________________
8
8
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
ஸ் ஸ்
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
V
U V
શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર ઘર્ડા. કેતકી યોગેશ શાહ
2
અગિયાર અંગસૂર્ગામાં દસમા સ્થાને શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર 2 છે. પુછાયેલા પ્રશ્નોના નિર્ણાત્મકરૂપે જવાબ જેમાં હોય તે ‘વ્યાકરણ’ કહેવાય છે અને તેવા પ્રશ્નોત્તરવાળું સૂત્ર તે 'પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર' છે. ટૂંકમાં પ્રશ્નોનું વ્યાકરણ અર્થાત્ નિર્દેશન, ?ઉત્તર અને નિર્ણય તે પ્રશ્નવ્યાકરણ.
ન
2
ર
પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્રમાં એક શ્રુતસ્કંધ અને ૧૦ અધ્યયન છે. પહેલાં ૯,૩૧, ૧૬,૦૦૦ પદ હતા. હાલમાં ૧૨૫૦ પદ છે. પહેલાં ૪૫ અધ્યયનો હતા તેમ નંદી સૂત્રમાં કહે છે. વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ પ્રશ્નવ્યાકરણમાં ધર્મધર્મ રૂપ વિષયોની ચર્ચા કરવામાં તેઆવી છે. પ્રાચીન કાળમાં આ આગમમાં અનેક મંત્રો, વિદ્યાઓ, જ્યોતિષ આદિ ગૂઢ અને ચમત્કારિક પ્રશ્નો સંબંધિત વિષય હતો, કૃતેવું નંદી સૂત્ર અને સમવાયાંગ સૂત્રમાં કથન છે. આગામી સમયમાં કોઈ કુપાત્ર મનુષ્ય આ ચમત્કારી વિદ્યાનો દુરૂપયોગ ન કરે, એ દૃષ્ટિથી કોઈ આચાર્ય ગુરુએ એ વિષર્થો આ સૂત્રમાંથી કાઢી નાંખી ?માત્ર આશ્રવ અને સંવરને કેન્દ્રબિંદુ બનાવ્યા છે.
8
ર
‘કર્મનું આવવું’ તે આશ્રવ અને ‘આવતાં કર્મને રોકવા’ તે સંવર, હિંસા, જૂઠ, ચોરી, મૈથુન અને પરિગ્રહ–એ પાંચ આશ્રવનાં દ્વાર છે. અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ–એ પાંચ સંવરનાં
રદ્વાર છે.
8
8 * પ્રથમ ‘હિંસા’ અધ્યયનમાં શાસ્ત્રકાર પ્રાણવધને અધર્મનું દ્વાર કહે છે. હિંસા પાપ રૂપ છે. ચંડ રૂપ છે, રૌદ્ર રૂપ છે વગેરે વિશેષણો દ્વારા હિંસાના વાસ્તવિક સ્વરૂપને પ્રદર્શિત કરી હેયતા પ્રગટ કરી છે. હિંસાના વિવિધ અર્થના પ્રતિપાદક, ગુશવાચક ?અને કટુફળ નિર્દેશક ૩૦ પર્યાયવાચી નામો દર્શાવ્યા છે. પાપી, *કાહીન, અસંયમી, અવિરતિ વ્યક્તિ પોતાના સુખ અને શોખ માટે, પોતાની સ્વાર્થી વૃત્તિઓના પોષણ માટે સ્થાવર અને ત્રસકાયિક જીવોની
હિંસા કરે છે.
