________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
૧૦૫
லலலலலலலலலலலலலலல
லலலலலலல
શ્રી વ્યવહાર સૂત્ર
Hડૉ. પ્રવીણભાઈ સી. શાહ 8 આ સૂત્રમાં સાધુ-સાધ્વીઓના વ્યવહારનું વર્ણન વિસ્તારથી પદાર્થો પૂરા પાડે છે. (૫) સ્થવિર – સંયમાદિની આરાધનામાં ૨
કર્યું છે, તેથી આ સૂત્ર વ્યવહાર સૂત્ર નામે ઓળખાય છે. શ્રી સીદાતા મુનિઓને સ્થિર કરે છે. તેમના જ્ઞાન સ્થવિરાદિ ત્રણ છે 2 ભદ્રબાહુસ્વામી મહારાજે નવમા પૂર્વના આચાર વસ્તુના વીસમા ભેદોની અને તેમાં પણ જઘન્યાદિ ભેદે જુદી જુદી વિચારણા પહેલાં પ્રાભૂતમાંથી ઉદ્ભૂત કરીને આ શ્રી વ્યવહાર સૂત્રની રચના કરી જણાવી છે. ચારિત્ર-જ્ઞાનગાંભીર્યાદિ ગુણોમાંના કયા કયા ગુણોને ધારણ ? હતીબૃહથ્રિપનિકાદિમાં કહ્યું છે કે આ શ્રી વ્યવહાર સૂત્રના મૂળ કરનાર મુનિવરાદિમાંથી કોણ કયા પદને લાયક છે? અને આચાર્યાદિ 6 ગ્રંથનું પ્રમાણ ૩૭૩ શ્લોકો છે. આ સૂત્રની સ્વપજ્ઞ નિર્યુક્તિ પદવી કોને અપાય? તથા કોને ન અપાય? વગેરે હકીકતોને સમજાવવા (મૂળ સૂત્રના કરનાર શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ રચેલી નિયુક્તિ)ની માટે સૂત્રકારે આ ત્રીજા ઉદ્દેશાની રચના કરી છે. ૨ ગાથાઓ ભાષ્યની ગાથાઓમાં ભળી ગઈ છે. આ ભાષ્યનું પ્રમાણ ૪. ચોથા ઉદ્દેશામાં પૂર્વે જણાવેલા આચાર્યાદિ પાંચમા કોઈપણ ૨૬૪૦૦ શ્લોકો અને ચૂર્ણિનું પ્રમાણ ૧૨૦૦૦ શ્લોકો જણાવ્યા પદસ્થ મહારાજ કેટલા સાધુઓની સાથે વિહાર કરીને કેટલા મુનિઓની ૨ છે તથા શ્રી મલયગિરિ મહારાજે ભાષાદિને અનુસરીને બનાવેલી સાથે ચોમાસું કરે? વગેરે પ્રશ્નોના ઉત્તરોને સ્પષ્ટ સમજાવતો આ ચોથો ૨ ટીકાનું પ્રમાણ ૩૩૬ ૨૫ (૩૪૬૨૫) શ્લોકો કહ્યા છે. આ ઉદ્દેશો છે. એટલે આચાર્યાદિને વિહાર કરવાની ને ચોમાસું કરવાની છે 2 સૂત્રનો વિ. સં. ૧૫૭૩ની પહેલાં રચાયેલો ગુજરાતી ટબો બીના અહીં વિસ્તારથી સમજાવી છે. (સ્તબેકાર્થી હુંડી વગેરે પણ છે. અહીં દશમા ઉદ્દેશામાં કાંચનપુરમાં ૫. પાંચમા ઉદ્દેશોમાં પ્રવર્તિની સાધ્વીએ કેટલી સાધ્વીઓની 6 પાણીની રેલ આવી હતી એમ કહ્યું છે. આ શ્રી વ્યવહાર સૂત્રના સાથે વિહાર કરવો જોઈએ? ને કેટલી સાધ્વીઓની સાથે ચોમાસું છે $ દશ ઉદ્દેશા છે તે દરેક ઉદ્દેશાનો પરિચય ટૂંકમાં આ પ્રમાણે છે: કરવું જોઈએ? વગેરે હકીકતોને સ્પષ્ટ સમજાવી છે. ૨ ૧. પહેલા ઉદ્દેશામાં વિસ્મૃતિ (ભૂલી જવું), પ્રમાદાદિ ૬. છઠ્ઠા ઉદ્દેશામાં સાધુ-સાધ્વીઓએ કઈ રીતે ક્યાં ભિક્ષા શ્રે કારણોમાંના કોઈપણ કારણથી ચારિત્રાદિકમાં લાગેલા દોષોની, લેવા જવું જોઈએ? એ જ પ્રમાણે નિર્દોષ ચંડિલની બીના અને ૨ ૨ સરળ સ્વભાવે આલોચનાદિ કરવાનો વિધિ, અને તે દરેકને અંગે વસતિની બીના જણાવીને કહ્યું છે કે નિર્દોષ પ્રદેશમાં મુનિવરાદિએ ૨ છે જરૂરી પ્રાયશ્ચિત્તાદિનું વર્ણન, તથા પ્રસંગાનુપ્રસંગે બીજી પણ ચંડિલ (ઠલ્લે) જવું જોઈએ. નિર્દોષ વસતિમાં રહેવું જોઈએ કે જેથી ? ૨ ખાસ જરૂરી ઘણી બીનાઓ વિસ્તારથી સમજાવી છે.
