________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
|
૫ ૩.
லலலலலலலல
શ્રી ઉવવાઈ સૂત્રા Lડૉ. કલા એમ. શાહ
லலலலலலலலலலலலலலலல லலலலல
6 જૈન શ્વેતાંબર પરંપરામાં અગિયાર અંગ અને બાર ઉપાંગો અન્ય વર્ણનો પણ વિસ્તૃત રીતે આપવામાં આવ્યા છે. બીજા
પ્રસિદ્ધ છે. આ બાર ઉપાંગ સૂત્રોના ક્રમના વિષયમાં કોઈપણ વિભાગ ‘ઉપપાત'માં ગણધર ગોતમની જિજ્ઞાસા અનુસાર Bસ્પષ્ટીકરણ પ્રાપ્ત થતું નથી, તે છતાં ઓપપાતિક સૂત્ર પોતાની ભગવાને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના જીવોના ઉપપાતનું વર્ણન કર્યું છે.૨ ૨કેટલીક વિશેષતાઓને કારણે પ્રથમ ઉપાંગ રૂપે પ્રગટ થયું છે. ઉપપાત વર્ણન જ પ્રસ્તુત આગમનું હાર્દ છે, અને આ વર્ણનટ ૨ ૩વવાય - ઔપપાતિક શબ્દનો અર્થ છે ઉપપતન તે ઉપપાત – દેવ જ્ઞાનવર્ધક છે. નારકના જન્મ અને સિદ્ધિગમન. તેને આશ્રીને કરાયેલ અધ્યયન ચંપાનગરીનું વર્ણન: તે ઓપપાતિક.
‘તે નગરી માલતીલતા આદિના સમૂહથી, વૃક્ષરાજિથી શોભતા ૨ આચારાંગનું આ પ્રથમ અધ્યયન “શસ્ત્ર પરિજ્ઞા' તેના પહેલા પ્રદેશોયુક્ત આરામોથી, પુષ્પગુચ્છોના ભારથી લચી પડેલા નાના ૨ઉદ્દેશમાં આ સૂત્ર છે –
નાના વૃક્ષોથી યુક્ત ઉદ્યાનો અને કૂવા, વાવ, તળાવ, સરોવર, ૨ 2 વિમેનેજિં નો નાથે બવ અસ્થિ વા ને માયા ૩વવા, નલ્થિ વા મે માયા દીધિકા અને વાવો વગેરે રમ્યતાદિ ગુણોથી સંપન્ન હતી. તે મેરુ ૩વવીફ' - આ સૂત્રમાં જે આત્માના ઓપપાતિકનો નિર્દેશ છે પર્વતના નંદનવન જેવી શોભાસંપન્ન લાગતી હતી.” $તેનો વિસ્તાર કર્યો છે તેથી અર્થથી અંગના સમીપ ભાવ વડે તે ત્યાં જલાશયોના પાણી તાજા ખીલેલા કમળોથી સુશોભિત ઉપાંગ છે.
હતા. ત્યાંના મકાનો હંમેશા ચૂનાથી રંગેલા હોવાથી સુંદર દેખાતા૨ છે ‘ઉવવાઈશબ્દનો અર્થ ‘ઉપપાત’ જૈન દર્શનમાં ત્રણ પ્રકારના હતા. નગરીની શોભા અનિમેષ દૃષ્ટિથી જોવાલાયક હતી. આ8 દૈજન્મ છે, તેમાં એક ‘ઉપપાત’ વિશિષ્ટ જન્મ છે.
