________________
११७
0 પ્રાયશ્ચિત્તવિંશિકાd. કારણે પાયે પ્રાયઃ કરીને તવા કુમસા તપથી દુર્દમ (એવા અપરાધનું) ૩ વળી છે છેદ પ્રાયશ્ચિત્ત છે. તત્ય તેમાં છેદ પ્રાયશ્ચિત્તમાં પણIો પંચક આદિ છે.
રક વેવ પાદપૂર્તિ માટે છે. ગાથાર્થ:
તે પ્રકારના ચારિત્રમાનીના સંક્લેશવિશેષને કારણે પ્રાયઃ કરીને તપથી દુર્દમ એવા અપરાધ માટે વળી છે પ્રાયશ્ચિત્ત છે. તેમાં છેદ પ્રાયશ્ચિત્તમાં, પંચક આદિ છે.
અદભાવથી ચારિત્ર નહિ હોવા છતાં બાહ્ય રીતે ચારિત્રનો ભંગ ન હોવાથી વ્યવહારનયને આશ્રયીને પોતે ચારિત્રી છે તેમ વ્યવહાર થાય છે, અને તે વ્યવહારથી પોતે ચારિત્રી છે તેમ તે સાધુ માને છે, તેમ બતાડવા માટે “તે પ્રકારના ચારિત્રમાની” એમ શ્લોકમાં કહેલ છે. ભાવાર્થ:
ચારિત્રમાં વર્તતા મુનિને કોઈક નિમિત્તથી સંક્લેશ થાય છે ત્યારે અતિચારો લાગે છે. તે અતિચારો બે ભૂમિકાના હોય છે.
પ્રથમ ભૂમિકાના અતિચારો બાહ્યવૃત્તિથી આચારમાં સ્કૂલના થઇ હોય અને અંતઃવૃત્તિથી ખુલના ન થઈ હોય ત્યારે પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ કોઈ મુનિ સંયમના પરિણામવાળો હોય, છતાં અનાભોગ કે સહસાત્કારથી ચારિત્રથી વિરુદ્ધ આચરણા કરે, ત્યારે બાહ્ય રીતે સંયમની આચરણાનો ભંગ થયો હોય છે, પરંતુ અંદરમાં ચારિત્રથી વિરુદ્ધ આચરણાનો પરિણામ હોતો નથી. આ ભૂમિકામાં પ્રાયઃ કરીને છેદ પ્રાયશ્ચિત્ત આવતું નથી, પણ તેની પૂર્વેનાં પ્રાયશ્ચિત્ત આવે છે.
બીજી ભૂમિકાના અતિચારો બાહ્યવૃત્તિથી વિપરીત આચરણા ન થઈ હોય, પણ અંતઃવૃત્તિથી ચારિત્રની વિપરીત પરિણતિ થયેલી હોય ત્યારે થાય છે. જેમ સિંહગુફાવાસી મુનિને કોશાને જોઇને ભોગની ઇચ્છા થઈ અને ભોગની પ્રાર્થના કરી, તે અંતઃવૃત્તિથી ચારિત્રની વિપરીત પરિણતિરૂપ છે, તે વખતે બાહ્ય ક્રિયાત્મક ભોગની પ્રવૃત્તિ થઈ નથી, તેથી બાહ્યવૃત્તિથી વિપરીત આચરણા નથી. આ બીજી ભૂમિકાના અતિચારોમાં સંક્લેશ વિશેષ હોય છે, અને તેવા સંક્લેશમાં પ્રાયઃ કરીને તપથી શુદ્ધિ થઇ શકતી નથી. પરતું તેવા પણ મુનિ પાછળથી ચારિત્ર શુદ્ધ કરવા તત્પર થયેલ હોય, તો છેદ પ્રાયશ્ચિત્ત આપવામાં આવે છે. તે છેદ પ્રાયશ્ચિત્ત પંચકાદિ અનેક ભેદવાળું હોય છે.
આઘભૂમિકાના છેદ પ્રાયશ્ચિત્તની પ્રાપ્તિ થઇ હોય ત્યારે સંયમજીવનમાંથી પાંચ દિવસ ઘટાડવામાં આવે છે. તેટલાથી શુદ્ધિ ન થાય તો પાંચ પાંચ દિવસના ક્રમથી ૨૫
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
