________________
• : પ્રથ૯ જીવન
તા. ૧૬-૬-૧૯૯૦ ચીંધાવાની અને જે સ્વમાન પિતાના વ્યવસાય દરમ્યાન આ પ્રકારનું ફરજપાલન આધ્યાત્મિક જીવનનું અંગ જ છે. જળવાતું તેવું સ્વમાન તેમાં જળવાય એવી શકયતા
જે નિવૃત્ત લોકોને નિવૃત્ત જીવનમાં પ્રવૃત્તિને અભાવ હોતી નથી. સમૂહ તરફથી યોગ્ય સ્વીકાર ન થાય તે એકલતા
લાગે છે તેમના સંબંધમાં ટૂંકી વાર્તાઓના નામાંકિત લેખક તે સાલવાની વાસ્તવમાં, એકલતાને અર્થ સમજવાની જરૂર છે.
Stefan Zweig -- રિટર્ન ઝવેગ (એરિટ્રયાના માણસ પોતાના વ્યવસાયમાં ઓતપ્રેત હોય, સભાઓ, કલબે,
વતની પણ પાછળથી બ્રિટિશ બનેલા)ની એક ટૂંકી વાર્તા સિનેગૃહ વગેરેની મુલાકાત લે, છતાં તે એકલતા નથી
- Invisible Collection - અદશ્ય સંગ્રહ’ સહજ રીતે યાદ અનુભવત? એકલતા ન લાગે તે માટે માણસ મિત્રમંડળમાં
આવી જાય છે. આ વાર્તામાં જર્મન નાગરિક ક્રેનફેલ્ડ ઘૂમે અને તેવું ઘણું ઘણું કર્યું, છતાં તેણે એકલતા જ
લશ્કરમાં લેફટનન્ટના હોદ્દા સુધી પહોંચેલે હેય છે. અનુભવી. આખી જિંદગી એકલતા ન લાગે એવા સાચા
તેને કલાકૃતિઓને સંગ્રહ કરવાને પ્રયત્નો તે થયા જ નહિ, તેથી નિવૃત્તિને કારણે જ એકલતા
અજબ શેખ
હોય છે. તે નિવૃત્ત થાય છે ત્યાં સુધીમાં તેણે મેટી સાલે એવું નથી. અધ્યાત્મ કે ધર્મને માર્ગે વળાય
સંખ્યામાં કલાકૃતિઓ ખરીદી હોય છે. નિવૃત્તિ દરમ્યાન તે તે જ એકલતાની લાગણી ન રહે. તેથી, માણસ જન્મે ત્યારે એક
કલાકૃતિઓ નિયમિત નિહાળવામાં છેડે સમય આનંદપૂર્વક જ હોય છે અને જવાનું પણ એકલા
પસાર કરતે હોય છે. પછી તે અંધ બની જાય છે. જર્મનીની જ છે એ હકીકતને ખ્યાલમાં રાખીને જીવનના છેલ્લા
રાજકીય પરિસ્થિતિ, ફગ અને પિતાના ઘરની સ્થિતિ અંગે અંકમાં સજજને તેમ જ સાધુસંતના સમાગમ દ્વારા અધ્યાત્મ
તેને કંઈ જ ખબર નથી. તેની પત્નીને તેની એક દીકરીનાં ચાર કે ધર્મના માર્ગે વળવાથી એકતા મટી જવાની. પરિણામે,
બાળકને પણ નિભાવવાનાં હોય છે. નછૂટકે તેની પત્નીને શેષ જીવન જીવવાનો આનંદ પણ મળવાને. પછી સમાજમાં
પુત્રના સહકારથી કોનફલ્ડની કલાકૃતિઓ વેચવી પડે છે અને સ્થાન હોવાને પ્રશ્ન નહિ થાય. આખી જિંદગીમાં કયારે
તેમ ન કરે તે અન્નનાં સાંસાં પડે એવી પરિસ્થિતિ હોય છે. પણ સમાજમાં સ્થાન ન મળ્યું હોય તેવું સ્થાન આપમેળે
ઈ. સ. ૧૯૨૨ - ૨૩ માં ફગા એટલે પ્રચંડ હેય બની જશે.
