Lalit Vistara Part 03

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 188

૧૭.
પુષ્પરવરદી સૂત્ર हीदं प्रार्थनं, स चानिच्छारूपः।
नवप्रतिबन्धसाध्यो मोक्षः, कथमित्थमपि तत्र प्रतिबन्धः श्रेयान् ? इत्याह- अप्रतिबन्धः अप्रतिबन्धसदृशः, एषःमोक्षविषयप्रतिबन्धः प्रार्थनारूपः, कुत इत्याह- असङ्गफलसंवेदनात् असङ्गस्यरागद्वेषमोहाद्यविषयीकृतस्य, फलस्य-आशंसनीयस्य; संवेदनात्-अनुभवात्, अनीदृशफलालम्बनं हि प्रणिधानं प्रतिबन्धः, परमपुरुषार्थलाभोपघातित्वात्।
ननु कथमयं नियमो यदुतेदं प्रणिधानमनाशंसाभावबीजम् ? इत्याह
यथोदितश्रुतधर्मवृद्धः सर्वज्ञोपजश्रुतधर्मप्रकर्षात्, मोक्षः अनाशंसारूपो यतो भवतीति गम्यते, अत्रापि कथमेकान्तः? इत्याह- सिद्धत्वेन श्रुतधर्मवृद्धर्मोक्षं प्रत्यवन्थ्यहेतुभावेन, इदमेव भावयति- न-नैव, इह-मोक्षलक्षणे, फले व्यभिचारो विसंवादः फलान्तरभावतो निष्फलतया वा श्रुतधर्मवृद्धेरिति। अस्यैवासङ्गत्वसिद्ध्यर्थमाह- असङ्गेन च-रागद्वेषमोहलक्षणसङ्गाभावेन च, एतत् मोक्षफलं, संवेद्यते सर्वेरेव मुमुक्षुभिः प्रतीयत इति, इत्थं श्रुतधर्मवृद्धः फलसिद्धिमभिधाय, अस्या एव हेतुसिद्धिमाह- एवम् उक्तप्रकारेण, 'चः' पुनरर्थे भिन्नक्रमश्च, सद्भावारोपणात् श्रुतवृद्धिप्रार्थनारूपशुद्धपरिणामस्याङ्गीकरणात्, तद्वृद्धिः ચબુત થર્મવૃદ્ધિઃ પુનઃ, મવતીતિ નથી પંજિકાર્ય :
‘જણાને ચારિ... બીતિ ન થાત્યાદિ લલિતવિસ્તરાનું પ્રતીક છે, પ્રણિધાન=આશંસા શ્રતધર્મની વૃદ્ધિનો અભિલાષ આ છે, કેવો છે? એથી કહે છે – અનાશસાભાવનું બીજ છેઅનાશંસા અર્થાત્ સર્વ ઈચ્છાનો અભાવ તે જ ભાવ અર્થાત્ પર્યાય તેનું બીજ અર્થાત કારણ છે, કેમ આ પ્રણિધાન અનાશંસાભાવનું બીજ છે ? એથી કહે છે – મોક્ષના પ્રતિબંધને કારણે અનાશંસાનું બીજ છે એમ અવય છે, હિ=જે કારણથી, આ પ્રાર્થના મોક્ષ પ્રતિબદ્ધ છે=મોક્ષ વિષયક છે, અને તે= મોક્ષ, અનિચ્છારૂપ છે.
નનુથી શંકા કરે છે – અપ્રતિબંધથી સાધ્ય મોક્ષ છે=કોઈ પદાર્થ પ્રત્યે રાગ-દ્વેષના પરિણામરૂપ પ્રતિબંધ તેના અભાવથી સાધ્ય મોક્ષ છે, આ રીતે પણ અપ્રતિબંધથી સાધ્ય મોક્ષ હોતે છતે પણ, ત્યાં=મોક્ષમાં, પ્રતિબંધ કેવી રીતે કલ્યાણકારી છે? એથી કહે છે – અપ્રતિબંધ અપ્રતિબંધસદશ, આ મોક્ષવિષયક પ્રાર્થનારૂપ પ્રતિબંધ છે, કયા કારણથી=મોક્ષની પ્રાર્થના અપ્રતિબંધરૂપ કથા કારણથી છે ? એથી કહે છે – અસંગફલનું સંવેદન હોવાથી=રાગ-દ્વેષ-મોહ આદિના અવિષયીકૃત એવા અસંગરૂપ આશંસનીય ફલનું સંવેદન હોવાથી અર્થાત અનુભવ હોવાથી, મોક્ષવિષયક પ્રતિબંધ અપ્રતિબંધ છે એમ અવય છે, દિ=જે કારણથી, અનીદશ હલના આલંબનવાળું અસંગલથી વિપરીત ફલના આલંબનવાળું, પ્રણિધાન પ્રતિબંધ છે; કેમ કે પરમ પુરુષાર્થના લાભમાં ઉપઘાતિપણું છે.