________________
તા. ૧૬-૬-૧૯૦
સંગીતમાં કોમી એકતા
૦ બટુકભાઈ દીવાનજી હાલના સમયમાં રામજન્મભૂમિ તથા બાબરી મસ્જિદના વગેરે મુસ્લિમ સંગીતકારની ઘણીખરી બંદિશાના નાયક વિખવાદથી તથા અન્ય કારણોને લીધે ભારતનું વાતાવરણ શ્રીકૃષ્ણ છે. ધાર્મિક ઉશ્કેરણીથી કલુષિત થઈ રહ્યું છે તે સંદર્ભમાં હિંદુઓ
કલેખાંનું ઉપનામ “સરસપિયા” હતું. એમની ‘પરજ' તથા મુરિલમમાં એકય તથા બિરાદરી સ્થાપિત કરવામાં
રાગની એક બંદિશના શબ્દો: શાસ્ત્રીય સંગીત જે મહત્વનો ફાળો આપે છે તે વિષે
“મનમોહન બ્રીજ કે રસિયા, જાત હતી મેં તે બ્રીજક ગલીયન, વિચારવું જરૂરી છે.
મુરલી બજાયે મેરા મન મેહ લેત; ઘણુંખર મુસ્લિમ સંગીતકારોના શાગિર્દી મોટે ભાગે દેખી “સરસ” સાંવરી સૂરત લલચી રહ્યો મેરે જિયા, . હિંદુ જ હોય છે તેમજ એમના શ્રોતાઓ પણ હિંદુ જ હોય સુન ધુન દિલ બીચ બાગ રહી બેકલીયા, મુરલી બજાયે.” છે. કારણ કે મુસ્લિમોને સાધારણ રીતે શાસ્ત્રીય સંગીત
વિલાયતહુસેનખાનું ઉપનામ ‘પ્રાણપિયા” હતું. એમણે પ્રત્યે અભિરૂચિ નથી હોતી. આ કારણથી બડે
રચેલી સાવની' રાગની એક બંદિશના શબ્દો : ગુલામઅલીખાં, નઝાકત - સલામત, અમાનતઅલી – ફતેહઅલી વગેરે સંગીતકાર-વારંવાર પાકિસ્તાનથી ભારત આવતા અને
‘આજ મગ જેવત જોવત હારી, એમના કાર્યક્રમના યજક તથા શ્રોતાઓ પણ હિંદુ જ હતા.
આજ મેરી અખીયાં દરસકી પ્યાસી; પાકિસ્તાનમાં શાસ્ત્રીય સંગીતની કદર ન થતી હોવાને લીધે
પ્રાણુપિયા’ બીન કા નહિ આવત, બડે ગુલામઅલીખાં તથા એમના સુપુત્ર મુનવરઅલીખાં
આયેના મેરે સામ બ્રિજવાસી.” ભારતીય નાગરિક બન્યા હતા. બડે ગુલામઅલીખાં ભજને
(મગ જોવત’નો અર્થ વાટ જોતાં' ) આબાદ રીતે ગાતા અને ખાસ કરીને પહાડી રાગનું ભજન
ખાદીમદુસેનખાનું ઉપનામ ‘સજનપિયા છે. એમણે હરિ ઓમ તત્સત ' કાર્યક્રમમાં વારંવાર ગાઇને તથા તેની
રચેલી પૂવ' રાગની એક બદિશન શબ્દ : રિકડ તથા કેસેટ દ્વારા આ ભજનને એમણે અમરત્વ બક્ષ્ય છે.
સાંવરેસે મન લાગા રી મેરી માઇ, ડાગર કુટુંબના સંગીતકારના પૂર્વજો હિંદુ જ હતા
કહા બીધ રાખું જિયા; અને ધ્રુપદ તથા ધમાર શૈલીનાં જે ગીતે તેઓ ગાય છે,
હું બીનતા કર હારી મેહનસ તેમાંના ઘણાખરા શીવ-પાર્વતીની સ્તુતિઓના રૂપમાં જ હોય
કઠા કરું મેં સજનપિયા”. છે. એમનું માનસ રામનું એક ગીત આ પ્રમાણે છે :
ઝખાનું ઉપનામ પ્રેમપયા” હતું. એમણે રચેલી “શ કર ગિરિજાપતિ પાર્વતી પતિ ઇશ્વર,
- “સુગરાઈ’ રાગની એક બંદિશના શબ્દો: ગલે મૂંડમાલ મહામય મહેશ્વર;
નનનસે દેખી મેને, એક ઝલક મોહનકી; જ મેં ગંગા ત્રિલોચન ત્રિશુલધર,
જબસે “પ્રેમ” મેહે ઉનકે ભયો, નમે કલાસપતિ સતિવર ભૂવનેશ્વર.”
