________________
તા. ૧૬-૭-૧૯૯૦
પ્રબુદ્ધ જીવન સાચા સુખનું સ્વરૂપ - દર્શન
પૂ. પં. શ્રી પૂર્ણચન્દ્રવિજયજી ગણિ ભૌતિક - દુનિયામાં પણ કેટલીક ચીજો એવી વિશિષ્ટતા - વિચારી શકતા નથી. મહારોગી માણસ જેમ દવા વિના અસ્વસ્થતાને વિરાટતા ધરાવતી જોવા મળતી હોય છે કે, એની ઓળખાણ આપવા દૂર કરવાની કલ્પના કરી શકતો નથી, એવી આ દશ છે. આ વાતને માટે એના જેવી સમાનતા ધરાવતી બીજી કોઈ ચીજ શોધવા છતાં ન જરા વિસ્તારથી સમજીએ : મળતાં અંતે કહેવું જ પડે છે કે, ભાઈ ! એ ચીજ તો અનુ૫મ છે! એક માણસ સંપૂર્ણ આરોગ્યવાળો છે, એને સ્વસ્થ રહેવા કોઈ એની જોડ જગતમાં જડવી અશક્ય છે. આકાશની ઓળખાણ જ દવા લેવાની જરૂર પડતી નથી. બીજો એક માણસ ગળથુથીમાંથી આપવા, મહાસાગરની અગાધતા વર્ણવતાં કે મહાપુચ્યોની મહત્તાનું જ દવા-પાન કરતો આવ્યો છે. થોડી પણ અસ્વસ્થતાને એ દવા વિના ચિત્ર દોરતાં, આ ન્યાયનો આશરો લીધો વિના ચાલતું જ નથી. એથી દૂર કરી શકતો નથી. આ બે માણસોમાં સાચી સ્વસ્થતાના માલિક આ બધાની ઓળખાણ કરાવતાં કહેવું જ પડે છે કે, આકાશ તો કોને ગણી શકાય ? કહેવું જ પડે કે, સંપૂર્ણ આરોગ્યવાળો જ સાચો આકાશ જેવું છે, મહાસાગરને મહાસાગર વિના કોઈની સાથેય ન સ્વસ્થ ગણાય. કેમકે એનામાં અસ્વસ્થતા નથી, એથી અસ્વસ્થતા દૂર સરખાવાય અને મહાપુની મહાનતાનું પ્રતિબિંબ મહાપુઓ જ કરવા એને દવાની જરૂર જ પડતી નથી. દવાથી જેની અસ્વસ્થતા દૂર ઝીલી શકે.
થાય છે, એ સાચો સ્વસ્થ ગણાય જ નહિ, કેમકે દવાના યોગે એ આધ્યાત્મિક - દુનિયામાં પણ આકાશે કે સાગર કરતાંય કઈ સ્વસ્થતા તરીકે કોઈ સ્વતંત્ર ચીજ પામી શકતો નથી, દવા માત્ર એની ગણી વિશિષ્ટતા, વિરાટતા ધરાવતી કેટલીય ચીજો અસ્તિત્વ ધરાવે છે. અસ્વસ્થતા દૂર કરવાનું જ કામ કરે છે. હવે આવો રોગી કહે કે, દવા આવી ચીજોમાંની જ એક ચીજ છે. મોક્ષસુખ ! આ સુખની સંપૂર્ણ વિના વળી સ્વસ્થતા આ દુનિયામાં કોઈ દહાડો જોઈ છે ખરી ? અનુભૂતિ પામવી, એ તો જીવના શિવસ્વરૂપને સંપૂર્ણ ઉદ્ઘાટિત કર્યા મોક્ષમાં ખાવાપીવાનું ન હોવાથી સુખની અસંભવિતતાને દાવો કરતો વિના શક્ય જ નથી. છતાં આ સુખની આંશિક પણ ઓળખાણ સંસારી બરાબર આ રોગી જેવો જ પાગલ છે. ખાવા-પીવા આદિ આપણને કરાવવાના મહાપુરુષોના મનોરથ હોય છે. જેથી આભાસિક સામગ્રીના યોગે એની ભૂખ - તરસ દૂર થતાં આ માત્ર એ પીડાનો સુખમાં, માત્ર દુઃખના અભાવ સ્વરૂપ સુખમાં સાચા સુખનું દર્શન અભાવ જ પામે છે, છતાં એને સુખનું નામ આપી દેવાની ભૂલ મેળવવા ટેવાયેલી આપણી આંખ કંઈક ઊઘડે. આવા જ એક કરીને એ પોતાનો મહારોગ જ છતો કરે છે. સંસારના સુખની શુભાશયથી મોક્ષ-સુખની થોડી સમાનતા ધરાવતાં કોઈ સુખની આભાસિકતાએ તો આપણને એવા પાગલ બનાવી દીધા છે કે, ૯૫ના-શોધ એ મહાપુરુષો આરંભે છે, પણ જયારે સમગ્ર સૃષ્ટિમાં કહેવાતું થોડું સુખ પામવા આપણે ઘણા ધણા દુઃખને ઈચ્છીએ છીએ મોક્ષસુખ સાથે થોડીઘણીય સમાનતા ધરાવતું સુખ એમના હાથમાં અને દુ:ખ પામવા ઘણીવાર પાણીની જેમ પૈસા વહાવી દઈએ છીએ. આવતું જ નથી ત્યારે તેઓ મોક્ષ-સુખને વર્ણવતાં કહે છે કે : ખાવાપીવાથી માત્ર ભૂખ - તરસનું દુ:ખ જ દૂર થાય છે, પણ આપણે મોક્ષનું સુખ જ અનુપમ છે.
