________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
૮૯ :
( મહાપ્રત્યારથાન પ્રશMa મહાપ્રત્યાખાન પ્રકીર્ણક
પ્રમુનિ દીપરત્નસાગરજી મ. સા. $ Hભૂમિકા :
છે કે-“પાપ કરવું એ દુષ્કર નથી; પરંતુ કરેલા પાપોની નિર્મળ ૨ પન્ના સૂત્રોમાં વર્તમાનકાળે આ સૂત્રનો સ્વીકૃત ક્રમ ૩ છે. ભાવે ગુરુ પાસે આલોચના કરવી એ દુષ્કર છે.’ પણ આ ૨ ૨ પીસ્તાળીશ આગમોમાં ક્રમ ૨૬મો ધરાવતા આ સૂત્રનું મૂળ આલોચનામાં વિધિ શું? આ આલોચનાકર્તા કેવો હોય ? ૨ છે નામ મહાવૂિવરવાજ છે, જેને સંસ્કૃતમાં મલ્ટીપ્રત્યારથાન કહે છે. આ મહાપ્રત્યાખ્યાનકર્તા કઈ રીતે આગળ વધે ? આ અને આવા ૪ પન્ના સૂત્ર હોવાથી, સૂત્રની પાછળ પન્ના કે પ્રીવ શબ્દ લાગે પ્રશ્નોનો ઉત્તર આપવા સૂત્રકાર મહર્ષિ આ સૂત્રની રચના કરે છે. જે
મહાપ્રત્યાખ્યાન આરાધક પહેલાં શું કરે? છે આ સૂત્રના મૂળ શ્લોક ૧૪૨ છે. આ સંપૂર્ણ પદ્યાત્મક મંગલ રૂપે અરહંતાદિને નમસ્કાર કરી પાપને પચ્ચકખે, ૨ ૨ (શ્લોકબદ્ધ) સૂત્ર જ છે, તેના કર્તા વિશે કોઈ જ માહિતી અમોને દુશ્ચરિત્રને નિંદ, સામાયિકને સ્વીકારે-ઉપધિ-આહાર-શરીરને ૨ ૨ ઉપલબ્ધ નથી, તેની કોઈ વૃત્તિ કે અવચૂરી હોવાનો ઉલ્લેખ અમોને વોસિરાવે, મમત્વને તજે, જ્ઞાનાદિરૂપ આત્માનું આલંબન સ્વીકારે, હૈ * પ્રાપ્ત થયેલ નથી.
વ્રતાદિ અનારાધનાને નિંદ-પડિક્કમે, એકત્વ ભાવના ભાવે, ૪ $ મદીપષ્યવરવાનું સૂત્રનો ઉલ્લેખ “નંદીસૂત્ર'માં સૂત્ર ૧૩૭માં અન્યત્વ ભાવના સ્વીકારી સર્વે સંયોગ-સંબંધને વોસિરાવે, 6 ૨ ૨૯મા ઉત્કાલિક સૂત્ર રૂપે છે, “પાક્ષિક સૂત્ર'માં ૨૮મા ઉત્કાલિક અસંયમ આદિ ત્યાગ કરી બધાને ખમાવે, અપરાધ આલોચના ૨ સૂત્ર રૂપે છે, પણ ૧૪ મી સદીમાં રચાયેલ ‘વિચારસાર પ્રકરણમાં કરે, માયાનો ત્યાગ કરે, શલ્યોને ઉદ્ધરે, ભાવશલ્યના સ્વરૂપને છે છે ૪૫ આગમ ગણનામાં તેનો ઉલ્લેખ જોવા મળતો નથી. જાણીને ગુરુ સન્મુખ આલોચે. આલોચના અને નિંદા કરી આત્મા છે
નંદીસૂત્ર વૃત્તિમાં કહે છે કે “મહાન (મોટું) એવું જે ‘પ્રત્યાખ્યાન', ભારરહિત થાય. પ્રાયશ્ચિતને દોષરહિત પણે સ્વીકારે. હિંસાદિના ૪ છે તેને માપદવે+વાળ કહે છે. અહીં ભવચરિમ પ્રત્યાખ્યાન સંબંધે પચ્ચકખાણ કરે, પચ્ચકખાણ કરતાં ભાવવિશુદ્ધિ જાળવે. એ રીતે છે છે વિવિધ પ્રરૂપણા છે.
