________________
J
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૩-૧૯૯૦ પિગમેલિઅન
1 પ્રવીણચંદ્ર જી. રૂપારેલ આપણા સુશિક્ષિત સાહિત્યરસિકોમાં તથા સવિશેષ (વિરાટ અગેઈન વન આ મનોવરિનાં તો સૌ નાટયરસિકોમાં વિશ્વવિખ્યાત, સમર્થ અંગ્રેજી ઉદાહરણ છે. નાટયલેખક બર્નાર્ડ શોનું નામ સુપરિચિત છે. એનાં માનવમન ક્યારેક સર્વસાધારણ રાહે ચાલવાને નાટકોમાં અત્યંત લોકપ્રિય નીવડેલું ને સફળતાપૂર્વક બદલે, થોડું ફંટાઈને જુદે જ માર્ગે વળવાની વૃત્તિને અનેક પ્રયોગો કરી ચૂકેલું નાટક તે 'પિગમેલિઅન ! અનુસરે છે. મનોચિકિત્સકો પાસે ઘણીવાર એવા લોકો
આ વિચક્ષણ નાટયકારે એના નાટક માટે આવું - સર્જકો આવતા હોય છે જે એમનાં સર્જન જોડે નામ શા માટે પસંદ કર્યું હશે ? આ નામનો અર્થ છે ઉત્કટ પ્રેમમાં પડે છે ને એ સર્જન સજીવ હોય, એવું છે ? શો હોઈ શકે ?
મન-મનાવીને એની જોડે વરતતા હોય છે. . આમ તો આ પિગમેલિઅન, ગ્રીક પૌરાણિક મનોવિજ્ઞાનની પરિભાષામાં આવા અભિગમવાળી કથાઓનું એક પાત્ર છે.
વૃત્તિ, પેલાં 'પિગમેલિઅનના અભિગમને અનુસરીને છે એ એક શિલ્પી હતો. એણે હાથીદાંતમાંથી, એક 'પિગમેલિઅનિઝમ નામે ઓળખાય છે. - - મુગ્ધકર નવયૌવનાની સુંદર મૂર્તિ કંડારી હતી ! એવી મનોવિજ્ઞાન અનુસાર આ પિગમેલિઅનિઝમનો સ-રસ, એવી અદ્ભુત કે એને જોઈ એ પોતે જ એના કંઈક આછેરો ખ્યાલ આ રીતે આપી શકાય. આ એક પ્રેમમાં પડી ગયો. - ડૂબી ગયો. .
પ્રકારનો અલબત્ત, અસાધારણ, સૂક્ષ્મ જાતીય ઉન્મેષ પણ આ તો મૂર્તિ -નિર્જીવ ! એ જીવંત ન થાય ? છે, જેમાં પુરુષ પોતાની પ્રેયસીને, વાસ્તવમાં એ હોય આ મૂર્તિના પ્રેમમાં ઝૂરી રહેલા આ પ્રેમીએ દેવી તે કરતાં ખૂબ જ ઊંચે-આદર્શ સ્થાને પ્રસ્થાપિત કરે વિનસને, આ મૂર્તિમાં પ્રાણ પૂરવા આરતભરી પ્રાર્થના છે. એક રીતે એ સ્ત્રી, આવા પુરુષની આરાધ્યા બની કરી. દેવીએ એની ઊંડી આરઝુ આવકારી-સ્વીકારીને રહે છે. કહ્યું- 'તથાસ્તુ!'
!
આવો પુરુષ પ્રેમમાં પડે છે ત્યારે, વાસ્તવમાં એ - ને મૂર્તિમાં પ્રાણનો સંચાર થયો ! પ્રણયમસ્ત પેલી સ્ત્રીના પ્રેમમાં નથી હોતો, પણ પોતાના પ્રેમી એને પરણી ગયો.
ભાવજગતની આદર્શ (સ્ત્રી) કલ્પનામૂર્તિનું તેમાં - શોના આ નાટકમાં એક અણઘડ, અસંસ્કારી, આરોપણ કરીને, એ કલ્પનામૂર્તિના - પોતાના એ ' અશિક્ષિત છોકરી છે. ભાષાશાસ્ત્રના એક પ્રોફેસર માનસિક સર્જનના : પ્રેમમાં જ મગ્ન રહેતો હોય છે. સુદીર્ધ સંનિષ્ઠ પરિશ્રમને અંતે એ છોકરીને સુઘડ, પેલી સ્ત્રી તો હકીકતમાં છાયા રૂપ જ બની રહે છે. સંસ્કારી, સુશિક્ષિત, અદ્યતન ને ઉચ્ચ વર્ગના સમાજમાં
(મનોવિજ્ઞાનને લગતી આમાંની વિગતો હરતીફરતી ગૌરવાન્વિત મહિલા બનાવી દે છે !
ફ્રેક કેપ્રિઓ તથા ડોનાલ્ડ બ્રેનરના પુસ્તકને . ને પછી પોતે જ એ પર એવા મુગ્ધ થાય છે કે આધારે નોંધી છે.) : અંતે સમજાય છે કે એ એના પ્રેમમાં ખૂબ ઊંડે ઊતરી ચૂકયા છે.
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનાં નવાં પ્રકાશનો - ને અંતે એ એને પરણી પણ જાય છે, એવું પ્રબુદ્ધ જીવનના તંત્રી તરીકે સમાજ, શિક્ષણ, સૂચવાયું છે !
રાજકારણ, સાહિત્ય વગેરે વિષયો પર આ પેલા પિગમેલિયન જેવું જ થયું ને ! પોતાના આ લખાયેલા લેખોનો સંગ્રહ સર્જન માટે ઉત્કટ આત્મીયતા અનુભવવી ને એ જીવનનું અનિવાર્ય અંગ બને એવી ઝંખના જાગવી !
સાંપ્રત સહચિંતન ' શો એ એટલે જ એના આ નાટક માટે એ ગ્રીક
(ભાગ-૧૨-૩). પાત્રનું નામ પસંદ કર્યું છે.
લેખક: ડો. રમણલાલ ચી. શાહ - વિશ્વવિખ્યાત સંગીત-નાટક ને પછી તે પરથી
| કિંમત રૂ. ૨૫-૦૦ (દરેક ભાગની) બનેલી ફિલ્મ 'માય ફેર લેડી મૂળ આ નાટક પરથી જ,
- પ્રકાશક :રચાયાં છે. ગુજરાતી નાટક અને ફિલ્મ 'સંતુ રંગીલી
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક રસંધ | તથા મરાઠી નાટક 'ફલાણી પણ આ જ નાટકનાં
૩૮૫, સરદાર વલ્લભભાઇ પટેલ માર્ગ, રૂપાંતરો છે. વર્ષો પહેલાં રજૂ થયેલી હિંદી ફિલ્મ
રસધારા કો ઓપ. સોસાયટી, બીજે માળે, “નીલી' પણ આ જ નાટકનું રૂપાંતર હતી. આવા વસ્તુ (પ્લૉટ)વાળી કથાઓ આપણે ત્યાં પણ
વનિતા વિશ્રામ સામે, મુંબઇ-૪૦૦ ૦૦૪. : રચાઈ છે. વર્ષો પહેલાં આવેલી ન્યુ થિયેટર્સની ફિલ્મ
ફોન : ૩૫૦૨૯૯. , 'લગન'ની કથા કે દસેક વર્ષ પર પ્રકટ થયેલી શ્રી નિોંધ: સંધના સભ્યોને માટે દરેક ભાગની કિંમત રૂપિયા વીસ. નેમચંદ ગાલાની ધારાવાહી નવલકથા 'સરજતના શ્રાપ'
: મંત્રીઓ
જ થિયેટરમાં પણ
ગાલોની , દસેક
