________________ વાળા લોકોને અસર કરે છે. આજના વિજ્ઞાન યુગમાં આવા ચમત્કારોને માનવા જનસમાજના લોકો તૈયાર નથી. આવો બીજો પ્રશ્ન સાંપ્રદાયિક બોધનો છે. કવિની આ મર્યાદા ગણી શકાય તેમ છે. સાહિત્યનું મૂલ્યાંકન કરતી વખતે જે તે કાળને કેન્દ્રમાં રાખવો જોઈએ. અર્વાચીન સાહિત્યના સંદર્ભમાં મધ્યકાલીન કૃતિઓને કવિનું મૂલ્યાંકન ઉચિત લેખાય નહિ એટલે દીપવિજય કવિની રચનાઓમાં ચમત્કાર, બોધ, દેશી પ્રયોગ, ગુરૂ પરંપરા, રચના સમય વગેરે તે સમયના કાવ્યની રીતિનીતિ હતી એમ ગણીને મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ તો કવિને સાચો ન્યાય આપી શકાય. કવિની પદ્ય અને ગદ્ય રચનાઓનું સમગ્ર રીતે મૂલ્યાંકન કરતાં કેટલીક વિશેષતાઓની સાથે મર્યાદાઓ પણ જોવા મળે છે તેમ છતાં એમની કવિપ્રતિભા અન્ય કવિઓની તુલનામાં વિશિષ્ટ રીતે પ્રકાશ પાડે છે. કવિનો ઇતિહાસ પ્રેમ અને સાંસ્કૃતિક વારસા પ્રત્યેની અપૂર્વપ્રીતિનું દર્શન અન્ય કવિઓમાં ઓછું જોવા મળે છે. તે દૃષ્ટિએ દિપવિજયની આ મોટી સિદ્ધિ છે. આજે જ્યારે સમાજ જીવન અને રાષ્ટ્રમાં ચારિત્રની કટોકટી ઊભી થઈ છે અને સંસ્કારના જતન માટે જોરદાર હિમાયત થઈ રહી છે ત્યારે કવિએ પોતાની કલમથી આ પ્રશ્નને વિશદ રીતે વ્યક્ત કરીને માનવ કલ્યાણની ઉદાત્ત ભાવના દર્શાવી છે. કવિની અભિવ્યક્તિની વિશેષતાઓનો વિચાર કરતાં વિશિષ્ટ કાવ્યપંક્તિઓની રચના સૌ કોઈનું ધ્યાન ખેંચે છે. ચોમાસા દરમ્યાન ગુરુનો આદરસત્કાર થાય છે તેનો મહિમા દર્શાવતી પંક્તિમાં જણાવે છે કે - જિહાં જિહાં ચોમાસા કિયો તિહાં તિહાં બહુ આદરમાન હાં.” () 307
