khaddhANa kAo vi IEEEN saba guNasamaggANa sAhUrNa purispvrsiihaann| caramANa jaNaNittaM pttaa| havaM ti kAo vi 1000 / - jagata meM koI koI striyA~ guNAtizayase zobhA yukta honese muniyoM ke dvArA bhI stuti yogya huI haiN| unakA yaza jagatameM phailA hai, aisI striyA~ manuSya lokameM devatAke samAna pUjya huI haiM, deva unako namaskAra karate haiM, tIrthakara, cakravartI, nArAyaNa, balabhadra aura gaNadharAdikoko prasavane vAlI striyA~ deva, aura manuSyoM meM pradhAna vyakti haiM / unase vandanIya ho gayI haiM / kitaneka striyA~ eka pativrata dhAraNa karatI haiM, kitaneka striyA~ Ajanma avivAhita rahakara nirmala brahmacarya vata dhAraNa karatI haiN| kitaneka striyA~ vaidhavyakA tIva duHkha Ajanma dhAraNa karatI haiM |81-E7 zIla vrata dhAraNa karanese kitaneka striyoM meM zApa denA aura anugraha karanekI zakti bhI prApta huI thii| aisA zAstroM meM varNana hai| devatAoM ke dvArA aisA striyoMkA aneka prakArase mAhAtmya bhI dikhAyA gayA hai yA aisI zIlavatI striyoMko jalapravAha bhI bahAnemeM asamartha hai| agni bhI unako nahIM jalA sakatI hai, vaha zItala hotI haiM, aisI striyoM ko sarpa vyAghrAdika prANI nahIM khA sakate haiM athavA muhameM lekara anyasthAnameM nahIM pheMka dete haiM / sampUrNa guNoMse paripUrNa, zreSTha puruSoM meM bhI zreSTha, tadbhava mokSagAmI aise puruSoM ko kitaneka zIlavatI striyoM ne janma diyA hai / 1000 / kurala./6/5.8 sarvadevAn parityajya patideva nmsyti| prAtarusthAya yA nArI tatazyA vAridAH svayam / / prasUte yA zubhaM putraM lokamAnya vidAMvaram / stuvanti devatA nityaM svargasthA api tA mudaa|| -- jo strI dUsare devatAoMkI pUjA nahIM karatI kintu bichaunese uThate hI apane patidevako pUjatI hai, jalase bhare hue bAdala bhI usakA kahanA mAnate haiN| jo mahilA lokamAnya aura vidvAn putrako janma * detI hai svargalokake devatA bhI usakI stuti karate haiM / 8 / jJA./12/57-58 nanu santi jIvaloke kAzcicchamazIlasaMyamopetAH / nijavaMzatilakabhUtA zrutasatyasamanvitA nAryaH // 5 // satItvena mahattvena vRttena vinayena c| vivekena striyaH kAzcida bhUSayanti dharAtalama 158 / - aho| isa jagata meM aneka striyA~ aisI bhI haiM jo samabhAva aura zIla saMyamase bhUSita haiM, tathA apane vaza meM tilakabhUta haiM, aura zAstra tathA satya vacana karake sahita bhI haiM / 57 // aneka striyA~ aisI haiM jo pativratapanase, mahattvase, cAritrase, vinayase, vivekase isa pRthivI talako bhUSita karatI haiM / 580 9. striyoMkI nindA va prazaMsAkA samanvaya bha. A./m./1001-1002/1051 mohodayeNa jIvo sambo dussIlamailido hodi| so puNa sambo mahilA purisANaM hoi sAmaNNA / 10011 tasmA sA pallavaNA paurA mahilANa hodi adhikiccA / sIlavadIo bhaNide dose kiha NAma pAvaM ti / 1002 / -mohodayase jIva kuzIla banate haiM, malina svabhAvake dhAraka banate haiN| yaha mohodaya sarva striyoM aura puruSoM meM samAna haiN| jo pIche striyo ke doSa (de strI/7) kA vistArase varNana kiyA hai vaha zreSTha zIlavatI striyoMke sAtha sambandha nahIM rakhatA arthAt vaha saba varNana kuzIla striyoM ke viSayameM samajhanA cAhie / kyoMki zIlavatI striyA~ guNoMkA dhuMjasvarUpa hI haiN| unako doSa kaise chU sakate haiM / 1001-1002 / jJA./12/18 niviNNarbhavasakramAcchU tadharai rekAntato nispRhairyo yadyapi dUSitAH zamadhanai brahmavatAla bibhiH / nindyante na tathApi nirmalayamasvAdhyAyavRttAGkitA-nirvedaprazamAdipuNyacaritAH zuddhibhUtA bhuvi / 5 / / - jo saMsAra paribhramaNase virakta haiM, zAstroMke paragAmI aura striyoMse sarvathA nispRha haiM tathA upazama bhAva hI hai dhana jinake aise brahmacaryAvalambI munigaNone yadyapi striyoM kI nindA kI jainendra siddhAnta koza
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ strIkathA 2 sthAna hai tathApi jo striyA~ nirmala haiM aura pavitra yama, niyama, svAdhyAya, tirachI najaroM se dekhanA, ha~sanA, madabharI dhImI cAlase calanA aura cAritrAdime vibhUSita haiM aura vairAgya-upazamAdi pavitrAcaraNoMse / kAmabANa mAranA Adiko viphala kara diyA hai usake strI bAdhA parISaha pavitra haiM ve nindA karane yogya nahIM haiN| kyoMki nindA doSoMkI jaya samajhanI caahie| (rA. vA./6//13/610/7); (cA, sA./ kI jAtI hai, kintu guNoMkI nindA nahIM kI jAtI // 1 // 116/1) / go. jo./jI.pra./274/566/4 yadyapi tIrtha karajananyAdInA kAsAcit strIveda-de. strii| samyagdRSTInA etaduktadoSAbhAvaH, tathApi tAsAM durlabhatvena sarvatra sulabha strI saMgati-de. sagati / prAcuryavyavahArApekSayA strolakSaNaM niruktipUrvakamuktam / yadyapi tortha GkarakI mAtA Adi samyagdRSTiNI striyoM meM doSa nahIM hai tathApi sthapati-cakravartIke caudaha ratnoM meM se eka-de. shlaakaapuruss/2| ve stro thor3I haiM aura pUrvokta doSoM se yukta strI ghanI hai, isalie pracura / sthalagatA cUlikA-aMgazrutajJAnakA eka bheda-de. zrutajJAna/III. vyavahArakI apekSA strIkA aisA lakSaNa khaa| sthavira kalpa-go, jI./jI. pra./547/714/6 paJcamakAlasthavira* mokSamArgameM strItvakA sthAna-de. ved/6,7| karapAlapasaMhananasaMyamiSu tryodshdhoktN| paMcamakAla meM sthavirakalpI 10. striyoMke kartavya hona saMhananake dhArI sAdhuko teraha prakArakA cAritra kahA hai| sthaviravAdI mt-de.bauddhdrshn| kurala./6/1,6,7 yasyAmasti supatnItvaM saivAsti gRhiNI stii| gRhasyAyamanAlocya vyayate na pativatA AhatA patisevAyA rakSaNe sthAna-1. sthAna sAmAnyakA lakSaNa kiirtidhrmyoH| advitIyA satAM mAnyA patnI sA patidevatA / 1. anubhAgake arthameM guptasthAnanivAsena strINAM naiva surakSaNam / akSANAM nigrahastAsA kevalo dharmarakSakaH 11vahI uttama sahasamiNI hai, jisameM supatnItvake dha.51,7,1/186/1 kiM ThANaM 1 utpatti heU dvANaM / - bhAvakI utpattike saba guNa vartamAna ho aura jo apane patikI sAmarthya se adhika vyaya kAraNako sthAna kahate haiN| nahIM krtii|1| vahI uttama sahadharmiNI hai jo apane dharma aura yazakI dha.6/1,6-2.1/76/3 tiSThatyasyAM saMkhyAyAmasmin vA avasthAvizeSe rakSA karatI hai, tathA premapUrvaka apane patideva kI ArAdhanA karatI hai prakRttayaH iti sthAnam / ThANaM ThidI avaTThANamidi eyttttho| -jisameM 6 / cAra divArIke andara pardeke sAtha rahanese kyA lAbha ? stroke dharma saMkhyA, athavA jisa avasthA vizeSameM prakRtiyA~ ThaharatI haiM, use sthAna kA sarvottama rakSaka usakA indriya nigraha hai| kahate haiN| sthAna, sthiti aura avasthAna tInoM ekArthaka haiN| gha. 12/4,2,7,200/111/12 egajIvammi ekkamhi samae jo dIsadi 11. strI puruSakI apekSA kaniSTha mAnI gayI hai kammANubhAgo taM ThANaM NAma / = eka jIvameM eka samayameM jo karmAnabha, A./vi/421/615/6 para uddhRta-jeNicchI laghusigA parappasajjhA bhAga dikhatA hai use sthAna kahate haiN| ya pacchaNijjA y| bhIru pararakkhaNajjetti teNa puriso bhavadi __ go.ka./jI. pra./226/272/10 avibhAgapraticchedasamUho vargaH, vargasamUho jettttho| -striyA~ puruSase kaniSTha mAnI gayI haiM, ve apanI rakSA svayaM vrgnnaa| vargaNAsamUhaH spardhakaM / spardhakasamUho guNahAniH / guNahAninahIM kara sakatIM, dUsaroMse iccho jAtI haiN| unameM svabhAvataH bhaya samUhaH sthAna miti jJAtavyam / = avibhAga praticchedoMkA samUha varga, rahatA hai, kamajorI rahatI hai, aisA puruSa nahIM hai ataH vaha jyeSTha hai| vargakA samUha vargaNA, vargaNAkA samUha spardhaka, spardhakakA samUha guNa __ hAni aura guNahAnikA samUha sthAna hai| 12. dharmapatnIke atirikta anya striyoMkA niSedha la. sA./bhASA./285/236/12 eka jIka eka kAlavire (prakRti bandha, anubhAga bandha Adi) saMbha tAkA nAma sthAna hai| lA saM./2 zloka naM. bhogapatnI niSiddhA syAta sarvato dharmavedinAm / 2. jagaha vizeSake arthameM grahaNasyAvizeSe'pi doSo bhedasya saMbhavAt / 187 / etatsarva parijJAya svaanubhuutismksstaa| parAGganAsu nAdeyA buddhi(dhanazAlibhiH12074 dha. 13/5,5,64/336/3 samudrAvaruddhaH vrajaH sthAnaM nAma nimnagAvaruddhaM =bhAgapatnIke sevana se aneka prakArake doSa hote haiM, jinako bhagavAn vaa| samudrase avaruddha athavA nadIse avaruddha brajakA nAma sthAna hai| sarvajJa hI jAnate haiN| bhogapatnIko dAsIke samAna batAyA hai| ataH ana, dha./3/84 sthIyate yena tatsthAnaM vandanAyAM dvidhA matam / udbhIdAsIke sevana karane ke samAna bhogAttIke bhoga karanese bhI vajrake lepa bhAvo niSadyA ca tatprayojyaM yathAbalam / 84 / -(vandanA prakaraNameM) samAna pApoMkA saMcaya hotA hai / 1871 apane anubhava aura pratyakSase ina vandanA karanevAlA zarIrakI jisa AkRti athavA kriyA dvArA eka hI. saba parastriyoMke bhedoM ko samajhakara buddhimAnoMko parastrI meM apanI buddhi jagahapara sthita rahe usako sthAna kahate haiN...|8|| kabhI nahIM lagAnI cAhie / 207 / 2. sthAnake bheda-1. adhyAtma sthAnAdi *strI sevana niSedha-de. brahmacarya 3 / sa. sA /mU./52-55 ....No ajjhappaTThANA va ya aNubhAyaThANANi // 52 // strIkathA-de. kathA / jIvassa Nasthi keI joyaTThANA Na bNdhtthaannaa-vaa| Neva ya udayaTThANA Na maggaNaThANayA keii|53 No ThidibaMdhANA jIvassa Na saMkilesaThANA strI pariSaha-sa. si./6/6/422/11 ekAnteSvArAmabhavanAdiprade- vaa| Neva visohiTThANA No saMjamala ddhiThANA vA 54 / Neva ya zeSu navayauvanamadavibhramamadirApAnapramattAsu pramadAsu bAdhamAnAsu kUrma- jIvaTThANA Na guNaTThANA ya asthi jiivss| jeNa. du ede savve vatsaMvRtendriyahRdayavikArasya lalitasmitamRdukathitasavilAsavIkSaNa- puggala davvassa prinnaamaa|| -jIvake adhyAtma sthAna bhI nahIM haiM prahasanamadamantharagamanamanmathazaravyApAraviphalIkaraNasya strIbAdhApari- aura anubhAga sthAna bhI nahIM hai / 12 / jIvake yogasthAna bhI nahIM, bahasahanamavagantavyam / =ekAnta aise bagIcA tathA bhavanAdi sthAnoM baMdhasthAna bhI nahIM, udayasthAna bhI nahIM, koI mArgaNAsthAna bhI para navayauvana, madavibhrama aura madirApAnase pramatta huI striyoM ke dvArA nahIM hai / 53 / sthitibandhasthAna bhI nahIM, athavA saMvaleza sthAna bhI bAdhA pahu~cAne para karake samAna jisane indriya aura hRdayake vikAra- nahIM, vizuddhi sthAna bhI nahIM, athavA saMyama labdhi sthAna bhI nahIM hai ko roka liyA hai tathA jisane manda musakAna, komala sambhASaNa, 114 / aura jIvake jIva sthAna bhI nahIM athavA guNasthAna bhI nahIM hai, jainendra siddhAnta koza
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna kyoMki ye saba pudgala dravyake pariNAma haiM / 55 / arthAt Agama meM nimna nAmake sthAnoM kA ullekha yatratatra milatA hai / ) 2. nikSepa rUpa sthAna noTa-nAma sthApanA Adi bheda nikSepa 12/2 (10/4.2.4. 105 / 434/8 ) / 1 sacitta 1 | bAhya | dhruva adhruva varNa / abhyantara 1 T sakoca taDIna vikocAtmaka 1 tadvayatirikta I acitta bAhya 1 gaMbha (va inake usara bher3a ) bhAva nikSepa rUpabheda-de, bhAva / 1 ( lokAkAza ) rUpI 1 dharma baca adharma bAhya 1 1 T I eka saMkhyAta asaMkhyAta anaMta ityAdi jahadvRttika pradezI pradezI pradezI pradezI T 1 ke AkAza pradeza I abhyantara } mizra 1 kAla dharma adharma kAla kA nija aba sthAna * amya sambandhita viSaya 1. adhyAtma Adi sthAnoMke lakSaNa 2. jIva sthAna 3. svasthAna ravasthAna va vihAravatsva-svasthAna 1 453 arUpI 1 - abhyantara 1 1 1 1 / rasa [pa] mUrti varNAdi upayoga ityAdi hInatA 2. nikSepa rUpa bhedoMke lakSaNa dha. 10/2,4,4,175/434/10 jaM taM dhuvaM taM sidvANa mogAhaNaTa ThANaM / kudo| simogAigAe bahiNIsamabhAveNa viraamaado| madhu cid taM saMsArA jIvANamohagAhamA do| tattha vaDDhihANINamutra bhAdo ...ja taM saMkoca vikocaNappayamabbhaMtarasacittaTThANaM taM savvesi sajogajIvANaM jIvadana / jaM taM tavtrihogamantara sacivAlA gaNarAja amoDidi baMdha pariNayAnaM siddhAa jo gikevalI yA jIvada jo dhruva sacitta sthAna hai vaha siddhA~kA anAsthAnaka vRddhi hAnikA prabhAva hone se unakI avagAhanA sthira svarUpase avasthita hai / jo adhruva sacittasthAna hai vaha saMsArI jIvoMkI avagAhanA hai, kyoMki unameM vRddhi aura hAni pAyI jAtI hai|... saMkoca vikacAtmaka abhyantara sacitta sthAna hai vaha yoga yukta saba jIvoMkA jIva dravya hai / jo dvihIna abhyantara sacitta sthAna hai yaha kevalajJAna va kevaladarzanako dhAraNa karanevAle eva mokSa va sthitibandhase pariNata aise siddhoM athavA ayogatra liyoMkA jIva dravya hai / noTa- zeSa nikSepa rUpa bhedoMke lakSaNa--de, nikSepa ajavRttika - de. vaha vaha nAma / - de. samAsa / - -3.shej/1| sthAnakavAsI de, zvetAmbara / sthAnAMgakA rAga sthAnA paddhati - Place Value (ja. pa. / pra.106 ) | sthApanA - 1. de. dhAraNA / 1 dharaNI, dhAraNA, sthApanA, koSThA aura pratiSThA ekArthabAcI haiM / dha. 13/5.5. 4/243 / 11 sthApyate anayA nirNItarUpeNa artha iti sthaapnaa| jisake dvArA nirNIta rUpase artha sthApita kiyA jAtA hai vaha sthApanA hai / 2. pUjA meM sthApanAkA vidhi niSedha - de. pUjA / 5 sthApanAakSara de, akSara 1 sthApanA nayana sthApanA nikSepa - de. nikSepa /4 - sthApanA satya de. satya / 1 / sthApita sthAvara 1. AhArakA eka doSa- de. AhAra / IT / 44 / 2. vasaeka doSa sthAvara - vardhamAna bhagavAnkA pUrvakA 18 vA~ bhaya- de. vardhamAna / sthAvara - pRthivI apa Adi kAyake ekendriya jIva apane sthAna para sthita rahane ke kAraNa athavA sthAvara nAmakarmake udayase sthAvara kahalAte haiN| ye jIva sUkSma va bAdara donoM prakAra ke hote hue sarva loka meM pAye jAte haiN| - zrutajJAna[III / notation system. 1. sthAvara jIvoMkA lakSaNa sa.si./2/12/171/4 sthAvaranAmakarmodayavazavartinaH sthAvarAH / =sthAmara nAmakarmake udayase jIvAte haiN| (rA. nA./2/12/ 126/28) / dha. 2/1.1.33/gA. 133/211 dipadi jadi medi parisadiraNa ecakeNa / kuNadi ya tassAmittaM thAru evaM dio teNa 1135 / sthAvara jIva eka sparzana indriyake dvArA hI jAnatA hai, dekhatA hai, khAtA hai, sevana karatA hai aura usakA svAmIpanA karatA hai, isalie use ekendriya sthAvara jIva kahA hai | 136| 1/1.1.36/261/6 ete cApi sthAvarA sthAvaramAmakamadayajanitavizeSatvAt / =sthAvara nAmakarma ke udayame utpanna huI vizeSatA ke kAraNa ye pA~coM hI sthAvara kahalAte haiN| 2. sthAvara nAmakarmakA lakSaNa jainendra siddhAnta koza sa.si./8/12/01/10 mata nAma / prAdurbhAvastatsthAvara-jisake udayase ekendriyoM me umpatti hotI hai vaha sthAvara nAmakarma hai| (rA.vA./1/11/22/7/16) (go.... 13 10/17) / dha. 6 / 166-1.28/61/6 jassa kammamsa udaraNa jIvI thAvarataM paDivajjadi tassa kammaraMga thAvaraNa | jadi thAvaraNAmakammaM Na hojja, to thAvarajIvANamabhAvo hAuja / Na ca evaM tesiguvalaMbhA / = jisa karmake udayase sthApaneko prApta hotA hai, usa karmakI sthAvara yaha saMjJA hai / yadi sthAvara nAga na ho, to sthAvara jIvoMkA abhAva ho jaayegaa| dantu aisA nahIM hai / (dha. 12/15,101/365 / 4) / * sthAvara nAmakarmake asaMkhyAtoM bheda sambhava haiM nAma sthAvara nAmakarmakI bandha udaya va satva prarUpaNAe~ de. vaha vaha nAma /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAvara 3. sthAvara jIvoMke bheda - paM.kA./mU./ 110 vI va udagamagaNI mANadi jIvasaMsidA kAyA 1110] pRthvIkAya. akAya agnikAya, bAkAya aura vanaspatikAya yaha kArye jIva sahita haiM / 110 ( . A. 105) (na.ca.mu./123); (kA.a. 1924); (pra.saM./mU./11) (svA.ma. 26 / 326/23/ 4. sthAvara jIva ekendriya hI hote haiN| paM.kA./mU./110 deti khalu mohabahulaM phArsa bahugA vi te taisi / 110 / ( pA~coM sthAvara jIvoMkI avAntara jAtiyoM kI apekSA ) unakI bhArI saMkhyA honepara bhI ve sabhI unameM rahanevAle jIvako vAstava meM atyanta mohale saMyuktasparza detI hai (arthAt sparza jJAnameM nimitta hotI hai|) gha. 1/1,1.33 / gA. 135/236 jANadi passadi bhuMjadi sevadi passidieNa ek / kuNadi ya tassAmittaM thAvaru eiMdio teNa 1135 / kyoMki sthAvara jIva eka sparzana indriyake dvArA hI jAnatA hai, dekhatA hai, khAtA hai, sevana karatA hai aura usakA svAmIpanA karatA hai, isalie use ekendriya sthAvara jIva kahA gayA hai / 135 / 5. sthAvara jIvoMmeM jIvatvakI siddhi paM.kA./.../ 113 matthA mANUsA ya suraagyaa| jAriyA tAriyA jImA ediyA peyA // 113 // ekendriyANAM caitanyAsriye rAtopanyaH so'yam aNDamAnAM garbha sthAnoM, hitAnAM ca buddhipUrvaka vyApArAdarzane'pi yena prakAreNa jo nizcIyate, tena prakAreNa ke ndriyANAmapi ubhayeSAmapi buddhipUrvakavyApArAdarzanasya samAnasyAditi meM vRddhi pAnevAle prANI, garbha meM rahe hue prANI aura prApta manuSya jaise haiM, jaise eya jaba jAnanA | 113 | yaha ekendriyoMko caitamyA astitva hone sambandhI dRSTAntakA kathana hai / aNDe meM rahe hue prANI, garbha meM rahe hue aura murcchA pAye hueke kA unheM buddhipUrvaka vyApAra nahIM dekhA jAtA tathApi, jisa prakAra nizcaya kiyA jAtA hai, usI prakAra ekendriyoM ke jIvazvakA bhI nizcaya kiyA jAtA hai; kyoMki donoMmeM buddhi pUrvaka vyApArakA adarzana hai| rA.mA./1/4/15-16/26/17 yadya vaM vanasparamAdInAmajIyasvaM prApnoti bhAvAdajJAnAdI pravRtti upalabdhiH na ca teSAM tatkA pravRtirasti hitAviparivarjanAt kiyAM iSTyA svadehe'nyatratagrahAda mamyate buddhimAna yeSu na teSu dhIH / [ santAnA. si. zlo. ] iti naiSa doSaH teSAmapi jJAnAdayaH santi sarva itareSAnAgamagamyAH AhAratAbhAlAbhayoH puSTimAnAdidarzanena tigamyAratha garbhastha citAdiSu satyapi jIvatyetatpUrvaka pravRttyabhAvAda hetuvyabhi cAraH / - prazna - ( jisameM cetanatA na pAyI jAye so ajIba hai ) yadi aisA hai to vanaspati AdikoM meM ajIvanakI prApti hotI hai| kyoMki unameM cetanatAkA abhAva hai| jJAnAdikI pravRtti se hI usakI upalabdhi hotI hai / parantu vanaspati AdimeM buddhi pUrvaka pravRtti nahIM dekhI jAtI, kyoMki unameM hitake grahaNa va ahitake tyAgakA abhAva hai| kahA bhI hai-apane zarIra meM buddhi kriyA buddhike rahate hI dekhI jAtI hai, vaisI kriyA yadi anyantra ho to vahA~ bhI buddhikA sAna mAnanA cAhie, anyathA nahIM ? uttara- yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki vanaspati Adi jJAnAdikA sadbhAva hai isako sarvato apane pratyakSa jJAnase jAnate haiM aura hama loga Agamase / khAna pAna Adike milane para puSTi aura na milane para malinatA dekhakara unameM caitanyakA anumAna bhI hotA hai| garbhastha jIva mUcchita aura 454 sthAvara aNDastha jIva buddhipUrvakasthata kriyA bhI dikhAI nahIM dekhI, ataH na dIkhane mAtra se abhAva nahIM kiyA jA sakatA / arzo'Gkura syA. ma. / 26 / 330 / 10 pRthivyAdInAM punarjIvatvamitthaM sAdhanIyam / yathAsAmA misilAviruNa pRthivI samAnadhArayAnA, bhaumamambho'pi sAtmakam kSatabhUsajAtIyasya sabhAvasya saMbhavAt zAjUravat / AntarikSamapi sAtmakam, abhrAdibhikAre svataH saMpAtAda matsyAdimat tejo'pi sAramakara, AhAropAdAnena vRddhacAdivikAropalambhAda puruSAda vAyurapi sAtmakaH aparaprerita tiryaggatimavAda goyada vanaspatirapi sAtmakaH chedAdibhimlanyAdidarzanAt puruSAGgavat / keSAMcit kasaratamyAda vA sarveSa svApAGgalopazleyAdivikArAya sAtmakatva siddhiH / AptavacanAcca / traseSu ca kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdiSu na keSAMcida sAmyakarale vigAnamiti / 1. gaMgA pASANAdi rUpa pRthivI sajIva hai, kyoMki DAbhake aMkurakI taraha pRthivIke kATanepara vaha phirase Uga AtI hai / 2. pRthivIkA jala sajIva hai, kyoMki maikakI taraha jalakA svabhAva khodI huI pRthivIke samAna hai| AkAzakA jala bhI sajIva hai, kyoMki machalI kI taraha bAdala ke vikAra hone para vaha svataH hI utpanna hotA hai / 3. agni bhI sajIva hai, kyoMki puruSake aMgoM kI taraha AhAra Adike grahaNa karanese usameM vRddhi hotI hai / 4, bAyumeM bhI jIva hai, kyoMki gaukI taraha vaha dUsare se prerita hokara gamana karatI hai / 5. vanaspati meM bhI ki puruSake aMgoMkI taraha bane usameM malinatA dekhI jAtI hai / kucha vanaspatiyoM meM striyoMke pAdAghAta Adise vikAra hotA hai, isalie bho vanaspatimeM jIva hai / athavA jina jIvoMmeM cetanA ghaTatI huI dekhI jAtI hai, ve saba sajIva hai| sarvajJa bhagavA pRthivI Adiko jIva kahA hai / 6, kRmi, pipIlikA, bhramara, manuSya Adi prasa jIvoMmeM sabhI logoMne jIva mAnA hai| hai 6. sthAvaroMmeM kathaMcit zrasapanA paM.kA./.../1999 tirathAvarajogA aNilAgatakAdhyAya te [tasA] [191 atha vyavahAreNAgnimAtakAyikAmA prasa darzayati pRthivyanaspatayakhayaH sthAvara kAyayogAsaMbandhAtsyAyarA bhaNyante anAmikAyikA roSu paJcasthAna reSu madhye calana kriyAM raSTrA vyavahAreNa trasAbhaNyante / atra vyavahArase agni aura bAtakAyikoM ke satva darzAte haiM -- pRthivI, apa aura vanaspati ye tIna to sthAvara arthAta sthira yoga sambandhake kAraNa sthAvara kahe jAte haiM / parantu agni va vAyukAyika una pA~ca sthAvaroMmeM aise haiM jinameM calana kiyA dekhakara vyavahArase usa bhI kaha dete haiN| 7. sthAvarake lakSaNa sambandhI zaMkA samAdhAna rA.vA./2/12/4-3/127/1 sthAdetat-siSThantIrayenaM zIlAH sthAvarA iti samma kiM kAraNam bAjAdInAmasthAvarasaMgAta vAyutejo'mbhasAM hi dezAntaramAvirzanAdasthAvarAvaM syAt kathaM tasya niSpattiH sthAnazIlAH sthAvarA" iti evaM vizeSatakhAbhAt kvacideva vartate [4] atha matametad imeva vAyvAdInAmasthAvarasvamitiH sannaH kiM kAraNam samayAyamivodhAt evaM hi samayo'pasthitaH satprarUpaNAya kAyAnuvAda "sA nAma jIndriyAdArabhya vA ayogikevalinaH pa 11901 su. 44/175) / tasmAnna calanAcalanApekSa sasthAvaravaM karmodayApekSaneveti sthitm| prazna jo Thahare kho, sthAvara aisA kyoM nahIM kahate ? uttara--nahIM, kyoMki, vAyu AdikoMmeM asthAvaratvakA prasaMga AtA hai| vAyu agni aura jalakI dezAntara prApti dekhI jAtI hai| isase ve asthAvara samajhe jaayeNge| prazna-- phira isa sthAvara zabda kI 'jo Thahare so sthAvara aisI niSpatti kaise ho sakatI hai 1 jainendra siddhAnta koza B4 -
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAvara sthiti de, kAya/2/5 bAdara, ara. teja va banaspati kAyika jIva adholokakI AThoM pRthiviyoM va bhavanavAsiyoM ke vimAnoM meM bhI pAye jAte haiN| sthita dravya nikSepa-de, nikSepa 18 / sthiAta-avasthAna kAla kA nAma sthiti hai| bandha kAlase lekara pratisamaya eka eka karake karma udayameM A Akara khirate rahate haiN| isa prakAra jaba taka usa samayameM bandhA sarva dravya samApta ho, utanA utanA kAla usa karma kI sthiti hai| aura pratisamaya vaha khiranebAlA dravya niSeka kahalAtA hai| sampUrNa sthitimeM eka ekake pIche eka sthita rahatA hai| sabase pahile niSekameM sabase adhika dravya haiM, pIche krama pUrvaka ghaTate ghaTate antima niSekameM sarvatra stoka dravya hotA hai| isalie sthiti prakaraNameM karma niSekoM kA yaha trikoNa yantra bana jAtA hai| kavAya Adiko tIvratAke kAraNa saMkleza pariNAmoMse adhika aura vizuddha pariNAmoMse hIna sthiti bandhatI hai| uttara--yaha to rUDhi vizeSake balase kvacit dekhane meM AtA hai| prazna-vAyu Adika asthAvara hote haiM to ho jAo, kyoMki yaha to hameM iSTa hai ? uttara-aisA nahIM hai, kyoMki Agama ke sAtha virodha AtA hai| SaTU khaNDAgama satprarUpaNAke kAyAnubAdameM aisA vacana avasthita hai ki 'dondriyase lekara ayoga kevali taka jIvoM ko trasa kahate haiN|" ataH vAyu AdikoM ko sthAvarakI koTise nikAlakara prasa koTimeM lAnA ucita nahIM hai| isalie vacana aura calanakI apekSA trasa aura sthAvara nahIM kiyA jA sktaa| (sa. si./2/12/172/4) (dha.111,1,36/265/6 ) dha, 1/1,1.14/276/1 sthAvarakarmaNaH kiM kAryamiti cedeksthaanaavsthaapktvm| tejovArabakAyA calanAtmakAnAM tathA satyasthAvaratvaM sthAditi cenna. sthAsnUnAM prayogatazcajacchinnapAnAmiva gatiparyAyapariNatasamIraNAvyatirikta zarIratvatasteSAM gamanAvirodhAt / --prazna-sthAvara karma kA kyA kArya hai| uttara-eka sthAnapara aba sthita rakhanA sthAbara karma kA kArya hai / prazna-aisA mAnane para, gamana svabhAvavAle agnikAyika vAyukAyika aura jalakAyika jIvoMko asthAvarapanA prApta ho jAyagA ? uttara-nahIM, kyoMki, jisa prakAra vRkSameM lage hue patte vAyuse hilA karate haiM aura TUTanepara idharaudhara ur3a jAte haiM. usI prakAra agni kAyika aura jalakAyikake prayogase gamana mAnane meM koI virodha nahIM AtA hai| tathA vAyuke gati paryAyase pariNata zarIrako chor3akara koI dUsarA zarIra nahIM pAyA jAtA hai isalie usake gamana karana meM bhI koI virodha nahIM AtA hai| 8. trasava sthAvarameM bheda batAnekA prayojana dra. saM./TI./11/26/6 ayamatrArtha:-vizuddhajJAnadarzanasvabhAvanijapara. mAtmasvarUpabhAvanotpanna pAramArthikasurakhamalabhamAnA indriyasukhAsaktA ekendriyAdijIvAnAM badhaM kRtvA trasasthAvarA bhavantItyuktaM pUrva tasmAttrasasthAvarotpattivinAzAtha tatraiva paramAtmani bhAvanA kartavyeti / sArAMza yaha hai ki nirmala, jJAna, darzana svabhAva nija paramAtma svarUpakI bhAvanAse utpanna jo pAramArthika sukha hai usakoM na pAkara jIva indriyoM ke sukhameM Asakta hokara jo ekendriyAdi jIvoMkI hiMsA karate haiM usase trasa tathA sthAvara hote haiM, aisA pahale kaha cuke haiM. isa kAraNa usa sthAvaroMmeM utpatti hotI hai, sabakI miTAne ke lie usI pUrvokta prakArase paramAtmAkI bhAvanA karanI caahie| * sthAvaroko sat saMkhyA kSetra sparzana kAla antara bhAva alpa bahutva rUpa ATha prarUpaNAe-de. baha vaha nAma / * sthAvaroMmeM guNasthAna jIvasamAsa, mArgaNAsthAnoMke svAmitva viSayaka 20 prarUpaNAe~--de. sat / * mArgaNA prakaraNameM bhAva mArgaNAkI iSTatA tathA vahA~ Aya va vyayakA saMtulana--de, maargnnaa| *sthAvara jIvoM meM prANoMkA svAmitva--de, prANa 1 / 9. sthAvara loka nirdeza ti. pa./5/5 jA jIvapoggalANaM dhammAdhammappabaddha AyAse / hoti hu gadAgadANi tAba ha thAvarA loo| dharma va adharma dravyase sambandhita jitane AkAzameM jIva aura pudgalaukA jAnA AnA rahatA hai utanA sthAvara loka hai / / kA, a./mU./122 eiM diehi bharido paMca-payArehiM savvado loo|...| 122 / - yaha loka pA~ca prakArake ekendriyoM se sarvatra bharA huA hai| bheda va lakSaNa sthiti sAmAnyakA lakSaNa ! sthiti bandhakA lkssnn| sthiti bandha adhyavasAya sthAna / -de, adhyavasAya / utkRSTa va sarva sthitike lkssnn| | utkRSTa va sarva sthiti AdimeM antr| -- de. anuyog/3/2|| agra va uparitana sthitike lakSaNa / sAntara va nirantara sthiti ke lakSaNa / prathama va dvitIya sthitike lakSaNa / | sAdi anAdi sthitike lakSaNa / 8 / vicAra sthAnakA lakSaNa jIvoMkI sthiti| -de aayu| sthitibandha nirdeza 1 sthitibandhameM cAra anuyoga dvaar| 2 | bhavasthiti va kAsthitimeM antara / ekasamayika bandhako bandha nahIM khte| sthiti va anubhAga vandhakI prdhaantaa| * | sthitibandhakA kAraNa kaSAya hai| -de. bndh5/1| * | sthiti (kAla) kI ogha Adeza prruupnnaa| -de. kAla/5,6 / niSeka racanA niSeka racanA hI karmokI sthiti hai| sthitibandhameM niSekoMkI trikoNa racanA smbndhii| niSekoMkI trikoNa racanAkA AkAra |-de, udaya/3 / 3 | karma va nokarmakI niSeka racanA sambandhI vizeSa suucii| utkRSTa va jaghanya sthitibandha sambandhI niyama * jadhanya sthitimeM niSeka pradhAna haiM aura utkRSTa sthitimeM kaal| -de. sttv/2/5|| maraNa samaya utkRSTa bandha sambhava nhiiN| jainendra siddhAnta koza
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti ph 3 4 5 6 7 * 8 5 1 2 3 sthitijanya saMkyA vizuddha pariNAmakA sthAna / mohanIyakA utkRSTa sthitibandhaka kauna / utkRSTa anubhAgake sAtha utkRSTa sthiti bandhako vyApti / sthiti va pradeza bandhameM antara - de. pradeza bandha / utkRSTa sthiti bandhakA antarakAla / 2 jaghanya sthitibandha guNahAni sambhava nahIM / khAtA na tIrthaMkara pratiyoMkA na sambandhI dRSTi meda IryApatha karmakI sthiti sambandhI jaghanya va utkRSTa sthiti sattvake svAmI u sthitiyanya - de IryAyatha / -de, sava/2 | anubhAgake sAtha anuSTa sthiti kaise| sthitibandha sambandhI zaMkA samAdhAna sAtAke jaghanya sthitibandha sambandho / utkRSTa anubhAga ke sAtha anutkRSTa sthitivandha kaise / vigraha gati meM nArako saMkSokA sujagAra sthitibandha kaise ? 6 sthitibandha prarUpaNA 1 mUlottara prakRtiyoMkI jayanyotkRSTa AbAdhA va sthiti tathA unakA svAmitva / indriya mArgaNAkI apekSAkRtiyoM kI u. ja. rithatikI sAraNI | utkRSTa va jaghanya sthiti, pradeza va anubhAga ke 'bandhoMkI prarUpaNA / 1. bheda va lakSaNa 1. sthiti sAmAnyakA lakSaNa anya prarUpaNAoM sambandhI sUcI / mUlottara prakRtikI sthitibandha va vandhakoM samandhI saMkhyA kSetra vana, kAla, antara, bhAva va avadutva rUpa ATha marUpaNAe~ / - de. vaha vaha nAma / 1. spitikA artha gamanarahitatA rA. vA //10/2/410 / 24 tadviparItA sthitiH / dravyasya svadezAdapradhayana heturgatinivRttirUpa sthitigantavya gativiparIta sthiti hotI hai| varSA gatinivRtti rUpa svadeza se atiko sthiti kahate haiM / (sa.si./5/17/281/12/ rA. yA /5/9/16/441/12 jIvaprarezAnAm udaniyataparispansthApravRttiko sthiti tathA uthalapRthala na honeko sthiti kahate haiM / 456 2. sthitikA akAla sa.si./1/7/22/4 sthitiH kAlaparicchedaH / - jitane kAla taka vastu rahatI hai vaha sthiti hai (rA. mA./1/0/-/ 1003) rAvA./1/8/6/42/3 sthitimo'dhiparicchedArthakopAdAnam // 6 // = kisI kSetra meM sthita padArthakI kAla mayArdA nizcaya karanA kAla (sthiti) hai| ka. pA. 3/3358 / 162 / 6 kammasaruveNa pariNadANaM kammaiyapoggalakkhaMdhANa kammabhAvamachaMDiya acchANakAlo dvidINAma / karma rUpase pariNata hue karmoMke karmapaneko na chor3akara rahaneke bAlako sthiti kahate haiN| ka. pA. 3/3-22/6394/212/2 salayiyakAlamA aAveda sapala NisegahANA dviditti / sarva niSekagata kAla pradhAna addhAhotA hai aura sarvaniSeka pradAna sthiti hotI hai| go. jI. /bhASA/ pR. 310/2 anya kAya tai Akara tejasakAya viSai jIva upajyA tahA~ utkRSTapane jete kAla aura kAya na dhare. tejasa kAyanikoM dharAkarai tisa kAla ke samayanikA pramANa ( tejasakAyikakI sthiti ) jAnanA / 13. 2. sthiti kA artha Ayu 1. bheda va lakSaNa sa. si. 4/20/251/0 svopAttasyAma upAbhine dazarIreNa sahAyasthAnaM sthitiH / - apane dvArA prApta huI Ayuke udayase usa bhavameM zarIra ke sAtha rahanA sthiti kahalAtI hai (rA. 21.24/20/1/237/12) 2. sthiti bandhakA lakSaNa sa. si. /8/3/376/4 tatsvabhAvAdapracyutiH sthitiH / yathA-ajAgomahiSyAdikSIrANAM mAdhuryasvabhAvAdapracyutiH sthitiH / tathA jJAnAvaraNAdInAmarthAvagamAdityabhAvAdavacyutiH sthiti jisakA jo svabhAva hai usase cyuta na honA sthiti hai| jisa prakAra bakrI, gAya aura bhaiMsa Adi dUdhakA mAdhurya svabhAvase na honA sthiti hai| usI prakAra jJAnAvaraNa Adi karmoMkA arthakA jJAna na hone denA Adi stana hotA sthiti hai (paM. saM. vA./2/514-2121 (rA.vA./3/5/567/7) (pra. saM. / TI. / 32/13/5) (paM. saM/se, /4/166-167) 6/9.62 146 / 1 jogabase kammararuvega pariNadA poggala - ghAnaM kAyamase jIne kAlo dvidI nAmayogake zase karmasvarUpa pariNatA kamAyake se jIvameM eka svarUpase rahane ke kAlako sthiti kahate haiM / 3. utkRSTa va sarva sthitike lakSaNa ka. pA. 3/3-22/120/25/2 'tatyataNasamvaNiseyANaM samUhoM sadI nAma / = (baddha karma ke ) samasta niSekoMke yA samasta niSekoM ke pradezoM ke kAlako utkRSTa sthiti kahate haiN| ye sthiti /9/6 vahA~ para utkRSTa sthiti rahanevAle (baddha karma ke ) sampUrNa niSekakA jo samUha vaha sarva sthiti hai / ka. pA. 3/3-22/20/15 para vizeSArtha - (ddha karma ke) antima niSekakA jo kAla hai vaha ( usa karmako) utkRSTa sthiti hai| isameM utkRSTa sthitibandha honepara prathama niSekase lekara antima niSeka takakI saba sthitiyoM kA grahaNa kiyA hai / utkRSTa sthitibandha honepara jo prathama niSekase lekara antima niSeka taka niSeka racanA hotI hai vaha sarva sthiti hai| jainendra siddhAnta koza
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti 2. sthitibandha nirdeza .. agrava uparitana sthitike lakSaNa 8. vicAra sthAnakA lakSaNa 1. agra sthiti dha. 14/5.6.320/367/4 jahaNNaNibattIe carimaNise o aggaM NAma / tassa dvidI jahaNiyA aggadvidi tti ghettavvA / jahaNNaNivvatti tti bhaNidaM hodi| -jaghanya nivRtike antima niSekakI agrasaMjJA hai| usakI sthiti jaghanya apasthiti hai |...jghny nivRtti (jaghanya AyuSandha) yaha ukta kathanakA tAtparya hai| dha,6/16-4,6/950 para udAharaNa vIcArasthAna-(utkRSTa sthiti-jaghanya sthiti) yA abAdhAke bheda-1 tahA~ avAdhAke bheda-( utkRSTa sthati-jadhanyasthiti+1) AbAdhA kANDaka abAdhA kANDaka- utkRSTa sthiti utkRSTa AbAdhA jaise yadi utkRSTa sthiti-14; jaghanya sthiti-45. utkRSTa AdhAdhA 16: AbAdhA kANDaka-34-4 to 64-61 taka 4 sthiti bhedoM kA eka AbAdhA kANDaka (ii) 60-57 , " " " " " . (iii)56-53, , . , . . " " (iv) 12-46.. " " " " " " 2. uparitana sthiti mo. jI./bhASA,/67/176/10 vartamAna samaya tai lagAi udayAvalIkA kAla, tAkai pIche guNa zreNI AyAma kAla, tAke pIche avazeSa sarva sthiti kAla, anta viSai atisthApanAvalI minA so uparitana sthitikA kAla, tinike niSeka pUrva the tini viSa milAie hai| so yaha milAyA huA dravyapUrva niSekanike sAtha udaya hoi nirjara hai, aisA bhAva jAnanA / (la. sA./bhASA./66/104 ) / go. jo./artha saMdRSTi/pR. 24 tAke ( udayAvalI tathA guNa zreNIke ) Upara (bahuta kAla taka udaya Ane yogya ) ke je niSeka tinikA samUha so to uparitana sthiti hai| yahA~ AmAdhA kANDaka-1: AvAdhA kANDaka AyAma-4 AmAdhAke bheda =x4-20 vIcAra sthAna-20-1-16 yA 64-45-16 5. sAntara nirantara sthitike lakSaNa go. ka./bhASA./645.646/2054-2055 sAntarasthiti utkRSTa sthiti tai lagAya-jaghanya sthipti paryanta eka-eka samaya dhATikA anakrama liye jo nirantara sthitike bhed...(145/2014)| sAntara sthitimAntara kahie eka samaya ghATike niyama kari rahita aise sthiti 2. sthitibandha nirdeza 1. sthitibandhameM cAra anuyoga dvAra parakha11/4,2,6/sU. 36/140 etto mUlapayaDididibaMdhe puvvaM gamaNijje tattha imANi cattAri aNiyogaddArANi dvidibaMdhANaprarUvaNA NiseyaparUvaNA AvAdhAkaMDayaparUvaNA appAbahae ti|36-aage mUla prakRti sthitimandha pUrvameM jJAtavya hai| usameM ye cAra anuyogadvAra haiM-sthiti bandhasthAna prarUpaNA, niSeka-prarUpaNA, AbAdhA kANDaka prarUpaNA, aura aspa bhutv| kSa. sA./bhASA/583/66/16 guNa zreNi AyAmake UparavartI jini pradezanikA pUrva abhAva kiyA thA tinikA pramANa rUpa antarasthiti hai| 2. bhavasthiti va kAyasthitimeM antara rA. vA./3/36/6/210/3 ekabhava viSayA bhvsthitiH| kAyasthitirekakAyAparityAgena nAnAbhavagrahaNaviSayA |-ek bhavakI sthiti bhavasthiti kahalAtI hai aura eka kAyakA parityAga kiye binA aneka bhavaviSayaka kAyasthiti hotI hai| 1. prathama va dvitIya sthitike lakSaNa kSa. sA./bhASA./583/66/17 tAke uparivartI / antara sthitike uparivartI ) avazeSa sarva sthiti tAkA nAma dvitIya sthiti hai| de. antarakaraNa/1/2 antarakaraNase nIcekI antarmuhartamita sthitiko prathama sthiti kahate haiM aura antarakaraNase UparakI sthitiko dvitIyasthiti kahate haiN| 3. ekasamayika bandhako bandha nahIM kahate dha. 13/5,4.24/54/5 Thidi-aNubhAgabaMdhAbhAveNa mukkakuDU parivattavA. lubamuThThi vva jIvasaMbaMdhavidiyasamae ceva NivadaMtassa bNdhvvesvirohaado| sthiti aura anubhAga bandhake binA zuSka bhItapara phaikI gayI muTThIbhara bAlukAke samAna jIvase sambandha honeke dUsare samayameM hI patita hue sAtAvedanIya karmako bandha saMjJA denemeM virodha AtA hai| 7. sAdi anAdi sthitike lakSaNa paM.sa./prA./TI./4/360/243/16 sAdisthitibandhaH yaH abandha sthitimandha badhnAti sa saadibndhH| anAdisthitibandhaH, jIvakarmaNoranAdibandhaH syAt |-vivkssit karmakI sthitike bandhakA abhAva hokara punaH usake baMdhaneko sAdi sthitimandha kahate haiN| guNasthAnoM meM bandha vyucchittike pUrvataka anAdi kAlase honevAle sthitibandha ko anAdisthitibandha kahate haiN| 1. sthiti va anubhAga bandhakI pradhAnatA rA. vA./4/3/7/507/31 anubhAgabandho hi pradhAnabhUtaH tannimittatvAva sukhaduHkhavipAkasya / - anubhAgabandha pradhAna hai, vahI sukha-duHkha rUpa phalakA nimitta hotA hai| bhA04-58 jainendra siddhAnta koza
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti 458 4. utkRSTa va jaghanya sthitibandha sambandhI niyama 4. utkRSTa va jaghanya sthitibandha sambandhI niyama go. ka./jI.pra./000/898/- aiteSu SaTsu satsu jIvo jJAnadarzanAvaraNadvayaM bhUyo badhnAti-pracuravRttyA sthittyanubhAgau badhnAtItyarthaH / ina chaha (pratyanIka Adi ) kAryoMke hote jIva jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karmako adhika bA~dhatA hai arthAt jJAnAvaraNa va darzanAvaraNa karmakI sthiti va anubhAgako pracuratA liye bA~dhe haiN| paM.dha./u ||37 svArtha kriyAsamartho'tra bandhaH syAda rssNjnyikH| zeSabandhatri ko 'pyeSa na kAryakaraNakSamaH // 6371 =kevala anubhAga nAmaka bandha hI bA~dhane rUpa apanI kriyAmeM samartha hai| tathA zeSake tInoM bandha AramAko bA~dhane rUpa kArya karane meM samartha nahIM haiN| 1. maraNa samaya utkRSTa sthitibandha sambhava nahIM dha. 12/4.2,13.6/378/12 carimasamaye ukkssdvidibNdhaabhaavaado| =(nAraka jIvake) antima samayameM utkRSTa sthitibandhakA abhAva hai| 3. niSeka racanA 1. niSeka racanA hI karmokI sthiti hai dha,6/1,6-7,43/200/10 ThidibaMdhe NiseyavirayaNA pruubidaa| Na sA padesehi viNA saMbhava di, pirohaado| tado tatto ceva padesabaMdho vi siddho|-sthiti andhameM niSekoMkI racanA prarUpaNa kI gayI hai| vaha niSeka racanA pradezoM ke binA sambhava nahIM hai, kyoMki, pradezoMke binA niSeka racanA mAnanemeM virodha aAtA hai| isalie niSeka racanAse pradeza bandha bhI siddha hotA hai| 2. sthitibandhameM saMkleza vizuddha pariNAmoMkA sthAna paM.sa./prA./4/425 sambar3hidINamukkassao du ukkassasaMvileseNa / bibarIo du jahaNNo AugatigaM bajja sesANaM ||42||-aayutrikko chor3akara zeSa sarva prakRtiyoMkI sthitiyoMkA utkRSTa bandha utkRSTa saMklezase hotA hai aura unakA jaghanya sthitibandha viparIta arthAta saklezake kama honese hotA hai| yahA~para Ayutrikase abhiprAya narakAyuke minA zeSa tIna Ayuse hai| (go. ka /mU./134/132); (6. saM./saM./4/236); (la. sA./bhASA/10/3). go.ka./jI.pra./1344132/17 tattrayasya tu utkRSTaM utkRSTa vizuddhapariNAmaina jaghanyaM tadviparItena bhvti| -tIna Asu (tiryag, manuSya va devAyu) kA utkRSTa sthitimamdha utkRSTa vizuddha pariNAmoM se aura jaghanya sthitibandha usase viparIta arthAta kama saMpaleza pariNAmase hotA hai| 2. sthiti bandhameM niSekoMkA trikoNa racanA sambandhI niyama 3. mohanIyakA utkRSTa sthitibandhaka kauna ka.pA.3/3-22/622/16/5 tattha ogheNa upakassaTidI kassa / aNNadarassa. jo cauTThANiya jabamajjhassa uvari aMtokoDAkoDiM baMdhato acchiyo upakassasaMkilesa gdo| tado upakassahidI pabaddhA tasta ukkassayaM hodi| -jo ca susthAnIya yabamadhyake Upara antaHkor3Akor3I pramANa sthitiko bAdhatA huA sthita hai aura anantara utkRSTa saMklezako prApta hokara jisane utkRSTa utkRSTa sthitikA bandha kiyA hai, aise kisI bhI jIvake mohanIyakI utkRSTa sthiti hotI hai| go. ka./mU./120-121/1104 obAha bolAviya paDhamaNisegammi deya bahugaM tu / tatto visaisahINaM vidiyassAdimaNiseautti / / 20 / bidiye vidiyANasege hANI puSitahANi ardhA tu / evaM guNahANi paDi hANI adacarya hodi 21-kamaukI sthitimeM AyAdhA kAlake pIche pahale samaya prathama guNahAnike prathama niSeka meM mahUta dravya diyA jAtA hai| usake Upara dUsarI guNahAnikA prathama niSeka paryata eka-eka caya ghaTatA-ghaTatA dravya diyA jAtA hai / 20 / dUsarI guNahAnike dUsare niSekausa hIke pahale niSekase eka caya ghaTatA dravya jaannaa| jo pahilI guNahAnimeM niSeka-niSeka prati hAni rUpacaya thA, tisate dUsarI guNahAnimeM hAni rUpa cayakA pramANa AdhA jAnanA / isa prakAra Upara Upara guNahAni prati hAnirUpa cayakA pramANa AdhA-AdhA jaannaa| go, ka./mu./140/1136 ukkAsa chidibadhe sayajAvAhA cha saba tthidirynnaa| takAle dIsadi to dhodho baMdhadvidIrNa c| -vivakSita prakRtikA utkRSTa sthiti bandha honepara usI kAla meM utkRSTa sthitikI AbAdhA aura saba sthitikI racanA bhI dekhI jAtI hai| isa kAraNa usa sthitike antake niSekase nIce-nIce prathama niSeka paryaMta sthiti bandha rUpa sthitiyoMkI eka-eka samaya hInatA dekhanI caahie| 4. utkRSTa anumAgake sAtha utkRSTa sthitibandhakI vyApti dha. 12/4,2,13,31/360/13 jadi ukkassaTThidIe saha ukkassasaMkileseNa ukkassa visesapaccaeNa ukkarasANubhAgo parato to kAlaveyaNAe saha bhAvo vi unakasso hodi| ukkassavisesapaccayAbhAve aNukkassAmo ceva / yadi utkRSTa sthitike sAtha utkRSTa vizeSa pratyayarUpa utkRSTa saMbalezake dvArA utkRSTa anubhAga bA~dhA gayA hai to kAla vedanA (sthitibagya) ke sAtha bhAva ( anubhAgI) bhI utkRSTa hotA hai / aura (agRbhAga sambandhI) uskRSTa vidoSa pratyayake abhAva meM bhAva (anubhAga) anutkRSTa hI hotA hai| (dha. 12/ 4,2,13,40/363/4) / dha, 12/4,2.13.40/363/6 ukkassa!NubhAga baMdhamANo NicchaeNa ukkassiyaM caiva hidi baMdhadi, ukkara sasaMkile seNa viNA unksnnubhaagbNdhaabhaavaado| = utkRSTa anubhAgako bA~dhanevAlA jIva nizcayase utkRSTa sthitiko hI bA~dhatA hai, kyoMki uskRSTa saMkilezake binA utkRSTa anubhAga bandha nahIM hotA hai| 1. karma va nokarmakI niSeka racanA sambandhI vizeSa sUcI 1. caudaha jIvasamAsoMmeM mUla prakRtiyoMkI antaropanidhA paramparopanidhAkI apekSA pUrNasthitimeM niSeka racanA =ma. baM. 2/5-16/6-12) / 2. uparokta viSaya uttara prakRtiyoMkI apekSA (ma.baM. 2/16-28/228-226) / 3. nokarmake niSakoM kI samutkIrtanA (Sa,khaM 2/16/suu./246-248/331)| 5. utkRSTa sthitibandhakA antarakAla ka pA./1/3-22/6538/316/3 kammANamukkassaTThidibaMdhuvalaMbhAdau / doNhamuhassaTThiINaM viccAlimaaNukassaTThidibaMdhakAlo tAsimaMtara' jainendra siddhAnta koza
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti ti bhaNidaM hodi / epasamao jahaNaNaM taraM kiNNa hodi / Na ukkAmsaTriTThadi baMdhiya pasihaggassa puNo aMtomuhutteNa viNA ukkssdidibdhaasNbhvaado| = karmokI utkRSTa sthitiko bA~dhanevAlA jIva anutkRSTa" sthitikA kama se kama antarmuhUrta kAla taka bandha karatA hai| usake antarmuhUrta ke bAda punaH pUrvIkI utkRSTa sthitikA bandha pAyA jAtA hai| prazna- jaghanya antara eka samaya kyoM nahIM hotA 1 uttara - nahIM, kyoMki utkRSTa sthitiko bA~dhakara usase cyuta hue phonaH anta kAlake binA utkRSTa sthitikAma nahIM hotA, ataH jadhanya antara eka samaya nahIM hai / 6. jaghanya sthitibandhameM guNahAni sambhava nahIM gha. 6/1.6-7,3/183/1 ettha gugahANIo Natthi palidoSamassa asaMdimAgame dIe viNA guNahANIe asaMbhavAze isa jayasthiti guNAniyA~ nahIM hotI hai, kyoMki parayomake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra sthiti vinA guNahAnikA honA asa mbhava hai| 7. sAtA va tIrthaMkara prakRtiyoMkI vra. u. sthitibandha sambandhI dRSTibheda 459 gha. 12/4.2.1,101/329/6 upariNAmahAnisasAgAo seDichedamAhitI bahugAo tti ke vi AiriyA bhaNati / tesimAiriyAgamahippAraNa seDIe asaMkhejjadibhAgamettA jIvA uvari tappA ogAhAmI hoti evaM vaktrAne azoSNambharathamissa paridoSassa alejjadibhAgavataM bhAdo ( sAtA vedanIyake dvi sthAnika yaba madhyase tathA asAtAvedanIyake catusthAnika yaba madhyase UparakI sthitiyoM meM jIvoMkI ) 'nAnA guNahAni zAkAe~] zreNike arthoM mahuta hai aisA kitane hI AcArya kahate haiN| una AcAryoMke abhiprAya se zreNike aspAtale bhAga pramANa jIva Age tatprAyogya asaMkhyAta guNahAniyA~ jAkara haiM / parantu aisA nahIM hai, kyoMki isa vyAkhyAnameM anyonyAbhyasta rAzi patyopamake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa pAyI jAtI hai| I gha. 12/4.2.14.30/414/12 AdimaM timadohi pahi gokoDI sAdareyasasAgarottAtira samayaTUTThadA hoditti ke vi AiriyA bhaNati / taNa ghaDade / kudo / AhArarasa pAsametAdityayarassa sAdireyatettIsAgarIyamametA samayapaNadvadA hoti si sukhAbhAvAdI Adi aura ansake do varSa pRthakvoMse rahita tathA do pUrva koTi adhika tIrthaMkara prakRtiphI] tetIsa sAgaropama mAtra samaya pramaddhArthatA hotI hai. aisA kisane ho bAcArya mahate haiM parantu vaha ghaTita nahIM hotA, kyoMki, AhArakadvikako saMrupAta varSa mAtra aura zaMkara prakRti sAdhika tIsa sAgarogama pramANa samartha hai, aisA koI sUtra nahIM hai| 5. sthitibandha sambandhI zaMkA-samAdhAna 1. sAtAke jaghanya sthiti bandha sambandhI 6/16-02/206/2 tIsiyassa samAmaraNIyAsa to dhimA sIyamevamevarasa sAdAveda 5. sthitibandha sambandhI zaMkA-samAdhAna NIyarasa paNNArasasAgarovamakoDAkoDI ukvassaTiTThadiassa vadhaM vArasamuhuttiya jahaNaTThidi baMdhade Na daMsaNAvaraNAdo suhassa sAdAvedaNIyassa visodhIdo muTThu TThidibaMdhoSaNAbhAvA / = tIsa koko sAgako utkRSTa sthitivAle darzanAvaraNIya karmakI antarmuhUrta mAtra jaghanya sthitiko bA~dhanetrAlA sUkSma sAmparAya saMyata TIsa kohAkor3I sAgaropamako utkRSTa sthiti pAnIka bhedasvarUpa pandraha kor3AkoDI sAmaropama prati utkRSTa sthitimAle sAtAvedanIya karma kI bAraha muhUrta vAlI jaghanya sthitiko kaise bA~dhA hai uttara nahIM, kyoMki, darzanAvaraNIya karmakI apekSA zubha prakRtirUpa] sAtAvedanIya karmako vizuddhike dvArA sthitibandhakI adhika apavartanAkA abhAva hai| 2. u. anubhAgake sAtha anutkRSTa sthiti bandha kaise dha.12/4,2,13,40/313/6 ukkassANubhAgaM baMdhamANo NiccharaNa ukkasima didi baMdi uktassa kilesega binA ukkarasANubhAgAbhAvAda evaM saMteAbhAge jisame assa TriTThadIe saMbhavoti / Na esa doso, ukkassANubhAgeNa saha ukkarasadiurdi baMdhiya paDimaggassa aTThadigalagAe do samaUgAdiniya bhAga adidigaNAra mAdo asthi, sarisaniya paramApUrNa tara bhAdo...pabhaggasamajAva aMtakAlIna golAba anubhaaglN'ddyghaadaabhaavaado| prazna- cU~ki utkRSTa anubhAgako bA~dhanevAlA jIva nizcayase utkRSTa sthitiko hI bA~dhatA hai, kyoMki utkRSTa saMklezake binA utkRSTa anubhAgakA bandha nahIM hotA; ataeva aisI sthiti anubhAgako vivakSAmeM anuSkRSTa sthitikI sambhAvanA kaise ho sakatI hai ? uttara - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki utkRSTa anubhAga ke sAtha utkRSTa sthitiko bA~dhakara pratibhagna hue jIna ke adhaHsthiti galane se utkRSTa sthitikI apekSA eka samaya hIna Adi sthiti vikalpa pAye jAte haiN| aura adhaHsthitike galane se anubhAgakA ghAta kucha nahIM hotA hai, kyoMki, samAna dhanavAle paramANu vahA~ pAye jAte haiN|prtibhgn honeke prathama samaya lekara jaba taka antarmuhUrta kAla nahIM bIta jAtA hai taba taka anubhAga kANDaka ghAta sambhava nahIM hai| 1 3. vigraha gati meM nArakI saMjJIkA bhujagAra sthitibandha kaise - ka. pA. 4/3-22/11/27/7 saMkilesavakharaNa viNA tadiyasamae kadhaM sani diudi baMdidamA savicidiyajAdi marisaDIe upasaMbhAdo praznaleza kSaya binA (vigrahagati ke tIsare samaya meM vaha ( naraka gatiko prApta karane bAlA) jIva saMjJIkI ( bhujagAra) sthitiko kaise bA~dhatA hai ? uttara- kyoMki saMklezake binA saMjJI paMcendriya jAtike nimitta se usake sthibandha pAyI jAtI hai| jainendra siddhAnta koza
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti 6. sthitibandha prarUpaNA 1. mUlottara prakRtiyoMkI jaghanyotkRSTa bhAbAdhA, va sthiti tathA unakA svAmitva-ta.sa./8/14-30), (mU. A./1237-1236), (paM.saM./prA./4/369-440),(paM.saM./saM./4/ 199-257), (zataka/54-64), (dha.6/156-198), (dha.12/410-417), (ma.ba. 2/24/17), (go, ka./128-133, 136-140, 126-132.140-141), (go. ka./jI.pra./252/516/2), (ta. sA./5/43-46) saMketa- * = patya/asaM. se hIna / utkRSTa jaghanya svAmitva kAla kAla svAmitva prakRti ka. gha.6/pR. | dha. 12/pR. AvAdhA sthiti 4.saM./prA/gA guNa sthAna vivaraNa dha. 6. sthiti gommaTasAra, AbAdhA | mUlAcAra | gha. 6. paM.sa/prA./gA vivaraNa sahasra varSa ko.ko.sAgarI (1)/ jJAnAvaraNIya mUla 486 / 3 / 30 432|1| cAroM gati uta. va madhya / / saMkleza , antarmuhUrta antarmuhUrta 433 sUkSma sAmparAya 1-1 pA~coM . 146 486 sU. sA.kSapakakA antima samaya jainendra siddhAnta koza (2) darzanAvaraNIya 456 sUkSma sAmparAya sarva vizuddha bAdara ekendri. paryApta 3/7 sA* 184,434 nidrAnidrA pracalApracalA satyA. gRddhi. nidrA pracalA cakSu. da. acakSu, da. avadhi kevala da, antama hRta 433 su.sA.kSapakakA antima samaya AND Mnmx com (3) vedanIya 6. sthitibandha prarUpaNA 1 sAtA 2 asAtA 158487 146 186433 3/7 sA.* 184|434 sU. sA.kSapakakA antima samaya sarva vizuddha vA. ekendri, paryApta
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanya sthiti kAla svAmitva prakRti kAla svAmitva dha,4/. dha.12/pR.| AtrAdhA sthiti paM.saM./prA./gA guNa sthAna vivaraNa | gomaTTasAra / AvAdhA | sthiti 5 mUlAcAra dha,6/pR. 11/IF/ vivaraNa mohanIya | sahasra varSa kA.kA.sA. 70 4321 (vizeSa de, sthiti/4/3) | antarmuhUrta | antarmuhUrta | 434) anivRttikaraNa nAdara sAmparAya darzanamohanIyamithyAtva pra. 1600 cAroM gatimeM u. va ma. saMkleza 1/7 sA.* 184434 sarvavizuddha bA. ekendriya pa. " sattva 187 samyaktva pra. samya.mi. cAritra mohanIya la sA 228/276 460 jainendra siddhAnta koza 1-4 ana. catu. 160 ... antarmuhUrta | 4/7 sA. 188, saba vizuddha mA. ekendri .pa. cAroM gati ke uttama madhyama saMkleza anivRtti karaNa kSapaka 12 pratyA. catu. 13 | saM. krodha 14. saM.mAna 15 | saM. mAyA 96 | saM.lobha nokaSAyahAsya rati 2 mAsa 1mAsa 1pakSa antarmuhUrta 183 . (sUkSma sAmparAya m. A.) 2/7 sA* 192 sarva vizuddha bA. ekendri, pa.. ati zoka 6. sthitibandha prarUpaNA bhaya jugupsA
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkuSTa jaghanya sthiti kAla prakRti ka svAmitva . kAla svAmitva dha.6/. gha. 12/pR. paM.saM./prA./gA guNa sthAna dha./. II/IB/F - AmAdhA sthiti vivaraNa gommaTasAra AbAdhA | sthiti vivaraNa mulAcAra sahasra varSa | ko.ko.sA. 4321 cAroM gatike uttama madhyama saMkleza 160 antarmuhUrta | 2/7 sA.* 192434 sarva vizuddha mA, ekendriya pa. 186 go/140 8 varSa anivRttikaraNa kSapaka | 2/7 sA.* 16:34 sarva vizuddha bA. ekendriya pa. 460 7] srI veda 158/ 8 puruSa veda 162 | napuMsaka veda 163 - 20 (2) Ayu gommaTasAra mUlAcAra 1/3 pU. ko. 33 432 1 narakAyu 166 manuSya va saMjJI pa. paMceM. 163 jainendra siddhAnta koza antarmuhata 434 karma bhUmija manuSya tiryaJca 11000 varSa 113 . mi. saMjJI paMceM. ti. saMkleza pariNata yA sarva vizuddha saMjJI paMceM, pryaapt| kSudrabhava 434 karmabhUmiyA manuSya va tiyaMca saMmleza yukta 2] tiyaMcAyu 16 3 patya 3. manuSyAyu 4. devAyu 166 33 sA. 4276 pramatta saMyata , 10,000 varSa (193434 saMjJI va asaMjJI tiyaMca 440sarva vizuddha asaMjJI tiyaMca yA saMmlezayukta saMjJI paryApta - (6) nAma | 20 1 gati 6. sthitibandha prarUpaNA naraka / 12 / 2 / 20431.. manu. va ti. saMjJI paM. paMceM. 2/7 sA.* 164/434 saMmalezayukta asaMjJI paMceM. pa.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkRSTa jaghanya sthiti kAla svAmitva prakRti kAla svAmitva kra. dha. 6/pra. dha. 12/pR. AbAdhA / sthiti paM.saM./prA./4 guNa sthAna vivaraNa dha.6/pR. gommaTasAra AbAdhA sthiti mUlAcAra dha. 6/pR. paM.saM./prA.gA, vivaraNa sa. varSa ko.ko. sA. tiyaMca 163 462 antarmuhUrta | 2/7 sA. 162434 sarva vizuddha vA. ekendriya. paryApta manuSya 204311 deva, nArakI 15432 . cAroM gatike uttama madhyama saMkleza .. 10 439 .. | manu. va ti. saMjJo paM. pa. " 164/434 sarva vizuddha asaMjJI paMcendriya | deva | 2 | jAti| ekendriya dvIndriya |, sarva vizuddha bA. ekendriya pa. jainendra siddhAnta koza 431, IzAna deva ,manu.,ti. paM. paryApta 1972/ 463 463 trIndriya | caturindriya -- - paMcendriya 963 462 432/ cAroM gatike uttama madhyama saMkleza 3 zarIra bandhana saMghAta audArika 162 . ". " vaikriyaka | 2 | 204312 deva,nArakI .. 4311 manu. va ti. saMjJI paM. pa. anta. antarmuhUrta 4277 | apramatta AhAraka 174 465 160 go/140 , 164434| sarva vizuddha asaMjJI paMce. ara antarmuhUrta anta ko.ko.167433 apUrvakaraNa kSapakake 1-7 bhAga taka 2/7 sA.* 162434 sarva vizuddha bA. ekendriya pa. sAgaraH | taijasa 163, 462 20 4321| cAroM gatike u.ma. saMkleza 6.sthitibandha prarUpaNA kAmaNa
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanya utkRSTa sthiti svAmitva kAla svAmitva kAla kra. prakRti dha.6/pR. dha.12/pR. AbAdhA sthiti .saM./prA gA. guNa sthAna vivaraNa dha.6/. gomaTTasAra. AbAdhA sthiti | mUlAcAra dha,6/pra. pa.sa /prA.gA, vivaraNa |4|aMgopAMga audArika vaikriyaka 190 204311 deva,nArakI " ""manu. va ti. saMjJI paM.pa. ntarmuhUrta 4277 apramatta 164/ antarmahurta | 2/7 sA.* 192434/ sarvavizuddha mA ekendri. pa. 194434 sarva vizuddha asaMjJI paMce. antaH ko.ko. 167433 apUrvakaraNa kSapakake 1-7 bhAga taka sAgara |2/7 sA.*192434/ sarva vizuddha bAdara ekendri, pa.. 174/go.mU. A. anta. 167 AhAraka 5 nirmANa -- 163, 462 - 2 204321| cAroM gatike u.ma. saMkleza 160 6 bandhana / / " zarIravada zarIravata |7| saMghAta jainendra siddhAnta koza |8|saMsthAna - - antarmuhUrta 2/7 sA.* 192433| sarva vizuddha nA. ekendriya. pa. 10 : " samacaturastra 162 463 nyagrodha pari. 177 463 : | svAti : kumjaka 9E .. : " RSairat vAmana : : saMhanana bajra RSabha nA. 162 463 : 6. sthitibandha prarUpaNA vajranArAca 177 ii. . // nArAca 178 :
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ javanya sthiti kAla svAmitva kAla prakRti bhA0 4-59 svAmitva gha. 12/pR. AbAdhA sthiti paM.saM./prA.gA. guNasthAna vivaraNa 5 gomaTTasAra mUlAcAra, AbAdhA / sthiti dha.dhA. paM.saM./.gA. vivaraNa ardha nArAca 176) 413 164321 cAroM gatike u. ma,saMkleza mahata | 2/7 sA.* 142434 sarva vizuddha mA. ekendriya pa. kolita 172 463 deva,nArakI cAroM gatike u. ma. saMkleza asaMprApta sU. 163462 10 sparza (bAThoM) rasa (pAcoM) gandha (donoM) varNa (pA~coM) jainendra siddhAnta koza AnupA naraka antarmuhUrta 20 sA. 194|434 saMkleza yukta asaMjJI paMce, pa. / sarva vizuddha nA. eke. pa. tiryaca manu. va ti, saMjhI paM. 5 |- |- | deva,nArakI 432, cAroM gatike u.ma. saMkleza 4311 manu, va ti. saMjJI paM. pa. manuSya deva 1 62/ " 194434/ sarva vizuddha asaMtrI paMce. pa. aguruladhu- 163, 462 4321 cAroM gatike u.ma. saMkleza " | " , bA. ekendriya pa. | upadhAta : 17 paraghAta : Atapa 431/., IzAna deva : 6.sthitibandha prarUpaNA 16 | udyota ... | deva,nArako cAroM gati ke u. ma. saMkleza : 20 ucchavAsa :
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanya sthiti kAla svAmitva kAla ka. prakRti svAmitva dha./pR. / | gha.12/pR. AbAdhA sthiti paM.saM./prA.gA. guNasthAna vivaraNa gha.6/pR. gommaTasAra AbAdhA | sthiti mUlAcAra gha.6/pR. 4.saM./prA.gA. vivaraNa 21 vihAyogati | prazasta 162, 463 104321| cAroM gatike u. ma.saMkleza 160 antrmuhuurt| 20 sA. 162434 sarva vizuddha mA. ekendriya pa. .. aprazasta 163 462 20 " 22 pratyeka 23 sAdhAraNa 172 463 431 1 | manu. va ti. saMjJo paM.pa. 24 trasa 163, 412 204321 cAroM gatike u.ma. saMkleza jainendra siddhAnta koza 25 | sthAvara 431 1 IzAna deva 26 subhaga 432 . cAroM gatike u. ma. saMkleza bhaga 163 412 28 susvara REduHsvara 163, 462 30 zubha 162 463 462 31 azubha 32, sUkSma 172 463 184311 | manu. va saMjJI ti. pa, 204321 cAroM gatike u.ma. saMkleza 163/ 462 33 | bAdara 4 paryApta 35 aparyApta 6. sthitibandha prarUpaNA 2/7 sA.* |" 172 463 18431, manu. va ti. saMjJI paMce. pa.
