________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૦-૦ અને ૧૬-૧૧-૯૦
વળી વિવિધ ક્ષેત્રના સર્વોચ્ચ સત્તાસ્થાનોમાં રાજદ્વારી ક્ષેત્રનું સર્વોચ્ચ તેને એક ઊંચું પદ દેખાય છે અને તે મેળવવા માટે પાછું તેનું મન વલખાં સત્તાસ્થાન વધુ આકર્ષણ જન્માવનારું હોય છે, કારણ કે તેમાં માનપાન, મારે છે. છ ખંડનું ચક્રવર્તીપણું પણ માણસની એષણાઓ, મહત્વાકાંક્ષાઓ પ્રસિદ્ધિ ભૌતિક સુખ અને સગવડ, નાણાં, ભપકો, હજુરિયાઓનાં આગળ નાનું પડે એવું છે. માણસની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓને કોઈ સીમા હોતી ટોળ, ધાર્યું કરાવવાની સત્તા વગેરે હોય છે. જે રાજયમાં પ્રજા ગરીબ હોય નથી. તેમાં પણ રાજકારણમાં તો એ વિશેષપણે બને છે. ઉચ્ચત્તમ પદ તે રાજયના રાજા, સરમુખત્યાર કે ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિરૂપ પ્રધાનને ગરીબ ઉપરથી સ્વેચ્છાએ નિવૃત્ત થનાર રાજદ્વારી વ્યકિતઓ બહુ જ ઓછી હોય છે. લોકો ઘણા જ અહોભાવથી જોતા હોય છે. પ્રજા અને રાજા અથવા પ્રમુખ- વૃદ્ધાવસ્થા, ગંભીર માંદગી, વિપરીત કૌટુંબિક સંજોગો વગેરે કારણો પણ કે વડા પ્રધાન વચ્ચે ઘણું મોટું અંતર હોય છે અને એ અંતર જેટલું મોટું રાજદ્વારી માણસને નિવૃત્તિ લેવા પ્રેરતા નથી. મુંબઈના એક ભૂતપૂર્વ પ્રધાન તેટલો વધુ અહોભાવ પ્રજાને સત્તાધીશ પ્રત્યે રહે છે. સત્તાધીશ વ્યકિત જે તો હોસ્પિટલમાંથી દિલ્હી જતા અને દિલ્હીથી મુંબઈ આવી સીધા, સત્તા ભોગવે છે, રહેણીકરણીમાં જે બાદશાહી ઠાઠ ભોગવે છે. રાજમહેલો હોસ્પિટલમાં દાખલ થતા અને પત્રકારોને હોસ્પિટલમાં બોલાવી નિવેદન 1 મોટાં આવાસસ્થાનો, વાહનોના કાફલા, નોકરચાકરના સમુદાય, ૫ડયો બોલ લખાવતા. { ઝીલનારા મંત્રીઓ અને અમલદારો, ભોગવિલાસનાં સાધનો વગેરે રાજકારણમાં સત્તાસ્થાને બેઠેલી કેટલીક વ્યકિતઓની એક કુટિલ નીતિ : પૃથકજનને તો કૌતુકમય, મેળવવા યોગ્ય પરંતુ સ્વપ્ન સમાન લાગે છે અને એવી હોય છે કે પોતાની અને નીચેના સ્થાનો પર રહેલી વ્યકિતઓ વચ્ચેનું તેથી તેનો અહોભાવ વધી જાય છે. .
. અંતર ઘણું મોટું રાખવું જોઇએ. એ અંતર ઘટવું ન જોઈએ. એટલા માટે ગરીબ દેશોમાં આવા સત્તાધીશો પાસે સત્તાના બળે તથા ઘણી મોટી પોતાના જ પ્રધાનમંડળમાં પોતાની શકિત અને કાર્યથી જે વ્યકિત વધુ આર્થિક સત્તાને કારણે કેટલાય લોકોનાં ભાગ્ય પલટી નાખવાની શકિત પ્રશંસાપાત્ર બને અને પ્રસિદ્ધિ ધરાવવા લાગે અને પોતાની સમકક્ષ થવાની રહેલી હોય છે. આથી તેવા સત્તાધીશો લોકજીવનમાં મહત્વનું સ્થાન ભોગવે. લાયકાત મેળવવાં લાગે તે વ્યકિતને અચાનક પદભ્રષ્ટ કરવી જોઈએ કે જેથી
છે. તે દેશના શ્રીમંતો પણ પોતાની શ્રીમંતાઈ વધારવા, પોતાનું આર્થિક આમપ્રજાનો તેનો પ્રત્યેના અહોભાવ ઘટી જાય અને તેને ફરીથી ઊંચું . સામાજય વધારવા સત્તાધીશોને Lમાંગ્યાં નાણાં આપવા તૈયાર હોય છે. સ્થાન પ્રાપ્ત કરતાં વર્ષો નીકળી જાય. રાજસી કે તામસી નેતાગીરી એવા - " 'કેટલાક ક્ષેત્રમાં કોઈ એક વ્યકિત એક સમયે નિર્વિવાદપણે સર્વોચ્ચ
આ પ્રકારની હોય છે. પોતાની આસપાસનાં માણસો પ્રજાને હંમેશાં પોતાના
કી સ્થાને સૌના પ્રેમ અને આગ્રહથી બિરાજે છે, પરંતુ થોડાંક વર્ષો પસાર થતાં
કરતાં વામણા લાગવા જોઈએ. વધુમાં વધુ તેઓ પોતાના ખભા સુધી આવી નીચેના માણસો પુખ્ત અને અનુભવી થાય છે. વિશેષ લાયકાત પ્રાપ્ત કરે છે
શકે.એથી ઊંચે જો તેઓ પોતાનું માથું કાઢે તો તે માથું વાઢી નાખવું
5 જોઇએ કે જેથી ફરીથી તે કયારેય ઊંચે આવી શકે નહિ. દુનિયાના ઘણા : અને તે પદ માટેની આકાંક્ષા સેવવા લાગે છે. એક સમયની સર્વને
દેશોમાં સત્તાધીશોએ આવી નીતિ અપનાવેલી છે. આદરણીય એવી વ્યકિતની પછીથી ત્રુટિઓ શોધાય છે, ટીકાઓ થાય છે, ખોટા આક્ષેપો અને નિંદની પ્રવૃત્તિ ચાલે છે અને એને પાડવાનો કે કાઢવાનો
રાજકારણમાં મહત્ત્વાકાંક્ષાને લીધે સંબંધો ઘડીકમાં ગાઢ થાય છે અને પ્રયત્ન શરૂ થઈ જાય છે. રાજકારણમાં આવું વિશેષ બને છે.
ઘડીકમાં બગડી જાય છે. સમાન કક્ષાની રાજદ્વારી વ્યકિતઓ વચ્ચે જીવન
પર્યંત સ્નેહભર્યા, કૂદતાભર્યા પ્રગાઢ સંબંધો રહ્યા હોય એવું ભાગ્યે જ બને કેટલાક સંનિષ્ઠ નેતાઓને પોતાના રાષ્ટ્રમાં સત્તાના સર્વોચ્ચ સ્થાને
છે. બોલાયેલું એકાદ કટુવચન પણ બે વ્યકિતઓ વચ્ચે અચાનક દુશ્મનાવટ જીવનના અંત સુધી બિંરાજવાનું સદ્ભાગ્ય સાંપડે છે અને તોપોની સલામી
ઊભી કરી નાખે છે. જેની વચ્ચે સારું બનતું હોય તે તોડાવી નાખવા માટે સાથે જગતમાંથી તે વિદાય લે છે. પોતાની સુપાત્રતાથી જ એ પદ ઉપર
પ્રતિસ્પર્ધીઓ સિંઘ અને જુઠ્ઠાણાનું મોટું ચક્ર ચલાવતા હોય છે અને વહેંમી તેઓ કાયમ રહે છે અને એમના અવસાન પછી પણ વર્ષો સુધી લોકો
તથા કાચા કાનના માણસો તે સાચું માનીને ગમે તેવા ગાઢ સંબંધોને તોડી એમને યાદ કરે છે.
