________________
8
8
ર
2
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
ஸ் ஸ்
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
LV
ર.
અગિયાર અંગસૂત્રોમાં નવમા સ્થાને શ્રી અનુત્તરોપપાનિક સૂત્ર છે. સાતમા ઉપાસક દશાંગ સૂત્રમાં શ્રાવકના જીવન કવન હતા તો આઠમા અંતગડ અને નવમા અનુત્તોપાતિક સૂત્રમાં શ્રમોના અધિકાર છે. આઠમા અંતગઢ સૂત્રમાં તપ-ત્યાગ દ્વારા દૈસિદ્ધ થયેલા ૯૦ શ્રમણોનું વર્ણન છે તો નવમા અનુત્તરપપાતિક્રમાં ઉત્કૃષ્ટતમ તપની સાધના કરી આયુષ્ય પૂર્ણ 2, થવા પર અનુત્તરવિમાનમાં જન્મ ગ્રહણ કર્યો હોય એવા ૩૩
ર
8
2
શ્રી અનુત્તોપાનિક સૂત્ર
ઘર્ડા. કેતકી યોગેશ શાહ
–
ભોગવતા દેવોને ‘લવસપ્તમ દેવો' પણ કહેવાય છે. કારણકે પૂર્વના મનુષ્યનો ભવમાં જો સાત લવ (લગભગ ૪ મિનિટ અને ૨૨૨ સેકન્ડ) જેટલું મનુષ્યનું આયુ વધારે હોત તો કેટલો સમય સાધનાની ધારા લંબાઈ ગઈ હોત તો સર્વ કર્મનો ક્ષય કરી મોક્ષમાં ચાલ્યા ગયા હોત.
૯
૪૩
ર
આત્માઓના જીવન-વૃત્તાંત છે.
2
પરિચય થાય છે. સાર્થવાહી સ્ત્રીઓ આયાત-નિકાસ વેપારનું મોટું સાહસ ખેડતી, વ્યાપાર, વ્યાજ-વટાવ આદિ ક્ષેત્રમાં સ્ત્રીનો ર વિજય, વિજયંત, જયંત, અપરાજિત અને સર્વાર્થસિદ્ધ એ પ્રવેશ હતો. સ્ત્રી પુરુષ સમોવડી હતી. સાથે સાથે સાંસારિક તે તેપાંચ અનુત્તર વિમાન છે. અનુત્તર વિમાનમાં ઉત્પન્ન થનારા જવાબદારી પણ સુપેરે નિભાવતી હતી. અહીં ધન્યકુમારના પિતાનું ? અનુત્તરોપપાતિક કહેવાય છે. સંથારામાં વિવિધ પ્રકારના પ્રયોગ હોતા નથી પણ એક જ વર્ણન નથી તેથી એમ માની અનુત્તર વિમાનમાં ઉત્પન્ન સમાન પ્રયોગ જેમાં આત્માના નિજ ગુણોને પ્રગટ કરવાની શકાય કે તે નાની ઉંમરે જ કાળ થનારા માનવોની દશા- તીવ્રતર ભાવના હોય છે. કોઈ પણ પ્રકારની કીર્તિની કામના કરી ગયા હશે. અવસ્થાનું વર્ણન હોવાથી કે કોઈ પણ ભૌતિક સુખની ચાહના હોતી નથી. સર્વ જીવ ?‘અનુત્તરોવવાઈષ દશા' પણ સાથે ખમત ખામણા કરી મોક્ષની સાધનાની ભાવના હોય છે. ?કહેલ છે. ૩૩ સાગરોપમ સુધી માટે સંથારો આત્મહત્યા નથી પણ આત્માની સુખશય્યા છે. 8 અનુત્તર વિમાનના સુખ
2
P
2
ર.
ર
ધન્યકુમારનો જન્મ સમૃદ્ધ ઘરમાં થયો હતો. તેનું શરીર તે પરિપૂર્ણ અને સુંદર હતું. પાંચå ધાત્રીઓ દ્વારા પાલનપોષણ P હતા. યૌવન અવસ્થામાં આવતા ર ૩૨ કન્યા સાથે પાણિગ્રહણ થયું. માતા તરફથી ધન્યકુમારને પ્રીતિદાનમાં સોના, ચાંદી, મોતી, ગોકુળ, ઘોડા, હાથી, દાસી, તે ઘરવખરીની વસ્તુઓ વગેરે સેંકડો વસ્તુ ૩૨-૩૨ના પ્રમાણમાં હૈ મળી જે ધન્યકુમારે પ્રત્યેક પત્નીઓને આપી દીધી.