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza 36 sthira 30 asthira 38) Adeya 26) anAdeya 1 prakRti 2 gotra - mUla ucca nIca 40 yazaHphIti 162 463 41 ayazaHkIrti 183 412 42 sIdhakaraNa 174 465 antarAya dha. 6/pR. mUla pA~coM gha. 12/pU. 962 463 162462 162 463 182462 16240 163/ 486 kAla AbAdhA sahasra varSa ko. ko, sA. 1 |146 saMketapaya asaM se hona * 2 1 antaH 2 3 sthiti 3 10 20 10 20 10 20 10 20 utkRSTa 30 30 pa.saM./prA.gA. guNa sthAna 20 antarmuhUrta (4274 | 4321 11 " yy "1 13 | 432 1 14 33 svAmitva vivaraNa cAroM gatike usama ma. saMkleza 11 avirata samyagdRSTi cAroM gati ke u. ma. saMkleza 33 gha. 6/pR. = 160 168 | 160 110 antarmuhUrta 2/0 sA. * 163 424 182 AbAdhA : kAla : : sthiti jaghanya 8 muhUrta gha. 6/10 pa saM . / prA.gA. " muhUrta 2/7 sA. 19242 antarmuhUrta 11 17 anta, koko, 117412 sAgara 35 | 168 433 | 186,433 * 2/7 sA. 160242 183 svAmitva vivaraNa sarva vizuddha nA. eke pa. 19 sU. sA. kSapakakA antima samaya sarvavA. eke pa apU. kSapakakA 1-5 bhAga taka sU. sA. kSapakakA antima samaya sarva vA. eke pa sU. sA. kSapakakA antimasamaya sthiti 467 6. sthitibandha prarUpaNA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza 1 aa cm 20 2 3 5 8 2. indriya mArgaNAkI apekSA prakRtiyoMkA u. ja. sthitikI sAraNI (rA. bhA./8/14-20 ) ( ma. ma. 2 /24 / 97-26) (. 6/116) prakRti jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya vedanIya kaSAya nokaSAya 11 utkRSTa Ayu nAma gotra antarAya sAgara darzana mohanIya 1 | " : 1 1- palya / asaM. 3/7 4/7 2/7 2/7 ekendriya 3/7 jaghanya sAgara 7/07/08. 1- paNya/jarsa M 9 25 --patya / asaM.75/7 -panya/arsa. "" : utkRSTa -"/" sAgara 25 100/7 50/7 / kolo 75/7 * DIndriya jaghanya sAgara 25- pavaya / asaM. 75 19 - panya / asa. 1t -1/1 02-10 "" zrIvi utkRSTa sAgara 40 150/7 19 50 25-1kya asa 100 200/0 " molo jaghanya 20- paya/ asaM. 150 100/7 " 150/7 sAgara 30. paya/arsa, 200 7 dekho Ayu 100 7 "1 7 100 /7 200 / 150 " - pazya /.. utkRSTa 100 "" 400/7 200/0 caturindriya sAgara 100 300/7 - 200/7 " 300/7 jaghanya 100 palpa / asaM. acim isang isangi iyeongho sAgara 300 "" 100 / asaM dd ' dd "/", - asaMjJI paMcendriya " utkRSTa sAgara 1000 2000/0 """ 2000/7 "" - pazya / asaM. 3000/7 jaghanya sAgara 1000 1000 / asaM 4000/7 2000/7 11| 1| 1| 1| 1| 1000kya asaM 30 ko. ko "" 1/ utkRSTa jaghanya saMjJI paMcendriya 6 sAgara antarmuhUrta 70 ko. ko 40 --/ 20. 11 : 1 " / " 20 ko. ko, 11. 12 1 ?? - 8 1 sthiti 468 6. sthitibandha prarUpaNA
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti 3. utkRSTa va jaghanya sthiti, pradeza va anubhAga ke bandhakakI prarUpaNA - 1. sAraNI meM prayukta saMketoMkA artha 1. mAraNAntika samuddhAta rahita saptama pRthivI kI 500 dhanuSa avagAhanAvAlA antima samayavartI guNita karmAzika nArakI / 2. saptama pRthivo ke prati mAraNAntika samuddhAta gata mahAmatsya / 3. sUkSma sAmparAya ke antima samaya tathA Age ke sarvasthAna / 4. dvicarama vA trirama samayake pahale antarmuhUrta kAla taka sthita saptama pRthivIkA mithyAdRSTi naarko| pUrNa samudAta 5. sI 6. pUrvako Tike tribhAga pramANa AyukI AbAdhA karake saptama narakako Ayu bA~dhanevAlA mahAmatsya / 7. utkRSTa manuSyAyu sahita Ayu bandhake prathama samaya gata pramatta saMyata / 7-19 guNasthAna, manuSya yadi pUrva koTike vi tribhAga meM devAyu kra. prakRti 1 hAnAvaraNI darzanAvaraNI vedanIya mohanIya ayu nAma gotra antarAya prakRti aSTa karma pramANa 200-446 365 266-446 365 405 404 404 365 mUla vA uttara dravya pradeza bandha mula uttara dha. 12/4, 2, 13, 7/pR. saM. ja. u w: aw or or 10 6 13 11 " 6 viSaya 1 469 1 6 1 91 4. anya prarUpaNAoM sambandhI sUcI - ( ma.pU.saM.saM.) sannikarSa 381 19 215 317 365 8 405 404 404 365 maMga viSaya sannikarSa ko bA~dhe / 8. jisamavartI AhAraka va udbhavastha honeke tRtIya samaya meM vartamAna jaghanya yogavAlA sUkSma nigoda labdhyaparyApta jIva / 1. kSapita karmAzika kSINakayAgI 12 guNasthAnake antima samayamata saMyata / kSetra bandhaka jIva kI avagAhanA pramANa ja. 10. carama samayavartI kSapita karmAzika ayoga kevalI / 11. carama samayavartI sAmAnya karmAzika ayoga kevalI / 12. asAtAvedanIyake udaya sahita kSapaka zreNIpara car3hA huA antima samayavartI ayoga kevalI / 3/ 13. saMjJI paMcendriya paryAptaka, 500 dhanuSa avagAhanAvAlA yadi tiryaMca Ayu bA~dhe, nArakI jIva tetIsa sAgara ke bhItara asaM - guNahAniyoMko galAkara dIpazikhAkAra sthita (6.12 / 462/17) / 1 14. ticA bA~dhanevAlA aparyApta / 12. kSati 16. bAdara teja va vAyukAyika paryApta / 2/ 3/ 8 2 99 " 11 17 ja. u. " 126-104 77-83 1-141 1-102 u. 135-140 44 442-448 3 202-204 jainendra siddhAnta koza 11 11 2 387 11 365 19 5 401 11 11 2 365 ha 1 5 406 10 404 11 404 kAla bandhakI sthiti 2 365 sarvavizuddha sUkSma nigoda tri paramasamaya sthita / pramANa bhinna-bhinna padoMkI apekSA pramANa sthiti 15 ja m 38 " ha 266-301 2 /-,, 957-156 u 34.00 161 1 99 6. sthitibandha prarUpaNA 67 bhujagArAdi pada 1 31 pramANa ja. 361 365 402 365 411 404 404 365 bhAva anubhAga 1/ m = w 20 x 12 14 15 16 6 bhaMgavicaya noTa - sAtA asatA ke dvitricatu sthAnIya anubhAga bandhaka jIvoM kI apekSA ja. u. sthiti bandhakA svAmitva va unakA alpabahutva - (dha. 11 / 316-332 ) _383-385__ 115 614-115 3-445-446 u 4 11 saMkhyAta bhAgAdi vRddhi 3 4 7 . 3 11 4
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthitikaraNa sthitikaraNa - 1 sthitikaraNa aMgakA lakSaNa 1. nizcaya sa.sA./mU./234mma sapi magge Thamedi jo caivA so ThidikaraNAjutto sammAdiTThI muNeyavvo / jo cetayitA unmArga meM jAte hue apane AmAko bhI mArga meM sthApita karatA hai vaha sthiti karaNa yukta samyagdRSTi jAnanA caahie| upasthi kaSAyodaya rA.vA./6/24/9/221/14 kapAyodayAdiSu dharmaparikAra teSvAtmano dharmApracyavanaM paripAlanaM sthitikaraNam / Adise dharma bhraSTa hone ke kAraNa upasthita honepara bhI apane dharmase paricyuta nahIM honA, usakA barAbara pAlana karanA sthitikaraNa hai / pU. si. u. / 20 kAmakrodhamAdiSu calayitumuditeSu vartmano nyAyAt / tamAtmanaH parasya ca yuktyA sthitikaraNamapi kAryam // 20 // krodha, mada, lobhAdika bhAvoMke honepara nyAya mArga se cyuta karaneko pragaTa hote hue apane AtmA ko... jisa kisa prakAra dharma meM sthita karanA bhI kartavya hai / ( paM. dha. /u. / 765) kAma, 470 ka.a./mU./420 dhammAdo calamA jo ayaM saMvedi dhammammi / appA pi dipadi ThidikaraNa hodi usseva] [420] jo dharma se calAyamAna ... apaneko dharma meM dRDha karatA hai usIke sthitikaraNa guNa hotA hai| pra se TI/41/105/0 nizcayena punasteneva vyavahAreNa sthitikaraNaguNena dharma jAte sati rAgAdivikalpalatyAgena nijaparamAtmasvabhAvabhAvana paramAnande mukhAmRtarasAsvAdena talayatanmayaparamasamarasIbhAvena cittasthirIkaraNameva sthitikaraNamiti / - upahAra sthiti karaNa guNase dharma meM raDatA hone para... rAgAdi vikalpoM ke tyAga dvArA nija paramAtma svabhAva bhAvakI bhAvanAse utpanna parama Ananda sukhAmRta ke AsvAda rUpa paramAtmAmeM lIna athavA paramAtma svarUpa meM samarasI bhAvase cittakA sthira karanA, nizcayase sthitikaraNa hai / * 2. vyavahAra yU.A./262 daMsaNaparaSabhaTThe jIne da dhammabuddhIe hidamidamahi te khaptattoNiyattei | 262 // samyagdarzana jJAnacAritrase bhraSTa hue jIvoM ko dekha dharma buddhikara sukhake nimitta hitamita vacanoM se unake doSoM ko dUra karake dharma evaM karatA hai yaha zuddhasamyayasvI sthitikaraNa guNavAlA hai| : ra. ka. bhA. / 96 darzanAccaraNAdvApi calatA dharmavatsaleH / pratyavasthApana prAjJaH sthitirate |16|darzana va cAritrase Digate hue puruSako jo usI meM sthira kara denA hai so vidvAnoMke dvArA sthitikaraNa aMga kahA gayA hai / kA. a./mU./220 dhammAdo casamA jo baNNaM saMThavedi dhammammi / ... Thidi karaNaM hodi tasseva // 420| jo dharmase calAyamAna anya jIvako dharmameM sthira karatA hai|...usii ke sthitikAraNa guNa hotA hai| pra.saM./TI./41/102/3 madhye yA ko'pi darzanacAritramahodayena darzana hA cAritraM vA paritya vAnchati tadAgamAvi rodhena yathAzaktyA dharmazravaNena vA arthena vA sAmarthyena vA kenApyupAyena yaddharme sthiratvaM kriyate tadvyavahAreNa sthitikaraNamiti / - cAra prakArake se yadi koI darzana mohanIyake udayase darzana jJAnako yA cAritra mohanIyake udayase cAritrako chor3anekI icchA kare to yathAzakti zAstrAnukUla dharmopadezase, dhanase yA sAmarthya se yA anya kisI upAyase usako dharma rivara kara denA, yaha vyavahAra sthitikaraNa hai| sthira paM. gha /u. / 802 susthitikaraNaM' nAma pareSAM sadanugrahAta bhraSTAnAM svapadAttatra sthApanaM tatpade punaH / 802 // svava para sthitikaraNoM meM apane padase bhraSTa hue anya jIvoMko jo uttama dayA bhAvase unake padameM phirase sthApita karanA hai vaha paristhitikaraNa hai / 802 | 2. svadharmabAdhaka parakA sthitikaraNa karanA yogya nahIM paM. dha. /u./84 dharmAdezopadezAbhyAM kartavyo'nugrahaH pare / nAtmavataM vihAyAstu tatparaH pararakSaNe / 802 // dharmake Adeza vA upadeza se hI dUsare jIvoMpara anugraha karanA caahie| kintu apane matako chor3akara dUsaroMke vratoMkI rakSA nahIM karanI cAhie |802 | sthitikalpa sAdhuke 10/2/3 sthitikAMDaka ghAta - apakarSaNa/ sthitibaMdhApasaraNa / sthitibaMdhotsaraNa sthitibhojana- sAdhukA eka mUlaguNa-de, sAdhu / 2 / 2 / sthitisattvA pasaraNa - de. apakarSaNa / 3 / sthira kuNDala parvatastha aMka kUTakA svAmI deva - de. loka /5/12 // sthira - 1. sthira va asthira nAmakarmakA lakSaNa sa.si./1/11/262 / 2 sthirabhAvasya nirvartaka sthiranAma rAdviparItamasthiranAma - sthira bhAvakA nirvartaka karma sthira nAmakarma hai, isase viparIta asthira nAmakarma hai| rA. bA. 9/11/24-25/506/22 vayAta duSkaropavAsAditaparakaraNe'pi aGgopAGgAnAM sthiravaM jAyate tat sthiranAma 34 yadAvAsAdikaraNAt svalpaNAdisaMyamyAca apahAni kRzIbhavanti tdsthirnaam| jisake udayase duSkara upavAsa Adi tapa karanevara bhI aMga-una Adi sthira bhane rahate haiM. kRza nahIM hote vaha sthira nAmakarma hai| tathA jisase eka upavAsase yA sAdhAraNa zIta uSNa Adise hI zarIra meM asthiratA A jAya, kRza ho jAya vaha asthira nAmakarma hai| dha. 13/5,5,101/365/10 jassa kammassudaraNa rasAdINaM sagasarUveNa kepi kAlamavANaM hoditaM viraNAmaM jassa kammarasudaraNa rasAyanaramadhAduvega pariNAmI hoditamathiraNAmaM jisa karmake udayase rasAdika dhAtuoMkA apane rUpase kitane hI kAlataka avasthAna hotA hai vaha sthira nAmakarma hai / jisa karmake udayase rasAdikoM kA AgekI dhAtuoM svarUpa pariNamana hotA hai vaha asthira nAmakarma hai| (dha. 6 / 1.6-1.28/63/3); (go, jI./jI.pra./33/30/3) / 2. sapta dhAtu rahita vigraha gatimeM sthira nAmakarmakA kyA kArya hai = 6/9.2-1. 2064/6 sattadhA virahidaviggahagadIe vi virAdhirANadAdo dAsi tasya yAvAro ti NAsaMkaNi jogi paravAdasya ratha yattodaraNa apavAdo prazna dhAtuoMse rahita vigrahagati meM bhI sthira aura asthira prakRtiyoMkA udaya dekhA jAtA hai, isalie inakA vahA~ para vyApAra nahIM mAnanA cAhie 1 uttara- aisI AzaMkA nahIM karanI cAhie, kyoMki sayogakevalI bhagavAna parathAta prakRti ke samAna vigrahapatimeM una prakRtiyoMkA abhyakta udayarUpase avasthAna rahatA hai| sthira nAmakarmakI bamdha udaya satva prarUpaNAe~ va tatsambandhI zaMkA samAdhAna de, vaha vaha nAma / jainendra siddhAnta koza TAM 4
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthUNA sthUNA - audArika zarIrameM sthUNAoMkA pramANa- de. audArika 1/7 / sthUla - de. sUkSma / sthUlabhadra - AcArya bhadrabAhu prathama ( paMcama zrutakevalI ) ke ziSya the 12 varSIya durbhikSake avasarapara Apane unako bhAtako asvIkAra karake dakSiNakI ora bihAra na kiyA aura ujjainI meM ho raha gye| durmi vAnevara unake saMpameM zithitAcAra AyA aura ve 'ardha phAlaka (de. zvetAmbara bana gaye bhadravAha svAmIkI dakSiNa meM hI samAdhi ho gayI, parantu durbhikSake samApta honepara unake ziSya vizAkhAcArya Adi lauTakara punaH ujjainI meM Aye / usa samaya Apa (sthUla (bhadra ) ne apane saMghako zithilAcAra chor3a punaH zuddhAcaraNa apanAneko khaa| isapara saMghane ruSTa hokara inheM jAnase mAra diyaa| ye eka vyantara banakara saMgha para upadrava karane lge| jise zAnta karaneke lie saMghane kuladevatAke rUpameM inakI pUjA karanI prArambha kara dI / inake apara nAma sthUlAcArya va rAmanya bhI the| isa kathAke anusAra inakA samaya bhadrabAhu tRtIyase lekara vizAkhAcArya ke kucha kAla pazcAt taka bI. ni 133-160 (I.pU. 264-360) jAtA hai / de. shvetaambr| 7 sthUlAcArya - apara nAma sthUlabhadra - de. sthUlabhadra / snAtaka- 1. snAtaka sAdhukA lakSaNa sa.si./1/46/460/11prakSINaghAtikarmANaH kevalino dvividhAH snAtakAH / - jinhoMne cAra ghAtiyA karmoMkA nAza kara diyA hai, aise donoM prakArake kevalI snAtaka kahalAte haiM / ( rA. vA./6/46/5/636/3 / ); (cA. sA./102/2) / va. sA. 24 tataH kSIyatumAvAsyAtasaMyama bojagandhananirmuktaH snAtakaH pAroM pAtiyA karma naSTa hote hI yathAsyAta saMyamakI prApti hotI haiN| bIjake samAna bandhanakA nirmUla nAza honese bandhana rahita hue yogI snAtaka kahAne lagate haiM / snAtaka sAdhu sambandhI viSayade sAdhu snAna - asnAna mUlaguNakA lakSaNa .A./31 Nha NAdivajjaNeNa ya vilittajalamaglasedasavvaM / aNhANaM poraguNaM saMjamadugapAyaM muSiNo // 21 // jalase nahAnA rUpa snAnAdi kriyAoMke chor3a denese jantamanta sveda rUpa dehake mailakara lipta ho gayA hai saba aMga jisameM aisA asnAna nAmaka mahAguNa sAdhuke hotA hai| ana. dha. // na brahmacAriNAmartho vizeSAdAtmadarzinAm / jalazuddhayAthavA yAddoSa sApi matArhataH / brahmacArI tathA vizeSakara AtmadarziyoMko jo ki svayaM pavitra hai unake lie snAna kisa prayojanakA kintu asparzya doSa honepara usakI zuddhike lie usakI AvazyakatA hai / 2. sAdhuke asnAna guNa sambandhI zaMkA samAdhAna bha. jA./vi./13/226-210/20 snAnamanekaprakAra ziromAtraprAzanaM ziro muktvA anyasya vA gAtrasya, samastasyai vA / tanna zItodakena kriyate sthAvarANAM prasAnAM ca bAdhA mAbhUditi / ... uSNodakena snAyAditi cenna tatra sasthAvarabAdhAvasthitaiva |...n cAsti prayojanaM snAnena dhAtumasya dehasya na zucitA kyA kareM to na zaucaprayojanaM / na rogApaDataye rogaparI pahasahanAbhAvaprasaMgAta na hi SAyai virAgasvAda tasAdibhirabhyaJjanamapi na karoti prayojanAbhAvAdulena prakAreNa ghRtAdinA kSAreNa spRSTA bhUmyAdijantavo bAdhyante / trasAzca tatrAvalagnAH / - snAna aneka prakAra hai- jalase kevala mastaka dhonA, athavA mastaka chor3akara anya avayavoMko dhonA athavA samasta atrayoMko dhonA, parantu trasa aura sthAvara jIvoMko bAdhA na hove / Fai " snigdha isalie muni zItala jalase snAna nahIM karate haiN|... prazna - ThaMDe jalase snAna nahIM karate to garama pAnIse kyoM nahIM karate haiM / uttara- nahIM, garama jalase snAna karanese bhI trasa sthAvara jIvoMko bAdhA hotI hI hai|...muniyaaNko jalasnAnako AvazyakatA hI nahIM hai| kyoMki, jala snAnase sapta dhAtumaya deha pavitra nahIM hotaa| isa vAste - zucitA ke lie snAna karanA bhI yogya nahIM hai, roga parihAra ke lie bhI snAnakI AvazyakatA nahIM hai, yadi ve snAna kareMge to roga parISa sahana karanA vyartha hogaa| zarIra saundarya yukta honeke lie bhI ve snAna nahIM karate, kyoMki ve vItarAga haiN| muni, ghI, sela ityAdikoM se abhyaMgasnAna bho kucha prayojana na honese karate nahIM haiN| ghRtAdi kSAra padArthoMkA sparza honese bhUmi vagairaha meM rahane vAle jantuoM ko pIr3A hotI hai, bhUmipara cipake hue jIva idhara udhara hote hai, girate haiM, taba unako eka sthAnase dUsare sthAna para jAte samaya bAdhA pahu~catI hai| 471 2. snAna ke bheda sAtha /2/34 para phuTanoTa- pAdAnukaTipIvAziratparvatasaMzrayaM / snAnaM paJcavidhaM jJayaM yathA doSaM zarIriNA snAna pA~ca prakArakA mAnanA cAhie kevala pA~va dhonA, ghuTane taka dhonA, kamara taka dhonA, kaNTha taka dhonA aura zira taka snAna karanA 4. gRhastha va sAdhukI snAna vidhi " 1 sA. gha. /2/34 sppArambhasevA kliSTaH snAtvA vaNThamadhAziraH ma yajeta ha spAdAnasmAto'nyena yAmeva strI sevana aura khetI Adi karanese dUSita hai mana jisakA aisA gRhastha kaNTha paryanta athavA ziraparyanta snAna kara arhanta devake caraNoMko pUje aura asnAta vyakti dUsare snAta vyaktise pUjA karAve / sA. bha./2/13.34 para phuTanoTa- nityaM snAnaM gRhasthasya devArcana pari yasya niytaarmbhkrmnnH| yadvAhA bhavetsnA namantyamanyasya tu dvayam / jina pUjA Adi karaneko gRhasthako nitya snAna karanA caahie| jo brahmacArI haiM, aura jo khetI Adi Arambhase nivRtta hai unako pA~coM icchAnusAra snAna kara lenA cAhie parantu gRhasthoM ko kaNTha taka vA zira taka do hI snAna karanA caahie| 5. jalAzaya meM DubakI lagAkara snAna karanekA nirdeza sA. dha. / 2 / 34 para phuTanoTa- vAtAtapAdisaMspRSTe bhUritorye jalAzaye / avagAhyAcarennAnamayo'gAsitaM je jisa jalAyameM pAnI bahuta ho aura usaparase bhArI pavanakA jhakorA nikala gayA ho athavA dhUpa par3a rahI ho to usameM DubakI mArakara snAna karanA caahie| yadi aise jalAzaya na mileM to chane hue pAnI se snAna karanA cAhie / I - * zUdrase chUnepara sAdhukI snAna vidhi| de, bhikSA /3/3 6. Atma snAna hI yathArtha snAna hai| pra. saM./TI./10/906/22 vizuddhAtmanadI snAnameva paramazucitvakAraNaM na sAta snAnAdikam AtmA nadI saMyamatApUrNA satyAvagAhAzIlatAdayormiH / tatrAbhiSekaM kuru pANDuputra na vAriNA zudhyati cAntarAtmA / vizuddha AtmA rUpI zuddha nadImeM snAna karanA hI parama pavitratAkA kAraNa hai, laukika gaMgA Adi tIrthoMmeM snAnakA karanA zucikA kAraNa nahIM hai| saMyama rUpI jalase bharI, satya rUpI pravAha, zIla rUpa taTa aura dayAmaya taraGgoMkI dhAraka to AtmA rUpI nadI hai| audArika zarIrameM inakA pramANa veM. baudArika/1/7 snAyu snigdha sa.si./5/33/304/5 vAhyAbhyantara kAraNavazAt snehapavismeti snigdhaH / ... snigdhavaM cikkaNaguNalakSaNaH paryAyaH / - - bAhya aura Abhyantara kAraNase jo sneha paryAya jainendra siddhAnta koza
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ snehA vicAra utpanna hotI hai usase pudgala snigdha kahalAtA hai| ... snigdha pudgalakA dharma snigdhasva hai / snehAticAra - de. aticAra / 3 | spardhaka -- karma skandhameM usake, anubhAga meM, jIvake kaSAya va yoga meM tathA isI prakAra anyatra bhI spardhaka saMjJAkA grahaNa kiyA jAtA hai / kisI bhI yake pradezoM meM athamA usako zaktike aMzoMmeM jaghanyase utkRSTa paryanta jo kramika vRddhi yA hAni hotI hai usIse yaha spardhaka utpanna hote haiM / jaghanyase utkRSTa paryanta samAna avibhAga praticchedoM ke samUhase eka varga banatA hai| ( de. varga ) samAna avibhAga praticcheda bA vargIka samUhale eka vargaNA banatI hai (de. vargaNA) isa prakAra jaghanyase lekara utkRSTa paryanta eka-eka avibhAga praticcheda ke antarase vargaNAe~ prApta hotI hai, inake samUhako spardhaka kahate haiN| vahA~ bhI vizeSatA yaha hai ki jahA~ taka eka eka avibhAga praticcheda ke antara se prApta hoto tI jAyeM tahA~ taka prathama spardhaka hai| prathama spardhakase dugune avibhAga praticcheda prApta honepara dvitIya spardhaka aura tRtIya Adi prApta honegara tRtIya Adi spardhaka banate haiM isIkA vizeSa rUpase spaSTIkaraNa yahA~ kiyA gayA hai| 1 472 1 1. spardhaka sAmAnyakA lakSaNa rA.vA./2/2/4/100/11H kRtA yAvadekA vibhAgapraticchedAi kalAbha saralA antaraM bhavati / evametArA paddhatInAM vizeSa hInAnAM kramavRddhimAnAnAM samudayaH spardhakamityucyate upari dvitricatuHsaMkhyeyAsaMkhyeyaguNarasA na labhyante anantaguNarasA eva / tatraikapradezo jaghanyaguNaH parigRhItaH, tasya cAnubhAgAvibhAgapraticchedaH pUrvakRta evaM samaguNA vargAH samuditA vA bhvti| ekAvibhAti dAkSikAH pUrva vargA vargaNAzca bhavanti yAvadantaraM bhavati tAvadekaM spardhakaM bhavati / evamanena krameNa vibhAge kriyamANe'bhavyAnAmanantaguNAni siddhAnAmanantabhAgamAni spardhakAni bhvnti| pahale devarga va vargaNA) isa taraha eka-eka avibhAga praticcheda bar3hA kara varga aura vargaNA samUha rUpa vargaNAe~ rAma vanAnI cAhie jaba taka adhika abhibhA milatA jaaye| ina krama hAni aura krama vRddhi vAlI vargaNAoM ke samudAyako spardhaka kahate haiN| isake bAda do tIna cAra saMkhyAta aura asaMkhyAta guNa adhika avibhAgapraticcheda nahIM milate kintu anantaguNa adhika mAhIte haiN| phira unameM se puka kamase samaguNa vAle vargoMke samudAya rUpa vargaNA banAnA caahie| isa taraha jahA~ taka 19- adhika avibhAga praticcheda kAlAbha ho vahA~ taka kI varga gAoM ke samUhakA dUsarA spardhaka banatA hai| isake Age do, tIna, cAra saMkhyAta asaMkhyAta guNa adhika avibhAga praticcheda nahIM milate haiN| isa taraha sama guNavAle vargoM ke samudAya rUpa varga NAoMke samUha rUpa spadhaka eka udaya sthAna meM abhavyoM se anantaguNe tathA siddhoMke ananta bhAga pramANa hote hai / ( dha. 12 / 4.2,7,204 / 145 / 6 ); ( dha. 14/5, 6.506/433/6); (go. jI. / bhASA /51 / 955/6 ): (go. ka. / bhASA/226/312) ka. pA. 3/4-22/2013-402/344-345/12 evaM doavibhAgapaccheiitara cAra paMca sattAdi avibhAga simeNa atiparamANU stUpa rAdazubhAgassa paNa kAuga abhavasiddhiehiM anaMtAguNaM siddhANamaNaMtabhAgame ttavaggaNAoM uppAiya ubari uvari racedabbAo / evamettiyAhi vaggaNAhi evaM phaddayaM hodi vibhAga hi kamamaDIe egegapaMti paTTa ahi sAdo uparimANU avibhAgapaccheidasaMkhaM pe mahAgIe abhAveNa viruddhAbhigacchedasaMkhAdI mA 373 pu ma phacarigaNA bhAhitI egavibhAgapahilo gabhAgapaDivevettara paramANU garitha, kiMtu sama spardhaka jIvehi aguvA vibhAga ahivaraparamANU tattha ciraMtaNapujje asthi / te ghesUNa paDhamaphaddayauppAdakameNa vidiyaphaddayanae evaM tadiyAdikameNa abhavasiddhiehi anaMtaguNaM siddhAgamaNaM bhAgametANi phaTyANi uppAdavyANi evametiyakayasaNa maNigojaNAzubhASTThA hodi pahale dekho da = ( varga vargaNA) isa prakAra do avibhAga praticcheda adhika tIna, cAra, pA~ca, chaha aura sAta Adi avibhAga praticche adhika ke kramase avasthita ananta paramANuoM ko lekara unake anubhAgakA buddhike dvArA chedana karake abhaya rAzise anantaguNI aura siddha rAzike ananta bhAga pramANa vargaNAoMko utpanna karake unheM Upara Upara sthApita karo / isa prakAra itanI vargaNAoMkA eka spardhaka hotA hai, kyoMki vahA~ avibhAga praticchedoMkI apekSA eka eka paMktike prati kramavRddhi avasthita rUpase pAyI jAtI hai, athavA Uparake paramANuoM meM anibhAga praticchedoM kI saMkhyAko dekhate hue vahA~ krama hAnikA abhAva honese isake viruddha avibhAga pratipedoM kI saMkhyA pAyI jAtI hai| punaH prathama spadharka antima vargaNAke eka varga ke avibhAga praticchedoMse eka abhibhAga prasava adhika vAlA paramANu Age nahIM hai, kintu saba jIvoM se anantaguNe avibhAgapraticcheda adhika vAle paramANu usa ciraMtana paramANu meM maujUda haiN| unheM lekara jisa kramase prathama spardhakako racanA kI thI usI kramase dUsarA spardhaka utpanna karanA caahie| isI prakAra tIsare Adi spardhA koMke kramase abhavya rAzi se anantaguNe aura siddharAzike anantaveM bhAgamAtra spardhaka utpanna karane cAhie / isa prakAra itane spardhakasamUhase sUkSma nigodiyA jIvakA jaghanya anubhAga sthAna banatA hai| ka.pA./5/2-22/1504/245 para vizeSArtha eka paramANume rahanevAle una vibhAga pratiko varga kahate haiM arthAta pratyeka paramANu eka eka varga hai / usameM pAye jAne vAle avibhAga praticchedoM kA pramANa saMdRSTike lie kalpanA karanA caahie| punaH punaH una paramANuoM meM se prathama paramANu ke samAna avibhAga praticcheda vAle dUsare paramANuko lo aura pUrvokta varga ke dakSiNa bhAgameM usakI sthApanA kara denI cAhie 1 aisA taba taka karanA cAhie jaba taka jaghanya guNavAle saba paramANu samApta na hoN| aisA karane para bhI abhavya rAzise anantaguNe aura siddha rAzike ananta bhAga pramANa varga prApta hote haiN| unakA pramANa saMdRSTi rUpameM isa prakAra hai- dravyArthika nayakI apekSA ina sabhI vargoM kI varmA saMjJA hai, kyoMki voMka samUhako vargamA kahate haiN| tatpazcAt phira eka paramANu lo jisameM eka adhika avibhAga praticcheda pAyA jAtA hai usakA pramANa saMdRSTimeM hai / isa krama se usa ha paramANu ke samAna avibhAga praticchedavAle jitane paramANu pAye jAyeM, unakA pramANa isa prakAra hai - 666 | yaha dUsarI vargaNA hai| isako prathama vargaNA ke Age sthApita karanA caahie| isI prakAra tIsarI, cauthI, pA~cavI Adi vargaNAe~, jo ki eka eka adhika avibhAga praticchedako liye hue hai usa karanI caahie| ina vargAkA pramANa abhaya zakSise anantaguNA aura siddha rAzike anandale bhAga pramANa hai| ina saba vargaNAoMkA eka jaghanya spardhaka hotA hai, kyoMki paramANuoM ke samUhako spardhaka kahate haiN| isa prathama spardhakako pRtha sthApita karake paramANu se eka paramANuko lekara buddhike dvArA usakA chedana karanepara dvitIya spardhakakI prathama vargaNAke prathama varga utpanna hotA hai| isa varga meM pAye jAne vAle avibhAga praticchedoMkA pramANa saMdRSTi rUpa se 16 hai / isa kramase abhavya rAzise ananta guNe aura siddharAzike anantaveM bhAgamAtra samAna avibhAga praticcheda vAle paramANuoM ko lekara utane hI varga utpanna hote haiN| ina vargoMkA samudAya dUsare spardhakakI prathama vargaNA kahalAtA hai, isa prathama vargaNAko prathama spardhakakI antima vargaNAke Age antarAla dekara sthApita karanA caahie| isa kramase varga, vargaNA aura spardhakako jAnakara taba unakI jainendra siddhAnta koza -
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ spardhaka sparza prathamaspa. dvi-spa. tR. spa.)catu-spa. paM. rUpa., pa.spa. utpatti karanI cAhie jabataka pUrvokta paramANu oMkA pramANa samApta gotra ina cAra aghAtiyAkA anubhAga jaghanya dezaghAtIse utkRSTa nahIM hotA hai / isa prakAra spardhakoMkI racanA karane para abhavyarAzise sarvaghAtI paryanta jaghanya latA bhAgase utkRSTa zaila bhAga paryanta anantaguNe aura siddharAzike anantaveM bhAga pramANa spardhaka aura rahatA hai| vargaNAe~ utpanna hotI hai| inameMse antima spardhakakI antima vargaNA- ma. sA./466/542 cAritramohakI kSapaNA vidhimeM sabhI prakRtiyoM ke ke eka paramANu meM jo anubhAga pAyA jAtA hai use hI jaghanya sthAna dravyameM se kucha nikoM ke anubhAgako apakarSaNa dvArA ghaTAkara ananta kahate haiN| isakI saMdRSTi isa prakAra hai guNA ghaTatA karai hai| arthAta una unake yogya pUrva spardhakoMmeM jo sarva jaghanya anubhAgake spardhaka saMsAra' avasthA viSa pahile the| unase bhI anantaguNA ghaTatA ( anubhAga jo pahale kabhI prApta nahIM huA thA) sahita apUrva spardhakako racanA karai hai| tahA~ pUrva spardhakanikI jaghanya vargaNAse bhI apUrva spardhakakI utkRSTa vargaNA viSe anubhAga ananta pra0 vargaNA bhAga mAtra hai| aise apUrva spardhakoMkA pramANa ananta hotA hai| tahA~ apUrva spardhakoMmeM bhI jaghanya anubhAgameM utkRSTa anubhAga anantaguNA dvi0 vargaNA hai| azvakarNa karaNa ke prathama samayase lagAya usake antima samaya paryanta barAbara yaha apUrva spardhaka banAnekA kArya calatA rahatA hai| tR0 vargaNA arthAta azvakarNakA antarmuhUrta pramANa kAla hI isakI vidhikA kAla hai| isake Upara kRSTikaraNakA kAla prArambha hotA hai / (kSa. sA./487) / ca0 vargaNA * yoga spardhakakA lakSaNa-de. yogaa| * spardhaka va kRSTimeM antara-de. kRSTi / 2. spardhakake bheda sparza-sparzanakA artha sparza karanA yA chUnA hai| yahA~ isa sparzAnurA.vA./2/5/3/106/30 dvividha spardhakam-dezaghAtispardhakaM sarvadhAti- yoga dvArameM jIvoMke sparzakA varNana kiyA gayA hai arthAta kauna-kauna spardhakaM ceti / - spardhaka do prakAra ke hote haiM-dezaghAti spardhaka aura mArgaNA sthAnagata paryApta yA aparyApta jIva kisa-kisa guNasthAnameM sarvaghAti spardhaka / ( isake atirikta jaghanya spardhaka va dvitIya kitane AkAza kSetrako sparza karatA hai| spardhaka (go.jI./bhASA/56/155/6) pUrvaspardhaka tathA apUrva spardhakakA nirdeza AgamameM yatra tatra pAyA jAtA hai|) bheda va lakSaNa 3. dezaghAti va sarvaghAti spardhakakA lakSaNa sparza guNakA lkssnn| dra.sa/To./34/1/4 sarvaprakAreNAtmaguNapracchAdikAH karmazaktayaH sparza nAma karmakA lakSaNa / sarvaghAtisparddha kAni bhaNyante, vivakSitaikadezenAtmaguNapracchAdikAH | sparzanAnuyoga dvArakA lkssnn| zaktayo dezaghAtisparddha kAni bhnnynte| -sarva prakArase AramAke 4 sparzake meda guNoMko AcchAdana karanevAlI jo koMkI zaktiyA~ haiM unako sarvaghAti sparddhaka kahate haiN| aura vivakSita eka dezase jo AtmAke 1. sparza guNa va sparza nAmakarma ke bheda / guNoMkA AcchAdana karanevAlI karmazaktiyA~ haiM ve dezaghAtisparddhaka 2. nikSepoM kI apekSA bheda dRSTi naM.1va dRSTi nN.2|| kahalAtI haiN| nikSepa rUpa medoMke lakSaNa / 4. pUrva va apUrva spardhakake lakSaNa | agni Adi sabhImeM sparza guNA --de. pudgl/10| kSa. sA./bhASA./464/540/16 saMsAra avasthA dezavAti va sarvaghAti prakutiyoMkA jaghanyase utkRSTa paryanta jo anubhAga rahatA hai, usase sparzana nAmakarma kAsparza hetutv| yukta spardhaka pUrvaspardhaka kahalAte haiN|-jaise mohanIyameM samyak --de. varNa / / prakRtikA anubhAga kevala dezaghAti honeke kAraNa jaghanya latA bhAgase * sparza nAmakarmako bandha udaya satva prarUpaNAe~ / dAru bhAga ke asaMkhyAta paryanta ho / tAtai Upara mizra mohanIyakA -de.baha vaha nAma / anubhAga jaghanyasai utkRSva paryanta madhyama dAru bhAvarUpa hI rahatA hai| aura isase bhI Upara mithyAtvakA anubhAga apara dAruse lekara utkRSTa sparza sAmAnya nirdeza zaila bhAgataka rahatA hai| jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIyakI kevala 3 va 4 se rahita saMjvalana catuSka, nava nokaSAya, pA~ca antarAya, ina , paramANuoMmeM paraspara ekadeza va sarvadeza sparza 25 prakRtiyokA anubhAga jaghanyase lekara uskRSTa dezaghAtI paryanta to -de. prmaannu/3| latA bhAgasaM dAru ke asaM.bhAga paryanta aura jaghanya sarvadhAtIse lekara 1. amUrtase mUrtakA sparza kaise sambhava hai| utkRSTa sarvaghAtI paryanta dAru ke asaM.bhAga se utkRSTa zaila bhAga paryanta vata hai| kevala jJAnAvaraNa, kevala darzanAvaraNa, pA~ca nidrA aura kSetra va kAlakA antarbhAva dravya sparzameM kyoM pratyAkhyAna, apratyAkhyAna, anantAnubandhIkI 12 ina 16 sarvaghAtI nahIM hotaa| prakRtiyoMkA anubhAga jaghanya sarvadhAtIse utkRSTa sarvaghAtI paryanta vAru ke asaM.bhAga se utkRSTa zaila bhAgaparyanta hai / vedanIya, Ayu, nAma va * kSetra va sparzameM antr| -de. kSetra/2/2 / bhA04-60 jainendra siddhAnta koza
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza 3 sparza viSayaka prarUpaNAe~ sparzana prarUpaNA sambandhI niyama / - pai. kssetr/3| sAraniyoMmeM prayukta saMketa sUcI / jIvoMke vartamAna kAla sparzakI oSa prarUpaNA / jIva atIta kAlIna sparzakI oSa prarUpaNA / jIvaka atIta kAlIna sparzakI Adeza prarUpaNA / aSTakamaka catubandhakoMkI opa Adeza prarUpaNA / 6 mohanIya satkArmika bandhakoM kI ova Adeza prarUpa0 / anya prarUpaNAoMkI sUcI / 5 1 2 3 4 1. bheda va lakSaNa 1. sparza guNakA kSaNa sa.si./5/23/263/99 sparzanamA mA sparzaH / sa.si./2/20/908/1 spRzyata iti sparzaH prAdhAnyavivakSAya bhAvanirdezaH paryApa 1. jo sparzana kiyA jAtA hai use yA spardhAnamAtrako sparza kahate haiN| 2. dravyako apekSA honepara karma nirdeza hotA hai| jaise jo sparza kiyA jAtA hai so sparza hai| ...tathA jahA~ paryAyakI vivakSA pradhAna rahatI hai taba bhAva nirdeza hotA hai jaise sparzana sparza hai / (rA. vA./2/20/1/132/31) / gha. 1/1.33/230/0 yadA vastuprAdhAnyena vivakSitaM tadA draye vastveva viSayIkRtaM bhaved vastuvyatiriktasparzAdyabhAvAt / etasmAM vivakSAyAM spRzyata iti sparzo vastu yadA tu paryAyaH prAdhAnyena vimatistadA tasya tato bhedopapatterIdAsIzyAmasthibhAvakathanAdbhAvasAdhanatvamapyaviruddham / yathA sparza iti / - jisa samaya dravyArthika nayakI apekSA pradhAnatAse vastu hI vivakSita hotI hai, usa samaya indriyake dvArA vastukA hI grahaNa hotA hai, kyoMki vastuko chor3akara sparzAdi dharma pAye nahIM Ate haiM isalie isa vivakSAyeM jo spardhA kiyA jAtA hai use spardhA kahate haiM, aura vaha sparza vastu rUpa hI par3atA hai| tathA jisa samaya paryAyArthika nayakI pradhAnatA se paryAya vivakSita hotI hai, usa samaya paryAyakA dravyase bheda honeke kAraNa udAsIna rUpase avasthita bhAvakA kathana kiyA jAtA hai| isalie sparza meM bhAva sAdhana bhI bana jAtA hai| jaise sparzana hI sparza hai| 2 sparza nAmakarmakA lakSaNa 1 1 sa.si./8/19/310/8 ysyodyaatsvaadurbhaavstsprshnaam| jisake udayase sparzakI utpatti hotI hai vaha sparza nAmakarma hai (rA.vA./ 811/10/207/14) (. 1/4.1.102 / 364/8); (go.ka./jI. pra 33/21/15) / gha. 6/11-120/25/6 jassa kammara udaraNa jIvasarIre jAipayido pAso uppajjadi tassa kammakkhaMdhassa pAsasaNNA kAraNe kajjuvayArAdo / - jisa karmaskandhake udayase jIvake zarIra meM jAti 474 1. bheda va lakSaNa pratiniyata sparza utpanna hotA hai, usa karma skandhakI kAraNa meM kAryake upacArase rUpa yaha saMjJA hai| 3. sparzanAnuyoga dvArakA lakSaNa sa.si./1/8/26/7 sadeva sparzanaM trikAlamocaram trikAla viSayaka nivAsako sparza kahate haiM / ( rA. vA /1/8/5/41/30 ) dha. 1/1.1.7 /gA./102 / 158 asthintaM puNa saMtaM asthintassa ya taheba parimANaM papa apa pusa / 102 // 5. 1/1.107/17 seDiyo samAgatAnaM adIva-kAlavikAsa paruvedi phosamAgama 1 astitvakA pratipAdana karanevAlI ko saprarUpaNAhate hai| jina padArthoke a - kA jJAna ho gayA hai aise padArthoM ke parimANakA kathana karanevAlI saMkhyA prarUpaNA hai. vartamAna kSetrakA varNana karanevAlI kSetra prarUpaNA hai| atIsa sparza aura vartamAna sparzakA varNana karanevAlI sparzana prarUpaNA hai / 1022. ukta sonoM anuyogoM dvArA jAne hue sada saMkhyA aura kSetrarUpa dravyoM ke atItakAla viziSTa vartamAna sparzakA sparzanAnuyoga varNana karatA hai / SURE kA gha. 4/129/144 / asparzi] spRzyata iti sparzana jo sparza kiyA hai aura vartamAna meM sparza kiyA jA rahA hai yaha sparzana kahalAtA hai / 4. sparzake bheda 1. sparzaguNa va sparza nAmakarmake bheda gha. naM. 6/1,6,1/ sU. 40/75 jaM taM pAsaNAmakammaM taM aTThavihaM, kapakhaDazAma maNA guruaAma sahuaNAma zikSaNAma sukhamA sIpaNAma uNaNAmaM cedi |40| - jo sparza nAmakarma hai vaha ATha prakArakA - karkAnAmakarma, mRdukanAmakarma, gurukanAmakarma, sakanAmakarma, snigdhanAmakarma, rUkSanAmakarma, zItanAmakarma aura uSNanAmakarma | (13/20/ 113/300); (sa.si./0/99/20/-); (paM. saM./prA./2/4/TI./40/2) (rA. vA /8/11/10/100/14) (go. / uft, #/33/38/tk) 1 sa.si./5/23/23/11 so'STavidhaH; mRdukaThina gurulaghuzItoSNa snigdharUkSabhedAt / komala, kaThora, bhArI. halakA, ThaMDA, garama, snigdha aura rUkSake bhedase vaha sparza ATha prakArakA hai| (rA.vA./5/23/0/ 44) (go kI. jI. 9) (saM./TI./0/11) (5.2. / ttii./1/16)| 2. nikSepoMkI apekSA bheda dRSTi naM. 1 noTa - ( nAma, sthApanA Adi bhedade, nikSepa ) | pa. 4/1.4.2/143 /2 misammako ghaNTaM dabyAna saMjoe pUNasahimeyabhinna mizrasyasparzarzana cetana acetana svarUpa yahA~ dravyoM ke saMyoga se unasaTha bhedavAlA hotA hai / = vizeSArtha mizra para nAgamadravya spardhA ke saciva acita rUpa chaha dravyoMke 65 saMyogI bhaMga nimna prakAra haiN| eka saMyogI bhaMga jyoMkA pRtha-pRtha grahaNa karanese -6 disaMyogI (65) + (142) - 10/2 - 15 / trisaMyogI bhaMga - ( Ex5x4 ) + ( 1x243} - 120/6 = 20 / catusaMyogI bhaMga- ( 12304 ) - 160 / 24-1 paMca saMyogIbhaMga (2)+(12343 ) - 720 / 920 - / jainendra siddhAnta koza
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza yaha saMyogI bhaMga (4x431 + 12xxxx -020 / 020-1 | - 1 // jIvake sAtha jIva ke sparza rUpa bandha kA bhaMga' gasake sAtha yugala ke sparza rUpa bhAga (mo. ka. su. 00) kula bhaMga sparza dvaya ekakSetra anantarakSetra deza karmasparza tvaksparza sparza sparza sarvasparza bandhasparza bhavya sparza bhAvasparza / } / / / 3. nikSepoMkI apekSA bheda dRSTi naM. 2 Sa, khaM. 13/5,3 / sU. 4-33 / pR. 3-36 1/3 Jeblika pA~ca zarIroMke para spara saMyogI bhaMga 31- punarukta bhaMga 17- 14 06/ ATha kama ka | paraspara saMyogI bhaMga 64- punarukta * 2836 38/3 de. nikSepa 2) meM diye gaye sarva bheda noAgama Agama M = 65 karkaza, mRdu, guru, laghu, snigdha, rUkSa, zIta, uSNa ina sparzaka 24/24 / ( saMyogI bhaMga = 255 bhaMga 63 adharma, dharma, AkAza va kAla ina chaha dravyoM jIva, pudgala, ke paraspara saMyogI 475 pa. 93/4.3.24/2/2 eraca keci AiriyA kaDA vikAsAnaM pahANIkayANaM evAdisaMjogehi phAsabhaMge uppAyaMti, taNNa ghaDade guNANaM nissahAvaNaM guNehi phAsAbhAvAdo ... adhavA suttassa desAmA siya te.... sagaMto se saMtarANamadRSNaM phAsANaM saMjoe paMcavaM cAsabhaMgA uppArayanvA / - yahA~ kitane hI AcArya pradhAnatAko prApta hue kakaza Adi sparzoke eka Adi saMyogoM dvArA sparza ga utpanna karAte haiM; parantu ve banate nahIM; kyoMki guNa nisvabhAva hote haiM, isalie unakA anya guNoMke sAtha sparza nahIM bana sakatA / ... athavA sUtradezAmarzaka hotA hai| ataeva apane bhItara jitane vizeSa prApta hote haiM, una sabake sAtha ATha sparzoke saMyoga se do sau pacapana bhaMga utpanna karAne cAhie / pusadi 5. nikSepa rUpa bhedoMke lakSaNa paghalA TI./96/51/ naM./1.naMda so samvodavva phAso NAma / (12/11)' 'jaM davvamevakhetteNa pusada so savbo ekvattaphAso NAma ( 14 / 16 ) ' ekkamhi AgAsapadese divANasanavAraNa saMjoga vA jo phAso - eksaphAso nAma bahuvANaM davvANaM akSameNa etaNa duvAreNa vA eyakskhettaphAso vattavvo / 'jaM davvamaNaM taravakhetteNa pusadi so sabtrI anaMtara khettaphAso NAma (16/17) dupadesaTThidadavvANamaNyehi do AgAsapadesa dahi jo phAso so asarasaphAso gAma...evaM saMta samAgamArA jo phAso so eyanta phAso kAma asamAnogAhA ko phAso so sarasaphAso NAma / kadhamaNaMtarattaM / samANAsamANavakhettANamaMtare khettaMtarAbhAvAdo / evamaNaM tarakhettaphA saparUtraNA gadA / - 'jaM davvadesaM deseNa pusadi so sabo desaphAso NAma (18/18) egassa davvarasa desaM avayavaM jadi [ deseNa] [] aNadamyadeza appalo avazyega prasadi to desaphAso i dayodayaM vA govA pusadi so yo tayaphAso gAma (20/16) eso tamAsA aMtabhAvaM ki ga Na, taya-gotayANaM khaMdhamhi samavedANaM pudha dvvttaabhaavaado| saMdha-tayagotayANaM samUho davtraM / Na ca ekkamhi dabbe dabaphAso asthi, virohAdo !... tayaphAso desaphAse kiNNa pavisadi / Na NANadavvavisae desaphAse emadasiyarasa tayaphAsarasa pavesavirohAdo 1. bheda va lakSaNa da sa ve phursada sahA paramANuvyamidi sosayo phAso NAma / (22/21)' 'so aTThaviho- kakkhaDaphAso mauvaphAso garubaphAso lahamakAsa giphAso pAso sIpakAsouphAso so phAsaphAso nAma (24 / 24 ) spRzyata iti sparzaH karka zAdiH spRzyatyaneneti sparzaslamindriyaM tayordvayoH sparzayoH sparzaH sparzasparzaH // sI aTThavihINAgAvaraNIya daMsaNAvaraNIya veNIya mohaNIya-Aua NAmA goda - aMtarAiya-kammaphAso / so sampo kammaphAso nAma (26/26) aTThakammANaM jIveNa vissAsocahiya zokamme hi ya jo phAso so daphA padaditi etha Na buccade, kambhANaM kamme hijo phAso so kammaphAso ti etha ghe tantra / - ' so paMcaviho- orAli yasarIrabaMdhaphAso evaM veubviyaAhAra - teyA kammaiyasarIrabaMdhaphAso / so savo baMdhakAso NAma / (28/30)' banAtIti bandhaH / audArikazarIrameva bandhaH audArikazarIrabandhaH / tassa baMdhassa phAso orAliyasarIravaMdhaphAso NAma / evaM samAsarInaM dhaphAsA pati-paMjarakaMdaya- vaggurAdINi kattAro samoddiyAro ya bhaviyo phusaNadAe jo ya puNa tAva taM phusadi so savvo bhaviyaphAso nAma ( 30 / 34 ) ' 'udo pAhujANa sosambI bhAyaphAso NAma (22 / 35) 1. eka dravya dUsare dravya sparzako prApta hotA hai vaha rAma ayasparza hai | 12 | 2. jo dravya eka kSetrake sAtha sparza karatA hai vaha saba eka kSetrasparza hai | 14 | eka AkAza pradezameM sthita anantAnanta pudgala skandhoM kA samavAya sambandha yA saMyoga sambandha dvArA jo sparza hotA hai vaha eka kSetrasparza kahalAtA hai / athavA bahuta dravyoMkA yugapat eka kSetrake sparzana dvArA eka kSetra sparza kahanA caahie| 3. jo dravya anantara dravya ke sAtha sparza karatA hai vaha saba anantarakSetra sparza hai | 16 | do pradezoM meM sthita dravyoMkA do AkAzake pradezoMmeM sthita anya dravyoM ke sAtha jo sparza hotA hai vaha anantara kSetrasparza hai / .... isa sthiti meM ( eka zabda saMkhyAvAcI nahIM samAnavAcI haiM ) samAna avagAhanA vAle skandhoMkA jo sparza hotA hai vaha eka kSetrasparza hai| aura asamAna avagAhanA vAle skandhoMkA jo sparza hotA hai vaha anantarakSetra sparza hai / kyoMki samAna aura asamAna kSetroMke madhya meM anya kSetra nahIM upalabdha hotA, isalie ise anantarapanA prApta hai / 4. jo dravya eka deza eka deza ke sAtha spardhA karatA hai vaha saba dezasparza - jainendra siddhAnta koza
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza 476 hai | 18 | eka dravyakA deza arthAt avayava yadi anya dravya ke deza arthAta usake avayava ke sAtha spardhA karatA hai to vaha deza jAnanA caahie| do paramANuoMkA do pradezAvagAhI skandha bananemeM jo sparza hotA hai vahI dezasparza hai / ) 5. jo dravya tvacA yA notvacA ko sparza karatA hai yaha saba tyasparza hai / 20 prazna- yaha sparza dravya sparzameM kyoM nahIM antarbhAviko prApta hotA uttara--nahIM, kyoMki svacA aura notvacA skandha meM samaveta hai, ataH unheM pRthak dravya nahIM mAnA jA sakatA / skandha, tvacA aura nokhacAkA samudAya dravya hai / para eka dravya meM impasparza nahIM banatA, kyoMki aisA mAnanemeM virodha AtA hai| prazna spardhA dezasparzameM kyoM nahIM antarbhUta hotA hai uttara nahIM, kyoMki mAnA kyoMko viSaya karanevAle deza sparzameM eka dravyako viSaya karanevAle tvak sparzakA antarbhAva mAnanemeM virodha AtA hai / 6, jo dravya sabakA saba sarvAtmanA sparza karatA hai paramANu dravya, vaha sama sarvasparza hai | 22|7. pa ATha prakArakA hai---karmazastha mRdupa, gurusparza, sparza, snigdhasparza, rUkSasparza, zItasparza aura uSNa sparza hai vaha sama sparzasparza hai / 24 / jo sparza kiyA jAtA hai vaha sparza hai, yathA karkaza Adi / jisake dvArA sparza kiyA jAya vaha sparza hai, yathA tvacA indriya ina donoM pakSoMkA sparza sparzasparza kahalAtA hai| prakArakA hai--jJAnAvaraNIya karmasparza, darzanAvaraNIya vedanIya karmasparza, mohanIya karmasparza, Ayukarmasparza, gotra karmasparza aura antarAya karma sparza vaha sabha karmasparza hai / 26 / ATha karmokA jIvake grAma, visopacayoMke sAtha aura nokamoMke sAtha jo sparza hotA hai yaha saba grarUpa sparza meM antarbhUta hotA hai isalie vaha yahA~ nahIM kahA gayA hai / kintu karmoMkA karmoM ke sAtha jo sparza hotA hai vaha karmasparza hai aisA yahA~ grahaNa karanA cAhie / 1. vaha pA~ca prakArakA hai- audArika zarIra bandhasparza isI prakAra baiMkika AhAraka tejasa aura kArmaNa zarIra bandhasparza / vaha saba bandha-sparza hai |2| jo bA~dhatA hai vaha bandha kahalAtA hai, audArika zarIra audArika zarIra bandha hai, usa bandhakA sparza audArikazarIrabandhasparza hai| isI prakAra sarva zarIrabandha sparzokA bhI kathana karanA cAhie / 10. viSa, kUTa, yantra, piMjarA, kandaka aura pazuko bA~dhanekA jAla Adi tathA inake karanevAle aura inheM icchita sthAnoM meM rakhanevAle spayana ke yogya hoMge parantu abhI unheM sparza nahIM karate; vaha saba bhavya sparza hai |30| 11, jo sparza prAbhRtakA jJAtA usameM upayukta hai vaha sama bhAva sparza hai // 32 // 1 bandha . vaha ATha karmaspa gha. 4/1, 4.9/143-144 / 1.2 se savvANamAgamaseNa saha saMjoo khetapho/143/3/ kAla hijo saMjoo so kAlako sa NAma / = 12, zeSa dravyoMkA AkAza dravyake sAtha jo saMyoga hai, vaha kSetra sparzana kahalAtA hai / 13. kAladravyakA jo anya dravyoMke sAtha saMyoga hai usakA nAma kAlaparzana hai| 2. sparza sAmAnya nirdeza 1. amUrtase mUrtakA sparza kaise sambhava hai dha. 4/1,4,1/143/3 amutteNa AgAseNa saha sesadavvANaM muptANamamuttANaM vA kaI poso na esa dosro, ayagelyAvagAhamAvarameva umAraNa phAsavabaesAdo, satta pameyattAdiNA aNNoSNasamANataNeNa vA / ... anuzeSa kAladavyeNa sesa adi vi pAso pariNAma mANANi meAdanyAni pariNakSeNa kAlena pusidAgi ti upayAreNa kAlaphosaNaM buccade / - prazna- amUrta AkAza ke sAtha zeSa amUrta aura sUrta dravyoMkA spardhA kaise sambhava hai| uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki anagAhA anagAhaka bhAmako hI upacAra sparza saMjJAprApta hai, athavA sattva prameyatva Adike dvArA mUrta dravyake sAtha amUrta dravyakI paraspara samAnatA hone se bhI sparzakA vyavahAra bana jAtA hai / ... yadyapi amUrtakAvya ke sAtha zeSa dravyoMkA sparzana nahIM hai. tathApi pariNamita hone vAle zeSa dravya pariNAmatva kI apekSA kAla se sparzita hai. isa prakArale upacArase kAla sparzana kahA jAtA hai| + x 2.4/1.4.1/144/4 khetakAmaposaNA divyaphona mhi Di parva titi buse Na padaMti, dabAdI davegavesassa kathaMci bhedubalaM bhAdo / praznakSetrasparzana aura kAlasparzana ye donoM sparzana, dravya sparzanameM kyoM nahIM anyabhUta hote haiM uttara- antarbhUta nahIM hote haiM, kyoMki, ase adhyake ekadezakA kathaMcihna bheda pAyA jAtA hai| 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ 1. sAraNI meM prayukta saMketa sUcI / bhAga S 2. kSetra va kAla sparzakA antarmAna imya sparzameM kyoM nahIM 8/14/soka lokakA 8/14 bhAga aparyApta asaMkhyAta apa. asaM. tha, ja. pra.. fa. f. Di. pa. pR. mA. ma. ma. sarva. saM. saM.pa. sA. jainendra siddhAnta koza 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ bhAga guNA kiMcidUNa loka (manuSya loka rahita sarva loka ) jagAvara tirma loka triloka yA sarva loka va atho me do loka paryApta pRthivI bhAdara manuSya loka (bApa) vanaspati sarva loka ( 343 ghana rAjU ) saMkhyAta saMkhyAta ghanAMgula sAmAnya ---
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa sparza guNasthAna sthAna |svasthAna svasthAna | vihArakta svasthAna bedanA kaSAya samuddhAta vaikriyika samuddhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda / taijasa AhAraka va kevali samudrAta jIvoMke vartamAna kAla sparzakI ogha prarUpaNA-(dha.4/1.4.2-10/145-173) 14 | miyAdRSTi / | sarva | tri./asaM.. ti./sa.. sarva mAraNAntikavava tri./asaM., ti./saM. maraasaM. maraasaM. 146 // sAsAdana 2 ca./asaM., ma. asaM. ca./asaM., maraasaM. ca./asaM., majhaasaM, ca./asaM, maasaM. ca./ase., maraasaM. samyagmidhyAdRSTi 66 asaMyata samyagdRSTi 4 / tri./asaM., tri./asaM.,ti./saM., | tri./asaM , ti./saM. | tri./asaM., vi./saM.. ti./saM., maraasaM. | maraasaM. maraasaM. maraasaM. tri./asaM., ti./saM.. mAraNAntikavata maraasaM. saMyatAsaMkta jainendra siddhAnta koza 170 pramatta saMyata 6 ca./asaM.,ma./saM. | ca./asaM., ma./saM. | ca./asaM., ma./saM. | ca./asaM., ma./saM. ca./asaM.,maraasaM. ... tejasa - ca./asaM., ma./saM. bAhAraka - apramatta saMyata upazAmaka / kSapaka 72 sayogakevalI ca./asaM., ma./saM. ... daNDa-- ca./asaM., maraasaM. kapATakAyotsarga- 4500,000 yoja.pra. upaviSTa 1000.000 yox1ja.pra. pratara - vAtavalaya rahita sarva lokapUraNa sarva 3. sparza viSayaka prarUpaNAeM 172 ayogakevalo / 14
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza pramANa .4/pR. 148 146. sAsAdana 162 165 guNasthAna 166- samyagmidhyAdRSTi 167 171 2. jIvoMke atIta kAlIna sparzakI oSa prarUpaNA ( 4. 4/1. 4, 1-10/945-103 ) sarva [5] Toka sarva loka loka for fois maxasaM. ::: midhyAdRSTi 165 saMyatAsaMyata 172 172 asaMyata samyagdRSTi pramatta saMyata apramatta saMyata upazAmaka kSapaka sayoga kevalI guNasthAna jayoga kevalI 1 2 3 4 5 6 7 8-11 8-12 13 svasthAnasvasthAna 14 11 19 vihAravat svasthAna asaM.. ma./sa. ca. / asaM., ma./saM. "" vedanA kaSAya samudghAta ca. asaM... ma./sa. = 17 n S maarsa. madh ca. / asaM. ma. /saM. ma.sa. sarva manuSya zoka tri. / asaM..ti./saM., tri. asaM ti./saM tri./asaM ti./saM tri./asaM ti./saM. 5 maxasaM. ca. / asaM., ma./saM. kriyika samudghAta loka loka # 5 mAraNAntika samudraghAta sarva 20 loka loka loka ca. / asaM, maxasaM. 21 mAraNAntikavata 11 S upapAda S 14 w 120 : ... loka soka AhAraka tejasa AhAraka va kevalI samudaghAta sejasa sarva manuSya loka 3 ... 19 ... daNDa = ca / asaM asaM. kapATa kAyotsarga - 4500,000 yo 1 ja. pra upani 1000,000 yo 49.pra. prataraghAtavalaya rAheta sarva lokapUraNa - sarva sparza 478 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. jIvoMke atIta kAlIna sparzakI Adeza prarUpaNA 1-(pa. vaM. 4/1, 4, sUtra 11-185/ 173-306): 2-(paM. vaM. 7/2, 7, sU.1-276/367-461 ) sparza pramANa mArgaNA guNa | svasthAna svasthAna | vihAravat svasthAna sthAna vedanA kaSAya samuddhAta | baiMkriyika samuddhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda taijasa-AhAraka va kevalI samuddhAta 1. gati mArgaNA 1. naraka gati368 sAmAnya 370 prathama pRthivo 373 2.7 pRthivI ti./asaM. ti./asaM. ca./asaM., mrasN.| ca/asaM., ma asaM. ca/asaM., maraasaM. ca/asaM., maraasaM. sarva/asaM. - - ca/asaM., maraasaM. saMkhyAta sahasra-6/14 yojana mAraNAntikabat ca/asaM., maraasaM. triasaM.ti/saM.maxasaM sarva/asaM. (kucha kama TapaTa loka) ca asaM., maxasaM. sAmAnya 1 ca./asaM., maraasaM. | ca/asaM..ma asaM. | ca/asaM , maraasaM. prathama pRthivI ca/asaM, maraasaM. mAraNAntikavat triasaM, ti/saM., maraasaM, ca/asaM, maraasaM jainendra siddhAnta koza mAraNAntikavat 2-6 pRthivo ca/asaM., ma. asaM. krameNAra 14 loka voM pRthivI ca/asaM., maraasaM loka mAraNAntikavat 2. tiryacagati375 sAmAnya paMcendriyatirya. pa. mAraNAntikavat tri asaM, ti/saM., ma asaM tri./asaM.. tisaM., | tri./asa,, ti/saM.. maraasaM. maraasaM. sarva triasaM., tisaM., ma asaM. tri/asaM., dvixasaM. tri/asaM., ti/saM., maraasaM. " " 378 ,, yonimati , tirya.apa, sAmAnya 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ 2 biasaM ti/saM, ma asaM. tri./asaM., ti/saM. triasaM., ti/saM., maraasaM. / maraasaM. tri asaM.,tisaM., maraasaM. tri/asaM.,ti/saM. maraasaM. sava loka (pR. 204) talAka tri/asaM..tisaM., ma asaM.. 02)
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejasa, AhAraka pramANa sparza mArgaNA svasthAna svasthAna vihAravat svasthAna vedanA va kaSAya samuddhAta vaikriyika samudrAta mAraNAntika samuddhAta upapAda sthAna sana.2 kevanI samudrAta sAmAnya tiryaca | 3 | triasaM., ti/saM. | biasaM.,ti/saM. maraasaM. maraasaM. triasaM., tisaM. maraasaM. tri/asaM., ti/saM. maraasaM. 207/ aisaM., ti/saM, maraasaM 11 paMcendriyatithaMca pa. mAraNAntikavata loka ra loka lokavi /asaM., tisaM., ma asaM. paMceM.tirya.yonimati 1-3 paMcendriya tiyaM ca paryAptavata jainendra siddhAnta koza sarva (pR. 216) sarva (pR. 216) .78 paMceM, tirya. apa, | tri asaM., visaM. tri/asaM., ti/saM. - maraasaM. maraasaM. 3. manuSya gatiH380 sAmAnya va paryApta asaM.ma/saM. | kucha kama manuSya loka | kucha kama manuSya loka | kucha kama manuSya loka manuSyaNI " 381, manuSya aparyApta sAmAnya va paryApta / 1 / asaM, masaM, asaM., masaM. | caasaM.. ma/saM. | ca asaM., mAsaM. sarva mAraNAntikavata mUlaoghavata lokatri /asaM,ti/saM, meraasaM. 220 Arm tri asaM. lisaM.,maasaM ca/asaM., maraasaM. mAraNAntikAta 222/ 223/ mUloghavat manuSya paryAptavat manuSyaNI 296 221 223 I: / / 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ mUloghavat 7-14 manuSya apa. ca/asaM, ma/saM. ca asaM., masaM.
