________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ગચ્છાચાર પ્રકીર્ણક
ડૉ. અભય દોશી.
லலலலலலலலலலலல
லலலலலலலலலலலலல லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
2 પરમાત્મા મહાવીરે ધર્મ બે પ્રકારે દર્શાવ્યો છે; સાધુ અને (૭) આગમ સંસ્થાન-ઉદયપુર-હિંદી * ગૃહસ્થ. સંસાર છોડીને દીક્ષા ધારણ કરનાર મુમુક્ષુએ સાધુ-સંઘમાં સંભવ છે કે, આ સિવાય પણ આ પયત્રાનું પ્રકાશન થયું હોય. ૪ 6 ગુરુઆજ્ઞા અને સાધુસંઘના નાયક આચાર્ય આદિની આજ્ઞાનું આ ગ્રંથ શુદ્ધ સાધ્વાચારની તરફેણ કરનાર એક મહત્ત્વપૂર્ણ
પાલન કરી ક્રમશઃ આત્મવિશુદ્ધિ માટે જ્ઞાન તેમજ યોગ્યતા પ્રાપ્ત રચના છે. આ પ્રકીર્ણકની રચના મહાનિશિથસૂત્ર, કલ્પસૂત્ર અને શું કરવાના હોય છે. સાધુઓનો સમુદાય તે ગચ્છ. અત્યારે જે અર્થમાં વ્યવહારભાષ્યને આધારે થઈ છે. ૨ ગચ્છ સામાચારિ ભેદસૂચક અર્થમાં વપરાય છે, એવા અર્થમાં આ પન્ના કુલ ૧૩૭ ગાથા ધરાવે છે.
પૂર્વકાળમાં વપરાતો નહોતો, પરંતુ સમાન ગુરુ-પરંપરાવાળા આ ગ્રંથમાં પ્રારંભે મંગલાચરણ કરી ઉન્માર્ગગામી ગચ્છમાં ૨ છે સાધુઓના પરિવાર માટે ગચ્છ શબ્દ વપરાતો. આ ગચ્છમાં કરવા રહેવાથી થતી હાનિ દર્શાવી છે. ૩ થી ૬ ગાથામાં સદાચારી છે યોગ્ય કર્તવ્ય તે ગચ્છાચાર. આ ગચ્છાચારનું નિરૂપણ ગચ્છાચાર ગચ્છમાં રહેવાથી લાભ જણાવ્યો છે. ૭ થી ૪૦ ગાથામાં 8 ૮ પયજ્ઞામાં કરવામાં આવ્યું છે.
આચાર્યના સ્વરૂપનું વર્ણન છે. ૪૧ થી ૧૦૬ ગાથામાં સાધુઓના 8 આ ગ્રંથના કુલ સાત પ્રસિદ્ધ સંસ્કારણો આ પ્રમાણે છેઃ સ્વરૂપ તેમ જ સુગચ્છ અને કુગચ્છની વિગત દર્શાવી છે. ૧૦૭ (૧) બાલાભાઈ કકલભાઈ, અમદાવાદ.
થી ૧૩૪ ગાથામાં આર્યા-નિગ્રંથિનીનું સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. અંતે, (૨) આગમોદય સમિતિ, સુરત.
આ પયજ્ઞાસૂત્રના આધારગ્રંથો દર્શાવ્યા છે. આ સમગ્ર પયશાસ્ત્ર (૩) હર્ષપુષ્યામૃત ગ્રંથમાળા, જામનગર.
છેદગ્રંથો (સાધુ-સામાચારી અને પ્રાયશ્ચિત્તના ગ્રંથોને આધારે ૨ (૪) મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈ.
લખાયેલું છે.) આ છેદગ્રંથો સાધુઓના જીવનની આંતરિકરે આ ચારમાં મૂળ પાઠ માત્ર છે.
