________________
2
૫૦
&
8
ર
અગિયાર અંગસૂત્રોમાં અગિયારમા સ્થાને શ્રી વિપાક સૂત્ર છે. વિપાક એટલે પુષ્પ અને પાપ કર્મોનું ફળ, કથા રૂપમાં તેનું પ્રતિપાદન કરનાર સૂત્ર તે વિપાક સૂત્ર છે. વિપાક એટલે શુભાશુભ મૈં કર્મ પરિણામ. પાપથી દુઃખની પ્રાપ્તિ અને પુણ્યથી બાહ્ય સુખની * પ્રાપ્તિ થાય છે જ્યારે ધર્મથી માત્ર નિર્જરાની પ્રાપ્તિ થાય છે આવા ભાવોથી ભરપૂર આ વિપાક સૂત્ર છે.
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
શ્રી વિપાક સૂત્ર
ઘડો, કેતકી યોગેશ શાહ
2
2
×
ર વિપાક સૂત્રના બે શ્રુતસ્કંધ છે. સુત્ત કર્મોનાં ક્ય દર્શાવનારું ? સુખવિપાક અને દુષ્કૃત કર્મોનાં ફળ દર્શાવનારું દુઃખવિપાક. ? બંનેમાં ૧૦-૧૦ અધ્યયન છે. કુલ ૨૦ અધ્યયન છે. ઉત્તરાધ્યયન ર સૂત્ર- મહાવીરસ્વામીની અંતિમ દેશના છે જેમાં વિપાક સૂત્રના ૧૧૦ અધ્યયન સુખવિપાકના ૫૫ અધ્યયન અને દુઃખવિપાકના ૫૫ અધ્યયનનો ઉલ્લેખ છે. વર્તમાનમાં જે વિપાક સૂત્ર ઉપલબ્ધ ૐ છે તે ૧૨૧૬ શ્લોક પરિમાણ માનેલ છે.
8
8
2
વિશ્વના દાર્શનિક ચિંતનમાં જૈન ધર્મે કર્મસિદ્ધાંતની સર્વોત્તમ તે ભેટ આપી છે. કર્મસિદ્ધાંત જૈનદર્શનનો એક મુખ્ય સિદ્ધાંત છે. તે સિદ્ધાંતનું પ્રસ્તુત આગમમાં ઉદાહરણોના માધ્યમ દ્વારા સરળ રીતે પ્રતિપાદન કરેલ છે.
8
2 જે કર્મનાં ફ્ળનો અનુકૂળ અનુભવ થાય તે પુણ્ય અને જેનો ? પ્રતિકૂળ અનુભવ થાય તે પાપ. જીવે જે કર્મ બાંધ્યાં છે તેનાં ફળ 2 આ જન્મમાં અથવા આગામી જન્મમાં ભોગવવાં જ પડે છે. ‘ડાળ ખમ્મા ન મોબા સ્થિ – કૃતકર્મોનું ફળ ભોગવ્યા વિના આત્માનો છુટકારો નથી. પાપકૃત્યો કરનારને આગામી સમયમાં દારુણ ર વેદનાઓ સહન કરવી પડે છે, એવા જીવોનું વર્ણન દુઃખવિપાકમાં ? છે. સુકૃત્ય કરનારને આગામી જીવનમાં સુખ મળ્યું છે એવા જીવોનું ર વર્ણન દ્વિતીય વિભાગ સુખવિપાકમાં છે. પહેલું દુઃખવિપાક મૂકીને સાધકોને પાપ કરતાં અટકાવ્યા છે, ડરાવ્યા છે તો બીજા ક્રમે સુખવિપાક રાખીને સત્કાર્યો કરવા પ્રેરણા આપી છે.
2
2
2
8
2
ર
2
× વિપાક સૂત્રના પ્રત્યેક અધ્યયનમાં પૂર્વભવની ચર્ચા છે. કોઈ તે વ્યક્તિ દુઃખથી આકુળ-વ્યાકુળ હોય અથવા કોઈ સુખના સાગરમાં ડૂબેલી હોય, તેને જોઈ ગૌતમ સ્વામી ભગવાનને પ્રશ્ન કરે કે આમ કેમ ? ત્યારે ભગવાન સમાધાન કરતાં કહે કે આ તો તેના પૂર્વભવના ફળ છે. આમ બધાં જ અધ્યયનો પુનર્જન્મની પુનઃ પુનઃ વાત કરીને સદાચાર અને નીતિમય જીવન જીવવાનો સંદેશ રે આપે છે.