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza mArgaNA .sa.2 pR. sthAna svasthAna-svasthAna | bihArakta svasthAna bedanA kaSAya samudvAta vakriyika-samadhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda taijasa AhAraka va kevalI samuddhAta bhA04-61 4. deva gati 382 sAmAnya loka loka 385 bhavanavAsI loka tri/asaM., ti.saM... loka loka loka maraasaM. |ca./asaM., ti./saM.. svanimittaka 26 loka svanimi.-5 loka svanimi.- maasaM. paranimittaka-sh. paranimi.-50. paranimi.-5 donoM apekSA , donoM apekSA , donoM apekSA ca./asaM., maxasaM. krameNa . kramaNa : krameNa : loka loka . / tri./asaM., ti./saM., maraasaM. DIRE |-vyantara jyotiSI 388 saudharma IzAna 5. loka loka loka a jainendra siddhAnta koza. 386/ sanatkumAra-sahasrAra pA~ca yugaloMmeM pratyeka an | krameNa : 5 481 wala n loka 361 Anata-acyuta / (2 yugaloMmeM pratyeka | sarva.(asaM. loka loka loka . 362 navagraiveyaka-aparAjita ca./asaM.. maraasaM. ca./asaM , maraasaM. ca./asaM., maraasaM, ca./asaM., maraasaM. ca./asaM., ma asaM. ca./asaM., maraasaM, . | sarvArthasiddhi . 224 sAmAnya 1 tri./asaM.. ti./sa.. maraasaM. loka loka . 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ . na loka loka ..
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa sparza mArgaNA guNa- | svasthAna svasthAna sthAna vihAravara svasthAna | vedanA kaSAya samudghAta vaikriyika samudrAta upapAda saM.saM.2 mAraNAntika samuddhAta taijasa AhAraka va kevalI samupAta bhavanavAsI , loka ca./asaM..ti./saM., svanimittaka maraasaM. paranimittaka donoM apekSA loka svanimi.-5 paranimi.-5 , donoM apekSA loka svanimi.-5 loka svanimi.-5 2 loka paranimi.-5 donoM apekSA tri./asaM., ti./saM.. maraasaM. donoM apekSA vaikriyakavada I loka 228 vyantara jyotiSI |tri./asaM., ti./saM.. maraasaM. : . pr donoM apekSA vaikriyaka bada | 5 loka 234 . saudharma IzAna loka loka jainendra siddhAnta koza Piuni 482. S sanatkumAra-sahasrAra 1.2.4 sva oghavada sva oghavada loka AraNa-acyuta | 1-2 loka ca./asaM., ti./saM., maxasaM. 5 loka com " loka ca./asaM., ti./saM., maraasaM. loka / krameNa : 6.31, Sloke tri./asaM.,ti:/saM.. tri./asaM..ti./saM., maraasaM. maraasaM. 6 te navagre veyaka | 1-2 | tri./asaM.,ti./saM... tri./asaM., ti./saM., | tri./asaM,, ti/saM., maraasaM. ma asaM. maraasa. tri./asaM., ti/saM., maraasaM. tri./asaM.,ti..saM., tri./asaM.,ti./saM., maxasaM. maxasaM. ca./asaM., maraasaM.ca./asaM., maraasaM. 4 ca./asaM, maraasaM. ca./asaM., maraasaM. , ca /asaM., maraasaM. | ca./asaM., maraasaM. anudizase aparAjita sarvArtha siddhi 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ ma./saM. ma./saM.
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza pramANa saM. 1 saM. 2 pR. pR. 2. indriya mArgaNA 363 ekendriya sA. pa. apa. sU. pa. apa. bA. pa. apa. " 240 242 242 243 244 RND 246. mAgaMdA 365 trikalendriya sA. pa. apa 366 paMcendriya sA. pa. * 366 apa. 11 KHy ekendriyake sarva vikalpa i 39 2. kAya mArgaNA " paMcendriya sA. pa. paMcedriya apa 401] pR. apa, vAyu. sA. va sU. pa. apa. teja sU. apa teja. sA. va sU. pa. 31 404 pR. apa teja vA. pa apa. 406 vAyu. bA. pa. apa. 410 vana nigoda sA. sU. pa. apa. vana, nigoda bA. pa. apa, bana. apratiSThita pa. apa. guNasthAna 1 2-14 svasthAna svasthAna sarva /saM. fs./faxer.. maxasa. tri /asaM ti./saM, masa 111 sarva " tri. / asaM., ti./saM., ma0kasaM. "3 sarva tri./asaM..ti./saM. marsa vihAravat svasthAna tri. / asaM., ti./saM., ma. asaM. 14 loka S vedanA va kaSAya samuddanAta sama 11 tri. / saM., ti. asaM.. ma*x asaM. ji./a. si. saM., ma arsa, 5. tri. / asaM, ti / saM., ma*x asaM. sva oghavat sva oghava sva oghavata mutoSakta svada sarva tri. / asaM., ti./saM.. ma.x asaM. :: vaikriyika samudghAta sarva / saM. tri./saM., ti.xasaM.. ma. x asaM, $ 18 loka tri. / asaM., ti./sa... mantraarsa tri.a. ti./saM.. ma asaM. :: mAraNAntika samudraghAta sarva " bura 95 " If / / / sarva " 12 upapAda sarva 19 33 49 1 11 1 sarva 12 17 tejasa AhAraka va kevalI samudrAta !!! / 1 1 / / / ... sparza 483 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa sparza mAgamA guNa / vihAravatasvasthAna vedanA kaSAya samudghAta vaikriyika samuddhAta sthAna mAraNAntika samudghAta upapAda tejasa, AhAraka va kevalI samudghAta paMcendriyavAda sarva trasakAya pa. apa. pR.apa.sA.sU.pa.apa vAyu " " teja , " " pR. apa, bA. apa. 240 246 vAyu bA. apa. tri asaM, tirasaM, maraasaM 1 trisaM., tixasaM, maraasaM 1 | triasaM, tisaM, maraasaM. tri asaM, tisaM.. maraasaM visaM., tiraasaM maraasaM. triasaM., tirasaM, mara asaM. teja bA. apa. 250 pR. apa. bA. pa. teja bA. pa. jainendra siddhAnta koza 828 tri/asaM, tisaM, maxasaM, aisaM tirasaM.. maraasaM. vAyu bA. pa. 1 trisaM, ti asaM maraasaM vana. nigoda sU. apa. 1 sarva vana nigoda sU. pa. 1 sarva vana . bA. apa. 1 triasaM, tirasaM. maraasaM visaM., ti asaM maxasa., sarva tri/asaM,tisaM.. maraasaM., 250 vana aprati pratyeka apa 1 | basa aparyApta 1 triasaM, tinasaM. maraasaM kriasaM, ti/saM. maraasaM., ra loka mUloghavata 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ trasa paryApta S loka
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza pramANa mAgaNA guNa sthAna svasthAnasvasthAna | vihAravatasvasthAna vedanA kaSAya samudghAta vaikriyika samuddhAta mAraNAntika samudghAta upapAda tejasa, AhAraka va kebalI samuddhAta siM.1.sa.2 | loka kevala tai., A.mUloghavada mUlodhavata kevala samu. mUlodhavata nAkA | 4. yoga mArgaNA412/pA~coM mana vacana yoga aisaM, tisaM, | loka loka maraasaM. 1413/ kAya yoga sAmAnya sarva sarva 414 audArika kAya yoga triasaM, tisaM, maraasaM jiasaM, tisaM, maraasaM (413 mizra , 415 vaikriyika kAya yoga tri/asaM, tisaM, loka loka | loka ma. asaM417 ve kriyikAmizra , svasthAna vava (nArakiyoM meM)| (418 AhAraka kAya yoga ca asaM; mAMsaM. asaM, masaM. ca/asaM, masaM 416 , mizra .. 420 kArmANa , 255 pA~coM mana vacana yoga 1 | tri./asaM, siM., loka Smloka loka maraasaM. - ca/asaM,ma/saM. jainendra siddhAnta koza sarva 485 loka loka mUlodhavata kAya yoga sAmAnya 1 loka mUlodhavat audArika kAyayoga | sarva tri/asaM, ti./saM, sarva . niasaM, lisaM., maraasaM maraasaM. 2 | triasaM, lisaM., triasaM, tisaM, maraasaM triasaM, ti/saM, maraasaM triasaM, ti/saM, maraasaM maraasaM 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ mUlodhavat
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza pramANa saM.1 saM. 2 pR. pR. 26 REE 262/ audArikamizrayoga 1 24 2 268| 266 19 270 13 " mArgaNA 271 vaikiyo mizra yoga guNa sthAna AhAraka kAya yoga mizra yoga kArmANakA yoga 4 13 1 3 4 1-2 4 6 1 2 oc 13 svasthAnasvasthAna sarva tri./asaM, ti / saM asaM. tri. / asaM ti/saM maxasaM f./, fald, maxasa ca thef sarva vihArapadasvasthAna : 5 5 loka 14 KHn 13 parsa/saM. ... :: ... ... vedanA kaSAya samudraghAta sa asaM misa ki/asaM, ti/saM S ma asaM. maxasaM. pa/arsa madhya ana/saM. sarva : vaikimisamudrapAta S : 23 13 mAraNAntika samuddadhAta s 5 5 sa !!! : ::: loka amavasaM :: soka upapAda sarva tri./asaM ti./saM. maxasaM. tri. / asaM., ti./saM. maja tri./asaM ti./saM maxasaM. !! sarva loka loka tejasa, AhAraka va kevalI samudghAta :. kevasI samuda *** pratara va lokapUraNa lAva sparza 486 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa sparza mAgaNA guNa svasthAna-svasthAna vihAravata-svasthAna sa. saM.2 | vedanA kaSAya va samuddhAta vaikriyika samuddhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda taijasa-AhAraka va kevalI samuddhAta sthAna E 5. vedamArgaNA 420/ khoveda (devIpradhAna) tri./asaM..ti. . loka loka loka sarva yA maxasaM. loka tri/asaM , ti/saM... 6.loka / tai. va A. mUloghavada puruSaveda ( dev.,,)| 433, napuMsaka veda sarvatri /asaM, ti/saM, maxasaM. sarva tri/asaM.ti/saM, maxasaM vAyukAyika- loka 424/ apagata veda tri./asaM..ma/saM. | tri/asaM., ma/saM., ca/asaM.,maxasaM. kevala samudrAta oghavat khI veda loka sarva tri./asaM ti./saM. maxasaM. | loka loka 15 loka jainendra siddhAnta koza Almain : cm lo 028 5 tri./asaM.,ti./saM., tri/asaM, ti/saM., maxasaM maxasaM. ca/asaM, mAMsaM. ca/asaM..ma/saM. tri/asaM , ti/saM., maxasaM. ca/asaM., ma/saM. tri/asaM, ti/saM.. maxasaM. / ca/asaM, ma/saM. ca/asaM., maxasaM. 276276 puruSa veda khoveda bata strIveda bata taijasa va AhA. oghavata svI vedavat sarva napuMsaka veda sarva tri/asaM, ti/saM., maxasaM sarva 13 tri./arsa.. ti/saM., maxasaM yA ra loka tri./asaM., ti /saM. maxasaM. tri/asaM., ti/saM. maxasaM. loka | tri/asaM.. ti/saM., maxasaM. 14 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ loka ca/asaM., ma asaM
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa | sparza mArgaNA svasthAna svasthAna | bihAravat svasthAna vedanA kaSAya samuddhAta vaikriyika samuddhAta mAraNAntika samudghAta upapAda taijasa AhAraka va | keli samuddhAta pR.sa.1 pR.saM.2 6-6 ca./asaM., ma/saM.. ma. loka ma. loka ma. loka ca./asaM . ma asaM. apagata veda |10-14 mUlodhavat | 6. kaSAyamArgaNA 425 // cAroM kaSAya tri asaM, ti/saM..maraasaM. sarva sarva sarva tai. va A. oghavat loka apagatavedIbata akaSAya cAroM kaSAya mUlodhavata mUlodhavada akaSAya 11.14 jainendra siddhAnta koza 7. zAnamArgaNA426, matizruta ajJAna 420 vibhaMga jJAna 488 loka sarva I loka sarva | tri./asaM., tisaM.. maraasaM. 14 devanArako loka tiyaM manuSya sarva 5 loka | ca/asaM., ma. asaM. lokate. A. oghavata ca asaM., maraasaM. | ca./asaM, maraasaM. | ca/asaM., maraasaM. BRE/mati, zruta avadhijJAna 430 mana paryaya jJAna 439 kevalajJAna 281 matizruta ajJAna 1 | 2 ca./asaM., maraasaM. apagata vedavat loka sarva loka sarva / sarva tri./asaM., ti/saM. maxasaM. Entin 14 lAka loka loka loka loka 14 vibhaMga jJAna loka 55 loka loka loka mati zruta avadhi | 4-12 mana.paryaya jJAna 6 kevala jJAna 13-14 A mUloghabata mUloghavata mUlAghavat 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa sparza saM.1saM.2 mArgaNA guNa | sthAna svasthAna svasthAna bihAravat svasthAna bedanA kaSAya samuhRvAta | vai kriyika samuddhAta mAraNAntika samudavAta upapAda tejasa AhAra va kevalI samuddhAta bhA04-62 8. saMyama mArgaNA 431) saMyama sAmAnya tribasaM., ma/saM. triasaM.. ma/saM. triasaM., masaM. triasaM., mAMsaM. ca/asaM., ma asaM. mUloghavat te. A. mUlodhavat ca/asaM., mAasaM. | ca/asaM., ma asaM. | ca/asaM., ma asaM. | asaM., ma/asaM ca asaM., ma.asaM. sAmAyika chedo. parihAra vizuddhi sUkSma sAmparAya 432saMyatAsaMyata. / tri. asaM.,tisaM. ma. asaM. vi.saM.,ti./saM, maraasaM. aisaM..ti/saM. maraasaM. tri asaM., lisaM. maxasaM. 434 asaMyata napuMsaka vedavata jainendra siddhAnta koza 489 saMyama sAmAnya mUloSavada 28 | sAmAyika chedopa.48 mUloghavada parihAra vizuddhi sva oghavata sva bodhavava sUkSma sAmparAya mUlodhavava yathArakhyAta mUloghavava 3. sparza viSayaka prarUpaNAeM saMyatAsaMyata mUloghavat asaMyata mulodhavata
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza pramANa saM 1. saM. 2 9. darzana mArgaNA 434 cazca darzana REC RFE 437 acakSu darzana [42] avadhi darzana kevala darzana cakSu darzana RE ac darzana avadhi darzana darzana 10. lezyA mArgA mArgaNA 11 | 436 | kRSNa nIla kApota 236 teja 260 441 padma 443 zukla kRSNa nIla kApota 261 264 kRSNa nIla guNa sthAna 1 2-12 1-12. 4-12 13-14 3 4 4 svasthAna svasthAna vihAravatasvasthAna tri. / asaM..ti./saM.. maxasaM. tri. asaM ti./saM. ma asaM. 12 20 sava == 5 loka "1 5 asaM. ma tri.a.ti./saMca asaM asaM max asaM. 5. ka loka tri. / asaM.. ti./saM... ,, vedanA va kaSAya samuddhAta 5 napuMsaka vedavata avadhi jJAnavada kevala jJAnavat sva oghavata mUloghavada mulodhanda abadhi jJAnavata kevala jJAnavada napuMsaka vedavat 14 loka S loka sarva ca/arsa maraarsa. ::: " S $ kimuddhAta 14 loka // loka loka tri... siM.... manyasaM. "4 mAraNAntika samuddhAta S S sarva | | | | | | I w 120 14 loka toDa loka 14. sarva kramazaH ' 4 14 14 loka ri upapAda (kI apekSA tejasa na AhAraka oghavada 12. loka va sarva 14 S S | | | | | 11 111 11 lo loka Animalx loka loka 14 sava tejasa AhAraka va kevalI samuddhAta mAraNAntikavata ca. / asaM maxasaM. mAraNAntikavata : / mUloghavada :. sparza 490 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza pramANa pR. pR. 265 11 " 26 26 17 RES 11 266 11 1 300| mArgaNA kAphola teja padma zukra guga sthAna 4 1-2 3 coc 6-7 1-2 3 4 5. 6-7 1-2 3 4 5 6-14 svasthAna- svasthAna vihArayad svasthAna tri./asaM..ti/saM mAsa tri. / asaM, ti / saM maarsa tri/asaM., ti./saM asaM tri. / asaM, ti./saM. max asaM. tri./asaM..ti/saM.. maxasaM. tri./asaM ti/saM madhasaM.. "" tri. / asaM, ti./sa. mAsaM, ca./asaM., maxasaM. S 21 21 loka loka tri./asaM ti/saM.. ma- asaM. S 5 loka 14 " tri. / asaM, ti./saM., maxasaM. loka 14 tri. / asaM, ti / saM asa vedanA va kaSAya samuddhAta ca. / asaM, ma asaM., 14. loka 5 loka tri./a./vi./saM.. maxasaM. laghavata S loka 14 tri. / asaM ti / saM., max asaM. S zoSamada -loka tri./asaM ti./saM maxasaM. manoda vaikriyika samuddhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda tri. / asaM ti./sa. maxasaM. S 5 tri./asaM ti/saM... maxasaM. 17 loka loka joka tri./asaM ti./saM.. ma asaM. 17 4 loka S 14 tri./asaM.. ti./saM. max asaM. tri./asaM ti./saM manjarsa, S i S W whe S loka / / / loka * loka loka S sk loka 14 ocom | tri.a.ti./saM majasa 6 14 6 loka 14 S or S loka :~~: al! S 22: 1 loka : loka loka loka ca / asaM maxasaM. -loka mAraNAntikavata tejasa AhAraka ba kesI samudrAta 1 : 1: sparza 491 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainendra siddhAnta koza pramANa saM. 1 sa. 2 pR. pR. [T 11. bhavya mArgaNA 1445| bhavya abhavya bhavya abhavya 12. samyaktva mArgaNA 443 sAmAnya (deNapekSayA) 301 " 19 302 mana. hi apekSA) 450) kSAyika (deva nArakI) 446 (manu. tiyaM ) 452 vedaka 1453 upazama 455 sAsAdana mAgaNA 1303 | 1304| 11 17 458 samya mithyAtva mithyAdRSTi sAmAnya kSAyika vedaka guNa sthAna 1-14 : 4-14 4 5 6-14 4-7 svasthAna svasthAna satra sarva asaM.. ti./saM.. maarsa.. li ji./a.... maxasaM., asaM... 11 vihAravadasvasthAna S loka loka 14120 : loka loka loka asaM bahubhAga vedanA va kaSAya samuddhAta sarva sUtovada sarva tri. / asaM., ti./saM., asaM 5. ka tri. / asaM., ti / saM., ma
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa sparza guNa mArgaNA For svasthAna-svasthAna | vihAravata-svasthAna vedanA kaSAya samudghAta | vai kriyika samuddhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda taijasa AhAraka va kevalI samudghAta 304 upazama -lAka tri./asaM.../saM., loka S ,loka ca./asaM., masa. mAraNAntikavata maraasaM. tri./asaM., ti./sa... tri./asaM., ti./saM.. | tri /asaM , ti/saM.. | ti./asaM., ti /saM., ca./asaM., ma.saM. maraasaM. | ma asaM. maraasaM. maraasaM. mUloghavat 061 sAsAdana samyagmithyAtva | mithyAdarzana 13. saMzI mArgaNA 456 saMjJo / ... loka loka loka mUlodhavata tri./asaM., ti./saM... maxasaM. E saMjJIse asaMhI- mAraNAntikavat 5 . loka asaMjJIse saMjJo jainendra siddhAnta koza 461 asaMjJo 306 saMjJI 307 / asaMjJI napuMsaka vedavata sva oghavata mUloghavat 493 / / / . 2-14 ti./saM., sava ti./asaM., maxasaM. / / 14. AhAraka mArgaNA 461/ AhAraka sarva , loka tri./asaM., ti./saM., ma asaM. mUlodhavata kevalI=mUlodhavata anAhAraka AhAraka mUlodhavata loka tri/asaM.,ti./ | maraasaM. 12 | loka va loka va tri./asaM..ti./saM., | maraasaM. tri./asaM., ti./saM., | maraasaM. ... sulate 1 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~ ti./sa., Kal |ti/asaM., ti /saM., tri./asaM., ti./saM., ma asaM. ma.xasaM. tri./asaM.. ti/saM., tri./asaM., maraasaM.. ma.asaM. mUloghavat
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa guNa mArgaNA svasthAna-svasthAna | vihAravata svasthAna vedanA va kaSAya samudghAta vakriyika samuddhAta mAraNAntika samuddhAta upapAda taijasa AhAraka va kevala samuddhAta sthAna anAhAraka sA Cm pratara va lokapUraNa mUlodhavata sarva asa. jainendra siddhAnta koza pada vizeSa prakRti sthiti anubhAga pradeza mUla prakRti uttara prakRti / mUla prakRti uttara prakRti | mUla prakRti uttara prakRti mUla prakRti uttara prakRti 5. aSTakarmoMke catu. bandhakoMkI bhogha Areza prarUpaNA-(ma, ba./pu./.../pR....) ja. u. pada | 1/262-339/161-231 / 2/170-188/101-110 | 2/478-521/217-243 | 4/208-226/11-106 348-404/151-211 2 bhujagArAdi pada 2/310-317/153-166 | 3/775-764/367-376/4/260-267/134-137 | 1/513-536/286-306/133|3| vRddhi hAni | 2/361400/16-201 | 3/633-656/455-473 | 4/164/165 1/621/365-366 136/71-73/ 111 rom 6. mohanIya satkarmika bandhakoMkI ogha Adeza prarUpaNA-kapA/pa..../.../pa....) 1 | doSa va peja | 11384-38/166-404 // | 2/24,28 Adi sthAna / 2/262-666/326-334 sattA asattAke3 ja.u. pada 2/81-80/60-71 2/176-182/165-171 / 3/116-141/68-80 / 3/622-147/368-387 4 bhujagArAdi pada 24454-456/06-414 3/206-212/117-1204/118-125/60-67 |5| vRddhi hAni | 2/518-524/465-47013/308-318/166-175/4/375-400/232-250 / 7. anya prarUpaNAoMkI suucii1| pA~ca zarIrake yogya pudgala skandhoM kI ja. u. saMghAtana parizAtana kRtike svAmiyoM kI apekSA-de. dha.1/370-380 / 2. pA~ca zarIrake svAmiyoM ke 2,3,4 Adi bhaMgoMkI apekSA -de. dha. 14/256-267 / 3/23 prakAra vargaNAokA jaghanya sparza -de.dha. 14/146/20 / /103-121/15-77 1 16/103-104 181/121-122 3/356-367/227-232 1/467-500/261-263 5/14-557/321-324 3. sparza viSayaka prarUpaNAe~
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparzana indriya smRtyanupasthAnAni sparzana indriya-de. indriy| sparzana kriyA-de. kriyA/3/3 / spaSTa-nyA, vi./TI./85-86/816 kiM punaridaM spaSTatvaM nAma / sAkSAtkaraNamiti cet (85/8) tato nirmalapratibhAsatvameva spaSTatvam / sAkSAt rUpase dekhanA spaSTatva hai|85/41 nirmala pratibhAsakA nAma spaSTatva hai| hotA ho| isake abhAvase sAdhyakI siddhikA abhAva hai| ataH zabda dhvani rUpa hI hai aura nityAnidhyAtmaka hai aisA svIkAra karanA caahie| (si. vi./TI./11/5/702/22); (nyA. vi./TI./3/46/ 328/32); ( ka. pA. 1/113,14/6216/266/4 ) sphoTa karma-de. sAvadyA5 / sphoTita-gaNitako vyakalana vidhimeM mUla rAzimeM RNa rAzi kari sphoTita kahA jAtA hai| -de. gaNita/08/4 | spRhA- nyA. sU./TI./TI./4/1/3/230/12 asvaparasvAdAnecchA spRhaa| -dharmase aviruddha kisI padArtha ke pAnekI icchA karanI spRhA kahalAtI hai| sphaTika-1. saudharma svargakA 18vauM paTala va indraka - de. svarga5/3; 2. gandhamAdana vijayAIkA eka kUTa -de. loka 5/4,3. mAnuSottara parvatastha eka kUTa-- de. loka5/10: 4. kuNDalaparvatastha eka kUTa -de. loka/2/12; 1. rucaka parvatastha eka kaTa-de. loka/5/13 1 sphaTikaprabha-kuNDala parvatastha eka kUTa -de. lok/1/12|| sphoTa-1. mImAMsaka mAbhya eka vyApaka tatva jisake dvArA dhvanyAtmaka zabda meM artha prakAzana kI sAmarthya abhivyakta hotI hai| 2. rA. vA./5/24/5/486/1 apare manyante 'vanayaH kSaNikAH kramajanmAnaH svarUpapratipAdanAdevopakSINazaktikA nArthAntaramabodhayitumalam / yadi samarthAH syuH padena iva padArtheSu prativarNa varNArtheSu pratyayaH syAt / ekena cArthe kRte varNAntaropAdAnamanarthakaM syAt / nApi kramajanmanA sahabhAvaH saMghAto'sti yo'rthena yujyte| atastebhyo'rthapratipAdane samartha zabdAtmA amUrto nityo'tIndriyo niravayavo niSkriyo dhvanibhirabhivyaGgya ityabhyupagantavya itiH / etaccAnupapannamaH kutaH / vyaGgyavyajakabhAvAnupapatteH / ...kiMca sa itra nirvyaujakasphoTasya vA upakAraM kuryAta, zrotrasya, ubhayasya vaa| ...kiMca, na dhvanayaH sphoTAbhivyaktihetavo bhavanti utpattikSaNAdUrvamanavasthAnAt utpattikSaNe cAsattvAt / ...kiMca, sphoTadhvaneranyo vA syAta, ananyo vA |...kiNc vyaGgyatve sati anityatvaM syAva sphoTasya ghaTAdivata vijJAnena vyaGgyatvAt |...mhdaadivt iti cetH na sAdhyasamatvAt |-n cAmUrtaH kazcinnityo niravayavo mUrtimatAnityena sAvayavena vyaGgyo dRSTa, tadbhAvAta sAdhyasiddhaya- . bhAvaH / =sphoTavAdI mImAMsakoM kA mata hai ki dhvaniyA~ kSaNika haiM, kramazaH utpanna hotI haiM aura anantara kSaNameM vinaSTa ho jAtI haiN| ve svarUpake bodha karAne meM hI kSINazakti ho jAtI haiM ataH arthAntarakA jJAna karAne meM samartha nahIM haiN| yadi dhvaniyA~ hI samartha hotI haiM to padoMse padArthoM kI taraha pratyeka varNase arthabodha honA cAhie / eka varNa ke dvArA arthabodha honepara varNAntarakA upAdAna nirarthaka hai| kramase utpanna hone vAlI dhvaniyoMkA sahabhAvarUpa saMghAta bhI sambhava nahIM hai, jisase arthabodha ho sake / ataH una dhvaniyoM se abhivyakta hone vAlA artha pratipAdanameM samartha, amUrta, nitya, atIndriya, niravayava aura niSkriya / zabdasphoTa svIkAra karanA caahie| unakA yaha mata ThIka nahIM hai, kyoMki dhvani aura sphoTa meM vyaMgyavyaJjaka bhAva nahIM bana sktaa| ...kiMca dhaniyA~ sphoTakI vyaJjaka hotI haiM to ve sphoTakA upakAra kareMgI yA zrotrakA yA donoM kaa|...kiNc, jaba dhvaniyA~ utpattike bAda hI naSTa ho jAtI haiM taba ve sphoTako abhivyakti kaise kareMgI! ...kiMca, sphoTa yadi dhvaniyoMse abhinna hai :...kiMca, yadi sphoTako vyaMgya mAnate ho to usameM ghaTAdikI taraha anityatA bhI A jAnI caahie|.. mahAn ahaMkAra Adi sArakhyamata tatvoMkA dRSTAnta denA ThIka nahIM hai, kyoMki jaise sphoTakI vyaMgyatA asiddha hai usa taraha una tatvoMko bho|...phir aisA koI.dRSTAnta nahIM milatA jo amRta nitya aura niravayatra hokara mUrta anitya, aura sAbayatrase vyaMgya smaraNAbhAsa-pa.pra./6/ atasmistaditi jJAnaM smaraNAbhAsamaH jinadatte sa devadatto ythaa| dekhe va sune padArthako kAlAntarameM usakA smaraNa na hokara usakI jagaha dUsarekA smaraNa honA smaraNAbhAsa hai / jisa prakAra pUrva anubhUta jinadattakI jagaha devadattakA smaraNa smaraNAbhAsa hai| smRti-1.de, matijJAna/1/2, mati, smRti, cintA, saMjJA aura abhiniyodha ye ekArthavAcI haiN| sa. si./1/13/106/4 smaraNaM smRtiH| -smaraNa karanA smRti hai| (dha 13/54,41/244/3) dha. 13/5,5,63/333/4 diTTha-sudANubhUdavisayaNANavise sidajIvo sadI NAma / - dRSTa, zruta aura anubhUta arthako viSaya karanevAle jJAnase vizeSita jIvakA nAma smRti hai| ma.pu./21/226 smRtirjIvAditattvAnAM yAthAtmyAnusmRtiH smRtaa| guNAnusmaraNaM vA syAda siddhArhatparameSThinAm / -jIvAdi tattvoMkA athavA arha siddhakA guNasmaraNa smRti hai|| pa. mu./3/3-4 saMskArobodhanibandhanA tadityAkArA smRtiH|3| sa devadatto yathA / 4 / -pUrva saMskArakI prakTatAse 'baha devadatta' isa prakArake smaraNako smRtijJAna kahate haiM / 3-4 (nyA. dI./3/64/53/8); ( sa. ma./28/321/22) nyA. dI./3/8/16/3 tattollekhijJAnaM smaraNam / = baha' kA ullekhI jJAna smaraNa hai| 2. smRti va pratyabhijJAnameM antara-de. matijJAna/3 / 3. smRti Adi jJAnoMkI utpattikA krama va smRti Adi bhedoMkI sArthakatAkI siddhi-de, matijJAna/3 / smRtyantarAdhAna-1. rA. vA./7/30/8/5/30 ananu smaraNaM smRtyantarAdhAnam / 8 / anusmaraNam parAmarzanaM pratyavekSaNamityanarthAntaram, idamidaM mayA yojanAdibhirabhijJAna' kRtamiti, tadabhAvaH samRtyantarAdhAnam / = maryAdAkA smaraNa na rakhanA smRtyantarAdhAna hai| (sa. si./7/31/366/6 ) anusmaraNa, parAmarzana aura pratyavekSaNa ye ekArthavAcI haiM / yaha yaha maiMne yojanAdikA pramANa kiyA thA, usakA bhUla jAnA smRtyantarAdhAna hai| 2. digvatakA eka aticAra hai|-de. digvrt| smatyanupasthAnAni-1. sAmAyika vratakA eka aticAra -de. sAmAyika; 2. proSadhopavAsa vratakA eka aticAra -de. proSadhopavAsa / 3. sa. si./7/33/370/6 anai kAya smRtyanupasthAna / rA. vA./7/33/4-5/517/13 ana kAyamasamAhitamanaskRtA smRtynupsthaanmityaakhyaayte|| syAdetada-ramRtyanupasthAnaM tanmanoduHpraNidhAnameveti tasya grahaNamanartha kamiti: tannaH kiM kaarnnm| tatrAnyAcintanAt / tatra hi anyat kiMcita acintayatazcintayata evAviSaye krodhAdyAvezaH audAsInyena vAvasthAnaM manasA, iha punaH parispandanAva cintAyA aikAgyeNAvasthAna miti vispaSTamanyatvam / rAtrindivIyaraya vA pramAdAdhikasya sacityAnupasthAnam / = cittakI ekAgratA na honA aura manameM samAdhirUpatAkA na honA smRtyanupasthAna hai| prazna-smRtyanupasthAna to manaduSpraNidhAna hI hai, isalie isakA jainendra siddhAnta koza
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ syandana syAdvAda kathana karanA vyartha hai ? uttara-aisA nahIM hai, kyoMki, manoduSpaNi- dhAnameM anya vicAra nahIM AtA, jisa viSayakA vicAra kiyA jAtA hai, usameM bhI krodhAdikA Aveza A jAtA hai, kintu smRtyanupasthAnameM cintAke vikalpa calate rahate haiM aura citta meM ekAgratA nahIM aatii| athavA rAtri aura dinakI nitya kriyAoM ko hI pramAdakI adhikatAse bhUla jAnA smRtyanupasthAna hai| (cA. sA./20/5) sa. bha. ta./23/1 na ca nipAtAnAM dyotakatvAdevakArasya vAcakatvaM na saMbhavatIti vAcyam / nipAtAnAM dyotakatvapakSasya vAcakatvapakSasya ca zAstre darzanAt / 'dyotakAzca bhavanti nipAtAH' ityatra ca zabdAvAcakAzca iti vyArUpAnAt / = kadAcit yaha kaho ki nipAtoMko dyotakatA hai ki vAcakatAkA sambhava hai| so aisA nahIM hai, kyoMki nipAtoMkA dyotakatva tathA vAcakatva donoM zAstroM meM dekhe gaye haiN| 'dyota kAzca bhavanti nipAtAH' nipAta dyotaka bhI hote haiM isa vAkyameM ca zabdase vAcakatAkA bhI vyAkhyAna kiyA gayA hai| 3. syAt zabdakI arthe vivakSA sa.bha.ta./30/1 syAcchabdasya cAne kAntavidhivicArAdiSu bahuvartheSu saMbhavatsu iha vivakSAvazAdanekAntArtho gRhyate / yadyapi anekAnta, vidhi, vicAra Adi aneka artha syAtkArake sambhava haiM tathApi yahA~ vaktAko vizeSa icchAse anekAntArtha vAcaka hI syAtkAra zabdakA grahaNa hai| 4. syAt zabdakA artha aniyamitatA dha. 13/5,4,26/78/10 tamhi ceva atthe guNassa pajjAyassa vA saMkamadi / puThivallajogAdo jogaMtaraM pi siyA sNkmdi|- (pRthaktva vitarka vIcAra zukladhyAna antarmuhUrta taka eka hI arthako dhyAneke pazcAt ) arthAntarapara niyamase saMkrAmita hotA hai| aura pUrva yogase syAta ( aniyamita rUpase ) yogAntarapara saMkramita hotA hai| * syAt zabdakI prayoga vidhi va usakA mahattva . -de. syAdvAda/4 / syandana-dha. 14/5,6,42/36/1 cakkaTTi-baladevANaM caDaNajoggA sadhyAuhAbuNNA NimaNapavaNavegA acche bhaMge vi cakkaghaDaNaguNeNa apaDihayagamaNA saMdaNA NAma / - jo cakravartI aura baladevoMke car3hane yogya hote haiM, jo sarva AyudhoMse paripUrNa hote haiM, jo pavanake samAna vegavAle hote haiM aura dhurake TUTa jAnepara bhI jinake cakkoM kI isa prakArakI racanA hotI hai jisa guNake kAraNa jinake gamanAgamanameM bAdhA nahIM par3atI ve syandana kahalAte haiN| syAt-1. syAt zabdakA lakSaNa rA. vA./4/12/15/253/11 tenetaranivRttiprasaGge tatsaMbhavapradarzanArthaH syAcchabdaprayogaH, sa ca liGantapratirUpako nipaatH| tasyAnekAntavidhivicArAdiSu bahuvartheSu saMbhavatsu iha vivakSAvazAta anekAntArtho gRhyte|...athvaa, syAcchabdo'yamanekAntArthasya dyotakaH / dyotakazca vAcakaprayogasannidhimantareNAbhipretAvidyotanAya nAla miti taddyotyadharmAdhArArthAbhidhAnAyetarapadaprayogaH kriyate / atha kenopAtto'nekAntArthaH anena dyotyate / uktametat-abhedavRttyA abhedopacAreNa vA prayuktazabdavAcyatAmevAskandanti itare dharmA iti / isase itara dhamaukI nivRttikA prasaMga hotA hai, ataH una dharmoM kA sadbhAva dyotana karaneke lie 'syAt' zabdakA prayoga kiyA gayA hai| syAt zabda liGanta pratirUpaka nipAta hai| isake anekAnta vidhi vicAra Adi aneka artha ho sakate haiN| parantu vivakSAvaza yahA~ anekAnta artha liyA gayA hai |...athvaa syAta zabda anekAntakA dyotaka hotA hai| jo dyotaka hotA hai vaha kisI vAcaka zabdake dvArA kahe gaye arthakA hI dyotana kara sakatA hai ataH usake dvArA prakAzya dharma kI sUcanAke lie itara zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| prazna-isake dvArA kisa kAraNase anekAntArtha kA dyotana hotA hai| uttara-yaha bAta pahale bhI kahI jA cukI hai ki abheda vRtti vA abhedopacArake dvArA prayukta zabdoMkI vAcyatA ho itane dharmoM kA grahaNa karatI hai| (sa, bha.ta./ 31/10) zlo. vA./2/1/6/55/456/1 syAditi nipAto'yamanekAntavidhivi cArAdiSu bahuSvartheSu vartate / syAta yaha tiDatapratirUpaka nipAta 'anekAnta, vidhi, vicAra, aura vidyA Adi bahuta arthoM meM varta rahatA hai / ( vizeSa de. syAdvAda/5/2) / aSTasahasrI/TippaNI/pR. 286 vidhi-AdiSvartheSu api liGlakArasya syAditi kriyArUpaM padaM sidvyti| parantu nAyaM sa zabda: nipAta iti vizeSyoktatvAt / syAt zabda vidhi Adi artho meM liG lakArakI kriyA rUpa padako siddha karatA hai, parantu yaha syAta zabda nipAta nahIM hai| kyoMki vizeSatA pahale kaha dI gayI hai| syAdvAda-A. zubhabhadra (I. 1516-1556) dvArA racita eka nyAya viSayaka grantha / syAdvAda-anekAntamayI vastu (de. anekAnta ) kA kathana karanekI paddhati syAdvAda hai| kisI bhI eka zabda yA vAkyake dvArA sArIkI sArI vastukA yugapat kathana karanA azakya honese prayojanavaza kabhI eka dharmako mukhya karake kathana karate haiM aura kabhI duusreko| mukhya dharmako sunate hue zrotAko anya dharma bhI gauNa rUpase svIkAra hote raheM unakA niSedha na hone pAve isa prayojanase anekAntavAdI apane pratyeka vAkyake sAtha syAt yA kathaMcita zabdakA prayoga karatA hai| ror syAdvAda nirdeza syAdvAdakA lkssnn| vivakSAkA ThIka-ThIka svIkAra hI syAdAdakI satyatA hai| syAdvAdake prAmANyameM hetu / syAt pada kA artha / -de. syAt / apekSA nirdeza sApekSa va nirapekSakA artha / vivakSA eka hI aMza para lAgU hotI hai anekapara nhiiN| vivakSAkI prayoga vidhi| 2. syAt nAmaka nipAta zabda dyotaka va vAcaka donoM hai Apta. mI./bhASA/1/14/23 (sapta bhaMgI meM ) sat Adi zabda hai te to anekAntake vAcaka hai aura kathaMcita zabda hai so anekAntakA dyotaka hai / bahuri isake Age evakAra zabda hai so avadhAraNa kahiye niyama ke arthi hoi hai / bahuri yaha kathaM cita zabda hai so yAkA paryAya zabda syAt hai| * arr jainendra siddhAnta koza
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 497 1. syAdvAda nirdeza sva. sto./m./102-103 (sarvathA niyamatyAgI yathAdRSTamapekSakaH / syAcchabdastAvake nyAye nAnyeSAmAtmavidviSAm / 102 / anekAnto'pyanekAntaH pramANanayasAdhanaH / anekAntaH pramANAtte tadekAnto'pitAnnayAda // 10 // vivakSAko prayoga vidhi pradarzaka saarnnii| / vastumeM anekoM virodhI dharma va unameM kathaMcit avirodha -de, anekaant//5| anekoM apekSAse vastumeM bhedAbheda -de, sptbhNgii|5| bheda va abhedakA samanvaya -de. drvy/4| nityAnityatvakA samanvaya -de. utpaad/2| apekSA prayogakA kAraNa vastukA jaTila svarUpa / eka aMzakA lopa honepara sabakA lopa ho jAtA hai| apekSA prayogakA prayojana / | mukhya gauga vyavasthA mukhya va gauNake lakSaNa mukhya gauNa vyavasthAse hI vastu svarUpakI siddhi hai|' saptabhaMgImeM mukhya gauNa vyavasthA / vivakSA vaza mukhyatA va gauNatA hotI hai| gauNakA artha niSedha karanA nhiiN| syAt va kathaMcit zabda prayoga vidhi syAtkArakA samyak prayoga hI kAryakArI hai| | vyavahArake sAtha hI syAtkAra Avazyaka hai nizcayake sAtha nhiiN| syAtkArakA saccA prayoga pramANa jJAnake pazcAt hI samyak hotA hai -de. ny/II/10| syAtkArakA prayoga dharmomeM hotA hai guNoMmeM nhiiN| syAtkAra bhAvameM Avazyaka hai zabdameM nhiiN| syAt zabdakI prayoga vidhi -de. sptbhNgii/2/3:5| kathaMcit zabdake pryog| sa. sA./tA. vR./syAdvAda adhikAra/516/11/ para uddhata-dharmiNo'nantarUpatvaM dharmANAM na kathaMcana / anekAnto'pyanekAnta iti jainamataM tataH / --1. sarvathA rUpase-sata hI hai, asat hI hai ityAdi rUpase pratipAdana ke niyamakA tyAgI aura yathAdRSTako-jisa prakAra se varatu pramANa pratipanna hai usako apekSAmeM rakhanevAlA jo syAta zabda hai vaha Apake nyAya ( mata ) meM hai / dUsaroM ke nyAyameM nahIM hai jo ki Apake vairI haiM / 102 / Apake matameM anekAnta bhI pramANa aura naya sAdhanoMko liye hue anekAnta svarUpa hai, pramANakI dRSTi se anekAnta svarUpa dRSTigata hotA hai aura vivakSita nayakI apekSAse anekAntameM ekAnta rUpa siddha hotA hai / 103 / (sa. sA syAdvAda adhikAra/tA. vR./ 516/9) / 2. dharmI anekAnta rUpa hai kyoMki vaha aneka dharmokA samUha hai parantu dharma anekAnta rUpa kadAcida bhI nahIM kyoMki eka dharma ke Azraya anya dharma nahIM pAyA jAtA (isa prakAra anekAnta bhI anekAnta rUpa hai arthAta anekAntAtmaka vastu anekAnta rUpa bhI hai aura ekAntarUpa bhI hai| sa. sA./tA. vR. syAdvAda adhikAra/213/17 syAtkathaMcit vivakSitaprakAreNAnekAntarUpeNa vadanaM vAdo jalpaH kathanaM pratipAdanamiti syAdvAdaH / =syAt arthAt kathaM cida yA vivakSita prakArase anekAnta rUpase badanA, vAda karanA, jalpa karanA, kahanA pratipAdana karanA syAdvAda hai| syAtkArakA kAraNa va prayojana syAtkAra prayogakA prayojana ekAnta niSedha / syAt zabdase hI naya samyak hotI haiN| syAtkAra prayogake anya pryojn| syAdvAdakA prayojana heyopAdeya buddhi -de. anekaant/3/2| sapta bhaMgImeM syAt zabda prayogakA phala / evakAra va syAtkArakA samanvaya / sva, sto./TI./134/264 utpAdyata utpAdyate yenAsau vAdaH, syAditi vAdo vAcakaH zabdo yasyAnekAntavAdasyAdau syAdvAdaH / = 'utpAdyate' arthAta jisake dvArA pratipAdana kiyA jAye vaha vATa kahalAtA hai| syAdvAdakA artha hai vaha vAda jisakA vAcaka zabda 'syAva ho arthAta anekAntavAda hai| 2. vivakSAkA ThIka-ThIka svIkAra hI syAdvAdakI satyatA hai sa. sA./paM. jayacanda/344/473 AtmAke kartRtva-akartRtvakI vivakSAko yathArtha mAnanA ho syAdvAdako yathArtha mAnanA hai| , 1. syAdvAda nirdeza 1. syAdvAdakA lakSaNa na. ca. vR./251 NiyamaNisehaNasIlo NipAdaNAdo ya johu khalu siddho| so siyasaddo bhaNiyo jo sAveva pasAhedi / 2511 - jo niyamakA niSedha karanevAlA hai, nipAtase jisakI siddhi hotI hai, jo sApekSatA kI siddhi karatA hai vaha syAta zabda kahA gayA hai| 3. syAdvAdake prAmANyameM hetu| nyA.bi./3/04/364 syAdvAdaH zravaNa jJAnahetutvAccakSurAdivata / pramA pramitihetutvAtprAmANyamupagamyate / 81) zabda ko sunanekA kArya vAcya padArthakA jJAna hai usake kAraNa hI syAdvAda kI sthiti hai| isa lie bhagavatpravacana rUpa zAbdika syAdvAda upacArase pramANa hai para tajanita jJAna rUpa syAdvAda pazu Adi jJAnavat mukhyataH pramANa hai, kyoMki usakI hetu pramAkI pramiti hai| jainendra siddhAnta koza bhA04-63
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 2. apekSA nirdeza 1. sApekSa va nirapekSakA artha na. ca. vR./ 250 avaropparasAvekkhaM jayavisayaM aha pamANa visayaM vA / tANa vivarIyaM / pramANa va nayake apekSA karake haiM athavA eka nayakA apekSA karatA hai, isIko sApekSa tattva taM sAvekkhaM tatta' NiravekkhaM viSaya paraspara eka-dUsareko viSaya dUsarI nayake viSaya kI kahate haiN| nirapekSa tatva isase viparIta hai| 2. vivakSA eka hI aMzapara lAgU hotI hai anekapara nahIM - paM. gha. pU. 300 nahi kicidvidhirUpaM kiMciccheo niSedhazis bAsto] sAdhanamasminAma na nirvizeSatvAt 2001 kucha vidhi rUpa aura usa vidhi se zeSa rahA kucha niSedha rUpa nahIM hai tathA aise nirapekSa vidhi niSedha rUpa satke sAdhya karane meM hetukA milanA to dUra, vizeSatA na rahanese dvaita bhI siddha nahIM ho sakatA hai| 498 2. vivakSAkI prayoga vidhi 1 rA.vA./2/16/1/139/- sparzanAdInAM karaNasAdhanatvaM pAratayAt kartRsAghanakhaM ca svAtantryAd bahulavacanAt / kutaH pAratantryAt / indriyANAM hi loke pAratantryeNa vivakSA vidyate, AtmanaH svAtantryavivakSAyAM yathA yane catuSA suSThu pazyAmi anena karNena suSThu zRNomi' iti / ...katR sAdhanaM ca bhavati svAtantryavivakSAyAm / ... yathA idaM me'kSi suSThu pazyati, ayaM me karNaH suSThu zRNotIti / - sarzana Adika indriyoMkA paratantra vivakSAse karaNa sAdhanatva aura svatantra vivakSA kartR' sAdhanatva donoM niSpanna hote haiM |1| kaise so hI batAte haiM-indriyoMko lokaparatantratAke dvArA vivakSA hotI hai aura apane meM svatantra vivakSA honese jaise- 'isa cakSuke dvArA maiM acchA dekhatA hU~ aura isa karNa dvArA maiM acchA sunatA hU~ / svatantra vivakSA sAdhana bhI hotA hai jaise yaha merI A~kha acchA dekhatI hai, yaha mere kAna acchA sunate haiM isa prakAra / (sa.si./2/117013 ) paM.kA./tA.vR./10/20/10 jainamate punaranekasvabhAvaM vastu tena kArapena dravyArthikanayena dravyarUpeNa nityatvaM ghaTate paryAyArthikanayena paryAyarUpeNAni ca ghttte| tau ca dravyapayayau parasparaM sApekSau / jaina meM vastu anekasvabhAvI hai isalie imyAdhika nayase dravyarUpase nityatva ghaTita hotA hai, paryAyArthika nayase paryAya rUpase anila ghaTita hotA hai| donoM hI pArthika va paryAyArthika naya paraspara sApekSa haiM (de, utpAda/2) = 1 de dravya / 3 / 5 dharmAdika cAra zuddha dravya vyaMjana paryAyake abhAva se ariNAmI yA nitya kahalAte haiM, parantu artha paryAyI apekSA sabhI padArtha pariNAmI kahalAte haiM aura vyaMjana paryAya honeke kAraNa jIva 'va pudgala nitya bhI / 1 4. vivakSAko prayoga vidhi pradarzaka sAraNI na. pa. gadya/pR. 66-67 apekSA saM. 1 syAdasti 2 3 syAdekatva syAdanekarava 4 syAdabhedasya 5 syAnAsti syAnnityatva syAdanityatva 7 syAdabhedasva syAdabhavyatva syAdabhavyasva 6 syAccetana syAdacetana syAnmUrta svAdapUrta 8syAtparama syAdaparama svAdaneka pradezatva 10 syAcchuddha iti vyavahAreNaiva asaddabhUta vyava hAreNeti iti paramabhAveneva pAriNAmika svabhAvatveneti vibhAva iti karmaja rUpeva yAde danAni syAdazuddhatva 11 sthApacarita prayoga svarUpeNAsi iti pararUpeNa va rUpeNa nirati iti paryAyarUpeNaiva miti sAmAnyarUpeNeti iti vizeSa jainendra siddhAnta koza - sadbhUta vyavahAra rUpeNeti itidravyArthikenaiva svakIyarUpeNa bhavanAdi iti pararUpeNaiva kuryAta cetanasvabhAva pradhAnatvena satyeneti itivyamahAre va kevala svabhAva pradhAnatveneti iti mizrabhAveneva svabhAvasyApya nyatropacArAditi syAnupacArita iti nizrayAdeva 2. apekSA nirdeza prayojana anekasvabhAvArAghatva saMskArAdidoSarahitava cirakAla sthAyitva nija hetuoMke dvArA svabhAvI karma kA grahaNa tyAga hotA hai / sAmAnyapane meM samartha hai| aneka svabhAva darzakama vyavahArakI siddhi paramArtha siddhi svaparyAya pariNAmitva paryAya tyAgina karma kI hAni karmakA grahaNa karma bandha svabhAvakA aparityAga svabhAva acalaci svabhAva meM vikRti nizcayase ekadhva aneka kAryakAritva svabhAva prApti tadviparIta para (bhAva) ko jAnanA sadviparIta noTa- me tathA anya bhI anekoM vidhiniSedhAtmaka apekSAe~ eka hI padArtha meM usake kisI eka hI guNa yA paryAyake sAtha anekoM bhinna dRSTiyoM se lAgU kI jAnI sambhava hai| aisA karate hue unameM virodha bhI nahIM aataa| 5. apekSA prayogakA kAraNa vastukA jaTila svarUpa na... idi ttA dhammA siyAvekkhA na gehanAe jo hu sohU micchAiTThI NAyavo pavayaNe bhaNio / 74| isa prakAra pUrvokta dharmoMko jo sApekSa rUpase grahaNa nahIM karatA hai use mithyAdRSTi jaano| aisA AgamameM kahA hai|
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 3. mukhya gauNa vyavasthA kA. a./mU./261 jaM vatthu aNeyaMta eyaMtaM taM pi hodi savipekvaM / kalpataH / 62 // --vidhi aura niSedha donoM kathaMcita iSTa haiN| vivakSAsuya-NANeNa Naehi ya NiravekvaM dIsade Neva / 26 / jI vastu se unameM mukhya gauNakI vyavasthA hotI hai / 25 / jisa prakAra eka-eka anekAnta rUpa hai vahI sApekSa dRSTise ekAnta bhI hai| zrutajJAnakI kAraka zeSa anyako apanA sahAyaka rUpa kAraka apekSita karake arthaapekSA anekAnta rUpa hai aura nayakI apekSA ekAnta rUpa hai| binA kI siddhi ke lie samartha hotA hai usI prakAra Apake matameM sAmAnya apekSAke vastukA svarUpa nahIM dekhA jA sktaa| aura vizeSase utpanna honevAle jo naya haiM ve mukhya aura gauNakI de. anekAnta/1/4 vastu eka nayase dekhanepara eka prakAra dikhAI detI hai, kalpanAse iSTa haiM / 62 // aura dUsarI nayase dekhanepara dUsarI prkaar| pa.dha./pU /655 naivamasaMbhavadoSAdhato na kazcinnayo hi nirpekssH| 3. saptabhaMgImeM mukhya gauNa vyavasthA sati ca vidhau pratiSedhaH pratiSedhe sati vidheH prasiddhatvAt / 655 // rA. vA./4/42/14253/21-26 guNaprAdhAnyavyavasthAvizeSapratipAdanArtha- asambhava doSake Anese isa prakAra kahanA ThIka nahIM (ki kebala tvAt sarveSAM bhaDgAnAM prayogo'rthavAn / tadyathA, dravyArthikasya nizcaya nayase kAma cala jAvegA) kyoMki nizcayase koI bhI naya prAdhAnye paryAyaguNabhAve ca prathamaH / paryAyArthikasya prAdhAnya dravyaguNanirapekSa nahIM hai| parantu vidhi hone meM pratiSedha aura pratiSedha hone meM bhAve ca dvitiiyH| tatra prAdhAnyaM zabdena 'vivkssittvaacchndaadhiinm| vidhiko prasiddhi hai| zabdenAnupAttasyArtha to gamyamAnasyAprAdhAnyam / tRtIye tu yugapadbhAve 1. eka aMzakA lopa honepara sabakA lopa ho jAtA hai ubhayasyAprAdhAnyaM zabdenAbhidheyatayAnupAttatvAt / caturtha stUbhaya pradhAnaH krameNa ubhayasyAstyAdizabdena upaatttvaat| tathottare ca sva. sto./22 anekamekaM ca tadeva tattvaM bhedAnvayajJAnamidaM hi bhagA vkssynte| gauNa aura mukhya vivakSAse sabhI bhaMgoMkI sArthasatyam / mRSopacAro'nyatarasya lope taccheSalopo'pi tato'nupA katA hai| dravyArthikakI pradhAnatA tathA paryAyArthikakI gauNatAmeM khyam / 22 / -yaha suyuktinIta vastutatva bhedAbheda jJAnakA viSaya prathama bhaMga sArthaka hai aura dravyAthikakI gauNatA aura paryAyArthikahai aura aneka tathA eka rUpa hai| aura yaha vastuko bheda-abheda kI pradhAnatAmeM dvitIya bhNg| yahA~ pradhAnatA kevala zabda prayogakI rUpase grahaNa karanevAlA jJAna hI satya hai| jo loga inameM se ekako hai, vastu to sabhI bhaMgoM meM pUrI hI grahaNa kI jAtI hai| jo zabdase hI satya mAnakara dUsare meM upacArakA vyavahAra karate haiM vaha mithyA kahA nahIM gayA hai arthAta gamya huA hai vaha yahA~ apradhAna hai| tRtIya hai kyoMki donoM meM se ekakA abhAva mAnanepara dUsarekA bhI abhAva bhaMgameM yugapata vivakSA honese donoM hI apradhAna ho jAte hai kyoMki ho jAtA hai, donoM kA abhAva ho jAnese vastutattva anupAkhya donoMko pradhAna bhAvase kahanevAlA koI zabda nahIM hai| cauthe bhaMgameM niHsvabhAva ho jAtA hai| kramazaH ubhaya pradhAna hote haiN| paM.dha./pU./16 tanna yato dravyArthikaparyAyAthikanayAtmakaM vstu| anyatarasya vitope zeSasyApoha lopa iti doSaH / 16 / yaha ThIka nahIM 4. vivakSAvaza mukhya va gauNatA hotI hai (ki eka nayase sattAkI siddhi ho jAtI hai ) kyoMki vastu dravyArthika paM. kA./tA. vR./18/11/18 dravyArthikaparyAyAthikanayayoH parasparagauNaaura paryAyArthika, ina donoMke viSaya maya hai| inameM se kisI ekakA mukhyabhAvavyAkhyAnAdekadevadattasya janyajanakAdibhAvaMvakSa ekasyApi lopa honepara dUsare nayakA bhI lopa ho jaayegaa| yaha doSa aavegaa| dravyasya nityAnityatvaM ghaTate nAsti virodha iti / 7. apekSA prayogakA prayojana paM. kA/tA. vR./1/41/1 sa eva nityaH sa evAnityaH kathaM ghaTata iti cet / yathai kasya devadattasya putra vivakSAkAle pitRvivakSA gauNA pitakA. a/mU./264 NANAdhammayudaM pi ya, eyaM dhamma pi vuccade astha / vivakSAkAle putravivakSA gauNA, tatha.kasya jIvasya jIvadravyasya vA tasseyavivaravAdI Nasthi vivavakhAdA hu sesANaM |264|-anek dharmoMse dravyAthikana yena nityatvavicakSAkAle paryAyarUpeNAnityatvaM gauNaM yukta padArtha hai, to bhI unheM eka dharma yukta kahatA hai, kyoMki jahA~ paryAyarUpeNAnityatva vivakSAkAle dravyarUpeNa nityatvaM gauNa / kasmAt eka dharma kI vivakSA karate haiM vahA~ usI dharmako kahate haiM zeSa dharmoMkI vivakSito mukhya iti vacanAt / = dravyArthika aura paryAyArthika vivakSA nahIM kara sakate haiN| ina donoM nayoM meM paraspara gauNa aura mukhya bhAvakA vyAkhyAna honese eka hI devadatta ke putra va pitAke bhAvakI bhA~ti eka hI dravyake 3. mukhya goNa vyavasthA nityatva va anityatva ye donoM ghaTita hote haiM isameM koI virodha nahIM hai| prazna-vaha hI nitya aura vahI anitya yaha kaise dhasti hotA 1. mukhya va gauNake lakSaNa hai| uttara-jisa prakAra eka hI devadatta ke putravivakSAke samaya pitRsva. sto./3 vivakSito mukhyaM itoSyate'nyo gunno'vivksso| jo vivakSA gauNa hotI hai aura pitRvivakSAke samaya putravivakSA gauNa vivakSita hotA hai vaha mukhya kahalAtA hai, dUsarA jo avivakSita hotA hotI hai, usI prakAra eka hI jIvake vA jIva dravya ke dravyArthika nayase hai vaha gauNa kahalAtA hai / (sva. sto./25) nityatvakI vivakSAke samaya paryAyarUpa anityatva gauNa hotA hai, aura syA. m./7/63|22 avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / paryAyarUpa anityatvakI vivakSAke samaya dravyarUpa nityatva gauNa hotA viparIto gauNo'rthaH sati mukhye dhIH kathaM gauNe / = avyabhicArI, hai| kyoMki 'vivakSA mukhya hotI hai| aisA vacana hai| avikala, asAdhAraNa aura antaraMga arthako mukhya kahate haiM aura usase paM.kA./tA.vR./106/166/22 vivakSito mukhya iti vacanAt / - "vivakSA viparItako gauNa kahate haiN| mukhya arthake rahanepara gauNa buddhi nahIM , mukhya hotI hai| aisA vacana hai| ho sktii| 5. gauNakA artha niSedha karanA nahIM 2. mukhya gauNa vyavasthAse hI vastu svarUpakI siddhi hai __ sva. sto./mU./23 sataH kathaMcittadasattvazaktiH--khe nAsti puSpaM taruSu sva. sto./25-62 vidhiniSedhazca kathaMcidiSTau vivakSayA mukhya-guNa- prasiddham / -jo sat hai usake kathaMcita asattva zakti bhI hai-jaise / vyavasthA // 25 // yathai kazaH kArakamartha-siddhaye, samIkSya zeSaM svasahAya- puSpa vRkSoMpara to astitvako liye hue hai parantu AkAzapara usakA kArakam / tathaiva sAmAnya-vizeSamAtRkA nayAstaveSTA guNa-mukhya astitva nahIM hai, AkAzakI apekSA vaha asat rUpa hai| jainendra siddhAnta koza
