________________
૧૪
0 યતિધર્મવિંશિકા . પ્રકારનો દંડનો નિગ્રહ છે. અને આ રીતે ઇન્દ્રિયાદિનો નિગ્રહ કરવાથી અને પ્રાણાતિપાત આદિ પાંચે આશ્રવદ્યારોનો નિરોધ કરવાથી આ સત્તર પ્રકારનો સંયમ એ પ્રેક્ષાના અતિયોગના કારણરૂપ સર્વ સંયમ જાણવો.
અહીં વિશેષ એ છે કે પતિગોપાણ એટલે પ્રેક્ષાના અતિયોગનું કારણ, તેમાં પ્રેક્ષણ=અંતરંગ અવલોકન, અતિયોગ=અતિયોજનનું, કરણ=કરવું. ૧૭ પ્રકારના સંયમને અનુકૂળ પરિણામને ફુરણ કરવામાં અંતરંગ પ્રયત્નરૂપ (ઉપયોગ) જે પ્રેક્ષા, તેને અતિશય પ્રવર્તાવવારૂપ જે જીવનો વ્યાપાર, તે સર્વ સંયમ નામનો યતિધર્મ છે. આ પ્રકારનો અર્થ ભાસે છે, છતાં બહુશ્રુત વિશેષ નિર્ણય કરે. II૧૧-૧oll.
અવતરણિકા:
દસ પ્રકારના યતિધર્મમાં ક્રમ પ્રાપ્ત સત્યધર્મને હવે કહે છે - गुरुसुत्ताणुनायं जं हियमियभासणं ससमयम्मि । अपरोवतावमणघं तं सच्चं निच्छियं जइणो ॥११॥ गुरुसूत्रानुज्ञातं यद्धितमितभाषणं स्वसमये ।
अपरोपतापमनघं तत्सत्यं निश्चितं यतेः ॥११॥ અqયાર્થ:
ગુરુકુત્તાપુત્રાયે ગુરુ અને સૂત્ર વડે અનુજ્ઞાત, મોવતાવે પરના ઉપતાપને નહીં કરનાર, મળાં દોષરહિત, નિયિં નિશ્ચિત એવું સમયમ સ્વસમયના વિષયમાં નફો યતિનું જે રિમિયાન હિત-મિત ભાષણ તં તે સર્વ સત્ય નામનો યતિધર્મ છે. ગાથાર્થ:-
. . - ગુરુ અને સૂત્રવડે અનુજ્ઞાત, પરના ઉપતાપને નહીં કરનાર, દોષરહિત અને નિશ્ચિત એવું સ્વસમયના વિષયમાં યતિનું જે હિત-મિત ભાષણ તે સત્ય નામનો યતિધર્મ છે. ભાવાર્થછે દસ પ્રકારના યતિધર્મથી યુક્ત ગુરુ અને સૂત્રથી જે અનુજ્ઞાત હોય તે જ મુનિ બોલે છે. વળી તેનાં વચનો શ્રોતાને ઉપલાપ કરનારાં નથી હોતાં. આ ઉપરાંત તેનાં વચનો નિરવઘ હોય છે તે બતાવવા માટે યતિના ભાષાણને અનઘ વિશેષણ આપેલું છે. સામેના જીવને હિતનું કારણ હોય તેવું જ યતિ બોલે. હિતનું કારણ હોય તેવી વાતનું પણ પરિમિત શબ્દોમાં જ મુનિ ભાષણ કરે. આવી ભાષા પણ મુનિ સર્વજ્ઞના વચનથી નિશ્ચિત હોય તો જ બોલે છે. મુનિનો ઉપદેશ હંમેશાં સ્વશાસ્ત્રવિષયક જ હોય છે, અર્થાત્ જૈનદર્શનનાં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
