________________
૩ ૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
லலலலலலலலலல
| શ્રી ભગવતી સૂત્રો
Lડૉ. રમિભાઈ જે. ઝવેરી. 2 નામ : દ્વાદશાંગીના પંચમ આગમનું નામ છે-વિઆઇપણત્તી- ૩. વૃત્તિ-નવાંગી ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિની વૃત્તિ હાલ 8 વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ; કારણકે એ પ્રશ્નોત્તર શૈલીમાં રચાયેલું છે. જેમાં ઉપલબ્ધ છે જે વિ. સં. ૧૧૨૮માં અણહિલપુર પાટણમાં રચાયેલી છે તત્ત્વને વિવેચનપૂર્ણ રીતે સમજાવવામાં આવ્યું હોય તે ગ્રંથને એનું ગ્રંથમાન ૧૮૬૧૬ અનુષ્ટ્રપ શ્લોક બરાબર છે. ૨વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ આ વિશિષ્ટ આગમ ૪. ભગવતી આરાધના-લે. આચાર્ય શ્રી શિવાર્ય (૧૯૩૫) ૨
હોવાથી એને “ભગવતી’ વિશેષણ લગાડવામાં આવેલું જે પછી ૫. ભગવતી સૂત્રનો ગુજરાતી અનુવાદ બેચરદાસ દોશીએ કર્યો છે. સે છે એનું નામ બની ગયું. આજે આનું આજ નામ પ્રચલિત છે-શ્રી ૬. ડૉ. વૉલ્ટર શુબ્રીગે Doctrine of Jains (1962) માં ભગવતી સૂત્ર.
ભગવતી સૂત્ર પર વિવેચન લખેલું છે. હું ભગવાન મહાવીરના દર્શનનું અથવા તત્ત્વવિદ્યાનું આ ૭. ડૉ. જે. સી. સિકંદરકત Studies in the Bhagavati Sutra $પ્રતિનિધિ સૂત્ર છે. જીવશાસ્ત્ર, ભૌતિકશાસ્ત્ર અને તત્ત્વજ્ઞાનનો ૮. જોસેફ ડેલ્યુકૃત (Josep Delue) વિયાહપષ્ણત્તી (૧૯૭૦). 3 (Metaphysical) આ એક અમૂલ્ય અને દુર્લભ ગ્રંથ છે.
૯. ભગવતી જોડ-લે. શ્રી મજજયાચાર્ય. સંપૂર્ણ ભગવતી સૂત્રને ૨૨. ૨ચનાકાર, રચનાકાળ અને રચનાશૈલી:
૧૯મી સદીમાં રાજસ્થાની પદ્યમય શૈલીમાં લખાયેલા આ ગ્રંથના ૨ છે પ્રસ્તુત આગમના રચનાકાર છે શ્રી સુધર્માસ્વામી અને વાચના પ્રમુખ છે આચાર્ય તુલસી અને સંપાદક છે આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞ. ટ્ટ રચનાકાળ છે-ઈ. પૂ. પાંચમી શતાબ્દી. હાલ જે રૂપમાં આ આગમ ૧૦. ભગવતી સૂત્રનું વિશદ વિવેચન અને ભાષ્ય ગણાધિપતિ છે મળે છે તેનું સંસ્કરણ શ્રી દેવર્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણ દ્વારા ઈસુની તુલસીના વાચના-પ્રમુખત્વમાં આચાર્ય મહાપ્રણે ૧૯૯૪માં કર્યું? Sપાંચમી શતાબ્દીમાં સંકલિત થયેલું છે. પ્રસ્તુત આગમની ભાષા છે જેમાં મૂળપાઠ, સંસ્કૃત છાયા, હિંદી અનુવાદ, ભાષ્ય,
પ્રાચીન પ્રાકૃત ભાષા છે. આમાં પ્રશ્નોત્તર શૈલીનો ઉપયોગ થયો પરિશિષ્ટો, ચૂર્ણિ અને વૃત્તિ છે. ૨છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી અને અન્ય લોકોએ ભગવાન મહાવીરને ૫. આગમ-સાર : ૨પૂછેલા ૩૬,૦૦૦ પ્રશ્નો અને ભગવાને આપેલા ઉત્તરોનું સંકલન દ્વાદશાંગીનો આ અત્યંત મહત્ત્વનો આગમગ્રંથ તત્ત્વવિદ્યાનો છે હે છે. પ્રશ્ન અને ઉત્તરની ભાષા સરળ છે. અનેક સ્થળોએ ગદ્યકાવ્ય આકર ગ્રંથ છે. આમાં ચેતન અને અચેતન-આ બંને તત્ત્વોની ? જેવી છટા જોવા મળે છે.
