________________ પ્રકરણ - 7 પૂજા સાહિત્ય 1. અષ્ટાપદની પૂજા પ્રભુ ભક્તિના વિવિધ પ્રકારમાં દ્રવ્ય અને ભાવના સમન્વયવાળું પૂજા સાહિત્ય વિષયની દ્રષ્ટિએ પણ અભિનવ સ્વરૂપ તરીકે પ્રચલિત છે. પૂજયની પૂજા કરવા માટે ભક્ત ગમે તેટલી બાહ્ય સંપત્તિનો વ્યય કરે તો પણ પૂજ્યભાવ પ્રગટ થઈ શકતો નથી. અચિંત્ય અને અવર્ણનીય પ્રભુ મહિમા ગાતાં ગિરૂવા પણ થાકી જાય એવા પ્રભુને વિવિધ રીતે પૂજીને માનવજન્મ સફળ કરવા માટેનો મોંઘેરો અવસર ભાગ્યેજ કોઈ ચૂકી જાય. કવિઓએ ભક્તિસાગરમાં સફર કરવા માટે વિવિધ પૂજાઓની રચના કરી છે તેમાં કવિ દીપવિજયની અષ્ટાપદની પૂજા પણ વિશેષ નોંધપાત્ર છે. અષ્ટાપદની પૂજાની વિશેષતાઓ નીચે મુજબ છે. કવિએ પૂજાની રચનામાં દૂહાથી વસ્તુ નિર્દેશ કરીને ઢાળમાં વસ્તુ વિશ્લેષણ કર્યું છે. ઢાળમાં ગેય દેશના પ્રયોગ કરીને સમૂહમાં ગાઈને પ્રભુ સાથે તાદાભ્ય સાધવામાં આલંબન રૂપ બને છે. પૂજાને અંતે સંસ્કૃતમાં કાવ્ય અને મંત્રની રચના છે. પૂજાની અધિકાર મહાનિશીથ સૂત્રમાં છે. એમ જણાવીને તેના બે પ્રકાર દ્રવ્ય અને ભાવપૂજાને અંતે દ્રવ્ય પૂજાના ત્રણ, પાંચ, આઠ, સત્તર, એકવીશ અને 108 ભેદ છે. સાધુઓ માટે ભાવપૂજા છે. શ્રાવકો માટે દ્રવ્ય પૂજા છે. તેનો અર્થ એમ નથી કે ભાવ પૂજા નથી. દ્રવ્ય પૂજામાંથી ભાવપૂજામાં જવાનું છે. દ્રવ્ય પૂજા એ ભાવપૂજાનું 171