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda 500 4. syAt va kathaMcit zabda prayoga vidhi de. ekAMta/3/3 koI eka dharma vivakSita honepara anya dharma vivakSita nahIM hote| sa. bha. ta./8/- prathamabhaGgAdAyasattvAdInAM guNabhAvamAtraM, na tu prati. ssedhH| prathama bhaGga 'syAdastyeva ghaTaH' Adise lekara kaI bhaMgoMmeM jo asattva AdikA bhAna hotA hai vaha unakI gauNatA hai na ki niSedha / 4. syAt va kathaMcit zabda prayoga vidhi 1. syAtkArakA samyak prayoga hI kAryakArI hai pra. sA./ta. pra./195 saptabhaGgikaivakAravizrAntamazrAntasamuccAryamANasyAtkArAmoghamantrapadena samastamapi viprtissedhvissmohmudsyti| - saptabhaMgI satata samyaktayA uccArita karanepara syAtakArarUpI amodha mantra pada ke dvArA 'eva' kAra meM rahanevAle samasta virodha viSake mohako dUra karatI hai| 2. vyavahAra nayake sAtha hI syAtkAra Avazyaka hai nizcayake sAtha nahIM na. ca./zruta/31-36 syAcchabdarahitatve'pi na cAsya nishcyaabhaastvmupnyrhittvaat| kathamupanayAbhAve syAcchabdasyAbhAva iti ceta, syAcchabdapradhAnatvenopanayo hi vyavahArasya janakatvAt / yadA tu .. nizcayanayenopanayaH pralaye nIyate tadA nizcaya eSa prakAzate / ... kimartha vyavahAro'satkalpanAnivRttyartha sadaratnatrayasidhyarthaM ca / ... nizcayaM gRhNannapi anyayogavyavachedanaM karoti / 31 / (yathA) bhedena anyatropacArAta upacAreNa syAcchandamapekSate tathA vyavahAre'pi / sarvathA bhede tyordrvyaabhaavH| abhede tu vyavahAravilopaH tathopacAre'pi sakarAdidoSasaMbhavAt / anyathA kartRtvAdikArakarUpANAmanuspattitaH syAdevaM vyvhaarvilopaapttiH|36|| --1, syAt padase rahita honepara bhI isake nizcayAbhAsapanA nahIM hai| kyoMki yaha upanayase rahita hai| upanayake abhAvase 'syAda' padakA abhAva kisa taraha ho sakatA hai ? isa prakAra koI pUche to uttara yaha hai ki sya va padakI pradhAnatAke dvArA upanaya hI vyavahArakA janaka hai| kintu jaba nizcaya nayake dvArA upanaya pralayako prApta karA diyA jAtA hai taba nizcaya hI prakAzita hotA hai|...prshn-ydi aisA hai to arthakA vyavahAra kisa lie hotA hai ? uttara-asat kalpanA nivAraNa karane ke lie aura samyag ratnatrayakI siddhike lie arthakA vyavahAra hotA hai|...nishcyko grahaNa karate hue bhI anyake matakA niSedha nahIM karatA / 2, anyatra bhedake dvArA upacAra honese upacArase syAt zabdakI apekSA karatA hai| usI prakAra vyavahAra karane yogyameM bhI sarvathA bheda mAnanepara una donoM ke dravyapanekA abhAva hotA hai| itanA vizeSa hai ki sarvathA abheda mAna lenepara vyavahArake mAnanepara bhI saMkara vagairaha doSa sambhava hai| aisA na mAnanepara kartA kAraka vagai rahakI utpatti nahIM hotI hai isa prakAra vyavahAra lopakA prasaMga AtA hai| 3. syAskArakA prayoga dharmoM meM hotA hai guNoMmeM nahIM syA. ma./2/265 syAnnizi nityaM sadRzaM virUpaM vAcyaM na vAcya sadasattadeva / vipazcitA nAtha nipItatattvasudhogatogAraparampareyam / 25 / - he vidvad-ziromaNi ! Apane anekAnta rUpI amRtako pIkara pratyeka vastuko kathaMcit anitya, katha cita nitya, kathaMcita sAmAnya, kathaMcit vizeSa, ' kathaMcita vAcya, kathaMcit avAcya, kathaM cita sata aura kathaMcit asatakA pratipAdana kiyA hai / 25 / tathA isI prakAra sarvatra hI 'syArakAra'kA prayoga dharmoM ke sAtha kiyA hai, kahIM bhI anujovI guNoM ke sAtha nahIM kiyA gayA hai (de. sptbhNgii)| zlo. vA. 2/bhASA/1/6/56/463/13 syAdvAda prakriyA ApekSika dharmoM meM pravartatI hai / anujIvI guNoM meM nhiiN| 4. syAtkAra bhAvameM Avazyaka hai zabdameM nahIM yu. anu./44 tathA pratijJAzayato'prayoga:44 = syAt zabda ke prayogakI pratijJAkA abhiprAya rahanese 'syAt' zabdakA aprayoga dekhA jAtA hai| ka. pA. 1/1,13-14/6272/308/5 davammi avuttAsesadhammANa ghaDAvaNaTha siyAsaho jojeyvvo| sutte kimidi Na putto| Na; tahApaIjAsayassa paoAbhAve vi sadarathAvagamo asthi tti dosaabhaavaado| uttaM ca-tathApratijJAzayato'prayogaH / 126 / dravya meM anukta samasta dhoke ghaTita karaneke lie 'syAt' zabdakA prayoga karanA caahie| prazna-'rasakasAo' ityAdi sUtrameM syAt zabda kA prayoga kyoM nahIM kiyA hai| uttara-nahIM, kyoMki syAt zabdake prayogakA abhiprAya rakhanevAlA vaktA yadi syAva zabda kA prayoga na bhI kare to bhI usake arthakA jJAna ho jAtA hai ataeva syAt zabda kA prayoga nahIM karanepara bhI koI doSa nahIM hai, kahA bhI hai- syAt zabdake prayogakI pratijJAkA abhiprAya rakhanese 'syAta' zabdakA aprayoga dekhA jAtA hai| dha.1/4,1,45/183/hana caiteSu saptasvapi vAkyeSu syAcchabdaprayoganiyamaH, tathA patijJAzayAdaprayogopalambhAn / sAtoM hI vAkyoM meM (saptabhaMgI sambandhI) 'syAt' zabdake prayogakA niyama nahIM hai, kyoMki vaisI pratijJAkA Azaya honese aprayoga pAyA jAtA hai / de. syAdvAda/4/2 syAda padase rahita honepara bhI nizcaya nayake nizcayAbhAsapanA nahIM hai kyoMki yaha upanayase rahita hai| zlo. vA. 2/1/6/ zlo. 56/457 so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrArthAtpra. tiiyte| tathaivakAro yogAdivyavacchedaprayojanaH // 56 // = syAt zabda pratyeka vAkya yA pada meM nahIM bolA gayA bhI sabhI sthaloMpara syAdvAdako jAnanevAle puruSoM karake prakaraNa AdikI sAmarthya se pratIta kara liyA jAtA hai| jaise ki ayoga anyayoga aura atyantAyogakA vyavaccheda karanA hai prayojana jisakA aisA evakAra binA kahe bhI prakaraNavaza samajha liyA jAtA hai| (syA. ma./23/276/E), (sa. bha.ta. 31/2 para udhRt)| 5. kathaMcit zabdake prayoga sva. sto./mU./42 tadeva ca syAnna tadeva ca syAt tathA pratItestava tatkatha cita // nAtyantamanyatvamananyatA ca vidheniSedhasya ca zUnyadoSAta / 42 / ApakA vaha tattva kathaM cit tadrUpa ( sadrUpa) hai aura kathAcita tadrUpa nahIM hai. kyoMki vaisI hI sata-asata rUpakI pratIti hotI hai| svarUpAdi-catuSTaya rUpa vidhi aura pararUpAdi catuSTaya rUpa niSedhake paraspara meM atyanta bhinnatA tathA abhinnatA nahIM hai kyoMki sarvathA aisA mAnanepara zUnya doSa AtA hai / 42 / rA. vA./2/8/18/122/15 sarvasya vAgarthasya vidhipratiSedhAtmakatyAta, na hi kicidvastu sarvaniSedhagamyamasti / asti tvetata ubhayAtmakam. yathA kurakakA raktazvetavyudAse'pi nAvarNA bhavanti nApi raktA eva zvetA eva vA prtissiddhtvaat| evaM vastvapi parAtmanA nAstIti pratiSedhe'pi svAtmanA astIti siddhaH / tathA coktam-astityamupalabdhizca kathaM cidasataH samRteH / nAstitAnupalabdhizca kathaM citsata eva te / / sarvathaiva sato nemau dhauM sarvAtmadoSataH / sarvathaivAsato nemI vAcAM gocaratApratyayAt / / =jitane bhI padArtha zabdagocara haiM ve saba vidhi-niSedhAtmaka haiN| koI bhI vastu sarvathA niSedha gamya nahIM hotii| jaise kuravaka puSpa lAla aura sapheda donoM raMgoMkA hotA hai| na kevala rakta hI hotA hai, na kevala zveta hI hotA hai aura na hI vaha varNa zUnya hai| isa taraha parakI apekSAse vastume nAstitva honepara bhI sva dRSTi se usakA astitva prasiddha hI hai| kahA bhI hai jainendra siddhAnta koza
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAdvAda 5. syAtkArakA kAraNa va prayojana kathaMcit asatakI bhI upalabdhi aura astitva hai aura kathaM cit de. syAdvAda/1/1 niyamakA niSedha karanA tathA sApekSatAko siddhi karanA satkI bhI anupalabdhi aura naastitv| yadi sarvathA astitva syAdvAdakA prayojana hai| aura upalabdhi mAnI jAye to ghaTakI paTAdi rUpase bhI upalabdhi zlo. vA. 2/1/6/54/454/4 tattvato'stitvAdInAmekatra vastunyevamabhedahonese sabhI padArtha sarvAtmaka ho jAyeMge aura yadi parakI taraha sva vRterasaMbhave kAlAdibhibhinnAtmanAmabhedopacAraH kriyate / tadevAbhyAmarUpase bhI asattva mAnA jAye to padArthakA hI abhAva ho jAyegA bhedavRttyabhedopacArAbhyAmekena zabdenai kasya jIvAdivastuno'nanta. aura vaha zabdakA viSaya na ho skegaa| dharmAtmakasyopAttasya syAtkAro dyotaka: smvtisstthte| pra.sA./ta.pra./35,106 sarva'rthA jJAnavartina eva kathaMcid bhavanti / 35 // zlo. vA.2/1/6/55/45 syAcchabdAdapyanekAntasAmAnyasyAvabodhane / ... ataeva ca sattAdravyayoH kathaMcidanantaratve'pi sarvathai karavaM na // 5 // -1. jaba ki vAstavika rUpase astitva, nAstitva Adi shngkniiym| 1. samasta padArtha kathAcita jJAnavartI hI haiN| 2. yadyapi sattA dravyake kathaMcita anarthAntaratva hai tathA unake dharmokI eka vastumeM isa prakAra abheda vRttikA honA asambhava hai to atra kAla, AtmarUpa Adi karake bhinna-bhinna svarUpa ho rahe dhokA sarvathA ekatva hogA aisI zaMkA nahIM karanI caahie| abheda rUpase upacAra kiyA jAtA hai| tisa kAraNa ina abheda vRtti sa. sA./A./331/ka. 204 karmaiva praktiya'kata hatakaiH kSiptvAtmanaH kartRtAm / katmaiiSa kathaM cidityacalitA kaizciLU tiH kopitA / aura abhedopacArase eka zabda karake grahaNa kiye gaye anantadharmAtmaka - koI Atma ghAtaka karmako hI kartA vicAra kara AtmAke kartRtva eka jova Adi vastukA kathana kiyA gayA hai| una aneka dhokA ko ur3Akara, yaha AtmA kathAcit kartA hai' aisI kahanevAlI dyotaka syAtkAra nipAta bhale prakAra vyavasthita ho rahA hai / 2. syAva zabdase bhI sAmAnya rUpase aneka dharmoMkA dyotana hokara jJAna ho acalita zrutiko kopita karate haiN| jAtA hai / 5 // pra. sA./tA. vR./27/37/6 yadi punarekAntena jJAnamAtmeti bhaNyate tadA dha. 12/4,2,6,2/294/10 siyA sahA doNi-ekko kiriyAe vAyayo, jJAnaguNamAtra evAtmA prAptaH sukhAdidharmANAmavakAzo nAsti / ... tasmAtkathaMcijjJAnamAtmA na sarvatheti |ydi ekAntase jJAnako abronnivaadiyo|...sbbhaanniymprihaarenn so sambattha parUvao, pmaannaannusaarittaado| syAt zabda do haiM-eka kriyAvAcaka va dUsarA ho AtmA kahate haiM to taba jJAna guNa mAtra hI AtmA prApta hotI hai anekAnta vAcaka ......ukta syAt zabda 'sarvathA' niyamako chor3akara sukhAdi dharmoko avakAza nahIM hai |...islie kathaM cita jJAnamAtra sarvatra arthako prarUpaNA karanevAlA hai, kyoMki vaha pramANakA anusaraNa AtmA hai sarvathA nhiiN| karatA hai| paM.dha./pU./11 dravyaM tataH kathaM citkenacidutpadyate hi bhAvena / vyati tadanyena punarnetad dvitayaM hi vastutayA 11 =nizcayase dravya na. ca. vR./251 para uddhRta-siddhamanto yathA loke eko'nekArtha dAyakaH / kathaMcit kisI avasthA rUpase utpanna hotA hai aura kisI anya syAcchabdo'pi tathA jJeya eko'nekArthasAdhakaH / jisa prakAra lokameM avasthAse naSTa hotA hai kintu paramArtha se nizcaya karake ye donoM hI siddha kiyA gayA mantra eka va aneka padArthoM ko denevAlA hotA hai, usI prakAra 'syAta' zabdako eka tathA aneka arthoMkA sAdhaka jAnanA caahie| na. ca zruta./65syAcchabdena kiM / yathA dravyarUpeNa nityatvaMtathA paryAya rUpeNa 5. syAtkArakA kAraNa va prayojana nityatva'mA bhUditi syAcchabdaH, syAdasti syAdanitya iti anityatva 1. syAtkAra prayogakA prayojana ekAnta niSedha iti paryAyarUpeNaiva kuryAt |...thi syAcchabdena kiM yathA sadbhUta vyavahAreNa bhedastathA dravyAthikenApi mAbhUditi syAcchabdaH / Apta, mI./103-104 vAkyeSbanekAntadyotI gamyaM prati vizeSaNam / -prazna-syAta zabdase yahA~ kyA prayojana hai ! uttara-jisa prakAra sthAnnipAto'rthayogitvAta taba kevalinAmapi |103syaadvaadH sarva dravya rUpase nitya hai, usI prakAra paryAya rUpase nitya na ho yaha thaikAntatyAgArika cidvidhiH| saptabhar3a ganayApekSo heyAdeyavizeSakaH syAt zabdakA prayojana hai / syAt zabda syAdasti syAdanitya isa 1104 / syAt aisA zabda hai yaha nipAta yA avyaya hai| vAkyoM meM prakArase hotA hai| anityatA paryAya rUpase samajhanA cAhie / ... prayukta yaha zabda anekAnta dyotaka vastuke svarUpakA vizeSaNa hai|103| prazna-yahA~ syAt zabdase kyA prayojana hai ? uttara-jisa prakAra syAdvAda arthAt sarvathA ekAntakA tyAga honese kiMcit aisA artha sadabhUta vyavahAra nayase bheda hai, usI prakAra dravyAthika nayase bheda na batAnevAlA hai| sapta bhaMgarUpa nayako apekSAvAlA tathA heya va upAdeya ho, yaha sthAna padakA yahA~ prayojana hai| kA bheda karanevAlA hai / 104 / rA. vA./8/42/1/260/26 nanu ca sAmAnyArthAvicchedena vizeSaNa paM. kA./ta. pra./14 atra sarvathAtvaniSedhako'nekAntadyotakaH kathaM cidarthe vizeSyasaMbandhAvadyotanArthe evakAre sati tadavadhAraNAditareSA syAcchabdo nipaatH| - yahA~ / saptabhaMgI meM ) sarvathApanekA niSedhaka, nivRttiH praapnoti| naiSa doSaH, atrApyata eva syAcchabdaprayogaH anekAntakA dyotaka 'syAt' zabda kathaMcita aise arthameM avyaya rUpase kartavyaH syAdastyeva jIvaH' ityaadi| ko'rthaH / evakAreNetarani prayukta huA hai / (s.bh.t./30/10)| . vRttiprasaGga svAtmalopAta sakalo lopo mA vijJAyIti vastuni yathAvasthitaM vivakSitadharmasvarUpaM tathaiva dyotayati syAcchabdaH / 2. syAtkAra prayogake anya prayojana 'vivakSitArthavAgam' iti bcnaav| -prazna-jana Apa vizeSaNa- 'sva, sto./mU.44 anekamekaM ca padasya vAcya, vRkSA iti pratyayava. vizeSyake niyamanako evakAra dete ho taba arthAta hI itarakI tprkRtyaa| AkAsiNaH syAditi vai nipAto guNAnapekSe niyame'pavAdaH nivRtti ho jAtI hai ! udAsInatA kahA~ rahI ? uttara-isa lie zeSa 144aa pada (zabda) kA vAcya prakRtise eka aura aneka donoM dharmoMke sadbhAvako dyotana karane ke lie 'syAt' zabdakA prayoga kiyA rUpa hai| 'vRkSAH' isa pada jJAnako taraha / anekAntAtmaka vastuke jAtA hai| ebakArase jaba itara nivRttikA prasaMga prastuta hotA hai to astitvAdi kisI eka dharma kA pratipAdana karanepara usa samaya gauNasakala lopa na ho jAya isalie 'syAn' zabda vivakSita dharma ke sAtha hI bhUta nAstitvAdi dUsare dharma ke pratipAdana meM jisakI AkAMkSA hai, aisI sAtha anya dharmoM ke sadbhAvako sUcanA de detA hai| AkAMkSA (syAdvAdI) kA syAta yaha nipAta gauNako apekSA na rakhanede, syAva/1 syAta zabda anekAntakA dyotaka hotA hai| vAle niyamameM nizcaya rUpase bAdhaka hotA hai|44|| jainendra siddhAnta koza
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda syAdvAdavadanavidAraNa na. ca. zruta./65 yathA svarUpeNAstitvaM tathA pararUpeNApyastitva mAbhU- diti syAcchabdaH |...ythaa dravyarUpeNa nityatvaM tathA paryAyarUpeNa va nityatvaM mAbhUditi syAcchabdaH / = jisa prakAra svasvarUpase hai usI prakAra parasvarUpase bhI hai, isI prakArakI ApattikA nivAraNa karanA syAva zabda kA prayojana hai|...jis prakAra dravya rUpase nitya hai usI prakAra paryAya rUpase nitya na ho yaha syAta zabdakA prayojana hai / syA. ma./16/294/3 yathAvasthitapadArtha pratipAdanopayikaM nAnyaditi jJApanArtham / anantadharmAtmakasya sarvasya vastunaH sarvanayAtmakena syAdvAdena vinA yathAvadgRhItumazakyatvAt / - yathAva sthita padArthakA pratipAdana karanekA anya koI upAya nahIM hai |...kyoNki pratyeka bastumeM anantasvabhAva haiM, ataeva sampUrNa naya svarUpaM syAdvAdake binA kisI bhI vastukA ThIka-ThIka pratipAdana nahIM kiyA jA sktaa| 3. saptamaMgImeM 'syAt' zabda prayogakA phala ka. pA. 1/1.13-14/6273/308/8 siyA kasAo, siyAo etthataNasiyAsaho [NokasAyaM ] kasAyaM kasAyaNokasAyavisaya atthapajjAe ca davammi ghaDAvei / siyA avattavvaM 'kasAyaNokasAyavisayaasthapajjAya sarUveNa, etthataNa-siyA-saddo kaSAyaNo kasAyavisayavaMjaNa'pajjAe ddhoei| siyA kasAo ca NokasAo ca' etthataNa-siyAsaho kasAya-NokasAyavisayaatthapajjAe daveNa saha Dhoei / 'siyA kasAo ca avattabao ca etyataNa siyAsado NokasAyattaM ghddaave|' siyA NokasAo ca avatacao ca' etthataNa siyAsaho kasAyattaM ghaDAve / 'siyA kasAo ca NokasAo ca avattabao ca' etthataNasiyAsado kaSAyaNokaSAya-avattabbadhammANaM tiha pi kameNa bhaNNamANANaM dadhammi akkamautti.sUcedi / 1. dravya syAta kaSAya rUpa hai, (yahA~ kaSAyakA prakaraNa hai) 2. dravya syAt akaSAya rUpa hai| ina donoM bhaMgoM meM vidyamAna syAt zabda kramase nokaSAya aura kaSAyako tathA kaSAya aura nokaSAya viSayaka arthaparyAyauMko dravyameM ghaTita karatA hai| 3. kaSAya aura nokaSAya viSayaka artha paryAya rUpase dravya syAda abaktavya hai| isa bhaMgameM vidyamAna syAta zabda kaSAya aura nokaSAya viSayaka vyaJjana paryAyoMko dravyameM ghaTita karatA hai| 4. dravya syAt kaSAya rUpa aura akaSAya rUpa hai| isa cauthe bhaMgameM vidyamAna syAt zabda kaSAya aura nokaSAya viSayaka artha paryAyoM meM ghaTita karatA hai| 5. dravya syAta kaSAya rUpa aura abaktavya hai| isa pA~caveM bhaMgameM vidyamAna spAta zanda dravyameM, nokaSAyapaneko ghaTita karatA hai| 6.'dravya syAca akaSAya rUpa aura avaktavya hai| isa chaThe bhaMgameM vidyamAna sthAt zabda dravyameM kaSAyapaneko ghaTita karatA hai / 7. dravya syAt kaSAya rUpa, akaSAya rUpa, aura avaktavya hai| isa sAtaveM bhaMgameM vidyamAna syAt zabda kramase kahe jAnevAle kaSAya, nokaSAya aura avaktavya rUpa tInoM dharmokI dravya meM akrama vRttiko sUcita karatA hai| ka. pA./1/1,13-14/1271-272/306/6 suttaNa autto siyAsaho kathamettha uccade / NA; siyAsaddapaoeNa viNA savvapaoANaM autttullttppsNgaado| te jahA, kasAyasaddo paDibakkhatthaM sagatthAdo osAriya sagatthaM ceva bhaNadi paIbo va dusshaavttaado| atropayoginau zloko-antarbhUtaivakArArthAH giraH sarvAH svabhAvataH / evakAraprayogo'yamiSTato niyamAya sH|123| nirasyantI parasyArtha svArtha kathayati zrutiH / tamo vidhunvatI bhAsya yathA bhAsayati prabhA / 124 // evaM ceva hodu ce; Na; ekkammi cetra mAhuliMgaphale titta-kaDavaM bilamadhura-rasANaM rUva-gaMdha-phAsa sNtthaannaaiinnmbhaavppsNgaado| edaM pihou ce; Na; davbalakravaNAbhAveNa davvassa abhaavppsNgaado| prazna'syAta' zabda sUtra meM nahIM kahA hai phira yahA~ kyoM kahA hai ? uttarakyoMki yadi 'syAt zabdakA prayoga na kiyA jAya to sabhI vacanoMke vyavahArako anukta tulyatvakA prasaMga prApta hotA hai / jaise-yadi kaSAya zabda ke sAtha syAt zabdakA prayoga na kiyA jAya to yaha kaSAya zabda apane vAcyabhUta arthase pratipakSI arthoMkA nirAkaraNa karake apane arthako hI kahegA, kyoMki vaha dIpaka kI taraha do svabhAvavAlA hai (arthAt svaprakAzaka va pratipakSI andhakAra vinAzaka svabhAvavAlA) isa viSayameM do upayogI zloka diye jAte haiN| jitane bhI zabda haiM unameM svabhAvase ho evakArakA artha chipA huA rahatA hai, isalie jahA~ bhI ekkArakA prayoga kiyA jAtA hai vahA~ vaha iSTake avadhAraNa ke lie kiyA jAtA hai / 123 / jisa prakAra prabhA andhakArakA nAza karatI hai usIprakAra zabda dUsareke artha kA nirAkaraNa karatA hai aura apane arthako kahatA hai / 124 / (tAtparya yaha hai ki 'syAt' zabdase rahita kevala kaSAya zabdakA prayoga karanepara usakA vAcya bhUta dravya kevala kaSAya rasavAlA hI phalita hotA hai ) prazna-aisA hotA hai to hoo 1 uttara-nahIM kyoMki aisA mAna liyA jAye to eka hI bijaureke phalameM pAye jAnevAle kaSAya rasake pratipakSI tIte, kar3ae, khaTTe aura mIThe rasake abhAvakA tathA rUpa, gandha, sparza aura AkAra Adike abhAvakA prasaMga prApta hotA hai| prazna hotA hai to hoo ! uttara-nahIM, kyoMki vastumeM vivakSita svabhAvako chor3akara zoSa svabhAvoMkA abhAva, mAnanepara dravyake lakSaNakA abhAva ho jAtA hai| usake abhAva ho jAnese dravyake bhI abhAvakA prasaMga prApta hotA hai| sthA.ma./23/274/5 vAkye'vadhAraNaM tAvada niSTArtha nivRttye| kartavyamanyathAnuktasamatvAta tasya kutracit / prati niyatasvarUpAnupapattiH syAt / tatpratipattaye syAd iti zabdaprayujyate / -kisI vAkyameM 'eba' kA prayoga aniSTa abhiprAyake nirAkaraNake lie kiyA jAtA hai, anyathA avivakSita artha svIkAra karanA pdd'e|...vstu svacatuSTayakI apekSA hI kathaMcit asti rUpa hai, paracatuSTayakI apekSA nahIM, isI bhAvako spaSTa karaneke lie 'syAta' zabda kA prayoga kiyA gayA hai| syAdvAdabhUSaNa-A, akalaMka (I. 620680) kRta laghIya strayapara A. abhayacandra (I. za. 13) kRta vRtti / -de. abhayacandrA syAdvAvamaMjarI-hemacandra suri ( I.1088-1173) kRta ayoga vyavaccheda nAmaka granthakI TIkA rUpameM A, masilapeNa saM. 31 I. 1262) dvArA racita eka nyAya viSayaka grantha |-de. hemcndr| sthAdvAvamaMjUSA-- zvetAmbarAcArya yazovijaya (I. 1638-1688) dvArA saMskRta bhASAmeM racita nyAya viSayaka grantha / -de. yshovijy| syAdvAdaratnAkara-de. pramANanaya tattvAlaMkAra / syAdvAdavadanavidAraNa- A. zubhacandra (I. 1516-1556 ) dvArA racita nyAyaviSayaka grantha / -de. zubhacandra / 1. evakAra va syAtkArakA samanvaya zlo.vA. 2/1/6/ zlo.53-54/431, 448 vAkye'vadhAraNa tAvadaniSTArthanivRttaye / kartavyamanyathAnuktasamatvAttasya kutracit // 53 / sarvathA tatprayoge'pi saravAdiprApsivicchide / syAtkAraH saMprayujyetAnekAntadyotakatvataH 1541 - vAkya meM etrakAra hI aisA jo niyama kiyA jAtA hai, vaha to avazya aniSTa arthakI nivRttike lie karanA hI caahie| anyathA kahIM-kahIM vaha vAkya nahIM kahA gayA sarIkhA samajhA jAtA hai|53| usa ecakArake prayoga karanepara bhI sabhI prakArase satva AdikI prAptikA viccheda karaneke lie vAkyameM syAtkAra zabda kA prayoga karanA caahie| kyoMki vaha syAva zabda anekAntakA dyotaka hai / / 4 / jainendra siddhAnta koza
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAdasiddhi 503. svanimitta syAdvAdasiddhi-A. vAdIbhasiMha ( I01103 ) dvArA saMskRta bhASAmeM racita nyAyaviSayaka grantha hai| -de. vAdIbhasiMha / syAdvAdopaniSad-A. somadeva (I. 143-668) kRta syAdvAda nyAyakA prarUpaka saMskRta bhASAmeM racita grantha / -de.somadeva / sva kssetr-de.kssetr/1| svagaNAnusthApanaprAyazcitta-de. parihAra / svaguru vApi kiyA-de. saMskAra/2 / svacatuSTaya-de. ctusstty| svacAritra-de. cAritra 1 / huA aura svecch| kalpita padArthoMkA svarUpa kahate haiM unako yathAchanda muni kahate haiM / varSAkAla meM jo pAnI giratA hai usako dhAraNa karanA vaha asaMyama hai| ustarA aura kaiMcIse keza nikAlanA hI yogya hai| kezaloMca karanese Atma-virAdhanA hotI hai| sacitta tRSApuMjapara baiThanese bhI bhUmi zayyA mUla guNa pAlA jAtA hai| tRNapara baiThane se bhI jIvoMko bAdhA nahIM phuNctii| uddezAdi doSa sahita bhojana karanA doSAspada nahIM hai| AhArake lie saba grAma meM ghUmanese jIvoMkI virAdhanA hotI hai / gharameM (vasatikA) meM hI bhojana karanA acchA hai| hAthameM AhAra lekara bhojana karanese jIvoMko bAdhA pahu~catI hai| aisA ve utsutra kahate haiN| isa kAla meM yathokta AcaraNa karanevAle muni koI nahIM haiN| aisA kathana karanA ityAdi prakArase viruddha bhASaNa karanevAle muniyoMko yathAchanda arthAta svacchandamuni kahate haiN| cA. sA./144/2 tyaktagurukula ekAkitvena svacchanda vihArI jinavacanadUSako mRgacAritra: svacchanda iti vA / jo akele hI svacchanda rItise vihAra karate haiM aura jinendra devake vacanoMko dUSita karanevAle haiM unako mRgacAritra athavA svacchanda kahate hai| (bhA. pA./ ttii./14/137/22)| svaccheda-1.svacchaMda parigraha grahaNa kA nirAkaraNa-de, apavAda/4; 2. svacchanda AhAra grahaNakA nirAkaraNa-de. AhAra/nI/2/7 / svacchaMda sAdhu svacchatvazakti-sa.sA./A/pari./zakti 11 nIrUpAtmapradezaprakAzamAnalokAlokAkAramecakopayogalakSaNA svacchatvazaktiH / - amUrtika AtmapradezoM meM prakAzamAna lokAlokake AkAroMse mecaka ( arthAt aneka--AkArarUpa) aisA upayoga jisakA lakSaNa hai aisA svacchatva shkti| (jaise darpaNa kI svacchatva zaktise usakI paryAyameM ghaTa paTAdi prakAzita hote haiM, usI prakAra AtmAkI svacchatva zaktise upayogameM lokAlokake AkAra prakAzita hote haiN| svacchAhAra-bha.A./vi./700/882/6 svaccham ekaM pAnaka uSNo dakaM sauvIrakam / svaccha yaha eka pAnakakA prakAra hai| garama pAnI, vagairahako svaccha kahate haiN| 1. svacchanda sAdhukA lakSaNa bha. A./mU.1308-1312 siddhipuramuvallINA vi kei iMdiyakasAyaco rehiM / pabiluttacaraNabhaMDA uvahadamANA NivIti / 1308 / to te sIladaridA dukhamaNataM sadA vi pArvati / ...1306 / so hodi sAdhusatyAdu Niggado jo bhave jdhaa/do| ussuttamaNuva diTTa ca jadhijchAra vikApato / 1310 jo hodi jadhAchaMdI hu tassa dhaNidaM pi saMjamitassa / Nasthi. ducaraNaM caraNaM khu hodi samyattasahacArI 11311 / iMdiyakasAyagurugattaNeNa suttaM pmaannmkrNto| parimANe di jiNutte atthe saccha dado ceva 11312 / mokSa magarake samIpa jAkara bhI kitaneka muni indriya aura kaSAya rUpI coroM se jinakA cAritra rUpI bhAMDabala lUTA gayA hai tathA saMyamakA abhimAna jinakA naSTa huA hai aise hokara mithyAtvako prApta hote haiM / 1308 / be zIla daridrI muni hamezA tIva duHkhako prApta hote haiM / 1306 / jo muni sAdhu sArthako chor3akara svatantra huA hai| jo svecchAcArI banakara Agama virudra aura pUrvAcArya akathita AcAroMkI kalpanA karatA hai vaha svacchanda nAmaka bhraSTa muni samajhanA cAhie / 1310 // yatheSTa pravRtti karanevAle usa bhraSTa munine yadyapi ghora saMyama kiyA hogA tathApi samyaktva na honese usakA saMyama cAritra nahIM kahA jAtA hai / 1311 // indriya aura kaSAyoM meM AdhIna honese yaha bhraSTamuni jinapraNIta siddhAntako pramANa nahIM mAnatA hai aura svacchandAcArI banakara siddhAntakA svarUpa anyathA samajhatA hai tathA anyathA vicAra meM lAtA hai / 1312 / bha. A./vi./1950/1723/1 svacchandasaMpatsviyamapi svcchndvRttiH| yathAcchando nirUpyate-utsUtramanupadiSTaM svecchAvikalpita yo nirUpayati so'bhidhIyate yathAcchanda iti / tadyathA varSe patata jaladhAraNamasaMyamaH / kSura katarikAdibhiH kezApanayanaprazaMsanama AtmavirAdhanAnyathA bhavatIti / bhUmizayyAtRNapuje vasataH avasthitAnAmAbAdheti, uddezikAdike bhojane'doSaH grAma sakala paryaTato mahatI jIvanikAya virAdhaneti, gRhAmatreSu bhojanamadoSa iti kathanaM, pANipAtrikasya parizAtanadoSo bhavatIti nirUpaNA, saMprati yathoktakArI vidyata iti ca bhASaNaM evamAdinirUpaNAparAH svacchandA ityucynte| '-svacchanda munike saMsargase muni svacchanda banate haiN| yathAcchanda munikA varNana karate haiM--jo muni Agamake viruddha AgamameM na kahA svajAtiupacAra-de, upcaar/1| ' svatantratA-1 dravyakI svatantratA-de. drvy/5| 2. guNoMkI svatantratA-de. guNa/2/7; 3. paryAyakI svatantratA--de. paryAya/2/4: 4. Atmadravya anIzvara nayase svatantratA bhogane vAlA hai| hiraNako svatantratA pUrvaka pakar3akara khA jAnevAle siMhakI bhA~ti-de. naya/11 svadharma vyApakatva zakti-sa.sA./A./parizakti/25 / svazarIraikasvarUpArimakA svadharmavyApakatvazaktiH // 25 // - sarva zarIroM meM eka svarUpAtmaka aisI svadharmavyApakatva zakti ( zarIrake dharmarUpa na hokara apane-apane dharmo meM vyApane rUpa zakti ) so svadharma vyApakatva zakti hai| svadArasantoSavrata-de. brahmacarya/1/3 / svadravya-mo.pA./mU./18 dudrukammarahiyaM aNoyama jANaviragahaNicca / sudhaM jiNehiM kahiyaM appANaM havai sahabba 18 - duSTa karmoMse rahita haiM, tathA anupama jJAna hI hai zarIra jisake aisI avinAzI, bikAra rahita kevalajJAnamayI AtmA jina bhagavAnne kahI hai so sva dravya hai| svanimitta-de. nimitta/1/5 / jainendra siddhAnta koza
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapna svapna 504 1. bheda va lakSaNa ma.pu. / 49/56- 61 teca svapnA dvidhAmnAtAH svasthAsvasthAtmagocarAH / samaistu dhAtubhiH svasthA viSamairitare matAH | 5 | tathyAH syuH svasya dRSTA mithyA svapnA viparyayAt / jagatpratItametaddhi viddhi svapna|| svapnAnAM dvaimastyanyadoSadevadoSaprakopajA mithyA tathyAH syurdevasaMbhavAH / 61 / svapna do prakArake haiM - svastha avasthAvAle, asvastha avsthaavaale| jo dhAtuoM kI samAnatA rahate dIkhate haiM ve svastha avasthAvAle haiM, aura jo dhAtuoMkI asamAnatA se dIkhate haiM ve asvastha avasthAvAle haiM |5|| svastha avasthAmeM dIkhanevAle svapna satya aura asvastha avasthA meM dIkhanevAle svapna asatya hote haiM / 60 svapnoMke aura bhI do bheda haiM--eka daiva se utpanna hone vAle, dUsare doSase utpanna hone vAle / daivase utpanna honevAle svapna satya tathA doSase utpanna hone vAle asatya huA karate hai / 61 // de. nimita/2/2 (bAta pittAdike prakopase rahita vyakti sUrya candramA Adiko dekhatA hai va zubhasvapna tathA gardabha, U~Ta Adi para car3hanA, va pradeza gamanAdi dekhatA hai vaha azubha svapna hai| isake phalarUpa sukha-duHkhAdiko batAnA svanimitta hai| sthAne hAthI AdikA darzana mAtra cihna svapna haiM / aura pUrvApara sambandha rakhane vAko mAlA svapna kahate hai / 2. svapna ke nimitta syA. ma./96/215-216/30 svapnajJAnamapyanubhUtArthaviSayAna nirAlambanam tathAca mahAbhASyakAraH-bahuvicitiya supayaniyAradevArA sugiNassa nimittAI puSpA pA bhAvo / = svapna meM bhI jAgrat dazA meM anubhUta padArthoM kA hI jJAna hotA hai, isalie svapna jJAna bhI sarvathA nirviSaya nahIM hai| jinabhagaNimAne kahA hai- "anubhava kiye hue dekhe hue, vicAre kSamAzramaNane hue sune hue padArtha, vAta, pitta Adi prakRtike vikAra, dainika aura jala pradhAna pradeza svapna meM kAraNa hote haiM / sukha nidrA Anese puNya rUpa aura sukha nidrA na Ane se pApa rUpa svapna dikhAI dete haiN| vAstavameM svapna sarvathA avaratu nahIM haiM / 3. tIrthaMkarakI mAtAke 16 svapna ma.pU./12/156-169 dekhi mahAda putro bhAga samastabhuvanajyaiSThI mahAdarzanAt 1234 sihenAnavamIyaset dAmnA saddharmato vRddha bhAsI mero // 156 // pUrNendunA janAdI bhAsvatA bhArataraNatiH / kumbhAbhyAM nidhibhAgI syAt sukhI matsyayugekSaNAt / 1571 sarasA lakSaNodbhAsI so'ndhinA kevalI bhaveda / siMhAsanena sAmrAjyam avApsyati jagadaguru 1961 mAnavalokena svtrissyti| phazIbhavatAlokAt so'dhijJAnalocanaH / 156 guNAnAmAkara prodyainarAziniyAmanAtha / karme dhanadhanadeva nighUmane vRSabhAkAramAdAya bhavatyAsya pravezanAt / tvadgarbhe vRSabho deva' svamAdhoti nirmale / 1616 ( nAbhirAma maradevI se kahate hai ) he devI! suna, 1. hAtho ke dekhanese uttama putra hogA, 2. uttama baila ke dekhane se samasta loka meM jyeSTha, 3, siMha ke dekhanese ananta bala se yukta, 4. mAlAoMke dekhane se samIcIna dharmakA pravartaka dekhanese sumeru parvata mastaka para devoMke dvArA abhiSekako prApta, 6. pUrNa candramAko dekhane se logoM ko Ananda denevAlA, 7. sUryako dekhanese dedIpyamAna prabhAkA dhAraka; 8. do kalaza yugala dekhanese aneka nidhiko prApta, aura 6. machaliyoM kA yugala dekhanese sukhI hogA / 153-157 10, sarovarako dekhanese aneka lakSaNoMse zobhita 11 samudrako dekhane se kevalI aura, 12. sihAsana dekhane se jagadguru hokara sAmrAjya prApta karegA / 168 / 13. devoMkA vimAna dekhane se svarga me avatIrNa, 14 nAgendrakA bhavana dekhanese ajJAna yukta, 15. camakate ratnoMkI rAzi dekhane se khAna, 16. nima agni dekhanese karmarUpI IMdhanako jalAne vAlA hogA / 111-160 // sumhAre mukhameM vRSabhane praveza kiyA hai isalie tumhAre garbha meM vRSabhadeva praveza kareMge / 6613 svapna 4. cakravartIkI mAtA ke 6 svapnoMkA phala ma.pU./15/123-126 devi putramAsa girIndrAya ckrvrtinm| tasya pratApitAmarka zAstIH kAntisaMpadam 123 // sarojA asau paGkajavAsinIm / voDhA vyUDhorasA puNyalakSaNAGkitavigrahaH // 124 // mahInataH kRtsnAM mahIM sAgaravAsa pratipAlayatA dekhi vizvarA tava putrakaH | 123 | sAgarAcaramAzo'sI taritA jnmsaagrm| jyAyAnputrazatasyAyam ikSvAkukulanandanaH / 126 / = ( bhagavAn RSabha deva yazasvatI ke svapnoMkA phala kahate hai ) he devI! sumeru parvata dekhane se tere cakravartI putra hogaa| sUrya usake pratApako aura candramA usakI kAntiko sUcita kara rahA hai / 123 / sarobarake dekhanese pavitra lakSaNoM se yukta zarIra vAlA hokara apane vistRta vakSasthala para lakSmIko dhAraNa karegA | 124 / pRthvIkA grasA jAnA dekhanese cakravartI hokara samasta pRthvIkA pAlana karegA / 125 / aura samudra dekhanese caramavArIrI hovara saMsAra samudrako pAra kregaa| isake atiriktavaMzako Ananda denevAlA vaha putra tere 100 putro me jyeSTha hogA / 126 / 5. nArAyaNakI mAtAke sAta svapna ha. 35/12-12vAlAmucce suradhvarja ramamarIci cakram / mRgAdhipaM cAnanamAdizantaM nizAmya saumyA bubudhe kampA 13 apUrva vilokanAsA savismayA dRsstttnuuruhaataa| jagau prabhAte kRtamaGgalAGgA sametya patye'bhidadhe sa vidvAn | 14 | pratApavidhvastaripuH zutaste priyo'tisaubhAgyasuto'bhiSeka dino toryAtiruSiH sthiro'bhaviSyati kSipramino jagatyAH // 133 (sudeva apanI rAnI devakIse kRSNA ke garbha se pUrva le gaye svA phala kahate haiM ) - he priye| jo samasta pRthvIkA svAmI hogA aisA tere putra hogaa| 1 sUrya dekhanese zatru vidhvasaka pratApase yukta hogA, 2. candramAko dekhane se sabakA priya hogA, 3. diggajoM dvArA lakSmIkA abhiSeka dekhane sImAvAsI evaM rAjyAbhiSekase yukta hogA, 4. AkAzase nIce AtA vimAna dekhane se hogA, 5. dedIpyamAna agni dekhanese atyanta kAnti se yukta hogA, 6. ratnarAzikI kiraNa prakRtikA hogA 7 mukhameM praveza karatA siMha dekhane se nirbhaya hogA / 12-16 // jainendra siddhAnta koza
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapna svabhAva 6. bharata cakravartIke 16 svapnama.pu./11/63-76 / pramANa zlo.saM. svapna phala yaha phala prakaTa hotA hai ki jisakA sumeru para abhiSeka huA hai, aisA deva ( RSabha bhagavAn ) avazya Aja hamAre gharameM AvegA / 40 / aura ye anya svapna bhI unhIMke guNoM ko sUcita karate haiM / 41 // svapnAticAra-de. aticAra/3 / svabhAva-vastuke svayaMsiddha, tarkAgocara, nitya zuddha aMzakA nAma svabhAva hai / vaha do prakArake hote haiM-vastubhUta aura ApekSika / tahA~ vastubhUta svabhAva do prakAra ke haiM-sAmAnya va vizeSa / sahabhAvI guNa sAmAnya svabhAva hai aura kramabhAvI paryAya, vizeSa svabhAva hai| ApekSika svabhAva astitva, nAstitva, nityatva-anityatva Adi virodhI dharmoM ke rUpameM ananta haiM, jinakI siddhi syAdvAda rUpa saptabhaMgI dvArA hotI hai| inhIMke kAraNa vastu anekAnta svarUpa hai| samUha " parvata para 23 siMha vIrake atirikta 23 tIrtha karoMke samaya duSTa nayoMkI utpattikA abhAva | siMhake sAtha hiraNoM kA | vorake tIrtha meM anekoM kuli giyoMkI utpatti bar3e bojhase jhukI pIThavAlA | paMcama kAlameM tapazcaraNake ghor3A samasta guNoMse rahita sAdhu hoMge zuSka patte khAnevAle bakaroM- AgAmI kAlameM durAcArI kA samUha manuSyoM kI utpatti hAthIke Upara baiThe bAnara kSatriya vaMza naSTa ho jAyeMge anya pakSiyoM dvArA trAsa dharmako icchAse manuSya anya kiyA huA ulUka matake sAdhuoM ke pAsa jAyeMge Ananda karate bhUta vyantara devoM kI pUjA hogI madhya bhAga meM sUkhA huA | Arya khaNDameM dharma kA abhAva tAlAba malina ratnarAzi Rddhi dhArI muniyoM kA abhAva kuttakA naivedya Adise guNI pAtroMke samAna avatI satkAra karanA brAhmaNoMkA satkAra hogA javAna baila taruNa avasthAmeM hI munipada hogA maNDalase yukta candramA avadhi va manaHparyaya jJAnakA abhAva hogA zobhA naSTa do baila ekAkI vihArakA abhAva hogA meghoMse AvRta sUrya kevalajJAnakA abhAva hogA | chAyA rahita sUkhA vRkSa kho-puruSoMkA cAritra bhraSTa hogA | jIrNa pattoMkA samUha mahauSadhiyoMkA rasa naSTa hogA * * * svabhAvake bheda lakSaNa va vibhAjana svabhAva sAmAnyakA lakSaNa / 1.svabhAvakA niruktayartha / 2. svabhAvakA artha antaraMga bhAva / 3. svabhAvakA lakSaNa guNa paryAyoM meM anvaya pariNAma / 4. strabhAva va zaktike ekArthavAcI nAma / svabhAva sAmAnyake bheda / sAmAnya va vizeSa svabhAvoMke bheda / pratyeka dravyake svabhAva -de, vaha-vaha drvy| jIva pudgalakA Urdhva adhogati svabhAva -de. gti/1/3-6|| vastumeM anekoM virodhI dharmoMkA nirdeza -de. anekaant/4| * | jIvake kSAyopazamikAdi svabhAva -de, bhAva tathA vaha-vaha nAma / vastumeM anantoM dharma hote haiM -de,guNa/3/9-11 / upacarita svabhAvake bheda va lakSaNa / pratyeka dravyameM svabhAvoMkA nirdeza / vastumeM kalpita va varatubhUta dharmokA nirdeza svabhAva va zakti nirdeza svabhAva parakI apekSA nahIM rkhtaa| svabhAvameM tarka nahIM cltaa| zakti va vyaktikI parokSatA pratyakSatA / zaktikA vyakta honA Avazyaka nahIM-de. bhavya/3/3 / azuddha avasthAmeM svabhAvakI zaktikA abhAva rahatA hai -de. aguruldhu| svabhAva yA dharma apekSAkRta hote haiN| guNako svabhAva kaha sakate haiM para svabhAvako guNa nhiiN| dharmoMkI sApekSatAko na mAne so ajJAnI / svabhAva ananta catuSTaya -de, ctusstty| svabhAva vibhAva sambandhI -de, vibhaav| khabhAva va vibhAva paryAya -de. pryaay/3| vastu svabhAvake bhAnakA samyagdarzanameM sthAna -de. samyagdarzana/II/31 m * * 7. rAjA zreyAMsake sAta svapna ma. pu./20/34-40 sumerumaikSatottuGga hiraNmayamahAtanum / kalpadrumaM ca zAkhAgralambi bhUSaNabhUSitam // 34 // sihaM saMhArasandhyAbhakesarodadhurakandharam / zRGgAgralagnamRtsnaM ca vRSabhaM kUlamudrujam // 35 // sUryendU bhuvanasyaiva nayane prasphuradaya tii| sarasvantamapi proccairUci ratnAcitArNa sam / 36 / aSTamaGgaladhArINi bhUtarUpANi caagrtH| so'pazyad bhagavatpAdadarzana kaphalAnimAra 371 saprazrayamAsAdya prabhAte prItamAnasaH / somaprabhAya tAn svapnAn yathAdRSTaM nyavedayat 38 / tataH purodhAH kalyANa' phalaM tessaambhaasst| prsrhshnjyotsnaaprdhautkkubntrH|31| merusaMdarzanA vo yo meruriva sunntH| merau prAptAbhiSekaH sa gRhameSyati naH sphuTam // 40 // - rAjA zreyAMsane bhagavAnko AhAradAnase pUrva prathama svapna meM sumeru parvata dekhaa| phira kramase AbhUSaNoMse suzobhita kalpavRkSa, kinArA ukhAr3atA huA baila, sUrya-candramA, laharoM aura ratnoMse suzobhita samudra, aura sAtaveM svapnameM aSTa maMgala dravya liye hue vyantara devoMkI mUrtiyA~ dekhI 34-37 / meruke dekha nese * * * * bhA04-64. jainendra siddhAnta koza
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAva 1. svabhAvake bheda lakSaNa va vibhAjana 1. svabhAva sAmAnyakA lakSaNa 1. sabhAkA nirukti artha rA.mA./7/12/2/536/8 svenAtmanA asAdhAraNena dharmena bhavanaM svabhAva ityucyate / sva arthAt apane asAdhAraNa dharmake dvArA honA so svabhAva kahA jAtA hai| sa. sA. / A./71 svasya bhavanaM tu svabhAvaH / 'sva' kA bhavana arthAt honA vaha svabhAva hai| kA. a./ /408 ghammI marasahAyo yastu svabhAvako dharma kahate haiN| bhAva saMgraha / 373) sa. anu. 23 vastusvarUpaM hi prAhu ho maharSiyoMne dharma kahA hai| sa.za./TI./1/226/18 svasaMvedyo nirupAdhikaM hi rUpaM vastutaH svmaano'bhidhiiyte| svasaMvedya nirupAdhika ho vastukA svarUpa hai. vahI vastukA svabhAva hai / 2. svabhAvakA lakSaNa antaraMga bhAva ka. pA. 1 / 4,22 / 6623 / 387/3 ko sahAvo / = antaraMga kAraNako svabhAva kahate haiM / maharSayaH // 53 // rUpako - antaraGgakAraNaM / gha. 7/2,4,4 / 238 /7 ko sahAvo NAma / abhaMtarabhAvo / = Abhyantara bhAvako svabhAva kahate haiM (arthAta vastu yA vastusthitikI usa avasthAko usakA svabhAva kahate haiM jo usakA bhItarI guNa hai aura mAhya paristhiti para avalambita nahIM hai) 3. svabhAvakA lakSaNa guNa paryAyoMmeM anvaya pariNAma pra. sA./ta.pra./12.11 svabhAvo'stisvasAmAnyAnyathaH 2650 svabhAvastu dravyasya dhauvyotpAdocchede kyAtmaka pariNAmaH // dravyakA svabhAva vaha astitva sAmAnya rUpa anvaya hai | 15| svabhAva dravyakA dhauvyautpAdavinAzakI ekatA svarUpa pariNAma hai | hA pra. sA./tA.vR./87/110/12 dravyasya kaH svabhAva iti pRSTe guNaparyAyANAmAtmA eva svabhAva iti / prazna- dravyakA kyA svabhAva hai ! uttara- guNa paryAyoMkI AtmA hI svabhAva hai / 4. svabhAva va zakti ke kAryavAcI nAma - de. tatva/1/1 tatva, paramArtha, dravya, svabhAva, paramaparama, dhyeya, zuddha aura parama ye saba ekArthavAcI haiN| de. prakRti bandha 1/1 prakRti, zakti, lakSaNa, vizeSa, dharma, rUpa, guNa tathA zIla va AkRti ekArtha vApI haiN| 2. svabhAva sAmAnyake bheda na. ca. bR / 56 ko utthAnakA svabhAvAdvividhAH -- sAmAnyA vizeSAzca / bhAva do prakAra hai- sAmAnya, vizeSa (paM. dha. pU. /200) 1. svabhAvake bheda lakSaNa va vibhAjana 506 kA. a./312 paM. jayacanda - ve dharma (svabhAva) astitva, nAstitva, ekarava anekara, nityatva, anityatva, bhedava, abhedatva, apekSAva, anapekSatva, sAdhyakha pauSasAdhyatva hetusAla Agama sAdhyatva antara garama bahiraMgara, ityAdi to sAmAnya hai| bahUriyana paryAyava jIvaraNa, ajIvatva sparzatva, rasasya, gandhara, varNa, zadazya, zuddha amUrta amUrta va saMsAritva siddhatva avagAhatya gati hetutva, sthiti hetutva, vartanAdesya isyAdi vizeSa dharma hai| , " 3. sAmAnya va vizeSa svabhAvoMke bheda " na. . ./51-60 athiti paricicaM azvime bagegamedidara bhavvA bhavvaM paramaM sAmaNNaM savvadavvANaM | 56| cedaNamacedaNaM pihu muttamamuttaM ca egabahude / sudvAsudvavibhAvaM uvayariyaM hoi kasseva |601- astitva nAstitva, nitya, aniSya, eka, aneka, bheda, meda, bhavya, abhavya aura parama / ye 11 sarva dravyoM ke sAmAnya svabhAva cetana acetana sUrta, amUrta ekapradezI, bahupravezI, zuddha, azuddha, vibhAva aura upacarita ye 10 svabhAva dravyoMke vizeSa svabhAva haiM / [ isa prakAra kula 21 sAmAnya va vizeSa svabhAva haiM / (na.ca.vR./ 70 ) ] ( 1/4), (na../61) " 4. upacarita svabhAvake bheda va lakSaNa , A. pa. 6 svabhAvasyApyazyatropacArAdupacaritasvabhAvaH sa dvedhA-karmaasvAbhAvikabhedAt yathA jIvasya mUrtazyamace sabhyatvaM yathA siddhAmI parazatA paradarzakatvaM ca evamitareSAM dravyANAmupacAro yathAsaMbhayo jJeyaH / = svabhAvakA bhI anyatra upacAra karanese upacArita svabhAva hotA hai vaha upacarita svabhAva karma aura svAbhAvika bhedase do prakArakA hai| jaise jIvakA mUrtatva aura acetanatva karmajasvabhAva hai| aura fatar vrat dekhanA, parako jAnanA svAbhAvika svabhAva hai / isa prakAra dUsare dravyoMkA upacAra bhI yathAsambhava jAnanA cAhie / de. pAriNAmika / 2 astitva, anyasva kartRtva, bhoktRtva, paryAyatva, sarvagatatva anAdisantati mandhara, pradezavasya arUpa nityazva , , Adi bhAva ca zabdase samuccaya kiye gaye haiM / sa.sA.///40 zaktiyA~ jIva dravyameM 40 zaktiyoM kA nAma nirdeza kiyA gayA hai, yathA-1, jIvakha 2. citizakti, 3. dRzizakti, 4 jJAnazakti, 5. sukhazakti, 6. dIryazakti, 7 prabhutva, vidhuva 1. sarvadakSiNa 10. sarvajJava, 11. svacchatva 12. prakAzazakti, 13. asaMkucitavikAzatva 14. akAryakAraNa, 15. pariNamya. pariNAmakaraNa 16. tyAgopAdAnazUnyatva, 17. agurulaghukha, 18. utpAdana 16. pariNAma 20. amUrta 21. a. 22. abhoktRtva, 23. niSkriyatva, 24, niyatapradezatva, 25. sarvadharma24. sAdhAraNAsAdhAraNadharmatva 20. adharma 28 viruddhadharma 21 10 39.32. anekatva, 23 bhAvazakti 34 abhAmazakti 25. bhASAbhAgazakti, 36. abhAvabhAvazakti, 37. bhAvabhAvazakti, 38. abhAvabhAvazakti, 21. bhAvazakti, 40 kiyakti 41 karmAti 42. zakti, 42. karaNazakti 44 sampradAnazakti 45 apAdAnazakti, 46 adhikaraNazakti, 47 sambandhazakti / " " 1 " 5. pratyeka dravya meM svabhAvoM kA nirdeza na ca bR./70 igavIsaM tu sahAvA doNDaM tiNDaM tu soDasA bhaNiyA / paMcadasA purNa kAle davvasahAvA ya NAyavvA // 70 // = jIvapudgala ke 21 svabhAva haiM, dharma, adharma aura AkAza dravyake 16 svabhAva kahe gaye haiN| tathA kAla dravyake 15 svabhAva jAnanA caahie| 1 sa. sA. / paM. jayacanda / A./ka. 2 vastumeM astitva, vastutva, prameyatva, pradezasva, cetanatva, acetanatva, mUrtikarava, amUrtikatva ityAdi to guNa haiN|...ek anekarama, nitya, abhiyasya medarava abhedala zuddhatva azuddhatva Adi aneka dharma haiN| ve sAmAnya rUpa to bacana ke gocara haiM, kintu anya vizeSa rUpa dharma vacanake viSaya nahIM hai| kintu ve jJAnagamya haiN| AtmA bhI eka vastu hai usameM bhI ananta dharma hai| sa. sA. / paM. jayacanda / 404 AtmAmeM anantadharma hai, kitane to chadmastha ke anubhava gocara hI nahIM hai. kitane hI dharma anubhava gocara haiN| kitane ho to astitva, vasturana prameyasyAdi to anya dravyoMke sAtha sAmAnya aura kitane hI para dravyake nimittase hue haiM / jainendra siddhAnta koza
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ svabhAva svayaMbuddha de. svabhAva/1/6 saptabhaMgIke viSayabhUta astitva nAstitva Adi dharma vastu meM kalpita haiN| 6. vastumeM kalpita va vastubhUta dharmoMkA nirdeza zlo. vA. 2/1/7/6/26/27 kalpitAnAM vastubhUtAnAM ca dharmANAM vastuni ythaaprmaannoppnntvaat| vastumeM pramANoM kI utpattikA atikrama nahIM karake katipata, asti, nAsti Adi saptabhaMgIke viSayabhUta dharmoMkI aura vastubhUta vastutva, dravyatva, jJAna, sukha, rUpa, rasa Adi dharmoM kI siddhi ho rahI hai| 2. svabhAva va zakti nirdeza 1. svabhAva parakI apekSA nahIM rakhatA nyA. vi/TI./1/136/488 para pramANa vArtikase udhRta-arthAntarAnapekSatvA sa svbhaavo'nuvrnnitH|-duusre padArtha kI apekSA na honese vaha svabhAva kahA gayA hai| sa. sA. A./116 na hi svato'satI zaktiH karta manyena pAryate |...n hi bastuzaktayaH prmpekssnte| - (vastumeM) jo zakti svatana ho use anya koI nahIM kara sktaa| vastukI zaktiyA~ parakI apekSA nahIM rkhtii| pra. sA./ta. pra./16,66,68 svabhAvasya tu parAnapekSatvAta 116 / svabhAvaH tatpunaranyasAdhananirapekSatvAdanAdyanantatayA hetukayaikarUpayA ...166 / sarva dravyANAM svabhAva siddhatvAt svabhAva siddhatvaM tu teSAmanAdinidhanavAt / anAdi nidhanaM hi na saadhnaantrmpeksste||18-svbhaavprse anapekSa hai // 16 // svabhAva anya sAdhanase nirapekSa honeke kAraNa anAdi ananta honese tathA ahetuka, ekarUpa vRttise... hi6| vAstava meM sarva dravya svabhAva siddha haiM / svabhAvasiddhatA to unakI anAdinidhanatAse hai, kyoMki anAdinidhana sAdhanAntarakI apekSA nahIM rakhatA 18 2. svabhAvameM tarka nahIM calatA dha. 1/1,1,22/166/2 na hi svabhAvAH paraparyAnuyogAH / -svabhAva dUsaroMke praznoM ke yogya nahIM huA karate haiM / (dha.4/4,1,44/121/2), (aura bhI de. aagm/6/3)| dha.1/1,6,78/56/7 Na ca sahAve juttivAdassa paveso asthi / -svabhAvameM yuktivAdakA praveza nahIM hai| go. jI /jI. pra./184/416/20 svabhAvo'tarkagocaraH iti samasta vAdisaM matatvAt / svabhAvameM tarka nahIM calatA. aisA samastavAdI mAnate haiM (zlo. vA. 2/bhASA/1/6/38/363/12); (pN.dh/3/53,488)| 3. zakti va vyaktikI parokSatA pratyakSatA nyA. vi./vR./2/18/37 para udhRta-zaktiH kAryAnumeyA hi vyaktidarzanahetukA / zaktikA kArya parase anumAna kiyA jAtA hai aura vyaktikA pratyakSa darzana hotA hai| 4. svabhAva yA dharma apekSA kRta hote haiM sthA. ma./24/286/21 nanvete dharmAH paraspara viruddhAH tatkathamekatra vastunyaiSA samAvezaH saMbhavati |...upaadhyo'vcchedkaa aMzaprakArAH teSAM bhedo nAnAtvam, tenopahitamapitam / asattvasya vizeSaNametat / upAdhibhedopahitaM sadartheSvasattvaM na viruddham / - prazna--astitva, nAstitva aura avaktavya paraspara viruddha haiM, ataeva ye kisI vastu meM eka sAtha nahIM raha skte| uttara--vAstava meM astitvAdimeM virodha nahIM hai| kyoMki astitvAdi kisI apekSAse svIkAra kiye gaye haiN| padArthoM meM astitva, nAstitvAdi nAnAdharma vidyamAna haiN| jisa samaya hama padArthoM kA astitva siddha karate haiM, usa samaya astitva dharmakI pradhAnatA aura anya dharma kI gauNatA rahatI hai| ataeva astitva, nAstitva dharma meM paraspara virodha nahIM hai| 5. guNako svabhAva kaha sakate haiM para svabhAvako guNa nahIM A.pa./6 dhamapikSayA svabhAvA guNA na bhavanti / svadravyacatuSTayApekSayA parasparaM guNA; svabhAvA bhavanti / dharmoM kI apekSA svabhAva guNa nahIM hote haiN| parantu sva dravyAdi catuSTayakI apekSA paraspara guNa svabhAva hote haiN| 6. dharmokI sApekSatAko na mAne so ajJAnI na. ca. bR./74 iti punbuttA dhammA siyasAvevakhA Na gehae jo hu| so iha micchAiTThI NAyavo patrayaNe bhnnio|74| -jo pUrvameM kahe hue dharmoMko kathaMcit parasparameM sApekSa grahaNa nahIM karatA hai vaha mithyAdRSTi jAnanA caahie| aisA vacanameM kahA hai 174 / svabhAva naya-de. ny/I/5/4| svabhAvavAda-mo. ka./F/883 ko karai kaMTayANaM tikkhattaM miyavihaMgamAdINaM vivihattaM tu sahAo idi saba pi ya sahAotti 1883 / kA~Teko Adi lekara jo tIkSNa vastu haiM unake tIkSNa panA 'kauna karatA hai| tathA mRga aura pakSI AdikoM ke anekapanA kona karatA hai| isa praznakA uttara milatA hai ki sabameM svabhAva hI hai| aise sabako kAraNake binA svabhAvase hI mAnanA (mithyA) svabhAvavAdakA artha hai| ni. sA./tA. vR./170 jJAnaM tAvajjIvasvarUpaM bhavati, tato hetorakhaNDAdvaitasvabhAvanirataM niratizayaparamabhAvanAsanAtha muktisundarInAtha bahiyavRtakautUhala nijaparamAtmAnaM jAnAti kazcidAtmA bhavyajava iti ayaM khalu svabhAvavAdaH / jJAna vAstavameM jIvakA svarUpa hai, usa hetuse jo aravaNDa advaita svabhAvameM lIna hai, jo niratizaya parama bhAvanA sahita hai, jo mukti sundarIkA nAtha hai aura mAhyameM jisane kautUhala vyAvRta kiyA hai aise nija paramAtmAko koI AramA-bhavya jIva jAnatA hai| aisA vAstava meM (nizcaya) svabhAvavAda hai| svabhAvaviruddhAnupalabdhihetu-de. hetu / svabhAvAnitya paryAyAthika naya-de, naya/IV/4 | svamukhodaya-de, udy/1| svayaMprabha-1. bhAvikAlIna cothe tIrthakara-de. tIrthaMkara/ 1 2.ma. pu./sarga/zloka aizAna svargakA eka deva thaa| (8/186) yaha zreyAMsa rAjAkA pUrva kA chaThA bhava hai| --de. shreyaaNs| 3. sumeru parvatakA apara nAma-de. sumeru / 4. rucaka parvatastha eka kUTa-de. lok/1/13| svayaMprabhA-ma. pu./sarga/zloka svargameM lalitAMgadeva (RSabhadevake navameM bhava) kI ati priya devI thI (1/286) / yaha lalitAMgadeyake 'svargase cyuta honepara ati duskhI huI (6/50) / antameM paMcaparameSThIke smaraNa pUrvaka svargase cyuta huI (6/56-57) / yaha zreyAMsa rAjAkA pUrvakA pA~cavA~ bhava hai-de. zreyAMsa / svayabuddha-1. isa sambandhI viSaya--de. buddh| 2.m.pu./srg| zloka yaha rAjA mahAbala (RSabhadevakA pUrvakA navamA bhava) kA mantrI thA (4/161) isane tIna mithyAvRSTi mantriyoM dvArA mithyAvAdoMkI sthApanA karanepara unakA khaNDanakara AstikyabhAvakI sthApanA kI (46) / eka samaya merukI vandanArtha gayA (5/169) padahA jainendra siddhAnta koza
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayaMbhU 508 svarUpa viparyaya vahA~ muniyoMse rAjAko dasaveM bhavameM mukti jAnakara harSita huA (5/168-200) / AyukA anta jAnakara rAjAkA samAdhi pUrvaka maraNa kraayaa| (4223) antama rAjAke viyogase dIkSA grahaNa kara lii| tathA samAdhipUrvaka svargameM ratnacUla deva huA (4/106) / svayaMbhU-1. ma. pu./11/zloka pUrva bhava saM. 2 meM pazcima videhameM mitranandI rAjA thA (63) pUrva bhavameM anuttara vimAnameM ahamindra thA (70) / vartamAna bhavameM tRtIya nArAyaNa hue haiN| vizeSa paricaya ---de. shlaakaapuruss/4| 2. bhAvikAlIna unnIsaveM tIrthakara haiN| --de. tiirthkr/5| 3. yogadarzanake Adya pravartaka hiraNyagarbhakA apara nAma--de, yogadarzana / 4. apabhraMzake prathama kavi haiN| inake pitAkA nAma mAruta deva, aura mAtAkA nAma padminI thaa| ApakA nivAsa sthAna karNATaka athavA knnauj| seTha dhanabjaya athavA dhavalazyA dvArA rkssit| kRtiya-pauma cariu, riTThaNemi cariu svayambhUchanda, svayambhU vyAkaraNa, cami cariu, harivaMza puraann| samaya-I. 738-840 / (tI./4/65) / svayaMbhU-1. svayaMbhUkA lakSaNa nikSepa/// AcAryoM kI apekSA na karake saMyamase utpanna hue zruta jJAnAvaraNake kSayopazamase svayaMbuddha hote haiN| paM. kA./tA. bR./152/220/12 tathA coktam-zrIpUjyapAdasvAmibhinizcayadhyeyavyAkhyAnam / AtmAnamAtmA AtmanyevAtmanAsau kSaNamupajanayansana svayaMbhUH prvRttH| = zrIpUjyapAda svAmIne bhI nizcaya dhyeyakA vyAkhyAna kiyA hai ki-AtmA AtmAko AtmAmeM AtmAke dvArA usa AtmAko eka kSaNa dhAraNa karatA huA svayaM ho jAtA hai| pra. sA./ta.pra./16 svayameva SaT kArakIrUpeNopajAyamAnaH, utpattiugrapekSayA dravyabhAvabhedabhinnadhAtikarmANyapAsya svamevAvirbhUtatvAdvA svayaMbhUriti nirdishyte| -svayaM hI SaTkAraka rUpa hotA hai, isalie vaha svayaMbhU kahalAtA hai| athavA anAdi kAlase atidRDha ba~dhe hue dravya tathA bhAva ghAti kamA~ko naSTa karake svayameva Avirbhata huA hai, arthAta kisIkI sahAyatAke binA apane Apa hI svayaM pragaTa huA isalie svayaMbhU kahalAtA hai| syA. ma./1/9/3 svayam-Atmanaiva, paropadezanirapekSatayAvagatatattvo bhavatitIti svyNbhuuH-svyNsNbuddhH| -jisane dUsareke upadezake vinA svayaM hI tattvoMko jAna liyA hai. vaha svayabhU kahalAtA hai| sva. sto./TI./1 svayaM paropadezamantareNa mokSamArgamababuddhaya anuSThAya vA anantaM bhavatIti svayaMbhUH / svayaM hI binA kisI dUsareke upadezake mokSamArgako jAnakara tathA usakA anuSThAna karake AtmavikAsako prApta hue the, isalie svayambhU the| *jIvako svayambhU kahanekI vivakSA-de, jiiv/1/3| svayaMbhU chanda-kavi svayambhU (I 734-840)kRta 8 adhyAyoM vAlA apabhraMza chanda zAstra / (tii./4/101)| svayaMbhUramaNa--1. madhyalokakA antima sAgara va dvIpa-de, loka /4/8 / 2. svayambhUramaNa dvIpa va samudakA lokameM arasthAna va vistAra-de. lok/2/11| 3. isa dvIpa va samudrameM kAla vartana Adi sambandhI vizeSatAeM-de. kAla/4/15 / svayaMbhUstotra-A, samantabhadra (I. za.2) kRta yaha grantha saMskRta chandoMmeM racA gayA hai| isameM 24 tIrthaMkaroMkA stavana kiyA hai, aura baha bhI nyAyapUrvaka anekAntakI sthApanA karate hue / 2, 3 ke atirikta sabhI tIrthaMkaroM ke stavanameM 5,5 zloka haiM / kula zloka 143 haiN| svayaMzodhAticAra-de, aticAra/3 / svara-1. svaranAmakarma nirdeza sa. si./8/11/311/12 yannimittaM manojJasvaranirvartanaM tatsusvaranAma / tadviparIta duHsvrnaam| -jisake nimittase manojJa svarakI racanA hotI hai vaha susvara nAmakarma hai| isase viparIta duHsvara nAmakarma hai| (rA.vA./8/1225-26/576/1); (dha 6/1.6-1,28/65/3); (go k./jii.pr/33/30/6)| gha. 13/5 5.101/366/1 jassa kammasmudaeNa kaNNasuho saro hodita sussaraNAmaM / jassa kammassudaeNa kharoTTANaM va kaNNamUho saroNa hodi taM dussaraNAmaM |-jis karma ke udayase kAnoM ko pyArA laganevAlA svara hotA hai vaha susvara nAmakarma hai| jisa karmake udayase gadhA evaM U~Take samAna koMko priya laganevAlA svara nahIM hotA hai vaha duHsvara nAmakarma hai| 2. SaDja Adi svara nirdeza kA. a./TI./186/123/1 niSAdarSa bhagAndhAraSaDjamadhyamadhaivatAH / paJcamazcai ti saptaite tantrIkaNThotthitAH svarAH / / kaNThadeze sthitaH SaDjaH ziraHstha Rssbhstthaa| nAsikAyAM ca gAndhAro hRdaye madhyamo bhavet / / paJcamazca mukhe jJeyastAludeze tu dhaivtH| niSAdaH sarvagAtre ca jJayAH saptasvarA iti / / niSAdaM kubjaro vakti te gau RSabhaM tthaa| ajA vadati gAndhAraM SaDja va te bhujaGgabhuk / 4 / bravIti madhyamaM krauThaco dhaivataM ca turNgmH| puSpasaMdhAraNe kAle pikaH kUjati paJcamam // -niSAda, RSabha, gAndhAra, SaDja, madhyama, dhaivata aura paMcama ye sAta svara tantrI rUpa kaNThase utpanna hote haiM / 1 / jo svara kaNTha dezameM sthita hotA hai, use SaDja kahate haiM / jo svara zirodezameM sthita hotA hai use RSabha kahate haiM / jo svara nAsikA dezameM sthita hotA hai use gAndhAra kahate haiN| jo svara hRdaya dezameM sthita hotA hai use madhyama kahate haiM / 2 / mukha dezameM sthita svarako paMcama kahate haiN| tAlu deza meM sthita svarako dhaivata kahate haiM aura sarva zarIrameM sthita svarako niSAda kahate haiN| isa taraha ye sAta svara jAnane caahie|3| hAthIkA svara niSAda hai| gaukA svara vRSabha hai| bakarIkA svara gAndhAra hai aura garur3akA svara SaDja hai / krauMca pakSIkA zabda madhyama hai| azvakA svara dhaivata hai aura vasanta RtumeM koyala paMcama svarase kUjatI haiN| * anya sambandhita viSaya 1. svaroMkI apekSA akSarake bheda-prabheda / -de. akssr| 2. sustrara du:svara nAmakarmakI prakRtiyoMkI bandha udaya satva prarUpaNAe~ va tatsambandhI niyama va shNkaasmaadhaanaadi| -de. vaha vaha nAma / 3. vikalendriyameM duHsvara hI hotA hai tathA tatsambandhI shNkaa-smaadhaan| -de. udy/5/4| svara nimitta jJAna-de. nimitta/2 / svarUpa-bhUta jAtike vyantara devoMkAindra / de. bhUta vyantara/2/1 / svarUpa yakSa-yakSa jAtike vyantara devauMkA eka bheda-de, yakSa / svarUpa viparyaya vipryy| jainendra siddhAnta koza
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa saMbodhana 509 svarUpa saMbodhana-1. A akalaMka bhaTTa (I. 620-680) kRta 25 zloka pramANa AdhyAtmika grantha, jisa para nayasena ke ziSya mahAsena (vi.za 7-8) / (jai/2/18)| 2. zubhacandra (I. 1516-1556) kRt| (de. shubhcndr)| svarUpAcaraNa cAritra--asaMyatAdi guNasthAnoM meM samyaktvake kAraNa pariNAmoM meM jo nirmalatA yA AMzika sAmyatA jAgRta hotI hai, usIko AgamameM svarUpAcaraNa yA samyaktva cAritra kahate haiN| mokSamArga meM isakA pradhAna sthAna hai| vratAdi rUpa cAritrameM isake sAtha vartate hue hI sArthaka hai anyathA nhii| svarga- devoMke cAra bhedoMmeM eka vaimAnika deva nAmakA bheda hai| ye loga Upralokake svarga vimAnoM meM rahate haiM tathA bar3I vibhUti va Rddhi Adiko dhAraNa karanevAle hote haiM / svargake do vibhAga haiM- kalpa va kalpAtIta / indra sAmAnika Adi rUpa kalpanA bheda yukta deva jahA~ taka rahate haiM use kalpa kahate haiM / ve 16 haiN| inameM rahanevAle deva kalpavAsI kahalAte haiM / isake Upara ina satra kalAnAoMse atIta, samAna aizvarya Adi prApta ahaminda saMjJAvAle deva rahate haiN| vaha kalpAtIta hai| unake rahanekA saba sthAna svarga kahalAtA hai| isameM indraka va. zreNI. baddha Adi vimAnoMkI racanA hai| inake atirikta bhI unake pAsa ghUmane phiraneko vimAna hai, isIlie vaimAnika saMjJA bhI prApta hai| bahuta adhika puNyazAlI jIva vahA~ janma lete haiM, aura sAgaroMkI Ayu paryanta durlabha bhoga bhogate haiN| 7 1. svarUpAcaraNa cAritra nirdeza cA. pA./mU./8 taM ceva guNavisuddhaM jiNasammattaM sumukkhtthaannaay| jaM carai NANajuttaM par3hamaM sammattacaraNacArittaM / =niHzaMkita Adi guNoMse vizudra arahanta jinadevakI zrAddha hokara, yathArtha jJAna sahita AcaraNa kara so prathama svarUpAcaraNa cAritra hai| so yaha mokSamArga meM kAraNa hai / / paM. dha./u./764 karmAdAnakriyArodhaH svarUpAcaraNaM ca yat / dharma: zuddhopayogaH syAtsaiSa cAritrasaMjJakaH 764 / - jo karmoM kI Asava rUpa kriyAkA rodhaka hai vahI svarUpAcaraNa hai, vahI cAritra nAmadhArI hai, zuddhopayoga hai, vahI dharma hai| (lA. saM./4/263 ) / m * * * * * * 2. cAritrakA udaya svarUpAcaraNameM bAdhaka nahIM paM.dha./u./660-662 kArya cAritramohasya cAritrAccyutirAtmanaH / nAtmadRSTastu dRSTitvAnnyAyAditaradRSTivat / 660 / yathA cakSuH prasanna vai ksycidaivyogtH| itaratrAkSatApe'pi dRSTAdhyakSanna takSatiH / 661 / kaSAyANAmanadrekazcAritraM tAvadeva hi / nAnudrekaH kaSAyANAM cAritrAcyutirAtmanaH 1662nyAyase to cAritrase AtmAko cyuta karanA hI cAritra mohakA kArya hai kintu itarakI dRSTike samAna zuddhAtmAnubhavase cyuta karanA cAritra mohakA kArya nahIM hai| jaise pratyakSameM daivayogase kisoko A~kha meM pIr3A honepara bhI kisI dUsare kI A~kha prasanna bhI raha sakatI hai| vaise ho cAritramohase cAritraguNameM vikAra honepara bhI zuddhAramAnubhavakI kSati nhiiN|661| nizcayase jitanA kaSAyoMkA abhAva hai utanA hI cAritra hai aura jo kaSAyauMkA udaya hai vahI cAritrase cyuta hotA hai|662| * * 1 / vaimAnika devoMke bheda va lakSaNa vaimAnika va kalpake lakSaNa / kalpa va kalpAtIta rUpa meda va unake lakSaNa / kalpAtIta deva sabhI ahamindra hote haiN| saudharma IzAna Adi bhed| -de. svrg/1/2| vaimAnika deva sAmAnya nirdeza mokSa jAnekI yogyatA sambandhI niyama / * mArgaNA va guNarathAna Adi 20 prarUpaNAe~-de. sd| | sat saMkhyA kSetra Adi ATha prruupnnaaeN| -de. baha-vaha nAma / * | avagAhanA va aayu| -de. baha-vaha nAma / sambhava kaSAya, veda, lezyA, pryaapti| -de. vaha-vaha nAma / sambhava kokA bandha udaya stv| -de. vaha-vaha nAma / janma, zarIra, AhAra, sukha, duHkha aadi| -de. dev/II/2| | kahA~ janme aura kyA guNa prApta kre| -de. jnm/6| 3 / vaimAnika indroMkA nirdeza | nAma va saMkhyA AdikA nirdeza / 2 dakSiNa va uttara indroMkA vibhaag| 3 | indroM va devoMke AhAra va zvAsakA antarAla / * vimAnoMke bheda-vaitri.yaka va svAbhAvika -de. vimaan| 4 indroMke cihna va yAna vimAna / 5 | indroM va devoMkI zakti va vikriyA / vaimAnika indroMkA parivAra / / 1. sAmAnika Adi devoMkI apekSA / 2. deviyoM kI apekssaa| indroMke parivAra devoMkI deviyoN| indroMke parivAra, devoMkA parivAra vimAna Adi / vaimAnika daviyoMkA nirdeza indroMkI pradhAna deviyoM ke nAma / deviyoMkI utpatti va gamanAgamana sambandhI niyama / * * * anya sambandhita viSaya 1. alpa bhUmikAmeM bhI kathaMcit zuddhopayoga rUpa svarUpAcaraNa cAritra avazya hotA hai| -de. anubhava/5 / 2. nindana garhaNa hI avirata samyagdRSTike svarUpAcaraNa cAritrakA cihna hai| -de. samyagdRSTi/5 / 3. svarUpAcaraNa cAritra hI mokSakA pradhAna kAraNa hai| -ve cAritra/2/26 4 laukika kArya karate bhI samyagdRSTiko zAna cetanA rahatI hai| -de. smygdRsstti/2| tu . svarUpAbhAva-de. abhaav| svarUpAsiddha-de. asiddha / svarUpAstitva-de, astitv| jainendra siddhAnta koza
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 3. vaimAnika indroMkA nirdeza uttara-nahIM, kyoMki, pahile hI kahA jA cukA hai ki indrAdi daza prakAra kI kalpanAke sadbhAbase hI karapa kahalAte haiN| nava praiveyakAdikameM indrAdikI kalpanA nahIM hai, kyoMki, ve ahamindra haiN| svargalokakA nirdeza | svargaloka sAmAnya nirdesh| kalpa va kalpAtIta vibhAga nirdesh| svargAmeM sthita paTaloMke nAma va unameM sthita indraka va shrenniibddh| | zreNIbaddhoMke naam| svameM vimAnoMkI saMkhyA / 1. bAraha indroMkI apekssaa| 2.caudaha indroM kI apekssaa| 6 vimAnoMke varNa va unakA avasthAna / dakSiNa va uttara kalpoMmeM vimAnoMkA vibhaag| dakSiNa va uttara indrokA nizcita nivAsa sthAna / indroMke nivAsabhUta vimAnoMkA paricaya / kalpavimAnoM va indra bhavanoMke vistArAdi / indra nagaroMkA vistAra Adi / brahma svargakA laukAntika lok| --(de. laukaantik)| (uparo, anvarthasaMjJAya siddhiprasaMga 2. vaimAnika deva sAmAnya nirdeza 1. vaimAnika devoM meM mokSakI yogyatA sambandhI niyama ta. sU/4/26 vijayAdiSu dvicrmaaH|26-vijyaadikmeN arthAt vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita nAmake anuttara vimAnavAsI deva dvicarama dehI hote haiN| [ arthAt eka manuSya va eka deva aise do bhava bIca meM lekara tIsare bhava mokSa jAyeMge (de. crm)]| sa, si/4/26/257/1 sarvArthasiddhiprasaMga iti cet / na; teSAM paramotkRSTatvAta, anvarthasaMjJAta ekacamaramatva siddheH| prazna- isa (uparokta sUtrase) sarvArthasiddhikA bhI grahaNa prApta hotA hai ? uttaranahIM, kyoMki, ve parama utkRSTa haiM, unakA sarvArtha siddhi yaha sArthaka nAma hai, isalie ve eka bhavAvatArI hote haiN| arthAt agale bhavase mokSa jaayeNge| (rA. vaa./4/26/1/244/18)| de.laukAntika-[saba laukAntika deva eka bhavAvatArI haiN| ti. pa/8/675-676 kampAdIdA ducaramadehA havaMti keI suraa| sakko sahaggamahisI saloyabAlo ya dakSiNA iNdaa|675| savvaTThasiddhivAsI loyNtiynnaamdheysbsuraa| NiyamA ducarimadehA sesesu Natthi Niyamo y|6766 - kalpavAsI aura kalpAtItoM meM se koI deva dvicaramazarIrI arthAt AgAmI bhavameM mokSa prApta karanevAle haiN| agramahiSI aura lokapAloMse sahita saudharma indra, sabhI dakSiNendra, sarvArthasiddhivAsI tathA laukAntika nAmaka saba deva niyamase dvicarama zarIrI haiN| zeSa devoM meM niyama nahIM hai / 675-676 / 3. vaimAnika indroMkA nirdeza 1. vaimAnika devoMke bheda va lakSaNa 1. vaimAnikakA lakSaNa sa. si/4/16/248/4 vimAneSu bhavA vaimaanikaaH| = jo vimAnoM meM hote haiM ve vaimAnika haiM / (rA. vaa./4/16/1/222/26)| 2. kalpakA lakSaNa sa si./4/3/238/6 indrAdayaH prakArA daza eteSu kalpayanta iti kalpAH / bhavanavAsiSu tatkalpanAsaMbhave'pi rUDhivazAdvaimAnikeSveva vartate klpshbdH| -jinameM indra Adi dasa prakAra kalpe jAte haiM ve kalpa kahalAte haiN| isa prakAra indrAdikI kalpanA hI kalpa sajJAkA kAraNa hai| yadyapi indrAdikI kalpanA bhavanavAsiyoM meM bhI sambhava hai, phira bhI rUr3hise kalpa zabdakA vyavahAra vaimAnikoMmeM hI kiyA jAtA hai| (rA. vaa./4/3/3212/8)| 3. kalpa va kalpAtIta rUpa bheda va lakSaNa ta sU/4/17 kalpopapannAH karapAtItAzca // 17 // -ve do prakArake haiM kalpopapanna aura krpaatiit| (vizeSa de, svrg/3)| sa. si/4/17/248/9 kalpeSUpapannAH kalpopapannAH kalpAnatItAH kalpAtItAzca / - jo kalpoM meM utpanna hote haiM ve kalpopapanna kahalAte haiM aura jo kalpoMke pare haiM ve kalpAtIta kahalAte haiM / (rA. vaa/4/10//223/2)| 4. kalpAtIta deva sabhI ahamindra haiM rA. vA/4/17/1/223/4 syAnmatam navagraiveyakA navAnudizAH paJcAnattarAH iti ca kalpanAsaMbhavAta teSAmapi ca kalpatvaprasaGga iti; tanna ki kAraNam / uktatvAta / uktametava-indrAdidazatayakalpanAsadbhAvAda karapA iti| navagraiveyakAdiSu indrAdikalpanA nAsti tessaamhmindrtvaat| -prazna-navagraiveyaka, nava anudiza aura paMca anuttara isa prakAra saMkhyAkRta kalpanA honese unameM katapatvakA prasaMga AtA hai| 1. caimAnika indroMke nAma va saMkhyA AdikA nirdeza sa. si./11/250/3 prathamau saudharmezAnakApau, tayorupari sanatkumAramAhendrau, tayorupari brahmalokabrahmottarau, tayorupari lAntavakApiSThI, tayorupari zukramahAzukrau, tayorupari zatArasahasrArau, tayorupari AnataprANato, tayorupari aarnnaacyutau| adha upari ca pratyeka mindrasaMbandho veditvyH| madhye tu pratidvayam / saudharma zAnasAnatkumAramAhendrANAM caturNAM catvAra indrAH / brahmalokabrahmottarayoreko brahmA nAma / lAntavakApiSThayoreko lAntavAravyaH / zukramahAzukrayorekaH shukrsnyjnyH| zatArasahasrArayoreko shtaarnaamaa| AnataprANatAraNAcyutAnAM catuNAM ctvaarH| evaM kalpavAsinA dvAdaza indrA bhavanti / -sarvaprathama saudharma aura aizAna kalpa yugala hai| inake Upara kramasesanatkumAra-mAhendra, brahma brahmottara, lAntava-kApiSTha, zukra-mahAzukra, zatAra-sahasrAra, Anata-prANata, aura AraNa acyutaH aise 16 svargoke kula ATha yugala haiN| nIce aura Uparake cAra-cAra kalpoM meM pratyekameM eka-eka indra, madhyake cAra yugaloM meM do-do kalpoMke arthAta eka-eka yugalake eka-eka indra haiN| tAtparya yaha hai, ki saudharma, IzAna, sanatkumAra aura mAhendra ina cAra kalpoke cAra indra haiN| brahmaloka aura brahmottara ina do kalpoMkA eka brahma nAmaka indra hai| lAntava aura kApiSTha ina do kalpoMmeM eka lAntava nAmaka indra hai| zukra aura mahAzukrameM eka zukra nAmaka indra hai| zatAra aura sahasrAra ina do kalpoM meM eka zatAra nAmaka indra hai| tathA Anata, prANata, AraNa, acyuta ina cAra kalpoMke cAra indra haiN| isa prakAra kalpavAsiyoMke 12 indra hote haiN| (rA. vA./4/16/6-7/226/4); (tri. sA./452454 ): (aura bhI de. svarga/5/2) jainendra siddhAnta koza
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 3. vaimAnika indroMkA nirdeza ti.pa./8/450 idANaM ciNhANi patte ke tAva jA sahassAraM / ANada AraNajugale codasaThANesu bocachAmi / 450 saudharma se lekara sahasrAra paryantake 12 kalpoM meM pratyeka kA eka-eka indra hai| tathA Anata, prANata aura AraNa-acyuta ina do yugaloMke eka-eka indra haiN| isa prakAra caudaha sthAnoM meM arthAta caudaha indroMke cihnoMko kahate hai| rA. vA./4/16/233/21- ta ete lokAnuyogopadezena caturdazendrA uktAH / iha dvAdazeSyante pUrvoktena krameNa brahmottarakApiSThamahAzukrasahasrA. rendrANAM dakSiNendrAnuvRttitvAta AnataprANatakalpayozca ekaikendratvAt / = ye saba 14 indra ( de. svarga/zaha meM rA. vA.) lokAnuyogake upadezase kahe gaye haiN| parantu yahA~ ( tattvArtha sUtrameM) 12 indra apekSita haiN| kyoMki 14 indroMmeM jinakA pRthak grahaNa kiyA gayA hai aise brahmottara, kApiSTha, zukra aura sahasrAra ye cAra indra apane-apane dakSiNendroM ke arthAt brahma, lAntava, mahAzukra aura zatArake anuvartI haiN| tathA 14 indroMmeM yugalarUpa grahaNa karake jinake kevala do.indra mAne gaye haiM aise AnatAdi cAra kalpoMke pRthak-pRthak cAra indra haiN| { isa prakAra 14 indra va 12 indra ina donoM mAnyatAoM kA samanvaya ho jAtA hai| 2. vaimAnika indroMmeM dakSiNa va uttara indroMkA vibhAga de. svarga// meM-(ti. pa./8/336-351), (rA.vA./4/14/8/pRSTha/. paMkti), (ha. pu./6/101-102), (ti. sA./483) -- 12 indroM kI apekSA 12indroMkI apekSA! 14 indroMkI apekSA kra. ti pa.va tri. sA. dakSiNa uttara | ha.pu. rA.vA. dakSiNa | uttara dakSiNa / uttara mamidadigiMde somammi jayammi bhoynnaavsro| sAmANiyANa tANaM pattekka paMcavIsadala divasA 555 / - jo deva jitane sAMgaropama kAla taka jIvita rahatA hai usake utane hI hajAra varSoM meM AhAra hotA hai| palya pramANa kAla taka jIvita rahanevAle devake pA~ca dinameM AhAra hotA hai / 552 / pratIndra, sAmAnika aura trayakhiMza devoMke AhArakAlakA pramANa apane-apane indroMke sadRza hai |553indr Adi cArakI deviyoM ke bhojanakA jo samaya hai usake pramANake nirUpaNakA upadeza naSTa ho gayA hai|554| saudharma indrake dikpAloMmeMse soma va yamake tathA unake sAmAnikoM meMse pratyekake bhojanakA avasara 122 dina hai / 553 // de. deva/II/2-(sabhI devoMko amRtamayI divya AhAra hotA hai|) 4. indroMke cihna va yAna vimAna ti.pa./5/84-17 kA bhAvArtha - ( nandIzvaradvopakI vandanArtha saudharmAdika indra nimna prakArake yAnoMpara ArUr3ha hokara Ate haiN| saudharmendra = hAtho; IzAnendra-vRSabha ; sanatkumAra-siha; mAhendraazva; brahmendra haMsa; brahmottara-krauMca; zukrandra-cakravAka; mahAzukrendra totA; zatArendra - koyala; sahasrArendra garur3A Anatendragarur3a prANatendra - padma vimAna; AraNendra kumuda vimAna; acyutendra - mayUra / ) ti. pa./8/438-440 kA bhAvArtha-[ indroMke yAna vimAna nimna prakAra haiM-saudharma-bAlukA IzAna-puSpaka; sanatkumAra-saumanasa; mAhendra-zrIvRkSaH brahma sarvatobhadra; lAntava-prItikara; zukra ramyaka zatAra manohara; Anata-lakSmI; prANata mAdinti (1); AraNavimala; acyuta- vimala ] ti. pa./8/448-450 kA bhAvArtha-[14 indravAtI mAnyatAko apekSA pratyeka indra ke kramase nimna prakAra mukuToM meM nau cihna haiM jinase ki ve pahicAne jAte haiM-zUkara, hariNI, mahiSa, matsya, bheka (meMDhaka); sarpa, chAgala, vRSabha va kalpataru / ] ti. pa./8/451 kA bhAvArtha-[ dUsaro dRSTise unhIM 14 indroM meM kramasezUkara, hariNI, mahiSa, matsya, kUrma, bheka ( meMDhaka ), haya, hAthI, candra, sarpa, gatraya, chagala, vRSabha aura kalpataru ye 14 cihna mukuToMmeM hote haiM / (tri. sA./486-487) 5. indroM va devoMkI zakti va vikriyA ti.pa./8/667-666 ekapalidobamAU uppADedaM dharAe chakravaMDe / taggada NaratiriyajaNe mAre, posedu sakko 697 uba hiuvamANajIvI pallaTTa duca jaMbudIvaM hi| taggadaNaratiriyANaM mAredu posidu sakko 668 sohammido NiyamA jaMbudI samukkhivadi evaM / keI AiriyA iya sattisahAvaM parUvaMti 666) eka patyopama pramANa AyuvAlA deva pRthivIke chaha khaNDoMko ukhAr3aneke lie aura unameM sthita manuSyoM va tiyaMcoMko mArane athavA poSaneke lie samartha haiN|667| sAgaropama pramANa kAla taka jIvita rahanevAlA deva jambUdvIpako bhI palaTane ke lie aura usameM sthita tiyaMcoM va manuSyoM ko mArane athavA poSane lie samartha hai 1668 / saudharma indra niyamase jambUdvIpako pheMka sakatA hai, isa prakAra koI AcArya zakti svabhAvakA nirUpaNa karate haiM / / tri. sA./527 dusu-dusu ticakke mu ya Navacoddasage vigubbaNA sttii| paDhamarikhadIdo sattamakhidiperato tti avahI ya 527 / -do svargomeM dUsarI naraka pRthivI paryanta cAra svargoM meM tIsarI paryanta, cAra svargo meM, cauthI paryanta, cAra svargomeM pA~cavI paryanta, navagre veyakoM meM chaThI paryanta aura anudiza anuttara vimAnoM meM sAtavIM paryanta, isa prakAra devoM meM kramase vikriyA zakti va avadhi jJAnase jAnanekI zakti hai (vizeSa-de. avdhijnyaan/8)| saudharma sanatku. brahma lAntava IzAna / saudharma | saudharma ihaan| mAhendra | sanaraku. mAhendra sanatku. mAhendra brahma brahmottara lAntava kApiSTha mahAzukra mahAzukra 4 mahAzukra sahasrAra zatAra / sahasAra prANata Anata prANata acyuta | AraNa acyuta AraNa | acyuta zukra Anata AraNa 3. vaimAnika indroM va devoM ke AhAra va zvAsakA antarAla mU. A /1145 jadi sAgaropamAU tadi vAsasaha ssiyAdu aahaaro|| pakkhe hi du ussAso sAgarasamaye hiM ceva bhave / 1145 / jitane sAgarakI Ayu hai utane hI hajAra varSa ke bAda devoM ke AhAra hai aura utane ho pakSa bItane para zvAsocchvAsa hai| ye saba sAgarake samayoMkara hotA hai| (tri. sA./544); (ja. pa./11/350) ti. pa./8/552-555-jettiyajala Nihi uvamA jo jIvadi tassa tetti ehiM ca / barisasahassehi have AhAro paNudiNANi pllmide|552| paDiIdANaM sAmANiyANa tettIsa suramaraNa / bhoyaNakAlapamANaM NiyaNiya-iMdANa sAriccha / 553 / iMdappahudicaukke devINaM bhoyaNammi jo smo| tassa pamANaparUvaNauvaeso saMpAhi pnnttttho|554| soha jainendra siddhAnta koza
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 512 3. vaimAnika indroMkA nirdeza 6. vaimAnika indroMkA parivAra 1. sAmAnika Adi devoMkI apekSA (ti. pa./8/218-246), (rA. vA./4/14/8/225-235), (tri. sA./464,465,468), (ja.paM./16/236-242, 270-278) / pAriSad sapta anIka* indroMke nAma | pratIndra | sAmAnika abhyantara madhya AtmarakSa pratyeka kula samiti / samiti samiti anIka anIka vAyastriMza lokapAla bAhya sahasra 74676 84000 14000 or saudharma IzAna sanatku. mAhendra brahma 16000 14000 12000 sahastra 10668 10160 6144 12000 10000 8000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 71920 64008 & & 8840 6000 336000 32000 258000 280000 240000 200000 160000 120000 80000 & 7620 6350 lAntava & 80000 72000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 20,000 20000 20.000 1000 62230 53340 44450 35560 s 17780 & mahAzukra sahasAra 5080 4000 2000 1000 500 16000 4000 2000 1000 1000 1000 800 3810 2540 Anata 250 & 0 prANata 0 250 500 : 8000 ccc 0 : AraNa acyuta 125 500 1000 80000 : noTa-[vRSabha turaMga Adi sAta anIka senA hai| pratyeka senAmeM sAta-sAta kakSA hai| prathama kakSA apane sAmAnika pramANa hai / dvitIyAdi kakSAe~ uttarottara dvanI-dUnI haiN| ataH eka anIkakA pramANa - sAmAnikakA pramANa x 17 / kula sAtoM anIkoMkA pramANa = eka anIkax(de. anIka ); (ti. pa./8/235-237)] - - 2. deviyoMkI apekSA (ti.pa.//306-315 + 376-685); (rA. vA./4/16/-/225-235): tri. sA./506-513) / indrakA nAma jyeSTha deviyA~ pratyeka jyeSTha devIkI pari vAra deviyA~ vallabhikA agra deviyA~ pratyeka devIke vaikriyaka rUpa 66000 16000 8000 32000 32000 8000 8000 2000 8000 4000 saudharma IzAna sanatku, mAhendra brahma lAntava mahAzukra sahasrAra Anata prANata AraNa acyuta 36. Gax aur : 160,000 160,000 72,000 72,000 34,000 16500 8250 4125 2063 16000 16000. 32000 32000 64000 128000 256000 512000 1024000 2000 1000 500 vur jainendra siddhAnta koza
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 3. vaimAnika indroMkA nirdeza 7. vaimAnika indroMke parivAra devoMkI deviyA~ (ti. pa./8/316-330 ); (rA. bA./4/16/8/225-235 ) / kalpa indroMke nAma parivAra deva devIkA pada saudharma IzAna sanatkumAra mAhendra lAntava kApiSTha zukra zatAra mhaashuk| sahasrAra Anata-prANata AraNa-acyuta brahmottara pratIndra sAmAnika trAyastriza agra devI parivAradevI apane indroM ke samAna 1000 2000 agra devI pratyeka(lokapAla abhyantara pAriSada 200 300 400 4 200 300 600 600 bAhya , anIka maha anaukaAtmarakSa 200 . jyeSTha " vallabhA" upadezanaSTa prakIrNaka Adi 4. vaimAnika deviyoMkA nirdeza 1. vaimAnika indroM kI pradhAna deviyoMke nAma 8. vaimAnika indroMke parivAra, devoMkA parivAra va vimAna Adi ti.pa./1286-304 kA bhAvArtha-pratIndra, sAmAnika va prAyastriMzameM pratyaikake 10 prakArake parivAra apane-apane indroM ke samAna haiM / 286 saudharmAdi 12 indroMke lokapAloM meM pratyeka sAmanta kramase 4000, 4000,1000,1000, 500,400, 300, 200,100, 100,100,100 hai 1287-288 / samasta dakSiNendroM meM pratyekake soma va yama lokapAlake abhyantara Adi tInoM pAriSadake deva kramase 50,400 va 500 haiM / 286 / varuNake 60,500.600 hai tathA kuberake 70, 600,700 haiM / 260 // uttarendroM meM isase viparIta krama karanA cAhie / 260 soma Adi lokapAloMkI sAta senAoM meM pratyekakI prathama kakSA 28000 aura dvitIya Adi 6 kakSAoM meM uttarottara dugunI hai| isa prakAra vRSabhAdi senAoM meM se pratyeka senAkA kula pramANa 28000412743556000 hai / 264 / aura sAtoM senAoMkA kula pramANa 345600047-24862000 hai|6saudhrm sanatkumAra va brahma indroM ke dhAra-cAra lokapAloM meM se pratyekake vimAnoM kI saMkhyA 666666 hai| zeSakI saMkhyA upalabdha nahIM hai.|267,266,302| saudharma ke somAdi cAroM lokapAloMke pradhAna vimAnoM ke nAma kramase svayaMprabha, ariSTa, calaprabha aura valaguprabha haiM / 26 zeSa dakSiNendroM meM somAdi una lokapAloMke pradhAna vimAnoMke nAma kramase svayaMprabha, varajyeSTha, aMjana aura balagu hai|300| uttarendroM ke lokapAloMke pradhAna vimAnoMke nAma kramase soma (sama), sarvatobhadra, subhadra aura amita haiM / 301 / dakSiNendroMke sauma aura yama samAna RddhivAle haiM; unase adhika varuNa aura usase bhI adhika kubera hai|303| uttarendroMke soma aura yama samAna RddhivAle haiN| unase adhika kubera aura usase adhika varuNa hotA hai / 304 / ti.pa./8/306-307,316-318 alamANA acciNiyA tAo sbidsrisnnaamaao| ekkekkauttariMde tammettA jetthtthdeviio|306| viNhA yA ye purAI rAmAvairAmarakkhidA vsukaa| vasumittA vasudhammA vasaMgharA savaIda samaNAmA / 307 viNayasirikaNayamAlApaumANaMdAsusImajiNadattA / ekvekadakviNide ekke kA paannvllyiaa|316| evavekauttaride ekvekA hodi hemamAlA y| piluppalavissudayA NadAvailavakhaNAdo jiNadAsI / 3171 sayaliMdavallabhANaM cattAri mahattarIo pattevaka kAmA kAmiNiAo paMkayagaMdhA yala buNAmA ya / 318 / sabhI dakSiNendroMkI 8 jyeSTha deviyoM ke nAma samAna hote hue kamase padmA, zivA, zacI, aMjukA, rohiNI, navamI, balA aura acinikA ye haiM aura sabhI uttarendroM kI ATha-ATha jyeSTha deviyoM ke nAma, megharAjI, rAmApati, rAmarakSitA, vasukA, vasumitrA, vasudharmA aura vasundharA ye haiM / 306-307 / chaha dakSiNendroM kI pradhAna vallabhAoke nAma kramase vinayazrI, kanakamAlA, padmA, nandA, susImA, aura jinadattA ye haiM / 316 / chaha uttarendroM kI pradhAna vallabhAoMke nAma 'hemamAlA, nIlotpalA, vizrutA, nandA, vailakSaNA aura jinadAsI ye haiN|397| ina vallabhAoM meM se pratyekake kAmA, kAminikA, paMkajagandhA aura alamvu nAmakI cAra mahattarikA hotI haiM / 318 / / tri.sA./506,510-111 tAo cauro samge kAmA kAmiNi ya paumagaMdhA y| to hodi alaMbusA savida purANamesa kamo / 06 / saci pauma siba siyAmA kAliMdIsulasaajjukANAmA bhANutti jeThadevI satvesi dakkhiNidANaM / 510 sirimati rAmA susImApabhAvadi jayasaiNa NAma ya bhA04-65 jainendra siddhAnta koza
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. svargaloka nirdeza . sanatkumAra Adi kalpa sambandhI striyokI saudharma aura aizAna svargameM utpatti hotI hai| susennaa| vasumita vasaMdhara varadevIo uttaradANaM / / 11 / - saudharmAdi svarga meM kAmA, kAminI, padmagandhA, alaMbusA aisI nAmavAlI cAra pradhAna gaNikA haiM / 506 / chaha dakSiNendroMkI ATha-ATha jyeSTha deviyoM ke nAma kramase zacI, padmA, zivA, zyAmA, kAlindI, sulasA, ajjukA aura bhAnu ye haiM / 510 / chahoM uttarendroMkI ATha-ATha jyeSTha deviyA~ke nAma kramase zrImatI, rAmA, susImA, prabhAvatI, jayasenA, suSeNA, vasumitrA, aura vasundharA ye haiM / 511 / 2. deviyoM kI utpatti va gamanAgamana sambandhI niyama ma. A./1131-1132 AIsANA kappA uvavAdo hoi devadevINaM / tatto paraMtu NiyamA uvavAdo hoi devANaM / 1131 / jAvadu AraNa-acyuda gamaNAgamaNaM ca hoi devINaM / tatto paraMtu NiyamA devINa sthise gamagaM |1132|-[bhvnbaasiise lekara ] IzAna svarga paryanta deva va devI donoMko utpatti hotI hai| isase Age niyamase deva hI utpanna hote haiM, deviyA~ nhiiN|1131|| AraNa acyuta svarga taka deviyoMkA gamanAgamana hai, isase Age niyamase unakA gamanAgamana nahIM hai|1132(ti. 5/565) / 5. svarga loka nirdeza 1. svarga loka sAmAnya nirdeza ti. pa./8/6-10 uttarakurumaNuvANaM ekkeNeNaM taha ya bAleNaM / paNavIsuttaracausahakosayadaMDehi vihINeNaM / 6 / igisaTThIahieNaM lakkheNaM joyaNeNa uunnaao| rajjUo sata gayaNe ur3a daDaDhaM NAkapaDalANi / kaNayadicUliuvari uttarakurumaNuvaekabAlassa / parimANeNaMtarido ceTa Thedi huIdao pddhmo|8| loyasiharAdu heTThA causaya paNacIsaM cAbamANANi / igivIsa joyaNANi gaMdaNaM iMdao crimoh| sesA ya ekasaThThI edANaM iMdayANa viccAle / samve aNAdiNihaNA rayaNamayA iMdayA hoti / 10 / uttarakurumeM sthita manuSyoM ke eka mAla hIna cAra sau pacIsa dhanuSa aura eka lAkha ikasaTha yojanoMse rahita sAta rAjU pramANa AkAzameM Upara-Upara svarga paTala sthita hai|6-7|| merukI cUlikAke Upara uttarakuru kSetravartI manuSyake eka mAlamAtrake antarase prathama indraka sthita hai / 8 / loka zikharake nIce 425 dhanuSa aura 21 yojana mAtra jAkara antima indraka sthita hai / / zeSa ikasaTha indraka ina donoM indrakoMke bIca meM haiN| ye saba ratnamaya indraka vimAna anAdinidhana hai / 10 / (sa, si./1/16/251/1), (ha. pu./6/35), (dha.4/1, 3, 1/6/2); (tri. sA./470) / 2. kalpa va kalpAtIta vibhAga nirdeza ti, pa./8/gA. sohammIsANesu uppajjate hu svvdeviio| uvarimakappe tANaM uppattI Nasthi kaiyA bi / 331 // tesaM uppaNAo devIo bhiNNa ohinnaannehi| NAdUrNa Niyakappe gati hu devA sarAgamaNA // 333 // Navari viseso eso sohammIsANajAdadevINaM / vaccaMti mUladehA NiyaNiyakappAmarANa pAsammi 5641-saba (kalpavAsinI) deviyA~ saudharma aura IzAna kalpoM meM hI utpanna hotI haiM, isase uparima kalpoM meM unako utpatti nahIM hotI / 31 / una kalpoM meM utpanna huI deviyoMko bhinna avadhijJAnase jAnakara sarAga manavAle deva apane kalpoM meM le jAte haiM / 334. vizeSa yaha hai ki saudharma aura IzAna kalpameM utpanna huI deviyoM ke mUla zarIra apane-apane kalpoMke devoMke pAsa jAte haiN|66| ha. pu./6/116-121 dakSiNAzAraNAntAnAM devyaH saudharmameva tu / nijAgAreSu jAyante nIyante ca nijAspadam / 116 / uttarAzAcyutAntAnAM devAnAM divymuurtyH| aizAnakalpasaMbhUtA devyo yAnti nijAzrayam / 120 / zuddhadevIyutAnyAhurvimAnAni muniishvraaH| SaT lakSAstu catula kSAH saudharmazAnakalpayoH ||1214-aarnn svarga paryanta dakSiNa * dizAke devoMko deviyA~ saudharma svargameM hI apane-apane upapAda sthAnoM meM utpanna hotI haiM aura niyogI devoMke dvArA yathA sthAna le jAyI jAtI haiN|11| tathA acyuta svarga paryanta uttara dizAke devoMkI sundara deviyA~ aizAna svarga meM utpanna hotI haiM, evaM apane-apane niyogI devoMke sthAnapara jAtI hai / 120 saudharma aura aizAna svargameM zuddha deviyoMse yukta vimAnoM kI saMkhyA kramase 600,000 aura 400,000 batAyI haiN| arthAt itane unake upapAda sthAna hai / 121 // (tri. sA./524-525); (ta. saa./2/81)| ti.pa./8/195-128 kappAkappAtIdaM idi duvihaM hodi / 114 / pArasa kappA keha kei solasa vadaMti aairiyaa| tivihANi bhAsidANi kappAtIdANi paDalANi // 11 // heTThima majhe uvari pattevaka tANa hoti cattAri / evaM bArasakappA solasa uD DhuDDhamaTTha jugalANi // 11 // gevajjamaNuddisayaM aNuttaraM iya havaM ti tivihappA / kapAtIdA paDalA gevajja NavavihaM tema 111 sohammIsANasaNakkumAramAhidaramhalaMtavayA / mahamukkasahassArA ANadapANadayaAraNaccudayA / / 120 evaM bhArasa kappA kappAtIdemaNava ya gevejjA / / 1211 AicaiMdayassa ya puvAdisu"cattAro varavimINAI 11236 paNNayANi ya cattAro tassa gAdabvA / 124 / bijayaMta...puvAvaradavikhaNuttaradisAe / 12 / sohammo IsANo saNakkumAro taheba maahiNdo| bamhAbamhattarayaM latavakApiTThasukkamahasukkA 11275 sadarasahassArANadapANadAraNayaaccudA NAmA / zya solasa kappANi maNNaM te kei AiriyA / 1281 -1. svarga meM do prakArake paTala haiM- kalpa aura kalpAtIta 114 // kalpa paTaloMke sambandhameM dRSTibheda hai| koI 12 kahatA hai aura koI solaha, kApAtIta paTala tIna haiN|11 12 kalpakI mAnyatAke anusAra adho, madhyama va uparima bhAgameM cAra-cAra kalpa haiM (de, svarga/3/1) aura 16 kalpoMkI mAnyatAke anusAra Upara-Upara ATha yugaloM meM 16 kalpa haiN|116| praiveyaka, anudiza va anuttara ye tIna kalpAtIta paTala haiN|917| saudharma, IzAna, sAmatkumAra, mAhendra, brahma, lAntava, mahAzukra, sahasAra, Anata, prANata, AraNa aura acyuta ye bAraha kalpa haiN| inase Upara kalpAtIta vimAna haiN| jinameM nava greveyaka, nava anudiza aura pA~ca anuttara vimAna haiM / 120-12 / (ta. sU./4/16-18,23)+ (svarga/3/9) / 2. saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, brahmottara, lAntava, kApiSTha, zukra, mahAzukra, zatAra, sahasAra, Anata, prANata, AraNa aura acyuta nAmaka ye 16 kalpa haiM, aisA koI AcArya mAnate haiM / 127-128 / (ta. sU./4/16), (ha. pu./6/36-37)| (de. agale pRSTha para citra saM.6) dha 1/1,1,68/338/2 sanatkumArAdupari na striyaH samutpadyante saudharmA dAviva tadutpattyapratipAdanAta / tatra strINAmabhAve kathaM teSAM devAnAmanupazAntatatsaMtApAnAM sukha miti cenna, tatstrINAM saudharmakalpopapatteH / -prazna-sanatkumAra svargase lekara Upara striyA~ utpanna nahIM hotI haiM, kyoMki saudharma aura aizAna svargameM devAMganAoMke utpanna honekA jisa prakAra kathana kiyA gayA hai, usI prakAra Ageke svoMmeM unakI utpattikA kathana nahIM kiyA gayA hai isalie vahA~ khiyoMkA abhAva honepara, jinakA strI sambandhI santApa zAnta nahIM huA hai, aise devoMke unake 'binA mukha kaise ho sakatA hai| uttara-nahIM, kyoMki jainendra siddhAnta koza
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Urdhva loka siddha loka 45000000 Anata prANala kalpa nava anudiza, navagre-ke Urdhva graiveyaka/ 12 madhyama zaiveyaka/ 1 adho graiveyaka zatAra sahasAra kalpa anutara zuka mahA zuka kalpa ///// AraNa acyuta//3 acyuta /////////// 2 AraNa HUA zAvakara MIIHITA lAMsa kApiSTha Ww 3 puSpaka 12 prANata 1 Anata, sahasAra lAlava utsAhada 515 brahma brahmottara ||4 bahyottara killA bana AHIMMUNIMA sadasa 1 rAjU nitkumAra mAhenda cakra 6 balabha 5 lAgalaM garuDa nAga 12 vanamAla MMMMMR ajana ariSTa H citra saM06 zatAra / sodharma sthAna zi prabhApaTala kalpa mRju paDala eka bAla kA asara - 21 yo0 + 425 dhanuSa pazcima lAkho yojana aMtarAla ARHITE lAkho yojana upatarAla kakSaNa lAno vyojana atarAla yUsita sUpha jainendra siddhAnta koza lAkho rojana aMtarAla lAkho yojana udarAla He lAkho yojana aMtarAla lAkho yojana atarAla lAkho yojana anarAla Upara. nIce 5. svargaloka nirdeza uttara
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarNa 5. svargaloka nirdeza 3. svagameM sthita paTaloMke nAma va unameM sthita indraka koSThaka saM. 1-4 ( ti. pa./8/12-17 ); ( rA. vA. /4/11/0/pR4/paMkti - 225/14 + 220/30 221/94230/12+231/0+231/va zreNIbaddha 36+233/30 ); (ha. pu. / 6 / 44-54 ); (tri, sA. / 464-466 ) / de. svarga/2/1 (merukI vRtikAse lekara Upara lokake anta taka UparaUpara 63 paTala yA indraka sthita haiM / ) ti.pa./8/19 ekvekka iMdayassa ya vizcAlamasaMkhajoyaNANa samaM / edANa NAmANi vocchomo ANupubbIe / 111 = eka-eka indrakakA antarAla asaMkhyAta yojana pramANa hai / aba inake nAmako anukramase kahate haiM |11| de, Age koka) / rA. vA. /4/11/8/225/15 uyorekazi vimAnaprastArAH saudharma va IzAna kalpoMke 31 vimAna prastAra haiN| ( arthAt jo indraka kA nAma ho vahI paTalakA nAma hai / ) kra. 2 (1) saudharma IzAna yugala meM 31 1 R 4 mangu vIra aruNa nandana nalina kaMcana rudhira (rohita) 11 caMcat | 12 maruta 193 RjIza 14 baiDUrya rucaka 5 6 7 6 1 ti, pa. 10 224 vimala candra 96 rucira 17 aMka 18 sphaTika 16 tapanIya 20 megha pratyeka svarga ke indraka yA paTala 2 3 rA. vA. ha. pu. candra vimala lohita kAMcana vaMcana vimala candra | | kAMcana rohita caMcavala arka -una na 516 4 tri. sA. vimala candra kAMcana rohita caMcala aMka koSThaka saM. 6-7 ( ti pa /8/82-85); ( rA. vA. /4/16/8/14/paMkti 225/10 + 220/21 22/14220/12+239/1+2391/25+12/28).pU. /6/43) (tri, saa0/403-404)| noTa- (ha. pU. meM 62 kI bajAya 62 zreNImase dhArambha kiyA hai|) koThaka naM. 011) tri. saa./402)| S saMketa isa ora vAlA nAma - meM indraka pratyeka paTala 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 jainendra siddhAnta koza 62 61 60 56 6 7 prati dizA kula yoga 57 56 55 14 53 52 51 pIDa 50 46 48 47 46 45 44 43 - 248 244 240 226 232 228 224 220 216 212 208 204 200 166 162 188 184 180 106 172 8 indrakoM kA vistAra yojana yojana 4500000 442903276 435806436 42870963 4216129 393225835 386129096 " 4 4145161 u" 4074193 upa 40032253 " " " 3790322 371935436 3648387 pa 3577419 ve " 3506451 I 2414833" 336451631 " 329354833 322258031 315161235 " ` " w " " " dr "
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 517 5. svargaloka nirdeza pratyeka svargake indraka yA paTala zreNIbaddha pratyeka paTala rA. vA. tri.sA. indraka vistAra yojana prati dizA kula yoga 21 harita padma padma padya 160 lohitAkSa lohitAkSa lohita abhra hAridra padmamAla lohita vajra nandyAvarta prabhaMkara pRSThaka 152 148 308064535 yojanA 300967703 , 293870931 / 286774136, 279677436 . 272580631, 265483833 . 258387031 - 25129034 , 244196733, 237096733" 144 piSTaka praSTaka gaja 140 136 132 mitra mastaka mitra prabha citraprabhA (de0 citra saM.7) citra saM.7 pratyeka paTala meMindrakava zreNIbada noTa-yahI vidizAo meM (de svargA meNIvaccha nahI hai yethana 16 anuviza paTala (de svarga IMA anusara paTala MorerahkO /.apaMTala): '.:: prasanAlI meM Upara kI jora se dekhane para Osaumya 0A 00012000 (i)00062000 jayaMta . Ovijaya prati aTastha sarvArtha sidi O OF 000 vaijayaMta sAnatkumAra mAhendra yugala meM 7 aMjana vanamAla nAga garur3a 1111111 1111 111 2300000 yojana 22290323 >> 2158064 . 208709633 / 20161291 . 19451617 . 187419331 . lAMgala balabhadra caka - - - - - jainendra siddhAnta koza
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 518 5. svargaloka nirdeza pratyeka svarga ke indraka yA paTala zreNIbaddha pratyeka paTala-1 prati dizA kula yoga indraka vistAra yojana brahma brahmottara yugala meM 4 ariSTa surasamiti devasamiti brahma brahmottara 18032253yojana 1732258OM // 166129031 " 159032236 , - lAMtatra kApiSTha yugala meM 2 brahmadaya 151935436 . 1448387OM , lAMtava 137741933 " zukra mahAzukra yugala meM 35) mahAzukra - zatAra sahasrAra yugala meM 1 sahasrAra - AnatAdi cAra meM 6 130645136 // Anata prANata puSpaka 123548331 . 1164516 // 109354833 102258030 " 95161226 , 8806453 " zAntakara AraNa acyuta nava graiveyaka meM 9 . sudarzana amoSa 11111111111111 yazodhara subhadra suvizAla 80967733 " 73870931 " 66774136 // 59677436 , 52580631 , 45483832 , 3838703 , 31290375 24193535 , sumanasa saumanasa prItikara saba anudiza va paMcaanuttara meM 1 Aditya sarvArthasi. 17096733 . 100000 . jainendra siddhAnta koza
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 5. svargaloka nirdeza 1. zreNI baddhoMke nAma nirdeza ca / puvAvarada kviNa uttareNa Adiccado hoti|338| vijayaM ca vejayaMtaM jayaMtamaparAjiyaM ca NAmeNa / savvaTTassa du eve cadusu vi ya disAmu cattAri 340 =aci, acimAlinI, divya, vairocana aura prabhAsa ye cAra vimAna Aditya paTala ke pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttarameM haiM / 338 / vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita ye cAra vimAna sarvArtha paTalakI cAroM hI dizAoM meM sthita hai|340| ___ saudharma yugala ke 31 paTala ' (paTaloM ke nAmoM meM antr-de-svrg/5||3) citra saM. para sinatkumAra mAhendrakalpa untarAla ti. pa./8/87-100 NiyaNiyamANi seDhimadhesu / paDhamesuM pahamajjhimabAvattavisidvajuttANi hA uDDaIdayapuvAdI seDhigayA je huvaMti baastttthii| tANaM vidiyAdINaM ekkadisAe bhaNAmo NAmAI 101 saMThiyaNAmA sirivacchavaTTaNAmA ya kusumajAvANi / chattaMjaNakalasA... 116 / evaM causu disAsu NAmesa dakviNAdiyadisAmu / saiDhigadANaM NAmA pIdikara iMdayaM jaav|68 AiccaiMdayayassa ya puvvAdisu lcchilcchimaalinniyaa| vairAvairAvaNiyA cattAro varavimANANi 1881 vijayaMtabahajayaMta jayaMtamaparAjidaM ca cttaaro| puvAdisu mANANi ThidANi sabasiddhissa / 100 / 1. Rtu Adi sarva indrakoMkI cAroM dizAoM meM sthita zreNI baddhoM meM se prathama cArakA nAma usa-usa indra ke nAmake sAtha prabha, madhyama. Avarta va viziSTa ye cAra zabda jor3a denese bana jAte haiM / jaise-Rtuprabha, Rtu madhyama, Rtu Avarta aura Rtu viziSTa / 2. Rtu indra ke pUrvAdi dizAoM meM sthita, zeSa dvitIya Adi 61-69 vimAnoM ke nAma isa prakAra haiN| eka dizAke 61 vimAnoMke nAma-saMsthita, zrIvatsa, vRtta, kusuma, cApa, chatra, aMjana, kalaza Adi haiN| zeSa tIna dizAoMke nAma banAneke lie ina nAmoMke sAtha 'madhyama', 'Avarta' aura 'viziSTa ye tIna zabda jor3ane caahie| isa prakAra nabagraibeyakake antima prItikara vimAnatakake zreNI baddhoM ke nAma prApta hote haiN| 3. Aditya indrakakI pUrvAdi dizAoM meM lakSmI, lakSmImAlinI, vajra aura vajrAvani ye cAra vimAna hai| vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita ye cAra vimAna sarvArtha siddhikI pUrvAdi dizAoM meM haiN| ha.pu./6/63-65 acirAdya paraM khyaatmcimaaligybhikhyyaa| bajra' vairocanaM caiva saumyaM syAtsaumyarUpyakam / 63 / aGka ca sphuTika ceti dizAsvanudizAni tu| AdityAkhyasya vartante prAcyAH prabhRti sakramam 64aa vijayaM vaijayantaM ca jayantamaparAjitam / dikSu sarvArthasiddhestu vimAnAni sthitAni vai / 6 / / - anudizoMmeM Aditya nAmakA vimAna bIca meM hai aura usakI pUrvAdi dizAoM tathA vidizAoM meM kramase-arci, acimAlinI, vajra, vairocana, saumya, saumyarUpaka, aMka aura sphaTika ye ATha vimAna haiN| anuttara vimAnoM meM sarvArtha siddhi vimAna bIca meM hai aura usakI pUrvAdi cAra dizAoM meM vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita ye cAra vimAna sthita haiN| PILANNINNIN 30. mitra |ANILINAI NALIA INR gaja/ VIRAIMANI/28. pRSThaka NISANNILIA VINTITMITR8 . pramaMkara ITIWARI MITA 26.naMdyAvata VINALYAHALA25. vaz2aMINIMIHINI VIMANIMA24 lohita/WWMINIMIMIMMIN NAMA23. panamAla INDIA Vilm 22. hArida/IANNUINALAAIIA KULLULINE.tapanIyaMANTRA viltime. sphaTikaTIVALIMILAIYA VIRYG. usaka/ALI NIA Vi6. ruciraHIMIMILIANIA ViWIK5 rucaka/INTINI N VIWINIK. vaiDUrya WINNIYAMITA VIIMS RdIza/INHWINIHIN VIVINAR. marutaMINIVA VIIINAY. caMcata|| MINIAWIA VINAO rudhi LINITIAN PUTINE kaMcana | AIMINAIA VINE nalina VING.nandana MAHARANAM VIHIE.aruNa HINA5. vIra THANIINIA VIR balgu W/3 canta H UITM 2 . vimalA ja. pa./11/338-340 accI ya accimAliNI divaM vairoyaNaM pabhAsaM jainendra siddhAnta koza