2
હિંસા કરવા માટેનાં બાહ્ય કારણો તે મકાન બનાવવાં, સ્નાન તે કરવું, ર્ભોજન બનાવવા આદિનો ઉલ્લેખ છે. તો આપ્યંતર કારણો ક્રોધાદિ કાર્યો, હાસ્ય, રતિ, અતિ, પ્રમાદ, અજ્ઞાનતા આદિનું કથન છે. કોઈ પણ કારણથી હિંસા કરાય તે એકાંતે, ત્રૈકાલિક રૂપાપ જ છે; તેનાથી આત્માનું હિત કદાપિ થતું નથી. મૂઢ હિંસક રેલોકો હિંસાનાં ક્ચને જાણતા નથી અને અત્યંત ભયાનક, નિરંતર હૈદુ:ખદ વેદનાવાળી તેમ જ દીર્ઘકાલ પર્યંત ઘણાં દુ:ખોથી વ્યાપ્ત જૈનરક અને તિર્યંચયોનિ યોગ્ય ભર્યાની વૃદ્ધિ કરે છે. હિંસક પાપીજન ? ~ ~ ~ ~
૧૦
૪૫
આ મનુષ્યભવનું આયુષ્ય સમાપ્ત થતાં અશુભ કર્મોની બહુલતાના કારણે સીધા જ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
ર
ર
અહીં નારકોની વેદનાનો ચિતાર એક ચિત્કાર નંખાવી દે તેવો
મ
ચોટદાર સૂત્રકારે ૨જૂ કર્યો છે. ક્ષેત્રવેદના, પરમાધામી દ્વારા અપાતી ટ વેદના અને પરસ્પર અપાતી વંદનાનું તાદ્દશ્ય નિરૂપણ ખરેખર તે રુંવાડાં ઊભાં કરી દે તેવું છે.
ર
ર
8
8
નરકની ભૂમિનો સ્પર્શ અત્યંત કષ્ટકારી છે, ત્યાંની ઉષ્ણ અને શત વંદના વચનાતીત છે, ત્યાં ઘોર અંધકાર છે, અસહ્ય દુર્ગંધર છે. પરમાધામી દેવો જ્યારે નારકોને પીડા ઉત્પન્ન કરે છે ત્યારે તેને તેના પૂર્વન પાપોની ઉર્ષોષણા કરે છે, સ્મરણ કરાવે છે. તે નારકોના પૂર્વકૃત પાપ જે કોટિના હોય છે પ્રાયઃ તેવા પ્રકારની યાતના દેવામાં આવે છે. જેણે પૂર્વભવમાં મરઘા-મરઘીને ઉકળતા પાણીમાં નાંખીને ઉકાળ્યા હોય તેને કડાઈ કે ઘડા જેવા પાત્રમાં ઉકાળવામાં આવે છે, જેણે અન્ય જીવોનો વધ કરી માંસ કાપ્યું તે હોય, શેક્યું હોય તેને તે પ્રકારે કાપવામાં, શેકવામાં આવે છે.? જે દેવી-દેવતા સામે પશુની બલિ દીધી હોય તેને બલિની જેમ મ વધે૨વામાં આવે છે. જે વ્યક્તિ જેવા કર્મો કરે તેવાં જ ફળ તેને 8 ભોગવવા પડે છે તે કર્મનો અબાધિત સિદ્ધાંત અહીં ઉપસી આવે
2
છે.
ર
આવી શારીરિક અને માનસિક અશાતા રૂપ વેદનાનો અનુભવ જીવન-પર્યંત કરવો પડે છે. નારકો રાડો પાડી પાડીને કહે છે કે મને છોડી દો, દયા કરો, રોષ ન કરો, થોડું પાણી આપો ત્યારે પરમાધામી દેવો તે નારકોને પકડી લોઢાના દંડાથી મોંઢું ફાડી તેમાં ઊકળતું સીસું રેડે છે.
2
આ સિવાય પરસ્પર તીવ્ર વૈરભાવ પૂર્વના વેરના કારણે હોય છે છે. તેઓ એકબીજાને સેંકડો શસ્ત્રોથી મારતા રહે છે, કાપતા રહે છે. નારકોનું શરીર જન્મસિદ્ધ વૈક્રિય હોવાથી તેના ટુકડા કરાય, શેકાય, તળાય કે ગમે તે પ્રક્રિયા થાય છતાં તેનો નાશ? થતો નથી. તેનું વૈક્રિય શરીર તેને વિશેષ દુઃખકારક છે. આવી ભયાનક યાતનાઓનું વર્ણન કરવાનું એક માત્ર પ્રર્યાજન છે કે તે મનુષ્ય હિંસારૂપ દુષ્કર્મોથી બચે અને તેના ફળસ્વરૂપ થનારી મ યાતનાઓનો શિકાર ન બને.
ર
8
ર
નરકમાંથી નીકળીને પા જેના પાપકર્મો શેષ રહ્યા હોય તે 2 તિર્યંચ ગતિમાં દુઃખોની પરંપરાને સહેતા રહે છે. સંક્ષેપમાં કહીએ ? તો હિંસા અય્ય સુખ અને મહાદુઃખનું કારણ છે તેથી તે સર્વથા છે
૭૭૭૭૭
૭ 9 W W