આરાધક આત્મા પોતાના આત્માને શુદ્ધ કરે, અનુશાસિત કરે. વિષયવસ્તુ :
પંડિત મરણે મરવાનો સંકલ્પઃ છે “મહાપબ્યુવરાળ’ પયત્રામાં ઉલ્લેખિત વિષયો કંઈક આવા છે- ઘણાં બાળમરણે હું મરણ પામ્યો છું. માતા-પિતા-બંધુ આદિ ૨ & ઉપધિ આદિ ત્રણનો ત્યાગ, રાગ આદિ વોસિરાવવા, જીવ વડે આ લોક ભરેલો છે, કોઈ જ શરણરૂપ નથી. જીવ એકલો જ છે છે ખામણા, નિંદા-ગહ, મમત્વછેદન, આત્મભાવના, ભટકે છે તેથી હવે હું પંડિતમરણે જ મરીશ. અહીં જ્યારે ગતિની છે ૨ એકત્વભાવના, સંયોગ-સંબંધિત્યાગ, મિથ્યાત્વત્યાગ, વેદનાને સંભારતો, સેંકડો જન્મ-મરણને છેદવા, પાદપોપગમને ૨ ૨ આલોચના, આલોચકનું સ્વરૂપ, શલ્યો દ્ધરણ પ્રરૂપણા, મરવાને માટે હું પંડિત મરણે મરીશ. આવી આવી વૈરાગ્ય ભાવનાને ૨ ૨ આલોચનાફળ, હિંસાદિના પ્રત્યાખ્યાન, ભાવવિશુદ્ધિ, વૈરાગ્યનો ભાવતો આત્મા પંડિતમરણે મરવાનો સંકલ્પ કર્યા પછી સ્વ દુષ્કૃત્યોની હૈ ૪ ઉપદેશ, પંડિતમરણ પ્રરૂપણા, પંચ મહાવ્રત રક્ષા, આત્માર્થ નિંદા અને ગહ કરે. પાંચ મહાવ્રતોની વિવિધ રૂપે રક્ષા કરે. પંડિત- 2 શું સાધનની પ્રરૂપણા, કરેલ-ન કરેલ યોગોથી થતાં લાભ કે હાનિ, મરણની પ્રશંસા કરતો વિવિધ શુભ ભાવોને ભાવે છે.
અનારાધકનું સ્વરૂપ, આરાધનાનું માહાત્મ, વિવિધ વ્યુત્સર્જના, પંડિતમરણનો આરાધક પછી શું કરે ? છે ચાર શરણા, પંચ પરમેષ્ઠીનું મંગલપણું, વેદનાદિ સહેવાનો અરિહંત, સિદ્ધ આદિ પંચ પરમેષ્ઠીનું શરણ સ્વીકારે, તેમને ૨ 2 ઉપદેશ, અપ્રતિબદ્ધ-મરણ સ્વીકાર, આરાધના પતાકા હરણ, મંગલ- રૂપ માનતો પોતાના પાપોનો વોસિરાવે, આરાધકભાવ છે ૪ આરાધનાનો ભેદ અને ફળ ઇત્યાદિ.
ધારણ કરી વેદના સહન કરે. દુ:ખના વિપાકોને ચિંતવે, અપ્રતિબદ્ધ ટ Suઉડતી નજરે સૂત્ર-દર્શન :
મરણને સ્વીકારે. આરાધનારૂપી જય પતાકાનું હરણ કરે, જૂના છે આતુર પ્રત્યાખ્યાનમાં આવતા કેટલાંક વિષયોનો સંક્ષેપ કરી કર્મોને સંથારામાં રહીને ખપાવે, જિનવચનાદિમાં ઉદ્યત બને. ૨ સૂત્રકાર મહર્ષિએ અહીં સમાવિષ્ટ કરેલ છે, પરંતુ મુખ્યત્વે સાધુના સમ્યક્ પ્રકારે પચ્ચકખાણ પાલન કરે. છે અંત સમયની આરાધનાને અહીં વિસ્તારથી જણાવેલી છે. ઘણા આપણે પણ પાલન કરવા ઉદ્યમવંત બનીએ અને અહીં જ ૨ * વિષયોને સંક્ષેપમાં દર્શાવી, સૂત્રકારશ્રી એક મહત્ત્વની વાત કરે વીરમીએ. * * * லேலல லலல லல லல லல லல லலல லலல லல லல லல லல லலல
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
