Prabuddha Jivan 2012 08 Agam Parichay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 16

પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
જૈન આગમ સાહિત્ય
லலலலலலலலலல
જૈન આગમ સાહિત્ય: મૂળ વૈદિક શાસ્ત્રો જેમ “વેદ” કહેવાય છે. બૌદ્ધ શાસ્ત્રો જેમ “પિટક' કહેવાય છે તેમજ જૈનશાસ્ત્રો “શ્રુત', છે “સૂત્ર' કે આગમ કહેવાય છે. સૂત્ર, ગ્રંથ, સિદ્ધાંત, પ્રવચન, આજ્ઞા, વચન, ઉપદેશ, પ્રજ્ઞાપન, આગમ, આપ્તવચન, ઐતિત્ર,
આમ્નાય અને જિનવચન એ બધાયે “આગમ'ના પર્યાયવાચી શબ્દો છે. $ આપ્તનું વચન તે આગમ. જૈનદૃષ્ટિએ રાગદ્વેષના વિજેતા, સર્વજ્ઞ, સર્વદર્શી જિન તીર્થકર આપ્ત છે. તીર્થકર કેવલ અર્થરૂપમાં છે ઉપદેશ આપે છે અને ગણધર તેને ગ્રંથબદ્ધ કે સૂત્રબદ્ધ કરે છે. જૈન આગમોની પ્રામાણિકતા માત્ર તે ગણધર કૃત હોવાને લીધે જ શ્રે
નથી પણ તેના અર્થના પ્રરૂપક તીર્થકરની વીતરાગતા અને સર્વાર્થસાક્ષાત્કારિત્વને લીધે છે. ગણધર તો માત્ર દ્વાદશાંગીની જ ૨ રચના કરે છે. અંગો સિવાયના આગમોની રચના સ્થવિર કરે છે. $ આગમોનું વર્ગીકરણ: જૈન આગમોનું સૌથી પ્રાચીન વર્ગીકરણ સમવાયાંગસૂત્રમાં મળે છે. તેમાં આગમ સાહિત્યનું ‘પૂર્વ અને
અંગ’ એ પ્રમાણે વિભાજન કરાયેલું છે. સંખ્યાની દૃષ્ટિએ પૂર્વ ચોદ હતાં અને અંગ બાર.
૪૫ આગમોનાં નામ
૨ ૧૧ અંગ :
૧. આચારાંગ ૨ ૨. સૂત્રકૃતાંગ
૨ ૩. સ્થાનિંગ
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
૪. સમવાયાંગ છે ૫. ભગવતી
૬. જ્ઞાતા ધર્મકથા
૭. ઉપાસક દશા છે ૮, અંતકૃત દશા
૯, અનુત્તરોપયાલિક દશા ૧૦. પ્રશ્ન વ્યાકરણ ૨ ૧૧. વિપાક
. મૂળ સૂત્રો : ૧. આવશ્યક
૨. દશવૈકાલિક ૨ ૩. ઉત્તરાધ્યયન ૨ ૪, નંદી ૨ ૫. અનુયોગ દ્વારા છે ૬. પિંડ નિર્યુક્તિ -ઓઘ નિર્યુક્તિ
૧૨ ઉપાંગ: ૧. ઓપપાતિક ૨ ૨. રાજ,શ્રીય ૯ ૩. જીવાભિગમ
૪. પ્રજ્ઞાપના ૫. જંબૂદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિ ૬. સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ ૭. ચંદ્ર પ્રજ્ઞપ્તિ ૮. નિરયાવલિયા ૯ કલ્પાવતસિકા ૧૦. પુષ્પિકા ૧૧. પુષ્પચૂલિકા ૧૨. વૃષ્ણિદશા
૬ છંદ સૂત્ર: ૧. નિશીથ ૨. મહાનિશીથ ૩. બૃહત્ કલ્પ ૪. વ્યવહાર ૫. દશાશ્રુત સ્કંધ ૬. પંચકલ્પ
૧૦ પઈના : ૧. આતુરપ્રત્યાખ્યાન ૨. ભક્તપરિજ્ઞા ૩. તંદુલ વૈચારિક ૪. ચંદ્ર વેધ્યક ૫. દેવેન્દ્ર સ્તવ ૬. ગણિવિદ્યા ૭. મહાપ્રત્યાખ્યાન
૮. ચતુ:શરણ ૯. વીરસ્તવ ૧૦. સંસ્મારક
૮૪ આગમ : ૧ થી ૪પ પૂર્વોક્ત ૪૬, કલ્પસૂત્ર ૪૭. યતિ-જિતકલ્પ
4સોમસૂરિ કૃત6 ૪૮. શ્રદ્ધા-જિતકલ્પ
4ધર્મઘોષસૂરિકૃત6 ૪૯. પાક્ષિક સૂત્ર ૫૦. ક્ષમાપના સૂત્ર ૫૧. વંદિત્ત ૫૨. ઋષિભાષિત ૫૩. અજીવકલ્પ ૫૪. ગચ્છાચાર ૫૫. મરણસમાધિ ૫૬. સિદ્ધ પ્રાભૃત ૫૭. તીર્થોદ્ગાર ૫૮. આરાધના પલાકા ૫૯. દ્વીપસાગર પ્રજ્ઞપ્તિ ૬૦. જ્યોતિષ કરંડક ૬ ૧. અંગવિદ્યા ૬૨. તિથિ-પ્રકીર્ણક
૬૩. પિંડ વિશુદ્ધિ ૬૪. સારાવલી ૬૫. પર્યતારાધના ૬૬. જીવવિભક્તિ ૬૭. કવચ પ્રકરણ ૬૮. યોનિ પ્રાભૃત ૬૯. અંગચૂલિયા ૭૦. બંગચૂલિયા ૭૧. વૃદ્ધચતુ:શરણ ૭૨. જન્ પયન્ના ૭૩. આવશ્યક નિર્યુક્તિ ૭૪. દશવૈકાલિક નિર્યુક્તિ ૭૫. ઉત્તરાધ્યયન નિર્યુક્તિ છે ૭૬. આચારાંગ નિર્યુક્તિ છે ૭૭. સૂત્રકૃત્રાંગ નિર્યુક્તિ ૭૮. સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ ૭૯. બૃહત્કલ્પ નિર્યુક્તિ ૮૦. વ્યવહાર નિર્યુક્તિ ૮૧. દશાશ્રુતસ્કંધ નિર્યુક્તિ ૮૨. ઋષિભાષિત નિર્યુક્તિ ૮૩. સંસક્ત નિર્યુક્તિ રે ૮૪. વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય.
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலி