________________
8
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
ஸ் ஸ்
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
– ૭ –
શ્રી ઉપાસક દશાંગ સૂત્ર
ઘર્ડા. કેતકી યોગેશ શાહ
ર
તીર્થંકરના અર્થરૂપે વાણી અને ગણધર ભગવંતોની સૂત્રરૂપે ગૂંથણી એવા અગિયાર અંગસૂત્રોમાં સાતમા સ્થાને ઉપાસક સંદેશાંગ સૂત્ર છે. અંગસૂત્ર હંમેશાં ધ્રુવ હોય એટલે કે હોય જ. ટઉપાસક દશાંગ તેમાંનું એક છે. આ સૂત્ર ફક્ત શ્રાવકના વનચરિત્ર આલેખવા માટે જ છે. જેમાં શ્રાવકોનો જ અધિકાર છે. શ્રાવકનાં નામ બદલાય પણ ૭મું અંગસૂત્ર શ્રાવકોનું જ રહે. તીર્થંકર, ગણધર, સાધુ-સાધ્વીઓના હૈયે જેના નામ હોય
8
તે
ર
શ્રાવકોના જીવન કેવા હોય? મહાવીર સ્વામી જ્યારે વિચરતા રહતા ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ શ્રાવકની સંખ્યા ૧ લાખ ૫૯ હજાર હતી. તેમાંના સર્વશ્રેષ્ઠ (fop ten) આ દશ શ્રાવકો-આનંદ, કામદેવ, 8 ફુલનીપિતા, સુરાદેવ, ગુજશતક, ફ્રેંડકૌશિક, સકડાલપુત્ર, મહાશતક, નંદિનીપિતા તથા શાલિહીપિતા છે. આ દશ મુખ્ય શ્રાવકોના રૃજીવનનું તાદશ ચિત્ર (આલેખન) ૧૦ અધ્યયનમાં છે. 8 ઉપાસક દશાંગનું ગાયા પરિમાણ ૩૨ અક્ષરની એક ગાથા હૈગણતાં ૮૧૨ ગાથા છે. અસ્વાધ્યાય છોડીને પહેલા અને ચોથા 8 પ્રહરમાં સ્વાધ્યાય થાય તેવું કાલિક સૂત્ર છે.
ર
ર
8
દશે શ્રાવકોના અધ્યયનમાં એક સરખી સર્વ સામાન્ય વાત એ છે કે તેઓ ધનસંપન્ન, સમૃદ્ધ અને વૈભવશાળી હતા. સંયોગવશ દૈશ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીનું મિલન થાય છે, જીવનમાં તે પરિવર્તન આવે છે. શ્રાવક ધર્મનો સ્વીકાર કરે છે, જીવનને મર્યાદિત ને સીમિત બનાવે છે. દશે શ્રાવકે ૧૨ વ્રત અને ૧૧ પ્રતિમાઓનું ર પાલન કર્યું. ૨૦ વર્ષ સુધી શ્રાવક-ધર્મનું પાલન કર્યું. તેમાં છેલ્લાં છ વર્ષ ગૃહસ્થ પ્રવૃત્તિઓથી નિવૃત્તિ લઈને આત્મસાધના કરી. ?અંતે એક માસનો સંથારો કરીને સમાધિમરણ થયું, પ્રથમ દેવર્લોકગમન ત્યાં ચાર પોપમનું આયુષ્ય, ત્યાંથી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં જન્મ ધારણ કરી મુક્તિ ગમન કરશે.
8
8 દશ અધ્યયનમાંથી બે અધ્યયનમાં-૯ અને ૧૦મામાં કોઈ વિશેષતા નથી. તેમની ધર્મસાધનામાં પુણ્યાનુયોગે કોઈ ઉપસર્ગ
ન આવ્યો. વિશેષતાવાળા અધ્યયનમાં આનંદ શ્રાવકની દૃઢતા,
ટકામદેવની વ્રતની દઢતા, ક્રુડર્કાલિકની તત્ત્વની સમજણ, 8. સકડાલપુત્રની સરળતા અને મહાશતકની પત્નીનો પ્રતિકૂળ સંોગ
2
2
.
છતાં ધર્મોપાસનામાં દઢતા રાખી એ પ્રેરણાદાથી અધ્યયનો છે. 8 જિનશાસન ગુણાપ્રધાન છે. વૈધપ્રધાન નથી તે આનંદ શ્રાવક êઅને ગૌતમ સ્વામીના વ્યવહાર પરથી સિદ્ધ થાય છે. આનંદ શ્રાવકના આમરણાંત અનશનના સમાચાર મળતાં જ ? ~
?
