________________
( ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
૮૭
( ગાતુર પ્રત્યાયાન પ્રક્ષીશ આતુર પ્રત્યાખાન પ્રકીર્ણક
|મુનિ દીપરત્નસાગરજી મ. સા.
லலலலலலலலலல் லலல லல்லலலலல
kg ભૂમિકા :
સ્વરૂપ, અસમાધિ મરણ અને તેનું ફળ, પંડિત મરણની ભાવના $ પયગ્રા સૂત્રમાં વર્તમાનકાળે આ સૂત્રનો સ્વીકૃત ક્રમ ૨ છે. અને આરાધના વિધિ ઇત્યાદિ નાના-નાના વિષયો સમાવિષ્ટ છે. શ્રેપીસ્તાળીશ આગમમાં ક્રમ ૨૫મો ધરાવતા આ સૂત્રનું મૂળ નામ | ઉડતી નજરે સૂત્રદર્શન : ૨માડરપષ્યવાન છે, સંસ્કૃતમાં માત્ર પ્રત્યારવન કહે છે. આ પન્ના બાળપંડિતમરણ :
સૂત્ર હોવાથી સૂત્રની પાછળ પન્ના કે પ્રકીર્ણ શબ્દ લાગે છે. પ્રસ્તુત સૂત્રનો મુખ્ય વિષય પંડિતમરણ જ છે, પણ પંડિતમરણની 8 છે. આ સૂત્રમાં ૭૦ ગાથા છે અને ૧ સૂત્ર છે. તે ૮ શ્લોક પ્રમાણ મહત્તાને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે બાળપંડિતમરણ અને બાળમરણને પણ શું ગણાવાય છે.
જણાવેલા છે. દેશવિરતિ સમ્યદૃષ્ટિ જીવના મરણને બાળપંડિતમરણ ૨૦ શ્રી વીરભદ્રાચાર્યકુત આ પન્ના સૂત્ર ઉપર અચલગચ્છીય શ્રી કહેલ છે. તે માટે દેશવિરતિ કોને કહેવાય, તે જણાવવા બાર વ્રતોનો ૨ ૨ ભુવનતુંગ સૂરિ રચિત ટીકાનો ઉલ્લેખ મળે છે. આ ટીકા ૪૨૦ નામોલ્લેખ કરેલ છે. ત્યાર પછી બાળપંડિતમરણ માટેની વિધિ અને
શ્લોક પ્રમાણ હોવાનું કહેવાય છે. તદુપરાંત શ્રી ગુણરત્નસૂરિ તેઓની ભાવિ શુભ ગતિનો ઉલ્લેખ કરેલ છે. કુત અવચૂરી છે, જેનું મુદ્રણ અમારા ‘મામ સુIfણ ટીવ'માં પંડિતમરણ : કરાયેલ છે.
અહીં સૂત્રકાર મહર્ષિ ગદ્ય સૂત્ર રચના વડે ઉત્તમાર્થની છે. આ સૂત્રમાં ગદ્ય-પદ્ય અર્થાત્ શ્લોક અને સૂત્ર બંન્ને છે. આરાધના કરવા ઇચ્છુક આત્માની જ્ઞાન અને વૈરાગ્યયુક્ત સે ૨૦ઝાડરપંગ્લેવરવા નામથી જ બીજા પણ બે પયજ્ઞા મળે છે. જેમાં એક ચિંતવના રજૂ કરે છે. આવો આત્મા શુભચિંતવના સહ અતિક્રમ ૨ 2 ડરપષ્યવરણમાં ૨૮ શ્લોકો અને ૨ સૂત્રો છે, જેમાં પંચ પરમેષ્ઠી આદિ ચારેનું મિચ્છામિ દુક્કડમ્ આપીને, પરમાત્માને નમસ્કાર8
નમસ્કાર, ખામણા, પાપસ્થાનક આદિ વોસિરાવવા, પ્રત્યાખ્યાન કરી, પાંચ મહાવ્રતોનો પુનઃ સ્વીકાર કરે અને પછી પોતાના $ આત્મોપદેશ છે અને બીજા માડરપષ્યવરવાળમાં ૩૪ શ્લોકો છે. બધા આત્મિક ભાવોને પ્રગટ કરતાં કેવી કેવી પ્રવૃત્તિ-વિચારણા કરે, $ છે પદ્યો જ છે. તેમાં શરીરને અવિરતિ પ્રત્યાખ્યાન, મિચ્છામિ દુક્કડમ્, તે જણાવવા ગાથા ૧૪ થી ૩૫ની રચના કરેલ છે.