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
___
પહેલાં મૃગાપુત્રના અધ્યયનમાં મૃગાપુત્ર જન્મથી જ આંધળો અને બહેરી હતો. તેના આંખ, કાન, નાક, હાથ, પગ આદિ અવયવ નહોતા, ફક્ત નિશાની જ હતી. ગર્ભમાં હતો ત્યારે તેને ભસ્મકરૃ નામનો રોગ થઈ ગયો હતો. તેથી તે જે કાંઈ આહાર ગ્રહણ? કરતો તે તરત જ નષ્ટ થઈ જતો હતો અને તે તત્કાળ પરૂ અને હૈ લોહીના રૂપમાં પરિણત થઈ જતો હતો. ત્યાર પછી તે પરૂ અને લોહીને પણ ખાઈ જતો હતો. તેને જે ભોંયરામાં રાખવામાં આવ્યો ર હતો ત્યાં મરેલાં પ્રાણીઓનાં ક્લેવર સડી ગયાં હોય તેનાથી ૢ પણ અતિશય ખરાબ દુર્ગંધ આવતી હતી, જેમાં કીડાઓ ખદબદતા હતા. તે નરકની સમાન વેદનાઓનો અનુભવ કરતો હતો.
8
2
2
8
તેની આવી દયનીય દુર્દશાનું કારણ તેના પૂર્વભવમાં દુષ્ટતાથી આચરિત અશુભ પાપકારી કૃત્યા હતાં. પૂર્વભવમાં તે ઈકાઈ રાઠોડ 2 નામનો રાજનિયુક્ત પ્રતિનિધિ હતો. જે મહાઅધર્મી, અધર્માનુગામી, અધર્મનિષ્ઠ, અધર્મભાષી, અધર્માનુરાગી, 2 અધર્માચારી, ૫૨મ અસંતોષી હતો. તે પાંચસો ગામોનું? આધિપત્ય-શાસન કરતો હતો. ત્યાંના ખેડૂતોનું કર-મહેસૂલ તે દમનથી, લાંચથી, અધિક વ્યાજથી, હત્યા આદિનો અપરાધ 2 લગાવીને કરતો હતો. પ્રજાને દુ:ખિત, નાડિત, તિરસ્કૃત અને નિર્ધન કરવામાં આનંદ લેતો હતો, છેતરપીંડી અને માયાચારને 2 પોતાનું કર્તવ્ય સમજતો હતો.
મ
રા
8
2
2
આવા મર્લિન પાપકર્મોનાં આચરાનું ફળ તેણે આગામી ભોમાં તો ભોગવ્યું પણ તે જ ભવમાં પણ ભોગવ્યું. તેને સોળ પ્રકારના રોગાંતક (અસાધ્ય રોગ) ઉત્પન્ન થયા. તેની ચિકિત્સા ·8 કરવામાં કોઈ વૈદ્ય કે ચિકિત્સક સમર્થ ન થઈ શક્યા. આમ જર જીવન વ્યતીત કરી મરીને તે પ્રથમ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને હૈ ત્યાંથી મૃગાપુત્ર તરીકેનો અત્યંત દયનીય ભવ મળે છે.
2
8
આ અધ્યયનનું અર્કબિંદુ એ જ છે કે રાજસત્તાનો દુરુપયોગ કરનાર, લાંચ લેનાર, પ્રજા પર અનુચિત કરનો ભાર નાંખનાર, ૨ સત્તા અને પુણ્યના નશામાં ચકચૂર બનેલા માનવો અન્થની ફિકર તે કરતા નથી પણ પોતાના જ ભાવી ભવોની પણ ૫૨વા કરતા હૈ
ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ் ஸ் ஸ் ஸ்ஸ்ஸ் ஸ் ஸ் ஸ்ஸ்
2
પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ દુ:ખવિપાકમાં અન્યાય, અત્યાચાર, ? ~ ~ ~ X
ஸ்ஸ்ஸ் ஸ்
૧૧
→
2
8
2
વેશ્યાગમન, પ્રજાપીડન, લાંચ-રૂશ્વત, હિંસા, નરમેઘ યજ્ઞ, માંસ- 2 ભક્ષણ, નિર્દયતા, ચૌર્યવૃત્તિ, કામવાસના વગેરે અધમ કૃત્યોના કા૨ણે જીવ કેવા કેવા ઘો૨ કર્મબંધ કરે છે તથા તે તે કર્મબંધ ૢ અનુસાર કેવાં કેવાં ભીષા અને રોમાંચકારી ફ્ળ ભોગવે છે તેનું તે તાદશ્ય વર્ણન છે.
2