બાબતોને સ્પર્શે છે અને આ લેખનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના છે (૫) વયાધિમલ જૈન ગ્રંથ માળા-સંસ્કૃત
શ્રાવક વાચકોને પન્ના ગ્રંથોનો પરિચય કરાવવાનો હોવાથી8 (૬) ભૂપેન્દ્ર સાહિત્ય સમિતિ-સંસ્કૃત-હિંદી
અત્રે આના વિશેષ પરિચયની આવશ્યકતા રહેતી નથી. * * ત્રણ ખંડના સ્વામી કૃષ્ણાવાસુદેવનું વાવડ્યાપત્ર અણગાર
( જોઈએ, પ્રભુના શરણમાં રહેવું ? દ્વારવતી નગરીમાં શાસન હતું. થાવસ્યા
' જોઈએ.’ 8 દ્વારવતીમાં વસતી હતી. અપાર ધનવૈભવ હતો પણ તેનો પતિ કૃષ્ણવાસુદેવનાં નેત્રોમાં ઝળઝળિયાં આવી ગયાં: વાહ જુવાન! 8 મૃત્યુ પામ્યો હતો. થાવાનો એકમાત્ર આધાર હતો તેનો પુત્ર. તું સાચો વૈરાગી છે! કૃષ્ણવાસુદેવે નગરમાં ઘોષણા કરી કે, જેમણે છે એને સૌ ‘થાવગ્સાપુત્ર' જ કહેતા હતા. થાવસ્ત્રાપુત્ર વિશ્વની થાવસ્થાપુત્ર સાથે પ્રભુ નેમિનાથ પાસે સંયમ ગ્રહણ કરવું હોય તે શ્રેષ્ઠ બત્રીસ સુંદરીઓને પરણ્યો હતો.
જઈ શકે છે, તેના પરિવારની જવાબદારી રાજ્ય સંભાળશે ! શ્રી દ્વારવતીમાં એકદા પધાર્યા સ્વામી નેમિનાથ ભગવાન. એમની થાવસ્યા પણ પુત્રનો વૈરાગ્ય સમજી અને ભવ્ય દીક્ષાઉત્સવ છે વૈરાગ્યમૂલક વાણી જેમણે સાંભળી એમને સંસાર અસાર લાગ્યો, મંડાયો. સ્વયં કૃષ્ણવાસુદેવ રાજપરિવાર સમેત તેમાં જોડાયા. ૨ છે ધર્મ પ્રિય લાગ્યો. એ દેશના સાંભળનારામાં થાવસ્ત્રાપુત્ર પણ થાવગ્સાપુત્ર સાથે એક હજાર પુરુષોએ દીક્ષા સ્વીકારી! ૨ ૨ હતો. એ વૈરાગ્ય પામ્યો. એ સઘળાં સુખ અને વૈભવ છોડીને શ્રમણ થાવગ્ગાપુત્ર તપસ્વી બની ધર્મપ્રભાવના કરવા લાગ્યા. 8 છે મહાભિનિષ્ક્રમણના માર્ગે જવા ઈચ્છુક બન્યો. તેણે માતા પાસે એકદા ભગવાન નેમિનાથની આજ્ઞા મેળવીને શ્રમણશ્રેષ્ઠ 8
સંમતિ માંગી. થાવસ્યા તો પુત્રની વાત સાંભળીને જ બેભાન થાવાપુત્ર શિષ્યો સાથે શેલકપુર પધાર્યા. ત્યાંના રાજા શૈલક, & થઈ ગઈ. એણે પુત્રને લાખવાર સમજાવ્યો કે દીક્ષા ન લેવાય, રાણી પદ્માવતી અને રાજકુમાર મુડક પ્રવચન શ્રવણ કરવા ? એ માર્ગ કઠણ છે, પણ થાવાપુત્ર ન માન્યો.
આવ્યા. એમની સાથે પંચક વગેરે પાંચસો મંત્રીઓ પણ હતા. | થાવચાદોડી કૃષ્ણ મહારાજા પાસે આવી અને વિનંતી કરી કે મારા પુત્રને જ્ઞાની થાવસ્થાપુત્રનું પ્રવચન સાંભળીને તે સોએ શ્રાવકના બાર દીક્ષા ન લેવા સમજાવો,એ મારો એકમાત્ર અને પ્રિય પુત્ર છે!
વ્રત સ્વીકાર્યા અને ધર્મમય જીવન જીવવા માંડ્યું. | રાજા કૃષ્ણવાસુદેવે ખૂબ મથામણ કરી પણ એ થાવગ્ગાપુત્ર! થાવગ્ગાપુત્ર વિહાર કરીને અન્યત્ર ચાલ્યા ગયા. સૌનું કલ્યાણ છે એણે તો રાજાને સમજાવવા માંડ્યા કે “સંસાર સારો નથી, કરવું એ જ હવે તેમનો જીવનધર્મ હતો. ૨ જન્મમરણના અનાદિ અનંતકાળના ફેરા ટાળવા માટે સંયમ લેવો
1 આચાર્ય વાત્સલ્યદીપજી મ. સા. 8 60 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 06
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