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 520 5. svargaloka nirdeza 5. svargoM meM vimAnoMkI saMkhyA 1.12 indroMkI apekSA (ti. pa/8/146-177+ 186): (rA. vA/4/16/8/-22/26+233/24); (tri. sA/456-462+ 473-476) / 6.vimAnoMke varNa va unakA avasthAna (ti.pa./8/203-207); (rA. vA/4/1/1234/3), (ha. pu/6/85 100); (tri. saa./481-482)| kalpakA nAma | indra ka zreNIbaddha prakIrNaka kula yoga, saM. va asaM "yojana yukta nAma IzAna . " 1 saudharma 2. IzAna 3/ sanatkumAra 4 mAhendra 31 | 4371 3165568 32 lAkha 1457, 2768543 28 lAkha 588 | 1166405 92 lAkha 766804 8lAkha 366636 | 4 lAkha 46842 50,000 36127 140,000 1631 6,000 com mmu an an_marwa | 6 |" kalpakA varNa / AdhAra kapakA varNa / AdhAra saudharma , paMca varNa, mahAzukra, zveta va jala va ghana vAta sahasAra, haritavAyu / donoM sanatku., kRSNa ) kebala- AnatAdi) ). zuddha mAhendra rahita 4 / pavana / cAra zveta AkAza jalavA kR. nIla vAyu graiveyaka lAntava, rahita 3 | donoM | Adi " " , 6 lAntava 7mahAzukra 8 sahasrAra 6 AnatAdi cAra 10 adho gai. 11 madhya prai. 12 Urdhva prai. 13 anudiza 14 anuttara sarva rAzike pA~caveM bhAga pramANa saMkhyAta yojana vistAra / yukta hai aura zeSa asaMkhyAta yojana vistAra yukt| 370 cex ha. pu/6/69 sarvazreNIvimAnAnAmardhamurdhva mito'param / anyeSAM svavimAnAcaM svayaMbhUramaNodadheH / 11 / -samasta zreNIbaddha vimAnoMkI jo saMkhyA hai, usakA AdhA bhAga to svayambhU ramaNa samudra ke. Upara hai aura AdhA anya samasta dvIpa samudroMke Upara phailA huA hai| tri. sA/474 uDuseDhIbaddhadalaM sayaMbhuramaNudahipaNidhibhAgamhi / AillatiNNi dIve tiNi samudde ya sesA hu / 474i -saudharma ke prathama Rtu indraka sambandhI zreNIbaddhoMkA eka dizA sambandhI pramANa 62 hai, usake Adhe arthAta 31 zreNIbaddha to svayambhUramaNa samudrake uparimabhAgameM sthita haiM aura avazeSa vimAnoMmeMse 15 svayambhUramaNa dvIpake Upara ATha apanese lagate samudrake Upara, 4 apanese lagate vopake Upara, 2 apanese lagate samudra ke Upara, 1 apanese lagate dvIpake Upara tathA antima 1 apanese lagate aneka dvIpasamudroMke Upara hai| 7. dakSiNa va uttara kalpoMmeM vimAnoMkA vibhAga 2.14 indroMkI apekSA 1. (ti. paM./8/178-185); (ha. pu./6/44-62+66-88) / kalpakA nAma | indraka zreNIbaddha prakIrNakA kula yoga saMkhyAta. yo. yukta 32 lAkha 1. saudharma IzAna 3 sanatkumAra 4 mAhendra 28 ... ! 640,000 508,000 240,000 160,000 266000 104000 180,000 ti, pa/8/137-148 kA bhAvArtha-jinake pRthak-pRthak indra hai aise pahile va pichale cAra-cAra kalpoM meM saudharma, sanatkumAra, Anata va AraNa ye cAra dakSiNa kalpa haiN| IzAna, mAhendra, prANata va acyuta ye cAra uttara vimAna hai, kyoMki, jaisA ki nimna prarUpaNAse vidita hai inameM kramase dakSiNa va uttara dizAke zreNIbaddha sammilita haiN| tahA~ sabhI dakSiNa kalpoM meM usa-usa yugala sambandhI sarva indraka, pUrva, pazcima va dakSiNa dizAke zreNIbaddha aura naiRtya va agni dizAke prakIrNaka sammilita haiN| sabhI uttara kalpoM meM uttara dizAke zreNIbaddha tathA vAyu va IzAna dizAke prakIrNaka sammilita haiN| bIcake brahma Adi cAra yugala jinakA eka-eka ho indra mAnA gayA hai, unameM dakSiNa va uttarakA vibhAga na karake sabhI indraka, sabhI zreNIbada va sabhI prakIrNaka sammilita haiN| (tri. sA/476 ); (ja. p/11/2/3-218)| 25042 24658 20020 16680 3016 4000 __3000 kula rAzimase indraka va zreNIbaddhakI saMkhyA ghaTA kara jo zeSa bace 1200 2681 hai 1200 6 brahmottara 7 lAntaba 8 kApiSTha, zukra 10 mahAzukra 11 zatAra 12 sahasrAra 13 Anata-prANata 14 AraNa 1 anyuta 15 adho gre. 16 madhya }. 17 upari hai. 18 anudiza 16 anuttara 260 8. dakSiNa va uttara indroMkA nizcita nivAsa sthAna ti. pa/8/351 chajjugalase sarasa aTThArasamammi se Dhibadhesu / dohINa kama dakviNa uttarabhAgammi hoti deviMdA / 351 // -- chaha yugaloM aura zeSa kalpoM meM yathAkramase prathama yugala meM apane antima indrakase sambaddha aThArahaveM zreNIbaddha meM, tathA isase Age do hIna kramase arthAt 16veM, 14ve, 12, 103, veM aura The zreNIbaddha meM, dakSiNa bhAgameM dakSiNa indra aura uttara bhAgameM uttara indra sthita hai / 3511, (tri. saa/483)| ti.pa//336-350 kA bhAvArtha-[apane-apane paTala ke antima indraka__ ko dakSiNa dizAbAle zreNIbaddhoM meM se 183, 163, 143, 12veM, IThe, jainendra siddhAnta koza
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga 521 5. svargaloka nirdeza ti. pa /8/968-202 ha. pu/6/62-63 tri. sA./480 aura punaH 6 zreNIbaddha vimAnameM kramase saudharma, sAnatkumAra, 10.kalpa vimAnoM va indra bhavanoMke vistAra Adi brahma, lAMtava, Anata aura AraNa ye chaha indra sthita haiN| unhIM noTa-sabhI pramANa yojanoM meM batAye gye| indrakoMkI uttara dizAvAle zreNIbaddhoMmeMse 18, 16, 103, 8veM, The aura punaH 6 zreNIbaddhoM meM kramase, IzAna, mAhendra, mahAzukra, kalpa vimAna, indroMke bhavana sahasrAra, prANata aura acyuta ye chaha indra rahate haiN|] (ha. pu/6/ deviyoMke bhavana 101-102) noTa-[ha. pu. meM lAntabake sthAnapara zukra aura mahAzukrake sthAnapara lAntava diyA hai| isa prakAra vahA~ zukrako dakSiNendra aura indroMke nAma ti. pa./8/372-373 ti.pa./8/414-417 lAntavako uttarendra kahA hai| ] +455-456 rA. vA/4/11/// paMktikA bhAvArtha-saudharma yugalake antima indrakakI ha. pu./4/64-66 dakSiNa dizAvAle zreNIbaddhoMmese 18 meM saudharmandra (225/21) / usIke uttara dizAvAle 1veM zreNIbaddha meM IzAnendra ( 227/6) / sanatkumAra yugalake antima indrakakI dakSiNa dizAvAle 163 zreNI moTAI lambAI caur3AI U~cAI lambAI maddhameM sanatkumArendra ( 227/32 ) / aura usIkI uttara dizAvAle 16 veM zreNIbaddha meM mAhendra ( 228/25) / brahmayugala ke antima indrakakI dakSiNa dizAvAle 12veM zreNIbaddhameM brahmandra ( 226/17) / aura usI- | saudharma yu. 1121 kI uttara dizAvAle 12veM zreNIbaddhameM brahmottarendra (230/3) / lAntava sanata. yu. 1022 yugala ke antima indrakakI dakSiNa dizAvAle haveM zreNIbaddha meM lAnta mA yu. / 123 vendra ( 230/12) aura usIkI uttara dizAvAle veM zreNIbaddha meM kApiSThendra ( 230/34) / zukra yugalake eka hI indrakakI dakSiNa lAntaba yu. dizAvAle 12kheM zreNIbadameM zukrandra (231/8 ) aura usIkI uttara mahAzukrayu. 725 dizAvAle 123 zreNIbaddha meM mahAzukrendra ( 231/26 ) / zatAra yugalake sahasrAra yu. 626 eka hI sahasrAra indrakakI dakSiNa dizAvAle have zreNIbaddha meM zatArendra AnatAdi4527 ( 231/36 ) aura usIkI uttara dizAvAle ve zreNImarameM saha- | adho gre. 428 sArendra (232/18) / AnatAdi cAra kampoMke AraNa indrakakI | madhya prai. | dakSiNa dizAvAle The zreNIbaddha meM AraNendra ( 232/31) aura | upari pre. acyuta indrakakI uttara dizAbAle 6The zreNIbaddha meM acyutendra hama acyutandra anudiza (233/14 ) / isa prakAra ye 14 indra kramase sthita haiN| anuttara 824 121 9. indroMke nivAsabhUta vimAnoMkA paricaya 11. indra nagaroMkA vistAra Adi ti pa./8/gA. kA bhAvArtha-1.indra ka zreNIbaddha aura prakIrNaka, ina tInoM noTa-sabhI pramANa yojanoM meM jAnane prakArake vimAnoMke Upara samacatuSkoNa va dIrgha vividha prakArake prAsAda sthita haiN|20| ye saba prAsAda sAta-ATha-nau-dasa bhUmiyoMse nagara nagarakoTa nagara dvAra bhUSita haiN| AsanazAlA, nATyazAlA va krIr3anazAlA AdikoMse tri.sA./ tri.sA./ zobhAyamAna hai| siMhAsana, gajAsana, makarAsana Adise paripUrNa haiN| tri. sA/486 maNimaya zayyAoMse kamanIya haiN| anAdinidhana va akRtrima virA 460-461 / 462-463 indroMke nAma jamAna haiN|204-2133 2. pradhAna prAsAdake pUrva dizAbhAga AdimeM cAra moTAI saMkhyA cAra prAsAda hote haiM / 366 / dakSiNa indroM meM vaiDUrya, rajata, azoka aura mRSatkasAra tathA uttara indroM meM rucaka, mandara, azoka aura saptacchada lambAI caur3AI | U~cAI va vacaur3AI nIvaM U~cAI ye cAra-cAra prAsAda hote haiM / 367 / (tri. saa./484-485)| 3. saudharma va sanatkumAra yugala ke grahoM ke Age stambha hote haiM, jinapara tIrthakara mAlakoM ke vastrAbharaNoMke piTAre laTake rahate haiN|368-404| sabhI HER9404AsabhA saudharma 84000 84000 indra mandiroMke sAmane caitya vRkSa hote haiM / 405-4060 saudharma indrake ihaan prAsAdake IzAna dizAmeM sudharmA sabhA, upapAda sabhA aura jinamandira 80000 80000 hai|407-4111 (isa prakAra aneka prAsAda va puSpa vATikAoM Adise. sanatkumAra 72000 72000 yukta ve indroMke nagaroMmeM ) ekake pIche eka U~cI-U~cI pA~ca vediyA~ mAhendra 70,000 70000 hotI hai| prathama vedIke bAhara cAroM dizAoMmeM deviyoMke bhavana, brahma brahmottara 60,000 60000 dvitIyake mAhara cAroM dizAoM meM pAriSada, tRtIyake bAhara sAmAnika lAntava kApiSTha aura cauthI ke bAhara abhiyogya Adi rahate haiM / 413-428 / pA~cavIM bedI ke bAhara vana haiM aura unase bhI Age dizAoM meM lokapAloMke zukra mahAzukra / 428-433 / aura vidizAoM meM gaNikA mahattariyoMke nagara hai | zatAra sahasrAra | 30,000 30000 / 435 / isI prakAra kalpAtItoMke bhI vividha prakArake prAsAda, | AnatAdi 4, 20,000 upapAda sabhA, jinabhavana Adi hote haiM / 451-454 / bhA04-66 jainendra siddhAnta koza
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarNa svarNa 1. tolakA pramANa vizeSa / aparanAma kaMsa - de. gaNita / I / 1 ) : 2. vijayArdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara - de. vidyAdhara / svarNakUlA 1 ra kSetrakI eka nahIM de saka/3/10:2. - * loka/3/103 svarNA kuNDakI hairaNyavada kSetrastha eka kuNDa svAminI devI de. loka/3/10 - svarNanAbha - vijayArdha kI dakSiNa zreNIkA eka nagara - de. vidyAdhara / vijayArdha parvatakA eka kUTa va usakA rakSaka deva - de. svarNabhadraloka/01 * svarNa madhya sumeru parvatakA apara nAma - de. sumeru / svarNarekhA saurASTra dezameM giranAra parvatase nikalI hai| isake reta meM sonekA sUkSma aMza aba bhI pAyA jAtA hai| suvaraNA nAmase prasiddha hai / ( nemicarita prastAvanA/premIjI) | svarNavatI - bharatakSetra ke varuNa parvatastha eka nadI - de. manuSya 4 / svavacana bAdhita - de. bAdhita svavacana virodha - de. virodha svavazami. sA./pU./146 paricattA parabhAvaM pAkAdi nimma sahAya appayaso so hodi hU tassa Tu kammaM bhaNati AvAse / 146 // * jo parabhAvako tyAgakara nirmalasvabhAva vAle AtmAko dhyAtA hai, vaha vAstava meM Atmavaza hai aura use Avazyaka karma (jina) kahate haiM / bha. jA./vi./84/210 / samyastha sarvasmindevo AtmamazatA svA - 1 Aste gacchati aise nA ihAsanAdikaraNe idaM mama vinazyati diti tadanurodhatA paratatA nAsti saMyatasya sarvazra AyatA pariha ke sthAnase saMyatake yaha guNa bhI prApta hotA hai| munike pAsa koI parigraha na honese meM svecchA se baiThate haiM. jAte haiM. sote haiN| baiThane uThane meM merI amuka vastu naSTa huI, amuka vastu mereko cAhie isa prakArakI cintA unake nahIM hotI / - 522 svasaMvedana de anubhava / sva samaya--1. de. samaya 2. sva-samaya aura para samaya ke svAdhyAyakA krama - de. upadeza / 3 / 4-51 - svastika- 1. videha kSetrameM sthita bhadrazAla vanameM eka diggajendra paryaMta loka/2/32. vidya bhagavantastha eka phUTa. /5/41 kuNDa paryaMtastha maniprabha kUTakA svAmI nAgendra deva -- de. loka/5/1284. rucaka parvatastha eka kUTa- - de. loka / 5 / 131 svastimatitapa. pu. /11 / loka kSIrakadambakI strI parvata vasuva nAradako gurumAtA thI (14) isaneTakA viparIta samarthana karaneke lie rAjAko prerita kiyA thA (26) / svastra - de. strI / 5 1/4 svasthAna apramatta. svasthAna saravade, sattva/1 1 svasthAna sannikarSa - de. sannikarSa / svahasta kriyAyA/3/2 svAti 1. eka nakSatra - de. nakSatra 2 mAnuSottara parvatastha tapanIya kuTakA svAmI bhavanavAsI garuDa kumAra deva soka/5/101 svAti saMsthAna ke saMsthAna | svAtmani kriyA virodha - de, virodha / svAdya. A./644 sAraMti sAdiyaM bhaNirya 1644 // mukhakA svAda kiyA jAye, ilAyacI Adi svAdya kahA hai| ana dha./7/13 svAya' tAmbUlAdi pAna gupArI, ilAyacI Adi tathA anAra, santarA, kakar3I Adi bhakSya padArtha svAdya haiN| 2004 jisase lA. saM/2/16 svayaM tu bhogArtha tAmbUlAdi yathAgamAda...16ke lie AgamAnukUla tAmbUla Adi padArtha sthAya kahalAte haiN| svAdhyAya-satzAstrakA vAcanA, manana karanA, yA upadeza denA Adi svAdhyAya kahA jAtA hai jo sarvottama tapa mAnA gayA hai / mokSa mArga meM isakA bahuta U~cA sthAna hai / yathA vidhi yathA kAla hI svAdhyAya karanA yogya hai / sUryagrahaNa Adi kAla svAdhyAyake lie ayogya samajhe jAte haiM / 1 2 4 7 * 8 9 svAdhyAyameM vinayakA mahatra / --de, vinaya /2/51 prayojana va aprayojanabhUta viSaya / 6. cAroM anuyogoMkI svAdhyAyakA krama / nizcaya va vyavahAra viSayaka svAdhyAyakA krama / - updesh/1/4-5| svapara samaya viSayaka svAdhyAyakA krama / -de, upadeza / 3 /4-5 / 10 1 2 3 4 svAdhyAya nirdeza svAdhyAya sAmAnyakA lakSaNa / nizcaya svAdhyAyake apara nAma de mArga/2/5 svAdhyAya ke bheda | svAdhyAya meM samyaktvakI pradhAnatA / stuti Adi parivartana rUpa bhI svAdhyAya hai| svAdhyAya svAdhyAya sarvottama tapa hai / svAdhyAyakI apekSA vaiyAvRtyakI pradhAnatA / --de svAdhyAyakA laukika va alaukika phala / svAdhyAyakA phala guNazreNI nirjarA va saMtrara / svAdhyAyameM phalecchA kA niSedha / --de, rAga /4/5-6 / svAdhyAyakA prayojana va mahattva / paThita jJAna ke saMskAra sAtha jAte haiN| ve saMskAra /1/2 svAdhyAya vidhi svAdhyAyameM dramya kSetrAdi zuddhikA nirdeza sukhi svAdhyAya yogya kAla va usakA vibhAjana / svAdhyAya yogya kAlameM kucha apavAda / svAdhyAyake ayogya dravya kSetra kAla / ayogya dravyAdimeM svAdhyAya karane se hAni / 5 svAdhyAya pratiSThApana va niSThApana vidhi| svAdhyAya prakaraNa meM kAyotsargakA kAla pramANa / -- sarga 1 / svAdhyAya se zeSa bace samaya meM kyA kare / I -- de. kRtikarma /4/11 6 vizeSa zAstroMke prArambha va samApti Adipara upavAsAdikA nirdeza / niyamita va aniyamita vidhi yukta par3he jAne yogya kucha grantha / zAstra avaNa va paThanake yogyAyogya pAtratA kaise vyaktiko kaisA zAstra par3hanA caahie| kaise jIvako kaisA upadeza de| jainendra siddhAnta koza zrotA --de, upadeza / 3 /
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya 1. svAdhyAya nirdeza 1. svAdhyAya nirdeza 4. stuti Adi parivartana rUpa mI svAdhyAya hai 1.svAdhyAya sAmAnyakA lakSaNa ana.dha./9/82 arha yAnaparasyAhana zaM vo dizyAtsadAratu vaH / zAnti riyAdirUpo'pi svAdhyAyaH zreyase mataH 1RI -jo sAdhu nirantara 1. nizcaya arhanta bhagavAna ke dhyAnameM lIna rahatA hai usake 'arhana zaM vo dizyAta' sa. si./6/20/436/7 jJAnabhAvanAlasyatyAgaH svAdhyAyaH |-aalsy arthAt arhanta bhagavAn tumhArA kalyANa kreN| tathA 'sadAstu vaH tyAgakara jJAnakI ArAdhanA karanA svAdhyAya tapa hai| zAntiH' arthAta mujhe sadA zAnti banI rahe ityAdi vacanoMko bhI cA. sA./152/5 svasmai hito'dhyAyaH svAdhyAyaH / - apane AtmAkA svAdhyAya hI kahanA caahie| kyoMki pUrvAcAryoMne isake dvArA bhI hita karanevAlA adhyayana karanA svAdhyAya hai / kalyANa aura paramparA mokSakI siddhi mAnI hai| de. svAdhyAya/1/2 ye pA~ca prakArakA svAdhyAya muni deva bandanA maMgala 2. vyavahAra sahita karanA caahie| mU. A./511 bArasaMgaM jiNakkhAdaM sajjhAyaM kathita budhe 1-1 -bAraha aMga caudahapUrva jo jinadevane kahe haiM unako paNDitajana svAdhyAya 5. prayojana va aprayojana bhUta viSaya . kahate haiN| mo. mA. pra./9/317/21 mokSamArga viSai deva, guru, dharma va jIvAdi tattva dha. 13/5,4,26/64/1 aMgaMgabAhiraAgamavAyaNapucchaNANupehA - pari vA bandha mokSamArga prayojanabhUta haiM |...dviip samudrAdikA kathana yaNa-dhammakahAo sajjhAyo NAma | - aMga aura aMgabAhya Agama- aprayojanabhUta hai| kI vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, parivartana aura dharma kathA karanA 6.cAroM anuyogoMke svAdhyAyakA krama svAdhyAya nAmakA tapa hai (ana. dh./6/4)| mo. mA. pra./7/347/18 pahalA saccA tattva jJAna ho (dravyAnuyoga), cA, sA./44/3 svAdhyAyastattvajJAnasyAdhyayanamadhyApanaM smaraNaM c| . pIche puNya pApake phala ko jAne (prathamAnuyoga) zuddhopayogase mokSa -tattvajJAnako paDhanA, par3hAnA, smaraNa karanA Adi svAdhyAya hai| mAne (caraNAnuyoga ) aura guNasthAnAdi jIvakA vyavahAra nirUpaNa kA. ba/ma./462 pUyAdisu hiravekkho jiNa-satthaM jo paDhei bhattI, jAne ( karaNAnuyoga ) ityAdi jaise haiM vaise zraddhAna karake usakA arthAta kamma-mala -sohaNa suya-lAho suhyaro tassa =jo muni apanI (AgamakA) abhyAsa kare to samyaka jJAna hoy| pUjAdise nirapekSa, kevala karma mala zodhanake artha jina zAstroMko mo. mA. pra./8/pR./paMkti saM. karaNAnuyoga viSai bhI kisI ThikAne upabhaktipUrvaka par3hatA hai, usakA zrutalAbha sukhakArI hai| deza kI mukhyatA pUrvaka vyAkhyAna hotA hai| use sarvathA vaisA hI na mAnanA (407/2) mukhyapane to nicalI dazAmeM dravyAnuyoga kAryakArI 2. svAdhyAyake bheda hai| gauNapane jAkauM mokSamArgakI prApti hoti na jAniyeM tAkauM pahale mU A./363 pariyaTTaNAya vAyaNa paDicchaNANupehayA ya dhmmkhaa| koI vratAdikA upadeza dIjie hai| tAte U~cI dazA vAloMko yu timaMgalasaMjutto paMcaviho hoi sajjhAo / 363 / - par3he hue granthakA adhyAtma abhyAsa yogya hai / ( 431/7) pATha karanA, vAcana-vyAkhyAna karanA, pRcchanA-zAstroMke arthako 7. svAdhyAya sarvottama tapa hai kisI dUsarese pUchanA, anuprekSA-bArambAra zAstrakA manana karanA, dhamakathA-zaTha zalAkA puruSoMkA cAritra par3hanA ye pA~ca prakArakA bha, A./mU./107-106 bArasavihammi ya tave sabbhataramAhire kusalasvAdhyAya muni deva vandanA maMgala sahita karanA cAhie / 363 / (de. diThe / Na vi asthi Na vi ya hohidi sajjhAyasamaM tavo kmm| UparavAle zIrSa kameM dha./13), (ana. dha./7) / / 107 jaM aNNANIkamma khavedi bhavasayasahassakoDIhiM / taNANIta. sU./6/25 vAcanApracchanAnuprekSamnAyadharmopadezAH // 25 // vAcanA, tihiM gutto khavedi aMtomuhattaNa / 108 chahaTThamadasamadubAlase hi aNNApRcchanA,anuprekSA, AmnAya, aura dharmopadeza yaha pA~ca prakArakA Niyassa jA sohii| tatto bahuguNadariyA hojja hu jimidassa NANissa / svAdhyAya hai / / 25 / (cA. sA./152/5); (ana, dha.7/83-87) / 1106 / 1. sarvajJa devakara upadeze hue abhyantara aura bAhya bheda sahita bAraha prakArake tapameMse svAdhyAya tapake samAna anya koI na to hai de. vAcanA cAra prakAra hai-nandA, bhadrA, jayA aura saumyaa| aura na hogA / 1071 ( A./406,670) 2. samyagjJAnase rahita jIva lakSAvadhi koTi bhavoMmeM jitane kamauke kSaya karane meM samartha 3. svAdhyAya meM samyaktvakI pradhAnatA hotA hai, jJAnI jIva guptigupta hokara utane kokA kSaya antarmuharta meM bhA.pA./mU./84 sayaloNANajma yaNo Niratyao bhAvarahiyANaM / -bhAva kara detA hai / 1085 (pra. sA./mU./238): (dha.6/5,5,50/gA.23/281) rahita zramaNoM kA sakala dhyAna aura adhyayana nirarthaka haiN| eka, do, tIna, cAra vA pA~ca, athavA pakSopavAsa va mAsopavAsa karane vAle samyagjJAna rahita jIvase bhojana karanevAlA svAdhyAyameM tatpara dha. 1/4.1.1/6/3 Na ca sammatteNa virahiyANa NANamANANamasaMkhejja. samyagdRSTi pariNAmoMkI jyAdA vizuddhi kara letA hai / 10 / guNa seDIkammaNijjarAe aNimittANaM NANa jhANavavaeso pAramatthio asthi, avagayaTTha sahaNaNANe...tavyavaesabbhuvagame saMte aippa- 8. svAdhyAyakA laukika va alaukika phala sa gAdo / samyaktva se rahita jJAna dhyAnake asaMkhyAta guNI zreNI ti. 5/1/35-42 duviho havedi hedU tiloyapaNNa tirgathayajjhayaNe / rUpa karma nirjarAke kAraNa na honese 'jJAnadhyAna' yaha saMjJA vAstavika jiNavarakyaNu viTThopaccazva parokkhabheehi / 35 // sakkhApaccarakhaparaMpaJcanahIM hai| kyoMki artha zradvAnase rahita jJAna...meM vaha saMjJA svIkAra kvA doNNi hodi pccrkhaa| aNNANassa viNAsaM NANadivAyarassa karane meM atiprasaMga doSa AtA hai| uppttii|36| devamaNussAdI hiM saMtatamabhaccaNappayArANi / paDisamayayo. sA. a./7/44 saMsAro viduSAM zAstramadhyAtmara hitAnA 44-- jo masaMkheja guNase dikammaNijjaraNaM 1374 iya sakkhApaccakkhaM paccavarakha vidvAna haiM-zAstroM kA akSarAbhyAsa to kara cuke haiM parantu Atma- para paraM ca NAdavvaM / sissapaDisissapahUdIhiM sadadamabhaccaNayAra dhyAnase zUnya haiM unakA saMsAra zAstra hai| 138 dobhedaM ca parokvaM abhudayasopakhAI mogaravasopakhAI jainendra sivanta koza
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya 524 1. svAdhyAya nirdeza dha, 6/4.1,1/31 usa haseNAdigaNaharadeve hi viraiyasaharayaNAdo davvasuttAdo tappaDhaNa-guNaNakiriyAvAvadANaM sadhyajIvANaM paDisamayamasaMkhevejjaguNaseDhoe puvvasacidakammaNijjarA hodi tti| vRSabhasenAdi gaNadhara devoM dvArA jinakI zabda racanA kI gayI hai, aise dravya sUtroMse unake padane aura manana karane rUpa kriyAmeM pravRtta hue saba jIvoMke prati samaya asaMkhyAta guNita zreNIse pUrva saMcita kamaukI nirjarA hotI hai| dha,6/5.6.10/282/3 kimarthaM sarvakAla vyAkhyAyate / zrotAkhyAtuzca asaMkhyAtaguNazreNyA karma nirjaraNahetutvAt / prazna- isakA sarvakAla kisa lie vyAkhyAna karate haiM -uttara-kyoMki vaha vyAravyAtA aura zrotAke asaMkhyAta guNI zreNI rUpase honevAlI karma nirjarAkA kAraNa hai| sAdAdivivihantu rasatyakammativANubhAgaudaehiM / 3 / iMdapaDi dadigidaya tettIsAmararasamANapadisuhaM / rAjAhirAjamaharAjaddhamaMDalimaMDalayANa 40 mahamaMDaliyANaM addhacakkicakkaharitityayarasokvaM / aTThArasamettANaM sAmI sesANaM bhattijutANaM / 4 / vararayaNa mauDadhArI sevayamANANa vatti taha ahuuN| detA haveti rAjA jitasattU smrsNghtthe|4| -triloka prajJaptigranthake adhyayanameM, jinendradevake vacanoMse upadiSTa hetu, pratyakSa aura parokSake bhedase do prakArakA hai // 35 // 1. pratyakSa hetu sAkSAt aura paramparAke bhedase do prakArakA hai| ajJAnakA vinAza, jJAnarUpI divAkarako utpatti, deva aura manuSyAdikoMke dvArA nirantara kI jAnevAlI vividha prakArakI abhyarthanA, aura pratyeka samayameM honevAlI asaMkhyAta guNI rUpase karmoMkI nirjarA, ise sAkSAt pratyakSa hetu samajhanA caahie| aura ziSya-praziSya Adike dvArA nirantara aneka prakArase kI jAnevAlI pUjAko paramparA parokSa hetu samajhanA caahie|36-38| 2. parokSa hetu bhI do prakArakA hai--eka abhyudaya aura dUsarA mokSa sukha / sAtAvedanIya Adi suprazasta kamoM ke tIvra anubhAgake udayase prApta huA indra, pratIndra, digindra, trAyastriza, va sAmAnika Adi devoMkA sukha tathA rAjA, adhirAja, mahArAja, maNDalIka, ardhamaNDa. loka, mahAmaNDalIka, ardhacakrI, cakravartI aura tIrthakara inakA sukha abhyudaya sukha hai| jo bhaktiyukta aThAraha prakArakI senAoMkA svAmI hai, utkRSTa ratnoMke mukuTako dhAraNa karanevAlA hai, sevakajanoMko vRtti arthAta bhUmi tathA artha (dhana) pradAna karanevAlA hai, aura samarake saMgharSa meM zatruoMko jIta cukA hai, vaha rAjA hai|36-42| (dha. 1/1, 1,1/56/1) / gha. 1/1,1,1/gA 47-51/16 bhaviya-siddhAMtANaM diNayara kara-NimmalaM havai NANaM / sisira-yara kara siccha havai carittaM sa-vasa cittaM // 47 // meru va NikkaMpa NaThThaThTha malaM timuDha ummukkaM / sammadasaNamaNuvamasamuppajjai pavayaNabhAsA / 48 / tatto ceva suhAI sabalAI devamaNuyakhayarANaM / ummUliyacha kamma phuDa siddha-suhaM pi pvynndo| 46 jiyamohiMdhaNa-jalaNo aNNANa tmNdhyaar-dinnyro| kammamalakalusapusao jiNavayaNa mitrovahI suhao / / aNNANa-timiraharaNaM subhaviya-hiyayAraviMda-johaNayaM / ujjoiya-sayala baddha siddhatadivAyaraM bhajaha // 51 // -jinhoMne siddhAntakA uttama prakArase abhyAsa kiyA hai aise puruSoM kA jJAna sUrya kI kiraNoM ke samAna nirmala hotA hai aura jisane apane cittako svAdhIna kara liyA hai aisA candramAkI kiraNoMke,samAna nirmala caritra hotA hai / 47 pravacanake abhyAsase meruke samAna niSkampa, ATha mala rahita, tIna mUDhatA rahita samyagdarzana hotA hai|48| deva, manuSya aura vidyAdharoM ke sukha prApta hote haiM aura ATha karmoke unmUlita honepara pravacanake abhyAsase vizada siddha sukha bhI prApta hotA hai / 4 / jinAgama jIvoM ke moharUpI iMdhanako agnike samAna, ajJAnarUpa andhakArake vinAzake lie sUrya ke samAna aura dravya va bhAva kama ke mArjanake lie samudra ke samAna hai / 50 ajJAnarUpI andhakArake vinAzaka bhavyajIvoMke hRdayako vikasita karanevAle, mokSapathako prakAzita karanevAle siddhAntako bhajo // 11 // 10. svAdhyAyakA prayojana va mahattva bha. A./mU./104-106 sajjhAyaM kubaMto paMcidiyasaMvuDo tiguttoy| havadi ya eyaggamaNo viNaeNa samAhido bhikkhU / 104 // jaha jaha sudamoggAhadi adisayarasapasaramasudapuvvaM tu| taha taha pAhAdijjadi navanavasaMvegasaDDhAe / 10 / AyApAyavidaNha dasaNaNANatavasaMjameM tthiccaa| viharadi visujjhamANo jAvajjIva duNivakapo / 106 / -jo sAdhu svAdhyAya karatA hai vaha pA~coM indriyoM kA saMvara karatA hai, mana Adi guptiyoM ko bhI pAlanevAlA hotA hai aura ekAgracita huA vinayakara saMyukta hotA hai / 104 / (mU. A./410) jisameM atizaya rasakA prasAra hai aura jo azrutapUrva hai aise zrutakA vaha jaise-jaise avagAhana karatA hai vaise hI vaise atizaya navIna dharma zraddhAse saMyukta hotA huA parama AnandakA anubhava karatA hai| (dha, 13/545550/gA.21.22/ 281) svAdhyAyase prApta Atma vizuddhike dvArA niSkampa tathA heyopAdeyameM vicakSaNa buddhi hokara yAvajjIvana ratnatrayamArga meM pravartatA hai / 106 / pra.sA. mU./6, 232-237 jiNasarathAdo aDhe paJcavaravAdIhiM bujjhado nniymaa| khIyadi mohovacayo tamhA satyaM samadhidabvaM / 86 eyaggagado samaNo eyaggaM Nicchidassa atthesu / NicchittI Agamado AgamaceTThA tado jeTThA / 23 / AgamahINo samaNo NevappANaM para viyANAdi / avijANaM to ache khavedi kammANi kidha bhikkhU / 233. AgamacakravU sAha iMdiyacakkhUNi sababhUdANi / devA ya ohicakarabU siddhA puNa sabaMdo cakkhu / 234 / savve AgamasiddhA atyA guNapajjae hiM cittehiM / jANati AgameNa hi pecchittA te vi te samaNA // 23 // AgamapuvA diTThI Na bhavadi jasseha saMjamo tss| NasthIdi bhaNadi suttaM asaMjadohodi kidha samaNo / 236 / Na hi AgameNa sijhadi sahahaNaM jadi viNasthi atyesu / 237 / =jina zAstra dvArA pratyakSAdi pramANoM se padArthoM ko jAnane vAleke niyamase moha samUha kSaya ho jAtA hai isalie zAstrakA samyakaprakArase adhyayana karanA caahie|86| (na.ca. vR./317 para uddhRt)| zramaNa ekAgratAko prApta hotA hai, ekAgratA padArthoMke nizcayavAn ke hotI hai, nizcaya Agama dvArA hotA hai, isalie Agamake vyApAra mukhya haiM / 232 / AgamahIna zramaNa AtmAko aura parako nahIM jAnatA, padArthoM ko nahIM jAnatA huA bhikSu karmoko kisa prakAra kSaya kare / / 233 / sAdhu Agama cakSu haiM, sarvaprANI indriya cakSuvAle haiM, deva avadhi cakSu vAle haiM aura siddha sarvataH cakSu haiM / 234 / samasta padArtha vicitra guNa paryAyoM sahita Agama siddha haiM unheM bhI ve zramaNa Agama dvArA bAstabameM dekhakara jAnate haiM / 235 // (yo.sA.a./6/16-17) / isa loka meM jisakI Agama pUrvaka dRSTi nahIM hai usake saMyama nahIM hai isa prakAra sUtra kahatA hai, aura asaM yata vaha zramaNa kaise ho sakatA hai / 236 / Agamase yadi padArthoMkA zraddhAna na ho to siddhi nahIM hotii|237|| 9. svAdhyAyakA phala guNazreNI nirjarA va saMvara dha. 1/1,1,1/16/3 karmaNAmasaMkhyAtaguNa zreNinirjarA keSAM pratyakSeti cenna, avadhimanaHparyayajJAninAM sUtramadhIyAnAnAM tatpratyakSatAyAH samupa- / lambhAt / - prazna-kauMkI asaMkhyAtaguNita-zreNI rUpase nijarA hotI hai, yaha kinako pratyakSa hai| uttara-aisI zaMkA ThIka nahIM hai, kyoMki, sUtrakA adhyayana karanevAloMkI asaMkhyAta guNita zreNI rUpase pratisamaya karma nirjarA hotI hai, yaha bAta avadhijJAnI aura manaHparyayajJAniyoM ko pratyakSa rUpase upalabdha hotI hai / jainendra siddhAnta koza
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya 2. svAdhyAya vidhi ra. sA./61,65 pavayaNa sArabhAsa paramappAjjhANakAraNaM jANaM / kamma- pakhavaNaNi gittaM kammarakhavaNehi mokravasokvaM hi / / ajjhayaNameva mANaM pa cediyaNi haM kasAyaM pi| tatte paMcamakAle pakyaNasAranbhAsameva kujjA ho|15| -pravacanake sArakA abhyAsa hI parabrahma paramAtmAke dhyAna kA kAraNa hai| vizuddha AtmAke svarUpakA dhyAna ho karmoMkA nAza va mokSasukha kI prAptikA pradhAna kAraNa hai / 11 / pravacanasAra (jinAgama) kA abhyAsa paThana-pAThana aura vastuvicAra hI dhyAna hai| usIse indriyoMkA nigraha, manakA vazIkaraNa va kaSAyoMkA upazama hotA hai| isa pacama kAla meM jinAgamakA abhyAsa karanA hI jinAgama da.pA./m /17 jigabayaNamosahamiNaM visayasuhavireyaNaM amidabhUyaM / jaramaraNavAhiharaNaM khayakaraNaM savya dukkhANa / -yaha jinavacana rUpa auSadhi indriya viSayase utpanna sukhako dUra karanevAlA hai| tathA janma-maraNa rUpa rogako dUra karaneke lie amRta sadRza hai aura sarva duHkhoMke kSayakA kAraNa hai / 11 sU.pA./na./3 sattumgi jANamANo bhavassa bhavaNAsaNaM ca so kuNadi / sUI jahA samuttA NAsadi sutte sahA No vi / 3 / -jo puruSa sUtrakA jAnakAra hai vaha bhavakA nAza karatA hai, jaise rAI Dore sahita ho to naSTa nahIM hotI, yadi Dorese rahita ho to naSTa ho jAtI hai| sa.si./625/443/6 prajJAtizayaH prazastAdhyavasAyaH paramasaMvegastapo vRddhirticaarvishuddhirityevmaadyrthH| -prajJAmeM atizaya lAneke lie, adhyavasAyako prazasta karaneke lie, parama saMvegake lie, tapa vRddhi va aticAra zuddhike lie, (saMzayoccheda va paravAdiyoMkI zaMkAkA abhAva rA.vA.) Adike lie svAdhyAya tapa Avazyaka hai| ( rA.vA./6/25/6/624/20) / ti.pa./1/51 kaNayadharAdharadhIraM mUDhattayavira hidaM hayamalaM / jAyadi pavayaNapaDhaNe sammadasaNamaNuvasANaM // 51 // - pravacana arthAt paramAgamake paDhanepara sumeru parvatake samAna nizcala loya mUDhatA, devamUDhatA. gurumUDhatAse rahita, zaMkA Adi ATha doSoMse yukta anupama samyagdarzana kI prApti hotI hai| de. svAdhyAya/1/- meM dha./1 jinAgama jIvoMke moharUpI Idhanake jalAneke lie agnike samAna, ajJAnako vinAzake lie sUryake samAna, tathA karmoke mArjanake lie samudra ke samAna hai| na.ca.va./364 para uddhRta va 348 dadhvasuyAdo bhAva bhAvado hoi savvasaNNANaM / saMveyaNasaM vitti kevalaNANaM tado bhaNiyo / / gahio so sudaNANe pacchA saMvegaNeNa jhaayvyo| jo NahU sudamadhalaMbaI so mujjhaha appasabhAve |348-drvyshrutse bhAvazUta hotA hai phira kramase samyagjJAna, saMvedana, Atma saMvitti, tathA kebalajJAna hote haiM, aisA kahA gayA hai| (na.ca./267) zrutajJAnako grahaNa karake pazcAt Atma-saMvedanale dhyAnA caahie| jo zrutajJAnakA avalambana nahIM letA vaha Atma sadbhAvame moha karatA hai / 348 / sa.sA./A./274 sa kila guNaH zrutAdhyayanasya dviviktavastubhUtajJAnamayAtmajJAnam / -jo bhinna bastu bhUta jJAnamaya AtmAkA jJAna vaha zAkha paThanakA guNa hai| A.anu./170 anekAntAtmArtha prasavaphalabhArAtibinate vacaHparNAkIrNa vipulanayazAkhAzatayute / samuttuDge samyakpratatamatimUle pratidina zrutaskandhe dhImAna ramayatu manomarkaTamamum // 170 / - jo zrutaskandha rUpa vRkSa aneka dharmAtmaka padArtha rUpa phUla evaM phaloMke bhArase atizaya jhukA huA hai. vacanoM rUpI pattoMse vyApta hai, vistRta nayoM rUpa saikar3oM zAkhAoMse yukta hai, unnata hai, tathA samIcIna evaM vistRta matijJAna rUpa jar3ase sthira hai, usa zruta skandha rUpa vRkSake Upara buddhimAna sAdhuke lie apane manarUpI bandarako sadA ramAnA caahie| pa.pra./TI./2/161 nijazuddhAtmaivopAdeya iti matvA tatparijJAnasAdhaka ca paThati tadA paramparayA mokSasAdhakaM bhavati / - jo nija zuddhAtmAko upAdeya jAnakara, ...jJAnakI prAptikA upAya jo zAstra, unako par3hatA hai, to paramparA mokSakA sAdhaka hotA hai| 2. svAdhyAya vidhi 1. svAdhyAya yogya kAla va usakA vibhAjana de kRtikarma/4/1 prAta' kA svAdhyAya sUryodayase do ghar3I pazcAta prArambha karake madhyAhnameM do ghar3I bAko rahanepara samApta kara denA caahie| aparAlakA svAdhyAya madhyAhnake do ghar3I pazcAtase prArambhara sUryAstase do ghar3I pUrva samApta kara denA caahie| yahI krama pUrva rAtrika ba vairAtrika svAdhyAyameM apanAnA caahie| dha.6/4,1,54/gA. 111-114/258 pratipadyakaH pAdo jyeSThA mUlasya paurNamAsyAM tu| sA vAcanA vimokSe chAyA pUrvAhnavelAyAm // 11 // saivAparAhnakAle velA syAdvAcanAvidhau vihitaa| saptapadI pUrvAdvAparAhayorgrahaNa-mokSeSu / 112 / jyeSThAmUlAtparato'pyApauSAdadvayaGagulA hi vRddhiH syAt / mAse mAse vihitA krameNa sA vAcanAchAyA / 113 // evaM kramapravRddhacA pAdadvayamatra hoyate pshcaad| pauSAdAjyeSThAntAda dvacaGgulameveti vijJeyam / 114 / - jyeSTha mAsakI pratipadA evaM pUrNamAsIko pUrvAhnakAlameM vAcanAkI samAptimeM eka pAda arthAt eka vitasti pramANa (jA~ghoMkI) vaha chAyA kahI gayI hai arthAt isa samaya pUrvAhna kAla meM bAraha aMgula pramANa chAyAke raha jAnepara adhyayana samApta kara denA caahie|1111 vahI samaya aparAhna kAlameM vAcanA prArambha karane meM kahA gayA hai| pUrvAhna kAla meM bAcanA prArambha karake aparAhna kAlameM use chor3ane meM sAta pAda pramANa chAyA kahI gayI hai 1112 jyeSTha mAsase Age pauSa mAsa taka pratyeka mAsameM do aMgula pramANa vRddhi hotI hai, yaha kamase vAcanA samApta karanekI chAyAkA pramANa kahA gayA hai / 113 / isa prakAra kramase vRddhi honepara pauSa mAsa taka do pAda ho jAte haiN| pazcAt pauSa mAsase jyeSTha mAsa taka do aMgula hI kramazaH kama hote jAte haiM, aisA jAnanA cAhie / 114 // (aura bhI de.kaal/1/10)| 2. svAdhyAya yogya kAla meM kucha apavAda bha.A./ma./2052/1784 vAyaNapariyaTTaNapucchaNAo mosUNa tadha ya dhmmthurdi| suttassa porisIsi bi saredi muttattha meyamaNo / 2052 / - ( sallakhanA gata sAdhu ) vAcanA, pRcchanA, parivartanA va dharmopadezako chor3akara sUtra aura arthakA ekAgratAse smaraNa karate haiN| athavA dinakA pUrva, madhya, anta tathA ardharAtri aise cAra samayoM meM tIrthakaroMko divya dhvani viratI hai| ye kAla svAdhyAyake nahIM haiM, parantu aise samayoM meM bhI ve anuprekSAtmaka svAdhyAya karate haiN| 3. svAdhyAyake ayogya dravya kSetra kAla dha.64,1.54/gA.66-194/255-257 yamapaTaharayazravaNe rudhirasAve - 'Ggato'ticAre ca / dAtRSvazuddhakAyeSu bhuktavati cApi nAdhyeyam / 66 / tila palala-pRthukalAjApUpAdisnigdhasurabhigandheSu / bhukteSu bhojaneSu ca davAgnidhUme ca nAdhyeyam / 17 / yojanamaNDalamAtre saMnyAsavidhau mahopavAse ca / AvazyakakriyA kezeSu ca lucyamAneSu / / saptadinAnyadhyayana pratiSiddha' svargagate zramaNa suurii| yojanamAtre divasatritayaM vaMtidUrato divasam / / prANini ca tIbaduHkhAmriyamANe sphurati cAtivedanayA / eka nivartanamAtre tiryaca carama ca na pAThyam (100 / tAvanmAtre sthAvarakAyakSayakarmaNi pravRtte c| kSetrAzuddhau durgandhe bAtikuNa pe vA / 101 / vigatArthAgamane vA sva zarIre zuddhivRttivirahe vaa| nAdhyeyaH siddhAntaH zivasuravaphalamicchatA pratinA / 1021 / pramiti-vyantarabherItADana-tatpUjAsakaTe kapaNe vA / saMrakSaNa-samAjanasamIpacANDAla bAleSu / 105 // agnijalarudhiradIpa mAMsAsthiprajanane tu jIvAnAm / kSetravizuddhirna syAdyathoditaM sarvabhAvaH / 106 / yuktyA jainendra siddhAnta koza
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 svAdhyAya - svAmitva * samadhIyAno vakSaNakakSAdyamaspRzan svAGgam / yatnenAdhItya punaryathAzruta vAcanAM muJcet / 108 / tapasi dvAdazasaMkhye svAdhyAyaH zreSTha ucyate sadbhiH / asvAdhyAyadinAni jJeyAni tato'tra vidvadbhiH // 106 / parvasu nandIzvaravaramahimAdivaseSu coparAgeSu / sUryAcandramasorapi nAdhyeyaM jAnatA vatinA 1910 / aSTamyAmadhyayanaM guruziSyadvayaviyogamAvahati / kalaha tu paurNamAsyAM karoti vighnaM caturdazyAm // 111 // kRSNacaturdazyAM yadyadhIyate sAdhano hyamAvasyAm / vidyopatrAsavidhayo vinAzavRtti prayAntyazeSaM sarve // 112 / madhyAhna jinarUpaM nAzayati karoti saMdhyoAdhim / tuSyanto'pyapriyatAM madhyamarAtrI samapayAnti / 113 / atitIvaduHkhitAnAM rudatAM sadarzane samIpe ca / stanayitnuvidya dabhreSvativRSTyA ulkanirghAte / 114 / = dravya-yama paTahakA zabda sunanepara, aMgase raktasrAvake honepara, aticArake honepara tathA dAtAoMke azuddhakAya hote hue bhojana kara lenepara svAdhyAya nahIM karanA cAhie / 66 / tilamodaka, ciur3A, lAI aura puA Adi cikkaNa evaM sugandhita bhojanoMke khAnepara tathA dAbAnalakA dhuMA honepara adhyayana nahIM karanA cAhie / 17 / eka yojanake ghere meM saMnyAsa vidhi, mahopavAsa vidhi, AvazyakakriyA evaM kezoM kA loMca honepara tathA AcAryakA svargavAsa honepara sAta dina taka adhyayana karane kA pratiSedha hai| ukta ghaTanAoMke eka yojana mAtrameM honepara tIna dina taka tathA atyanta dUra hone para eka dina taka adhyayana nahIM karanA caahie|8-66praanniike tIvra duHkhase maraNAsanna honepara yA atyanta vedanAse tar3aphar3Anepara tathA eka nivartana (eka bIghA) mAtrameM tiryacauMkA saMcAra honepara adhyayana nahIM karanA caahie|100| 2. kSetra-utane mAtra sthAvara kAya jIvoMke ghAta rUpa kArya meM pravRtta honepara, kSetrakI azuddhi honepara, dUrase durgandha Anepara athavA atyanta sar3I gandhake Anepara, ThIka artha samajhameM na Anepara (1) athavA apane zarIrase zuddhise rahita honepara mokSa sukhake cAhanevAle vratI puruSako siddhAntakA adhyayana nahIM karanA cAhie / 101-102 / vyantaroMke dvArA bherI tAr3ana karanepara, unakI pUjAkA saMkaTa Anepara, karSaNake honepara, cANDAla bAlakoM ke samIpa jhAr3A-buhArI karanepara, agni, jala va rudhirakI tIvratA honepara, tathA jIvoMke mAMsa va haDDiyoM ke nikAle jAnepara kSetrakI vizuddhi nahIM hotI / 105-106 / 3. kAla--sAdhu puruSoMne bAraha prakArake tapameM svAdhyAyako zreSTha kahA hai| isalie vidvAnoM ko svAdhyAya na karane ke dinoM ko jAnanA cAhie / 10 / / parvadinoM, nandIzvarake zreSTha mahima divasoM aura sUrya, candra grahaNa honepara vidvAn vatIko adhyayana nahIM karanA cAhie / 110 / aSTamI meM adhyayana guru aura ziSya donoM kA viyoga karanevAlA hotA hai| pUrNamAsIke dina kiyA gayA adhyayana kalaha aura caturdazIke dina kiyA gayA adhyayana vighnako karatA hai / 10 / yadi sAdhujana kRSNa caturdazI aura amAvasyAke dina adhyayana karate haiM to vidyA aura upavAsa vidhi saba vinAzavRttiko prApta hote haiM / 108 madhyAhna kAlameM kiyA gayA adhyayana jina rUpako naSTa karatA hai, donoM sandhyA kAloMmeM kiyA gayA adhyayana byAdhiko karatA hai, tathA madhyama rAtrimeM kiye gaye adhyayanase anurakta jana bhI dveSako prApta hote haiM / 113 / atizaya tIva du.khase yukta aura rote hue prANiyoMkA dekhane yA samIpameM hone para, medhoMkI garjanA va bijalI ke camakanepara aura ativRSTi ke sAtha ulkApAta honepara (adhyayana nahIM karanA caahie)|114| (aura bhI de. kaal/1/10)| 4: ayogya dravyAdimeM svAdhyAya karanele hAni gha.6/4,1,54/gA, 116/256 davvAdivadikkamaNaM karedi suttarathasikkhaloheNa / asamAhimasajjhAyaM kalahaM vAhi viyogaM ca / 113 / = sUtra aura artha kI zikSA lobhasa kiyA gayA dravyAdikA atikramaNa asamAdhi arthAt samyaktvAdiko virAghanA, asvAdhyAya arthAta alAbha, kalaha, vyAdhi aura viyogako karatA hai / 11 / / 5. svAdhyAya pratiSThApana va niSThApana vidhi dha 1/4,1,54/gA. 107-108/256 kSetraM saMzodhya punaH svahastapAdau vizodhya shuddhmnaaH| prAzukadezAvastho gRhNIyAd vAcana pazcAta / 1071 yuktyA samadhIyAno vakSaNakakSAdyamaspRzat svAGgam / yatnenAdhItya punaryathAzrutaM vAcanAM muJcet / 108 / kSetrakI zuddhi karaneke pazcAta apane hAtha aura pairoMko zuddha karake tadanantara vizuddha mana yukta hotA huA prAsuka dezameM sthita hotA huA vAcanAko grahaNa kare / 107 / bAjU aura kAMkha Adi apane aMgakA sparza na karatA huA ucita rotise adhyayana kare aura yatnapUrvaka adhyayanake pazcAta zAstra vidhise vAcanAko chor3a de / 1081 de. kRtikarma/4/3 [svAdhyAyakA prArambha dina aura rAtrike pUrvAhna, aparAhna cAroM hI velAoM meM ladhu zruta bhakti, aura AcArya bhaktikA pATha karake karanA cAhie, niyata samaya taka svAdhyAya karake laghu zrutabhakti pUrvaka niSThApanA karanI caahie| ye .saba pATha yogya kRtikama sahita kiye jAte haiN| 6. vizeSa zAstroMke prArambha va samAptipara upavAsAdi kA nirdeza mU. A./280 uddesa samudde se aNuNApaNae a hoti pNcev| aMgasudarkhadha jheNuvadesA viya pavibhAgIya (280 bAraha aMga caudaha pUrva vastu prAbhRta-prAbhRta inake pAda vibhAgake prArambhamaiM vA samAptimeM bA guruoM kI avajJA honepara pA~ca-pA~ca upavAsa athavA prAyazcitta athavA kAyotsarga kahe haiM / 280 / 7. niyamita va aniyamita vidhi yukta par3he jAne yogya kucha zAstra mU. A./277-274 sutta gaNadharakadhidaM taheba pattya buddhikathidaM c| sudakevaliNA kadhidaM abhiNNadasapubakadhidaM ca / 277 / taM paDhidumasajjhAye No kappadi virada itthivggss| etto aNNo gaMtho kappadi paDhinu' asajjhAe / 278 / ArAhaNaNijuttI maraNavibhattI ya sNghtthudio| paccakvANAvAsayadhammakahAo ya erisao / 271 / - aMga pUrva vastu prAbhRta rUpa sUtra gaNadhara kathita zrutakevalI kathita abhinna dazapUrva kathita hotA hai / 2771 ve cAra prakArake sUtra kAlazuddhi Adike binA saMyamiyoMko tathA AryikAoMko nahIM par3hane caahie| inase anya grantha kAlazuddhi Adike na honepara bhI par3hane yogya mAne gaye haiM / 278 / samyagdarzanAdi cAra ArAdhanAoMkA svarUpa kahanevAlA grantha, satraha prakArake maraNako varNana karanevAlA grantha, paca saMgrahagrantha, stotra grantha, AhArAdike tyAgakA upadeza karanevAlA grantha, sAmAyikAdi chaha AvazyakoMko kahanevAlA grantha, mahApuruSoMke cAritrako varNana karanevAlA grantha kAlazuddhi Adi na honepara bhI par3hanA caahie| svAnubhava-de. anubhava / svAnubhava dapaNa-A. yogendudeva (I. za.6) dvArA viracita adhyAtma viSayaka prAkRta gAthA baddha grantha hai| isameM 106 gAthAe~ haiN| svAmitva-1. svAmitvakA lakSaNa sa. si./1/7/22/3 svAmitvamAdhipatyam / sa. si./1/25/132/4 svAmI pryoktaa|- svAmIkA artha adhiSThAtA hai (rA. vA./9/0/-/38/2).(avadhi va manaHparyaya jJAnake artha meM ) svAmIkA artha prayoktA hai (rA. vA./1/25/-186/6) / jainendra siddhAnta koza
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmitva 2. aSTakarmabandhake svAmiyoMkI ogha Adeza prarUpaNA (gha./.saM./pR.saM.) prakRti (ma.naM./pu. saM. 1. prakRti bandha mUla uttara bandhaka sAmAnya 2. sthiti bandha mUla. 11 uttara mUla uttara | sAtA asAtAke 2,3,4 sthAnIya anubhAga baMdhaka jIvoMkI apekSA 3. anubhAga bandha- mUla uttara mUla uttara vedanIya mohanIya kAla sAmAnya boca Adeza 4. pradeza bandha 5. vizeSajJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya Ayu nAma, gotra antarAya " ogha Adeza bandhakake bhAva kAloM meM apabahutva sthAnoM - saM. pU. saM. viSaya prakRti oSa Adeza mUla 19 " 11 11 jJAnAvaraNI sU 2. darzanIya antarAya mUla 3 vedanIya mUla 5-7. Ayu, nAma, gotra utkRSTa anutkRSTa 27-88/00-936 ma./2/3 ma./2/276 dha. 19/316 ma. /4/15 ma. /4/216 dha. 12/13 ma./6/24 ma./6/3 viSaya pradeza saMcaya 11 11 11 viSaya kSetra yA avagAhanA "1 527 bhujagAra Adi pada ma./2/14 ma. / 2 / 33 ma. / 4 / 266 ma. /5/345 ma./6/14 utkRSTa gha. 10/11 gha. 10 / 225 utkRSTa bha. 12/14 dha. 11/26 dha. 11/26 dha. 19/33 vRddhi hAni ma. / 2 / 32 ma./2/135 ma. 4/14 ma./5/236 ma./6/2246. anutkRSTa dha. 10/210 gha. 10/255 anutkRSTa ma. 19/23 gha. 99/21 dha. 19/33 gha. 19/33 jainendra siddhAnta koza asaMkhyAta bhAgAdi vRddhi ma. / 2 / 113 ma. / 3 / 01 ma. /4/216 ma./5/361 1614 gha. 11/219 ba. saM . / 12 / 256267/214 jaghanya dha. 10/260 dha, 10 / 312 gha. 10/316 dha. 10/312 gha. 10 / 330 gha. 10 / 330 dha. 10/312 jaghanya gha. 19/33 gha. 12/53 11 sAmAnya svAmitva ma./1/12-14 gha. 11/87 ajaghanya dha. 10/266 gha. 10/214 gha. 10/327 gha. 10/114 dha. 10 / 336 dha. 10/330 dha. 10/314 ajaghanya gha 19 / 33 dha. 11/53 " 17
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmitva svAmitva 528 3. mohanIya karma satvake svAmitva viSayaka ogha bhAdeza.prarUpaNA-(ka.pA, mUla yA uttara viSaya utkRSTAnutkRSTa bhujagArAdi pada ja. u. vRddhi hAni SaT sthAna vRdbhi-hAni svAmitva sAmAnya 1. prakRti sattva rAga va dveSa bhAva sAmAnya karma sattA va asattA sAmAnya karma satva asattva 3/33 2/636 uttara 2/1110 2/13 2/6313 2/31 2/4 2/838 paraspara sannikarSa 28, 24, 23 Adi sthAnoMkI | samutkIrtanA 2. sthiti sattva 3/34 2] uttara 3. anubhAga satva 3/6322 5/142 5/ uttara - va bhujagArAdi ja.u. vRddhi hAni svAmitva sAmAnya sthAnoMkAsa. prakRti utkRSTAnu* tkRSTa bhujagArAdi ja. u. vRddhi ____ hAni SaT sthAna vRddhi hAni svAmitva sAmAnya uttara 1. aSTa karma udIraNAke svAmitva viSayaka ogha Adeza 5. aSTakarmodaya svAmitva sambandhI ogha Adeza prarUpaNA prarUpaNA (dha. 15/pRSTha saM.) (dha. 15/pRSTha saM.) mUla mUla jaghanya bhaMgoM yA || .. kra. prakRti mUla va uttara svAmitva 1. prakRti udoraNA 1 prakRti udy1| aSTakarma / mUla 46-48 51 53 44-46 || aSTakarma mUla 2 jJAnA,darzanA uttara 81-83 | 17-66 3 vedanIya moha , , 81-83 2 sthiti udaya[4 Ayu, nAma 81:83 gotra, antarA aSTa karma | 210 264 265 | 265 86-66 265 uttara 285 14-61 uttara 285 286 1 uttara 265 17 2 sthiti udiirnnaa| aSTakarma | mUla | 1043 anubhAga udIraNA 3 anubhAga udaya| aSTakarma | mUla 265 uttara - 265 265 266 237 | 4 pradeza udaya 4 pradeza udoraNA1 aSTakarma | mUla 263, aSTakarma | mUla | 266266266 uttara | 267- | 325 332 334 271 jainendra siddhAnta koza
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ svArtha 6. anya viSayoMke svAmitva sambandhI ogha Adeza prarUpaNA (dha. 15 / pRSTha saM.) viSaya saM prakRti 1 mUlottara prakRti- upazamanA saMkramaNa 2 mUlosara sthiti upamamA saMkramaNa 3 loDara anubhAga upazamanA saMkramaNa 4 mUlottara pradeza- upazamanA saMkramaNa - jaghanyotkRSTa " | 11111 bhujagArAdi pada 280 293-284 281 281-204 282 203-184 282 283-284 ja. u. vRddhi hAnida | | | | | | svAmitva sAmAnya 276 0. anya sambandhita viSaya 1. pA~coM zarIrako jaghanyotkRSTa saMghAtana parizAtana kRtike svAmitvakI oSAdeza prarUpaNA - pa. khaM//sU. 72/221-2464 2. pA~ca zarIroMmeM bandhako prApta vargaNAoMmeM va. u. vitrasopava svAmitvakI ogha Adeza prarUpaNA - (dha. 14 / 556-562 ) / svArtha sva. sto./mU./31 svAsthyaM yadAtyantikameSa paMsAM svArthI na bhogaH paribhaGgurAtmA tRze'nuSaGgAnna ca tApazAntiritIdamAkhyadbhagavAn supArzvaH | 31 / = yaha jo Atyantika svAsthya hai vahI puruSoM kA svArtha hai. kSaNabhaMgura bhoga stharya nahIM hai, kyoiM viSayasukha sevanale uttarottara kI vRddhi hotI hai sApakI zAnti nahIM hotii| yaha svArtha aura asvArthakA svarUpa zobhana pAvake dhAraka bhagavAn supArzvane batAyA hai |31| syA. ma. / 3 / 15/21 teSAM (jJAninAM ) hi parArthasyaiva svArthatvenAbhimataratrAt 1 = mahAtmA loga dUsareke svArtha ko apanA svArtha samajhate haiM / ana. pa. gaumameva sadA kuryAdAryaH svArthasiddhaye sAdhye virodhatA 144| paropakArako apekSA na karake Atma kalyANake lie nirantara mauna dhAraNA caahie| paropakArakA kArya aisA ho jo ki eka apane dvArA hI siddha hotA ho to Atma kavayANa meM virodha na Ave isa taraha bolanA cAhie |4 | 529 278 / svArtha pramANa de, pramANa/1/2 / svArthAnumAna anumAna /1 - de. svAstika- rucaka parvatastha eka kUTa- de. loka /7 // svAsthya - 1. svAsthyakA lakSaNa sa. za. / 36 yadA mohAtprajAyeta rAgadveSau tapasvinaH / tadaiva bhAvayetsvasthamAtmAnaM zAmyataH kSaNAt / 3hA - jisa samaya tapasvIke mohake udayase rAgadveSa utpanna ho jAveM, usa samaya tapastrI apane svAsthya ( Atma svarUpa ) kI bhAvanA kare, isase ve kSaNabhara meM zAnta ho jAte haiM / bha. grA./bi.10/10/10 mandarahitA nirjarA svAsthyaM prApayati rA bandha sahabhAvinIti | =bandha rahita nirjarA hI svAsthya arthAt mokSa pradAna karatI hai, parantu mandabhAvino nirjarA muktikA kAraNa nahIM / sAmAyika pATha / amita / 24 na santi bAhyAH mama kecanArthAH bhavAmi teSAM na kadAcanAham / itthaM vinizcintya vimucya bAhyAH svasthaM tadA tvaM bhava dramuktaye | 24 | kucha bhI bAhya padArtha mere nahIM hai, aura maiM bhI unakA kabhI nahIM huuN| aisA socakara tathA samasta bAhyako chor3akara, he bhadra ! tU mukti ke lie svastha ho jA / = bhA0 4-67 svArtha meM saMsto Aropayoga hI svAsthya hai| paM. vi. /4/64 sAmyaM svAsthyaM samAdhizca yogazceto nirodhanam / zuddhopayoga ityete bhavatyekArtha vAcakAH 64 - sAmya, svAsthya, samAdhi, yoga, cittanirodha, aura zuddhopayoga ekArthavAcI haiN| * anya sambandhita viSaya 1. parama svAsthyake apara nAma 2. svAsthyabAdhaka padArtha abhakSya haiN| svAhA bA/ni./1036/9766/2 svAhAkArAntA sahita mantrasya / jisake anta meM svAhAkAra hai, vaha vidyA hai| mantra svAhAkArase rahita hotA hai / svodaya baMdhI prakRtiyA~ /0/2 svopakAra- de. kAra / harikAnta [ha] haMsa - 1. pa. pra./TI./2/170 anantajJAnAdinirmalaguNayogena haMsa iva haMsa paramAtmA / anantajJAnAdi nirmala guNa sahita haMsake samAna ujjvala paramAtmA haMsa haiM / 2. paramahaMsake apara nAma-de. mokSamArga/2/5 haMsagarbha-vijayArthI uttara premIkA nagara vidyAdhara haDDI- asthi -3 mA 2/46 / bhakSyAbhakSya / 1/3 | de. hata-gaNitakI guNakAra vidhimeM guNya rAziko guNakAra kari hata kiyA gayA kahalAtA hai / - de. gaNita / II / 1/5 / hatasamupatika anubhAga/9/0 hatyA - 1. de. hiMsA, 2. AtmahatyA de. maraNa / 4 / hanana gaNita vidhimeM do rAziyoM ko paraspara guNA karanA / de. gaNita / II / 2 / 51 hanumaMta caritra - zayama (I. 1505-12123 bhASA pratha hanumAn -1, mAnuSottaraparvatastha vajrakUTakA svAmI bhavanavAsI loka./1012. pa. pU. / sarga / zloka pUrvabhava saM. 6 meM damayanta pA~ca meM svarNa10/142-14) cothene siMhabaha nAmaka rAjaputra ( 17/151 ) tIsare meM svarga meM deva ( 17/152) dUsare meM siMhavAhana rAjaputra ( 17/154 ) aura pUrvabhava meM lAntava svarga meM deva thA ( 17/162 ) vartamAna bhavameM pavanaMjayakA putra thA (17/164,307) / kyoMki vimAnameM se pASANa zilApara giranepara isane pattharako cUrNacUrNa kara diyA isalie inakA nAma zrIzaila bhI thA / ( 17/402 ) rAmAyaNa yuddhameM rAmakI bahuta sahAyatA kii| anta meM merukI bandanAko jAte samaya ulkApAtase virakta hokara dIkSA le lo ( 112/76 ); ( 113/32); tathA kramase mokSa prApta kiyA ( 111 / 44-45 ) / haraNa hanuruhadvIpa- hanumAnakI mAtA aMjanA ke mAmA pratisUrya kA rAjya / ( pa. pu. / 17/346 ) / jainendra siddhAnta koza bharata kSetrakI eka nadI -de, manuSya / 4 / haripurake rAjA kAryakA putra thaa| isIke nAmapara harivaMzakI utpatti huI ( ha. pu. /15/57-58 ) - de. itihAsa 10 / 18 / niSedha parvatastha eka kUTa va usakA svAmI deva - de. loka /5/4 3. vidya utprabha gajadantakA eka kUTa va usakA rakSaka deva - de. loka5 / 4: 4. mAnyavAnpava tastha eka kUTa va usakI svAminI devI ! 6. harikAMta - 1, hari kSetra meM sthita eka kuNDa jisameM se harikAntAda 'nikalatI hai| -de, lok3/10| 2. hai mavata parvatastha eka kUTa va usakA svAmI devaka/5/4
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ harikAntA 530 hAtha harikAMtA-hari kSetrakI eka prasiddha nadI-de. loka/3/10 / harivaMza purANa-punnATasaMghIya A. jinasena (I. 783) kRta 66 hArakSetra-rA. vA./3/1018/172/27 hariH siMhastasya zuklarUpapa sarga tathA 10,000 zloka saMskRta kAvya / (tii./3/4)| 2. kavi riNAmitvAt tadvarNamanuSyAdya SitavAddharivaSaH ityArakhyAyate |-hri dhavala (vi. za. 11-12) kRta apabhraMza kAvya / (tii./4/119)| arthAt siMhake samAna zukla rUpavAle manuSya isameM rahate haiM ataH yaha 3.na.jinadAsa (I. 1363-1468) kRta 40 sarga pramANa saMskRta. harivarSa kahalAtA hai| (yaha aDhAI dvIpoM meM prasiddha tIsarA kSetra hai|| kAvya / (tii./3/340)| 4. kabi radhu (vi. 1457-1536) kRta 2. isa kSetrakA asthAna va vistArAdi-de. loka/3/3 / 3. isa apabhraza kAvya (de. rnndhu)| 5. sakalakIti (I. 1406-1442) kRta kSetra meM kAla bartana Adi sambandhI vizeSatAe~-de, kAla/4/15 / saMskRta kAvya / (de. sklkiiti)| haricandra-nomaka vaMzake kAyastha Ardradeva nAmaka zreSThI ke putra harivarmA-aMgadezake campApura nagarakA rAjA thaa| dIkSA dhAraNa kara AcArazAstra ke bettA jaina kavi gRhastha / kRti-dharma zarmAbhyudaya, 11 aMgoMkA adhyayana kiyaa| darzanavizuddhi Adi bhAvanAoMkA jIvandhara campU / samaya-I. za. 10 kA madhya / (tI./4/14) / cintavana kara tIrthakara prakRtikA bandha kiyaa| antameM samAdhi 2. 'aNasthamiyakahA' ke racayitA eka apabhraMza kavi gRhastha / maraNakara prANata svargameM indra huaa| (ma. pu/7/2-15) yaha samaya -vi. za. 15 kA madhya / (tI./4/222) / munisuvata nAtha bhagavAnkA pUrvakA dUsarA bhava hai|-de. munisuvrata / hArata-1. harikSetrakI prasiddha nadI-de. lok/3/11| 2. hrikssetrmeN| ho harivarSa-1.himavAn parvatastha eka kUTa-de. loka 5/4 2. hirAta sthita eka kuNDa jisameM-se ki harita. nadI nikalatI hai|-de. bastIse tAtparya hai jisakA parvata mahAmeru zRkhalAke antargata niSadha loka/3/10:3. niSadha parvatastha eka kUTa-de. loka/14:4. harita ( hindukuza ) hai jo meru taka pahu~ca jAtA hai| avestAmeM isakA nAma kuNDava harita kuNDako svAminI devI-de. lok/3/10|| 'harivarajo' prasiddha hai / (ja. pa./pra. 136 ) / haritAla-madhya lokake antakA pandrahavA~ sAgara va dvIpa-de. hariSeNa-1. sAketa nagarIke svAmI vajrasenakA putra thaa| dIkSA lok/5/1| dhAraNakara Ayuke anta meM mahAzukra svarga meM deva huaa| (ma. pu./74/ 232-234) yaha vardhamAna bhagavAnakA pUrvakA sAtavA~ bhv||-de. harideva-caMgadeva kI saptama pIr3hI meM utpanna, mayaNaparAjaya cariu ke vardhamAna 2. pUrvabhava saM.2. meM anantanAtha bhagavAna ke tItha meM eka bar3A racayitA eka sadagRhastha apabhraMza kavi / rAjA thaa| pUrva bhavameM svarga meM deva thaa| (ma. pu./67/61 ) vartamAna caGgadeva bhavameM dasavA~ cakravartI thaa| vizeSa-de. zalAkApuruSa/2: 3. kAThiyAvADake vardhamAnapura nagara vAsI punnATasaMdhI AcArya / kRti bRhatkathA koSa / samaya-grantha racanAkAla zaka 853 (I. 131) / kiMkara kRSNa harideva dvijapati rAdhava (tI./3/65) 4. cittaur3a bAsI apabhraza kvi| kRti-dhammaparinAgadeva kkhA / samaya-grantha racanAkAla vi. 1044 / (tii./4/120)| harSa vardhana-1. sthAnezvarake rAjA the| samaya-vi, 667-707 (vaidyarAja ) hema rAma (vaidyarAja) (I,610-650); (kSatra cUr3AmaNi pra./8 premo)| 2. eka cInI yAtrI thaa| bhAratameM I. 700 meM AyA thA / samaya-I. 700 / 3. bhoja priyaMkara (dAnI) vaMzIrAjA mubja ke pitaa| samaya-I.640-664 (de. itihAsa/3/1) / mula gita (vaidyarAja hasta-1. eka nakSatra-de. nakSatra, 2. kSetrakA prabhAva vizeSa / apara nAma hAtha-de. gnnit/I/1/3|| samaya -I. za.14 kA antima caraNa / nAgadeva hastakama-bha, A./vi.613/812/6 chedanaM bhedanaM, peSaNamabhighAto, (tii./4/218)| vyadhana, khanana, bandhanaM, sphATana, prakSAlanaM, raJjanaM, veSTana, pranthanaM. haridvatI-bharata kSetra varuNa parvatastha eka nadI-de. mnussyaa4| pUraNaM, samudAyakaraNaM, lepanaM, kSepaNaM Alekhana mityAdi saMkliSTa hastakama |-chedn karanA, bhedana karanA, pIsanA, AghAta karanA, haribhadra--, mahAtArkika tathA dArzanika prasiddha shvetaambraacaary| cubhanA, khodanA, bA~dhanA, phAr3anA, dhonA, raMgAnA, veSTana karanA, kRtiyeM-SaDdarzana samuccaya, jaMbUdIva saMghAyaNI, lIlA vistAra gUthanA, pUrNa karanA, ekatra karanA, lepana karanA, phekanA, citra banAnA ttiikaa| samaya-vi. 585 meM svargavAsa / ataH I. 480-528 / Adi kArya ko saMkliSTa hastakarma kahate haiN| (da. sA. pra. 28/premIjI) / 2. yAkinIsUnu ke nAma se prasiddha hastanAgapura-kurujAMgala dezakA eka nagara-de. mnussy/4| zvetAmbarAcArya / kRti-tattvArthAdhigama bhASya kI svIpATIkA ityAdi saikar3oM grantha / samaya-vi. sh.8-1| (jai./2/300, 371) / hastinAyaka-vijayA kI uttara zreNIkA eka nagara-de. 3. mAnavadeva upAdhyAya ke ziSya shvetaambraacaary| samaya- vidyaadhr| vi. 1972 / (jai./1/432)| -kAlakA eka pramANa vizeSa-de. gaNita/1/4 | harimazru-eka kriyAvAdI-de. kriyAvAda / / nI-bharata kSetrastha Arya skhaNDakI eka nadI-de. mnussy/4| harivaMza-sumukha rAjAne bIraka nAmaka zreSThIkI strIkA haraNa kara usase bhoga kiyaa| ye donoM phira AhAra dAnake prabhAvase harikSetra meM hastimalla-senasaMdhI AcArya eka saMskRta nATakakAra / kRtiutpanna hue| pUrva vairake kAraNa vIrakane deva banakara isako (sumukhake vikrAnta kaukha, maithilI kalyANam, aJjanA pavanajaya, Adi jIvako) bharata kSetra meM rakha diyaa| cUki yaha harikSetrase AyA thA purANa, udayanarAja Adi / samaya-vi.1347 (karnATaka kavi crite)| isalie isake vaMzakA nAma harivaza huaa| (pa. pu./21/2-7348 I. 1169-1181 tI./3/280) / 55); (ha. pu./15/58)| -de0 itihAsa /10/18 / hAtha-kSetrakA pramANa vizeSa / apara nAma hasta-de. gaNita/I/11 jainendra siddhAnta koza
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAni hiMsA hAni-1. do guNahAni, DyoDha guNahAni-de. gaNita/11/6 / SaT guNa hAni vRddhi-de. SaT / hAra-1. zAstrArtha meM hAra jIta sambandhI-de. nyaay/2| 2. gaNita kI bhAgahAra vidhimeM jisa rAzise bhAga diyA jAtA hai so hAra hai|-de. gaNita/II 1/6 / hArita-eka kriyAvAdI-de, kriyaavaadii| hAridra-saudharma svargakA 22 vA~ paTala va indraka-2. svrg/5/3| hArI-eka vidyA-de. vidyaa| hArya-gaNitako bhAgAhAra vidhi meM jisa rAzikA bhAga kiyA jAye so hArya hai| -de. gaNita/II/1/6 / hAva-mukha vikAra-de. vibhrama / hAstina-vijayArdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara-de, vidyAdhara / hAstivijaya-vijayAIkI uttara zreNIkA ngr|-de. vidyAdhara / hiMsAke bheda va lakSaNa hisA sAmAnyake bheda / pAritApi Adi hiMsA nirdeza / saMkalpI Adi hisA nirdeza / asatyAdi sarva avirati bhAva hisA rUpa hai| * AkheTa / -de. AkheTa / | sAvadha yog| -de. saavdy| karmabandhake pratyayoMke rUpameM hisaa| -de. pratyaya/12 / eka samayameM chaha kAyakI hisA sambhava hai| hisA atyanta nindya hai| . 7 hiMsakake tapAdika sarva nirarthaka haiM / " rm nizcaya hiMsAkI pradhAnatA sva hiMsA hI hiMsA hai| azuddhopayoga va kaSAya ho hisA hai| | nizcaya hiMsA hI pradhAna hai vyavahAra nahIM / maiM jIvoMko mAratA hU~ aisA kahane vAlA azAnI hai| hAsya-1. hAsya prakRtikA lakSaNa sa.si./-/8/289/12 yasyodayAddhAsyAvirbhAvastaddhAsyam |-jiske udayase ha~sI AtI hai vaha hAsya karma hai| (rA. vA./8/6/4/574/ 17); (go. ka./jo.pra./33/27) / dha.6/1,6-24/47/4 hasanaM hAsaH / jassa kammakkhaMdhassa udaeNa hassaNimitto jIvassa rAgo uppajai, tassa kammavakhaM dhassa hAsso tti saNNA, kAraNe kjjuvyaaraado| =ha~saneko hAsya kahate haiN| jisa karma-skandha ke udayase jIvake hAsya nimittaka rAga utpanna hotA hai usa karma-skandhako kAraNameM kArya ke upacArase hAsya saMjJA hai| dha. 13/5.5.66/361/8 jassa kammassa udaeNa aNeyaviho hAso samuppajjadi ta kamma hassaM NAma / =jisa karmake udayase aneka prakArakA parihAsa utpanna hotA hai vaha hAsya karma hai| wom vyavahAra hiMsAkI kathaMcit gauNatA va mukhyatA kAraNavaza yA niSkAraNa bhI jIvoMkA ghAta hiMsA hai| veda praNIta hilA bhI hiMsA hai| khilaune tor3anA bhI hiMsA hai| hiMsaka Adi jIvoMkI hiMsA bhI yogya nhiiN| dharmArtha bhI hiMsA karanI yogya nhiiN| choTe yA bar3e kisIkI bhI hiMsA yogya nhiiN| sUkSma bhI trasa jIvoMkA badha hiMsA hai| -de. mAMsa/5 / nigoda jIvako tIvra vedanA nahIM hotii| -de. vedanA samuddhAta/3 / saMkalpI hiMsAkA nissedh| virodhI hisAkI kathaMcit AzA / bAdha hisA, hiMsA nhiiN| * * * anya sambandhita viSaya 1. hAsya rAga hai| -de. kssaay/4| 2. hAsya prakRtikI bandha udaya sattva prruupnnaa|-de. vaha vaha nAma / 3. hAsya prakRtike bandha yogya prinnaam| -de. mohanIya/3/6 / 9 bApa hAhAMga-kAlakA pramANa vizeSa / - de. gaNita/I/1/4 | hAhA-1. gandharva nAmA vyantara jAtikA bheda -de. gandharva / 2. kAlakA eka pramANa vizeSa / -de. gnnit/1/1/4| 0 wom>> * nizcaya vyavahAra hiMsA samanvaya nizcaya hiMsAko hiMsA kahanekA kAraNa / nizcaya hisAko hiMsA kahanekA pryojn| / vyavahAra hiMsAko hisA kahanekA prayojana / jIvase prANa bhinna hai, unake viyogase hiMsA kyoM / vyavahAra hisAko na mAne to jIvoMko bharamavat mala diyA jaayegaa| -de. vibhAva/5/5 / hiMsA vyavahAra mAtrase hai nizcayase to nhiiN| bhinna prANoMke ghAtase na duHkha hai na hiNsaa| nizcaya vyavahAra hiMsA smnvy| -de, hiNsaa/4/1| higula-madhya lokake antakA gyArahavA~ sAgara va dvIpa / -de. lok/5/1| * hasA-sva va parake antaraMga va bAhya prANoM kA hanana karanA hiMsA hai| jahA~ rAgAdi to sva hiMsA hai aura SaT kAya jIvoM ko mAranA yA kaSTa denA para hiMsA hai| para hiMsA bhI sva hiMsA pUrvaka hone ke kAraNa paramArtha se sva hiMsA hI hai| para nicalI bhUmikAkI pratyeka pravRtti meM para hiMsA na karanekA viveka rakhanA bhI atyanta Avazyaka hai| jainendra siddhAnta koza
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ hisA 532 2. nizcaya hiMsAkI pradhAnatA 1. hiMsAke bheda va lakSaNa sarvatra sadbhAvAta / 187 / hiMsyante tilanAlyAM taptAyasi vinihite tilA yadvat / bahavo jIvA yonau hiMsyante maithune tadvat 1108 hiMsA 1. hiMsA sAmAnyake bheda paryAyatvAtsiddhA hiMsAntaraGgasaDgeSu / bahiraDgeSu tu niyata' prayAtu 1. nizcaya mUcha hiMsAtvam / 11 / rAtrau bhujAnAnAM yasmAdanivAritA bhavati hiNsaa| hiMsA viratai stasmAttyaktavyA rAtribhuktirapi / 126 -1, ka. pA. 1/1,1/183/ gA. 42/102 tesiM ( rAgAdoNa) ce uppattI kyoMki isa sampUrNa asatya vacanameM eka pramAda yoga hI kAraNa hai hiMseti jiNehi NihiTThA / 4 / -rAmAdikakI utpatti hI hiMsA hai, isalie asatya vacana bolane vAlemeM avazya hI hiMsA hotI hai, aisA jinadeva ne kahA hai / (sa, si./7/22/363 para uddhRta) (bha. A/ kyoMki hiMsAkA kAraNa eka pramAda hI hai / (ana. dha./4/36 ) 2. vi./801-802) (pu. si. u./44); (bana, ./4/26/308) pramAdake yogase binA diye hue svarNa vastrAdika parigrahakA grahaNa pra. sA./ta. pra./216,217 azuddhopayogo hi chedaH...sa eva ca hiMsA karanA corI kahate haiM vahI corI hiMsA hai, kyoMki vaha prANaghAtakA / 216 / azuddhopayogo antrnggchedH|217| vAstava meM azuddhopayoga cheda kAraNa hai / 102 / ye jitane bhI svarNa Adi padArtha hai ve saba puruSake hai aura vahI hiMsA hai / 216 / azuddhopayoga antaraMga cheda hai| bAhya prANa haiN| isalie jo jisake ina padArthoM kA haraNa karatA hai vaha pa. pra./TI./2/125 rAgAdya tpattistu nizcayo hiMsA / -rAgAdikI usake prANoMko ho haratA hai / 103 / ( jJA./10/3 ) ( ana, dha./4/46); utpatti vaha nizcaya hiMsA hai| 3. strI puruSa Adi veda bhAvake pariNamana rUpa rAgase sahita yogako ana. dha/4/26 paraM jinAgamasyedaM rahasyamavadhAryatAm / hiMsA rAgAdya tpa- maithuna kahate haiN| vahI avahma hai| tisa viSai hiMsA avatAra dharai hai, ttirahiMsA tinudbhvH|26| -jinAgamake isa paramotkRSTa rahasyako hI kyoMki kuzIla karane tathA karAnevAleke sarva hiMsAkA sadbhAva hai / 107 // hRdayameM dhAraNa karo ki rAgAdi pariNAmoMkA prAdurbhAva honA hiMsA jaise tilose bharI huI nalI meM tape hue lohekI salAI DAlanepara hai...26 usa nalIke samasta tila jala jAte haiN| isI prakAra strI aMgameM puruSake paM.dha./u./755 arthAdrAgAdayo hiMsA cAstyadharmo vatacyutiH 1754 // aMgase maithuna karanepara yonigata samasta jIva tatkAla mara jAte haiM / 108 / = rAgAdikA nAma hI hiMsA, adharma aura avata hai / ...) 4. antaraMga caudaha prakAra parigrahake sabhI bheda hiMsAke paryAyavAcI honeke kAraNa hisA rUpa hI siddha hai| aura bahiraMga parigrahaviSai 2. vyavahAra mULa yA mamatva bhAva hI nizcayase hiMsApaneko prApta hotA hai / 11 / / ta. sU./7/13 pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA / 13 / -pramAda yogase 1. rAtrimeM bhojana karanevAloMko kyoMki anivArita rUpase hiMsA kisI jIvake prANoMkA vyaparopaNa karanA arthAt pIr3A denA hiMsA hai| hotI hai, isalie ahiMsA vratadhArI janoMko rAtri bhojana tyAga pra. sA./ta. pra./3/17 prANavyaparopo hi bhirnggcchedH| -prANoMkA avazya karanA cAhie / 126 / vyaparopaNa bahira ga cheda hai| 5. eka samayameM chaha kAyakI hiMsA sambhava hai pu.si.u./43 yatravalu yogAtprANAnAM dravyabhAvarUpANAm / vyaparopaNasya karaNaM sunizcitA bhavati sA hiMsA / 43 = kaSAya rUpa pariNamA jo go.ka./bhASA/764/66544 chaha kAyakI hiMsA viSai eka jIvakai ekai mana vacana kAya yoga tisake hetu hai dravya bhAva svarUpa do prakAra prANo- kAla eka kAyakI hiMsA hoya, vA do kAyakI hiMsA hoya, vA tInakI kA por3anA yA ghAta karanA, nizcaya kari vahI hiMsA hai| vA cArakI, vA pA~cako vA chahakI hiMsA hoya / 2. pAritApikI Adi hiMsA nirdeza 6. hiMsA atyanta nindya hai bha. A./mU./807 pAdosiya adhikaraNIya kAyiya pridaavnnaadivaadaae| jJA/8/16.58 hiMsaiva durgatedvAra hiMsaiva duritaarnnvH| hiMsaiba naraka ede paMcogA kiriyAo hoMti hiNsaao| = dveSikI, kAyikI, ghora hiMsaiva gahanaM tamaH // 16 // yatkicitsaMsAre zarIriNAM duHkhazokaprANaghAtikI, pAritApakI, kriyAdhikaraNI aise pA~ca prakArakI bhayabIjam / dIrbhAgyAdi samastaM taddhisAsaMbhavaM jJeyam / 58 -hiMsA kriyAoM ko hiMsA kriyA kahate haiM 1807) hI durgatikA dvAra hai, pApakA samudra hai, tathA hiMsA hI ghora naraka 3. saMkalpI Adi hiMsA nirdeza aura mahAndhakAra hai / 16 / saMsArameM jIvoMke jo kucha duHkha-zoka va bhayakA bIja rUpa kama hai tathA daurbhAgyAdika haiM ve samasta ekamAtra noTa:-[ hiMsA cAra prakArakI hotI hai -saMkalpI, udyogI, ArambhI hiMsAse utpanna hue jaano|58 va virodhii| binA kisI uddezyake saMkalpa pramAdase kI jAnevAlI hiMsA saMkalpI hai / bhojana Adi banAne meM, gharakI saphAI Adi karane 7. hiMsakake tapAdika saba nirarthaka haiM rUpa dharelU kAryoM meM honevAlI hiMsA ArambhI hai| artha kamAne rUpa vyApAra dhandhe meM honevAlI hiMsA udyogI hai| tathA apanI, apane jJA./8/20 niHspRhatvaM mahattvaM ca nairAzyaM duSkaraM tpH| kAyavalezazca AzritoMkI athavA apane dezakI rakSAke lie yuddhAdime kI jAnevAlI dAnaM ca hiMsakAnAmapArtha kam / 201 = jo hiMsaka puruSa haiM unakI hiMsA virodhI haiN| nispRhatA, mahattA, AzArahitatA, duSkara tapa karanA, kAyakleza aura dAna karanA Adi samasta dharma kArya vyartha haiM arthAta niSphala haiM / 20) 4. asatyAdi sarva avirati bhAva hiMsA rUpa haiM pu. si. u./zloka saM. sarvasminnapyasminpramattayogaikahetukathana yat / 2.nizcaya / pradhAnatA anRtavacane'pi tasmAniyataM hiMsA samavatarati / / avatIrNasya / grahaNaM parigrahasya pramattayogAdyada / tatpratyeyaM steyaM saiva ca hiMsA 1. svahiMsA hI hiMsA hai vadhasya hetutvAt / 1021 arthA nAma ya ete prANA ete bahizcarAH bha, A./mU. 803, 1363 attA cetra ahiMsA attA hiMsatti NicchI sAm / harati sa tasya prANAn yo yasya jano haratyarthAn / 103 / smye| jo hodi appamatto ahiMsago hiMsago idaro 803 / tadha yadvedarAgayogAnmaithunamabhidhIyate tadabrahma / avatarati tatra hiMsA vadhasya roseNa sayaM putvameva ujjhadi hu kalakaleNeva / aNNassa puNo durastraM jainendra siddhAnta koza
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA karijja ruTTho Na ya karijjA | 1363 | AtmA hiMsA hai aura AtmA hI ahiMsA hai aisA jinAgamameM nizcaya kiyA hai| Amatako ahisaka kahate haiM aura pramako hiMsaka loke samAna krodhI manuSya prathama svayaM santapta hotA hai, tadanantara vaha anya puruSako santapta kara sakegA athavA nahIM bhI niyamapUrvaka dukhI karanA isake hAthameM nahIM // 136 // sa.si./ 0/13/342 para merAmanAmAnaM hinasyAtmA pramAdavAn / pUtraM prANyantarANAM tu pazcAtsyAdvA na vA vadhaH / pramAdase yukta AtmA pahile svayaM apane dvArA hI apanA ghAta karatA hai isake bAda dUsare prANiyoM kA vadha hove yA marA ho ( rA. vA. 7/12/12/241 para uta gha. 14/5.6.23/gA, 6/30 viyojayati cAsubhiyujyate zivaM ca na paropamarda paruSasmRtervidyate / vadhopanayamabhyupaiti ca parAnanighnannapi svAyamatidurgamaH prazama heturuco titaH // 6 // koI prANI dUsaroM ko prANoMse viyukta karatA hai phira bhI vaha bandhase saMyukta nahIM hotA tathA paropapAse jisakI smRti kaThora ho gayI hai. arthAt jo paropaghAtakA vicAra karatA hai usakA kalyANa nahIM hotA / tathA koI dUsare jIvoM ko nahIM mAratA bhI hiMsakapaneko prApta hotA hai| isa prakAra he jina ! tumane yaha ati gahana prazamakA hetu prakAzita kiyA hai| pu. si. u/46-47 vyutthAnAvasthAyAM rAgAdInAM vazapravRttAyAm / farat jIvo mA vA dhAvazya dhruvaM hiMsA // 46 // yasmAtkaSAyaH san hantyAtmA prathamamAtmanAtmAnam / pazcAjjAyeta na vA hiMsA prANyantarANAM tu / 47 // - rAgAdi pramAda bhAvoMke vazase uThane-baiThane Adi kriyAoM meM, jIva maro athavA na maro nizcayase hiMsA hai hI 46 | kyoMki kaSAya yukta AtmA pahile apane dvArA apaneko hI ghAtatA hai pIche anya jIvoMkA ghAta ho athavA na ho / 47 // - * - 533 pra. sA./ta. pra. / 146 kadAcitparasya dravyaprANAnAbAdhya kadAcidanAbAdhya svasva bhAvANAnuparaktatvena bAdhamAno jJAnAvaraNAdIni karmANi batAti / = kadAcit para dravyake prANoMko bAdhA karake aura kadAcita bAdhA nahIM karake apane bhAva prANoMko to uparaktapaneke dvArA bAdhA karatA huA jJAnAvaraNAdi kamako ( rAga-dveSAdike kAraNa ghA hI hai| pra. sA./tA.vR./146/211 / 10 yathA ko'pi taptalohapiNDena paraM hantukAmaH san pUrva tAvadAtmAnameva hanti pazcAdanyadhAte niyamo nAsti, tathAyamajJAnI jIvo'pi ... mohAdipariNAmena pariNataH pUrva... san sarakAyazuprANa hanti pacArakAle para niyamo nAsti / = jisa prakAra koI vyakti tapta lohe ke gole dvArA kisIko mAranekI kAmanA rakhatA huA pahale to apaneko hI mAratA (hAtha jalAtA ) hai, pIche anyakA ghAta hove bhI athavA na bhI hove, koI niyama nahIM / usI prakAra yaha ajJAno joba bhI mohAdi pariNAmoM se pariNata hokara pahale to svakIya zuddha prAzoMkA bAta karatA hai. pazcAt uttara kAla meM anyake prANa ghAtakA niyama nahIM / ana. gha. /4/24 pramatto hi hinasti svaM prAgAtmAtaGgatAyanAt / paro numriyatAM mAvA rAgAdyA hyarayo'GginaH | 24| = duSkarmokA saMcaya tathA vyAkulatA rUpa duHkhako utpanna karaneke kAraNa pramatta jIva pahale to apanA ghAta hI kara letA hai, dUsarA jIva maro vA mata maro / kyoMki jIyoMke vAstavika mero to kapAla hI hai na ki dUsaroMkA prANavadha / 2. azuddhopayoga va kaSAya hI hiMsA hai sa.sA.vA./262 kI utthAnakA hisAdhyavasAya evaM hiMsA adhyavasAya hI bandhakA kAraNa hai ataH yaha hiMsAkA adhyavasAya hI hiMsA hai| 2. nizcaya hiMsAkI pradhAnatA pra. sA./ta.pra./216 azuddhopayogo hi chedaH zuddhopayogarUpasya zrAmaNyasya chedanAt tasya hiMsanAt sa eva ca hiMsA / = zuddhopayoga rUpa zrAmaNyakA cheda karaneke kAraNa azuddhopayoga hI cheda hai aura usa zrAmaNyakA nAza karaneke kAraNa vaha hI hiMsA hai| (pra. sA./ta.pra./ 318 ); ( yo. sA. a./8/28 ); ( pu. si. u. / 44 ) / pu. si. u. / 64 * hiMsAyAH abhimAnabhayajugupsAhAsyaratizokakAnakopAdyAH / sarve'pi abhimAna, bhaya, jugupsA, hAsya, rati, zoka, kAma, krodha Adi hiMsA kI hai| 1 pha pra. sA./tA.vR./290/pra/2/212 / 21 sUkSmarupAte'pi yAvatazina svasvabhAvacalana rAgAdipariNatibhA hisA sAmAzina andho bhavati na ca pAdasaMghaTTanamAtreNa vItarAgI muniyoM ko IryAsamiti pUrvaka pasate hue, sUkSma jagatuoMkA ghAta honepara bhI jitane aMza meM svasvabhAvase calana rUpa arthAt azuddhopayoga rUpa rAgAdi pariNati lakSaNavAlI bhAva hiMsA hai, utane aMzameM hI bandha hotA hai, kevala pAkIragar3ha mAse nahIM-na ApArasAra/ 2 / 10 svayaM hiMsA svayameva hirAnaM na tatparAdhInamiha dvayaM bhavet / pramAdahIno'tra bhavatyahiMsakaH pramAdayuktastu tadaiva hiMsakaH ||10| jo svayaM hiMsA hai aura svayaM hI hiMsana hai| yaha donoM hisAva hiMsana va ghAta parAdhIna nahIM hai / pramAda rahita jIva ahiMsaka hotA hai aura pramAda yukta sadaiva hiMsaka 5.pra./TI./ 2 / 125 rAgAvalastu nizcayahiMsA tadapi ksmaad| nizcayazuprANasya hiMsAkAraNA-rAgAdikakI utpatti hI nizcaya hiMsA hai kyoMki yaha nizcaya zuddha caitanya prANI hiMsAkA kAraNa honese... 1 paM. dha. /u. / 757 sattu rAgAdibhAveSu bandhaH syAtkarmaNAM balAt / tatpA'kAdAtmano duHkhaM tatsiddhaH svAtmano vadhaH 757 rAgAdi bhAvoM ke honepara pUrvaka kamaukA hotA hai aura una kamoMke udayase AtmAko duHkha hotA hai isalie rAgAdi bhAvoM ke dvArA apanI AtmAkA vadha yA hiMsA siddha hotI hai / 7571 / 3. nizcaya hiMsA hI pradhAna hai vyavahAra nahIM bha.A./mU./806 jadi sudvassa ya baMdho hohidi bAhiraMgavatthujogeNa / gatthidu ahiMsago NAma hodi bAyAdivadhahedu / 806 / yadi rAgadveSa rahita AtmAko bhI bAhya vastuke sambandhase magdha hogA to jagat meM koI bhI ahiMsaka nahIM hai, aisA mAnanA par3egA, kyoMki zuddha muni bhI vAyukAyAdi jIvoMke badhakA hetu hai / = gha. 14 / 5, 6,63/10/2 jega viNA jaMNa hodi cetra taM tassa kAraNaM / tanhA aMtaraMgAce eka hiMsA va bahiraMgA ti siddham / * jisake binA jo nahIM hotA vaha usakA kAraNa hai, isalie zuddha nayase antaraMga hiMsA hI hiMsA hai mahiraMga nahIM pra. sA. pra. / 210 azuddhopayogo'ntaragacchedaH bahiraGga: / ... antaraGga eva chedo balIyAn na puna payoga to antaraGga cheda hai aura paraprANoMkA ghAta yahA~ aMtaraMga cheda hI balavAda hai mahira nahIM ana. dha. /4/23 rAgAdyasaMgataH prANavyaparope'pyahiMsakaH / syAttadavyaparope'pi hiMsro raagaadisNshritH| yadi loka rAgAdise Agie nahIM hai to prANoMkA vyaparopaNa ho jAnepara bhI yaha ahisaka hai aura yadi rAgadveSAdi kaSAyoM se yukta hai to prANokA viyoga na honepara bhI hiMsaka hai| 4. maiM jIvoMko mAratA hU~ aisA kahanevAlA ajJAnI hai .sA./mU./247 jo maNadi hiMsAmi ya hiMsiyAmi ya parehiM sasehiM / so mUDho aNNANI gANI etto du vivarIdo | 247| jo puruSa aisA mAnatA hai ki maiM para jIvako mAratA hU~ aura para jIvoM dvArA maiM mArA jainendra siddhAnta koza paraprAvya paropo hiraGgaH / = = azuddhobahiraMgacheda hai / ...
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ hisA 534 3. vyavahAra hiMsAko kathaMcit gauNatA va mukhyatA jAtA hU~ vaha puruSa mohI hai, ajJAnI hai, aura isase viparIta hai vaha balaM zraddhIyet, dRzyate tu rjjvaadibhirinnm| tasmAt pratyakSavirodhAta jJAnI hai|2471 (yo.sA./a./4/12) / / manyAmahe na mantrasAmarthya miti| -hiMsAdoSAvinivRtteH / 25 / ... sa.sA./A./256/ka.168 sarva sadaiva niyataM bhavati svakIyakarmodayAnma- niyatapariNAmAnimittasyAnyathA vidhiniSedhAsaMbhavAt / 26 / - raNajIvitaduHkhasaukhyam / ajJAnametadiha yatta paraH parasya kuryAta pumAn prazna-Agama pramANase prANI vadha bhI dharma samajhA jAtA hai ? uttaramaraNajIvitadukhasaukhyam / = isa lokameM jIvoMke jo jIvana maraNa nahIM, kyoMki aise Agamako AgamapanA hI siddha nahIM hai / 13 / yadi duHkha sukha haiM ve sabhI sadA kAla niyamase apane-apane karmake udayase hiMsAko dharmakA sAdhana mAnA jAyegA to machiyAre bhIla Adi hote haiM / aisA, honepara puruSa parake jIvana maraNa sukha duHkhako karatA hai sarva hiMsaka manuSya jAtiyoM meM avirodharUpase dharma kI vyApti calI yaha mAnanA ajJAna hai| aayegii|20| prazna- aisA nahIM hotA, kyoMki yajJake atirikta 3. vyavahAra hiMsAkI kathaMcit gauNatA va mukhyatA anya kAryoM meM kiyA jAnevAlA vadha pApa mAnA gayA hai| uttara aisA bheda nahIM kiyA jA sakatA, kyoMki hiMsAkI dRSTise donoM tulya 1. kAraNavaza vA niSkAraNa bhI jIvoMkA ghAta haiM / 22 / prazna-yajJake artha hI svayambhUne pazuoMkI sRSTi kI hai, ataH hiMsA hai yajJake artha vadha pApakA hetu nahIM ho sakatA ! uttara-yaha pakSa asiddha hai| kyoMki pazuoM kI sRSTi brahmAne kI hai, yaha bAta abhI taka siddha pu.si.u./80-86 dharmo hi devatAbhyaH 80 / pUjyanimittaM ghAte / / nahIM ho sakI hai / 22 / prazna-mantrakI pradhAnatAke kAraNa yaha hiMsA bahusattvadhAtajanitAdazanAvaramekasattvaghAtostham / 2 / rakSA bhavati nirdoSa hai| jisa prakAra mantrakI pradhAnatAse prayoga kiyA viSa mRtyubahUnAmekaisya bAsya jIvaharaNena |...hiNsstvaanaam / / 3 / zarIriNo kA kAraNa nahIM usI prakAra mantra saMskAra pUrvaka kiyA pazuvadha bhI hiMsrA (84 / bahu duHkhaasNjnypitaaH...duHvinno|8| sukhino hatAH sukhina pApa kA hetu nahIM ho sakatA! uttara-nahIM, kyoMki aisA mAnanepara eva / iti tarka...sukhinAM ghaataay...|6| upalabdhisugatisAdhana- pratyakSa virodha AtA hai-yadi kevala mantra balase hI yajJavedIpara samAdhi.. svaguroH ziSyeNa ziro na krttniiym|87 mokSaM zraddhaya naiva pazuoMkA ghAta dekhA jAtA to yahA~ mantra balapara vizvAsa kiyA I paraM purastAdazanAya......nijamAMsadAnarabhasAdAlabhanIyo na jaataa| parantu vaha badha to rassI Adi mA~dhakara karate hue dekhA jAtA cAtmApi 84A-devatAke artha hiMsA karanA dharma hai aisA mAnakara 1201 hai| isalie pratyakSameM virodha honeke kAraNa mantra sAmarthya kI kalpanA yA pUjya puruSoM ke satkArArtha hiMsA karane meM doSa nahIM hai aisA mAnakara ucita nahIM hai / 24 / ataH mantroMse pazuvadha karanevAle bhI hiMsA 181 zAkAhArameM aneka jIvoMkI hisA hotI hai aura mAMsAhArameM doSase nivRtta nahIM ho sakate / 23 / zubha pariNAmose puNya aura azubha kevala ekakI, isalie mAMsAhArako bhalA jAnakara 82 // hiMsaka jIvoM pariNAmoMse pApa bandha niyata hai, usameM hera-phera nahIM ho sktaa| ko mAra denese anekoMkI rakSA hotI hai aisA mAnakara hiMsaka jIvoMkI hiMsA 83 / tathA isI prakAra hiMsaka manuSyoM kI bhii|4| duHkhI jIvoM 3. khilaune tor3anA bhI hiMsA hai koduHkhase chur3Aneke lie mAra denA rUpa hiMsA / / sukhIko mAra denese sA.dha./3/22 vastranANakapustAdi nyastajIvacchidAdikam / na kuryAttyapara bhavameM usako sukha milatA hai, aisA samajhakara sukhI jIvako mAra tapApaddhistaddhi loke'pi garhitam / 22 / -zikAravyasanakA tyAga denA / 6 / samAdhise sugatikI prApti hotI hai. aisA mAnakara samAdhistha karanevAlA zrAvaka vastra zikA aura kASTha pASANAdi zilpameM nikAle gurukA ziSya dvArA sira kATa denaa|87| yA mokSakI zraddhA karake aisA gaye yA banAye gaye jIvoMkA chedanAdikako nahIM kare, kyoMki vakhAdikakaranA / 88 / dUsareko bhojana karAne ke lie apanA mAMsa deneko nija meM sthApita kiye gaye jIvoMkA chedana bhedana kevala zAstra meM hI nahIM zarIrakA ghAta karanA / / ye sabhI hiMsAe~ karanI yogya nahIM haiN| kintu lokameM bhI nindita hai| jJA /8/18, 27 zAntyartha devapUjArtha yajJArthamathavA nRbhiH| kRtaH prANabhRtAM 4. hiMsaka Adi jIvoMkI hiMsA bhI yogya nahIM ghAtaH pAtayatyavilambitam / 18 / caramantrauSadhAnAM vA hetoranyasya vA kvacit / kRtaH satI narai hiMsA pAtayatyavilambitam / 271= apanI pu.si.u./83-85 rakSA bhavati bahUnAmekasyaivAsya jIvaharaNena / iti zAntike artha athavA devapUjAke tathA yajJa ke artha jo manuSya jIvaghAta matvA kartavyaM na hiMsane hisrasattvAnAm 183 / bahusattvaghAtino'mI karate haiM vaha ghAta bhI jIvoM ko zIghra hI narakameM DAlatA hai / 18 / devatA- jIvanta upArjayanti guru pApam / ityanukampAM kRtvA na hiMsanIyAH kI pUjAke lie race hue naivedyase tathA mantra aura auSadhake nimitta zarIriNo hiNsaa'4| bahuduHkhAsaMjJapitAH prayAnti tvacireNa duHkhaathavA anya kisI bhI kArya ke lie kI huI hiMsA jIvoMko narakameM vicchittim / iti vAsanAkRpANImAdAya na duHkhino'pi hantavyAH le jAtI hai / 28 / 185 -eka jIvako mAranese bahutase jIvoMkI rakSA hotI hai, aisA 2. veda praNIta hiMsA bhI hiMsA hai mAnakara hiMsaka jIvoMkA bhI ghAta na karanA / 83 / bahuta jIvoM ke mAranevAle yaha prANI jItA rahegA to bahata pApa upajAyegA isa rA.vA./8/1/13-26/562-564 AgamaprAmANyAta prANivadho dharma- prakAra dayA karake bhI hiMsaka jIvako mAranA nahIM cAhie / 4 / yaha heturiti ceta; na tasyAgamatvAsiddheH / 13 / sarveSAmavizeSa- prANI bahuta duHkha kari pIr3ita hai yadi isako mAriye to isake saba prasaGgAt / 20 / yadi hiMsA dharma sAdhanaM matsyabandha ( vadhaka ) zAkunika- dukha naSTa ho jAyeMge aisI khoTI bAsanA rUpa talavAra ko aMgIkAra zaukarikAdInAM sarveSAmaviziSTAdharmAvAptiH syAt |...yjnyaarkrmnno- kara duHkhI jIva bhI na mAranA 11 'nyatra vadhaH pApAyeti ceta; na; ubhayatra tulyatvAta / 21 / 'tAdathyota sA,dha./2/81,83 na hisyAtsarvabhUtAnItyAI dharma pramANayaca / sAgaso'pi sargasyeti cet' / 22 / 'yajJArtha pazavaH sRSTAH svayameva svayabhuvA sadA rakSecchavalyA kiM nu niraagsH|| hiMsraduHvimukhiprANi-ghAta ( manusmRti/5/16/iti) iti / ataH sargasya yajJArthatvAt na tasya kuryAnna jaatucit| atiprasaGgazvabhrAti-sukhocchedasamIkSaNAt / - viniyoktuH pApamiti tanna; kiM kAraNam / sAdhyatvAta / 'mantra- sampUrNa trasa sthAvara jIvoM meM se kisI bhI jobakI hiMsA nahIM karanI prAdhAnyAdadoSa iti ceta; / 24 / yathA virSa mantraprAdhAnyAdupayujya- caahie| isa prakArake RSi praNIta zAstrako zraddhA pUrvaka mAnanevAlA mAnaM na maraNakAraNam, tathA pazubadho'pi mantrasaMskArapUrvakaH kriya- dhArmika gRhastha dharmake nimitta sadA apanI zakti ke anusAra aparAdhI mANo na pApaheturiti / tanna, kiM kAraNam / pratyakSavirodhAt |...ydi jIvoM kI rakSA kare aura niraparAdhI jIvoMkA to kahanA hI kyA hai mantrebhyo eva kevalebhyo yAjJe karmaNi pazunnipAtayantaH dRzyera mantra 12 kalyANArthI gRhastha ati-prasaMga rUpa doSa naraka sambandhI du:kha jainendra siddhAnta koza
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA 53.5 4. nizcaya vyavahAra hiMsA samanvaya sukhakA kAraNa honese hiMsaka dukhI aura sukhI prANiyoM ke ghAtako kabhI na kre|3| 5. dharmArtha bhI hiMsA karanI yogya nahIM pra.sA./mU./250 jadi kuNadi kAyakhedaM vejjAvaccatyamujjado smnno| Na havadi hava di agArI dhammo so sAvayaNaM / -yadi (zramaNa) vaiyAvRtti ke lie udyamI vartatA huA chaha kAyako pIr3ita kare to vaha zramaNa nahIM hai / gRhastha hai, ( kyoMki ) vaha chaha kAyako virAdhanA sahita vaiyAvRttya hai / 250 // i.u./16 tyAgAya zreyase vittamavittaH saMcinoti yaH / svazarIra sa pakena snAspAmIti vilimpati 16 jo nirdhana manuSya pAtradAna Adi prazasta kAryoM ke lie puNya prApti tathA pApa vinAzake aneka sAvadhoM dvArA dhana upArjana karatA hai, vaha manuSya nirmala zarIrameM pIche snAna karake nirmala hone kI AzAse kIcar3a lapeTatA hai| pu.si.u./80-81 dharmo hi devatAbhyaH prabhavati tAbhyaH pradeyamiti sarvam / iti duvivekakalitA dhiSaNAM na prApya dehino hisyAH 180 / pUjyanimittadhAte chAgAdInAM na ko'pi doSo'sti / iti saMpradhArya kArya cAtithaye sattva saMjJapanam 81-devatAko prasanna karanese dharma hotA hai isalie isa lokameM usa devatAke saba kucha dene yogya hai / jIvako unake lie bali kara denA dharma hai| aisIaviveka buddhi se prANI pAta yogya nhiiN|80| apane guruke vAste bakarA Adi mArane meM koI doSa nahIM aisA mAnakara atithi ke artha jIva vadha karanA yogya nhiiN| de.hiMsA 3/1 devatAkI pUjAke lie jIvadhAta karanA nara kameM DAlatA hai| 6. choTe yA bar3e kisIkI bhI hiMsA yogya nahIM mU.A./748,801 vasudhammivi viharaMtA pIDaMNa kareMti kassai kyaaii| jIvesu dayAvaNNA mAyA jaha puttabhaMDesu 768 taNaruvaharicchedaNatayapattapatrAla kaMdamUlAI / phalapupphatrIyaghAdaM Na kariti muNI Na kArati 01-saba jIvoM ke prati dayAko prApta satra sAdhu pRthivIpara vihAra karate hue bhI kisI jIvako kabhI bhI pIr3A nahIM karate / jaise mAtA putrakA hita hI karatI hai usI taraha sabakA hita cAhate haiM 1768 / munirAja tRNa, vRkSa, harita inakA chedana, bakula, pattA, koMpale, kandamUla, inakA chedana, tathA phala, puSpa bIja inakA ghAta na to Apa karate haiM, na dUsaroM se karAte haiM / 801 // 7. saMkalpI hiMsAkA niSedha sA.dha./2/2 Arambhe'pi sadA hiMsAM, sudhIH sAMkaliyakIM tyajet / dhanato'pi karSa kAduccaiH, pApo'nannapi dhiivrH| -buddhimAna manuSya khetI Adi kAryoM meM bhI saMkalpI hiMsAko sadaiva chor3a deveM, kyoMki asaMkalpa pUrvaka bahutase jIvoMkA ghAta karanevAlA kisAnase jIvoMko mAranekA saMkalpa karake unako nahIM mAranevAlA bhI dhIvara vizeSa pApI hotA hai / / 8. virodhI hiMsAkI kathaMcit AjJA sA.dha./15 kI TokAmeM uddhRta-daNDo hi kevalo lokamima cAmaca rakSati / rAjJA zatrau ca putre ca yathA doSasamaM dhRtH| -putra va zatra meM samatA rUpase kSatriyoM dvArA kiyA gayA daNDa isa loka aura paralokakI rakSA karatA hai, yaha zAstra vacana hai / 9. bAhya hiMsA, hiMsA nahIM bha.A./ma./806 jadi suddhassa ya baMdho hohidi bAhiragavatthujogeNa / Natthi du ahiMsago NAma hodi vAyAdivadhahedu / 06 / == yadi rAgadveSa rahita AtmAko bhI mAtra bAhya vastuke sambandhase nandha hogA to jagat meM koI bhI ahiMsaka nahIM, aisA mAnanA pdd'egaa| kyoMki muni bhI vAyukAyAdi jIvoMke vadhakA hetu haiN|06| pra.sA./m /217 maradu vA jiyadu jIvo ayadAcArassa NicchidA hiMsA / payadassa Nasthi baMdho hiMsAmetteNa samidassa 12174 =jIva mare yA jIye, aprayata AcAravAleke hiMsA nizcita hai, prayatake samitivAn ke (bahiraMga) hiMsAmAtrase bandha nahIM hai / 2171 (sa.si./7/13/351 para udhRta); (dha.14/5,6,63/gA.2.10); (rA.bA./7/13/12/540 para uddhRt| pra.sA./mU./17/prakSepaka 1-2/262 uccAliyamhi pAe iriyAsamidassa nnipgmtthaae| AbAdhejja kuliMga marijjataM jogamAsejja ||1||nn hi tassa taNi mitto baMdho sumo ya desido samaye / mucchApariggaho cciya ajjhappapamANado diTTho / 21 = IryAsamitise yukta sAdhuke apane pairake uThAnepara calane ke sthAnameM yadi koI kSudra prANI unake pairase daba jAye aura usake sambandhase mara jAye to bhI usa nimittase thor3A bhI bandha AgamameM nahIM kahA hai kyoMki jaire adhyAtma dRSTise mUrchAko ho parigraha kahA hai vaise yahA~ bhI rAgAdi pariNAmoMko hiMsA kahA hai / (sa.si./7/13/351/ para udhRta); (rA.bA.7/13/12/ 540 para udhRt)| sa.si./9/13/351/4 'pramattayogAta' iti vizedhaNaM kevalaM prANavyaparopaNaM nAdharmAyeti jJApanArtham / = kevala prAgoMkA viyoga karanese adharma nahIM hotA, yaha batalAne ke lie sUtra meM 'pramattayogase yaha pada diyA hai| gha. 14/5.6,62/6/12 hiMsA NAma pANa-pANi viyogo| taM karatANaM kathama hiMsAlakravaNapaMcamahavvayasaMbhavo / Na, bahiraMgahiMsAe aasvttaabhaavaado| prazna-prANa aura prANiyoM ke viyogakA nAma hiMsA hai| use karane vAle jovoM ke ahiMsA lakSaNa pA~ca mahAvata kaise ho sakate haiM ? uttara- nahIM, kyoMki bahiraMga hiMsA Asava rUpa nahIM hotii| pu.si.u./45 yuktAcaraNasya sato rAgAdyAvezamantareNApi / na hi bhavati jAtu hiMsA prANavyaparopaNAdeva / 45 / -yuktAcArI satpuruSake rAgAdi bhAvo ke praveza binA kevala para jIvoMke prANa pIr3ate ho ta kadAcita hiMsA nahIM hotI hai| ni.sA./tA.va./56 teSAM mRtirbhavatu vA na bA, prayatna pariNAmamantareNa __ sAvadhaparihAro na bhvti| -una (jIvoMkA) maraNa ho athavA na ho, prayatna rUpa pariNAmake binA sAvadha kA parihAra nahIM hotaa| ana.dha./4/23 rAgAdyasaGgataH praannvyprope'pyhiskaa| syAttadadhyaparope'pi hisro rAgAdisaMzritaH / 23 / jIva yadi rAga dveSa moha rUpa pariNAmoMse AviSTa nahIM hai to prANoMkA vyaparopaNa ho jAnepara bhI ahiMsaka hai| aura yadi rAgAdi kaSAyoM se yukta hai to prANoMkA viyoga na hone para bhI hiMsaka hai / 4. nizcaya vyavahAra hiMsA samanvaya 1. nizcaya hiMsAko hiMsA kahanekA kAraNa rA.vA.7/13/12/140/33 nanu ca prANavyaparopaNAbhAve'pi pramattayogamAtrAdeva hiNsessyte| uktaM ca -1...(prANavyaparopaNa nirdeza anrthkm)| naiSa doSaH, tatrApi prANavyaparopaNamasti bhAvalakSaNam / tathA coktam-svayamevAtmanAtmAnaM hinastyAtmA pramAdavAn / pUrva prANyantarANAM tu pazcAtsyAdvA na vA vadhaH ziiti / evaM kRtvA yairupAlambhaH kriyate-so'trAva kAzaM na labhate / bhikSonidhyAnaparAyaNasya prmttyogaabhaavaat| -prazna-prANavyaparopaNa ke abhAva meM bhI kevala pramatta yogase hI hiMsA svIkAro gayI hai| kahA bhI hai ki-[ jIva maro yA jIo ayatnAcArIke nizcita rUpame hisA hai / bAhya hiMsA mAtrase bandha nahIM hotA (de.hisA/3/4) ataH sUtra meM 'prANavyaparopaNa zabda vyartha hai / ] ? uttara-yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki bhAvalakSaNa jainendra siddhAnta koza
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA bAtA antaraMga prAgavyaparopaNa arthAt svahiMsA vahA~ bhI (pramatayogameM bhI hai ho| kahA bhI hai- 'pramAdase yukta AtmA pahale svayaM apane dvArA hI apanA ghAta karatA hai, isake bAda dUsarekA ghAta hove athavA na hove / ' aisA mAnanepara yaha doSa bhI nahIM AtA hai ki- 'jala meM, thalameM, AkAza meM saba jagaha jantu hI jantu haiN| isa jantumaya jagat meM bhikSuka ahiMsaka kaise raha sakatA hai ? kyoMki jJAna dhyAna parAyaNa apramata bhikSukako mAtra prANi viyoga hiMsA nahIM hotii| dha.14/5,6,63/1 tadabhAve (bahiraGga hiMsAbhAve'pi ) vi aMtaraMga hiMsAdo caitra sityamacchassa baMdhuvalaMbhAdo / jeNa viNA jaMga hodi ceva ta tassa kAraNaM / tamhA aMtaraMgahisA caiva suddhaNaraNa hisA Na bahiraMgA ci siddhs| kyoMki mahiraMga hiMsAkA abhAva honepara bhI kevala antaraMga hiMsA se siktha matsyake bandhakI upalabdhi hotI haiN| jisake binA jo nahIM hotA hai vaha usakA kAraNa hai, isalie zuddhanayase antaraMga hiMsA hI hiMsA hai, mahiraMga nahIM yaha bAta siddha hotI hai| ye hiMsA/2/2-3 caitanya pariNAmoMkI ghAtaka honese antaraMga hiMsA ho hiMsA hai| 2. nizcaya hiMsAko hiMsA kahanekA prayojana pra.sA./tA.vR./298/213/13 zuddhopayogapariNatapuruSaH jIvaloke vicaranapi yadyapi maharadravyahiMsAmAtramasti tathApi nizcayahisA nAsti tataH kAraNAdvaparamAtmabhAvanAgatena nizcayahiMseca sarva tAtparyeNa parihartavyeti zuddhopayoga rUpa pariNata jIvako isa jIvoM se bhare hue loka meM vicaraNa karate hue yadyapi bahiraMga hiMsA mAtra hotI hai| aMtaraMga nahIM isa kAraNa se zuddha paramAtma bhAvanAke bala dvArA nizcaya hiMsA hI sarva prakAra tyAgane yogya hai / D 3. bahiraMga hiMsAko hiMsA kahanekA prayojana a./ /4/28 hiMsA yadyapi puMsaH syAnna svalpApyanyavastutaH / tathApi hiMsAyatanArimejAba 200 madyapi para vastu sambaMdha pramatta pariNAmoMke binA kevala bAhya dravya ke hI nimittase jIvako jarA bhI hiMsAkA doSa nahIM lagatA, to bhI bhAvavizuddhike lie bhAvahiMsA ke nimitta mAhya padArtha se mumukhako virata honA cAhie |2 4. jIvase prANa bhinna haiM, unake viyogase hiMsA kyoM ho ? 536 4. nizcaya vyavahAra hiMsA samanvaya pa. pra./TI./2/120 prANA jIvAdabhinnA bhinnA yA yavabhinaH sahi jIvatprANAnAM vinAzo nAsti, atha bhimnnAstarhi prANabadhe'pi jIvasya baco nAstyanena prakAreNa jIvahiMse nAsti kathaM jIvayaye pApabandho bhaviSyatIti / parihAramAha / kathaMcidbhadAbhedaH / tathAhi svakIyaprANe hRte sati duHkhozpattidarzanAdvyavahAreNAbhedaH saiva duHkhotpattistu hiMsA bhaNyate tatazca pApabandhaH / prazna- prANa jIvase bhinna hai yA abhinna ? yadi abhinna hai to jIvakI bhA~ti prANoMkA bhI vinAza nahIM ho sakatA / yadi bhinna hai to prANa vadha honepara bhI jIvavadha nahIM ho sakatA aura isa prakAra jIva hiMsA hI nahIM hotI phira jIva vadhase pApakA bandha kaise ho sakegA 1 uttara- aisA na kaho kyoMki jIva aura prANoMmeM kathaMcit bhedAbheda hai / vaha isa prakAra ki apane prANoMke haraNa honepara duHkha kI utpatti dekhI jAtI hai, isa kAraNa vyavahArase inameM abheda hai / vaha duHkhotpatti hI vAstava meM hiMsA kahalAtI hai aura usase pApa bandha hotA hai| .sA./tA, vR/333-444/423 / 22 kazcidAha jIvANAbhijJA abhinnA vA / yadyabhinnAstadA yathA jIvasya vinAzo nAsti tathA prANAnAmapi vinAzo nAsti kathaM hiMsA atha bhinnastahi jIvasya praNayAte'pi kimyaatm| tatrApi hiMsA nAstIti tatra. [ de, kAya 203 ) =prazna- koI kahatA hai ki jIvase prANa bhinna hai ki abhinna ! yadi abhinna hai to jIvakA vinAza hI nahIM ho sakatA, taba prANoMkA bhI binAdA nahIM ho sktaa| phira hiMsA kaise ho sakatI hai| yadi prANa jIvase bhinna hai to jIvakA prANa ghAta honA hI kaise prApta hotA hai ? isalie aisA mAnanepara bhI hiMsA siddha nahIM hotI ! uttara aisA nahIM hai; kAyAdi prANoMke sAtha kathaMcit jIvakA bheda bhI hai aura ame bhI yaha kaise so batAte haiM [ so piNDa jaise agni pRthaka nahIM kI jA sakatI vaise hI vartamAnameM zarIra Adi jIvako pRthaka nahIM kiyA jA sakatA, isa kAraNa se vyavahArase donoMmeM abheda hai / parantu nizcayase bheda hai kyoMki maraNakAlameM zarIrAdika prANa jIvake sAtha nahIM jaate| ve prANa/2/3] de. vibhAna/5/5/1 yadi nizcayakI bhA~ti vyavahAra se bhI hiMsA na ho to jIvako bhasmavat malane se bhI hiMsA na hogii| aura isa prakAra mokSamArga ke grahaNakA abhAva ho jAnese mokSamArga kA hI abhAva hogaa| 5. hiMsA vyavahAra mAnase hai nizcayase to nahIM pu. si. u. / 50 nizcayamabuddhayamAno yo nizcayatastameva saMzrayate / nAzayati karaNacaraNaM sa bahiHkaraNAlaso bAlaH / -jo jIva nizcaya ke svarUpako na jAnakara usako hI nizcayake zraddhAnase aMgIkAra karatA hai, yAne antaraMga hisAko ho hiMsA mAnatA hai vaha mUrkha bAhya kriyAneM AlasI hai aura bAhya kriyA rUpa AcaraNako naSTa karatA hai / = pa. pra./TI./ 2 / 127 nanu tathApi vyavahAreNa hiMsA jAtA pApabandho'pi na ca nizcayena iti / satyamuktaM svayA, vyavahAreNa pApaM tathaiva nArakAdiduHkhamapi vyavahAreNeti tadiSTaM bhavatAM cetahi hisAM kuruta yUmamiti / prazna- phira bhI yaha prAgapAta rUpa hiMsAhAramAtra hai aura isI prakAra pApabandha bhI nizcayase to nahIM hai ? uttara- tumhArI yaha bAta bilakula satya hai, parantu jisa prakAra pApabandha vyavahArase hai, usI prakAra narakAdike duHkha bhI vyamahArase hI haiM, yadi me duHkha tumheM acche lagate haiM to hiMsAlU kro| 6. minna prANoMke ghAtase na duHkha hai na hiMsA = rA.vA./7/13/8-11/540 / 13 anyatvAdadharmAbhAvaH iti cet; na; tadduHkhotpAdakatvAt / zarIriNo'nyatvAt duHkhAbhAva iti cetaH naH putraprAdibhiyoge tApadarzanAt / pratyekAcca // 10 // yadyapi zarIrizarIrayoH lakSaNamedAjJAnAtvam tathApi madhe pratyekasvAda tadviyogapUrvaka duHkhopapatteradharmAbhAva ityanupAlambhaH / ekAntavAdinAM tadanupapattirvandhAbhAvAt | 11 | = prazna- prANa AtmAse bhinna haiM ataH unake viyogase adharma nahIM ho sakatA / uttara-nahIM, kyoMki prANoM kA viyoga honepara jIvako ho duHkha hotA hai| prazna-jharIrI AtmA prANoM se bhinna hai ataH unake viyogase use duHkha bhI nahIM honA caahie| uttara nahIM, kyoMki putra kalAdi sarvathA bhinna padArthoMke viyoga honepara bhI tApa dekhA jAtA hai| dUsare, yadyapi zarIra jharorImeM lakSaNa medase nAnAva hai phira bhI ataH zarIra viyoga pUrvaka hone vAlA duHkha AtmAko hI hotA hai / ataH hiMsA aura adharmakA abhAva ho aisA nahIM kahA jA sakatA 110 bArAko nitya zuddha mAnanevAle ekAntavAdiyoM ke malage to ThIka hai ki prANa viyogase dukhotpatti nahIM hoto, kyoMki vaha AtmA aura zarIrakA bandha svIkAra nahIM krte| parantu anekAntamata meM aisA mAnya nahIM ho sktaa| prati donoM eka haiM jainendra siddhAnta koTha
