________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨)
શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથા સૂત્ર | Lડૉ. કેતકી યોગેશ શાહ
லலலலலலலலலலலலலல லலலலலலலலலலலலலலலல
આગમ સાહિત્યમાં શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથા સૂત્ર છઠ્ઠા અંગ સૂત્ર એ છે કે કૃષ્ણ વાસુદેવની ધર્મદલાલીરૂપ સંયમની અનુમોદના 6 રૂપે સ્થાન ધરાવે છે. આ આગમનું પ્રાકૃત (અર્ધમાગધી) નામ અને તત્કાલીન શુચિમૂલક ધર્મની ઝલક અહીં વર્ણિત છે. ૨ પાયાધર્માદાનો છે. શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથાના બે શ્રુતસ્કંધ છે. પ્રથમ પાંચ કમોદના દાણાની રોહીણીએ જેવી રીતે વૃદ્ધિ કરી ગાડાં છે શ્રુતસ્કંધમાં ઓગણીસ જ્ઞાત-ઉદાહરણરૂપ અધ્યયનો છે અને બીજા ભર્યા તેમ સાધુ-સાધ્વી પાંચ મહાવ્રતોમાં વૃદ્ધિ કરે તો સંસારથી ૨ છે શ્રુતસ્કંધમાં ધર્મકથાના ૧૦ વર્ગ છે. બીજા શ્રુતસ્કંધમાં સાડા મુક્ત થાય છે. કે ત્રણ કરોડ કથાઓ હોવાનો ઉલ્લેખ મળે છે, પણ વર્તમાને તેટલી દરેક ધર્મનો પાયો નીતિમૂલક હોય છે પણ જૈનધર્મ એથી?
કથાઓ ઉપલબ્ધ નથી. વર્તમાનમાં ૧૯૨૦૬=૨૨૫ કથાઓ પણ આગળ વધીને કષાયત્યાગને પાયો માને છે. ઉગ્ર તપવાન, S છે. જ્ઞાતાધર્મકથા સૂત્રનું પરિમાણ ૫૫૦૦ શ્લોક પ્રમાણ છે. સંયમવાન અને ભવિષ્યમાં તીર્થકર પદ મેળવવાવાળો જીવ પણ ૨ આ સૂત્રની રચના મુખ્યતયા ગદ્યશૈલીમાં છે. વચ્ચે-વચ્ચે કોઈક જો સૂક્ષ્મ અને ધર્મવિષયક પણ માયા કરે તો તે સ્ત્રીવેદ-મોહનીય છે સ્થળે પદ્યાશ પણ જોવા મળે છે. જો આચારાંગસૂત્ર સાધુ કર્મનો બંધ કરે છે. મલ્લીનાથ તીર્થકરનું સ્ત્રીપણે જન્મવું તે આ છે ભગવંતોની આચારપોથી છે, દશવૈકાલિક સૂત્ર બાળપોથી છે તો અવસર્પિણીકાળની આશ્ચર્યકારક ઘટના છે.
જ્ઞાતાધર્મકથા સૂત્ર વૈરાગ્યપોથી છે. દરેક અધ્યયન સુખશીલતા, અપયશ અને નિંદાથી બચવા નાગશ્રી બ્રાહ્મણીએ પણ માયા હું કામભોગ, વિષયકષાય, મોહ, પ્રમાદને ઘટાડી સંયમમાં સ્થિરતાના છાની કરી પણ તેના ફળ જગજાહેર થયા. નાગશ્રીનું કથાનક છે છે પાઠ ભણાવે છે.
ત્રિકરણ શુદ્ધિપૂર્વકના આહારદાનની સમજ આપે છે. તેના જ # શિષ્યનું મન કોઈપણ કારણથી સંયમભાવથી ચલિત થઈ જાય, ઉત્તરાર્ધમાં નિદાન રહિત સંયમ-તપની અનુમોદના કરી છે, જે ૨ શિષ્ય ભૂલ કરે ત્યારે ગુરુવર્યોએ ખાસ લક્ષ્ય આપીને ઉપાલંભ મોક્ષાર્થી સાધક માટે ઉપયોગી છે. છે વચનો દ્વારા કે અન્ય કોઈ ઉપાયે તેને સંયમમાં સ્થિર કરવો જોઈએ “ગુણવાનના સંગે ગુણવાન બનાય' એ ઉક્તિના ન્યાયે ૨ છે એવા ભાવ પહેલા મેઘકુમારના અધ્યયન દ્વારા પ્રગટ થયા છે. સુબુદ્ધિપ્રધાનના સંગે જિતશત્રુ રાજા પલટાયા. ઉદક (પાણી)ના હૈ & બીજી વિશેષતા આ અધ્યયનની એ છે કે મેઘકુમારના ત્રણ ભવમાં માધ્યમે પુગલ પર્યાયની ક્ષણિકતા અને પરિવર્તનશીલતાનું દર્શન :
પગની વિશેષતા છે. સુમેરુભ હાથીના ભવમાં પરવશપણે કરાવ્યું. ૨ કાદવમાંથી પગ ઊંચકી શકતો નથી, મેરૂપ્રભ હાથીના ભાવમાં પોતાના ત્રણેય ભવ અલગ અલગ ગતિમાં હોવા છતાં ત્રણેય ૨ સ્વવશે સસલા ઉપર પગ મૂકતો નથી અને મેઘમુનિના ભવમાં ભવમાં ભગવાન મહાવીરનો ભેટો થયો. માનવનો ભવ નંદ છે ૨ સ્થવિરોના પગની ઠોકર અને પગની રજ સહન થતી નથી. મણિયારનો, તિર્યંચનો ભવ દેડકાનો અને ત્રીજો ભવ દદ્ર દેવનો ૨ જે ભગવાનના ઉપદેશથી મેધમુનિના સંસારમાં ઊપડતા પગ અટક્યા ભવ. ઉચ્ચ ગતિમાં ભૂલ્યો ને તિર્યંચના ભવમાં પશ્ચાતાપ સાથેનું 8 ૮ ને સંયમમાં સ્થિર બન્યા. મેરુપ્રભ હાથીના ભવમાં કોઈ પણ તપ અને ભગવાનના દર્શનની પ્રબળ ઇચ્છાના કારણે તિર્યંચ ?
પ્રકારની સ્પષ્ટ સમજણ ન હતી, મિથ્યાત્વી જીવ હતો. તે માત્ર ગતિનો અવરોધ પણ નડતો નથી. અહીં બીજી બોધનીય વાત એ ૨ જીવો પ્રત્યેના અનુકંપાના ભાવથી સમકિતી બને છે અને સંસાર છે કે સદ્ગુરુના સમાગમ સમકિત આદિ આત્મિક ગુણોની વૃદ્ધિ છે સીમિત કરે છે.
થાય છે અને ગુરુ સમાગમ વિના પતન પણ થઈ જાય છે. ૨ શ્રમણોએ પોતાના શરીરની આહાર-પાણીથી સારસંભાળ કેવા અનિવાર્ય સંજોગોમાં પોતાના પ્રાણ બચાવવા ધન્ય સાર્થવાહે ૨ 2 નિર્લેપ ભાવથી રાખવી જોઈએ તેનું વિજયચોર-ધન્ય સાર્થવાહનું પોતાની જ પુત્રીનું માંસ-રુધિર પકાવી આહાર કર્યો. તેમ છતાં 2 કે કથાનક દિગ્દર્શન કરાવે છે.
તેની પાછળનો હેતુ દેહને ટકાવવો એટલો જ હતો. આહારમાં ટ છે સંયમ આરાધનામાં શિથિલ થઈ ગયા પછી પણ જો કોઈ સાધક અનાસક્ત-ભાવ ટકાવવાનું ઉત્તમ ઉદાહરણ આ જ છે. ૨ સંવેગને પ્રાપ્ત કરીને સંયમમાં ઉદ્યમવંત થઈ જાય તો તે શૈલક હજાર વર્ષની તપ-સંયમની સાધનાનું ફળ ત્રણ જ દિવસમાં છે રાજર્ષિની સમાન તે જ ભવમાં સિદ્ધ થઈ શકે એનું પ્રેરણારૂપ ભોગાસક્તિમાં એક ભાઈ કંડરિક મુનિએ ગુમાવ્યું ને સાતમી ૨ દૃષ્ટાંત રજૂ કર્યું છે. તેમાં પંથકમુનિનો શિષ્ય તરીકેનો વ્યવહાર નરકના મહેમાન બની ગયા તો સંસારથી ઉદાસીન એવા પુંડરિક ૨ 2 વિનય ધર્મનું સાક્ષાત્ દર્શન કરાવે છે. આ અધ્યયનની વિશિષ્ટતા રાજા એ જ ત્રણ દિવસમાં દીક્ષાનો વેશ લઈ સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનના હૈ
૬ - 9
9 லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலி
-