સુધ ને રહી તનમનકી’ જેમને સંગીતના દ્રોણાચાર્યની ઉપમા આપી શકાય એવા
અસલના વખતમાં શરણાઈ ફકત લગ્ન કે બીજ માંગલિક મહીયરના અલાઉદ્દીનખાંના પૂર્વજો પણ હિંદુ જ હતા અને પ્રસ ગેએ જ વમાડાતી. ઉસ્તાદ બિસ્મિલ્લાખાએ શરણાઇને મહેફિલી શિવ-ભકિત એમના કુટુંબમાં વારસાગત છે. તેઓ જયારે જયારે સંગીતમાં ઉચ્ચ સ્થાન અપાવ્યું. એમના દાદા રસુલબક્ષ અલાહાબાદ જતા ત્યારે એકાદશીને દિવસે અચૂક ત્રિવેણી સંગમ વારાણસીમાં બાલાજીનાં મંદિરમાં તથા એમના મામા અલીબક્ષ ૫ર સ્નાન કરતા તે ઉપરાંત મહીયરમાં હોય ત્યારે ત્યાંના ઉ' વિલાયતુ, અને બિસ્મિલ્લાખાં પિતે પણ, વારાણસીમાં કાશી પ્રખ્યાત શારદાદેવીના મંદિરે રોજ દર્શન કરવા જતા. તેઓ વિશ્વનાથના મંદિરમાં શરણાઈ વગાડતા. તથા એમના પુત્ર અલી અકબરખાં પિતાને ઘેર હિંદુ દેવ-દેવીઓ
મહોરમમાં તાજીયા જોતાં બિસ્મિલ્લાખાં કેટલીક વખતે ઉપરાંત શ્રી રામકૃષ્ણ, શારદાદેવી તથા સ્વામી વિવેકાનંદની છબીઓની પૂજા કરતા. અલાઉદ્દીનખાંએ પુત્રીનું નામ
આંસુ સારતા અને તે જ પ્રમાણે ગગા નદીના ઘાટ
પર વેદના મંત્રોચ્ચાર સાંભળીને અસીમ આનંદ અનુભવતા. અન્નપૂર્ણા રાખ્યું હતુ. મહાન ગાયક અલાદિયાનાંના પૂર્વજે પણ હિંદુ હતા
પશ્ચિમના લોકો પણ બિસ્મિલ્લાખાંના સ ગીતની મહિનાથી અને તેઓ ગૌડ બ્રાહ્મણ હતા તથા શાંડિલય ગેત્રના હતા
આ જાઈ ગયા હતા અને જ્યારે એમણે બિસ્મીલાખાંને ત્યાં જ તે વાતનું અનાદિયામાં બહુ જ ગૌરવ ધરાવતા.
સ્થાયી થઈ જવા માટે આગ્રહ કર્યો ત્યારે તેઓ બેલ્યા, ‘જો તમે
મારા વારાણસીને પણ અહીં લાવી શકે તે હું અહીં તાનસેને “ગણેશ - સ્ત્રોત્ર' નામને સંગીતગ્રંથ રચ્યો હતો
રહેવા કબૂલ છું. બનારસ તથા ત્યાંની માટીમાં અદ્દભુત જાદુ અને એણે રચેલાં શ્રી કૃષ્ણ તથા રાધાનાં પદે આજે પણ ભર્યો છે. ખાંના ગગા-સ્નાન માટે મારો જીવ તલસી રહ્યો છે'. વૈષ્ણવ મંદિરમાં ગવાય છે.
આ જ પ્રમાણે ફિલ્મી સંગીત તેમ જ ગઝલ સંગીત પણ કાલેખા, ફયાઝખાં, વિલાયતસેનખાં, ખાદીમહુસેનખાં કોમી એકતાની ખુશખેથી હંમેશ મહેકતું રહ્યું છે. છે
