________________
8
8
2
8
ટપ
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
ஸ் ஸ்
– પ્રાસ્તાવિક :
8
આ બીજું મૂળ સૂત્ર છે. મૂળ સૂત્ર તરીકે, બધાંએ આ સૂત્રનો સ્વીકાર કર્યાં છે. ‘અંતિમ દેશના’, ‘અષ્ઠ વ્યાકરણ'-અર્થાત્ ઉપૂછ્યા વિના કથન કરેલા શાસ્ત્રરૂપે આ સૂત્રની ગણના થઈ છે. સમગ્ર જૈન સમાજમાં ભગવાન મહાવીર સ્વામીની અંતિમ દેશના રૂપે આ સૂત્ર અનોખી શ્રતા ધરાવે છે.
પ્રભુએ પાવાપુરીમાં પોતાના નિર્વાણ પૂર્વે સોળ પ્રહર (૪૮ કલાક) સુધી, છઠ્ઠના તપ સાથે, ૧૮ દેશના રાજા સહિતની બાર
ર
8
પ્રકારની પરિષદમાં, અખંડ ઉપદેશ આપ્યો. આ સૂત્ર શ્રમણ ૨ભગવાન મહાવીર સ્વામીનું પ્રતિનિધિત્વ કરનાર આગમ છે. PD સૂત્ર પરિચય :
8
2
આ આગમમાં ભગવાન પાર્શ્વનાથ અને ભગવાન મહાવીરની પરંપરાના બધા જ વિષયોનું સમુચિત રીતે પ્રતિપાદન થયું છે. ચારેય અનુયોગોનો અનોખો સંગમ આ સૂત્રમાં થયો છે. ૩૬ અધ્યયનમાં વિભાજન થયેલ આ સૂત્રની ૨૦૦૦ ગાયા છે. ?મુખ્યત્વે પદ્યમાં અને બીજા અધ્યયનનો આરંભ, ૧૬માં અધ્યયનમાં રંગદ્ય-પદ્ય મિશ્ર તથા ૨૯મું અધ્યયન પ્રશ્નોત્તર રૂપે ગદ્યમાં મળે છે. ઉત્તર અધ્યયન-ઉત્તરાધ્યયન-નામ મળે છે, E સૂત્રનું મહત્ત્વ :
P
આ સૂક્ષ અત્યંત લોકપ્રિય સૂત્ર છે-સ કોઈને ગમે છે. êભગવાન મહાવીરની ‘અંતિમ દેશના’ હોવાથી, શ્રમણ ભગવાન “મહાવીરના નિર્વાણ દિને આ સૂત્રનો સ્વાધ્યાય થાય છે, અનેક 8 સાધુ-સાધ્વીજીએ સૂત્રને કંઠસ્થ કરેલ છે. ચાતુર્માસ દરમિયાન . ધર્મસ્થાનકોમાં. આ સૂત્રના કોઈ ને કોઈ અધ્યયનનું દરરોજના વ્યાખ્યાન રૂપે અથવા વાંચણી રૂપે સ્વાધ્યાય થતો રહે છે. આ ટંઆગમ પર અનેક ટીકાઓ લખાઈ છે, વિવિધ સંપાદનો મળે છે. એકથી ઈંએક ચડિયાતા અધ્યયનો, મહાન ઉપકારક બની રહે છે.
2
8
2
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ સૂત્ર વિશેષાંક
U
શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર
ઘર્ડા. રસિકલાલ મહેતા
D અધ્યયન સાર :
આ સૂત્રના ૩૬ અધ્યયનનો સંક્ષિપ્ત સાર, આગમની વિશેષતાનો પરિચય કરાવી ભાવોની વિશુદ્ધિ માટે અમૂલ્ય બની રહેશે.
૧૬. વિનય અધ્યયન : પ્રથમ અધ્યયનની ૪૮ ગાયા છે. વિનય ધર્મનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. જે ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન કરતો હોય, ગુરુના મોભાવ સમજીને તેમના કાર્યો કરતો હોય તેને વિનીત શિષ્ય કહ્યો છે. ઉપરાંત, અવિનીત શિષ્યના દોષનું વર્ણન
8
ක්ෂ∞ක්ෂක්ෂ
૧૨ ૧
૪૩
ર
મળે છે. ગુરુ અને શિષ્યનો સંબંધ જાણવા માટે આ અધ્યયન ખૂબ ? ઉપયોગી છે.