વિશદ જાણકારી આપવામાં આવી છે. એમાં એટલા બધા વિષયની ૬૩. આકાર અને વર્તમાન આકાર :
ચર્ચા છે કે સંભવતઃ વિશ્વ વિદ્યાની એવી કોઈ શાખા નહીં હોય શ્રે પ્રસ્તુત આગમના વિસ્તૃત સંસ્કરણમાં સવા લાખ શ્લોક છે જેની પ્રત્યક્ષ અથવા અપરોક્ષ રીતે એમાં ચર્ચા ન હોય. આમાં ૨ ૨એટલે એને ‘સવાલી ભગવતી' કહેવામાં આવે છે. સમર્પણ જૈન દર્શનના કેટલાંક મૌલિક તત્ત્વો–જેમકે પંચાસ્તિકાય, લોક-અલોક, છે હૈસૂત્રોની સંખ્યા પણ મોટી છે.
પુનર્જન્મ, સામાયિક, ઈન્દ્રો, દેવો, કર્મ-બંધ અને એના કારણો, છે છે આ આગમના ૪૧ શતક છે. અવાન્તર શતકને ગણતાં ૧૩૮ પરમાણુ, પુદ્ગલ આદિ. આ આગમ અનેક પ્રશ્નકારોએ પૂછેલા શતક છે તથા ૧૯૨૩ ઉદ્દેશક છે.
વિવિધ પ્રશ્નોના પ્રશ્નોત્તરરૂપ હોવાથી એમાં કોઈ ક્રમ નથી. ૨ પ્રસ્તુત આગમનો ગ્રંથમાન અનુષ્ટ્રપ શ્લોકના માપથી વિવિધ શતકોના સાર આ પ્રમાણે છે. ૨૧૬,૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ માનવામાં આવે છે. સમવાયાંગના ૧. પ્રથમ શતકની શરૂઆતજ જૈન ધર્મના પાયારૂપ સિદ્ધાંત પ્રકીર્ણક સૂત્ર ૯૩ અને નંદીના સૂત્ર ૮૫માં આ આગમની વાચના, ‘વિનય'-નમસ્કાર સૂત્રથી થાય છે. ૧૧મા સૂત્રથી ગૌતમસ્વામી ૨
અનુયોગદ્વાર, શ્લોક, વ્યાકરણ, પદ, આદિની વિગતો મળે છે. અને મહાવીર સ્વામી વચ્ચે પ્રશ્નોત્તરની શૃંખલા શરૂ થાય છે. પ્રથમ ટે ૪૪. વ્યાખ્યા ગ્રંથો:
જૈન તત્ત્વવિદ્યાના પ્રારંભ રૂપે “ચલમાણે ચલીએ” આદિ નવ પ્રશ્નોથી છે ૧. નિર્યુક્તિ-પ્રસ્તુત આગમની નિયુક્તિ વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થાય છે. જૈન ધર્મ અનેકાંતવાદી છે. એનો પાયાનો સિદ્ધાંત નથી. નંદી સૂત્રમાં આની સંખ્યય નિર્યુક્તિનો ઉલ્લેખ છે. ત્રિપદીમાં સમાયેલો છે-ઉત્પાદ, ધ્રુવ અને વ્યય. આ સિદ્ધાંત મુજબ ૨ ૨. ચૂર્ણિ-હાલ હસ્તલિખિત ચૂર્ણિ ઉપલબ્ધ છે. એના રચનાકાર દરેક દ્રવ્ય આદિ દ્રવ્યની દૃષ્ટિએ શાશ્વત છે અને પર્યાય રૂપે ઉત્પન્ન ૨ ઐજિનદાસ મહત્તર માનવામાં આવે છે. એની પત્ર સંખ્યા ૮૦ છે વિનાશમય છે. વર્તમાનકાળ એક સમયનો જ છે અને એજ ૨ 2અને ગ્રંથમાન ૩૫૦૦ શ્લોક બરાબર છે.
મહત્ત્વનો છે. ચાલવાની ક્રિયાનો આરંભ કર્યો તેજ સમયે તે પૂરી
છે. லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலி