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsAdAna 537 hiMsAdAna-de. anarthadaNDa / hiraNya-sa. si./7/26/368/8 hiraNyaM rUpyAdivyavahAratantram / hisAnaMdI raudradhyAna-de. raudradhyAna / -jisameM rUpya Adi vyavahAra hotA hai vaha hiraNya hai| (da.pA./ TI./14/15/13) hijarI saMvat -de. itihaas/2| hiraNyakazipu-ikSvAkuvazI eka raajaa| de. itihAsa/7/2 / hita-1. hitakA lakSaNa hiraNyagarbha-1. sukauzala munikA putra thaa| anta meM naghuSa puvako rA. vA/8/5/5/564/17 mokSapadaprApaNapradhAnaphalaM hitam / tadvividham rAjya dekara dIkSA le lii| ( pa. pu./5/101-112) 2. yoga darzanake svahitaM parahitaM ceti |moksspdkii prApti rUpa pradhAna vA mukhya phala Adya pravartaka ---de. yogdrshn| milatA hai, usako hita kahate haiM / vaha do prakArakA hai, eka svahita dUsarA parahita / (cA. sA./66/5) hiraNyanAbha-jarAsaMdhakA senaapti| yuddhame yudhiSThira dvArA mArA ka.pA./1/1,13-14/1219/271/6 vya dhyupazamanaheturdravyaM hitam / yathA ___gayA (pA. pu./16/162-163 ) / pittajvarAbhibhUtasya tadupazamanahetukaTukarohiNyAdiH / -vyAdhike hiraNyotkRSTa janmatA kriyA-de. sNskaar/2| upazamanakA kAraNabhUta dravya hita kahalAtA hai| jaise, pitta jvarase pIDita puruSake pitta jvarako zAntikA kAraNa kar3avI kuTakI tU bar3I ho-de. eva / Adika dravya hita rUpa haiN| hona-1. gaNitakI vyakalana prakriyA meM mUla rAziko RNa rAzikari * jJAnI va ajJAnIko hitAhita buddhi meM antara hIna kahA jAtA hai / --de. gaNita/11/1/4 / 2. kAyotsarga kA eka de. mithyAdRSTi / aticAra --de. vyutsarga/1 / 2. hitAhita jAnanekA prayojana hInayAna-de, bauddhdrshn| bha.A./ma./103 jANaM tassAdahidaM ahida NiyattIya hidapavattIya / hodi hInAdhikamAnonmAna-sa. si./7/27/367/6 tatra hyavapamUlyaya to se.tamhA AdahidaM Agame dabvaM / 1031 =jo jIva AtmAke hita- labhyAni mahAANi dratyANIti prayatnaH / prasthAdi mAnam, tulAdya - ko pahicAnatA hai vaha ahitase parAvRta hokara hitameM pravRtti karatA nmAnam / etena nyUnenAnyasmai deyamadhikenAtmano graahymityevmaadihai| isa vAste he bhavyajana ! AtmahitakA Apa parijJAna kara kUTaprayogo hInAdhikamAnonmAnam / samAna padase prasthAdi mApaneke lo|103| bATa Adi liye jAte haiM, aura unmAna padase taulaneke tarAjU Adi mo. pA./mU./102 guNa gaNavihUsiyaMgo heyopAdeya Nicchio sAhU / bATa liye jAte haiN| kamatI mApa taulanese dUsaroM ko denA, baDhatI mApa jhANajjhayaNe surado so pAvai uttamaM ThANaM / 102 / jo mUla va uttara taulanese svayaM lenA, ityAdi kuTilatAse lena-dena karanA hInAdhika guNoMse vibhUSita hai. aura heyopAdeya tattvakA jisako nizcaya hai, tathA mAnonmAna hai / (rA. vA/7/27/4/554/14 ) [ isameM mAyAkA doSa dhyAna aura adhyayana meM jo bhale prakAra lIna hai, aisA sAdhu uttama AtA hai| --de. maayaa/2| sthAna mokSako prApta karatA hai / 102 / * sva para hita sambandhI-de. upkaar| hoyamAna-avadhijJAnakA eka bheda-de. avdhijnyaan/1| hIrAcaMda-yaha paMcAstikAya TIkAke racayitA eka paNDita the| hita saMbhASaNa-de. sty/2|| jahAnAbAda ke rahanevAle the| samaya vi.za,17-18, (paM. kA./pra./3 paM. hitopadeza-de, upadeza/2,3 / pannAlAla baakliivaal)| hima-1. nandana vanakA eka kUTa---de. loka 5/5:2, SaSTha narakakA / horAnaMda-suprasiddha jagata seThake vaMzaja tathA osavAla jaina the| vi. prathama paTala-de. nrk/5/11|| 1661 meM sammeda zikhara ke lie saMgha nikAlA thaa| zAhajAdA salImake kRpApAtra aura jauharI thA (hiM. jai. sA i./132 kaamtaa)| -vijayAdha kI dakSiNa zreNIkA eka nagara--de. vidyAdhara / hIlita-kAyotsarga kA eka aticAra-de, vyutsrg/1| himavat-kuNDala parvatastha eka kUTa---de. loka/7 / huDaka saMsthAna-de. saMsthAna / himavAn-1. rA. vA./3/11/1/182/6 himamasyAstIti himA haDAvasapiNI-de. kAla/4/13 / niti vyapadezaH / anyatrApi tatsaMbandha iti cet| rUDhivizeSacanalAbhAttatraiva vRttiH| =(bharata kSetrake uttara meM sthita pUrvApara lambAya hallarAja-apara nAma hullapa thaa| yaha vAjivaMzake yakSarAja aura mAna varSadhara parvata hai| apara nAma paJcazikharI hai| ] hima jisameM lokabimbake putra the| tathA yaduvaMzI rAjA narasiMhake mantrI the| jainapAyA jAya so himavAn / cUMki sabhI parvatoMmeM hima pAyA jAtA hai dharma ke zradvAlu the| anekoM zilAlekhoMmeM inakA ullekha pAyA jAtA ataH rUDhise hI isako himavAn saMjJA samajhanI caahie| 2. himavAn hai| za. saM. 1085 (I. 1163 ); za. saM. 1087 meM koppa mahAtIrtha meM parvatakA avasthAna ba vistArAdi / --de. loka/3/4 / 3. himavAn jaina muni saMghako dAna diyA / samaya-za. 1075-1060 (I. 1153parvatastha "kUTa va usakA svAmI deva |-de. loka5/54. padmaharake 1168); (dha. 2/pra./ H.L.Jain) vanameM sthita eka kUTa--de. loka/7/ himazItala-kaliMga dezake rAjA the| akalaMka devane inakI sabhAmeM hUnavaMza---yahI kalkI rAjAoM kA vaMza thaa|-de. itihaas/3/4| zAstrArtha kiyA thaa| samaya- I. za. 8 kA pUrvArdha (si. vi./15 hUhU-1. gandharva nAmA pantara jAtikA eka bheda-- de. gandharva / 2. paM. mahendra) kAla kA eka pramANu vizeSa-de. gnnit/1/1/4| bhA04-68 jainendra siddhAnta koza
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ hUhU aMga hUhU aMga kAlakA pramANa vizeSa - de. gaNita/I/1/4 | hRdayaMgama - kiMnara nAmA yA ekameva hetu -- anumAna pramANake aMgoM meM hetukA sarva pradhAna sthAna hai, kyoMki isake binA kevala vidhi va udAharaNa Adise sAdhyako siddhi nahIM ho sakatI anya darzanakAroMne isa hetuke sIma lakSaNa kiye haiM. para syAdvAda matAvalambiyoko 'anyathA anupapatti' rUpa eka lakSaNa hI iSTa va paryApta hai| isa lakSaNakI viparIta Adi rUpase vRtti honepara ve hetu svayaM hetvAbhAsa bana jAte haiM / 1. bheda va lakSaNa 1. hetu sAmAnyakA lakSaNa 1. avinAbhAtrIke arthameM se upalakSita gha. 135.2.50/287/3 hetuH sAdhyAvinAbhAvi siha anyathAnupapaye lakSaNopalakSitaH jo liMga anyathAnupapattirUpa hokara sAdhyakA avinAbhAvI hotA hai, use hetu kahate haiM / pa./3/15 sAdhyAvinAbhAvena nizcito hetuH / 16 / jo sAdhyake sAtha avinAbhAvipanese nizcita ho arthAt sAdhyake binA na rahe, usako hetu kahate haiM / nyA. dI./2/339/06/5 sAdhyAvinAbhAvi sAdhana hetu yathAiti iti yA nyA. dI./3/646/10/15 sAdhyAnyathAnupapattimattve sati nizcayapathaprAptatvaM khalu hetorlakSaNam / 1. sAdhyake avinAbhAvI sAdhanake bolane hetu kahate haiM jaise dhUmapAdA anyathA nahIM ho sakatA. athavA agni honese hI dhUmavAlA hai / 2* sAdhyake honepara hI hotA hai anyathA sAdhyake binA nahIM hotA tathA nizcaya pathako prApta hai arthAta jisakA nizcaya ho cukA hai vaha hetu hai / ( aura bhI de. sAdhana ) / 1 1 upalabdhi 1 vidhirUpa adhi anvaya hetu 538. { / pratiSedharUpa viruddhopalabdhi vyatirekahetu hetu nyA. sU./mU./1/1/34-35 udAharaNasAdharthyAtsAdhyasAdhana hetuH |34| tathA vaidhamrmyAta 131 udAharaNakI samAnatAke sAdhyake dharma ke sAdhanako hetu kahate haiM 158 athavA udAharaNa ke viparIta dharma se jo sAdhyA sAdhaka hai use bhI hetu par3hate haiM (nyA. sU. / bhAgya / 1/1/36/ 38/11) / hetu 2. svapakSasAdhakatva ke artha meM gha.13/5.5.50/287/4 tatra svapakSasiddhaye prayuktaH sAdhanahetuH / svapakSakI siddhi lie prayukta huA hetu sAdhana hetu hai ( sa maM taM / 10 / 3 ) | = 2. palake artha 15 paM.kA./tA. 1/2/6/10 hetuphala hetuzandena phalaM kathaM bhavyata iti cet / phalakAraNAtphalamupacArAt / phalako hetu kahate haiN| praznahetu zabda se phala kaise kahA jAtA hai 1 uttara- phalakA kAraNa honese upacAra se isako phala kahA hai| sAdhanakA lakSaNa - de. sAdhana / * sAdhyakA lakSaNa - de. pakSa / kAraNake arthameM hetu - 3. kAraNa /1/1/2 2. detuke bheda 1. pratyakSa parokSAdi .pa./1/35-36 duno medi he... paJcapakhapakhame ehiM // 35 // sakkhApacakrakhA para paJcavakkhA doNi hodi paJcakkhA |... 136 / hetu pratyakSa aura parokSake bhedase do prakAra hai / 5 pratyakSa hetu sAkSAt pratyakSa aura paramparA pratyakSake bhedase do prakAra hai 36 / (dha. 1/1,1,1/ 55/10 ) / de. kAraNa / 1 /1/2 [ hetu do prakAra hai - abhyantara va bAhya / bAhya hetu bhI do prakArakA hai AtmabhUta amAramabhUta 2. anvayavyatirekI Adi 9.8./1/10-541 nyA. dI./1/42-28/88-66 / vivirUpa avirudvAnupalabdhi } } { jainendra siddhAnta koza 1 anupalabdhi 1 { I pratiSedharUpa viruddhAnupalabdhi
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. bheda va lakSaNa . 3. naiyAyika mAnya bheda' nyA. dI./3/942/88/12 te manyante trividho hetuH-anvaya-vyatirekI, kevalAnvayI, kebalavyatirekI ceti / yAyikoMne hetuke tIna bheda mAne haiM-anvayavyatirekI, kevalAnvayI aura kevlvytirekii| 3. asAdhAraNa hetukA lakSaNa zlo. vA./3/9/10/33/55/23 yadAramA tatra vyApriyate tadaiva tatkAraNa nAnyadA ityasAdhAraNa hetuH / nitya bhI AtmA jisa samaya usa pramitiko utpanna karane meM vyApAra kara rahA hai taba hI usa pramAkA kAraNa hai / isa prakAra AramA asAdhAraNa hetu hai| 4. upalabdhi rUpa hetu sAmAnya va vizeSake lakSaNa pa mu./3/65-77 pariNAmI zabdaH kRtakaravAta, ya evaM, sa evaM dRSTo, yathA ghaTaH, kRtakazcArya, tasmAtpariNAmI, yastu na pariNAmI sa na kRtako dRSTo yathA bandhyAstanaM dhayaH, kRtakazcArya tsmaatprinnaamii|6|| astyatra dehini buddhiAhArAdeH 66 / astyatra chAyA chatrAva / 67 / udeSyati kaTaM kRtikodayAt / 68 udagAdbharaNiH prAktata eva / 6 / astyatra mAtuliGga rUpaM rasAt / 70 / nAstyatra zIlasparza auSNyAda 172 / nAstyatra zItasparTI dhUmAta 73 / nAsmin zarIriNi sukhamasti hRdayazavyAt / 74 / nodeSyati muhUrtAnte zakaTaM revatyudayAta 17 // nodagAdbharaNirmuhUrtAtpUrva puSyodayAt 76 / nAstyatra bhittau parabhAgAbhAvo'gbhiAgadarzanAt 177 / - vidhirUpa--1. zabda pariNAmI hai kyoMki vaha kiyA huA hai, jo-jo padArtha kiyA huA hotA hai vaha-vaha pariNAmI hotA hai jaise-ghaTa / zabda kiyA huA hai isalie pariNAmI hai, jo pariNAmI nahIM hotA vaha-vaha kiyA huA bhI nahIM hotA jaise-bA~jhakA putra / yaha zabda kiyA huA hai, isalie vaha pariNAmI hai|6|| 2. isa prANImeM buddhi hai, kyoMki yaha calatA Adi hai|66| 3. yahA~ chAyA hai kyoMki chAyAkA kAraNa chatra maujUda hai|67|4, muhUrta ke pazcAta zakaTa (rohiNI) kA udaya hogA kyoMki isa samaya kRttikAkA udaya hai / 68 / 5. bharaNIkA udaya ho cukA kyoMki isa samaya kRttikAkA udaya hai|666. isa mAtuliMga (papItA) meM rUpa hai kyoMki isameM rasa pAyA jAtA hai / 70 / pratiSedha rUpa--1. isa sthAnapara zItasparza nahIM hai kyoMki uSNatA maujUda hai / 72 / 2. yahA~ zItasparza nahIM hai kyoMki zItasparza rUpa sAdhyase viruddha agnikA kArya yahA~ dhuMA maujUda hai / 73 / (pa. mu./3/63).3. isa prANImeM sukha nahIM, kyoMki sukhase viruddha duHkhakA kAraNa isake mAnasika vyathA mAlUma hotI hai / 746 4. eka muhUrta ke bAda rohiNIkA udaya na hogA, kyoMki isa samaya rohiNIse viruddha azvinI nakSatrase pahale udaya honevAle revatI nakSatrakA udaya hai / 75 / 5. muhUrta ke pahale bharaNIkA udaya nahIM huA kyoMki isa samaya bharaNIse viruddha punarvasuke pIche honevAle puSyakA udaya hai 76 / 6. isa bhittimeM usa orake bhAgakA abhAva nahIM hai kyoMki usa orake bhAgake sAtha isa orakA bhAga sApha dIkha rahA hai| , nyA. dI./3/152-56/55-56/8 yathA-parvato'yamagnimAn dhUmavattvAnyAnupapattaH ityatra dhuumH| dhUmo hyagneH kAryabhUtastadabhAve'nupapadyamA- . no'gni gamayati / kazcitkAraNarUpaH, yathA-vRSTibhaviSyati viziSTameghAnyathAnupapatteH' ityatra meghavizeSaH / meghavizeSo hi varSasya kAraNa svakAryabhUtaM varSa gamayati / 52 / kazcidvizeSarUpaH, yathA--vRkSo'yaM ziMzapAtvAnyathAnupapatte rityatra [ zizapA ) zizapA hi vRkSavizeSaH / sAmAnyabhUta vRkSaM gamayati / na hi vRkSAbhAve vRkSavizeSo ghaTata iti / kazcitpUrvacaraH, yathA--udeSyati zakaTaM kRttikodayAnyathAnupapatte rityatra kRttikodyH| kRttikodayAnantaraM muhUrtAnte niyamena zakaTodayo jAyata iti kRtikodayaH pUrva caro hetuH zakaTodayaM gamayati / kazci duttaracaraH, yathA--udgadbharaNiH prAk kRttikodayAdityatra kRttikodayaH / kRttikodayo hi bharaNyudayottaracarastaM gmyti| kazcitsahacara:, yathA mAtuliGgarUpavadbhavitumarhati rasavattvAnyathAnupapatte rityatra rsH| raso hi niyamena rUpasahacaritastadabhAve'nupapadyamAnastadgamayati 154 / sa yathA--nAsya mithyAtvama, AstikyAnyathopapatte rityatrAstikyam / AstikyaM hi sarva jJavItarAgapraNItajIbAditattvArtha rucilakSaNam / tanmithyAtvavato na saMbhavatoti mithyAtvAbhAvaM sAdhayati 56astyatra prANini samyaktvaM viparItAbhinivezAbhAvAt / atra viparItAbhinivezAbhAvaH pratiSedharUpaH samyaktvasadbhAvaM sAdhayatIti pratiSedharUpo vidhisAdhako hetuH // 58 / nAstyatra ghUmo'gnyanupalabdherityatrAgnyabhAvaH pratiSedha rUpo ghUmAbhAva pratiSedharUpameva sAdhayatoti pratiSedharUpaH pratiSedhasAdhako hetuH| -vidhisAdhaka-1. koI kAryarUpa hai jaise yaha parvata agnivAlA hai, kyoMki dhUmavAlA anyathA nahIM ho sakatA 'yahA~ dhUma' kAryarUpa hetu hai| kAraNa dhUma agnikA kArya hai, aura usake binA na hotA huA agnikA jJAna karAtA hai / / 2. koI kAraNa rUpa hai jaise-varSA hogI, kyoMki vizeSa bAdala anyathA nahIM ho sakate, yahA~ "vizeSa bAdala' kAraNa hetu hai| kyoMki vizeSa bAdala varSAke kAraNa haiM aura ve apane kAryabhUta varSAkA bodha karAte haiM / 521 3. koI vizeSa rUpa haiN| jaise--'yaha vRkSa hai', kyoMki zizapA anyathA nahIM ho sakatI; yahA~ 'zizapA' vizeSa rUpa hetu hai / kyoM ki zizapA vRkSavizeSa hai, vaha apane sAmAnya bhUta vRkSakA jJApana karAtI hai| kAraNa, vRkSa vizeSa vRkSa sAmAnyake binA nahIM ho sakatA hai| 4. koI pUrvacara hai, jaise-'eka muhUrta ke bAda zakaTa kA udaya hogA; kyoMki kRttikAkA udaya anyathA nahIM ho sktaa| yahA~ kRttikAkA udaya' pUrvacara hetu hai; kyoMki kRttikAke udayake bAda muhUrtake antameM niyamase zakaTakA udaya hotA hai| aura isalie kRttikAkA udaya pUrvacara hetu hotA huA zakaTake udayako jnaataahai| 5. koI uttaracara hai, jaise- eka muhUrta ke pahale bharaNIkA udaya ho cukA hai| kyoMki isa samaya kRttikAkA udaya anyathA nahIM ho sakatA' yahA~ kRttikAkA udaya uttaracara hetu hai / kAraNa, kRttikAkA udaya bharaNIke udayake bAda hotA hai aura isalie vaha usakA uttaracara hotA huA usako jAnatA hai| 6. koI sahacara hai, jaise-'mAtuliMga (papItA) rUpavAn honA cAhie, kyoMki rasavAt anyathA nahIM ho sakatA', yahA~ 'rasa' sahacara hetu hai| kAraNa rasa, niyamase rUpakA sahacArI hai aura isalie vaha usake abhAvameM nahIM hotA huA usakA jJApana karAtA hai|54 niSedha sAdhaka-1. sAmAnya-isa jIvake mithyAtva nahIM hai, kyoMki AstikatA anyathA nahIM ho sakatI / yahA~ AstikatA niSedha sAdhaka hai, kyoMki AstikatA sarvajJa vItarAgake dvArA pratipAdita tattvArthoMkA zraddhAna rUpa hai, vaha zraddhAna mithyAtyavAle jIvake nahIM ho sakatA, isalie vaha vivakSita jIvameM mithyAtvake abhAvako siddha karatA hai / 16 / 2. vidhisAdhaka-isa jIvameM samyaktva hai, kyoMki mithyA abhiniveza nahIM hai| yahA~ mithyA abhiniveza nahIM hai' yaha pratiSedha rUpa hai aura vaha samyagdarzanake sadbhAvako sAdhatA hai, isalie vaha pratiSedha rUpa vidhi sAdhaka hetu hai| 3. pratiSedha sAdhaka-'yahA~ dhuMA nahIM hai, kyoMki agnikA abhAva hai 'yahA~ agnikA abhAva' svayaM pratiSedha rUpa hai aura yaha pratiSedharUpa ho dhUmake abhAvako siddha karatA hai, isalie 'agnikA abhAva' pratiSedha rUpa pratiSedha sAdhaka hetu hai| 5. anupalabdhi rUpa hetu sAmAnya va vizeSake lakSaNa pa mu./3/74- nAstyatra bhUtale ghaTo'nupalabdheH 198 / nAsyatyatra zizapAvRkSAnupalabdheH 1001 nAstyatra pratibaddhasAmo'gni mAnupalabdheH 81 / nAstyatra dhUmo'nagneH / 821 na bhaviSyati muhUrtAnte zakaTa kRttikodayAnupalabdheH / 3 / nodagAdbharaNimahRtaritrAttata eva 184 // jainendra siddhAnta koza
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. hetu nirdeza hetu 540 2. hetu nirdeza nAstyatra samatulAyAmunnAmo nAmAnupalabdheH / yathAsmin rahatA aura sapakSase rahita hai. vaha hetu kevalavyatirekI hai| jaise---- prANini vyAdhivizeSo'sti nirAmayaceSTAnupalabdheH / 87 / astyatra jindA zarIra jIva sahita honA cAhie, kyoMki vaha prANAdivAlA dehini du.kha miSTasaMyogAbhAvAt / 8 / anekAntAramakaM vastvekAntasva- hai jo-jo jIva 'sahita nahIM hotA hai baha-baha prANAdi vAlA nahIM rUpAnupalabdheH 181) =vidhirUpa-1. isa bhUtala para ghar3A nahIM hai hotA hai jaise loSTha / yahA~ jindA zarIra pakSa hai, jIva sahitatva sAdhya kyoMki usakA svarUpa nahIM dIkhatA 176) 2. yahA~ zizapA nahIM hai, 'prANAdika' hetu hai aura loSThAdika vyatirekI dRSTAnta hai| .. kyoMki koI kisI prakArakA yahA~ vRkSa nahIM dIkhatA 8013. yahA~parajisakI sAmarthya kisI dvArA rukInahI aisI agni nahIM hai, kyoMki 7. atizAyana hetukA lakSaNa yahA~ usake anukUla dhuA~ rUpa kArya nahIM dIkhatA hai / 81 / 4. yahA~ dhuA~ Apta mI./1/4 dossaavrnnyohaaniniHshessaastytishaaynaat| kvacidyathA nahIM pAyA jAtA kyoMki usake anukUla agni rUpa kAraNa yahA~ nahIM hai svahetubhyo gahirantaramalakSayaH / 4 - kvacit apane yogya tApa Adi 1821 1. eka muhUrta ke bAda rohiNIkA udaya na hogA, kyoMki isa nimittoMko pAkara jaise suvarNa kI kAlimA Adi naSTa ho jAtI hai samaya kRttikAkA udaya nahIM huA 183 / 6. muhUrta ke pahale bharaNIkA usI prakAra jIvameM bhI kathaMcit kadAcita sampUrNa antaraMga va bAhya udaya nahIM huA hai kyoMki isa samaya kRttikAkA udaya nahIM pAyA maloMkA abhAva sambhava hai, aisA atizAyana hetuse siddha hai| jAtA / 8 / / 7. isa barAbara palar3evAlI tarAjU meM (eka patale meM ) U~cApana nahIM kyoMki dUsare palle meM nIcApana nahIM pAyA jAtA / / 8. hetuvAda va hetumatkA lakSaNa pratiSedha rUpa-1. jaise isa prANI meM koI roga vizeSa hai kyoMki dha, 13/5.5,50/287/5 hinoti gamayati paricchinatyarthamAtmAnaM ceti isakI ceSTA nIroga mAlUma nahIM pdd'tii|871 2 yaha prANI duHkhI hai pramANapaJcakaM vA hetuH| sa ucyate kathyate aneneti hetuvAdaH kyoMki isake pitA mAtA Adi priyajanoM kA sambandha chUTa gayA hai zrutajJAnam / =jo artha aura AtmAkA 'hinoti' arthAt jJAna / 88 3. haraeka padArtha nitya, anitya Adi aneka dharmavAlA hai karAtA hai usa pramANa paMcakako hetu kahA jAtA hai| ukta hetu jisake kyoMki kevala nityatva Adi eka dharma kA abhAva hai / / dvArA 'ucyate' arthAt kahA jAtA hai vaha zrutajJAna hetuvAda 6. anvaya vyatirekI Adi hetuoMke lakSaNa kahalAtA hai| sU. pA./paM. jayacanda/6/54 jahA~ pramANa naya kari vastukI nibadhi siddhi nyA. dI./3/642-44/1-10/1 tatra pnycruupoppnno'nvyvytirekii| jAmeM kari mAniye so hetumata hai| yathA-'zabdo'nirayo bhavitumarhati kRtakatvAt, yadyatkRtakaM tattadanitya yathA ghaTaH, yadyada nityaM na bhavati tattatkRtakaM na bhavati yathAkAzam, tathA cAyaM kRtakaH, tasmAda nitya eveti|' atra zabda pakSIkRtyAnityatvaM saadhyte| tatra kRtakatvaM hetustasya pakSI kRtazabdadhamatvAtpakSadharmatva- 1. anyathAnupapatti hI eka hetu paryApta hai msti| sapakSe ghaTAdau vartamAnatvAdvipakSe gaganAdAvavartamAnatvAdannayavyatire kitvam / / 2 / pakSasapakSavRttivipakSarahitaH kevlaanvyii| si. vi./mU./4/23/361 satarkegohyate rUpaM pratyakSasyetarasya vaa| anyayathA- 'adRSTAdayaH kasyacitpratyakSA anumeyatvAt, yadyadanumeyaM thAnupapannatva hetorekalakSaNam / 23 / tattatkasyacitpratyakSama, yathAnyAdi' iti| atrAdRSTAdayaH pakSaH, si. vi./TI./2/15/345/21 vipakSe hetusadbhAvabAdhakapramANavyAvRttI kasyacitpratyakSatvaM sAdhyam, anumeyatvaM hetuH, agnyAdyanvayadRSTAntaH hetusAmadhyamanyathAnupapattareva / pratyakSa yA AgamAdi anya prmaannoN(43| pakSavRtti vipakSavyAvRttaH sapanarahito hetuH kevalavyatirekI / ke dvArA grahaNa kiyA gayA sAdhana anyathA ho nahIM sakatA, isa prakAra yathA-'jIvaccharIraM sAtmakaM bhavitumarha ti prANAdimatvAt yadya UhApoha rUpa hI hetu kA lakSaNa hai|23| prazna-vipakSameM hetu ke sAtmaka na bhavati tattatprANAdimanna bhavati yathA loSTham' iti / sadbhAva ke bAdhaka pramANakI vyAvRtti ho jAnepara hetu kI apanI kauna sI atra jIvaccharIraM pakSaH, sAtmakatvaM sAdhyama, prANAdimatvaM hetuH. zakti hai jisase ki sAdhyakI siddhi ho ske| uttara-yaha sAdhana losstthaadivytirekdRssttaantH||44|| 1. jo pA~ca rUpoMse sahita hai vaha anyathA ho nahIM sakatA, isa prakArako anyathAnupapattikI hI anvayavyatirekI hai| jaise-zabda anitya hai, kyoMki kRtaka hai, sAmarthya hai| jo-jo kiyA jAtA hai vaha-vaha anitya hai jaise ghar3A, jo-jo anitya nyA. vi./mU./2/154/177 anyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / nahIM hotA vaha-vaha kiyA nahIM jAtA jaise--aakaash| zabda nAnyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kim / / 154/- anyathA anupapannatva ke kiyA jAtA hai, isalie anitya hI hai| yaha zabda kA pakSa ghaTita ho jAnepara hetu ke anya tIna lakSaNa se kyA prayojana aura karake usameM anityatA siddha kI jA rahI hai, usa anityatAke siddha anyathAnupapannatvake ghaTita na hone para bhI una tIna lakSaNoMse kyA karane meM kiyA jAnA' hetu hai vaha pakSabhUta zabdakA dharma hai| ataH prayojana hai / 171 usake pakSadharmatva hai| sapakSa ghaTAdimeM rahane aura vipakSa AkAzAdikameM pa. mu/3/64.67 vyuhAnaprayogastu tathopapattyAnyathAnupapattyaiva vA 4) na rahanese sapakSasattva aura vipakSa yAvRtti bhI hai, hetukA viSaya tAratA ca sAdhyasiddhiH / / - vyutpanna puruSake lie to anyathA 'anityatta rUpa sAdhya' kisI pramANase bAdhita na honese abAdhita anupapatti rUpa henukA prayoga hI paryApta hai|64| ve loga to udAharaNa viSayatva ora pratipakSa sAdhana na honese asatma tipakSa bhI vidyamAna Adike prayogake binA hI hetuke prayogase hI vyAptikA nizcaya kara hai| isa taraha kiyA jAnA hetu pA~ca rUpoMse viziSTa hone ke kAraNa lete haiM / anvayavyatirekI hai|42| 2. jo pakSa aura sapakSameM rahatA hai tathA bigalase rahita hai vaha kevalAnvayo hai| jaise-adRSTa ( puNya-pApa ) 2. anyathAnupapattise rahita saba hetvAbhAsa hai Adika kisI ke pratyakSa haiM, kyoMki ve anumAnase jAne jAte haiN| nyA. vi./mU./2/202/232 anyathAnupapannatvarahitA ye vilakSaNAH / jo-jo anumAnase jAne jAte haiM vaha yaha kisI ke pratyakSa haiM akiMcitkarAn sarvAn tAt vayaM saM girAmahe // 202 / anyathA jaise agni Adi / yahA~ 'adRSTa Adika' pakSa hai, 'kisIke anupapannatvase zUnya jo hetuke tIna lakSaNa kiye gaye haiM ve saba pratyakSa sAdhya hai parantu anumAnase jAnA jAnA hetu hai aura agni akicitkara haiN| una sabako hama hetvAbhAsa kahate haiM / 2029 (nyA, Adi anvaya dRSTAnta hai / 43 / 3. jo pakSa meM rahatA hai, vipakSa meM nahIM vi/ma./2/104/210) jainendra siddhAnta koza
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetu 541 hemacaMda 3. hetu svapakSa sAdhaka va parapakSa dRSaka honA cAhie pa. mu./6/73 pramANatadAbhAsau duSTatayodbhASitau parihatAparihRtadoSau vAdinaH sAdhanatadAbhAsau prativAdinodUSaNabhUSaNe c||73||-prthmvaadii ke dvArAprayukta pramANako prativAdI dvArA duSTa banA diyA jAnepara, yadi vAdI usa dUSaNako haTA detA hai to vaha pramANa vAdI ke lie sAdhana aura prativAdIke lie dUSaNa hai| yadi vAdI sAdhanAbhAsako prayoga kare, aura pIche prativAdI dvArA diye dUSaNako haTA na sake to vaha pramANa vAdI ke lie dUSaNa aura prativAdI ke lie bhUSaNa hai| yahI svapakSa sAdhana aura parapakSa dUSaNakI vyavasthA hai| sa, bhaM. ta./80/3 hetuH svapakSasya sAdhakaH parapakSasya dUSakazca / hetu svapakSakA sAdhaka aura parapakSakA dUSaka honA caahie| 4. hetu denekA kAraNa va prayojana pa. mu./antima zloka parIkSAmukhamAdarza heyopaadeyttvyoH| saMvide mAdRzo bAlaH parIkSAdakSavavyadhAm / / - parIkSA pravINa manuSyakI taraha mujha bAlakane heya upAdeya tattvoM ko apane sarIkhe bAlakoMko uttama rItise samajhAneke lie darpaNake samAna isa parIkSAmukha granthakI racanA kI hai| sa.bha.ta./80/2 sveSTArtha siddhimicchatA pravAdinA hetuH prayoktavyaH, pratijJAmAtreNArthasiddha rabhAvAt / -apane abhISTa arthako siddhi cAhane vAle prauDha vAdIko hetukA prayoga avazya karanA caahie| kyoMki kevala pratijJA mAtrase abhilaSita artha kI siddhi nahIM hotii| * jaya-parAjaya vyavasthA -de. nyaay/2| 3. hetvAbhAsa nirdeza 1. hetvAbhAsa sAmAnyakA lakSaNa nyA. vi./m./2/174/210 anyathAnupapannavarahitA ye viDambitAH 1174 / hetutvena parasteSAM hetvAbhAsatvamIkSate / - anyathAnupapannatvase rahita anya ekAntavAdiyoMke dvArA jo hetu nahIM hote hue bhI, heturUpase grahaNa kiye gaye haiM ve hetvAbhAsa kahe gaye haiN| nyA. dI./3/640/88/5 hetulakSaNarahitA hetubadavabhAsamAnAH khalu hetvAbhAsAH / =jo hetuke lakSaNase rahita haiM, aura kucha rUpameM hetuke samAna honese hetuke samAna pratIta hote haiM ve hetvAbhAsa haiM / (nyA. dI./3/60/100/1) (nyA. sU. bhASA./2/1/4/44) 2. hetvAmAsake bheda nyA, mU /2/101/126 viruddhAsiddhasaMdigdhA akiMcitkaravistarAH iti / 101 -viruddha, asiddha, sandigdha aura akiMcirakara ye cAroM hI anyathAnupapannatva rUpa hetuke lakSaNase vikala honeke kAraNa hetvA bhAsa haiM / ( nyA. vi. mU./2/167/125) si. vi /mU./6/32/426 ekalakSaNasAmaddhitvAbhAsA nivrtitaaH| virudvAna kAntikAsiddhAjJAtAkiJcitkarAdayaH / 32 =anyathAnupapatti rUpa eka lakSaNakI sAmarthya se hI viruddha, anai kAntika, asiddha ajJAta va akiMcitkara Adi hetvAbhAsa utpanna hote haiN| arthAta uparokta lakSagako vRtti viparota Adi prakAroM se pAyI jAne ke kAraNa hI ye viruddha Adi hetvAbhAsa haiN| zlo. pA. 4/nyA./273/425/7 para bhASAmeM uddhata-savyabhicAraviruddhaprakaraNasamasAdhyasamAtotakAlA hetvAbhAsAH / savyabhicArI, viruddha, prakaraNasama, sAdhyasama, atItakAla ye pA~ca hetvAbhAsa haiM / (nyA. sU./ mU. 1/4/44) nyA. dI./3/640/86/4 paJca hetvAbhAsA asiddhaviruddhanai kAntikakAlAtyayApadiSTaprakaraNasamAkhyAH sNpnnaaH| -hetvAbhAsa paoNca haiM asiddha, viruddha, anekAntika, kAlatyayApadiSTa aura prakaraNasama / pa.mu./6/21 hetvAbhAsA asiddhaviruddhAnai kaantikaakicitkraaH| - ___ hetvAbhAsake cAra bheda hai- asiddha, viruddha, anai kAntika aura akiMcitkara / sa. ma./24/1 virodhasyopalakSaNatvAva vaiyadhikaraNam anavasthA saMkaraH vyatikaraH saMzayaH apratipattiH vissyvyvsthaahaaniriti| -sapta bhaMgI bAdameM virodha, vaiyadhikaraNya, anavasthA, saMkara, vyatikara, saMzaya, apratipatti aura viSayavyavasthA hAni ye ATha doSa Ate haiN| * hetuoM va hetvAbhAsoMke bhedoMkA citra-de, nyaay/1|| * hetvAbhAsake bhedoMke lakSaNa-de. baha-vaha nAma / hetuvAda-de, hetu/1| ya dhrmdhyaan-de.dhrmdhyaan/14/10| hetvantara-ghyA. sU./ma. va. TI./5/2/6/311 avizeSokte hetau pratiSiddhe vizeSamicchato hetvantaram / / nidarzanam ekaprakRtIdaM vyaktamiti pratijJA kasmAddha torekaprakRtInAM vikArANAM parimANAda mRtpUrvakANAM zarAvAdInAM dRSTaM parimANa yAvAnprakRte! ho bhavati tAvAnvikAra iti dRSTa' ca prativikAra' parimANam / asti cedaM parimANa prativyaktaM tadeka prakRtInAM vikArANAM parimANAt pazyAmo vyaktimadanekaprakRtIti / asya vyabhicAreNa pratyavasthAnaM nAnAprakRtInAM ca vikArANAM dRSTaM parimANamiti / ..... tadidamapi zeSokte hetau pratiSiddha vizeSa avato hetvantaraM bhvti| - vizeSoMkA lakSya nahIM karake sAmAnya rUpase hetuke kaha cukanepara punaH prativAdI dvArA hetuke pratiSedha ho jAnepara vizeSa aMzako vivakSita kara rahe bAdIkA hetvantara nigrahasthAna ho jAtA hai| udAharaNa-jaise vyakta eka prakRti hai yaha pratijJA hai, eka prakRti vAle vikAroM ke pariNAmase yaha hetu hai / miTTose bane zarAva AdikoMkA parimANa dRSTa hai, jitanA prakRtikA vyUha hotA hai utanA hI vikAra hotA hai aura yaha parimANa prativyakta hai / vaha eka prakRti vAle vikAroM ke parimANa se dekhA jAtA hai| isase siddha huA ki vyakta eka prakRti hai| (zlo. vA./4/ nyA. 161/376/6 meM isapara carcA / hetvAbhAsa-de. hetu/3 / hemagrAma-zrIyut mallinAtha cakravartI ema. e. ela. TI.ne apane pravacanasArakI prastAvanAmeM likhA hai ki madrAsa presIDensIke malAyA pradezameM 'ponnUragA~va' ko hI prAcIna kAla meM hemagrAma kahate the / (kurala kaavy/pr.21)| hemacaMda-1. kASThA saMghakI gUrvAvalIke anusAra ( de. itihAsa) Apa kumArasena ( kASThA saMghake saMsthApaka ) ke ziSya tathA padmanandi ke guru the| samaya-vi.80, (I. 123)-de. itihaas/7/1| 2. gujarAtake , dhaMdhugrAma meM caccanAmaka vaizyake putra the / bacapanakA nAma caMgadeva thaa| pA~ca varSako AyumeM devacandra gaNIse dIkSA grahaNa kii| taba inakA nAma hemacandra rakhA gayA aura somadevakI upAdhise vibhUSita hue| ye zvetAmbarAcArya the| kRtiyA~-gujarAtI vyAkaraNa, siddha hema zabdAnuzAsana, prAkRta vyAkaraNa, abhidhAna cintAmaNi koSa (hamI nAmamAlA), anekArthasaMgraha, dezInAmamAlA, kAvyAnuzAsana, chandAnuzAsana, pramANamImAMsA, anyayoga vyavaccheda (dvAtrizatikA syAdvAda maJjarI) ayoga vyavaccheda dvAtriMzatikA, adhyAtmopaniSad, yogazAstra, dayAzraya mahAkAvya, nighaMTuzeSa, vItarAgastotra, antarazloka (dvAdazAna jainendra siddhAnta koza
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemarAja (pAMDe) 542 hrImaMta prekSA), viSaSTi puruSa carita / samaya-I, 1088-1173 / (si. vi./ 42. mahendra) (pa.pra./pra74,117, A.N. Up.) (kA.a./pra.17 A. N.UP.) / hemarAja (pAMDa)-yaha paNDita rUpacandake ziSya the| kRtipravacanasAra TIkA, paJcAstikAya TIkA, bhASya bhaktAmara, gommaTasAra vacanikA, nayacakra baca nikA, sitapaTa caurAsI bola (zvetAmbariyoMpara AkSepa) samaya--vi. za. 17-18 (paM.kA. pra/3. pannAlAla ); (hi. jai. sA. i./131 kAmatA ) / haimavata-1. pahale bhAratavarSakA hI dUsarA nAma rahA hai| yathAimaM haimavataM varSa bhArataM nAma vizrutam / (matsya/112/28) - Age calakara vaha svatantra eka varSa mAna liyA gayA hai| yathA--idaM tu bhArataM varSa tato haimavataM param / (bhArata bhISma/6/7 ); (ja. pa./pra./ 142 A. N. Up.) / 2. rA. vA./3/10/1/172/17 himavannAma parvataH tasyAdUrabhavaH so'sminnastIti vANi sati haimavato varSaH / = [aDhAI dvopoM meM sthita prasiddha dvitIya kSetra hai ] himavAna nAmake parvatake pAsakA kSetra, yA jisameM himavAn parvata hai vaha haimavata hai| 2. haimavata isa kSetrakA avasthAna va vistArAdi-de. loka/3/3; 3. haimavata kSetra meM kAla vartanAdi sambandhI-de. kAla; 4. himavAn parvatapara sthita eka kUTa va deva-de. loka/5/45. mahAmivAn parvatastha kUTa va usakA svAmI deva-de. lokAza6.rucaka parvatastha eka kUTa--de. loka/5/13 // haimI nAmamAlA-de. zabdakoSa ! hairaNyavata-1. rA.vA./3/10/17/181/16 hiraNyavAn rukminAmA prvtststhaaduurbhvtvaaddhrnnyvtvypdeshH| = [aDhAI dvIpastha prasiddha chaThA kSetra hai ] rukmike uttara zikharIke dakSiNa tathA pUrva pazcima samudroMke bIca hairaNyavata kSetra hai / 2. haimavata kSetrakA avasthAna va vistArAdide. lok/3/3|| 3. haimavatakSetrameM kAla vartana Adi sambandhI vizeSatA----de. kaal/4/13|| 4. rukmi parvatastha eka kUTa va usakA svAmI deva-de. loka,5/465.zikharI parvatastha eka kUTa ba usakA svAmI devade. lok/| hoysala-yaha nagara karnATaka (dakSiNa ) meM hai| yahA~ke rAjyake AdhIna hI jainiyoM kA prasiddha sthAna mUDabidrI rahA hai (dh./3|| pra.5) / holoreNukA carita-paM. jinadAsa dvArA vi. 1680 meM likhita 7 adhyAya 43 zloka pramANa paMcanamaskAra mahAtmya pradarzaka saMskRta kAvya / (tii./4/84)| hya nasAMga-eka cInI yAtrI thaa| rAjA harSavardhanake samaya bhAratameM aayaa| samaya--I.630-645 (nyAyAvatAra / pra.2 satIza candavidyAbhUSaNa ke anusAra vaha I. 326 meM bhArata AyA thaa| (vartamAna bhAratakA itihaas)| hrada-pratyeka varSadhara parvatapara sthita haiN| jisameMse gaMgA Adi nadiyA~ nikalatI haiN| de. loka /3/F ! hrasva-dha./13/5, 5,47/248/3 / ekamAtrI hrsvH| = eka mAtrA __ vAlA varNa hrasva hotA hai| hrasva svara-de. akSara / hI-1. haimavata parvatastha eka kUTa--de. loka/5/4,2. haimavata parvatastha mahApadma hrada tathA hrIkUTakI svAminI devI-de. lokaza63.rucaka parvatastha nivAsinI dikkumArI devI--de. lok/5/13| hrImata-rAjagRhameM sthita eka parvata--de. mnussyaa| iti caturthaH khaNDaH samApto'yaM granthaH jainendra siddhAnta koza
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pariziSTa] zataka-isa nAma ke do grantha prApta haiN| 1. 'karma prakRti' nAmaka dvitIya pUrva ke 'mahAkarmaprakRti' nAmaka cauthe prAbhUta kA vivecana zvetAmbara grantha ke bar3e bhAI ke rUpa meM prasiddha isa grantha ke racayitA isameM nibaddha hai (jai./1/61) / isakA asalI nAma kyA thA yaha Aja bhI 'karma prakRti ke kartA A. zivazarma sUri (vi.500) hI batAye jJAta nahIM hai| jIvasthAna Adi chaH khaNDoM meM vibhakta hone ke kAraNa jAte haiM / gAthA saMkhyA 107 hone se isakA 'zataka' nAma sArthaka hai, isakA 'SaT khaNDAgama' nAma prasiddha ho gayA hai / (jai./1/11)| isake aura karmoM ke bandha udaya Adi kA prarUpaka hone se 'bandha zataka' pratyeka khaNDa me aneka aneka adhikAra hai / jaise ki jIvasthAna nAmaka kahalAtA hai| 313 / dRSTivAda aga ke aSTama pUrva 'karma pravAda' kI prathama khaNDame satprarUpaNA, dravya pramANAnugama Adi ATha adhikAra hai| bandha viSayaka gAthAoM kA saMgraha hone se ise 'bandha samAsa' bhI kahA isake racayitA ke viSaya me dhavalAkAra zrI vIrasena svAmI ne yaha jA sakatA hai / 314 gAthA saMkhyA 105 meM ise 'karma pravAda' aga likhA hai ki "A. puSpadanta ne 'bIsadi' nAmaka sUtro kI racanA kI, kA saMkSipta syanda yA sAra kahA gayA hai| 312 / cUrNikAra candrarSi aura una sUtroM ko dekhakara A. bhUtabali ne dravya pramANAnugama Adi mahattara ne isakI utpatti dRSTivAda aMga ke 'agraNI' nAmaka dvi. pUrva viziSTa grantha kI racanA kii"| (dha. 1/pRSTha 71) / isa 'avaziSTa ke antargata 'mahAkarma prakRti prAbhRta' ke 'bandhana' nAmaka aSTama anu- zabda para me yaha anumAna hotA hai ki A. puSpadanta (I.66-106) yoga dvAra se batAI hai| 358 / isake pUrvArdha bhAga meM jIva samAsa, dvArA racita 'bIsadi' sUtra hI jIvasthAna nAmaka prathama khaNDa kA gaNasthAna, mArgaNA sthAna Adi se samaveta jIvakANDakA, aura apa sattarUpaNA nAmaka prathama adhikAra hai jisameM bIsa prarUpaNAo kA rArdha bhAga meM karmoM ke bandha udaya sattva kI vyucchitti viSayaka vivecana nibaddha hai / isa khaNDa ke zeSa sAta adhikAra tathA unake Age karmakANDa kA vivecana nibaddha hai / 312 / racayitA ne apane karma zeSa pA~ca khaNDa A. bhUtabali kI racanA hai| yadi ina donoM ne A. prakRti' nAmaka grantha meM sarvatra 'zataka' ke sthAna para 'bandha zataka' kA dharasena (bI. ni. 630) ke pAsa isa siddhAnta kA adhyayana kiyA hai nAmollekha kiyA hai / 313 / samaya-vi. 100 / (jai./1/pRsstth)| to isa grantha ke AdA tIna khaNDoM kI racanA vI, ni. 650(I. 123) isapara anekoM cUrNiyAM likhI jA cukI hai| (de. koSa / / meM pariziSTa ke AsapAsa sthApita kI jA sakatI hai (jai./2/123) aura ye tIna 1/cuunni)| khaNDa TIkA likhane ke liye A. kunda kanda (I. 127) ko prApta ho 2. upayukta granthako hI kucha antarake sAtha zrI devendra sUrine sakate haiN| bhI likhA hai jisapara unhIM ko eka svopajJa TIkA bhI hai| samaya ina cha' khaNDoM meM se 'mahAbandha' nAmaka antima khaNDa ko choDavi. za. 13 kA anta / (ja./1/435) / kara zeSa 5 khaNDoM para anekoM TIkAyeM likhI gayI haiN| yathA--1. Adya tIna khaNDoM para A. kundakunda (I. 127) kRta 'parima' ttiikaa| zivazarma sUri-eka prAcIna shvetaambraacaary| nandIsUtra Adi ke 2. Adya 5 khaNDoM para A. samanta bhandra (I. za. 2) TIkA / kucha pATha kA avalokana karane se anumAna hotA hai ki Apa sambhavataH vidvAnoM ko yaha bAta svIkAra nahIM hai)| 3. Adya pAMca khaMDoM para devagiNI kSamAzramaNa se bhI pUrvavartI haiM aura dazapUrvadhArI bhI haiN| A. zAmakuNDa (I. za. 3) kRta 'paddhati' nAmaka ttiikaa| 4. tambUlA303 / dRSTivAda aMga ke azabhUta 'mahAkarma prakRti prAbhRta' kA jJAna cArya (I. za. 3-4) kRta 'cUr3AmaNi' ttiikaa| 5. A. bappadeva inheM AcArya paramparA se prApta thaa| ucchinna ho jAne kI AzaMkA se (I. za 6-7) kRta 'vyAkhyA prajJapti ttiikaa| (jai./1/263 para uddhRta apane usa jJAna ko 'karma prakRti' nAmaka grantha me nibaddha kara diyA indranandi shrutaavtaar)| thaa| (pIche 'mandha zataka' ke nAma se usI kA kucha vistAra kiyaa)| satkarma-indranandi kRta tAvatAra ke anusAra yaha grantha SaTvaMDAgama zvetAmbarAmnAya meM kyoMki dRSTivAda aga vI. ni. 1000 taka ke chaH khaMDoM ke atirikta vaha adhika khaMDa hai. jise ki A. jIvita rahA mAnA jAtA hai, isaliye Apako vi. 500 ke AsapAsa bappadeva (I, za.6-7) kRta upayukta vyArakhyA prajJapTi' kI TIkA ke sthApita kiyA jA sakatA hai / 304 / (jai./1/pRsstth)| rUpa meM A. bIrasena svAmI (I.770-827) ne racA hai| (de. vyAkhyA zabhanandi ravinandi-indranandI kRta zrRtAvatAra zloka 171-173 prjnypti)| SaT khaMDAgama ke vargaNA' nAmaka paMcama khaMDa ke antima sUtra ke anusAra Apako AcArya paramparA se SaTkhaNDAgama viSayaka ko dezAmarzaka mAnakara unhoMne nibandhanAdi aThAraha adhikAroM meM siddhAntoM kA jJAna prApta thaa| inake samIpa meM zravaNa karake hI A. vibhakta isakA dhavalA ke pariziSTa rUpeNa grahaNa kiyA hai| mudrita bappadeva ne SaTUkhaNDAgama tathA kaSAyapAhUr3a para vyAkhyA likhI thii| SaTvaM DAgama kI 15 vIM pustaka meM prakAzita hai| (tI./1/66): (aura prAcIna zrutadharoM kI zreNI meM baiThAkara yadyapi DA. nemicanda ne inheM bhI de. Age 'satkarma pnyjikaa')| bI. ni hAda(I. za. 1) meM sthApita karane kA prayatna kiyA hai, satkarma paJjikA-dhavalA ke pariziSTa rUpa se gRhIta 'satkama' parantu unakI yaha kalpanA isaliye kucha saMgata pratIta nahI hotI' prarUpaNA ke nibandhana Adi aThAraha yogadvAroM yA adhikAroM meM se kyoMki SaTavaNDAgama ke racayitA A. bhUtanali ke kAla kI pUrvAvadhi prathama cAra para racita yaha eka aisI TIkA hai jise lekhaka'ne svayaM. vI, ni. 563 se Upara kisI prakAra bhI le jAyI jAnI sambhava nahIM tathA AcAryoM ne bho 'su-mahArtha' athavA 'mahArtha' kahA hai| una-una hai| (de. koSa //pariziSTa 2) / adhikAroM kI pUrI TIkA na hokara yaha kevala una viSayoM kA pakhaNDAgama-bhagavAna mahAvIra se AcArya paramparA dvArA Agata khulAsA karatI hai jo ki una adhikAroM meM atidUra atragAhita RtajJAna kA aza hone se kaSAyapAhara ke pazcAta SaTa kaNDAgama hI pratIta hote hai| SaTrA DAgamake mahAbandha' nAmaka SaSTama kha Da kI hAr3adigambara AmnAya kA dvitIya mahanIya grantha hai / agrAyaNI nAmaka patrIya prati ke Adya 27 patroM para yaha aMkita hai / (jai./1/284-265)| jainendra simAntakoza |
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 544 siddha sena(gaNI) isake racayitA ke kAla tathA nAma kA spaSTa ullekha kahIM upalabdha purANa tathA harivaMzapurANa meM inakI mukta kaNTha se prazasA kI hai| nahIM hai, parantu 'mahAbandha' ko tADapatrIya prati para likhA hone se tathA 206 / A. samanta bhadra kI bhAMti inake viSaya meM bhI yaha kathA prasiddha isake katipaya ullekho kA avalokana karane se aisA pratIta hotA hai hai ki kalyANa mandira stotra ke prabhAva se inhone rudra liga ko phAr3aki isakI racanA sambhavataH dhavalAkAra zrI vIrasena svAmI ke sAmane kara rAjA vikramAditya (candragupta dvi.) ko sambodhita kiyA thA (I.770-827) meM athavA unake pazcAt tatkAla hI ho gayI thii| / 207-206 / isaliye bahuta sambhava hai ki unake ziSya zrI jinasena svAmI ne guru-Apa ujjainI me devarSi brAhmaNa ke putra aura vRddhavAdi ke zrIpAla. padmasena tathA devasena nAma vAle jina tIna vidvAnoM kA ziSya the| 206 / dharmAcArya ko bhI inakA guru batAyA jAtA hai nAmollekha kiyA hai aura isa hetu se jo unake guru bhAI pratIta hote / 2071 kRtiyeM-sanmati sUtra, kalyANa mandira stotra, tathA dvAtriM haiM, unameM se hI kisI ne isakI racanA kI ho / (jai./1/262)| zikAoM meM se kucha ina kI haiM / 210 / samaya-inake samaya ke viSaya saptatikA-karmoM ke bandha udaya sattva viSayaka carcA karane vAlA, meM bhI matabheda pAyA jAtA hai / kaTTarapaMthI zvetAmbara AcArya inheM kundakunda se bhI pahale vi. za. 1 meM sthApita karate haiM, parantu zvetAzvetAmbara AmnAya kA yaha grantha 70 gAthA yukta hone ke kAraNa prAkata mbhara ke prasiddha vidvAna paM. sukhalAla jI mAlavaNiyA A. pUjyapAda bhASA meM 'sattari' nAma se prasiddha hai| saMskRta meM ise 'saptatikA' bhI kahA jA sakatA hai / 318 / yadyapi gAthA 1 meM isake racayitA ne ise (vi. za. 6 pUrvArdha) kRta sarvArtha siddhi meM tathA jainendra vyAkaraNa meM inake katipaya sUtra tathA bAkya uddhata dekhakara inakA kAla vi. za.. zivazarma sUri kRta 'zataka' kI bhAMti dRSTivAda aga kA saMkSipta syanda yA sAra kahA hai, tadapi yaha usase bhinna hai, kyoMki zistra zama kA prathama pAda aura vi. za. 4 kA antima pAda kalpita karate haiM sUri ko hI dUsarI kRti 'karma prakRti ke sAtha kaI sthaloM para matabheda / 204 / digambara vidvAnoM meM mukhtArasAhaba inheM pUjyapAda (vi. za.6) aura akalaMka bhaTTa (vi za. 7) ke madhya vi. 625 ke AsapAsa pAyA jAtA hai| 321 / isa para racita eka cUNi (de. koSa / pariziSTa) ke atirikta A. abhaya deva sUri (vi. 1080-1934) tathA sthApita karate haiM / isa viSaya meM inakA hetu yaha hai ki eka ora to A, malayagiri (vi. za. 12) kRta TIkAyeM bhI upalabdha haiN| A. inake dvArA racita sanmati sUtra ke vAkya 'vizeSAvazyaka bhASya (vi. jinabhadra gaNI ke vizeSAvazyaka bhASya (vi. 650) meM kyoM ki 'karma 650) meM tathA dhavalA jaya dhavalA (vi.713-763) meM uddhRta pAye prakRti' tathA 'zataka' kI bhA~ti isakI gAthAyeM bhI uddhRta huI milatI jAte haiM aura dUsarI ora sanmati sUtra meM kathita jJAna tathA darzana haiM, isaliye ise hama vi. za, 7 ke pazcAt kA nahIM kaha skte| upayoga ke abhedabAda kI carcA jisa prakAra akalaMka (vi. za.7) kata ji./1/pRsstth)| rAjavArtika meM pAI jAtI hai usa prakAra pUjyapAda (vi.za.6) kRta sarvArtha siddhi meM nahIM pAyI jAtI/211 / (tii./2/pRsstth)|| sihari-tatvArthAdhigama bhASya ke vRtti kAra siddhasena gaNI ke dAdA siddhasena (gaNI)-zvetAmbara AcArya the| mUla Agama granthoM ko guru (de. Age siddhasena gnnii)| ye zvetAmbarAcArya mallavAdI kRta prAkRta se saMskRta meM rUpAntarita karane ke vicAra mAtra se inheM eka 'naya cakra' ke vRtikAra mAne jAte haiM / 330 / inakI isa vRtti meM eka bAra zvetAmbara saMgha se 12 varSa ke liye niSkAsita kara diyA gayA ora to vizeSAvazyaka bhASya (vi. 650) ke kucha vAkya uddhRta pAye thaa| isa kAla meM ye digambara sAdhuoM ke samparka meM Aye aura inhIM jAte haiM aura dUsarI ora bauddhAcArya dharma kIti (vi. 622-707) kA dinoM unase prabhAvita hokara inhoMne bhaktiparaka dvAtrizikAoM kI yahAM koI ullekha prApta nahIM hotA, jabaki inake praziSya siddhasena racanA kii| digambara saMgha meM inakA prabhAva bar3hatA dekha zotAmbara saMgha gaNI ne apanI 'tattvArthabhASya vRtti' meM unakA paryApta Azraya liyA ne inake prAyazcita kI avadhi ghaTA do aura ye punaH zvetAmbara saMgha hai| isaliye inheM hama vi za. 7 ke madhya meM sthApita kara sakate haiN| meM A ge| (tii./2/210)| A. zIlAMka (vi. za.9-10) ne apanI (jai /2/330-365); (jai./2/301) / 'AcArAMga sUtravRtti' meM inakA gandhahastI' ke nAma se ullekha kiyA siSi-upamiti bhava prapaJca kathA' ke racayitA eka zvetAmbarA- hai (de, gandha hstii)| yadyapi zvetAmbara loga inheM hI mati sUtra cArya / ukta grantha ke anusAra sUryAcArya ke ziSya chala mahattara aura kA kartA mAnate haiM, parantu mukhtAra sAhaba kI apekSA ye unase bhinna unake svAmI durgA svAmI hue| ina durgA svAmI ne hI inako tathA haiM (de. siddhasena divaakr)| inake zikSA guru garga svAmI ko dIkSita kiyA thaa| samaya-grantha guru-tattvArthAdhigama bhASya para likhita apanI vRtti meM Apane apane ko dinna gaNI ke ziSya siha sUri (vi.za.7 kA anta) siddhasena divAkara -digambara AcArya-Apa digambara tathA kA praziSya aura bhAsvAmI kA ziSya ghoSita kiyA hai (jai./2/326) zvetAmbara donoM AmnAyoM meM prasiddha hai| divAkara kI upAdhi inheM kRtiya-tattvArthAdhigama bhASya para bRhada vRtti, nyAyAvatAra tathA bhaktiparaka kucha dvAtrizi kaayeN| (tI./2/262) samaya- eka ora to zvetAmbarAcArya abhayadeva, sUri (vi. za. 12) ne sanmati mUtra kI apanITIkAmeM pradAna kI haiM jo digambara AmnAya me prApta nahI hai| anta) kA aura aklaMka. bhaTTa (vi.za.7) kRta 'siddhi vinizcaya kA digambara AmnAya meM inheM sanmati sUtra ke sAtha-sAtha kalyANa mandira ullekha upalabdha hotA hai,aura dUsarI ora prabhAvaka cAritra(vi za.8) stotra jaise kucha bhaktiparaka granthoM ke bhI racayitA mAnA gayA hai, meM ApakA nAmollekha pAyA jAtA hai, isaliye Apako vi. za. ke jabaki zvetAmbara AmnAya meM inheM nyAyAvatAra tathA dvAtrizikAoM pUrvArdha meM sthApita kiyA jA sakatA hai (jai./2/331) / Apake dAdAAdi ke kartA kahA jAtA hai / 212 / paM.jugala kizora jI mukhtAra guru siMhasUri kA kAla kyoMki vi. za. 7 nirdhArita kiyA jA cukA ke anusAra ye donoM vyakti bhinna haiN| dvAtrizikAoM Adi ke kartA hai (de. isase pahale sihasUri') isaliye unake sAtha bhI isakI saMgati siddhasena gaNI haiM jo zvetAmbara the| unakI carcA Age kI jaayegii| baiTha jAtI hai| paM. sukhalAla jI mAlavaNiyA ne inake kAla kI aparAsanmati sUtra ke kartA siddhasena digambara haiN| A, jinasena ne Adi- badhi vi. za. nirdhArita kI hai / (jai./1/365) / . samApta jainendra siddhAnta koza