છે કે તેના પેન્શનમાં એક દિવસને ખોરાક મળે. બીજી દલીલ એ છે કે નિવૃત્ત થતાં પ્રવૃત્તિરૂપ ખેરાક
તેઓ જે કલાકૃતિ વેચી નાખે તેની જગ્યાએ પૂઠું ન મળે તેથી સમય પસાર કરે દુ:સંહ બને અને સ્વારશ્ય
ગોઠવી દેતાં આખો સંગ્રહ વેચાઈ ગયે. કલાકૃતિઓને બદલે જોખમાય. વાસ્તવમાં, નિવૃત્ત થતાં પ્રવૃત્તિરૂપી એટલે
કેવળ પૂઠાં જ રહ્યાં. છતાં અંધ ઝોનલ્ડ પૂઠાંને કલાકૃતિઓ ખેરીક મળે જેથી દિવસના ૨૪ કલાક એાછા પડે અલબત્ત
માનીને આંગળીઓના સ્પર્શથી જોવાને પહેલાં જે જ આ પ્રવૃત્તિ પૈસા કમાવાની નથી, છતાં તેનાથી ખૂબ વધારે
આનંદ માણ્યો અને તેમાં તે આખી બર ગાળતો. આમ મહત્વની છે. માણસે અઠ્ઠાવન કે સાઠ વરસની ઉંમર સુધી
નિવૃત્ત લોકોના જીવનમાં કાઇક જાતને શેખ હોય તે થે પૈસા અને સુખ મેળવવા માટે ઘણી દેહધામ કરી હોય છે,
કલાક આનંદથી પસાર થાય અને નિવૃત્ત જીવનની એકલતા પરંતુ પોતાના ઘરમાં સૌ તેની સેવા કરે એ રીતે રહ્યો
પણ ન લાગે. હોય છે. અંગ્રેજ લેખક નેમેન પસવલ તેમનાં “બાળકે સાથે વાર્તાલાપ’ નામના નાનકડા પુસ્તકમાં કહે છે કે ધણુ લેકે
પેન્શનની આવક પગાર કરતાં ઓછી હોવાથી પત્નીને કેટલીક વસ્તુઓ તેમને સુખી બનાવશે તેવા હેતુથી તેમને પતિ પ્રત્યે ઓછું માન થાય એ દલીલ મેટે ભાગે આત્મલક્ષી
માટે ઘણો પરિશ્રમ લે છે. તેઓ તેમની શોધમાં દુર દુર છે. વારતવમાં, પિતાના પતિ નિવૃત્ત થાય એટલે ઢસરડામાંથી એ પણ જશે, જ્યારે જીવનની સૌથી વધારે મૂલ્યવાન વસ્તુઓ છૂટયા એ અંગે પત્ની આનંદ અનુભવે અને પેન્શન મળવાથી
તેમની નજર સામે જ હોય છે; આ વસ્તુઓ તરફ તેમની આજીવિકાની નચિંતતા બદલ પત્ની રાજી થાય. સારી આવક નજર જતી જ નથી. તેમના મતે આ મૂલ્યવાન વસ્તુઓમાંની કે પૈસાથી જ પત્ની રાજી થાય એ ખ્યાલ અધુરે છે, પિતાના એક વસ્તુ છે ઘર. નિવૃત્ત થતાં છેલ્લી બાકી પિતાની પત્ની પ્રત્યે પતિને શુભ ભાવ જોઇને, પતિના સારા ગુણે જોઇને પ્રત્યે મિત્ર તરીકેની દ્રષ્ટિ કેળવવાને સવિશેષ અવકાશ પત્ની રાજી થતી હોય છે. તેવી જ રીતે નિવૃત્ત થયા બાદ, રહે અને તે દ્વારા પરસ્પરનાં | આત્મકલ્યાણની પ્રવૃત્તિ પુત્ર અને તેમના પરિવારને પિતાના પ્રત્યે તિરસ્કાર અગત્યની તેમ રસસભર બની રહે. તેવી જ રીતે થાય છે અને પત્ની પુત્રો તથા તેમના પરિવારના પિતાનાં પુત્રપુત્રીઓનાં સંસારજીવનમાં સુખાકારી રહે તે માટે પક્ષમાં રહે છે એવા એનુમાનમાં ગેરસમજ છે. પુત્ર એટલે શું ? વિચારવું તેમ જ સક્રિય બનવું એ સુંદર પ્રવૃત્તિ છે. પુત્ર સંતાને એટલે માતાપિતાના પ્રેમનું સર્જન તેથી માતાપિતા સાથે રહેતા હોય તે દરરોજ નિયમિત થેડી પ્રવૃત્તિ રહે, અને સંતાન વચ્ચે જુદાઈ કઈ જગ્યાએ રહી ? પિતાને બહારગામ હોય તે પત્ર દ્વારા અને રૂબરૂ જઇને વાત્સલ્ય બુદ્ધિને ચમકારે થાય છે તે પુત્રમાં પિતાને જોવા પામે. અને શબ્દો દ્વારા તેમનાં સંસાર - જીવનને આનંદમય પિતાના જ વિસ્તાર પ્રત્યે ગેરસમજ રાખવાને અર્થ શું ? બનાવવું શક્ય છે. તેવી જ રીતે પુત્રીઓને ત્યાં યથાવકાશે પુત્રમાં રહેલા સદ્ગુણે કે દુર્ગુણે માતાપિતાનું પ્રતિબિંબ છે, રૂબરૂ જઇને અને એ સિવાય પત્રો દ્વારા તેમનું તેથી ફરિયાદને અર્થ ખરો? પુત્ર સેળ વરસને. સંસારજીવન સુખદાયી બને તે પ્રયત્ન રતુત્ય છે. વિશેષમાં, થયું હોય ત્યારથી તેને પિતાએ મિત્ર ગણ્ય હોય તે ગેરસમજ ત્રિપૌત્રીઓને અને યથાવકાશે દેહિત્રદોહિત્રીઓને રમાવાને કે ફરિયાદ ન સંભવે. તેમ ન થયું હોય તે નિવૃત્તિ પછી લહાવે અનન્ય છે એટલું જ નહિપણું પરમ સદ્દભાગ્ય છે.
પુને મિત્ર ગણીને સ્નેહ આપવો. સંતાનની ખામી માટે. સાથે સાથે, પિતાનાં સંતાનનાં નિર્દોષ નાનાં બાળકોને સારા માતાપિતાએ કરેલા ઉછેરમાં ખામી રહી ગઈ છે એમ સંસ્કારોનું સિંચન સહજ રીતે થાય એ ગૌરવભર્યું નથી ? વિચારવાથી રોષ ઘટી જશે અને વાત્સલ્યથી વાતાવરણ જેમ