નાખવા તત્પર બને છે. રાજકારણનું ક્ષેત્ર એવું છે કે જેમાં ઉ૫કારીના કેટલાક સત્તાધીશો ખરેખર સત્તા ભોગવવા માટે યોગ્ય વ્યકિત હોય
ઉપકારનું બહુ મહત્વ રહેતું નથી. કૃતજ્ઞતા કરતાં કૃતતાનું વલણ છે. પરંતુ પ્રતિસ્પર્ધાઓ તેમને જંપીને બેસવા દેતા નથી. અલ્પ કાળમાં તેઓ
રાજકારણીઓમાં વિશેષ જોવા મળે છે. જેણે Lift આપી હોય તેને overતેમને સત્તાવાટ કરે છે. એવી સુયોગ્ય વ્યકિતઓ ત્યારે એકાંતમાં ચાલી
take કરી લેવો એ પ્રકારની ઘટના જેટલી રાજકારણમાં જોવા મળશે તેટલી જાય છે. પોતાનું રચનાત્મક કાર્ય શાંતિથી અને નિષ્ઠાથી કર્યા કરે છે. પરંતુ અન્ય ક્ષેત્રમાં જોવા નહિ મળે. પાએ કયારેક એવો વખત આવે છે કે આવી કોઈ વ્યક્તિઓને પ્રજા રાજકારણમાં મહત્વનું પદ પ્રાપ્ત કરવાની એષણા હોય તો વ્યવહાર સામેથી બોલાવીને ફરી આદરપૂર્વક સત્તાસ્થાને બેસાડે છે.
ડહાપણ એમ કહે છે કે તે એપણા વહેલી તકે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં વ્યકત કરી - કેટલીક વ્યકિતઓ આરંભમાં સુયોગ્ય હોય છે, પરંતુ સત્તા પર દેવી. છાશ લેવા જવું અને દોણી સંતાડવી એવી રીત અપનાવનાર આવ્યા પછી તે સત્તાને જીરવી શકતી નથી. તેનાં વચનોમાં અભિમાન અને રાજકારણમાં પાછળ પડી જાય છે. સત્તાસ્થાન માટે પોતાનો દાવો સાચો તોછડાઈ આવે છે. વખત જતાં તે ભ્રષ્ટાચારી બને છે, વગોવાય છે અને હોય કે ખોટો હોય તો પણ તે જાહેરમાં સવૅળા કરી લેવો જોઈએ જેથી સત્તાશ્રણ બને છે, પરંતુ લોકોની યાદશકિત ઝાઝો સમય ટકતી નથી. જૂની પછીની વ્યકિતઓ એવો દાવો કરે તો પણ તેનું મહત્વ ઘટાડી શકાય. પેઢી વિદાય થાય છે અને નવી પેઢી આવે છે અને અમુક સંજોગો પ્રાસ અલબત્ત આમ કરવામાં રાજપ્નારી વ્યકિતએ લજજા રહિત, સંકોચ રહિત, થતાં એવી સત્તાભ્રષ્ટ થયેલી વ્યકિત ફરી પાછી સત્તાસ્થાને આવે છે. કેટલાક વિનય રહિત બનવું પડે છે. કયારેક તો નિર્લજજતાની હદ સુધી તેને જવું રાજદ્વારી નેતાઓના જીવનમાં આવી ચડતીપડતી એક વાર નહિ પણ બે કે પડે છે. આથી જ રાજકારણમાં સાત્વિક ગુણોના ઉપાસકો કરતાં રાજસી કે ત્રણ વાર આવતી હોય છે.
તામસી ગુણ-લક્ષણોવાળાં માણસો વધુ હોય છે અને તેઓ વધુ ફાવી શકે રાજકારણમાં એક પછી એક ઊંચુ પદ મેળવતા જતા માણસને છે. કયારેય સંતોષ થતો નથી. જે પદ ઉપર પોતે બિરાજે છે ત્યાંથી વળી પાછું
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૯)
