________________ ઉદાત્ત બનાવી શકે છે. તેમાં આવી ચરિત્રાત્મક રચનાઓ નિમિત્તરૂપ બને છે. જીવન સિદ્ધિના કોઈ એક ક્ષેત્રમાં વિશિષ્ટ કે અસાધારણ ચરિત્રાત્મક રચનાઓ વ્યક્તિના જીવનને સ્પર્શે છે. તેના વ્યક્તિત્વનો વિકાસ થયો હોવો જોઈએ. ગુણદોષનું તટસ્થ નિરૂપણ કરવું જોઈએ. કવિની ચરિત્રાત્મક રચનાઓમાં ગુણોનો ઉલ્લેખ થયેલો છે. પણ કોઈ દોષ દર્શન જોવા મળતું નથી એટલે આ પ્રકારના સાહિત્યની દૃષ્ટિએ મૂલ્યાંકન કરતાં કવિની માત્ર અહોભાવપૂર્વક પૂર્વકાલીન આચાર્યો અને મુનિભગવંતોની પ્રશસ્તિ થયેલી છે. કવિએ પદ્યના માધ્યમમાં દેશી બધ્ધ રચનાઓ કરીને કવિતા કલા પ્રગટાવવા પ્રયત્ન કર્યો છે. તેમ છતાં સાંપ્રદાયિક મર્યાદાને કારણે તેઓ જે તે વિગતોથી આગળ વધી શક્યા નથી. ચમત્કારનાં પ્રસંગો દ્વારા અદ્દભુત રસની જમાવટ કરી શકાય છે. જૂનું એટલે બધું જ સારું એમ માનીએ પણ તેમાં સમકાલીન સામાજિક, ધાર્મિક અને રાજકીય પરિબળોએ મહત્વનો ભાગ ભજવ્યો હતો, પરિણામે સર્જકની અભિવ્યક્તિનું પ્રમાણ થોડું છે. કોઈ વ્યક્તિએ જીવનમાં સિદ્ધિ મેળવી તેની પાછળનો પુરુષાર્થ ને પરિબળોનું નિરૂપણ વર્તમાન અને ભવિષ્યની માનવ સૃષ્ટિને માટે એક નવો માર્ગ ચીંધે છે. માનવ માત્રમાં રહેલી પૂજ્યભાવના સન્માન અને સ્નેહની ભાવનાં પ્રગટ કરવા માટે ચરિત્ર સાહિત્ય મહાન આલંબનરૂપ બને છે. રાજકીય કે સામાજિક સંદર્ભો ચરિત્રો કરતાં ધાર્મિક ચરિત્રો ભલે સાંપ્રદાયિક હોય છતાં તેનો હેતુ આત્માભિમુખ-આત્મકલ્યાણનો હોવાથી વિશેષ પ્રેરક ને પ્રભાવક બને છે. માત્ર આ જન્મમાં બાહ્ય સુખ સમૃદ્ધિ કે માનસિક શાંતિ મળે તેવું લુલ્લક લક્ષ્ય નથી પણ જન્મ જરા મૃત્યુના ત્રિકોણમાંથી 78
