________________
અનેકાંતવાદ
૧૭૫ પણ જેમ કે ઈ-મંતવ્યમાં દોષ કે ન્યૂનતા હોય છે, તેમ તેમાં ગુણ અને વિશેષતા પણ હોય છે. જે ક્ષણે એ ગુણ અને વિશેષતા તરફ ધ્યાન આપવામાં આવે છે, તે ક્ષણે જ વસ્તુદર્શનને એ પણ એક પ્રકાર છે, નય છે, એમ સ્પષ્ટ થાય છે અને વસ્તુદર્શનની પૂર્ણતામાં એ પણ એક અંગ બની જાય છે. જેમ નાના પ્રકારનાં, જુદા જુદા રંગનાં મોતીઓ જ્યાં સુધી પૃથફ હોય છે, ત્યાં સુધી તેમની જુદાઈ તરફ જ વિશેષ ધ્યાન જાય છે અને તેમની એકતાને બદલે પાર્થક્ય વિષે જ મત દઢ બનતો જાય છે. પણ એ બધાં તીઓને જ્યારે એક હાર બનાવવામાં આવે છે, ત્યારે તેઓ પિતાનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ ખાઈને એક હારના અંગ રૂપે બની જાય છે. તેમાં એક નવા જ પ્રકારની રગતિ તેઓ ઊભી કરે છે. આ જ રીતે જ્યાં સુધી ભિન્ન ભિન્ન દશને પોતાની જ સચ્ચાઈ વિષે આગ્રહ રાખે ત્યાં સુધી તે દર્શને મિયા કહેવાય, કારણ, તેઓ આંશિક સત્યને પૂર્ણ સત્ય માનીને રાચતાં હોય છે; પણ જ્યારે તેમાંથી પૂર્ણતાને આગ્રહ દૂર કરીને તેમને પૂર્ણદર્શનના અંગ તરીકે, નય તરીકે, એક પ્રકાર તરીકે જૈન દર્શનમાં મૂકવામાં આવે છે, ત્યારે તેઓ મિથ્યા મટીને સત્ય બની જાય છે. અને એવા આંશિક સત્યોને એકત્ર કરીને વિવિધ નયોમાંથી જૈન દર્શનનો પ્રાસાદ ખડે કરવામાં આવે છે. એટલે તે મિસ્થામાંથી ઊભો થયેલ છતાં પોતે મિયા નથી, એટલું જ નહિ પણ, પ્રથમ જે મિયા હતા તેમાંથી પણ મિથ્યાત્વને ગાળી નાખનાર છે.
જેમ અનેક દિશામાંથી આવનારી નદીઓ સમુદ્રમાં મળીને એક થઈ જાય છે, પોતાનું અસ્તિત્વ ખોઈ નાખે છે, તેમ અનેકાંતવાદમાં પણ અનેક એકાંતવાદી મતો મળી જાય છે અને પિતાનું અસ્તિત્વ ઓઈ નાખે છે. અર્થાત્ તેઓ જુદા હતા ત્યારે મિયા કહૈવાતા, પણ જ્યારે અનેકાંતમાં સમન્વિત થઈ ગયા ત્યારે તેમનું જુદું અસ્તિત્વ સમાપ્ત થઈ જાય છે અને સત્યના એક ભાગ તરીકે જ વર્તમાન રહે છે, આથી તેઓ મિયા મટી જાય છે. અનેકાંત
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