૭
૩૭
ર
ર
2
ગૌતમસ્વામીનું સ્વયં ત્યાં જવું, ત્યાં ગયા પછી આનંદની શારીરિક અશક્તિ અને ભાર્ગોના વેગ નિહાળી તેની નિકટ જવું, તેના અવધિજ્ઞાન વિષયક વાર્તાલાપ કરવી વગેરે પ્રસંગો મ ગૌતમસ્વામીની ગુણ દૃષ્ટિને પ્રગટ કરે છે.
ર
આનંદ શ્રાવકના અવધિજ્ઞાનની વિશાળતા વિષયક શંકા થતાં?
અત્યંત સરળતાથી પ્રભુ પાસે તેનું સમાધાન કરવું, એટલું જ પરંતુ એક ગૃહસ્થના ઘરે જઈ ક્ષમાયાચના કરવી એ
નહીં
2
ગૌતમસ્વામીની મહાન સ૨ળતા, નમ્રતા અને પ્રભુ પ્રત્યેની સાચી હ નિષ્ઠા ને અંતરદ્ધા છતી કરે છે. અહીં ઉલ્લેખનીય તો એ છે કે તે ગૌતમ સ્વામી પોતે ૧૪ પૂર્વધારી, દ્વાદશાંગીના ધારક, ૪ જ્ઞાનના ઘી, ૫૦,૦૦૦ સાધુઓના નાયક, ૮૦ વર્ષની ઉંમર, ૩૦ મ વર્ષનો દીક્ષાપર્યાય અને છઠ્ઠના પારણે છઠ્ઠ કરતા હતા. આવા 2 જ્ઞાની, તપસ્વી, ઉત્તમ પદના ધારક હોવા છતાં પણ સ્ખલના થઈ શકે છે. ત્યારે કોઈ પણ જાતનો આગ્રહ રાખ્યા વિના સત્ય તે સ્વીકારી, ક્ષમાયાચના કરી તે તેમનો ઉત્તમ ગુણ છે.
ર
મ
ર
8
2
2
મહાશતક સિવાય નર્વ શ્રાવકોનું પારિવારિક જીવન સુખી હતું. તેઓએ તેમની પત્નીને ધર્મ કરવા માટે, તીર્થંકરના દર્શન કરવા માટે કોઈ જાતનું દબાણ કર્યું નથી પણ પ્રેરણા આપી છે. જે આજે ઘણી જ અનુકરણીય લાગે છે. ઘરના પ્રત્યેક સદસ્યોને યોગ્ય પ્રે૨ણા દે આપી બાર વ્રતધારી શ્રાવક બનાવવા જોઈએ તો જ મહાવીરનું તે શાસન ૨૧,૦૦૦ વર્ષ સુધી ટકી શકશે.
ર
ર
મુનિદર્શન માટે સામાન્ય નિયમ એટલે કે પાંચ અભિગમ P જાણવા યોગ્ય છે. જે સચિત્તત્યાગ, અચિત્તનો વિવેક, મુખ ઉપર રૂમાલ અથવા મુહપત્તિ, હાથ જોડવા, મનની સ્થિરતા છે. 8
વર્તમાનમાં ગૃહસ્થ સાધકો માટે આનંદ આદિ દર્શ શ્રાવકનું ? જીવન દિશાસૂચક છે. પોતાના ઘરમાં કેવળ ભોગ વિલાસ યોગ્ય P જ વાતાવરણ ન રાખતાં, સાધના યોગ્ય સ્વતંત્ર સ્થાન રાખવું જોઈએ.
ર
8
ર
2
દર્શ શ્રાવકો પાસે કરોડોની સોનામહોર હોવા છતાં પ્રચુર સંપત્તિ અને ગોધન હોવા છતાં તેમને મહાપરિગ્રહી શ્રાવક કહ્યા તે નથી, અલ્પ પરિગ્રહી શ્રાવક કહ્યા કારણકે વ્રત સ્વીકારતી વખતે તેમની પાસે જેટલો પરિગ્રહ હતો તેમાં જ સંતોષ રાખ્યો. ઈચ્છાઓને સંયમિત કરી માટે સીમિત પરિગ્રહવાળા કહેવાય છે. 2 અને જ્યારે પોતાને નિવૃત્ત થવું હતું તે સમયે છોડી પણ શક્યા. ? વ્યક્તિએ પોતાની નિવૃત્તિ સમયની એક મર્યાદા રાખવી જોઈએ. તે
2
૭ ૭૭૭ ૭ ૭