આ દુ:ખના અભાવને સુખનું નામ આપવા ઉપરાંત આવું સુખ પામવા મોક્ષ-સુખની આવી અનુપમતાનું પ્રતિપાદન સંસારીના મનમાં ભૂખ-તરસ ને લાગતી હોય, તો ડૉકટર પાસે આ ભુખ-તરસને દુ:ખ
" ઊભું કરવા પૈસા ખરચતાંય સંકોચ નથી અનુભવતા. કેવો અને કેટલો અનેક જાતની આશંકાઓ પેદા કરી જાય, એ સહજ છે. કારણ
- બધો આપણો રોગ વકરી ગયો છે ! એ એક જ દષ્ટાન્ત પરથી કલ્પી સંસારના રસિયાઓ સુખનું સાચું અને સ્વતંત્ર સ્વરૂપ જ સમજયા શકાય એવું છે. સ્વરૂપે સ્વતંત્ર અને ભોગે રોગ પેદા ન કરનારું સુખ નથી. એથી દુ:ખના અભાવની પરિસ્થિતિને જ તેઓ સુખના નામે જ સારું ગણાય. આવું સુખ તો મોક્ષસુખ હોવાનું, એથી નવાજવાની ભૂલનો ભોગ બની બેઠા છે, એથી જયાં ખાવા - પીવા કે ભૌતિક-સૃષ્ટિમાં એની ઉપમા ન જડતાં જ એ અનુપમ ગણાય, એમાં ઓઢવા - પહેરવાનું ન હોય, એવા મોક્ષમાં સુખનું અસ્તિત્વ જ તેઓ આવર્ય શું?
ગરીબી આશીર્વાદ છે
nિ'સત્સંગી થોડા અપવાદો બાદ કરતાં, જયાં જુઓ ત્યાં પૈસો મારો આવકમાં પણ ચિંતિત બનાવે એવાં બનતાં રહ્યાં છે, ત્યારે ગરીબીને પરમેશ્વર અને હું પૈસાનો દાસનું સામ્રાજય પ્રવર્તે છે; સામાન્ય આશીર્વાદ ગણવાનું કહેનાર મૂર્ખ કે જડ લાગે અથવા તો જીવનમાં પટાવાળો પણ લૅટરીની ટિકિટ ખરીદીને ધનવાન બનવાનું ગુલાબી નાસીપાસ થયેલો લાગે અને તેમ ન હોય તો સંન્યાસી લાગે કે સ્વપ્ન સેવે છે; જેમ ખેડૂત વાવણી વખતે વરસાદ માટે આકાશ તરફ શ્રીમંતોના આશ્રિત લાગે. હું તો ગૃહસ્થ, પણ તેમ છતાં જે ઈલકાબ મીટ માંડે તેમ નાનામોટા કર્મચારીઓ પૈસા માટે પોતાના સિવાય અન્ય આપવામાં આવે તે સ્વીકારવાની તૈયારી સાથે ગરીબીને આશીર્વાદ સૌ કોઈ માટે અદશ્ય એવાં સ્થળ તરફ મીટ માંડીને કામ કર્યું જતા ગણવાની હિમાયત કરું છું. હોય છે; રાજકારણીઓ મત મેળવવા માટે કોઈ ગરીબ નહિ રહે એવું પેલો મજૂર ધીનો ગાડવો માથા પર ઉપાડીને જાય છે. મને સૂત્ર ખાતરીભર્યા વચન સાથે આપતા રહે છે; સરસ્વતીના ઉપાસકો આટલા પૈસા મળશે અને પછી આમ થશે, પછી તેમ થશે ... મારો શેરબજારમાં રસ ધરાવે છે; છોકરા છોકરીઓનાં વેવિશાળ નાણાંની દીકરી ધીની દુકાને મને બોલાવવા આવશે અને હું જમવા જવાની ના ભૂમિકા પર થાય છે; જીવનધોરણ અને એકંદર રહેણીકરણી ઠીક ઠીક પાડીશ. ત્યાં તો તેનાથી ખરેખર ડોકું ધુણાવાઈ જાય છે અને ગાડવો
