________________
જૈન આચારના મૂળ સિદ્ધાંતા
૬૧.
નિયમે સાધક સ્વયં ધડી લે. આચાય'નું આ મન્તવ્ય કેવળ શૈક્ષયિક છે; એટલે તેના શબ્દાર્થ ન લેતાં ભાવાથ લેવા જોઈ એ. તાત્ક્ષય એટલું છે કે નાના-મોટા બધા જ નિયમેાને ઉપદેશ તીથ કર નથી . કરતા; અને એવા ઉપદેરા દેવેશ સંભવિત પણ નથી. માટે મૂળ - સિદ્ધાંતને અનુસરીને આચરણના વિધિ-નિષેધાની પરીક્ષા કરી લેવી જોઈ એ.
જ્યારે અદ્વૈત પરંપરાઓનુ પ્રાબલ્ય વધી ગયું અને વાણીની અક્તિને દાનિકાને પૂરા ખ્યાલ આવી ગયા અને અવાચ્યતા યા. અનિચનીયતાના સિદ્ધાન્તનુ સમ ન થવા લાગ્યું, ત્યારે બ્રહ્મ એ . એકાંત અનિર્વાચ્ય બન્યું; એટલું જ નહિ પણ ‘ રોતુ. મૌનું વ્યાયાનં, શિષ્યાસ્તુ છિન્નવંશયાઃ ' એ ઔપનિષદ સિદ્ધાન્તનું ખરું રહસ્ય હાથ . લાગ્યું. એ વખતે યુદ્ધ વિષે પણ કહેવામાં આવ્યુ કે તેમણે પેાતાના સમગ્ર જીવનમાં એક અક્ષર પણ ઉપદેશ રૂપે કહ્યો નથી. અને જૈન . તીથંકરા વિષે પણ દિગંબર પરંપરામાં એમ કહેવામાં આવ્યું કે તેઓ વૈખરી વાણીના પ્રયાગ કરતા જ નથી, માત્ર હુંકારનેા જ ધ્વનિ નીકળે છે, જે વિવિધ ભાષારૂપે પરિણત થાય છે. એટલે એ કાળના આચાર્યાંનાં વચનાને અંતિમ પ્રમાણ માની શાસ્ત્રગત વસ્તુને વિચાર કરવા જઈએ તે વસ્તુસ્થિતિ સ્પષ્ટ થવાને બદલે ગૂંચવણુ ઊભી થવા સંભવ છે. એટલે આચાય હરિભદ્રના ઉકત અભિપ્રાયને ઉક્ત અનુબંધથી મુક્ત કરીને સમજવાનેા પ્રયત્ન કરવા જતાં ધૂંચ . ઉકેલાવાને બદલે ઊલટી જટિલ જ બની જવા સંભવ છે.
સારાંશ એ છે કે જૈન આચારના મૂળ સ્રોત તીર્થંકર છે. એ માતાના અલૌકિક પ્રત્યક્ષ વડે કરાલ અને અકાલના વિવેક કરી સાધકને માટે આવશ્યક એવા વિધિ-નિષેધાની પ્રરૂપણા કરે છે. પણુ મુની માફક માત્ર તીર્થંકર જ વિધિનિષેધા કરે એમ જૈનાએ સ્વીકાયુ નથી. અને એ પણ સ્વીકાયુ નથી કે વેની જેમ તી --
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
