________________
તા. ૧૬-૨-૧૯૯૦
તા
.
: ૨-
૦
..
.
. .
.
. . . .
.
= =
ક
ગ
વન . * *
* * * * * ને *, *
11 * * *
-
-
-
- - - ૩
ઓગળી જવાને આનંદ!
. '' જ જયેન્દ્ર ત્રિવેદી કઈ પણ ગુરુની સાચી ઓળખાણ એના શિષ્યના વર્તન બુદ્ધ : પણ એ વિદ્વાન અને વેદપાડી બ્રાહ્મણ દુરાચારી દ્વારા થતી હોય છે. વર્ણાશ્રમ ધમ પર પ્રથમ આધાન કરનાર હોય અને અભણ બ્રાહ્મણ સદાચારી હોય છે ? ભગવાન બુદ્ધ હતા. ચતુર્વણની જાળ છેદવાનું પહેલું માન બુદ્ધને
આ.: સદાચારીને જ બોલાવાય, દુરાચારીને દાન જાય છે. આજે પણ નાતજાતની ઉચ્ચાવચ્ચતા લોકોના મન- આપવાથી શું લાભ ? માંથી ગઇ નથી તે એ કાળે એ કેટલું કપરું હશે તેને અંદાજ
બુદ્ધ : જો આશ્વબ્રાયન, પહેલાં તે જાતિને ઊંચી ગણી, લગાવી શકાય તેમ છે. પાછળથી એ જાળને વધુ વ્યવસ્થિત પછી વેદજ્ઞાનને વધારે ઊંચું ગયું અને છેલ્લે તેં શાને ? રીતે ગૂંથવાની ભૂલ મનુએ કરી જેનાં પરિણામ આજે પણ સૌથી ઊંચું ગયું. એને તાર્કિક અર્ષ એ થયો કે ચારે દેશ ભોગવે છે. બ્રાહ્મણના જન્મજાત અધિકારીને બચાવ કરતાં વર્ણમાં જે શીલવાન હોય તે સૌથી ઊંચે, જન્મ અને કુળથી આશ્વલાયન અને ગૌતમ બુદ્ધ વચ્ચે થયેલો સંવાદ આજે પણ કઈ વધારે ઊંચે એ વાત બુદ્ધિયુકત નથી. તાજો કરવા જેવો છે:
આ.: હા, ગૌતમ, તમારી વાત મને ગળે ઊતરી છે, આ.: બ્રાહ્મણે પૃથ્વી પરના દે છે, કારણ તેઓ હવે હું જન્મને નહીં પણ કમને બ્રાહ્મણત્વની કસોટી માનીશ. બ્રહ્માના મુખમાંથી જનમ્યા છે. બ્રહ્માને વારસે તેમને જ
આશ્વલાયનની આ કબૂલાતે એ સમયમાં ભારે મોટી મળે છે, માટે તેઓ બ્રાહાણ તરીકે ઓળખાય છે.
કાતિ સજી. એ કાતિના એક મશાલચી હતે આનંદ ! બુદ્ધ : બ્રહ્માના પુત્ર એટલે બ્રાહ્મણે એમ અર્થ કરે
આનંદ ગૌતમ બુદ્ધને પિતરાઇભાઈ હતા. ગૌતમના જોઈએ નહીં. બ્રહ્મનિષ્ઠ હોય, બ્રહ્મજ્ઞાન ધરાવતા હોય તે
ઉપદેશના પ્રચાર પછી ઘણા શાકય ક્ષત્રિય યુવકે બૌદ્ધસંધમાં કઈ પણ માણૂસ બ્રાહ્મણ હોઈ શકે. અને બ્રહ્માના મુખમાંથી
ભળ્યા તેમાં આનંદ ૫ હતા. એ બધા યુવકે પ્રવક્તા લેવા બ્રાહ્મણ જમ્યા છે તેવી તકવિહીન વાત અબુધ માણસે
ગયા ત્યારે પિતાનાં મૂલ્યવાન વસ્ત્રો અને આભૂષણે પાઇ સિવાય કેણ માની શકે? બધા માણસની જેમ બ્રાહ્મણ પણ
લઈ જવા માટે અને કેશકર્તન માટે ઉપાલિ નામના એક માના પેટમાંથી જ જન્મે છે. બધા વર્ગોની સ્ત્રીઓની
જો મને પણ સાથે લીધું હતું. વનમાં જઇ ઉપાલિ પાસે જેમ બ્રાહ્મણ સ્ત્રી પણ ઋતુવાળી થાય છે, ગર્ભ ધારણ
સૌએ મુંડન કરાવ્યું, ચીવર પહેર્યા અને રજવસ્ત્રો કરે છે, બાળકને જન્મ આપે છે, તેને ધવરાવે છે!
તથા ઘરેણુગાડાં ઉપાભિને સેપી સૌ બુદ્ધના આ : પણ બ્રાહ્મણે પવિત્ર જીવન ગાળે છે.
શરણે જવા ઉપડયા. આ બાજુ ઉપાધિ આ બધું બુદ્ધ : તે પછી જે વ્યક્તિ પવિત્ર જીવન ગાળે તેને જોઈ-સાંભળી વિચારે ચડ્યો. ક્ષણાર્ધમાં એણે પણ નિર્ણય બ્રાહ્મણ માનવો જોઇએ અને જે બ્રાહ્મણ અપવિત્ર જીવન કરી લીધો. એક પિટલીમાં બધાં વર અને આભૂષણે બાંધી, ગાળતો જણાય તે શક ગણુ જોઈએ.
પિટલી વૃક્ષની ડાળ સાથે બાંધી તેણે ત્રણ વાર શેષણ કરી, આ. : ના, બ્રાહ્મણ જન્મથી જ બ્રાહ્મણ છે, એ
એ ! સાદ સાંભળજો, જે કાઇને વચ્ચે કે આપણે જોઇતાં બ્રાહ્મણને છાજે તેવા કર્મો કરે તે પણ બ્રાહમણ અને એવાં
હેય તે આ પિટલી લઈ જજો!” અને પછી દોડ દોડતા કર્મો ન કરે તે પણ બ્રાહ્મણ.
ગૌતમાદિ શાક યુવકેની સાથે થઈ ગયો! બુદ્ધ : તે ક બોજ, યવન અને બીજા પ્રશમાં વસ
- પ્રવજયાને સમય થશે ત્યારે આનંદે ભગવાન બુદ્ધને પિતાના કર્મથી આર્ય બની શકે છે અને આયં પિતાના
પ્રાર્થના કરી કે દેવ. પહેલી પ્રવજયા આ ઉપાલિને આપે ” કમથી દાસ બને છે તેનું કારણ શું હશે ? .
ભગવાને કારણ પૂછયું તે આનંદે જવાબ આપે, “એ
અમારી પહેલાં પ્રવયા લે તે અમારો અગ્રજ બને (આજના આશ્વલાયનના મનનું સમાધાન થતું નથી. ભગવાન બુદ્ધ
અર્થમાં સિનિયર !) એને એટલે અમારે એને રોજ પ્રણામ એક દષ્ટાંત દ્વારા એને સમજાવે છે, જે આશ્વલાયન, ધ્યાન
કરવા પડે અને અમારું જાતિઅભિમાન રોજ ગળતુ રહે !” દઈને સાંભળ. બ્રાહ્મણે અને ક્ષત્રિયે શાલવૃક્ષ અને ચંદન
ભગવાનને આન દને જાતિવાદ પર પ્રહાર કરતે આ તક વૃક્ષના લાકડાને ઘસીને અગ્નિ ઉત્પન્ન કરે છે અને ચાંડાલે.
ગમે અને આનંદ એમના મનમાં વસી ગયે. ઉપાલિ પછી અને નિષાદે એરંડાના બે કકડાને ઘસીને અગ્નિ ઉત્પન્ન
બૌદ્ધ ધર્મને બહુ મોટો પ્રચારક બને, એની જ્ઞાનચર્ચાઓ કરે છે. તે એ રીતે ઉત્પન્ન થનાર બને અગ્નિમાં કઈ
પ્રસિદ્ધ છે. આ જાતને ફેર હોય છે ખરા ? ઊંચા ગણતા વન અગ્નિ વધારે તેજરવી અને નીચા ગણાતા વર્ગોને અગ્નિ એ છો
કહે છે કે સંધમાં આનંદને કમ ત્રીસમે તે ભગવાન તેજસ્વી હોતું હશે?
રકાંઈઠ વર્ષના થયા અને ઘડપણનાં ચિહને દેખાવા લાગ્યાં.
ત્યારે પ્રમુખ ભિક્ષુઓને એકઠા કરીને. ભગવાને સ્પષ્ટ કહ્યું, . આ. : ના, ગૌતમ, અગ્નિ તે બધા સરખા જ હોય છે
ભિખુએ, વૃદ્ધાવસ્થાની શરૂઆત થઈ છે. આજ સુધી બુિદ્ધ : બે બ્રાહ્મણેમાં એક બ્રાહ્મણ વિદ્વાન અને વેદપાઠી -
મારું અંગત કામે પણ હું જાતે જં કરે આવ્યો છું પણ હોય અને બીજો બ્રાહ્મણ અભણુ હોય તે યજ્ઞવિધિ માટે કાને
હવે મને લાગે છે કે મને મારાં અંગત કામ માટે પણ એક બેલાવાય?
સેવકની જરૂર પડશે. તમારામાંથી કોને મારે આ કામ મેંપવું દ. આ. : જે બ્રાહહ્મણ વિદ્વાન અને વેદપાઠી. હોય તેને જ . જોઈએ ?” સાંરિપુત્ર, મંગલાયન વગેરે સૌ પ્રમુખ શિષ્યએ ખેલાવાય.
આ સેવા સામે ચાલીને માગી પણ ભગવાને ના પાડીં. ‘તમારે
