________________
| પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨)
Bસંસ્થાપન કર્યું છે.
મહાનુભાવોએ ભિન્ન ભિન્ન લેખોમાં પોતાનો અભિમત પ્રગટ ૨ છે (૧૮) અઢારમું પ્રાભૃત-સમભૂમિથી સૂર્ય-ચંદ્રાદિની ઊંચાઈનું કર્યો છે. દંપરિમાણ બતાવતા અન્ય ૨૫ મતમતાંતરોનો ઉલ્લેખ કરીને ભારતીય જ્યોતિશાસ્ત્રોમાં વરાહમિહિર નિર્યુક્તિકાર
સ્વમતનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. ચંદ્ર-સૂર્યના આયામ-વિખંભ, ભદ્રબાહુના ભાઈ હતા. એમણે પોતાના ગ્રંથ વરાહસંહિતામાં શ્રેબાહુલ્ય, એમને વહન કરવાવાળા દેવોની સંખ્યા અને એના સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિના કેટલાક વિષયોને આધાર બનાવીને એના પર લખ્યું ? Bદિશાક્રમથી રૂપ, શીધ્ર-મંદગતિ, અલ્પબહુત્વ, ચંદ્ર-સૂર્યની છે. એ જ રીતે પ્રસિદ્ધ જ્યોતિર્વિદ ભાસ્કરે સૂર્ય-પ્રજ્ઞપ્તિની કેટલીક ૨ હૈ અગ્રમહિષીઓનો પરિવાર, વિદુર્વણા, શક્તિ તેમજ દેવ-દેવીઓની માન્યતાઓને લઈને પોતાના ખંડનાત્મક વિચારો પ્રગટ કર્યા છે. છે જ. . સ્થિતિ આદિનું વર્ણન છે.
જે “સિદ્ધાન્ત શિરોમણિ' ગ્રંથમાં દેખાય છે. છે(૧૯) ઓગણીસમું પ્રાકૃત-ચંદ્ર અને સૂર્ય કેટલા ભાગને તેમજ બ્રહ્મગુપ્ત સ્કુટ-સિદ્ધાન્ત ગ્રંથમાં પણ ખંડનનો આધાર શ્રેપ્રકાશિત કરે છે તેનું વર્ણન છે. અને બાર મતમતાંતરોનો ઉલ્લેખ આ આગમને બનાવ્યો છે.
સ્વમતનું નિરૂપણ છે. તેમ જ લવણ સમુદ્રનો આયામ-વિખંભ આ યુગમાં વિદેશી વિદ્વાનોએ આને (સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિને) વિજ્ઞાનનો ૨ હૈઅને ચંદ્ર-સૂર્ય-નક્ષત્રો
ગ્રંથ માન્યો છે. જેમાં ડૉ. ભલે જૈનશાસ્ત્રોમાં કદાચ સુર્યને વંદનીય ન માન્યો હોય પણ વ્રતોમાં તારાઓનું વર્ણન છે. એ જ રીતે
વિન્ટરનિન્જ મુખ્ય છે. ડૉ. 8 રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત અતિ મહત્ત્વનું વ્રત છે. જે સૂર્યની મહત્તા ઊંધાતકીખંડ-કાલોદધિ અને
શુબિંગ તો કહ્યું છે કે પ્રકટ કરે છે. તેમજ સૂર્યપ્રકાશ વગર ઉગેલા કંદમૂળાદિનો ત્યાગ પણ પુષ્કરાર્ધ દ્વીપનું વર્ણન છે. સૂર્યની મહત્તા છતી કરે છે. સૂર્યગ્રહણ વખતે સ્વાધ્યાય કરવાની મનાઈ |
સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિના અધ્યયન વગર Pઈન્દ્રના પ્રભાવમાં વ્યવસ્થા,
ભારતીય જ્યોતિષીના 8િઈન્દ્રનો જઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ | છે. જેથી પણ સૂર્યની મહત્તા સિદ્ધ થાય છે. આમ આ બધાથી સિદ્ધ
ઇતિહાસને બરાબર ન સમજી 8 થાય છે કે જેનો પણ સૂર્યને મહત્ત્વ આપે છે. ‘વિરહકાલ, મનુષ્ય ક્ષેત્રની બહાર
શકાય. બેબરે સન ૧૮૬૮માં 8 ચંદ્રની ઉત્પત્તિ અને ગતિ તથા અંતમાં સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર સુધી ‘ઉવેર સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ' નામનો નિબંધ પ્રકાશિત કર્યો હતો. ડૉ. સૈદ્વીપસમુદ્રોનો આયામ, વિખંભ પરિધિ આદિનું વર્ણન છે. સિબોએ “ઓન ધ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ’ નામના શોધ નિબંધમાં લખ્યું છે ૨ ૨ (૨૦) વીસમું પ્રાભૃત-ચંદ્રાદિનું સ્વરૂપ, રાહુનું વર્ણન, ગ્રહણના કે ગ્રીક લોક ભારતમાં આવ્યા તે પૂર્વે બે ચંદ્ર બે સૂર્યના અસ્તિત્વને ૨ શ્રેજઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ કાળનું વર્ણન, ચંદ્રને શશિ અને સૂર્યને આદિત્ય માનતા હતા તથા તેમણે અતિપ્રાચીન જ્યોતિષિના વેદાંગ ગ્રંથની 8 & કહેવાનું કારણ, સમય-આવલિકાદિ કાળના કર્તા સૂર્યનું વર્ણન, માન્યતાઓ સાથે સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિની તુલના કરી છે, સમાનતા બતાવી Sચંદ્ર-સૂર્યની અગ્રમહિષીઓ, પારિચારણ વગેરેનું વર્ણન છે. અંતમાં છે. ૨૮૮ ગ્રહના નામ બતાવવામાં આવ્યા છે.
સૂર્યની મહત્તા૨ આમ આ બધા પ્રાભૂતોનો અભ્યાસ કરતા ખ્યાલ આવે છે કે સૂર્યની મહત્તા પ્રસ્થાપિત કરતા ગોંડલગચ્છ શિરોમણિ છે સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિમાં માત્ર સૂર્ય પર જ નહિ સમગ્ર જ્યોતિષી દેવોના જયંતમુનિએ લખ્યું છે કે સમગ્ર જીવરાશિ સૂર્યની અપેક્ષા રાખે છે પરિવારનું પ્રસંગોપાત વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે.
છે. બધો કાર્યકાળ સૂર્યની ગતિ પ્રમાણે ગોઠવાયેલો છે. વૃક્ષોમાં ? આગમના વ્યાખ્યા ગ્રંથો
જે કાંઈ રસસિંચન થાય છે તેમાં સૂર્ય મોટો ભાગ ભજવે છે. ૨ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ પર શ્રી ભદ્રબાહુએ નિર્યુક્તિની રચના કરી હતી. અહોરાત્રિનું વિભાજન સૂર્યના આધારે છે. આ રીતે સૂર્યનું વિશ્વમાં વર્તમાને તે અનુપલબ્ધ છે. આચાર્ય મલયગિરિએ વૃત્તિ લખી છે મહત્ત્વ છે. જે ઉપલબ્ધ છે. આચાર્ય શ્રી ઘાસીલાલજી મ.સા.એ સંસ્કૃત- ભલે જૈનશાસ્ત્રોમાં કદાચ સૂર્યને વંદનીય ન માન્યો હોય પણ છે ગુજરાતી-હિન્દી એ ત્રણ ભાષામાં ટીકા લખી છે જે આજે પણ વ્રતોમાં રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત અતિ મહત્ત્વનું વ્રત છે. જે સૂર્યનીટ $ જોવા મળે છે. આચાર્ય મુનિ ધર્મસિંહજી (૧૮મી સદી) મ.સા.એ મહત્તા પ્રકટ કરે છે. તેમજ સૂર્યપ્રકાશ વગર ઉગેલા કંદમૂળાદિનો ૨સૂર્ય-પ્રજ્ઞપ્તિના યંત્રનું નિર્માણ કર્યું છે. આચાર્ય અમોલકત્રષિજીએ ત્યાગ પણ સૂર્યની મહત્તા છતી કરે છે. સૂર્યગ્રહણ વખતે સ્વાધ્યાય ૨હિન્દીમાં અનુવાદ કર્યો છે. આ ઉપરાંત મધુકરમુનિ, પુણ્યવિજયજી કરવાની મનાઈ છે. જેથી પણ સૂર્યની મહત્તા સિદ્ધ થાય છે. આમ છે શ્રેમ.સા., લીલમબાઈ મ.સ. આદિએ આ સૂત્રોના અનુવાદ કર્યા છે. આ બધાથી સિદ્ધ થાય છે કે જૈનો પણ સૂર્યને મહત્ત્વ આપે છે. હૈ ૯ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિનો બીજા ગ્રંથોમાં ઉલ્લેખ
આમ સમગ્રતઃ અહીં “સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ'નું સંક્ષિપ્ત વિવેચન કર્યું છે કે ૬ સૂર્યપ્રાપ્તિના સંબંધમાં દેશ-વિદેશના વિચારક જેમાંથી સાર ગ્રહણ કરી પાર પામીએ. லேல்ல லலல லல லலல லலல லல லல லலல லலலல ல ல ல ல ல ல
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