સંયમાદિની રક્ષા થાય અને સ્વાધ્યાયાદિનો વિધિ પણ સાચવી શકાય છે ૪ ૨. બીજા ઉદ્દેશામાં ગ્રામાનુગ્રામ (એક ગામથી બીજે ગામ) અહીં જુદી જુદી ભૂલોના જુદા જુદા પ્રાયશ્ચિત્ત વગેરેનું વર્ણન કર્યું છે. 2 હું વિધિપૂર્વક વિહાર કરતા ઘણાં મુનિવરોમાંના કેટલાએક મુનિવરો ૭. સાતમા ઉદ્દેશામાં એક સાધ્વી સમુદાયમાંથી બીજા સાધ્વી?
પ્રમાદાદિ કારણોમાંનાં કોઈપણ કારણથી મૂળ ગુણાદિમાં સમુદાયમાં ગયેલી સાધ્વીને સાચવવાનો વિધિ તથા સાધ્વીઓના $ અતિક્રમાદિ દોષોમાંના કોઈપણ દોષથી દૂષિત થયા હોય, તો બીજા પણ સ્વાધ્યાયાદિના નિયમ અને વ્યવહારાદિનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ
તેમણે અને બીજા (અદૂષિત) મુનિવરોએ માંહોમાંહે કઈ રીતે જણાવ્યું છે. શૈવર્તવું? એટલે ગોચરી આદિનો વ્યવહાર કઈ રીતે સાચવવો ૮. આઠમા ઉદ્દેશામાં કોઈ પ્રામાદિમાં ઊતરવાનાં ઉપાશ્રયાદિ ૨ જોઈએ ? વગેરે વ્યવહારોનું સ્પષ્ટીકરણ કરવાના ઈરાદાથી સૂત્રકારે સ્થાનો ન હોય તો સાધુ-સાધ્વીઓએ પોતાને વાપરવા માટે ૨ આ બીજા ઉદ્દેશાની રચના કરી છે.
ગૃહસ્થના ઘરનો કેટલો ભાગ કઈ રીતે યાચવો ? તથા વિહાર 8 ૨ ૩. ત્રીજા ઉદ્દેશામાં સાધુ સમુદાયમાં નાયક તરીકે અનુક્રમે કરતાં કઈ વિધિએ તે ભળાવવો? આ બીનાઓને સ્પષ્ટ સમજાવીને છે
આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, પ્રવર્તક, ગણાવચ્છેદક અને સ્થવિરોને ગૃહસ્થની પાસેથી પાટ પાટલા વગેરેને યાચીને લાવવાનો વિધિ 8 ૐ જણાવ્યા છે તેમાં (૧) આચાર્ય મહારાજ ગચ્છના સાધુઓને અને ખપે એવાં પાત્રાદિ ઉપકરણોનું પ્રમાણ તથા આહારાદિને ૪ S (સૂત્રોના) અર્થની વાચના આપે છે, અને સ્મરણાદિ પ્રકારે ગચ્છને વાપરવાનો વિધિ વગેરે હકીકતોને સ્પષ્ટ સમજાવી છે. ૨ મોક્ષમાર્ગની આરાધના કરાવે છે. (૨) ઉપાધ્યાયજી મુનિવરાદિને ૯, નવમા ઉદ્દેશામાં સંયમી જીવનની અપૂર્વ સાધનારૂપ બાર ૨ સૂત્રની વાચના આપે, ને યુવરાજની માફક આચાર્યને ગચ્છાદિના ભિક્ષુપ્રતિમાઓને આરાધતાં સાચવવાના આચાર વગેરેનું સ્વરૂપ ૨ કાર્યોમાં મદદ કરે છે. (૩) પ્રવર્તક જે સાધુ વૈયાવચ્ચ અધ્યયનાદિ સમજાવીને સાધુ-સાધ્વીઓને વાપરવા લાયક શય્યાતર (મકાનના હૈ ૨ કાર્યોમાંના જે કાર્ય કરવા લાયક હોય, તેને તે કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ માલિકીના મકાનની બીના તથા પ્રસંગાનુપ્રસંગે બીજી પણ મુનિ ૨ ૨ કરાવે છે. (જોડે છે) (૪) ગણાવચ્છેદક – આચાર્યાદિની આજ્ઞા વ્યવહારની બીનાઓ સ્પષ્ટ સમજાવી છે.
પ્રમાણે ગચ્છને લાયક ક્ષેત્રની તપાસ કરે છે, ને જરૂરી ઉપકરણાદિ ૧૦. દશમા ઉદ્દેશામાં અનુક્રમે અભિગ્રહોની અને પરીષહાદિનીટ லே ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல
லலலலலலல
லலலலலலலலல