રીતે ચંપાનગરી પ્રસન્નતાજનક હોવાથી મનોરમ્ય, અભિરૂપ અને ૪ & ‘ઉપપાત” એટલે માતાપિતાના સંયોગ વિના અથવા વારંવાર જોવાની ઈચ્છા થાય તેવી અસાધારણ રૂપવાળી મનોહર રાસાયણિક સંમૂર્શિમ ભાવોના અભાવમાં સહજભાવે જીવકર્મ હોવાથી પ્રતિરૂપ હતી.” પ્રભાવે જોતજોતામાં જન્મ પામી દેહનો વિકાર કરે તેને ‘ઉપપાત' ભગવાન મહાવીરના દેહવભવ અને ગુણવૈભવનું વર્ણન કરવા૨ હૃજન્મ કહેવાય છે. આવા ઉપપાત જન્મનું વિશદ વર્ણન અહીં માટે પચ્ચીસ લીટીનું એક વાક્ય અને ગુણોનું વર્ણન કરવા માટે? 8 કરવામાં આવ્યું છે. આ રીતે ઓપપાતિક સૂત્ર પ્રાધાન્યપણે ૬૩ લીટીના એક દીર્ઘ વાક્યની રચના જોવા મળે છે. ૨ 6ઉત્પત્તિના વિષયને જ પ્રગટ કરે છે. જીવના અધ્યવસાય પ્રમાણે પ્રભુના ગુણોનું વર્ણન: 9તેના જન્મ મરણ થાય છે.
‘તે કાલે તે સમયે શ્રમણ – ઘોર તપ સાધના રૂપ શ્રમમાં उपपतनं उपपातो देव - नारक जन्मसिद्धिं गमनं च।
અનુરક્ત ભગવાન – આધ્યાત્મિક, ઐશ્વર્ય સંપન્ન, મહાવીર સ્વામી2 है अतस्तमधिकृत्य कृतमध्ययन मौपपातिकम् - वृत्ति।।
ચંપાનગરીના પૂર્ણભદ્ર ચૈત્યમાં પધાર્યા. તે ભગવાન મહાવીર8 ૨ દેવ અને નૈરકિયોના જન્મને ઉપપાત કહે છે. પ્રસ્તુત આગમમાં આદિકર - શ્રુત અને ચારિત્ર રૂપ ધર્મની આદિ કરનારા તીર્થકર – મુખ્યત્વે દેવ અને નરકમાં ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા તે ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના – જીવોનું વિસ્તૃત વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તેથી આ આગમનું તીર્થની સ્થાપના કરનાર સ્વયં બુદ્ધ...અન્યના ઉપદેશ વિના નામ ઔપપાતિક સૂત્ર સાર્થક છે.
સ્વયંબુદ્ધોના પ્રાપ્ત થયેલા પુરુષોત્તમ – જ્ઞાનાદિ અનંત ગુણોથી2 ૨ વિષયની દૃષ્ટિએ ઔપપાતિકના સૂત્રના બે વિભાગ છે. (૧) વિશિષ્ટ અથવા અતિશય સંપન્ન, પુરુષસિંહ, રાગ-દ્વેષાદિ કર્મષ્ટ સમવસરણ (૨) ઉપપાત.
શત્રુઓનો નાશ કરવામાં શૂરવીર પુરુષવર પુંડરિક..' હું સમવસરણ વિભાગમાં ૧૨૨ સૂત્રો છે અને ઉપપાત વિભાગમાં ભગવાન મહાવીરના દેહનું વર્ણન: ૨૯૩ સૂત્રો છે.
‘તે પ્રભુ મહાવીર સાત હાથની ઊંચાઈ, સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન છે “પપાતિક સૂત્રના પ્રથમ વિભાગ સમવસરણમાં અંતિમ અને વજૂઋષભનારાચ સંઘયણના ધારક હતા. તેમને શરીરનીગ્ને ૨તીર્થકર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ચંપાનગરીના પુર્ણભદ્ર ચૈત્યમાં અંદરનો વાયુ અનુકૂળ હતો. અર્થાત્ તેઓ વાયુ પ્રકોપથી રહિતe ૨પોતાના પરિવાર સાથે પધાર્યા તેનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. તે ઉપરાંત દેહવાળા હતા. ગુદાશય કંક પક્ષી જેવું નિર્લેપ હતું. જઠરાગ્નિટ லே ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல
