________________
૭૬
૭
60
૨
પાર્શ્વને નમસ્કાર કર્યા છે.
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ஸ் ஸ் ஸ் ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ் ஸ்
हे पार्श्वनाथ नमस्कृत्य प्रायोऽन्यग्रन्थवीक्षिता ।
ર
हे निरावलित स्कन्ध-व्याख्या काचित् प्रकाश्यते ।।
2
આમાં એમના ગુરુનો કે એમનો પોતાની નામનિર્દેશ નથી. તેમ જ ગ્રંથ રચનાનો સમય પણ નથી. ગ્રંથની જે મુદ્રિત પ્રત છે એમાં ‘કૃતિ શ્રી ચન્દ્રસૂરિ વિરચિતં નિરયાવત્તિવા શ્રુતન્યવિવરણં સમાપ્તમિતિ।
8
શ્રી વસ્તુ’ એટલો ઉલ્લેખ છે. વૃત્તિનું ગ્રંથમાન ૬૦૦ શ્લોક પ્રમાણ છે. 8 બીજી સંસ્કૃત ટીકા ઘાસીલાલજી મ.સા.ની છે, જે સ્થાનકવાસી રેજૈન પરંપરાના છે. એમની ટીકા સરળ અને સુબોધ છે. આ બે ઈટીકાઓ સિવાય અન્ય કોઈ સંસ્કૃત ટીકા લખવામાં આવી નથી. ચાસીલાલજી મ.સા. ટીકાનું હિન્દી અને ગુજરાતી ભાષાંતર પણ છે. આ ઉપરાંત અમોલખઋષિજીની હિન્દી ટીકા, જૈનધર્મ પ્રચારક સભાની મૂળ ટીકા અને અને ગુજરાતી ટૌકા, મધુકરમુનિની હિન્દી ટીકા, આચાર્ય તુલસી દ્વારા સંપાદિત ટિપ્પા સહિત સંશોધિત મૂળપાઠ, બનારસથી પ્રકાશિત ચંદ્રસૂરિકૃત વૃત્તિ અને ગુજરાતી દેવિવેચન, આગમમનિથી ત્રિલોકમુનિ દ્વારા સંપાદિત આગમ નવનીતનો સંક્ષિપ્ત સારાંશ અને ગુરુમાશ ફાઉન્ડેશન રાજકોટ દ્વારા મૂળ, ભાવાર્થ, વિવેચન સહિતના ઉપાંગ પ્રકાશિત થયા છે.
2
વિષય વસ્તુ-કથા સારાંશ
રે આ આગમમાં નરકમાં જનારા જીવોનું (એશિક પુત્રનું) ક્રમશઃ વર્ણન છે. પ્રાચીન મગધના ઇતિહાસને જાણવા માટે આ વર્ગ ઘણો જ ઉપયોગી છે. તેમાં સમ્રાટ શ્રેણિકના રાજ્યકાલનું વર્ણન કિરેલ છે. સમ્રાટ શ્રેણિકનું જૈન અને બૌદ્ધ બંને પરંપરાઓમાં અનુક્રમે શ્રેણિક ભિંભિસાર અને શ્રેણિક બિંબિસાર નામ મળે છે. જૈન દૃષ્ટિએ શ્રેણીઓની સ્થાપના કરવાના કારણે તેનું નામ શ્રેણિક
ર
પડ્યું.
2 કોળી: 1 શ્રી શ્રેષ્ઠ:। (અબિપિ પતિ, हमर्त्य काण्डे, श्लोक ३७६)
× બૌદ્ધ દષ્ટિએ તેના પિતાએ તેને અઢાર શ્રેણીઓનો માલિક દેબનાવ્યો હતો તેથી તે પ્રેણિક નામથી પ્રસિદ્ધ થયા. મેં પિલ્લાહવુ શ્રેણિસ્વવારિત:, અતોડયુ શ્રેષ્યો વિમ્નિસાર કૃતિ રજ્યાત: ।। (વિનયપિટ, गिलगिट मैन्युस्त्रिष्ट।)
ર
8
જૈન અને બૌદ્ધ બંને પરંપરાઓમાં શ્રેણીઓની સંખ્યા અઢાર રજ છે. 'મહાવસ્તુ'માં શ્રેણીઓના ત્રીસ નામ મળે છે. તેમાંથી તેઘણા નામો તો જંબૂદ્રીપ પ્રાપ્તિમાં વર્ણવેલ અઢાર નામોની સમાન છે. જેમકે કુંભાર, પન્ના, સુવર્ણકારા વગેરે.