મમત્વ ત્યાગ, શરીરને ઉપાલંભ, શુભ ભાવના આદિ વિષયો છે. આવો આત્મા અંતિમ આરાધના પૂર્વે શું કરે ? પરંતુ આ બે માંડર પબ્લેવરવાળ સૂત્રો અહીં લીધા નથી.
જીવ ખામણા કરી સમાધિભાવ ધારણ કરે, આહાર-વિધિ, સંજ્ઞા- Sઝાડર પંખ્યRવાળ સૂત્રનો ઉલ્લેખ “નંદીસૂત્ર'માં સૂત્ર ૧૩૭માં ગારવ આદિને તજે, અરહંતાદિને નમસ્કાર કરી પાપોના પચ્ચકખાણ છે ૨ અઠ્ઠાવીસમાં ઉત્કાલિક સુત્ર રૂપે છે. પ્રસ્તુત સુત્ર તે જ હોવાનો કરે, કેવળી પ્રરૂપિત વિધિ મુજબ સંથારાનો સ્વીકાર કરે, ઉપાધિ-ઘ ૨ સંભવ છે. કેમકે અહીં સ્વીકત સત્રના કર્તા શ્રી વીરભદ્રાચાર્ય શરીર-ખોટું આચરણ આદિ વોસિરાવી મમત્વનો ત્યાગ કરે. ૨ હે છે, જેઓ ભગવંત મહાવીરના હસ્તદીક્ષિત થયા હોવાનું કહેવાય આત્માની જ્ઞાનાદિમાં સ્થિતિ, એકત્વ ભાવ આદિ શુભભાવયુક્તતાને છે
છે. “પદ્ધિ સત્ર'માં પણ ૨૭મા ઉત્કાલિક સત્ર રૂપે નોંધાયેલ છે. ધારણ કરી વિરાધનાને પ્રતિક્રમે, આશાતના-રાગ-દ્વેષ-અસંયમ-છે છે અને શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિજી કૃત વિચારસાર પ્રકરણમાં ૪૫ આગમોમાં મિથ્યાત્વ ઇત્યાદિની ગહ કરી, નિષ્કપટ ભાવે સર્વે પાપની ૨ ૩૭મા આગમ અને પન્ના શબ્દથી જ ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. આલોચના કરે. પૂજ્ય એવા ગુરુ ભગવંત પાસે ક્ષમાયાચના કરે. ઈ. ૨૦ ગાડર એટલે રોગથી ઘેરાયેલો આત્મા, જેને પરભવની આરાધના મરણના ભેદ, બાળમરણના ફળ :
કરાવવાના અવસરે કરાવવા લાયક પ્રત્યાખ્યાનનું વર્ણન તેમાં સૂત્રકારે મહર્ષિએ પંડિતમરણની વિધિ જણાવી, પણ પંડિતમરણનીછે છે હોવાથી આ સૂત્રને માતુર પ્રત્યારાને કહે છે.
મહત્તા કે આવશ્યકતા ક્યારે સમજાય? જો બાળમરણ અને તેના 8 Bવિષયવસ્તુ
અશુભ વિપાક સમજાય તો ! આ હેતુને આચાર્યશ્રી મરણના ત્રણ શ્રે પ્રસ્તુત સુત્રમાં મુખ્યત્વે બાળમરણ, બાલપંડિતમરણ અને ભેદ જણાવીને બાળમરણ પામનારની દુર્ગતિ, અનંતા સંસારની
પંડિતમરણ એ ત્રણ વિષયોને સ્પર્શાવેલ છે. તદ્અંતર્ગત દેશવિરતિ પ્રાપ્તિ, અબોધિપણું ઇત્યાદિના સ્વરૂપનો તથા તેના કારણોનો ધર્મનું સ્વરૂપ, બાલપંડિતની ગતિ, અતિચાર આલોચના, હિંસાદિ વિસ્તાર કરી બાળમરણના સ્વરૂપને સૂત્ર ૩૭ થી ૪૩માં જણાવીને ૨ વિરતિ, પ્રતિક્રમણ-નિંદા-ગહદિ, આલોચનાદાયક ગ્રાહકને ‘હવે હું પંડિતમરણે મરીશ’ તેવી પ્રતિજ્ઞાનું કથન કરે છે. હું
இலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல லலலலலலலலலலலல
