________________ વિભાગ-૩ પ્રકરણ - 15 ચર્ચા બોલ વિચાર. દીપવિજય કવિરાજની ત્રણ ગદ્ય રચનાઓ પ્રાપ્ત થઈ છે. મહાનિશીથ સૂત્રના બોલ, ચૌમાસી વ્યાખ્યાન અને ચર્ચાબોલ વિચાર. ચૌમાસી વ્યાખ્યાનમાં શ્રાવકાચારના વિષયનું દ્રષ્ટાંતો દ્વારા સંક્ષેપમાં નિરૂપણ કર્યું છે. મહાનિશીથ સૂત્રના બોલમાં સાધુ આચાર વિશેની માહિતી છે. ચર્ચાબોલ વિચારમાં શ્વેતાબર મૂર્તિપૂજક મતના સમર્થનની વિગતો આપવામાં આવી છે. ચૌમાસી વ્યાખ્યાન સિવાયની બે કૃતિઓ જૈન દર્શનના ઊંડા રહસ્યોને સમજવાની પૂર્વ ભૂમિકા પૂરી પાડે છે. આગમની ગહન વાતોને કવિએ મારવાડી બોલીમાં લખી છે, તેથી અન્ય જિજ્ઞાસુઓ શાસ્ત્રની વાતોનો કંઈક સાર પામી શકે તેવી ક્ષમતા છે. ચૌમાસી વ્યાખ્યાનમાં વિવિધ દૃષ્ટાંતો કથાનો રસિક આસ્વાદ કરાવે છે. સામાન્ય રીતે કથાને વધુ મહત્વ આપવામાં આવે છે. પણ તેમાંથી પ્રગટ થતો ઉપનય - સારભૂત તત્ત્વ એનું ચિંતન અને મનન એ કથાનો પ્રસંગ કે પાત્ર દ્વારા આત્માસાત્ કરવાનો છે. કથાનુંયોગનું મહત્વ એ તત્વભૂત પદાર્થોના અવગમનનું એક માત્ર સાધન છે. જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ઓછો હોય, બુધ્ધિની તીવ્રતા ન હોય ત્યારે આવાં દૃષ્ટાંતો ધર્મ પમાડવામાં જન સાધારણને પ્રતિબોધ કરવા માટે સફળ નીવડે છે. ચૌમાસી વ્યાખ્યાનના વિષય તરીકે સામાયિકની આરાધના, તેનું સ્વરૂપ અને શ્રાવકના અતિચારનું વિશ્લેષણ કેન્દ્ર સ્થાને છે. મહાનિશીથ સૂત્રમાં સંક્ષિપ્ત આલોચનાની વિધિ દ્રવ્ય અને 286
