Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 02

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 35

૨૬
અર્થ -
ૠ નો fs (સ.એ.વ.) અને ઘુટ્ પ્રત્યયો પર છતાં અર્ થાય છે. मातुर्मातः पुत्रेऽर्हे सिनाऽऽमन्ये । १-४-४०.
અર્થ -
પ્રશંસા અર્થ ગમ્યમાન હોય તો પુત્ર અર્થમાં વર્તતા આમન્ત્યવાચી માતૃ શબ્દનો સિ પ્રત્યયની સાથે માત આદેશ થાય છે. વિવેચન –દે ગાર્નીમાત ! બાર્બી માતા યસ્ય તત્સંવોધને - આ અર્થમાં માતા શબ્દ પુત્ર અર્થમાં વર્તે છે. અને પુત્રની પ્રશંસા કરાય છે. તેથી આ સૂત્રથી (Äમાતૃ + સિ) માતૃ શબ્દનો સિ ની સાથે માત થવાથી આ માત ! શબ્દ બને છે.
".
પ્રિયની સાથેના વિગ્રહોમાં તો પ્લાગતો હોવાથી દેવ-વન-માજાવત્ રૂપો અને સાનિકા થશે.
અન્ન। ૧-૪-૩૯
અર્થ -
પુત્ર કૃતિ વ્હિમ્ ? હૈ માતઃ । અહીં માતૃ શબ્દ સ્વતંત્ર છે. પુત્ર અર્થમાં નથી. તેમ જ હે ગાર્નીમાતૃ વત્સે ! આ પણ પુત્ર અર્થમાં નથી પણ પુત્રી અર્થમાં છે. તેથી આ સૂત્રથી માતૃ શબ્દનો ત્તિની સાથે માત આદેશ થયો નથી.
અહંકૃતિ વિમ્ ? અરે માñમાતૃ ! અહીં માતૃ શબ્દ પુત્ર અર્થમાં છે. પણ પ્રશંસાને બદલે નિંદા ગમ્યમાન છે તેથી માતૃ શબ્દનો સિ ની સાથે મત આદેશ થયો નથી.
માતૃ શબ્દ અન્ય સંબંધી બને ત્યારે જ પુત્ર અર્થમાં વર્તમાન થાય. સં.એ.વ.માં દે ર્નીમાત ! રૂપ આ સૂત્રથી બનશે. બાકીના માર્નીમાત્ નાં રૂપો, સાધુનિકા માતૃ શબ્દ પ્રમાણે થશે.
ધ્રુવલ્ય ગુળઃ । ૧-૪-૪૧.
સંબોધન અર્થમાં વર્તતા હ્રસ્વ સ્વરાન્ત નામના અન્ય સ્વરનો સિ પ્રત્યયની સાથે ગુણ થાય છે.
૧પઃ । ૧-૪-૪૨.
સંબોધન અર્થમાં વર્તતા આ કારાન્ત નામોના આ નો ત્તિ પ્રત્યયની સાથે જૂ થાય છે.
અર્થ -
સૂત્ર સમાસ - મશાલો આપ્ ત્ર - આપ્ તસ્ય. (કર્મ.)
–
આ સમાસમાં આ કારનો પ્રશ્ર્લેષ કરેલો હોવાથી ‘‘દ્દે પ્રિયવટ્લ’’ ઉદાહરણમાં પોશાન......૨.૪.૯૬થીÇસ્વથવાથી આસૂત્રથી કાર થયો નથીઅને વેરાવિત....એ ન્યાયથી પ્રાપ્તિ હોવા છતાં પણ ર્ કાર નહીં થાય.