8
तारि परमंगाणि, कम्लएणीह जंतुणो । यापुशतं सुई सच्धा, संणम्मिय वीरियं ।।
ર
ર
૨. પરિષહ અધ્યયન : આ અધ્યયનના આરંભે થોડું ગદ્ય છે.
ર
મ
ભૂમિકા રૂપે ગદ્ય છે, તે પછી ૪૬ ગાયામાં, ૨૨ પ્રકારના 8 પરિષહનું અને સંયમજીવન દરમિયાન ધાર્યા કી આવે છે તેનું વર્ણન છે. આ કર્ણને સમભાવે સહન કરી લેવાથી કર્મ ર નાશ પામે છે, ચારિત્ર દૃઢ થાય છે.
૩. ચતુરંગીય : મોક્ષના સાધનભૂત ચાર દુર્લભ અંગોનું ૨૦ ગાથાઓમાં નિરુપણ છે. ત્રીજા અધ્યયનની ૧લી ગાથા મનનીય અને પ્રેરક છે.
અર્થાત્ આ સંસારમાં પ્રાણીમાત્ર માટે આ ચાર અંગો પ્રાપ્ત થવાં દુર્લભ છે. (૧) મનુષ્યત્ત્વ, (૨) સદ્ધર્મનું શ્રવણ, (૩) શ્રદ્ધા, (૪) સંયમમાં પરાક્રમ. આ ચાર અંગો મુક્તિનાં કારણ હોવાથી ૫૨મ અંગો છે.
2
મ
ર
મ
8
મ
8
ર
2
મ
ર
8
૪. અસંખયં : આ સૂત્રનું ૧૩ ગાથાનું સૌથી નાનું પરંતુ અર્થગંભીર અધ્યયન છે. સંસાર અને જીવનની નશ્વરતા વર્ણવીને, ભારંડપીની જેમ અપ્રમત્ત રહેવાનો ઉપદેશ આપ્યો છે.
ર
8
મ
૫. આકામ મરા : આયુષ્ય લાભંગુર છે તેથી ધૈર્યવંત વિવેકી માનવે સકામ મરણ, સમાધિ કે પંડિત મરણે મૃત્યુ પામવું એ જ ટ ઉત્તમ છે. ૩૨ ગાથાઓમાં બે પ્રકારના મરણની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. ધર્માત્મા સહજ સમાધિભાવે શરીરને તજી દે છે અને પાપ કાર્યો કરતો જીવ અસમાધિ ભોગવે છે.
૬. શુલ્લક નિગ્રન્થીય : જૈન સાધુના સામાન્ય આચાર-વિચારનું કે ૧૭ ગાથામાં વર્ણન કર્યું છે. આરંભે મુર્ખ કોણ, વિજ્ઞાન કોશનો તે પરિચય આપ્યો છે. અવિદ્યા કે આસક્તિ એ જ સંસારના દુ:ખોનું કૈ મૂળ છે. સંયમ માર્ગનું યથાર્થ પાલન કરનાર તરી જાય છે. પરમ સુખ પ્રાપ્ત કરે છે.
ર
મ
ર
મ
8
૭. એલય (બકરો) : સંસાર આસક્ત જીવોની દુર્દશાનું માર્મિક 2 ચિત્રણ બકરાના દૃષ્ટાંત દ્વારા દર્શાવ્યું છે. ૩૦ ગાથાનું આ ? અધ્યયન, ધર્માચરણથી થનાર શુભફળનું વર્ણન દર્શાવે છે.
મ
ર
8
૮. કાપિલિય અધ્યયન :- આ અધ્યયનમાં કપિલ કેવળીના દુષ્ટાંતથી, સાધકને નિર્લોભ થવા ફરમાવ્યું છે. ૨૦ ગાથાઓમાં ર કંચન અને કામિનીના ત્યાગથી, લોભના ત્યાગથી કેવળી થઈ
ஸ்ஸ்ஸ்ஸ் ஸ் ல்ல O