થયું હતું. ૭૨ કળામાં પ્રવીણ
8
ર
8
મ
2
અનુત્તરોપપાતિક સૂત્ર ૨૯૨ શ્લોક પ્રમાણ માનવામાં આવેલ
તે કાળે તે સમયે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી કાકંદી
છે. આ સૂત્રનું કદ બહુ મોટું નથી તેમ છતાં તેમાં બધી જ ક્રિયા-નગરીમાં પધાર્યાં. ધન્યકુમાર પગે ચાલીને ભગવાનના દર્શને તે
ર.
ર
આ જ êઅનુત્તર-ઉચ્ચ પ્રકારની છે. આ ધર્મકથાનુયોગ સૂત્રમાં ૩ વર્ગ વૈછે. તેમાં અનુક્રમે ૧૦, ૧૩, ૧૦ અધ્યયન છે. કુલ ૩૩ અધ્યયનમાં મહાન તપોનિધિ ૩૩ સાધકોનો ઉલ્લેખ છે. પ્રથમ વર્ગ અને બીજા વર્ગના કુલ ૨૩ અધ્યયનમાં શ્રેણિક રરાજાના જાતિ આદિ ૨૩ પુત્રોના સાધનામય જીવનનું વર્ણન છે. તે દરેક રાજકુમારોના પુણ્યશાળી જીવન, ૭૨ કળામાં તેપ્રવીણતા, આઠ પત્નીઓ, ભગવાના દર્શનથી વૈરાગ્યભાવ, દીલા, તપ-સંલેખના, સંથારો, પાંચ અનુત્તર વિમાનમાં ગમન, ત્યાંથી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં જન્મ, ત્યાંથી સિદ્ધ થશે તેવો ક્રમિક ૨ઉલ્લેખ એક સરખો છે.
ગયા. ભગવાનના ઉપદેશામૃતના પ્રભાવથી વૈરાગ્યભાવ જાગ્યો.૨ માતાની આજ્ઞા લઈને સંપૂર્ણ સાંસારિક ભોગ વિલાસને ત્યજીને? અણગાર બની ગયા. જે દિવસે દીક્ષા લીધી તે જ દિવસ ભગવાનની દ આજ્ઞા લઈ જીવન પર્યંત નિરંતર છઠ્ઠ તપ તથા પારણામાં આયંબિલ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી. તે આયંબિલનો આહાર પદ્મ સંસૃષ્ટ હાથથી અર્થાત્ ખરડેલ કે આહારથી લિપ્ત હાથથી દે તો જ કથે, વળી તે તે દે આહાર ઉજ્જિત આહાર અર્થાત્ જે અન્ન સર્વથા ફેંકી દેવા યોગ્ય? હોય, જેને પ્રાયઃ કોઈ ઈચ્છતું નથી તેવો આહાર જ લેવો.
8
8
ર
અહીં ધન્ય અશગારની આહાર અને શરીર વિષયક
ત્રીજા વર્ગના પ્રથમ અધ્યયનમાં ધન્યકુમારનું જીવન વિશેષતા ක්ෂ∞ක්ෂ∞
અનાસક્તિનું તથા સેન્દ્રિયના સંયમનું દિવ્ય દિગ્દર્શન થાય છે. આવી દૈઃ પ્રતિજ્ઞાનું પાલન કરતાં ક્યારેક ગોચરીમાં ભોજન મળે તે යි
૭૭ ૭૭
ஸ் ஸ் ஸ் ஸ் ஸ்ஸ்
ર
8
યુક્ત હોવાથી વિસ્તારપૂર્વક સૂત્રકારે વર્ણવેલ છે. કામંદી નામની તે નગરીમાં, ભદ્રા નામની સાર્થવાહીના ધન્યકુમાર પુત્ર છે. ભદ્રા 8 સાર્થવાહી એક સાધન સંપન્ન સન્નારી હતી, પ્રચુર ધનસંપત્તિ, મ વિપુલ ગોધન અને અનેક દાસ-દાસી તેની સંપદા હતી. સમાજમાં ર સમ્માનયુક્ત હતી. મ
અહીં પ્રસ્તુત સૂત્ર પરથી તે સમયની સ્ત્રી જાતિની ઉન્નતિનો તે
