Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 02
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
અર્થ :
પ્રશ્નઃ
જવાબ :
સૂત્રસમાસ : યશ નૃત્વાર્થી તયો: સમાહાર: ત્રિવતુર્ તસ્ય । (સમા.૪.) તિજ્ઞા ૨ વતસા ૪ યો: સમાહાર તિવૃત્ત્વતસ્ (સમા.૯.) સિ: આવિ: યસ્થ સ: સ્થાવિ: તસ્મિન્ । (બહુ.) વિવેચન : સ્વાલાવિત્તિ વિમ્ ? પ્રિયત્રિઃ પ્રિયવસ્તુઃ ।
પ્રશ્નઃ
ૐ હ્રીં અહં નમઃ । द्वितीयाध्यायः- प्रथमः पादः
જવાબ :
૬૧
त्रि- चतुरस्तिसृ વર્તી સ્થાત્ ૨.૧.૧ વામ્ ૧.૪.૯૩ ની અનુવૃત્તિ આ સૂત્રમાં ચાલુ છે. સ્થાવિ પ્રત્યય પરછતાં સ્ત્રી.માં વર્તતા ત્રિ અને વતુનો અનુક્રમે તિસ્ અને શ્વેતસ્ આદેશ થાય છે.
આ બંનેનો બહુ. સમાસ હોવાથી શેષાદ્ના ૭.૩.૧૭૫ થી ર્પ્રત્યય થયો છે. આ પ્રત્યય ‘સ્યાદિ’ન હોવાથીતિટ્ટ-વતરૃ આદેશ થતો નથી. પ્રિયવતુ: માં નિર્ણવહિય૦ ૨.૩.૯ થી સ્નો ૧ થયો છે. ત્રિયામ્ ૧.૪.૯૩માં ‘નિનિમિત્ત વ્’ (નિમિત્ત નહીં હોતે છતે) એમ લખ્યું છે. એમાં જે સપ્તમી કરી છે તેના કારણે સ્થાનિી અનુવૃત્તિ અટકી ગઈ. તેથી અહીં ફરીથી ‘ચા’ એમ સૂત્રમાં લખ્યું છે. તિસૃ શબ્દમાં સ્ નો થવાની પ્રાપ્તિ હોવા છતાં કેમ ન કર્યો ? ‘સૂત્રસામર્થાત્’ સૂત્રનાં સામર્થ્યથી... સૂત્રમાં જ તિર્ મૂક્યું છે. તેથી તિસૃ ના સ્ નો પ્ થવાની પ્રાપ્તિ હોવા છતાં નહીં થાય.
અહીં સ્ત્રી.ની અનુવૃત્તિ ચાલુ છે તો પ્રિયતિવૃ દ્યુતમ્ એ નપું.નું ઉદાહરણ શા માટે ?
સમાસનો વિગ્રહ કરતી વખતે fă અને વતુર્ નામ સ્ત્રી.માં પ્રયોગ કરાયેલું હોવાથી અન્યસમ્બન્ધી તરીકે પું.સ્ત્રી. કે નપું. હોય તો પણ તિસૃ-વતસ્ આદેશ થઈ શકે છે. જેમ કે...
પ્રિયા: તિન્ન: યસ્ય સઃ પ્રિયતિક્ષુ – પું. પ્રિયાઃ વતજ્ઞ: યસ્યસઃ પ્રિયવતરૢ – પું. પ્રિયા: તિન્નઃ યસ્ય તદ્ પ્રિયતિટ્ટ – નપું. પ્રિયા: વતા: યસ્ય તદ્ પ્રિયવ્રુતતૢ – નપું. प्रियाः तिस्रः यस्याः सा प्रियतिसृ · સ્ત્રી. પ્રિયા: વતજ્ઞ: યસ્યાઃ સા પ્રિયવતį – સ્ત્રી.
-
-