8
8
આ આગમમાં દસ અધ્યયન છે. તેમાં નરકગામી દસ જીવોનું વર્ણન છે. જેનો સાર નીચે મુજબ છે - શ્રેણિક રાજાના પુત્રો (૧) કાલ, (૨) સુકાળ, (૩) મહાકાલ, (૪) કૃષ્ણ, (૫) સૂક્ષ્મા, (૬) મહાકૃષ્ણ, ૯(૭) વીરક્ષ્ણ, (૮) રામકૃષ્ણ, (૯) પ્રિયર્સનક્ષ્ણ અને (૧૦) ? ~ ~ ~ ~ ~
0
૭૭ U
ஸ் ஸ் ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்
ay
8
મહાસેનકૃષ્ણ કાલી, સુકાલી આદિ જુદી જુદી રાણીઓના પુત્રો હતા. શ્રેણિક અને ચેલા રાણીનો પુત્ર કૌશિક આ ભાઈઓનીછે મદદથી શ્રેણિકને જેલમાં પુરી ગાદીએ બેસે છે. શ્રેણિક રાજાનીને આવી દશાથી ઉદાસીન રાણી ચૈાણાએ એકદા કોશિક સમક્ષ તે તેના જન્મ પ્રસંગનું સાદ્યંત વર્ણન કર્યું. જેમકે કોશિક ગર્ભમાં આવતાં માતાને રાજાના કાળજાનું માંસ ખાવાનો દોહદ થયો.
8
તેથી ગર્ભનો નાશ કરવાના ઉપાય કર્યા, પરંતુ તે નિષ્ફળ જતાં જન્મતાં જ તેને અશોકવાટિકામાં જઈને એકાંત સ્થાનમાં ઉકરડા ર પર ફેંકાવી દીો. રાજાને ખબર પડતાં દુર્ગંછા કર્યા વગર તેને તે ઉકરડામાંથી લાવી કુકડાએ કરડેલી આંગળી પોતાના મુખમાં લઈને તે પિતૃ-વાત્સલ્યભાવે તેની વેદના શાંત કરી. કુકડાને આંગળી કરડી ખાવાથી તે સંકુચિત થઈ જતાં તેનું ગુશનિષ્પન્ન નામ કૂણિક (કોશિક) રાખવામાં આવ્યું.
આ વર્ણનથી કોાિકનું અંતર દ્રવિત થયું. પશ્ચાતાપપૂર્વક પોતાના પરમ ઉપકારક પિતાને મુક્ત કરવા તે સ્વયં કુહાડી લઈને 2 શિક પાસે ગયા. એકે પોતાની પાસે તેને આવતા જોઈને તે પોતાના પુત્રને પિતૃહત્યાના દોષમાંથી બચાવવા પોતાની અંગુઠીમાં રહેલ તાલપુટ ઝેર ચૂસીને મરણને શરણ થયા.
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
TO
આ ઘટનાથી શોકમગ્ન કોશિક મનની શાંતિ માટે રાજગૃહી નગરી છોડીને ચંપાનગરીમાં સપરિવાર રહેવા ચાલ્યા ગયા, ત્યાર પછી રાજ્યના અગિયાર ભાગ કરી ભાઈઓમાં વહેંચી લીધા. પરંતુ તે કર્મની ગતિ ન્યારી છે. કોશિકની રાણી પદ્માવતીની કાન? ભંભેરણીથી પોતાના ભાઈ વિહલ પાસેથી પિતાએ આપેલ દિવ્ય તે હાર અને સેચનક ગંધ હાથી મેળવવા ભયંકર યુદ્ધ કર્યું, એમાં દસે તે કુમારો માર્યા ગયા અને નરકમાં ઉત્પન્ન થયા. ત્યાંથી નીકળી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં મનુષ્યજન્મ પામી વૈરાગ્યવાસિત બની, દીક્ષા લઈ ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્રધર્મ પાળશે અને નિર્વાણ પામી સિદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત થશે. એ દસ કુમારનું વર્ણન નિયાવલિકા આગમ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યું છે. તે ઉપસંહાર
ર
ஸ்
2
2
8
8
માતાના ચરણ સ્પર્શ કરવા જવાના નિમિત્તે કોણિકની ચિંતનદશામાં ?
પરિવર્તન આવી ગયું. અતિલોભનું પરિણામ શૂન્યમાં આવે છે. ન હાર મળ્યો ન હાથી અને ભાઈ હણાયા દસ સાથી ઈર્ષ્યા કે મોહથી યુક્ત સ્ત્રીઓના તુચ્છ હઠાગ્રહથી માણસનું પતન થાય છે.
ન
8
યુદ્ધમાં પ્રાયઃ આત્મપરિણામો ક્રૂર હોય છે. તેથી તે અવસ્થામાં મરનારા પ્રાયઃ નરકગતિમાં જાય છે. ૌતિક લાભંગુર વસ્તુઓની તીવ્રતમ મૂર્છા સ્વ-પરના જીવનમાં કેવું ભયંકર નુકસાન કરે છે તે તે પ્રસ્તુત કથાનકથી જાણી શકાય છે. સંસાર આવા જ અનેક સંઘર્ષોથી ભરલો છે. તેનાથી દૂર રહેવા હઠાગ્રહ, કદાગ્રહ, પૂર્વગ્રહ આદિ જીવનમાં ન પ્રવેશે તેનું ધ્યાન રાખીને સર્વ પ્રત્યે મૈત્રી ભાવના કેળવવી જેથી સુખ અને શાંતિની પ્રાપ્તિ થાય.
2
ஸ் ஸ் ல
ર
8
8
8
